TfflfflOB fllakiafl mühcndislcri ODASI SANAYİ KONGRESİ '99 MMİ AKKARA. Yayın No 234

Transkript

1 TfflfflOB fllakiafl mühcndislcri ODASI SANAYİ KONGRESİ '99 MMİ 2 - AKKARA Yayın No 234

2 TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI Süme Sokak 36/1 -A 644 Demitepe / ANKARA Tel : (-312) Fax: (-312) ; yayin@mmo.og.t Ş Yayın No: 234 ISBN : Bu yapıtın yayın hakkı Makina Mühendislei Odası'na atti. Kitabın hiçbi bölümü değiştiilemez. MMO'nın izni olmadan kitabın hiçbi bölümü elektonik, mekanik vb. yollala kopya edilip kullanılamaz. Kaynak gösteilmek kaydı ile alıntı yapılabili. Mat 2 - Ankaa Yayına Hazılayan MMO Mekez Dizgi Muazzez POLAT (MMO Mekez) Basımevi Pano Ofset (O 312)

3 21. YÜZYILA DOĞRU SANAYİ SEKTÖRLERİMİZ OTURUM BAŞKANI Pof. D. Müşit PEKiN TMMOB Kimya Mühendislei Odası Başkanı Mustafa BAĞAN D. Mahmut KARADENiZ Pof. D. Ecan TEZER Pof. D. Okta TÜREL

4 Mustafa BAĞAN Tükiye Mima ve Mühendisle Odasına, böyle bi toplantıyı düzenlediği için teşekküleimi sunmak istiyoum. Hatıladığım kadaıyla, bundan önceki şûa, 2 sene önce yapılmıştı ve oada da çok güzel değelendimele otaya çıkmıştı. Umaım, bu konge sonucunda da, geek eğitimimize, geek sanayimize, geekse mesleğimize katkıda bulunacak değeli sonuçla çıka. Sunuşuma, Tükiye'den önce Avupa'da duum ne; ona bakmak istiyoum. Avupa Biliğindeki tüm Kimya Fedeasyonlaını şemsiye altında toplayan CEFIC (Euopean Chemical Industy Council) 'in -Avupa Kimya Fedeasyonlaı Konseyi- 29 Kasımda yaptığı bi ekonomik açıklama va; -bu he yıl yapılı- "Avupa kimya sanayii neededi? Diğe ülkelele münasebeti nedi?" Böyle bi değelendime yapılı; bi de gelecek yıl hakkında bitakım bilgile veili. Bu sene yaptığı konfeansta; Avupa kimya sanayiinin, 99 yılı itibaıyla yaklaşık yüzde 2.5'lik bi büyüme gösteeceğini ve bu büyüme tendinde en çok etkili olan ülkele; yani otalamayı yükselten ülkele içinde Almanya'nın ve Fansa'nın başta geldiğini söylemekte, diğe taaftan da 2 yılı içinde yüzde 3.5'lik bi büyüme öngömekte. CEFIC'in, bu veilei veiken veyahut da bu vasayımlaı yapaken dayandığı bikaç tane nokta va. Bunladan bi tanesi, dünya ticaetindeki globalleşme ve şeffaflaşma neticesinde bitakım aktivitelein hızlanması. Nitekim, bunu Avupa ekonomisinde de göüyouz. Avupa ekonomisi olaak, 1999 yılı için büyüme, yüzde 2'nin biaz altında bekleniyo. 2 yılı için de, yüzde 2.7'le gibi bi büyüme öngöülmekte. Diğe bi olay ise; özellikle Asya kizinde yaşanan olayladan sona, kimya sanayiine yönelik olaak kimya ticaetinde bi gelişmenin göüldüğü gözleniyo. Nitekim, 1999 veileine göe, daha doğusu ilk çeyek veileine göe, bu ticaet seviyesinin kizden önceki değelee ulaştığı gözlenmekte. Bütün bunlaa dayanaak da, Avupa kimya sanayiinin geliştiğini ve büyüme hızının tahminleini bu şekilde vemektele. Uzmanlaa göe, 99 yılı Avupa kimya sanayi ihacatında, -tabii, Avupa kimya sanayi deken; bunun içine hem Avupa Biliği, hem de Avupa Biliği dışındaki Batı Avupa ülkelei diye adlandıılan diğe ülkele de va- yüzde 4'lük bi büyüme tahmin edilmekte; 2 yılı için ise, bunun yüzde 5'lee vaacağı düşünülmekte. Gene, 99 yılı için fiyat otalamalaında yüzde l'lik bi düşüş gözlenmekte; ancak bunun 2 yılında atacağı düşünülmekte. Bütün bu veile çeçevesinde düşünce iyi, veyahut iyimse bi düşünce hakim. "1999, iyi bi noktaya geldi, 2'den daha iyi şeyle bekliyouz" denmekte. Bu aada, özellikle globalleşmenin getimiş olduğu, pazadaki ticaetin şeffaflaşması atı bitakım yasalaın konulması nedeniyle, -ki, kimya sanayiini en çok etkileyen yasalaın başında Çeve Yasalaı gelmekte- Avupa'da uygulanan, bizde dolaylı olaak uygulanan ve bazı ülkelede de uygulanması düşünülen eneji vegisinin getieceği yükle nedeniyle, Avupa kimya sanayiinin önümüzdeki yıllada geek Ameika'yla, geekse Japonya'yla ekabette zolanacağı vasayılmakta. Gödüğünüz gibi, size sunduğum tablo'da (Tablo 1) bitakım değelei veilmiş; bu değele hiç de fena değil, gelişme öngöülmekte. Ancak ne yazık ki, istihdam konusunda eksi noktala va. Biliyosunuz, Avupa Biliğinin en büyük detleinden bi tanesi istihdam; -aynı şey bizde de va- bunu geliştimek için büyük çalışmala yapıyola; ama buna ağmen geek üetimdeki, geek satış değeleindeki, geek ihacat-ithalat ve geekse yatıımda; geek 1999'da, geekse de 2 yılında gelişme öngöülmekte. Avupa'daki duumu özetledikten sona, ülkemize gelelim. Ülkemizden de bazı akamla veelim: Tükiye kimya sanayiinin, yılla itibaiyle temel ekonomik değeleine bakacak olusak, bunlaın başında üetim ve istihdam geliyo (Tablo 2a, 2b, 2c; Şekil 2.1, 2.2). Rakamladan gödüğünüz gibi, üetimde dola bazında, aynı zamanda hacim bazında da gelişme va. istihdam konusunda da gelişme gözüküyo; ama maalesef istihdam konusunda, Tükiye'de ancak 25 ve daha yüksek işyelei için geçeli veile va; diğelei, biaz tahminlee dayanmaktadı. Ülkemizi, Avupa ülkeleiyle kaşılaştıdığımız zaman; Polonya, Macaistan, Yunanistan, Danimaka gibi ülkelein daha üstünde üetim potansiyeline sahip olduğu gözüküyo. Tükiye Kimya Sanayicilei Demeği 45

5 Tablo 1. Avupa Kimya Sanayi Gelişmesi 1999 TAHMİNİ D F l UK E BIG7 USA Üetim (hacim) Satışla (değe) ihacat (hacim) İthalat (hacim) yatıım (hacim) çalışan sayısı ÖNGÖRÜLEN D F l UK E BIG7 USA Üetim (hacim) Satışla (değe) N/A İhacat (hacim) İthalat (hacim) Yatıım (hacim) Çalışan sayısı Tablo 2a. Tük Kimya Sanayinin Yılla İtibaıyla Temel Ekonomik İstatistiklei TOPLAM KİMYA SANAYİ Milyon USD Milyon USD Milyon USD Milyon USD Milyon USD ÜRETiM İSTİHDAM [Kişi] Tablo 2b. Ülkelein Kimya Sanayi Üetim Değeleinin Kaşılaştıılması AVRUPA ÜLKELERİ ALMANYA FRANSA İNGİLTERE İTALYA İSPANYA DANİMARKA İSVİÇRE YUNANİSTAN POLONYA TÜRKİYE MACARİSTAN DİĞER ÜLKELER USA KANADA JAPONYA 1996 YILI DEĞERLERİ ÜRETİM MİLYON USD MİLYON USD Kaynak : Tablo 2a. DİE&DPT Tablo 2b. CEFİC 46

6 8OO 7 İHRACAT İTHALAT ÜRETİM TALEP Şekil Tükiye Kimya Sanayi Veilei ÜRETİM TOPLAM TOPLAM İHRACAT İTHALAT BÜYÜME ORANI Şekil 2.2 Tükiye Kimya Sanayi Büyüme Oanlaı Tablo 2c. Tükiye Kimya Sanayi Veilei (94-98) [milyon USD] ÜRETİM TOP. İHRACAT TOP. İTHALAT ^

7 Tablo 3a. Tükiye Kimya Endüstisi Sektöel Veilei (Devlet İstatistik Enstitüsü) 1997 YILLIK İHRACAT MADDE ADI MİKTAR TUTAR (KG) (USD) Teknik ve Sınai Amaçlı Muhtelif Yağla ve Sebest Yağ Asitlei Anoganik Kimyasal Müstahsalla, Oganik & Anoganik Bileşikle Oganik Kimyasal Üünle Eczalık Üünlei Gübele Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, Boya, Macun, Sakızla Uçucu Yağla, Rezinoitle, Pafümei, Kozmetikle vb. Sabunla, Yüzey Aktif Oganik Mad. Yıkama- Yağlama Maddelei Albüminoid Maddele, Tukkalla, Enzimle vb. Baut, Patlayıcı Maddele, Piotekni Mamullei, Kibit vb. Fotoğafçılıkta Kullanılan Kimyasalla Muhtelif Kimyasal Maddele Plastik ve Plastikten Hammadde Tabi-Suni Kauçuk ve Yan Üünle TOPLAM YILLIK İHRACAT MİKTAR TUTAR (KG) (USD) Dış ticaete bakalım. Buada sizlee sadece ihacat değeini sunacağım (Tablo 3a, 3b). İhacatımız da, muhtelif fasıllaa yönelik olaak gödüğümüz gibi, temelde 98 yılı itibaıyla toplam 851 milyon dola; ki, ülkemizde vei almak oldukça zo. 98'in ilk 1 ayında; -çünkü DiE'den ham veilei alıyouz. Onlaı, kimya sanayiinin sınıflandıılmasına göe yeleştiip bu değelei çıkaıyouz- 852 milyon dolalık bi ihacat va. Tabii ki, bu aada kimya sanayiinin geek kendisinin yapmış olduğu diekt ihacat ve geekse dolaylı, -ki, -biliyosunuz- kimyanın gimediği hiçbi şey yok; Tükiye'nin dama taşı olaak gözüken veya ihacatta lokomotifi olaak gözüken tekstilde bile yüzde 1 civaında kimyasal katkı olmakta ve buna benze katkılaı va- indiekt olaak da bitakım değele ihaç etmekte. Bütün bunlaın çeçevesinde, acaba bu ihacat yeteli mi? Maalesef yeteli değil; çünkü ticaet açığımız büyümekte. Bunla, 97 değeleine göe veilmiş; gödüğünüz gibi, 93'ten 94'e doğu biaz iniş gözükmüş, 95'te atış başlamış, gibi aşağı yukaı 5.4 milya dolalık bi ticaet açığımız söz konusu. Bütün bu akamlaa bakaak, şöyle bi değelendime vasayabiliiz: Tük kimya sanayi, yılında maalesef palak bi yıl geçimedi. Bunun nedenlei; en başta gelen Rusya kizi, Uzakdoğu kizi ve özellikle Uzakdoğu'nun kendini topalamak için peto-kimyasallada vemiş olduğu düşük fiyatla, damping fiyatlaı. Ancak he nedense bu damping fiyatlaı, Uzakdoğu'nun ekonomik açıdan kendini topalaması için damping olaak lanse edilmedi. Fakat değelendime yapılacak olusa, bunla maalesef damping fiyatlaıdı. Dolayısıyla bu yönde, özellikle peto-kimyada bi zoluk yaşandı. Ancak,ülkemizdeki petokimya tesislei, şu andaki talebin yaklaşık yüzde 4-45'ini kaşıladığı için, tüm üetimle iç pazada tüketildi. Dolayısıyla o açıdan PETKlM, tahminimize göe 99 yılını kalı olaak kapatacak yılında 48

8 Tablo 3b. Tükiye Kimya Endüstisi Sektöel Veilei (Devlet İstatistik Enstitüsü) MADDE ADI Teknik ve Sınai Amaçlı Muhtelif Yağla ve Sebest Yağ Asitlei Anoganik Kimyasal Müstahsalla, Oganik & Anoganik Bileşikle Oganik Kimyasal Üünle Eczalık Üünlei Gübele Debagat ve Boyacılıkta Kullanılan Hülasa, Boya, Macun, Sakızla Uçucu Yağla, Rezinoitle, Pafümlei, Kozmetikle vb. Sabunla, Yüzey Aktif Oganik Mad. Yıkama- Yağlama Maddelei Albüminoid Maddele, Tutkalla, Enzimle vb. Baut, Patlayıcı Maddele, Piotekni Mamullei, Kibit vb. Fotoğafçılıkta Kullanılan Kimyasalla Muhtelif Kimyasal Maddele Plastik ve Plastikten Hammadde Tabi-Suni Kauçuk ve Yan Üünle TOPLAM 1997 YILLIK İTHALAT MİKTAR (KG) TUTAR (USD) YILLIK İTHALAT MİKTAR (KG) TUTAR (USD) diğe bi etki ise; geek 17 Ağustos, geekse 12 Kasımda yaşadığımız büyük depem felaketidi. Bunun neticesinde de, tabii ki sektöümüze de etkilei oldu. Ancak, kendi üyeleimiz çeçevesinde yapmış olduğumuz aaştımalada; kimya sanayiinde, üetim sahasından ziyade depolama alanlaında zaala tespit edildi. Özellikle 17 Ağustos felaketinden sona, ilk bi hafta-1 gün üetimle duduulsa da, haeket teka başladı. Rusya kizi neticesinde, üünleimizden bazılaı etkilendi. Hangilei etkilendi? Başta dei sanayi... Dei ihacatı dolayısıyla kaybetmiş olduğumuz şeylein yanında, tüketim üünlei de va. Geek sabun, geek detejanda dışaıya, özellikle Rusya ve Tüki Cumhuiyetleine bi hayli ihacatımız vadı; yalnız, bu ülkenin yaşamış olduğu kiz, bu olayı etkiledi. Ancak, sabun-detejan piyasasında iç talep biaz dengelemeye çalıştı; ama bu alanda da yüzde 8-1 civaında paza daalması gözlenmiş. Boya sektöünde ise duum şu: Maalesef yazın tam otasında, sezon otasında yaşanmış olan felaket, inşaat sektöünü büyük oanda etkiledi. Biliyosunuz, inşaat sektöü, boyanın esas temel dayanağı. Bu felaket neticesinde aşağı yukaı yüzde 12'lik bi kapasite kullanımında düşüşlee vaıldı. Yalnız, -bazı felaketlein getidiği iyilikle mi diyelim, tesadüfle mi diyelim- bu yıkımla aasında mutlaka ki bi ima haeketi başlayacak. Dolayısıyla bu imaın neticesinde de boyada bi gelişme bekliyouz. Taım kouma ilaçlaında da pek iyi bi sene geçimedik; buada da kapasite kullanımı yüzde 2 civalaında. Yaptığımız hesaplamalaa göe, Tük kimya sanayiinin ilk 8 aylık dönemindeki üetim kaybı yüzde 7.3 civaında. Bu aada, bu kada sıkıntılı bi dönemde, tabii ki yatıımla kaldı, aksadı; ancak mecbui yatıımla devam ettiildi. Daha ziyade modenizasyon ya da evizyon yatıımlaına gidildi. 49

9 Yabancı semayeye bakacak olusak; yabancı semaye de maalesef ülkemize fazla gelemiyo. Bi in'e gien 3 milya dolaa kaşılık, ülkemizde toplam l milya dolala civalaında, o metebelede oluşabiliyo. 2 yılına gelecek olusak; 2 yılında, Hükümetin pogamına göe yüzde 5'lik bi büyüme öngöülüyo. Tabii ki, bizim daha önce alışmış olduğumuz yüzde 'lık büyümele çeçevesinde, j yüzde 5, oldukça az bi akam olaak göülüyosa da eksi akamladan buaya yükselmek bayağı iyi. An- / çak, acaba bu geçekleşecek mi? Çünkü bi süü belisizlikle va; öneğin, daha dün yayınlanmış olan ' enflasyon paketi diye tabi edebileceğimiz yüzde 2'lik hedeflein getidiği bitakım kısıtlamala olacak. i' Geçi o, kendi çeçevesinde tatışılması geeken bi konu; ama, onun da bitakım etkilei olacağını düşünüyouz. 2'li yıllada şöyle bi yaklaşımın, kimya sanayii için faydalı olacağını düşünüyouz: Yabancı semaye tabii ki ticai amaçla gelebiliyo; banka amacıyla veya joint ventue amacıyla gelebiliyo. Bizim istediğimiz yatıım; çünkü kimya sanayiinde yatıım, yaklaşık son 7-8 senedi oldukça dudu. Bitakım pik noktala oluşabiliyo; ama onla da, tamamen bazı fimalaın kendi yatıımlaı veyahut diekt gelip ani bi yatıım kaalaından kaynaklanıyo. Ama, bunun nomal bi tende ulaşabilmesi için, tabii ki öncelikle iç ekonomik duumun stabil bi hale gelmesi geekiyo. Atı, buna bağlı olaak da yabancı semayenin l gelmesi geekiyo. Yabancı semaye, -ekonomik olsun, siyasi olsun- ılıman otam iste, bunun yanında -'/ da yatıımını kolay yapmak iste; ama maalesef bizde yatıım, büokatik engellele boğulmuş vaziyette. Bi de dezavantajlaımızdan bi tanesi de, uygun Oganize Sanayi Bölgeleinin bulunmaması. Bugün bi / Fansa'ya gidin; Masilya'da Fos-Su-Mee isimli geniş bi sanayi bölgesi va. Bu bölgede bi tane yapmışladı, iki tane daha açtıla. Bu bölgede bi tane pilot peto-kimya tesisi kuulmuş; buadan tüm ham-, maddele kapınıza gelmekte. Dolayısıyla hem güvenlik açısından, hem taşıma açısından buna benze bi süü faktöle bi aada halledilmiş vaziyette. Atı, bi süü teşvikle veiliyo, belli dönemlede vegi alınmıyo veya vegi indiimlei yapılıyo. Bu olay, Hollanda'da da va. Hatta, üyeleimizden bi tanesi, "Hollanda'daki bu sebest bölgeye acaba gidebili miyiz?" diye bi faks çekmişti, inanın, iki gün sona bütün detaylaıyla ve çok ucuz, metekaesi 5 dolaa hemen he şeyin hazı olduğu belitildi. "Şu kada vegi ı indiimi, kapınıza şunlaı bağlayacağız, şunla giecek, bunla giecek" diye inanılmaz, üyada göülecek f bi cevap geldi. Tabii biz, biden bie bu hale gelemeyiz; ama en azından yatıımcıya, büokatik engel- 'V lei aşacak şeylei sağlamamız lazım. Çünkü he gün kapınızda bi belediye memuuyla uğaşmaktan üetimle uğaşamıyosunuz, sanayiyle uğaşamıyosunuz. Bu, olayın ayı bi meselesi. Yani geçekten ' dünya çeçevesinde bi oganize sanayi bölgesini geliştimemiz geekiyo. ikinci bi konu; bence tüm sanayinin belkemiği olan KOBt'le... KOBl'lee geçek anlamda yadım < edilmesi geekiyo; çünkü KOBl'lee, şu andaki düşünce, tamamen finansal kaynak sağlamak. Zaten, KOBl'lein doğu düüst bi yönetimi olsa, doğu düüst bi management'i olsa, doğu düüst bi yatıım planlaması olsa, kendi imkanlaıyla bi noktaya gelebili. Olaya, sadece kaynak aktaımıyla yanaşılmaması lazım. Bence, bu olayda KOBİ'lein, yönetim eğitiminden geçiilmesi, buna benze bitakım şeylele yaklaşılması; tabii ki bunun yanında finansal destek de sağlanması geekiyo. Ama, geçekten de KO- j Bl'le sadece bizde değil, Almanya'nın da yüzde 95'i KOBl. KOBl'le, değişiklik yapabilme kaalaına sa- f. f hiple, bi üünden bi üüne atlayabilme kabiliyetleine sahiple. Büyük holdingle gibi, büyük bileşme- le gibi yelede alınacak kaalaın süesi uzun olmasına ağmen; buada, kaa değiştiilebiliyo. Dola- ç yısıyla, kendi üetim sahasına daha uygun bi alana atlayabiliyo. Buada üçüncü belitmek istediğim nokta; aaştıma-geliştime. Bildiğiniz gibi, mesleğimiz, hekesin dilinin anlayabileceği bi meslek değildi, kendine has bi dili vadı. Atı, diğe banşlada olduğu gibi, bilimle çok iç içe olan bi meslek. Ayıca, he sektöde olduğu gibi bu sektöde de yenilik yapmadan, inovasyon yapmadan, aaştıma yapmadan ayakta kalmanıza imkan yok. Size bitakım akamla veiyoum (Tablo 4a, 4b, 4c, 4d; Şekil 4.1, 4.2, 4.3); bu akamla bizde iç açıcı değil. Japonya'da olsun, Avupa Topluluğu olsun, 96 yılı itibaıyla satışlaa oanı aaştımalaa ayılan pay yüzde 4.9-5'le seviyesinde. ( Tabii ki, bunu ilaç sanayi gibi özel sanayilei gideseniz, bunla yüzde 12-15'lee kada çıkabiliyo. Ma- *! alesef ülkemizde bu, binde 5'le seviyesinde; yani bu da öyle havada uçan bi akam. Nasıl saptanmış bil- t, miyoum; ama kulağımıza gelen bi akam. Bu konuda mutlaka yatıım yapmamız geekiyo, mutlaka 5

10 teşviklein işlemesi geekiyo. Geçi çok teşvik va, yok değil; ama he nedense bu teşvik konusunda göüştüğümüz zaman; diğe bi süü sektöden pojele geliyo, -yatıım pojelei olsun, teknolojik değişiklikle olsun veyahut poseslei iyileştime olsun- kimya sanayii çok az. Yani, 3 pojenin içinde, olsa olsa 2-3 tane. Bu konseptin, mutlaka sanayimizde oluşması geekiyo. Tabii bunun oluşamamasında sadece sektölein bu noktaya paa yatımamasından kaynaklanmıyo. Tabii ki bi altyapı söz konusu, ünivesite-sanayi işbiliği söz konusu, yetişmiş eleman söz konusu; ilk başta, yutdışından teknoloji alıp onu geliştime söz konusu. Hepinizin de bildiği gibi bi süü faktöle va. Sizlee sunmuş olduğum son 3 faktö, geçekten 2'li yıllada Tük sanayiinin, Tük kimya sanayiinin gelişmesini etkileyecek olan faktöledi. Çeve konusuna değinmedim; çünkü oganize sanayi bölgesinden bahsedeken dolaylı olaak değindiğimi zannediyoum. Oganize sanayi bölgesinin en büyük ayaklaından bi tanesi de, çeve sounlaını bi aada çözebilmek, fimala aasında bağlantıla sağlayabilmekti. Çeve deken de, sadece salt çeve koumadan bahsetmiyoum; bunun içine insan, can ve çevenin güvenliği katılmış vaziyettedi. z < ot O w Q sı o ÜRETİM TOPLAM İHRACAT TOPLAM İTHALAT TÜKETİM D BÜYÜME ORANI 9-98 l BÜYÜME ORANI Şekil 4.1 Avupa Topluluğu Kimya Sanayi Büyüme Oanlaı 51

11 %2 f %7 Kaynak : EUROSTAT & CEFIC-Ecostat Analizlei (1992 Yılı Veilei) Şekil 42 Avupa Topluluğu Kimya Sanayi İşgücü Büyüklüğüne Göe Kuuluş Yüzdelei Kaynak: DiE 1994 Şekil 43 Tükiye Kimya Sanayi İşgücü Büyüklüğüne Göe Kuuluş Yüzdelei 52

12 t» fi 13 s e. O F 3 SATIŞLARA % ORANI * * S > vo il " * *. *. «K» _ y"k> 4- U j- _ ' j- ~J ^ ve \o 4- ve ve y VI Ul OO

13 U W % 15, -( Tablo 4.b YILLARI ARASINDA AVRUPA TOPLULUĞU KİMYA SANAYİ YATIRIM HARCAMALAR 3, Kaynak: ESC1MO & CEFIC-Ecostat Analizlei 25, - 2, - 1, - 5,-, Satışlaa % Oanı Milya ECU 199 7,4 22, , 21, ,9 21, , 18, ,2 17, ,3 18, ,6 19, ,9 22, ,6 24,6

14 Tablo 4.c AVRUPA TOPLULUĞU HAM PETROL FİYATLARI 'Ham Petol Fiyatı, Ham Petol Fiyatı, USD Index 199 = 1 en en Ham Petol Fiyatı, Ham Petol Fiyatı, USD 199 1( S SO.-) ~? 7 (S , "2.5 S S 61 "") ^ :

15 Tablo 4.d AVRUPA TOPLULUĞU KİMYA SANAYİ ÜRETİM VE İSTİHDAM 13-ı Üetim İstihdam Index 199 = 1 Üetim indeksi istihdam indeksi ,1 14, , , ,5 91, ,7 89, ,1 88, ,4 87, ,9 86,3 İstihdam (xl.ooo)

16 Tablo 4.e AVRUPA TOPLULUĞU KİMYA SANAYİ CO 2 EMİSYONLARI ENERJİ TÜKETİMİ VE ÜRETİMİ Üetim İndeksi Yakıt & Güç Tüketimi İndeksi CO2 Emisyonlaı İndeksi Index 199 = 1 Üetim indeksi Yakıt & Güç Tüketimi İndeksi ,3 99, ,2 1, ,3 97, ,8 99, ,9 13, ,4 11, ,6 11,9 en -j CO 2 Emisyonlaı İndeksi 1 99,9 99, ,7 1,3 97,3 97,3

17 Mahmut KARADENiZ * ASELSAN Genel Müdü Yadımcısı ve Mikodalga ve Sistem Teknoloji Gup Başkanı olaak göev yapmaktayım. Diğe taaftan, Tükiye'deki tüm elektonik sanayii fimalaının bi aaya gelip kuduklaı Tükiye Elektonik Sanayicilei Deneğinin Yönetim Kuulu üyesiyim. Şu anda sizlee sunacağım akamla, bu deneğimizin çalışmalaından alınmıştı. Bildiğiniz üzee, geçmişte makine çağı vadı, biçok çağla oldu; Şu anda öyle bi yee geldik ki, atık elektonik he şeyin içine gimeye ve he şeye hakim olmaya başladı. Günlük hayatımızın he taafında elektoniği gömeye başladık. Dünyada elektonik piyasasında büyük bi atılım va. Elektonik sektöünde toplam paza l tilyon dolaa ulaşmış duumda. Tabii bu akamla ne kada doğu, tüm ülkelei kapsayan pazaın geçek boyutunu kesin olaak belileyebilmek biaz zo. Yudumuzda da baktığımız zaman; elektonik sanayii hacminde, -hem yeli üetim olsun, hem ithalat olsun- kullanımda büyük bi patlama yaşıyouz. Şu anda Tükiye'deki elektonik pazaı, çeşitli tahminlee göe 5 milya dolaa ulaşmış duumda. Bi de şunu söyleyeyim: Buada veeceğim bazı istatistiksel akamla, 1989'dan günümüze kada olan veilei kapsıyo. Bu veile deneğimizin, fimaladan tek tek dolaşaak aldığı akamladan ve bazı devlet kuumlaından alınmış istatistikleden oluşuyo. Daha öncesine ait düzgün bi istatistiğimiz olmadığı için sadece 89 yılından sonaki akamlaı veeceğim. Üetim olaak baktığımızda (Şekil 1); şu anda, Tükiye'deki elektonik sanayiinin toplam üetimi 2.3 milya dolaı bulmuş duumda olduğunu gömekteyiz. Gödüğünüz gibi, hızlı bi atış va. 91 ve 94 yıllaı aasında malum kizleden ötüü bi düşüş yaşandı. Aynı yıllada Avupa topluluğu ile yaşanan bi soun üzeine bazı ihacatımıza kısıtlanma konmasından dolayı bi sasıntı geçii gibi oldu; fakat sonadan çabuk topalandı ve he sene süekli atan bi tende gidi. Elektonik Sektö Üetimi <jy !5 "5 Q c o S 1 5 Sekili Yılla * D., TESlD, ASELSAN 59

18 Elektonik sanayimizin bi diğe övünülecek taafı, üünleinin çoğunluğunun dış pazaa yönelik olması. Aslında elektonik sanayimiz, ihacat olaak çok yeni bi sektö. Elektonik sanayi, Tükiye'de uzun yılladı vadı; fakat ilk ihacat, bildiğimiz kadaıyla 84 yılında geçekleştiildi. O güne kada 3-5 bin maklık sembolik ihacatla haiç, ihacatta adı geçmezken; ASELSAN'ın 84 yılında 1 milyon dola civaındaki bi ihacatıyla başladı diyebiliiz. 1986'lada televizyon sektöü ihacat kevanına katıldı ve bugüne geldiğimizde, ihacatın çoğunluğunu yapa duuma geldi (Şekil 2). 98 yılında 1.2 milya dola, 9 yılında 85 milyon dola olaak geçekleşen elektonik üün ihacatımızın atış tendi halen devam etmektedi. Bu noktada ümit veici bi husustan bahsetmek isteim, ilk ihacat faaliyetleinin başladığı 198 otalaında özgün üün tasaımı sadece askei, telekomünikasyon ve bi ölçüde pofesyonel elektonik sektöleimizde yapılmakta idi. Bu yıllada tüketim elektoniği sektöümüz ise tümüyle lisansla üetim yapan bi yapıda idi. Bunun sonucu olaak ihacata teşebbüs ettikleinde lisansö fimalaın ihacat yasaklaıyla kaşılaştıla. Ancak, aaştıma-geliştime alanına yoğun bi şekilde yatıım yapmaya başlayan televizyon üetici fimalaımız, 8-1 yıl önce özgün üünleini piyasaya sümeye başladıla. Böylece günümüzde tamamen kendi modelleini ihaç ede duuma geldile. Şu anda ihaç edilen televizyonlaın tümü, tüp kullanan üünle. Ancak bu sektödeki fimalaımız çeşitli atılımla içindele. Nitekim şu anda Silicon Valley'de aaştıma laboatuaı kumuş olan üyemiz dahi va. Sektödeki ihacat atışının devam edeceğine inanıyouz. Doğal olaak önleinde yenmelei geeken çeşitli zolukla va. Temel teknolojilede nasıl ekabet edeceğimizin planlanması geekiyo. Önümüzdeki dönemlede bazı poblemle beklenebili. 98 yılı pefomansı olaak gupla içindeki dağılımı veecek olusam (Şekil 3); bazı yelede elimizde doğu bi istatistik olmadığı için veemiyouz. Buada veemediğimiz akamla, bilgisaya ve yazılım sektöündeki bazı istatistikle tam olaak yok. Askei üünlede devletimizin aldığı miktala konusunda bi akam yok; bunlaın çoğu kapalı tutuluyo. Daha doğusu, biçok üün sistem olaak alındığı için, içinde elektoniğin payı nedi; oada geçek akamlaa ulaşmakta bazı zoluklaımız va. Komponent sektöü, elektonik cihaz imalatında kullanılan he tülü malzemeyi yapan sektö. Bu alanda, bazı son deece ilei teknoloji olan malzemele va; entege devele, tansistöle gibi. Bunlaın Tükiye'de üetimi yok; çünkü bu tü bi malzemeyi üetebilmek için minimum yatıım, 1-2 milya doladan baş 14- Elektonik Sektö ihacatı Q i, Şekil 2. 6

19 lıyo. Onun altında bi yatıımla dünya piyasasına çıkmanın imkanı yok. Ondan dolayı sektöün bu kısmı Tükiye'de yok. Daha ziyade, televizyon sektöüne yönelik olup az yatıım isteyen, konnektöle (bağlayıcıla), bobinle, tünele (aya aygıtla) sahasında faaliyet va. Bu alanda yoğun bi ithalat olmasına kaşın komponent sektöümüz yine de üetimine devam etmektedi. Komponent sektöünde Asya kizinin Tükiye'ye etkisinden dolayı, geçen yıla göe üetimde yüzde 2'lik bi düşme gödük. Bu kizden çok fazla etkilenmeyen sektölein başında tüketim sektöü geliyo. 97 akamına göe, toplam üetimde yüzde 19'luk bi atışımız va. ihacatta ise yüzde 6 atış va. Daha çok iç pazadan dış pazaa doğu bi kayma va. iç pazada talep azaldı; fakat dışaıya satış attı. İçede talep azalmasına ağmen, toplam üetimde yüzde 19'a yakın bi atış va. Tükiye telekom sektöü. bildiğiniz gibi santal üeten fabikala başı çekiyo. Oada işin çoğunluğu, tekel olan Tük Telekom'a ait. Onun yatıımındaki kısıtlamaladan dolayı, telekom sektöünde yüzde 6.5'lik bi düşme va. Fakat o sektöün ihacatı yolunda gidiyo gibi... Endüstiyel ve pofesyonel dediğimiz cihazla... Bunun içine he şey giiyo; yani evde kullandığımız elektonik cihazla veya cihazlaın dışında ne oluyosa; bu bi EKG cihazı da olabili, su şebekesini kontol cihazı da olabili. Tüm cihazlaın toplamında maalesef Tükiye'de tes bi duum va. Tükiye'de o sektö pek gelişemedi. Bu sektöde l milya dolaın üzeinde ithalat va, üetim ise "yok" denecek kada az. Denek olaak, mühendis olaak göüşümüz şu; Endüstiyel ve pofesyonel elektonik alımlaının yüzde 9-95'ini devlet kuumlaı yapıyo. Devletimizin ve bilhassa Maliye Bakanlığımızın, fakında olmadan, bilinçsizce uyguladığı politikala, teşvik bi taafa, tamamen yeli sektöü cezalandııcı şekilde geçekleşiyo. Devletimizin alım politikalaından ötüü, bu sahadaki yeli fimalaımız, yabancılaa göe dezavantajlı duumdala. Bu sektöümüzün genel olaak istediği, "ne olu, bizi de yabancılala aynı kefeye koyun, aynı şekilde muamele edin, teşvik istemiyouz; yete ki aynı düzeye getiin." Bu nedenleden ötüü endüstiyel ve pofesyonel elektonik sektöü, Tükiye'de maalesef çok minyatü kalmış olup gelişmekte zolanmaktadı. Zaten gelişen kısımlaı, sadece halka satılan kısımla. Pofesyonel ve endüstiyel cihazlada, halka satılan kısımlada gelişme gösteiyo; fakat alıcısı devlet olan sektöde pek bi kıpıdanma yok gibi gözüküyo Yılı Elektonik Sanayi Göstegelei Şekil /! 1216 i 12 1 f l 944 fv7 8 O Q C J n'm &*; ''.f'/'j '""''! / ^ v. / ' /^ y ^ ,'»'îj ' -y' p^ / />V" ^ ^ S ' D Üetim D ihacat D Toplam ithalat 1? ) /TO F77A v.- ' ^ ^» o LHt S f = 6 7 \ /j.-; t89 s' *- i /f X, <-"'.- '// ' f * ' 25 '; 1 ' y-' 'f's ı' 168 / j -. ' X 5 '/', fy SI K 2/ 49 ; Fffi L 1 i ^ yy"- '/ JTs v* f "*% 1 F '^< '*["""" -^L--^ -- <y Y"'"'" jj -f^~-"" '- 5 ^»^ ^_.^'_iii.' TL _^t«l.,. Komponent Tüketim Telekom End & Pof Askei Bilgisaya & Yaz Sektöle,, ^w 61

20 Askei taafa gelisek; oada üetimde atış göüyouz, yüzde 1'a yakın bi atış va, ihacat devam ediyo. Bu sahada esmi istatistiklei tam bilemiyouz, dolayısıyla fazla bi şey diyemeyeceğim. ' Bilgisaya ve yazılım sektöüne geliyouz... Oada aslında 2 milya dolaa yakın bi piyasa va; fakat fiili olaak Tükiye'de üetim yok. Yani bizim bildiğimiz, elektonikçilein diliyle "lehim yapaak, kat ya- > paak, paketleyeek" üetim yok. Bazı üetici fimalaımız va. Onla da işin geeği, yapılmış olan alt biimlei bileştiip bi imalat yapılıyo. Oada l milya dolaa yakın bi ithalat va ve süatli atış içinde. Tükiye'de daha çok sahada hizmet sektöünde -ki, o bizim içimizde değil- faaliyet va. Needeyse l milya dolaa yakın bi sektö olmuş duumda. Sanayi olaak düşünmesek dahi, o da değeli bi sektö. : Özet olaak bu tabloyu vedikten sona, genel tabloya baktığımızda; dünyadaki standatlaa ve istatis-, tikleine uymayan, sou işaetli bi yapı olduğunu gömekteyiz. Bu souladan bi tanesi, "bütün sektö- f le gelişti, niye endüstiyel ve pofesyonel dediğimiz cihazla gelişmedi?" Bu souyu başka şekilde de so- '/ abilisiniz. "Tükiye'de bi süü meto yapıldı. Niçin hiç biisinde, Tükiye'de yapılmış bi elektonik cihaz yok?" Tükiye'de gelişmiş hiçbi şey yok. Benze sekile, belediyelein sahip olduğu su ve elektik şe- / bekeleinin denetim sistemlei neden hep ithal ediliyo. Bu sahalaa da baktığımız zaman, Tükiye'de yapılmış hiçbi şey yok, hiçbi Tük dizaynı veya üetimi üün giemiyo bu alanlaa. ı Özel bi fabika, otomatik kontol yaptıacaksa, bazen Tük fimasına yaptııyo. He zaman dışaıdan almıyo, ona dizayn ettiiyo. Ancak devlete gittiğimiz zaman; devlet, elinde bunlaı yeli fimaya yaptıacak bi mekanizma yok. İşte bu dediğim olaydan ötüü mü acaba? Acaba bi cezalandıma mı va? Buada çalışan epeyce fima va, çok şeyle yapıyola. Bugün, müsaade etseniz, Ankaa şebekesini oto- matik bi masadan kumanda edili bi hale getii; ama yapamıyola. Çünkü ihaleye gidiklei zaman,, baştan kaybetmeye mahkumla. Devletin yaptığı biçok şeyin de diğe taaftan bi şeyi va, "efendim, dış ^ kedi va." Düşünün, devlet bütün bu tü yatıımlaını; yani bu sektöü ilgilendien yatıımlaını dış ke- '. ' diyle yapıyo. Biz, çok büyük mücadelele sonunda -sağ olsun, o sıadaki Bakanımız da yadım etti- ihaleyi aldık. Tükiye'de kamuoyu da bunun tesini düşünüyo. Gazetenin bi tanesi iç sayfada bi manşet / atmış: "Devlet, şu işini ASELSAN'a veip 3 milyon dolalık kediyi eddetti. Devlet, bunu nasıl yapa?" En büyük gazeteleimizden biinin attığı manşet maalesef böyle.. Kamuoyu da bunu böyle algılıyo., "Efendim yabancı kedi va." Sanki yabancı kedi olduğu zaman mal bedava geliyo. Yabancı ülke kedi vediği zaman tabii ki bunu hediye olsun diye vemiyo. Kediyi, "benim ülkemin üününü alacaksın" mecbuiyetiyle veiyo. He gün, "Japon kedisi geliyo, Alman kedisi geliyo, falanca ülkenin kedisiyle şu yapılacak, filanca ülkenin kedisiyle şu yapılacak" habeleini okuyouz. Bu sa- ; halada bi tülü kendi paamızı kullanmayı öğenemedik. Bu alanda, he yıl, bikaç milya dola hacadığını tahmin etmekteyiz. Tabloda gösteilen akamla, sadece, açık olaak ilgili fasılladan ithal edilen i malzemelei kapsamaktadı. Bi de başka bi şeyin içinde olup ithal edenle buaya dahil değil..-; Şu anda devlet yetkilileimize "elektonik sanayiinin poblemlei ile uğaşan devlet kuumu neesidi? diye soulsa acaba bi cevap alınması mümkün müdü? Devlet kuumlaımız aasında "bu sektöümüzün şu- / ası iyi gitmiyo, şunlaın düzelmesi geek, paa olaak şöyle bi dedi va, şöyle bi şey yapalım"diye kafa yoacak makam neesidi acaba? Japonya'da iseniz bilisiniz, bu muhatap makam MİT (Endüsti ve Teknoloji Bakanlığı)'di. Tayvan'a gideseniz, yine belli bi bakanlık çıka kaşınıza. Tüm batı ülkeleinde sanayi ve teknoloji sahasında faaliyet gösteen şiketlein bi muhatabı va devlet taafında. Tükiye'de ise adı Sanayi olan bi bakanlık va. Ancak bu bakanlığın sanayi ile ilgili tüm yetkilei elinden alınmış ve çeşitli kuumlaa dağıtılmış duumdadı. Dolayısıyla diğe sanayi sektölei gibi elektonik sanayi sektöü de devlet nezdinde poblemlei ile ilgilenecek, koodinasyon yapacak bi muhatap bulamamanın sıkıntısı içindedi. Son senelede Tükiye'de çeşitli alanlada çok olumlu işle yapıldı. Zannediyoum yetkilileimiz, yakın ı) bi zamanda, elektonik sanayi alanına bi koodinasyon makamı belileyecekti. Faklı makamlaın, bi.'; diğeinden habesiz olaak yapacağı uygulamaladan veya teşvikleden fazlaca bi yaa beklenmesi mümkün göülmemektedi. Buna güzel bi önek olaak, 2 sene boyunca koodinasyonu olmayan teş- / vik uygulanmasına kaşın hiç bi ihacat olmaması adından sanayicinin kendi başına bıakılmasından sona yaşanan ihacat patlaması gösteilebili. Demek ki kendi başına bıakısa sanayicinin biçok şeyi başaması mümkün olabiliyo. Bi de bunlaı oganize edecek muhatap bulusak, zannediyoum çok daha başaılı olacağız. Devlet, bu işi oganize edecek bi makam belilese, zannedeim ki çok daha başaılı olacağız.

21 2'Ü YILLARIN EŞİĞİNDE OTOMOTİV SANAYİİ "DÜNYA/TÜMİYE" Ecan TEZER* OTOMOTİV SANAYİİ VE EKONOMİDEKİ ÖNEMİ Otomotiv sanayii, tüm sanayileşmiş ülkelede ekonominin lokomotifi olaak kabul edilmektedi. Sektöün ekonomideki süükleyici-lokomotif etkisinin nedeni, diğe sanayi dallan ve ekonominin diğe sektölei ile olan çok yakın ilişkisidi. Otomotiv sanayii demi-çelik, peto-kimya, lastik gibi temel sanayi dallaında başlıca alıcı ve bu sektöledeki teknolojik gelişmenin de süükleyicisidi. Tuizm, altyapı ve inşaat ile ulaştıma ve taım sektöleinin geek duyduğu he çeşit motolu aaçla sektö üünlei ile sağlanmaktadı. Bu sektödeki değişimle, ekonominin tümünü yakından etkilemektedi. Otomotiv sektöü "motolu taşıt aacı" üeten bi sanayidi. Toplam motolu taşıt üetiminin % 7 ini otomobil üetimi oluştumaktadı. Otomobil üetimi, diğe motolu taşıtlaa göe çok daha yüksek adetlede yapılı. Bu nedenle otomobil üetimi, güçlü bi yan sanayiini oluştuu ve bu suetle diğe taşıtlaın üetimine de destek olu. Bu nedenle otomobil üetimi, otomotiv sanayiinin temelidi. Otomotiv sanayi bazı temel niteliklee sahipti. Bunla aşağıdaki gibi özetlenebili: Uzay-havacılık sanayiinden sonaki en kamaşık teknoloji geektien otomotiv sanayii, başlıca önemli mühendislik alanlaını içeen multi-disipline bi teknoloji geektii. Motolu taşıt aacı; niteliği, malzeme yapısı, posesi, teknolojisi ve üetim yei faklı olan 5, dolayında paçanın, otak kalite yönetimi ve veimlilik anlayışı ile üetimi ve bi aaya getiilmesi ile otaya çıka. Bi motolu aacın üetimi ve tafiğe çıkabilmesi için güvenlik, tafik ve çeve ile ilgili 5 dolayında küesel teknik mevzuata uyumu ve bunun belgelendiilmesi zounludu. Bu mevzuat teknolojideki gelişmelee bağlı olaak süekli yenilenmektedi. Özellikle çeve ile ilgili yeni mevzuat hazılıklaı sektöü büyük baskı altında tutmaktadı. Pazadaki yoğun ekabet nedeni ile müştei tatmini ancak teknolojik gelişme ile sağlanmaktadı. Bu nedenle sektöde yoğun A-Ge ve süekli gelişme esastı. Otomotiv sektöü kendisi dışında, ham madde ve yan sanayi ile otomotiv üünleinin tüketiciye ulaşmasını sağlayan ve bunu destekleyen pazalama, bayi, sevis, akayakıt, finans ve sigota sektöleinde geniş iş hacmi ve istihdam yaatmaktadı. Otomotiv sektöü ülkedeki savunma sanayiinin gelişmesinde ve ülkedeki teknolojik düzeyin yükselmesinde temel oluştumaktadı. Bu sanayi dalında halen, büyük bi teknolojik gelişme potansiyeli ve gücü bulunmaktadı. Bu özelliklei nedeni ile otomotiv sanayii, statejik bi sanayi olaak hükümetlein yakın ilgisini çekmekte ve bu sektö için özel bi planlama yapılmaktadı. Özellikle hızla küeselleşmekte olan bu sektöde ekabet büyük yoğunluk kazanmakta ve sanayileşmiş ülkele ile AB, N AFTA gibi ekonomik biliklede bu sektöün kounması ve ekabet gücünün geliştiilmesi için özel politikala uygulanmaktadı. Ülkemizde böyle bi yaklaşımın bulunmadığını vugulamak geeki. Otomotiv sanayiinde küesel düzeyde değişen paza ve ekabet koşullan nedeni ile süekli bi gelişme vadı. Tükiye'deki otomotiv sanayii de bu süecin dışında kalamaz. Özellikle Gümük Biliği Kaaı ile bilikte 199 öncesi koşullaa göe çok faklılıkla taşıyan paza ve ekabet koşullaı, Tükiye'deki otomotiv sanayiini yeni bi yapılanma süecine sokmuş bulunmaktadı. Bu süecin mutlaka küeselleşme olgusu ve dünya pazalaındaki gelişmelein çeçevesinde oluşacağı göz önünde bulunduulmalıdı. OTOMOTİV SANAYİNİN DÜNYADA GELİŞMESİ Otomotiv sanayii, 19' lü yıllaın başında kuulmuştu. Başlangıçta sipaiş üzeine ustala taafından Pof. D., Otomotiv Sanayi Deneği 63

22 südüülen ve tümü ile kişisel bilgi ve beceiye dayanan üetim yapısı, H.Fod'un ABD'de geliştidiği "Kütlesel Üetim" yöntemi ile kısa bi süede büyük bi sanayi haline dönüştü. Geniş bi paza olan ABD' nde üetim, kısa süede çok yüksek adetlee ulaştı. 194' lı yıllada Avupa'da gelişen üetim, II. Dünya savaşının başlaması ile gelişmesine aa vedi. Avupa'da savaşı izleyen yıllada "Üün Faklılaşmasına Dayalı Üetim" yöntemi ile paza istekleini öne alan bi sistem geliştiildi. Özellikle Almanya başta olmak üzee ingiltee, Fansa ve italya'da sanayi yeniden kuulmaya başladı. Bunun yanında 196' h yılladan itibaen ABD fimalaı Avupa'da doğudan veya yeel fimalala işbiliği halinde kuduklaı tesislele, yalnız Avupa pazaına uygun üünlein üetimine başladıla. Savaş sonasında hızla genişleyen Avupa ekonomisi ve kişi başına gelideki atış yanında ulaştıma alt yapısındaki gelişmele, B.Avupa otomotiv sanayinin hızla büyümesine neden oldu. 196 yılında B.Avupa'daki otomobil üetimi 6.1 milyon adet ile, ABD'nin 7. milyon adet olan üetimine yaklaştı. Bu yıllada Japonya' da üetim.165 milyon adet dolayında idi. Tablo 1. Otomobil Üetiminin Gelişmesi (] 92-23) YILLAR BATI AVRUPA ,1 6,158 1,4 1,9 14,527 KUZEY AMERİKA 2,321 3,876 6,95 7, 7,49 7,221 7,679 JAPONYA ,179 7,38 9,947 GÜNEY KORE DİĞER ÜLKELER ,514 4,32 TOPLAM 2,382 4,776 8,5 13,423 21,717 25,92 37, ,522 8,27 8,56 1,625 5,695 37, (T) 15,1 7,1 6,6 2 8,2 4, 197 li yıllada otomotiv sanayiinde bi yandan Japonya'da "Yalın Üetim" ile kaliteyi geliştien ve maliyeti düşüen yeni bi üetim yöntemi geliştiiliken, ABD ve B.Avupalı fimala gelişen pazalada yeni yatıımlaa giiştile. Tükiye'nin de içinde bulunduğu bu pazala aasında özellikle Meksika, Bezilya ve Ajantin gibi ülkele ye aldı. 198 li yıllada Avupa Ekonomik Topluluğu'nun hızla gelişmesi ve Tek Paza'a doğu yapılanma, otomotiv sanayiinin üye ülkele içinde yayılmasını sağladı. Bu aada yeni üye ülke ispanya'da özel teşviklele önemli yatıımla yapıldı. Bu dönemde Japon fimalaı da ABD ve AB ülkeleinde yeni tesisle kuaak, üetimleini deniz aşıı ülke pazalaına taşıdıla. Bu gelişme, 196 yıllada ABD fimalaının B.Avupa pazaında yeel koşullaa uygun üetim yapmalaı ile bi benzelik taşımaktadı. Japon otomotiv sanayiinin batılı sanayileşmiş ülkelee göe çok daha faklı yöntemlele üetime başlamalaı ve bunu potansiyel pazalaın bulunduğu yöelede geçekleştimesi sonucu, özellikle 198 li yıllaın ikinci yaısında ABD ve AB ülkeleindeki üeticile, Japon üünleine kaşı önemli oanda paza kaybı ile kaşılaştıla. Ancak kısa süede "Yalın Üetim" teknikleinin bu fimalaca da geliştiileek uygulanması ile teka eski ekabet güçleine kavuştula. 199 yılından itibaen uluslaaası otomotiv pazalaında G.Koe üünlei hızla yayılmaya başladı. G.Koe fimalaı, hükümetin özel ve istikalı planlan ile kısa zamanda gelişti ve otomotiv sanayii üetimi 1997 yılında 2.3 milyon adet ile önemli bi düzeye ulaştı. Bu fimala 1994 yılından sona özellikle eski Doğu Bloku Ülkeleindeki tesislei satın almak suetiyle, AB pazaı çevesinde yaklaşık 5 bin adetlik bi otomobil üetim kapasitesi yaatmak üzee yatıımlaa başladıla. Ancak 1998 yılında G.Doğu Asya'da yaşanan yoğun kiz, G.Koe fimalaının bu gelişme hızını çok olumsuz etkiledi. Otomobil üetiminin önemli oanda değişiklik göstediği yıllaı aasında Japonya'nın 64

23 dünya üetimindeki payı % 15 den % 21 e yükselmişti. Buna kaşılık B.Avupa'nın payı % 48 den % 38'e ve ABD'nin payı ise % 34 den % 21 e geilemişti yıllan aasındaki 28 yıl içinde dünya üetimi, 1.75 katı atış göstemişti. Bu dönemde ABD' ndeki üetim az miktada (% 14) ataken, B.Avupa'da 1.4 kat, Japonya'da 2.5 kat atmıştı. Sanayileşmiş ülkelein üetim tesisleini gelişen pazalaa taşımalaı nedeni ile diğe ülkele gubundaki otomobil üetimi 8.7 kat gibi çok yüksek oanda atmış bulunmaktadı. Öte yandan G.Koe'nin üetimi yıllaı aasında 2.3 kat gibi yüksek bi oanda atmış ancak, 1998 yılındaki kiz nedeni ile bu atış oanı 199/1998 yıllaı aasında 1.65 e düşmüştü yılı veileine göe sektödeki ilk 8 ülkenin toplam üetimdeki payı % 77 ve otomobilde ise % 78 dolayındadı. Bu ülkeleden Japonya 8 yeel üetici fima ile 1998 yılında 8.1 milyon otomobil üetmişti. ABD' nde ise, 3 Ameikan ve 5 Japon fiması taafından toplam 5.5 milyon otomobil üetilmişti. Japonya, G.Koe, Fansa ve Italya'daki otomobil üetiminin tümü, yeel fimala taafından yapılmaktadı. Tükiye'de ise 1993 yılında 4 fima 348 bin otomobil üetiken, 1998 yılında üetici fima sayısı 7 ye çıkmış ancak üetim 24 bine düşmüştü yılında otomobil üetiminin bölgelee göe dağılımında, AB ülkeleinin oluştuduğu B.Avupa Tablo 2. Dünyada Otomobil Üetimi Ülke Japonya (8) ABD (8) Almanya (5) Fansa (2) Güney Koe (3) ispanya (5) İngiltee (7) İtalya (1) Fimala 8 Yeel Üetici 3 Yeel + 5 Japon Üetici 3 Yeel + 2 ABD Üetici 2 Yeel Üetici 3 Yeel Üetici 2 Fansız + 1 Alman + 2 ABD + 3 Japon Üetici 1 Fansız + 1 Alman + 2 ABD + 3 Japon Üetici 1 Yeel Üetici 1998 Üetimi (1.) milyon adet üetim ile % 38 pay almaktadı. ABD, Kanada ve Meksika'dan oluşan K.Ameika'daki üetim 8. milyon (% 21), Japonya'da 8.1 milyon (% 21) ve G.Koe'de ise 1.6 milyon (% 4) olmuştu. Diğe ülkelein dünya üetimindeki payı ise % 16 di veileine bakıldığında Japonya ve G.Koe'de yalnız bu ülkelein ulusal fimalaının taşıt aaçlaı üetimi yaptığı göülmektedi. Esasen bu ülkelein yalnız sanayiiye değil aynı zamanda diğe ülkeleden yapılan ithalata kaşı da çok aşıı oanda kapalı olduğu bilinmektedi. Buna kaşılık özellikle Japon fimalaının üetim tesislei tüm dünyaya yayılmış bulunmakta ve G.Koe fimalaı da dünya üzeinde yayılmak amacı ile yoğun çaba göstemektedi. OTOMOTİV SEKTÖRÜNÜN DÜNYADA YAYILMASI Otomobil üetiminin sanayileşmiş ülkeleden diğe ülkelee yayılmasında çok değişik faktöle ol oynamaktadı. Sanayileşmiş ülkelede iç pazaın doyum noktasına gelmesi yayılmanın başlıca nedenidi. Bu ülkelede otomobil yoğunluğunu he 1. kişi için 5 ila 6 adet düzeyine ulaşmış bulunmaktadı. 197 li yıllada sanayileşen ülkelede otomotiv sanayiinin kuulması için hükümetle özel teşvik sistemlei uygulamıştı. Bu ülkelede ekonominin gelişmesi ile atan talep motolu aaçlaın komple ithalatı yeine, genel olaak başlangıçta ithal ikamesine dayalı olaak kuulan otomotiv sanayii ile kaşılanmaktadı. Bu amaçla CKD ithalatına dayalı bi montaj sanayii kuulmaktadı. Yeel sanayiinin yüksek gümüklele kounması yeinde üetimin gelişmesine yadımcı olmuştu. Tükiye'de de otomotiv sanayii kuulma süeci bu şekilde oluşmuştu. 65

24 Gelişmiş pazaladaki yayılmada temel hedef, yeinde üetim yapaak daha yüksek paza payına ulaşmaktı. ABD fimalaı Avupa'da ve Japon fimalaı Avupa ve ABD'de bu pazalaın ihtiyacına uygun modellei yeinde üeteek pazada daha yüksek pay almayı sağlamışladı yılında dünyada üetim yapan çeşitli ülkelee ait fimalaın üetim yaptıklaı ülkelee göe dağılımı, otomotiv sanayinin dünyadaki yayılmasına ilişkin sonuçlaı göstemektedi. Tablo 3. Üetimin Bölgelee Dağılımı (J 998) AB (%) ABD (%) JAPON Fimala (%) G.KORE (%) DİĞERLERİ (%) TOPLAM AB NAFTA Üetimin Yapıldığı Ülkele D.Avupa Tükiye G.Ameika Japonya G.Koe Diğe (1) Toplam AB fimalaının AB dışı üetimi % 35 ve ABD haicindeki diğe ülkeledeki üetim G.Ameika ağılıklı olmak üzee % 15 değeindedi. ABD fimalaının ABD dışı üetimi, özellikle B.Avupa'da südüdüklei yüksek sayıdaki üetim nedeni ile % 44 oanına yükselmişti. Üetim yapılan ülkele aasında, AB ülkeleinin payı ise % 28 gibi yüksek oandadı. Japon fimalaına gelince, bu fimalaın toplam üetiminin % 33 ünü başta NAFTA olmak üzee ülke dışında geçekleştidiklei göülmektedi. AB, NAFTA, Japonya ve G.Koe'den oluşan bölge veya ülkelede üetimin fimalaa göe dağılımı ise bu ülkeledeki sektö politikalaını yansıtmaktadı. AB' nde toplam milyon adet motolu aaç üetiminin % 72 si AB fimalaı taafından geçekleştiilmektedi. ABD fimalaının üetimdeki payı % 23 dolayındadı. Buna kaşılık Japonya ve G.Koe' deki üetimin tümü kendi fimalaınca yapılmaktadı. Geek AB ve geek ABD fimalaının bu ülkelede doğudan üetim tesislei bulunmamakta ancak da kapsamlı bazı otak üetim yapılmaktadı. Ancak küeselleşme sonucu Renault-Nissan otaklığında olduğu gibi yakın gelecekte oluşacak yeni küesel otaklıklala bu sınılamanın gideek azalacağı sanılmaktadı. Tablo 4. Üetim Bölgele İçinde Dağılımı (1998) AB (%) ABD (%) JAPON Fimala (%) G.KORE (%) Diğelei (%) TOPLAM (%) AB Üetimin Yapıldığı Ülkele NAFTA G.Ameika D.Avupa Tükiye Japonya G.Koe (1) Diğe

25 Otomotiv sanayiinin gideek daha fazla küeselleşmesi ve bikaç üetici fimada yoğunlaşması, aynı zamanda bu sektödeki teknik mevzuatın da ülke ve bölge sınılaını aşaak küeselleşmesine de neden olmaktadı. Yöelee göe AB, 17.4 milyon toplam üetim ve 15.2 milyon otomobil üetimi ile ilk sıayı almaktadı. İkinci sıada ye alan NAFTA bölgesindeki toplam üetim 15.6 milyon iken bunun yaklaşık yaısını hafif ticai aaç üetimi oluştumakta ve bu pay paza isteklei doğultusunda gideek atmaktadı. Tablo 5. Üetimin Bölgelee Göe Dağılımı (1998) O 2, 4. 6, 8, 1, 12, 14, 16, 18, AB O.Koe (1.) Otomotiv sanayiindeki bu yayılma, gelişmiş pazalaın doyması ve özellikle gelişen pazaladaki yeni yatıım pojeleinde son yıllada meydana gelen atışla, otomotiv sanayiini önemli bi "Aşıı Kapasite" olgusu ile kaşı kaşıya bıakmaktadı yılında 5 milyon adet/yıl olan aşıı kapasite, 1995 yılında 12 milyon adet/yıl değeine çıkmıştı. Halen Çin, Hindistan ve Endonezya gibi Asya; Bezilya ve Ajantin gibi G.Ameika ülkelei yanında Polonya, Çek ve Slovak Cumhuiyetlei' ndeki pojelein tamamlanması ile bu aşıı kapasitenin 2 yıllaında 21 milyon adet/yıl olması beklenmektedi. Bunun sonucu 1985 yılında % 9 olan Kapasite Kullanma Oanı (KKO) değei 2 li yıllada % 73 e düşecekti. Aşıı kapasitenin bölgele aasındaki dağılımında % 43 ile Asya-Pasifik bölgesi ilk sıayı almaktadı. Bu bölgede 1995 yılında 7.5 milyon adet/yıl olan kapasite fazlalılığının 4 milyon adedi Japonya'ya aitti. Bu bölgeyi % 27 ile B.Avupa izlemekte ve kapasite fazlası 4.5 milyon adede ulaşmış bulunmaktadı. Aşıı kapasite içinde ABD % 16 (2 milyon), D.Avupa % 9 (l milyon) ve G.Ameika % 5 (.6 milyon) pay almaktadı. ÜRETİCİ FİRMALARIN DURUMU Otomotiv sanayiindeki "Fima Sayısı" gideek azalmaktadı. Daha önceki yıllada 6 dolayında bulunan üetici fima sayısı, özellikle son 1 yıl içinde bileşme veya satın alma yolu ile 2 dolayına inmişti. Halen fimala aasında devi veıa satın alma yolu ile bileşme süeci devam etmektedi yılında Daimle Benz ile Chysle bileşmesini 1999 yılındaki Fod ile Volvo ve Renault ile Nissan bileşmesi izlemişti. Yakın bi gelecekte taşıt aacının en çok 5 fima ve ana sistemlein ise 3 fima taafından üetileceği bugünden iddia edilmektedi. Bu süeç özellikle yan sanayide daha da büyük bi hız kazanmıştı. Yoğun ekabet yanında, AR-GE çalışmalaı ile teknolojik gelişmelein gideek daha yüksek maliyete ulaşması, bu gelişmeyi daha da hızlandımaktadı. 67

26 1998 yılı veileine göe üetimdeki ilk 1 fimanın yıllık 52 milyon adet toplam taşıt aacı üetimindeki payı % 72 ve 2 fimanın payı ise % 91 oanındadı. Otomobil üetimindeki payla ise sıası ile % 78 ve % 99 değeindedi, ilk 1 fima aasında 3 ABD, 3 Japon, l Alman, 2 Fansız ve l italyan Fiması ye almaktadı. Otomobil üetimi, toplam motolu taşıt aacı üetiminin % 71 ini oluştumaktadı. Tablo 6. İlk 1 Fimanın Üetimi (1998) O 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, GM FORD TOYOTA-DAİHATSU VOLKSVVAGF.N DAIMLERCHRVSLER FIAT NISSAN HONDA RENAULT PSA 7,582 15,9. 6, ,6 ' 4,928 3,97 4,89 4,56 4, ,925 1 oplam 2,696[ LJOtomobil 2,33 2,62] J 2,89 2,328 2,219 2,283 1,943 2,247 1 J' GELECEKTEKİ GELİŞMELER Otomotiv sektöünde geleceğe yönelik önemli gelişmele beklenmektedi. Otomotiv sanayiinin teknolojik olaak gelişmiş bi sanayii olmasına ağmen, halen önünde değişen paza ve ekabet koşullaı nedeni ile önemli bi gelişme potansiyeli bulunmaktadı. Bu potansiyel, gelişmiş pazalada yeni model-yeni teknoloji; gelişen pazalada ise kapasite ve bu pazalaa uygun aaç üetimine ilişkin yatıımlaı geektimektedi. 25 yılı için üetimin dünya genelinde % 2 atacağı tahmin edilmektedi. Bu üetim atışı AB, K.Ameika ve Japonya'da düşük oanda kalacak buna kaşılık G.Koe başta olmak üzee D.Avupa, G.Ameika ile Asya-Pasifik bölgesinde daha yüksek üetim atışı göülecekti. G.Koe ile bilikte bu bölgede özellikle Çin, Hindistan, Tayland ve Tayvan başta olmak üzee Endonezya, Malezya, Filipinle, Vietnam ve Pakistan'dan oluşan ülkelede 7.7 milyon adetlik bi atışla, 2 li yıllada 15.8 milyon adetlik bi kapasitenin otaya çıkabileceği tahmin edilmektedi. Gelecekteki gelişmelein üeticile ve paza açısından başlıca niteliklei aşağıdaki gibi özetlenebili: V V V Üetici Fimalala İlgili Gelişmele Küesel statejile çeçevesinde şiketle aasında bileşme, satmalına yolu ile devi veya çeşitli düzeylede işbiliği ve yeni otaklıklaın kuulması sonucu üetimin gideek belili şiketlede yoğunluk kazanması süeci devam edecekti. Bu şekilde genişleyen ve küeselleşen şiketlede "Küesel Aaç Konsepti" ile ilgili çalışmala hız kazanacaktı. Bu amaçla oluştuulan "Küesel/Yeel şiket" anlayışı ile küesel pazalaa yeel üünlein üetilmesi ve pazalanmasında yeni yöntemle geliştiilecekti. Yeni üün geliştimede, yeel ve küesel yönetimlein üstün olan yönlei kullanılmaktadı. şiketle aasında otak AR-GE pojelei ile bilikte ana ve yan sanayi aasında otak-poje (Co-de- 68