ANKARA SANAYİ ODASI HAZİRAN - TEMMUZ

Transkript

1 Forum Son yıllarda dünya piyasalarında maden ve metal fiyatlarının yükselmesi madencilik sektöründe karlılığı ve bunun sonucunda da yatırımların artmasına neden oluyor. Yabancı yatırımcıların doğal kaynaklarından tam olarak yararlanamayan bir ülke olan Türkiye ye olan ilgisinde ortaya çıkan kayda değer artış bunun bir göstergesi. Geride bıraktığımız birkaç yıl içinde Türkiye de madencilik sektöründe faaliyet göstermek amacıyla kurulan yabancı sermayeli şirket sayısı 100 ü aşmış durumda. Yüksek fiyatlar ve karlılık ve önümüzdeki yıllarda da maden ve metal fiyatlarındaki artış trendinin devam edeceği beklentisi, madencilik sektörümüzün ekonomiye katkısını artırması için bir fırsat penceresi açıyor. Madencilik sektörümüzün bu fırsattan yararlanabilmesi ve sektöre yapılan yatırımların artırılması için ne tür tedbirler alınmalıdır? Sektör temsilcilerinin izin, ruhsat ve belge gibi idari işlemlerin iptali için idari yargıya başvurma koşullarının ağırlaştırılması önerisini nasıl değerlendiriyorsunuz? Sizce madencilik sektörünün ekonomiye katkısının artırılması için çözülmesi gereken öncelikli sorunlar nelerdir?

2 Madencilik Sektörü Tek Bir Çatı Altında Toplanmalıdır Hilmi GÜLER ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANI Madencilik sektörüne yapılacak olan yatırımların ruhsat ve tesis bazında teşvik edilmesi, desteklenmesi, ülkemiz madenlerinin sürdürülebilir kalkınma ve çevre kapsamında en ekonomik şekilde işlenerek hak edilen fiyatta pazar bulması için maden üreticilerimizin ortak işbirliği yapmasının sağlanması ve teknik projelerin dünyadaki mevcut durumu ile gelecekte olabilecek gelişmeler de göz önüne alınarak belirlenmesi gerekmektedir. Madencilik sektörünün tek bir ana çatı altında toplanması, bu birliğin, sektörün ülke ekonomisindeki potansiyelini ve ekonomik pozisyonunu tüm madenler bazında belirlemesi, madencilik ve ilgili tüm mevzuatları çok yakından takip etmesi, yasa hazırlayıcı kurumlar ile yakın temasının sağlanması, halkımızın, madenlerimizin varlığı, çeşitliliği ve stratejik önemleri konusunda çok yönlü bilgilendirilmesi, sektördeki maden üreticilerinin maden sahalarında ve tesislerdeki gerekli iş güvenliği, iş emniyeti, çevre ve insan sağlığı hususlarında gerekli titizliği göstererek çalışmasının sağlanması için bilinçlendirilmesi, halkın madenciye olan güveninin artırılması durumunda idari yargıya olan talepler de azalacaktır. Sektördeki maden üreticilerinin maden sahalarında ve tesislerdeki gerekli iş güvenliği, iş emniyeti, çevre ve insan sağlığı sağlanmalıdır. Madencilik sektörünün ekonomiye katkısının artırılması için serbest piyasa şartlarının oluşturulması, maden ihracatı yapan firmaların yurt dışında kendi aralarında rekabet ederek fiyat düşürmeleri yerine birliktelik sağlayarak madenlerimizin dünya piyasasında hak ettiği gerçek değerinde satışa sunulmasının sağlanması, özellikle madenlerimizin ham olarak değil yarı mamul ve mamul madde haline getirilerek uç ürünler halinde iç ve dış piyasada değerlendirilmesinin sağlanması ve ülkemiz sanayi sektörünün hammaddelerinin yurt dışı yerine yurtiçinden karşılanması için teşvikler yapılması ve maliyetlerde ana rol oynayan nakliye ve enerji desteğinin madencilik sektörü lehine yeniden uyarlanması gerektiği kanaat ve görüşündeyiz. Madencilik sektörünün ekonomiye katkısının artırılması için serbest piyasa şartlarının oluşturulması, maden ihracatı yapan firmaların yurt dışında kendi aralarında rekabet ederek fiyat düşürmeleri yerine, birliktelik sağlayarak madenlerimizin dünya piyasasında hak ettiği gerçek değerinde satışa sunulmasının sağlanması gerekiyor. 37

3 Sektörün Sorunlarının Çözümü İçin Yasal Altyapının Yanı Sıra, Etkin Bir Bürokratik ve Kurumsal Yapılanmaya İhtiyaç Vardır Ahmet TIKTIK DPT Müsteşarı Dokuzuncu Kalkınma Planı nda, madencilik sektörüne ilişkin temel politikalar: Madencilik sektöründe çevre mevzuatına uyum geliştirilecek, bürokratik yapı etkin hale getirilecek, jeotermal ve petrol konusunda yasal düzenleme çalışmaları tamamlanacak, firma ve işletme ölçeklerinin büyütülmesi özendirilecek, madencilik ürünleri yurtiçinde işlenerek katma değer artırılacak, arama çalışmalarına ve bor ürünleri üretiminin geliştirilmesine özel önem verilecektir. şeklinde sıralanmaktadır. Bu temel politikalar çerçevesinde, sektörün gelişen fırsatlardan yararlanabilmesi ve ülkenin gelişimine katkısının artırılabilmesi amacıyla aşağıdaki önerilerin dikkate alınmasının uygun olacağı düşünülmektedir. Madencilik üzerinde doğrudan veya dolaylı etkisi olan yasal mevzuatın, günün değişen ihtiyaçlarına en hızlı şekilde çözümler üretecek tarzda güncelleştirilebilmesi, sektörün gelişmesi ve ekonomiye katkısının artırılabilmesi bakımından önemlidir. Yasal ihtiyaçların zamanında ve istenilen düzeyde karşılanamaması sorunların zaman içinde daha da büyümesine yol açtığı gibi, yatırımcıların sektöre olan ilgilerinin yok olmasına ve sektörden uzaklaşmalarına neden olmaktadır. Sektörün sorunlarının çözümü ve sağlıklı bir gelişme ortamının oluşturulabilmesi için yasal altyapının yanı sıra, etkin bir bürokratik ve kurumsal yapılanmaya da aynı düzeyde ihtiyaç vardır. Bu çerçevede, merkezi yönetimden mahalli idarelere kadar tüm kurumların, madenciliğin sorunlarının çözümüne katkı koyabilecek, yatırım sürecini basitleştirecek, gelişmiş teknolojik altyapıya ve personel yapısına kavuşturulması gerekmektedir. İmalat sanayi açısından olduğu gibi madencilik sanayi açısından da rekabet gücünün korunup geliştirilebilmesi için, ülkenin enerji maliyet yapısında iyileştirme ihtiyacı bulunmaktadır. Küresel ekonomide var olabilmenin ve oluşan fırsatlardan en etkin şekilde yararlanabilmenin temel koşulu, rekabet gücüne sahip olmaktır. Firma düzeyinde rekabet gücüne sahip olabilmenin koşulları arasında ise, ölçek ekonomisinden yararlanmaya imkan verecek firma büyüklüklerine, yeterli sermaye yapısına, nitelikli işgücüne ve bilgi ve teknolojiyi üretebilme ve/veya etkin kullanabilme yeteneğine sahip olmak sayılabilir. Bu çerçevede, sektörde firma ve işletme ölçeklerinin büyütülmesine, güçlü sermaye gruplarının sektöre olan ilgilerinin artırılmasına, kredi imkanlarının geliştirilmesine, kaliteli eğitim yoluyla sektörel işgücünün niteliğinin yükseltilmesine ve her düzeyde AR-GE çalışmalarının desteklenmesine gerek bulunmaktadır. Madencilik sektöründe teknolojinin daha yaygın olarak kullanılması, girdi yapısı üzerinde önemli sonuçlar doğurmuştur. Bugün, özellikle büyük ölçekli işletmelerde enerji en önemli üretim girdisi durumundadır. Doğal olarak bu durum, sektörü enerji maliyetlerine duyarlı hale getirmektedir. Bu çerçevede, imalat sanayi açısından olduğu gibi madencilik sanayi açısından da rekabet gücünün korunup geliştirilebilmesi için, ülkenin enerji maliyet yapısında iyileştirme ihtiyacı bulunmaktadır. Dokuzuncu Kalkınma Planı nda da vurgulandığı üzere, madenlerin yurtiçinde işlenerek katma değerinin artırılması yoluyla ülke ekonomisine katkısının geliştirilmesi temel bir politikadır. Bu yönde, madencilik alanında faaliyet gösteren şirketlerin ürün üretimine yönelik yatırımlarının desteklenmesi ve artan fiyatlardan elde edilen gelirin en üst düzeye çıkarılması gözetilmelidir. Hızla büyüyen nüfusu ve sanayileşen ekonomisiyle Türkiye nin enerji ve hammadde ihtiyacı önemli ölçüde artmaktadır. Ülkede önemli yeraltı kaynakları bulunmakla birlikte, başta enerji hammaddeleri ve metalik madenler olmak üzere, bilinen kaynaklar Türkiye nin artan ihtiyacına cevap 38

4 Müsteşarlığımızca sürdürülen Sektörel Lisanslar Teknik Komitesi nde diğer sektörlerin yanında, madencilik sektöründe faaliyet gösteren yatırımcıların karşılaştıkları bürokratik ve/ veya idari sorunların çözümüne/basitleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmakta ve sektöre yatırım yapılması cazip hale getirilmeye çalışılmaktadır. Yasal Altyapıya İlişkin Sorunlar: Türkiye de madencilik sektörünün gündeminde yasal sorunlar çoğunlukla ön sıralarvermekte yeterli değildir. Bu çerçevede, enerji ve hammadde ihtiyacının karşılanması için yurtiçi kaynakların geliştirilmesine ve bu yönde arama faaliyetlerine ağırlık verilmesine gerek vardır. Bunun yanı sıra yurt dışına yönelmek, öncelik, yakın siyasi ve kültürel ilişkilere sahip olunan çevre ülkelere verilmek suretiyle, zaman kaybetmeden uzun vadeli ortak projelerle yurt dışında madencilik faaliyetlerinde bulunularak ülke arz güvenliğine katkıda bulunmak ve mevcut konjonktürden yararlanmak gerektiği düşünülmektedir. Bilindiği üzere, 11 Aralık 2001 tarihli Bakanlar Kurulu Prensip Kararı ile Türkiye de Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı başlatılmıştır. Reform Programı nın amacı; Türkiye deki yatırımlarla ilgili düzenlemeleri rasyonel hale getirmek, yatırım ortamının rekabet gücünü artıracak gerekli düzenlemeleri tespit ederek politika önerileri geliştirmek ve işletme dönemi de dahil olmak üzere yatırımın her safhasında, ulusal ve uluslararası yatırımcıların karşılaştığı idari engellere çözüm üretmektir. Bu çerçevede oluşturulan Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu, Teknik Komiteler aracılığıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Teknik Komiteler arasında yer alan ve Başkanlığı Müsteşarlığımızca sürdürülen Sektörel Lisanslar Teknik Komitesi nde diğer sektörlerin yanında, madencilik sektöründe faaliyet gösteren yatırımcıların karşılaştıkları bürokratik ve/veya idari sorunların çözümüne/basitleştirilmesine yönelik çalışmalar yapılmakta ve sektöre yatırım yapılması cazip hale getirilmeye çalışılmaktadır. Ülkemizi yatırımcılar açısından cazip hale getirmenin, özellikle Müsteşarlığımızın da bilfiil dahil olduğu izin, ruhsat, belge gibi işlemlere ilişkin süreçlerin basitleştirilmesinin hedeflendiği bir ortamda, yatırımcılar açısından her türlü şartın ağırlaştırılması/zorlaştırılması önerisine olumlu bakmak mümkün görülmemekte, bunun sektör açısından fayda sağlamayacağı düşünülmektedir. Madencilik sektörünün ulusal kalkınmaya katkısının artırılabilmesi için aşağıdaki konularda gelişme sağlanması gerektiği düşünülmektedir. Rezerv ve Kalite Problemleri: Bu kapsamda; - Birçok maden türünde var olan maden yataklarının rezerv ve cevher kalitesi bakımından mevcut koşullarda ekonomik işletmeciliğe uygun olmaması, - Özellikle enerji hammaddelerinde kaynak yetersizliği ile var olan kaynakların kalite sorunları, - Rezerv yönünden avantajlı olduğumuz ürünlerde, dünyadaki mevcut Pazar büyüklüğünün yeterli olmaması ve/veya rekabetin yoğun olması, - Özel madencilik kuruluşlarının kaynak sorunları nedeniyle rezerv geliştirme çalışmalarının ötesinde arama çalışmalarına yeterince ilgi göstermemesi sayılabilir. Bu problemlerin çözümü ve yeni maden yataklarının keşfi ülkemiz açısından son derece önemlidir. Bu çerçevede, gerek Dokuzuncu Kalkınma Planı gerekse yıllık programlarda rezervi tükenmekte olan madenler ve enerji hammadeleri başta olmak üzere arama faaliyetlerine ağırlık verilmesi politikası yer almaktadır. Bu politika çerçevesinde, ilgili kurumlara ayrılan kaynakların artırılarak tahsisine devam edilmektedir. Kurumsal Yapıya İlişkin Sorunlar: Sektörel üst yönetimin en önemli kuruluşlarından ve madencilik ruhsatlarının tahsisi, izlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu olan Maden İşleri Genel Müdürlüğü nün gerekli örgüt ve yeterli kadro yapısına sahip olmaması madencilik sektörü açısından önemli bir sorundur. Sorunun aşılabilmesi için kurumun yeterli kadro ile desteklenerek, iş süreçlerinin yeniden tanımlanması ve etkinleştirilmesi gerekmektedir. Kurumun yürüttüğü işlemlerin bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak iyileştirilmesi ve yatırımcıların başvuru ve diğer işlemlerinin hızlı bir biçimde sonuçlandırılması ihtiyacı bulunmaktadır. Son dönemde bu yönde önemli iyileşmelerin sağlanmış olduğu görülmekle birlikte, istenilen seviyeye ulaşılamadığı sektör temsilcilerince dile getirilmektedir. Bununla birlikte, kamunun asli fonksiyonlarından olan denetim mekanizmasının etkinleştirilmesine yönelik tedbirlerin alınması, bunun için gerekli olan altyapının madencilik sektörü açısından tesisi de önem arz etmektedir. 39

5 da yer almıştır. Son dönemde, madencilik ile ilgili mevzuatta gerçekleştirilen en kapsamlı düzenleme, 2004 yılında, 3213 Sayılı Maden Kanunu nun 5177 sayılı Kanunla revize edilmesi olmuştur. Bu düzenleme ve ardından yürürlüğe sokulan İzin Yönetmeliğiyle madencilik mevzuatındaki dağınıklığın sona erdirilmesi yönünde önemli bir adım atılmıştır. Ancak, bu olumlu gelişmeye rağmen sorunun tümüyle çözüldüğünü söyleyebilmek güçtür. Bir yandan, İzin Yönetmeliğine paralel olarak ilgili diğer mevzuatta yapılması gereken değişikliklerin henüz yapılamamış olması, diğer taraftan İzin Yönetmeliğinin bazı maddelerinin iptali yönünde davalar açılması, yapılan iyileştirmelerin etkinliğini önemli ölçüde sınırlandırmaktadır. Bunların yanı sıra, 3213 sayılı yasada yapılan yeni düzenlemelerin madencilik camiasındaki ilgili tüm tarafların beklentilerini karşıladığını söyleyebilmek de kolay değildir. Dolayısıyla, yasal altyapının sektörün ve ülkenin ihtiyaçlarını en üst seviyede karşılayacak şekilde geliştirilip, iyileştirilmesi gerekmektedir. Madencilik ve Çevre: Günümüzde, çevreyi dikkate almayan ve/veya sürdürülebilir olmayan hiçbir faaliyetin desteklenmesi mümkün görülmemektedir. Doğal olarak, çevre ile doğrudan etkileşim içinde olan madencilik açısından durum daha da kritiktir. Bu nedenle, sektör mensupları arasında çevre bilincinin geliştirilmesi, madencilik sektörünün öncelikli konuları arasında yer almalıdır. Bilinçlendirme çabasının da ötesinde, çevre sorunlarıyla ilgili olarak sektörel yapılanma içinde iç denetim mekanizmalarının geliştirilmesi sorunları ortaya çıkmadan önleme konusunda gayret gösterilmesi bir diğer önemli gerekliliktir. Öte yandan, çevresel kaygılar nedeniyle sektörün karşılaştığı sorunların çözülebilmesi için ön- celikle madencilik faaliyetlerinin kamuoyuna detaylı ve doğru bir şekilde anlatılması, kamuoyunda sağlıklı bir madencilik bilincinin oluşturulması ve toplumsal desteğin kazanılması gerekmektedir. Bu çerçevede, televizyon, radyo gibi farklı kitle iletişim araçları kullanılarak, özellikle gelişmiş dünya ülkelerinden örnekler sunmak suretiyle, kanunların gerektirdiği tedbirlerin alınması halinde madencilik faaliyetlerinin çevreye zararlarının minimize edilebileceği, bu faaliyetlerden elde edilen faydalarla birlikte ele alınarak kamuoyunun aydınlatılması gerekmektedir. İşgücü Kalitesine İlişkin Sorunlar: Bugün ülkemizde, madencilik alanında uluslararası standartlarda eğitim veren birçok okul bulunmakla birlikte, özellikle yeni oluşturulan eğitim kurumlarının önemli sorunları bulunmaktadır. Bu türden yeterli altyapıya sahip olmayan kurumlardan mezun edilen gençler, sektördeki işgücü kalitesi açısından sorun oluşturabilmektedir. Diğer taraftan, teknolojik alandaki hızlı gelişme dikkate alındığında, eğitim sorununun yalnızca okullarda kalitenin iyileştirilmesiyle çözülemeyeceği de ortaya çıkmaktadır. Gelişen teknolojiye ayak uydurabilmek, bilgi ve becerisini geliştirebilmek için çalışanlara ilave eğitim olanakları sunulması önemli bir ihtiyaçtır. Dolayısıyla, madencilik sektöründe eğitimin sürekliliği anlayışının yerleştirilmesi ve buna uygun bir altyapının oluşturulması zorunludur. AR-GE Faaliyetlerinin Yetersizliği: AR-GE faaliyetlerinin madencilik alanındaki en önemli sonuçları, üretim ve zenginleştirme teknolojilerindeki gelişmeler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum doğal olarak üretim maliyetlerinin düşmesine, sektörün rekabet gücünün artmasına olanak sağlamaktadır. Öte yandan, kalite sorunu olan madenlerin bu problemlerin çözümü ve çevreye olan olumsuz etkilerinin azaltılması anlamında da AR-GE faaliyetlerinin önemli olduğu ve desteklenmesi gerektiği düşünülmektedir. Başta endüstriyel mineraller alanında olmak üzere, AR-GE çalışmalarının yeni kullanım alanları ortaya çıkartmak suretiyle madencilik ürünleri için yeni pazarlar yarattığı hususunun da üzerinde durulması gerekmektedir. Şirket Ölçeklerinin Küçük Oluşu: Ölçek ekonomisinden yararlanmanın yanı sıra, küresel rekabete açık bir ortamda ayakta kalabilmenin ön koşullarından birisi güçlü kuruluşlara sahip olmaktır. Öte yandan, bugün gelinen noktada madencilik sektörü emek yoğun karakterinden sermaye ve teknoloji yoğun bir niteliğe bürünmektedir. Bu durum güçlü kuruluşlara sahip olmanın bir diğer gerekçesini teşkil etmektedir. Ancak, Türk madencilik sektörü ortalama firma ölçeği itibarıyla yeterince güçlü bir yapıya sahip değildir. Bu çerçevede, güçlü sermaye gruplarının sektöre çekilmesinin yanı sıra mevcut küçük ölçekli işletmelerin çeşitli destek mekanizmaları yardımıyla güçlerini birleştirmeye teşvik edilmesi büyük önem taşımaktadır. Başlangıçta proje bazında oluşturulacak güç birlikteliklerinin zamanla kurumsal birleşmelere zemin oluşturacağı, böylelikle sektörün içinden uluslararası düzeyde rekabet gücüne sahip daha güçlü firmalar çıkartabileceği değerlendirilmektedir. 40

6 Ülkemizde Bilimsel, Akla Dayalı Bir Madencilik Kültürü Oluşturulamamıştır İSMET KASAPOĞLU TÜRKİYE MADENCİLER DERNEĞİ VE TOBB TÜRKİYE MADENCİLİK MECLİSİ BAŞKANI Son yıllarda dünya metal fiyatlarındaki artış, metalik cevher fiyatlarını da yükseltmiştir. Ancak, 2007 yılı toplam maden ihracatında yüzde 18,8 oranında yer alan endüstriyel mineral fiyatlarında önemli artışlar görülmediği gibi, yine toplam ihracatın yüzde 47,6 sını oluşturan mermer ve doğal taş grubunda ise büyük fiyat düşüşleri olmuştur. Yine de genel olarak, dünya nüfusundaki artışlar ve geri kalmış ülkelerdeki gelişme çabaları sürdükçe doğal kaynaklara ihtiyaç yükselecek, dolayısıyla da hammadde fiyatlarındaki artışlar sürecektir. Böyle bir tablo içinde Türkiye, hem kendi mineral hammadde ihtiyaçlarının karşılanması hem de diğer ihtiyaçlarının finansmanı için, maden kaynaklarının önemini kavramak zorundadır. Ülkemizde bilimsel, akla dayalı bir madencilik kültürü oluşturulamamıştır. Esasen bu olabilseydi, Türkiye uzun yıllar önce kalkınmasını tamamlamış, ileri bir sanayi ülkesi olurdu. Örneğin, günümüzde gelişmekte olan Çin ve Hindistan da gayrisafi milli hasıla (GSMH) içinde maden üretiminin payı yüzde 15 tir, yine gelişmiş ülkeler olan ABD de yüzde 4,5, Federal Almanya da ise yüzde 4,2 dir. Oysa, Türkiye de bu rakam uzun yıllardır yüzde 1 ler civarındadır. Yine ülkemizde, serbest sermaye yatırımları içinde madencilik yatırımlarının payı hiçbir zaman yüzde 2 yi bile bulamamıştır. Sektörde yatırımların arttırılabilmesi için başta devlet kurumları olmak üzere toplumumuzun madenciliği doğru algılaması gerekmektedir. Örneğin; Madencilik de ne imiş (!) Yapılmasa daha iyi olur Sektörde yatırımların artırılabilmesi için başta devlet kurumları olmak üzere toplumumuzun madenciliği doğru algılaması gerekmektedir. diye nutuk atıp arabasına binen, sözüm ona çevrecinin, o arabanın yapılabilmesi için en az beş ton mineral maddenin yerkabuğundan sökülüp alınması gerektiğini bilmesi gerekir. Ülkemizde bir avuç bilinçli ajanın estirdiği rüzgarlara kapılan birçok masum ve iyi niyetli vatandaşımıza anlatılan madencilik, başta ormanlarımız olmak üzere tüm doğanın düşmanıdır. Oysa madencilik, bilim ve tekniğin öncülüğünde yapılan bir doğa ameliyatıdır. Tıpkı insana yapılan zorunlu tıbbi müdahaleler gibi, dünya üzerinde en yoğun madencilik Avrupa kıtasında yapılmıştır. Ama bu kıta, hala yemyeşil bir bölgedir. Ülkemizde de en uzun süredir madencilik yapılan bölge Zonguldak yöresidir. Tarihte de Anadolu daki en yoğun madencilik bölgesi Kuzey Karadeniz kuşağıdır, bununla birlikte ülkemizin en yeşil alanları buralardır. Tarihte Timur un fillerini sakladığı o muazzam orta Anadolu ormanları nerededir? Onları da, madenciler mi yok etmiştir? Daha yakın bir zamanda; yüzyıldan bu yana bilinen İstanbul civarındaki linyit işletmeleri söz konusu olduğunda bu işe talip olanlara Projeye falan vaktimiz yok, ne yapın edin bize kömür yetiştirin (!) yoksa Istıranca Ormanları nı kaybedeceğiz diyen yöneticiler neredeler? Bugün niye susuyorlar? Enerji Bakanlığımız, bu konuda denetim isteklerini sümen altı eden valilerimiz bugün ne düşünüyorlar? Şu gerçekler, vatandaşlarımıza anlatılmalıdır. Türkiye de mevcut orman alanlarının sadece on binde birinde madencilik yapılmaktadır. Bunun 41

7 için de, kullanılan orman alanları için on misli belki yirmi misli orman yetiştirilebilecek bedeller, madenciden peşin olarak tahsil edilmektedir. Uluorta bazı açıklamaları dikkate alarak, Türkiye ye madencilik için yabancı sermaye aktığı söylemi gerçek dışıdır. Nitekim; ülkeye giren toplam yabancı sermaye içindeki madenciliğin payı 2003 yılında yüzde 1,9 iken 2007 yılında yüzde 1,7 de kalmıştır. Kaldı ki; bu sermaye de madencilikte gelişmiş ülkelerde yasalarla oluşturulmuş risk sermayeleridir. Sektörü bilen ileri ülkeler, madencilik faaliyetlerinden elde edilen gelirlerin bir kısmını (genellikle %2-5) vergiden muaf tutarak, yeni rezervler bulmak üzere ayrı bir fonda toplanmasını ve sadece bu amaçla harcanmasını yasalarında öngörmüşlerdir. Türkiye ye gelen yabancı sermaye dediğimiz işte bu fonlardan bir kısmını ülkemize yönlendirmeyi başaran, evvelce o şirketlerde çalışmış jeolog ve mühendis arkadaşlarımızdır. Onları suçlayacağımıza teşekkür etmenin yolunu bulmalıyız. Madencilik sektörü ile ilgili bazı yargı kararları tamamen bize özgü olup, dünya uygulamalarında benzerlerine rastlanılamaz. gördüğü gibi somut hiçbir olay yokken, Bu İşlemde Kamu Yararı Görülmemiştir, İznin İptaline diye bir kararla karşılaşılmaktadır. Dünyada, bu tür kararların olduğu hiçbir ülke tespit edilmemiştir. Bu nedenle; doğrudan faaliyetten zarar görenler dışında, sözde çevreci ve vatansever sorumsuz kişilerin dava açma koşullarının belirlenmesi gerekmez mi? Eğer ekonomik gelişmeden söz ediliyor ise, bunu yaratan güç, bilim, teknoloji ve madencilik ürünleridir. Bu ülkede gerek yönetim gerekse bireyler bazında toplumu maden ürünlerinden uzak tutabilirseniz, o ülkenin gelişimini temelden önlemiş olursunuz. Sorunları tek tek çözmeye uğraşmak çıkar yol değildir. Bu sonucu, kırk yıldan bu yana Cumhurbaşkanları, Başbakanlar ve diğer kademeler üzerinde sorun çözmeye uğraşmış biri olarak tespit ediyorum. Sorunun çözümü için kesin bir devlet politikası ve sektörle ilgili konulara, cephedeki bir komutanın ruh hali ile sahip çıkacak yöneticilere ihtiyaç vardır. Madencilik sektörü ile ilgili bazı yargı kararları tamamen bize özgü olup, dünya uygulamalarında benzerlerine rastlanılamaz. Siz; ülkenin tüm kanunlarına harfiyen uyarak, sayısı onlarca izne ve denetime tabi tutularak, milyonlarca dolarlık yatırımlar yaparken ve daha sonra yatırımın durdurulması için açılan sayısız davalarla uğraşırken, asıl işinize bakacak ne zamanınız ne de paranız kalacak (!) Sonuçta, hiçbir yasa ihlali söz konusu değilken, faaliyet sırasında bir sineğin bile zarar 42

8 Kendi Kaynaklarını Yok Sayan, Kaynaklarını Kullanmayan Bir Ülkenin Kalkınması Mümkün Değildir Mehmet TORUN TMMOB MADEN MÜHENDİSLERİ ODASI BAŞKANI Madenlerimiz ve Ülkemiz İçin Önemi Bugün, ulus ötesi sermayenin uygulamaya çalıştığı küresel programın gölgesinde tek kutuplu bir dünyada yaşamaktayız. Uluslararası Para Fonu, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü gibi uluslararası örgütler aracılığıyla egemen kılınmaya çalışılan değerler; yoksulluğa, eşitsizliklere, savaşlara, soykırımlara ve çevresel felaketlere yol açmaktadır. Bu süreçte zengin ülkeler daha zenginleşmekte, yoksul ülkeler daha da yoksullaşmaktadır. Eşitsizlik ve yoksulluk, ülkelerin ekonomik ve siyasal bağımlılıklarına yol açmaktadır. Madenler, kalkınmanın temel unsurlarından en önemlisidir. Ülkelerin kalkınmaları ve yaşam seviyelerinin belirleyicisi olarak kabul edilen sanayi, enerji ve tarım sektörlerinin temellerini de madencilik oluşturmaktadır. Türkiye, dünyada madencilikte 132 ülke arasında toplam üretim değeri itibarıyla 28., üretilen madenlerin sayısı itibarıyla 10. sırada yer almıştır. Dünya metal maden rezervlerinin yüzde 0,4 ü, endüstriyel hammadde rezervlerinin yüzde 2,5 i, jeotermal potansiyelinin ise yüzde 0,8 i ülkemizde olup, ülkemizin dünya maden rezervleri içindeki payı yaklaşık yüzde 0,5 tir. Bor, trona, endüstriyel hammaddeler, mermer, krom, linyit ve değerli metaller açısından önemli rezervler bulunmaktadır. Ülkemizin ihtiyacı olan enerjinin, yerli maden kaynaklarımızdan karşılanması öncelikli hedef olmalıdır. Son yıllarda uygulanan yanlış ekonomik politikalardan en fazla zarar gören sektörlerin başında madencilik sektörü gelmektedir. Sanayi sektörleri yerine hizmetler sektörünün genişlemesi, sanayi sektörlerine hammadde sağlayan madencilik sektörünü de zor durumda bırakmıştır. Madencilik sektörünün ülke kalkınmasındaki kritik önemi, sadece fazla miktarlarda üretilip yurt dışına satılarak döviz elde edilmesinde değil, yerli sanayiye düşük maliyette ve kaliteli girdi sağlamasındadır. Bu anlamda, madencilik ve sanayi sektörleri karşılıklı olarak birbirlerini besleyen sektörlerdir. Entegrasyonları sağlandığı ölçüde büyürler. Dolayısıyla, ülke sanayisinin gelişememesi madencilik sektörünü de olumsuz etkilemekte, bu sektöre yapılabilecek yatırımlar, hızla hizmetler sektörüne kaçmakta ve madencilik sektörünün ülke ekonomisine katkısı giderek düşmektedir. Sektörün işlevi, ülkeye döviz girdisi sağlamak üzere yurt dışına hammadde ihracı yapma düzeyine indirgenmiştir yılında tüm maden ihracatımız 2,9 milyar dolar olmuştur. Sadece ithal kömüre 2 milyar dolar döviz ödenmesi bu yanlışlığı açıkça ortaya koymaktadır. Bugüne kadar madencilik sektöründe, özelleştirme çalışmalarından sektörün gelişmesine yönelik olumlu bir sonuç alınamamıştır. Ancak, özelleştirme söylemleriyle zaman yitirilmiş, bu arada sektörün dinamizmi açısından son derece önemli işlevler gören kamu kuruluşları da yatırım yapılmamak suretiyle küçültülmüş ve kapatılmıştır. Enerjide, santral yatırımlarının doğalgaza döndüğü gözlemlenmektedir. Son 6 ayda EPDK dan alınan lisansların toplamı megavatı aşmıştır ve büyük bir kısmı ithal kaynaklara dayalıdır. Bunun toplam yatırım tutarı ise 8,6 milyar YTL tutarındadır. Petrolün varilinin 130 dolara ulaştığı bir ortamda yerli kömür kaynaklarımızı kullanan termik santral yatırımlarına çevre faktörü de göz önünde tutularak bir an önce başlanılmalıdır. Türkiye de yabancı sermaye sorunu, ekonomik ve toplumsal yapımızın tarihsel gelişim süreci 43

9 içinde bütün ayrıntıları ile incelenerek yeterince tartışılmış değildir. Oysa, ülkemize gerek doğrudan doğruya, gerek dış borçlar aracılığıyla gelen yabancı sermaye, ekonomik ve toplumsal yapımızın şu ya da bu biçimde oluşumunda rol oynayan en önemli etkenlerden biridir. Bu açıdan yabancı sermaye sorunu günümüzde de önemini hiç kaybetmemiştir. Merkez Bankası verilerinden yapılan belirlemeye göre, Ocak-Mayıs 2008 döneminde çeşitli sektörlere yönelik olarak gerçekleşen fiili yabancı sermaye girişleri geçen yılın eş dönemine göre yüzde 47,9 azalarak 5 milyar 8 milyon dolara gerilemiş, bu dönemde 8 milyon dolarlık da yabancı sermaye çıkışı yaşanırken, net doğrudan yabancı sermaye yatırımı 5 milyar dolar olmuştur. 44 Küresel ekonomideki olumsuz konjonktür ve Türkiye de tırmanan ekonomik ve siyasi istikrarsızlığın yanı sıra, özelleştirme portföyünün boşalması ve şirket evlilikleri potansiyelinin sonuna gelinmesinin de etkisiyle yabancı sermaye girişleri yılın ilk beş ayında geçen yılın aynı dönemindekinin neredeyse yarısı düzeyinde kalmıştır. Petrol fiyatlarındaki hızlı artışların da etkisiyle hızla büyüyen cari işlemler açığının finansmanında önemli işlev gören yabancı sermaye girişlerindeki azalmanın yılın tümünde daha yüksek boyutlara erişmesinin, bu yıl makro hedeflerde önemli sapmalara yol açabileceği belirtilmiştir. Bu durum, satacak bir şey kalmadı, yabancı sermaye kesildi yorumlarını güçlendirmektedir. Yabancı sermaye yatırımlarının başlangıç noktasını ucuz ve bol doğal kaynakları işletmek oluşturmaktadır. Dünya çapında son yıllarda yaşanan tekel- leşme madencilik sektöründe de yaşanmaktadır. 5 büyük şirket, dünya metal madenciliği piyasasının yaklaşık yüzde 85 ine hakim durumdadır. Bu firmalar maden fiyatlarını da belirlemektedir. Dünyadaki fiyat artışlarına paralel olarak Türkiye nin metal ve enerji faturası giderek artmıştır. Çünkü Türkiye, dünya enerji ve metal ithalatında önemli bir oyuncu olarak yer almaktadır. Ülkemiz, başta petrol ve doğalgaz olmak üzere; altın, kömür, demir, alüminyum, bakır, kurşun, çinko, fosfat gibi önemli hammaddelerin alımları için 50 milyar dolardan fazla para ödemektedir. Türkiye, her şeyi dışarıdan almayı sürdüremez. Üstelik bu madenleri kendi ülkemizde ve kendi kaynaklarımızla üretebilmek mümkünken, madenlere yönelik dış alım yapılması acilen gözden geçirilmesi gereken bir politikadır. Son dönemlerde artan hammadde fiyatlarının, teknolojik olarak değerlendirilmesi, zor olan, ekonomik olmayan birçok doğal kaynak ve hammaddeyi ekonomik hale getirmiştir yılında dolar olan bakır fiyatı dolara, dolar olan nikel fiyatı dolara, dolar olan çinko fiyatı dolara ve 800 dolar olan alüminyum fiyatı dolara yükselmiştir. Artan bu fiyatlar, bugüne kadar değerlendirilmesi ekonomik olmayan, düşük tenörlü, teknolojik olarak problemleri olan cevherleri de ekonomik hale getirmiş, daha önceden bulunmuş düşük tenörlü veya zenginleştirilme problemi bulunan cevherlerin zenginleştirilmesi artık bu fiyat seviyeleriyle ekonomik bulunmaktadır.

10 Bugüne kadar madencilik sektöründe, özelleştirme çalışmalarından sektörün gelişmesine yönelik olumlu bir sonuç alınamamıştır. Ancak, özelleştirme söylemleriyle zaman yitirilmiş, bu arada sektörün dinamizmi açısından son derece önemli işlevler gören kamu kuruluşları da yatırım yapılmamak suretiyle küçültülmüş ve kapatılmıştır. Dünyada çıkan savaşların gerçek nedenlerine bakıldığında, ülkelerin daha çok kaynağa sahip olma arzularının yattığı görülmekte ve günümüzde en büyük savaş petrol için verilmektedir. Gelişmiş ülkeler, dünyada doğrudan sahip olamadıkları kaynakların üretim ve hareketlerini de istedikleri gibi yönlendirmektedirler. Bu çerçevede, Maden Mühendisleri Odası olarak, Ulusal Madencilik Politikası nın geliştirilmesine yönelik savunduğumuz temel ilkeler başlıklar halinde aşağıda sıralanmaktadır: - Her tür ekonomik faaliyette olduğu gibi madencilik faaliyetlerinde de amaç, insanın refah ve mutluluğudur. İnsan onuruna ve emeğine saygı, madencilik faaliyetlerinin planlanma ve uygulanmasında hareket noktası olmalıdır. Kamu yararı öncelikli olarak göz önünde tutulmalıdır. - Madencilik sektörünün tüm alt sektörlerinde üretim artırılmalıdır. Ancak, söz konusu üretimin hedefi dış satım değil, ülke sanayi sektörleri olmalıdır. Madencilik sektörünün ülke kalkınmasındaki kritik önemi, fazla miktarlarda üretilip yurt dışına satılarak döviz elde edilmesinde değil, ancak, yerli sanayiye düşük maliyette ve kaliteli girdi sağlamasındadır. Bu çerçevede, madencilik sektörünün planlanmasında ülke sanayi sektörleri ile entegrasyon ön planda tutulmalıdır. - Ülkemizin ihtiyacı olan enerjinin, yerli maden kaynaklarımızdan karşılanması öncelikli hedef olmalıdır. Sanayinin ihti- yacı olan ucuz enerji üretiminin sağlanması ve bu enerjinin sürekli ve güvenilir olması bakımından, yerli maden kaynaklarımızın kullanılması kaçınılmaz bir gerekliliktir. Elektrik enerjisi arz-talep dengesinin sorunsuz sürdürülebilmesi için, ulusal maden kaynaklarımıza öncelik veren, akılcı bir enerji politikası zaman kaybedilmeden oluşturulmalıdır. - Maden aramaları uzun yıllardır ihmal edilmiştir. Aramalarla ilgili etkin yasal ve yönetsel yapıların hızla tesisi ve çağdaş teknolojilerin kullanıldığı arama faaliyetlerinin, kamu denetiminde ve mutlaka rasyonel bir stratejik plan çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir. - Çevre faktörü göz ardı edilerek madencilik faaliyetlerinin yürütülmesi, içinde bulunduğumuz yüzyılda mümkün değildir. Madenciliğin çevreye etkilerini yadsımak mümkün değildir. Ancak, madencilik sektöründe, çevre dostu teknoloji ve yöntemlerin kullanılması, madencilik süreçlerinde ya da sonrasında çevrenin korunmasına ya da yenilenmesine yönelik önlemlerin alınması, sektörün gelişimini engellemeyecek, aksine genel anlamda sektörün gelişimine yönelik katkıyı yapacaktır. - Madencilik sektörü, ilk yatırımı çok fazla olan ve risk sermayesi yüksek bir sektördür. Yatırılan sermayenin geri dönüşü uzun yılları almaktadır. Madencilik sektörünün ayakta kalabilmesi için sektörel anlamda teşvik uygulamasının acilen başlatılması gerekmektedir. Bu konuda yasal düzenlemeler zaman geçirilmeden yapılmalıdır. - Yerel halkın onayını almamış hiçbir ekonomik girişimin ülkeye yarar getirmesi beklenemez. Madencilik sektörüne ilişkin alınacak kararlarda ilgili yöre halkının da katılımı sağlanmalıdır. - Toplumsal, ekonomik ve çevresel bakımdan sürdürülebilir bir madencilik sektörünün gelişimi; devlet, sektörde faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar ile demokratik kitle örgütleri ve sivil toplum örgütlerinin yapıcı işbirliği ile mümkündür. Söz konusu tarafların doğrudan katılımları olmaksızın hazırlanacak herhangi bir sektör planının ya da plan uygulamasının başarılı olması mümkün görülmemektedir. Türkiye nin tam bağımsız, demokratik ve gelişmiş bir ülke olabilmesinin temel koşulu, diğer sektörlerin yanı sıra, madencilik sektörünün de sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi ve Yeni Dünya Düzeni kavramına karşı temelinde kamu yararı olan madencilik politikalarının oluşturulması ve uygulanmasından geçmektedir. Çünkü, doğal kaynakların gerçek sahibi halkımızdır. 45

11 İşçi Eksikliği, Üretim ve Verimliliği Olumsuz Yönde Etkilemektedir Ülkemiz, zengin maden kaynaklarına sahip olmasına rağmen bugüne kadar bu kaynaklarından yeterince faydalanamamıştır. Özellikle bor madeni açısından dünyanın en büyük rezervine sahip olmamıza rağmen yeterli gelir elde edilememektedir. Bunun başlıca nedeni, bordan en uç ürüne erişilememesidir. Madencilik sektörünün temel hedefi, yüksek katma değer sağlayarak ülke ihtiyacının karşılanmasıdır. Bu nedenle ürettiğimiz madenlerden en uç ürünü sağlayacak teknolojileri geliştirecek AR-GE çalışmalarına ağırlık vermeliyiz. Dünya maden piyasalarında özellikle son 3-4 yıldır maden ve metal fiyatları yükselmiştir. Bizim, sektör olarak içinde bulunduğumuz koklaşabilir taşkömüründe fiyatlar 50 $/ton seviyelerinden bugün 300 $/ton a yükselmiştir. Dünya piyasalarındaki bu artışın temelinde, önemli kömür üreticisi olan Çin in (1,3 milyar ton/yıl) ihracattan çekilmesi yatmaktadır. Dünyadaki önemli kömür üreticileri olan Endonezya, Güney Afrika ve Avustralya gibi ülkeler talebe yetişememektedir. Ramazan DENİZER GENEL MADEN İŞÇİLERİ SENDİKASI GENEL BAŞKANI Bizler, Türkiye Taşkömürü Kurumu nun (TTK) üretim kapasitesi olan yıllık 5 milyon ton taşkömürünü üretmek, dışa bağımlılığımızı azaltarak katma değerin ülkemizde kalmasını sağlamak istiyoruz. Ülkemizde ise dünyadaki bu gelişmelere paralel olarak enerjiye olan talep hızla artmakta ve talebe yönelik önlemler alınmaya çalışılmaktadır. Türkiye nin yıllık taşkömürü talebi 20,6 milyon ton olup dışa bağımlılığımız her yıl artmaktadır. Türkiye nin dışarıya ödediği para ise 2 milyar dolardır. Bizler, Türkiye Taşkömürü Kurumu nun (TTK) üretim kapasitesi olan yıllık 5 milyon ton taşkömürünü üretmek, dışa bağımlılığımızı azaltarak katma değerin ülkemizde kalmasını sağlamak istiyoruz. Demir çelik sektörü için taşkömürü vazgeçilmezdir. Ülkemiz demir-çelik fabrikalarının (Erdemir ve Kardemir) ihtiyacı 4,5 milyon ton/yıldır. Taşkömürü, ülkemizin enerji ve demirçelik sektörü için stratejik bir öneme sahiptir. Türkiye nin ihtiyacını uzun yıllar karşılayabilecek rezerv ise Zonguldak ta mevcuttur. Koklaşabilme özelliği ile demir-çelik sanayisinin önemli bir girdisi olan taşkömürü yalnızca Zonguldak ta bulunmakta ve TTK tarafından üretilmektedir. Ülkemizin enerjiye olan talebinin karşılanmasında dışa bağımlılığın azaltılması ve arz güvenliğinin sağlanması için yerli kaynaklara daha fazla önem verilmelidir. Demir çelik sektörü için taşkömürü vazgeçilmezdir. Demir çeliklerin ihtiyacını azami ölçüde bu bölgeden karşılamak mümkündür. Bugün bu miktarın üretilememesinin ana nedeni, geçmiş yıllardan gelen yatırım ve işçi eksikliğidir. Özellikle son yıllarda yeterli olmamakla beraber yatırımlar artmıştır. İşçi eksikliğini giderme adına Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan, 1 Temmuz 2008 tarihinde Türkiye Taşkömürü Kurumu nu ziyaret etmiş, yerin 560 metre altında maden ocağını gezmiş ve ardından gruplu (münavebeli) işçinin alınacağını açıklamıştır. İşçi eksiklerinin giderilmesiyle üretim artacak, kurum zararı azalacak, dışarıya daha az döviz ödenecektir. Bilindiği üzere yeraltı taşkömürü madenciliği, havzamızın jeolojik yapısından dolayı emek-yoğun üretim yapılmaktadır. Bu nedenle işçi eksikliği üretim ve verimliliği olumsuz yönde etkilemektedir. 46

12 Ülkemizin enerjiye olan talebinin karşılanmasında dışa bağımlılığın azaltılması ve arz güvenliğinin sağlanması için yerli kaynaklara daha fazla önem verilmelidir. Ülkemiz madencilik sektöründe yapılan özelleştirmelerden bugüne kadar istenilen verim elde edilememiş, aksine hem üretimde hem de istihdamda azalma yaşanmıştır. Zonguldak Taşkömürü Havzası nda TTK nın çalışmadığı büyük sahalar 2005 yılında özel sektöre verilmiş ancak, bugüne kadar istenilen sonuca ulaşılmamıştır. Yeraltı madenciliği hem mali olarak büyük yatırımları hem de zaman olarak uzunca bir süreyi gerektirir. Yani yatırımların kazanca dönüşmesi uzun zaman almaktadır. Bu nedenle özel sektör yeraltı taşkömürü madenciliğine yatırım yapma konusunda çekimser davranmaktadır yılında üretime başlanan havza, 160 yıllık üretim Ülkemiz madencilik sektöründe yapılan özelleştirmelerden bugüne kadar istenilen verim elde edilememiş, aksine hem üretimde hem de istihdamda azalma yaşanmıştır. kültürüne sahiptir ve Zonguldak ve bölgesinin varlığı ve gelişmesi taşkömürüne bağımlı olmuştur. Bugün de hem istihdam hem de sosyo-ekonomik alanlarda TTK ve taşkömürü üretimine bağımlılık sürmektedir. TTK dan yılları arasında işçi emekli olurken çalışan sayımız 19 binlerden 9 binlere gerilemiştir. Ülkemiz madencilik sektöründe ise istihdam son 20 yılda 100 bin kişi azalmıştır. Ülkemiz madenciliğinin canlandırılması ve ekonomiye istenilen katkıyı sağlaması için; Mevcut hammadde kaynaklarını sanayi sektörüne sunarak katma değer artırılmalıdır. Ulusal madencilik politikası oluşturulmalıdır. Kamu yararı öncelikli olmalıdır. Hammaddeyi sanayi ürününe çevirecek projeler desteklenerek teşvik edilmelidir. Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) tarafından ülkemiz madenlerinin daha detaylı aranması yönünde planlama yapılarak maden aramaları hızlandırılmalıdır. Bu amaçla gerekli kaynak MTA ya verilmelidir. Taşkömürü ithalatına yüzde 10 fon konularak, bu fondan yaratılan kaynak yatırıma yönlendirilmelidir. Çalışanların sağlığını ve işgüvenliğini sağlama adına İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına uyulması sağlanmalıdır. Bu, üretim ve verimliliğin sürekliliğini sağlayacaktır. Ülkemizin ihtiyacı olan enerjinin sağlanmasında yerli kaynaklara öncelik verilerek dışa bağımlılık azaltılmalıdır. Hammadde üretip satan bir ülke olmanın ötesinde, katma değeri yüksek ve uç ürünler ihraç eden ülke durumuna gelmek zorundayız. 47

13 Madencilik Alanındaki Yatırım Eksikliği Önümüzdeki Yıllarda Türkiye de Cari Açığın Büyümesine Olan Etkisini Daha Da Artıracaktır M. Ümit AKDUR ALTIN MADENCİLERİ DERNEĞİ YÖNETİM KURULU BAŞKANI Artan Metalik Maden Fiyatlarından Yararlanamamaktayız Çin ve Hindistan dan kaynaklanan metalik maden talebindeki artışa bağlı olarak 2003 yılından bu yana maden ve enerji fiyatlarının 3-4 kat artması, yeraltı kaynaklarının değerlendirilmesine önem veren Rusya, Çin, ABD, Avustralya, Kanada, Güney Afrika, Meksika, Peru, Latin Amerika ve petrol zengini olan ülkelerin ekonomilerine olumlu etki yaparken, Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin cari açıklarının artmasına neden olmaktadır. Türkiye 2007 yılında petrol, petrol ürünleri ve doğalgaza 34 milyar dolar, altın ithalatına 6,5 milyar dolar, alüminyum, bakır, kurşun, çinko ithalatına 4 milyar dolar, kömür ithalatına, 2 milyar dolar olmak üzere kendi sanayisinin ihtiyaç duyduğu hammadde ve ara mal ithalatı için 50 milyar dolardan fazla döviz ödemek zorunda kalmıştır. Madencilik alanındaki yatırım eksikliği önümüzdeki yıllarda Türkiye de cari açığın büyümesine olan etkisini daha da artıracaktır. Madencilik Özveri İsteyen Bir İş Koludur Yeraltının derinliklerinde gömülü olarak bulunan madenlerin bulundukları yerlerin keşfedilmesi, zaman ve para açısından riskli bir iştir. Maden bulunmadan madencilik yapılamayacağı için önce maden aramacılığının teşvik edilerek yeni maden yataklarının bulunması gerekmektedir. Madenciliğin doğası gereği yeni büyük bir metalik maden yatağının keşfedilebilmesi için en az 5-10 yıl, maden aramaları için de milyonlarca dolar risk sermayesi harcanması gerekmektedir. Ne yazık ki Türkiye de maden aramacılığı teşvik edileceği ve 5-10 sene boyunca para harcayarak yeni bir maden yatağı keşfedenler ödüllendirileceği yerde, potansiyel suçlu olarak gösterilmeye çalışılmaktadır. Avrupa da metre derinlikten, G. Afrika da metredeki madenler çıkarılırken, Türkiye de henüz ortalama 120 metre derinlikte madencilik yapılmaktadır. Bunun anlamı, Türkiye madencilik üretiminde gerek derinlik gerekse miktar bakımından henüz merdivenin ilk basamaklarında yer almaktadır. Üzerinde yaşadığımız yerkabuğunun derinliklerindeki madenler keşfedilmeyi ve üretilmeyi beklemektedir. Bu da ancak, çok büyük sermaye ve teknolojik yatırımların bu alana girmesiyle mümkün olabilir. Ülkemizde Maden Arama Faaliyetlerine Yeterli Kaynak Bulunamamaktadır Maden arama dönemi, madencilikte mali açıdan en riskli bölümdür. Yıllarca süren arama faaliyeti ve milyonlarca dolar harcayarak yapılan aramalar sonucunda, ruhsat sahaları çoğu kez ekonomik ölçüde rezerv tespiti mümkün olmadığından terk edilmekte, maden aramak için harcanan paralar madencinin zarar hanesine yazılmaktadır. Bu nedenle maden arama faaliyetlerine ayrılan para Risk Sermayesi olarak nitelendirilir. Bu risk sermayesi ise Kanada, ABD, Avustralya, İngiltere vb. geçmişten beri ülke kalkınmasında yeraltı servetlerinin büyük katkısı olduğu bilinen ülkelerdeki bazı fonlarda bulunmaktadır. Diğer bütün ülkeler bu sermayeyi ülkelerine çekmek sureti ile yeraltı servetlerinin aranıp bulunması ve ekonomiye kazandırılmasını teşvik etmektedirler yılında dünyada enerji ve endüstriyel hammaddeleri hariç sadece metal madenleri aramalarına harcanan risk sermayesi 10 milyar dolardır. Örneğin; 2007 yılında Meksika ya altın madeni arama amaçlı olarak 1.0 Milyar Dolar risk sermayesi sadece Kanada dan gitmiştir. 48

14 Ülkemizde ise 2007 yılında tüm maden aramalarına harcanan risk sermayesi toplam 60 milyon dolardır. Bunun anlamı, Türkiye de maden aramalarına ve yatırımlarına yeterli para harcanmadığıdır. Dünyada 2007 yılında 31 milyar dolarlık madencilik yatırımı yapılmıştır. Maden yatırımlarına en fazla para harcayan ülkelerin başında Kanada gelmektedir. Bu ülkeyi Avusturalya, ABD, Rusya, Meksika ve Peru takip etmektedir. Türkiye de madencilik sektöründe bir gelişme ancak, çok ciddi yatırımların yapılması ile mümkün olabilir. Aksi takdirde bu kadar geniş bir yüz ölçümüne sahip olmamıza rağmen, kendi enerji ve mineral ihtiyaçlarımızı bile büyük bedeller ödeyerek ithalat yolu ile karşılamaya devam ederiz. Madenciliğin Gelişmesinin Önünde Sorunlar Vardır Cumhuriyetin kuruluş yıllarından bu yana en saygın işlerden birisi olarak benimsenmiş olan madencilik, son yıllarda bazı grupların haksız eleştirilerine muhatap olmakta ve kamuoyuna yanlış tanıtılmaktadır. Türkiye de madencilik faaliyetlerinin hangi esaslara göre yürütüleceği, madenlerin nasıl aranacağı, nasıl işletileceği, nasıl kapatılacağı ve denetleneceği Anayasa nın öngördüğü şekilde Maden Kanunu ve ilgili yönetmeliklerinde açıkca belirtilmiş olmasına rağmen, bazı kurumların farklı uygulama ve yönetmelikleri nedeniyle uygulanamaz hale getirilmektedir. lidir. Bu durumda yatırımcı haklarının korunmasına yönelik tedbirler alınması ihtiyacı doğmuştur. Türkiye de madencilik faaliyetlerinin hangi esaslara göre yürütüleceği, madenlerin nasıl aranacağı, nasıl işletileceği, nasıl kapatılacağı ve denetleneceği Anayasa nın öngördüğü şekilde Maden Kanunu ve ilgili yönetmeliklerinde açıkca belirtilmiş olmasına rağmen, bazı kurumların farklı uygulama ve yönetmelikleri nedeniyle uygulanamaz hale getirilmektedir. Türkiye de yatırım öncesi alınmış bir izin, yatırım bittikten yıllar sonra bile dava konusu yapılabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde bir yatırım başlamadan önce yatırım öncesi alınmış izinlerin dava konusu yapılabilmesi için en fazla 6 ay süre tanınmaktadır. Bu süre geçtikten sonra yatırım öncesi alınan izinler dava konusu yapılamamaktadır. Bu durum, yatırım ortamı için bir güvence sağlamaktadır. Yıllar süren davalar nedeniyle yatırımcı zaman ve para kaybetmektedir. Büyük sermaye sahiplerinin madencilik sektörüne yatırım yapmalarını teşvik için yatırım süresini ve yatırım maliyetinin azaltılması ve madencilik davalarına bakacak ihtisas mahkemelerinin kurulmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Maden bulunduktan sonra normal koşullarda birkaç senede bitmesi gereken yatırımlar, madencilik sektöründeki yatırım ortamının uluslararası standartlarda olmaması ve bazı belirsizlikler nedeniyle gerçekleştirilememektedir. Madencilik yatırımlarına karşı faaliyet gösteren bazı çevrelerin, madenciliği engellemeye yönelik olarak yürüttükleri yoğun dava açma kampanyaları dava açma hakkının suistimaline kadar gitmektedir. Dava açma hakkı ne kadar önemli ise, yatırımcının yaptığı yatırımın geleceğine güven duyması da o kadar önem- 49

15 Madenler, Uygarlığın Gelişmesini Sağlayan Vazgeçilmez Ana Maddelerdir Selahattin KAYA MADENCİLİK SEKTÖRÜ BAŞKANLAR KONSEYİ BİRLİĞİ KURUCU ÜYE ANADOLU MADENCİLERİ DERNEĞİ ESKİ BAŞKANI Çin in sanayileşme atılımına başlaması ile dünya maden piyasasında bir artış trendi yaşanmaya başlamış, bu talep artışının peşinden fiyat artışları gelmeye başlamıştır. Madenlerdeki artışlar pek çok metalik ve endüstriyel madenlerde hissedilmeye başlarken, bazı metalik madenlerin gerek talep gerekse fiyat bazında artışının dikkat çekici boyutlara ulaştığı gözlenmektedir. Öncelikle sanayinin vazgeçilmez ana maddesi olan çelik endüstrisinin hammaddesi demir cevheri, artışta ilk başı çeken maden olmuştur. Çok uzun olmayan bir süre önce tonu $ olan demir cevheri 150 $ seviyelerine yaklaşmıştır. Demir cevherini takiben bakır, kurşun, çinko, molibden madenleri tırmanışa geçmiş, bunu krom, manganezdeki artışlar takip etmiştir. Bir fikir oluşturmak için; $ olan metalik bakır fiyatı 8000 $/ton, $/ton olan metalik kurşun 2000 $/ ton, 150 $/ton olan krom cevheri $/tona ulaşmasını bilmek ülkemiz için kaçırılmaması gereken bir fırsat oluşturmaktadır ve bu artışın en az 8 10 yıl sürebileceği, analistlerin geleceğe dönük yorum ve tahminlerinden anlaşılmaktadır. Bu büyük fırsattan yararlanmak için madenciliğimizin ve dolayısı ile yeni yatırımların çok iyi organize olmaları gerekiyor; zira artış trendi yaşanan madenlerin çoğu -demir hariç- ülkemizde mevcuttur. Öncelikle hükümetin bu gerçeği görerek madencilik sektörünü en önemli sektör olarak ilan etmesi ve madencilikle ilgili kurumlara genel tebliğ yayınlayarak durumu iletmesi, sektörün izin ruhsat gibi konularında bürokratik engelleri en aza indirmeleri, sektörün destekleyicisi olmaları talimatını vermesi gereklidir. Krom ve manganez gibi çok talep edilen madenlerin çoğu doğadan çıkarıldığı gibi basit zenginleştirme tesisleri ile piyasanın talep ettiği konsantre haline getirilme yatırımları, yabancı alıcıların ön ödemeleri ile halledilerek büyük bir canlılık ve ihracat başlamış durumdadır. Asıl önemli sorun, bakır, kurşun, çinko, molibden gibi madenlerin daha büyük yatırım gerektiren tesislerde zenginleştirme yapılmasıdır. Bu gibi yatırımlar uzun sürede ancak gerçekleştirilebilmektedir. Sorun sadece yatırım için gereken finansmanı sağlamakla bitmiyor. Yatırım için gerekli çevre, orman, toprak kullanma, mera gibi kanunların uygulamaya koydukları yönetmelikleri aşabilme sorunu olarak yatırımcıları yıldırıyor. Ayrıca, Maden İşleri Genel Müdürlüğü nün maden ruhsatı ve izin uygulamalarında madencilere uyguladıkları bürokratik engelleri düşündüğümüzde köklü yatırımlara girmede başarılı olacağımızdan pek ümitli olamıyoruz yılında başlayan Bergama altın yatırımı için verdiğimiz senelik çok çetin mücadele sonunda davayı kazandığımız ve tesisleri Türkiye nin gerçek anlamda ilk altın üretim tesisi olarak birkaç yıl önce devreye soktuğumuz ve peşinin geleceğini düşünürken, 2007 yılında Kazdağları nda başlayan altın arama faaliyetleri dolayısı ile başlayan çevrecilik faaliyetleri, sektörü endişeye düşürecek boyutlara ulaşmıştır. Aynı konu ve şartlarda çalışacak yeni tesisler için sıfırdan başlayarak seneyi hiçbir yatırımcı göze alamaz. Çözüm, bilinçsiz ve fanatik çevrecilerin esiri olmadan çevreye en az zarar verecek sürdürülebilir kalkınmayı gerçekleştirecek kuralları kimsenin bozamayacağı şekilde ortaya koymaktır. Yukarıda da değinildiği gibi bugün madencilikte idari koşullar yeterince ağırdır. Madencilerin çoğu zamanını idari işlemler ve bürokrasiyi aşmak için uğraşmakla geçirmektedir. Söz konusu edildiği gibi yargıya başvurma yolu da zorlaştırılırsa, madencilik sektörü daha da çok sıkıntıya girer. Normal şartlarda kimse yargı yoluna gitmeyi tercih etmez; ancak, sorunların çözülemediği durumlarda yargı kaçınılmaz olur ve hak aramanın 50

16 Doğanın çetin şartları ile uğraşan madencilik sektörü, meydana gelebilecek sorunlarında yargının kısıtlanmasını değil, yargının hızlandırılarak çabuk sonuçlanmasını ister, aksi halde uzayan davalar, çözülmemiş sorunlar yüzünden madencilik çalışmalarında aksamalar olur. en güvenilir yoludur. Yargı yolunun kısıtlanması, hak aramanın kısıtlanması demektir. Doğanın çetin şartları ile uğraşan madencilik sektörü, meydana gelebilecek sorunlarında yargının kısıtlanmasını değil, yargının hızlandırılarak çabuk sonuçlanmasını ister, aksi halde uzayan davalar, çözülmemiş sorunlar yüzünden madencilik çalışmalarında aksamalar olur sayılı yasa bu konuda gerçekçi bir yaklaşımla, madenler üzerine konulan haciz ve icrayı, madenin faaliyetlerine engel olmayacak şekilde ilgili maddelerle düzenlemiştir. Bu esas ilke çerçevesinde Maden İhtisas mahkemeleri kurulması ile daha kısa sürede yargının sonuçlanması sağlanabilir. Madenler, uygarlığın gelişmesini sağlayan vazgeçilmez ana maddelerdir. Türkiyemiz de sanayisini geliştirmek için bu madenleri kullanmak zorundadır. Ülkemizde var olan madenler için böyle bulunmaz bir fırsat çıkmış iken madencilik sektörünü masaya yatırmamız en başta hükümetimizin vereceği karar ile topyekun bir seferberlik başlatmamızın gerekli olduğuna inanıyorum. Hükümet, sektörün atılıma geçmesini prensipte kabul ederse, ki sektör 2001 yılında 57 inci hükümet ile yaptığı işbirliği ile madencilik gelişme planının ilk ayağı olan Maden Kanunu değişikliğini başarı ile tamamlamış ve kanun meclise sevk edilmişti. Meclisin tatil sonucu seçimlere gitmesi nedeni ile maden kanunu değişikliği 59. Hükümet tarafından 2004 yılında gerçekleştirilebilmiştir sayılı kanun olarak yürürlüğe giren bu kanuna Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tam olarak sahip çıkamadığı için bugün yürürlükte olan kanunun getirdiği engeller, uygulamadaki sıkıntılar, bürokrasinin en baskıcı uygulamalarını hissettirmenin yanında yönetmeliklerle getirilen cezai yaptırımlar, bu kanunu bir ceza kanunu haline getirmiş ve ruhsat güvencesini tehlikeye düşürecek boyutlara ulaşmıştır. Maden İşleri Genel Müdürlüğü nün madencilere her yanı ile yardımcı olup işlemleri kolaylaştırmak görevi olmasına rağmen, madencilere kanun ve yönetmeliklere riayet ettiklerini ileri sürerek sıkıntılar yaşatmaktadır. Maden arama, işletme ruhsatı almak için maden işlerinden alınacak ruhsat ve izinler çoğu zaman yeterli olamıyor. Mahalli idareler ve belediyeler alınacak işyeri açma izinlerini yönetmeliklerle kurallara bağladıkları halde, kurallara uyulmayarak izinleri vermeyenlere karşı madenciler çaresiz kalmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı nda orman izinlerinin alınması, madencileri uzun süre uğraştıracak işlemlerle karşı karşıya bırakmaktadır. Birkaç yüz metrekarelik galeri açma ağzı alanı için bakan imzası gerekli görülüyor ve sayın Orman Bakanı bu yetkiyi bölge müdürlüğüne bile vermeyerek, bu ülkenin senelerdir bu işlerini yürütenlere güvenmiyorsa ve büyük küçük demeden bütün evrakları ben imzalayacağım diye gecikmelere neden oluyor ise madenciliğin gelişmesinin nasıl gerçekleştirileceği yorumunu okuyuculara ve kamuoyuna bırakmayı uygun buluyorum. Burada hemen belirteyim ki Çevre ve Orman Bakanlığı birleştirmesi bir hata idi, öncelikle ayrılması gündeme getirilmelidir. Sonuç olarak mevzuat, bir sektörün gelişmesi için çok büyük önem arz etmektedir. Maden mevzuatında bugünkü uygulamalar ve diğer kanunların maden mevzuatı ile ilgili kısımları güncelliğini kaybetmiş ve yeni bir kanun değişikliğine gidilmesi gerekli hale gelmiştir. Bu yeni kanunların Devlet Planlama Teşkilatı koordinatörlüğünde kamu kurum ve kuruluşların temsilcileri ile sektör temsilcileri bir araya gelerek, Maden Kanunu madencilikle ilgileri dolayısı ile Çevre Kanunu, Orman Kanunu, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Toprak Koruma Kanunu, Belediyeler Kanunu gibi ilgili kanunlar birbiri ile uyumlu olacak şekilde yeniden hazırlanarak, madenciliğin her yönü ile en önemli sektör haline dönüşmesini sağlayacak şekilde yapılmalıdır. Kanunların hazırlanması uzun süre alacağından kısa vadeli tedbir olarak, maden kanunu uygulama yönetmeliği, madencilik faaliyetleri izin yönetmeliği ve diğer kanunların madencilikle ilgili yönetmelikleri yine DPT koordinatörlüğünde oluşturulacak acil eylem komisyonunda ele alınarak madenciliği engelleyen hükümlerin düzeltilmesi sağlanmalıdır. 51

17 Maden Ruhsat ve İşlemleri Maden ve Çevre Yasalarına Uygun Olarak Yapılmalı ve Bürokrasideki Gecikmeler Engellenmelidir Prof. Dr. Güven ÖNAL YURT MADENCİLİĞİNİ GELİŞTİRME VAKFI BAŞKANI Sektöre daha fazla yatırım için, bilim ve teknolojiye dayalı bankable projeler üretilmelidir. Yerli ve yabancı sermayenin ilgisi ve yatırımı bu tür projelerle büyük ölçüde artar. Ayrıca, maden ruhsat ve işlemleri maden ve çevre yasalarına uygun olarak yapılmalı ve bürokrasideki gecikmeler engellenmelidir. Özellikle Çevre ve Orman Bakanlığı nca, yasalara aykırı olarak geciktirilen izin ve işlemler hızla yapılmalıdır. Yatırımlarını tamamlayıp üretime başlayan madenlerin, izin ve ruhsat gibi üretimi engelleyecek belgelerin iptali için idari mahkemelerde dava açmaya bazı engeller getirilmesi zorunludur. Madencilik, arama ve işletme safhaları önemli yatırımlar gerektiren bir sektördür. Yatırımlarını tamamlayıp üretime başlayan madenlerin, izin ve ruhsat gibi, üretimi engelleyecek belgelerin iptali için idari mahkemelerde dava açmaya bazı engeller getirilmesi zorunludur. Herkesin bir dilekçe ile dava açması, madenciliğe yatırımlarda caydırıcı olmaktadır. Madencilik sektörünün ekonomiye katkısının artırılması için: Maden aramalarının arttırılması Bilimsel, teknolojik ve bankable maden projelerinin geliştirilmesi Ruhsat ve izinlerin yasalara uygun olarak hızla verilmesi Enerji (Elektrik) üretiminde kömürün ön plana çıkarılması Kömürden gaz ve petrol ürünleri üretimi Demiryolu nakliyesinin kapasite ve ücret olarak yeniden düzenlenmesi Yeni liman olanaklarının yaratılması Madenciye ÖTV siz akaryakıt ve ucuz elektrik desteği sağlanması 52

18 Madencilikte Ölçek Ekonomisine Uygun Bir Yapılanma Gerçekleştirilmeli, Maden Arama ve İşletme İçin Kişi ve Kurumlarda Yeterlilik Aranmalıdır Prof. Dr. Ali İhsan AROL ODTÜ MADEN MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ÖĞRETİM ÜYESİ Madenlerin bulunması büyük kaynaklar, uzman ve deneyimli kadrolar gerektirmektedir. Bu kaynak ve kadroların maden arama faaliyetlerine aktarılması teşvik edilmeli ve bunun için ayrılan kaynaklar artırılmalıdır. Madencilik genellikle büyük ölçekte, uzman kişi ve kurumlar tarafından yapıldığı zaman karlı olmakta ve yeraltı kaynakları en verimli şekilde değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, madencilikte ölçek ekonomisine uygun bir yapılanma gerçekleştirilmeli, maden arama ve işletme için kişi ve kurumlarda yeterlilik aranmalıdır. Madenler her yerde bulunmazlar. Bu nedenle, madencilikte bölgesel değil, üretim alanı (metal madeni, doğal taşlar vb.) esasına göre teşvik verilmelidir. Uluslararası pazarlarda rekabet edebilmeleri için madenlere uygulanan dolaylı ve dolaysız vergiler diğer üretici ülkeler ile dengelenmelidir. Sektör temsilcilerinin izin, ruhsat ve belge gibi idari işlemlerin iptali için idari yargıya başvurma koşullarının ağırlaştırılması, yerinde bir öneri olarak görülmektedir. Zira, milyonlarca dolar harcanarak bulunmuş, on milyonlarca dolar yatırımla gerçekleştirilmiş bir maden işletmesinin aleyhine olası veya göreceli nitelikteki zararlar dolayısıyla ilgili ilgisiz herkes tarafından davalar açılmakta, maden işletmesi en azından mahkeme süreci ile meşgul edilmekte veya daha kötüsü idari işlemler iptal edilmekte ve maden kapatılmaktadır. Son yıllarda madenlere karşı açılan davalar, gerçek olumsuz etkilerle ilgili olmaktan ziyade, önceden tasarlanmış kampanyalar şeklinde yürütülmektedir. Kapatılmış madenlerin tekrar işletmeye alınması yasal ve teknik yönden uzun bir süreci gerektirmektedir. Özelde madencilik kuruluşları, genelde ülke ekonomisi zarar görmektedir. Davaların açılmasında bu zararlar da göz önüne alınarak bir düzenleme yapılmalıdır. Madencilik şirketlerinin sebep olacakları zararlara karşı teminat vermesi ve sebep oldukları zararları tazmin etmelerini sağlayacak bir yapının oluşturulmasında fayda vardır. Birinci maddede söylenenlerin hepsi bu soru için de geçerlidir. Çünkü, bir sektörün ekonomiye katkısını arttırmak, o sektörde yapılan yatırımları arttırmaktan geçer. Ek olarak, madencilik sektörünün ekonomiye katkısını artırmak için madenleri hammadde olarak ihraç etmek yerine katma değeri yüksek işlenmiş ürünlere dönüştürülerek pazarlanması önem arz etmektedir. Bunu sağlayabilmek için çeşitli teşvikler uygulanmalı ve AR-GE faaliyetleri özendirilmelidir. Madencilik sektörünün ekonomiye katkısını artırmak için madenleri hammadde olarak ihraç etmek yerine katma değeri yüksek işlenmiş ürünlere dönüştürülerek pazarlanması önem arz etmektedir. 53