TÜRKİYE EKONOMİSİ 2005 Dış Dengeye Bakış

Transkript

1 TÜRKİYE EKONOMİSİ 2005 Dış Dengeye Bakış Asaf Savaş Akat 27 Ocak /01/2005 A.S.Akat 1 Dandik para krizleri 1990 larda kamuoyu yüksek enflasyonun ekonomiye olumsuz etkisini önemsemedi Vatandaşın güvensizliği TL yi dandik para yaptı Bir ülkenin parası kendi vatandaşından saldırı tehdidi altında ise o ekonomi çok sıkıntıya düşer 1994 krizi, 1999 resesyonu ve 2001 krizi dandik paranın olağan sonuçlarıdır 1999 sonunda enflasyonla mücadele için IMF destekli programlar başladı 2001 krizi kaçınılmaz değildi ama engellenemedi Krizin ekonomik ve sosyal maliyeti çok yüksek oldu Krize rağmen ekonomik reformlar sürdürüldü 27/01/2005 A.S.Akat 2

2 Büyük çöküş olmadı 2001 yazında Türkiye de ekonomik, sosyal ve siyasi patlama bekleniyordu Felaket senaryoları gerçekleşmedi 2002 ilkbaharındaki iyimserlik kısa sürdü Erken seçim ihtimali mali piyasaları tekrar karamsarlığa itmeye yetti AKP nin seçim zaferi, Irak savaşı, muhtıranın reddi, vs ün ilk yarısında karamsarları umutlandırdı Buna karşılık 2003 yazında ekonomide tam anlamı ile bir fazilet dairesi başladı Siyaset kutuplaşmadı Kıbrıs ta önemli gelişmeler sağlandı AB üyeliğine yönelik siyasi reformlar gerçekleşti 27/01/2005 A.S.Akat 3 Yanılgıların kökenleri Felaket senaryosu yazanlar neden yanıldı? Siyasette toparlanma ve yeniden yapılanmaya işaret eden derin toplumsal eğilimler gözten kaçtı Siyasi kötümserlik yanılgının temel nedenidir Gümrük Birliği sonrasında ekonomide yaşanan büyük yapısal dönüşüm anlaşılmadı Faiz-dışı kamu dengesini GSMH nın % 2 si açıktan % 6.5 fazlaya dönüştüren sıkı maliye politikası imkansız zannedildi Kriz, azalan gelirler, artan işsizlik gibi sosyal sorunlara ve seçime rağmen emek piyasasındaki esnekliği sıkı maliye politikasına izin verdiği kavranmadı 27/01/2005 A.S.Akat 4

3 Büyük dönüşüm: makro Türkiye nin siyasi ve ekonomik yapısı ve kurumları bugün 1990 lardan çok farklıdır Piyasa ve özel kesim yanlısı tek parti hükümeti ile siyasi istikrar artmıştır Hükümetlerin bütçe-dışı harcamalar yolu ile bütçe disiplininden kurtulmaları dönemi kapanmıştır Bütçede verilen yüksek faiz-dışı fazla ekonomik popülizmi sona erdirmiştir Bankacılık sektörü daha sağlıklıdır Dalgalı kur rejimi sert kur hareketleri risklerini ortadan kaldırmasa da çok azaltmıştır Bağımsız Merkez Bankası kendisine temel hedef olarak fiyat istikrarının sağlanmasını almıştır 27/01/2005 A.S.Akat 5 Büyük dönüşüm: mikro Son 5 yılda tüm mal, hizmet ve faktör piyasalarında ciddi yeniden yapılanma yaşandı AB üreticilerinin iç piyasa paylarını yükseltmesi mal piyasalarında rekabeti arttırdı Kriz sırasında iç talebin daralması yerli üreticileri rekabetçi dış piyasalara yöneltti Özerk düzenleyici kurullar ve rekabet arttırıcı diğer önlemler hizmet kesimlerini de etkiledi Krizin patlattğı balon 1990 ların bazı favori kesimlerini (bankacılık!) vurdu İçve dış piyasalarda rekabet koşulları, fazla kapasite, işsizlik, vs. bütün piyasalarda fiyatlama davranışlarını değiştirdi 27/01/2005 A.S.Akat 6

4 Karşılaştırmalı 2004 tahminleri A.S.Akat Oca.04 TCMB Anketi Oca.04 Consensus Forecasts Oca.04 Son Tahmin yada Fiili 2004 Takvim Yılı Yıllık % değişim Özel Tüketim 7,0 5,3 10,6 Yatırımlar 22,0 9,0 41,3 GSYİH 5,5 4,7 8,1 GSMH 6,3 4,8 9,0 TÜFE (yıl sonu) 11,9 13,2 9,3 TÜFE (ortalama) 12,0 14,8 10,7 Milyar $ İhracat (ÖD) İthalat (ÖD) Cari İşlemler Dengesi million TL US$/TL (year-end) 1,60 1,60 1,35 MB gecelik faiz (%) 18,0 18,2 18,0 18,0 Euro/dolar (ortalama) 1,21 1,24 27/01/2005 A.S.Akat 7 Temel göstergeler Revizyon: Oca.05 değişim yıllık % değiş. % GSMH (milyar $) Kişi başına GSMH ($) GSMH SGP (milyar $) Kişi başına GSMH SGP ($) İhracat fob (milyar $) İthalat cif (milyar $) Cari İşlemler Dengesi (milyar $) Dış Borç Gereği (milyar $) Dış Borç Gereği/GSMH (%) -6,0-1,8 - - TÜFE artışı (yıl sonu) 39,0 9, Dolar kuru (ortalama milyon TL) 0,62 1, Net Kamu Borcu/GSMH (%) /01/2005 A.S.Akat 8

5 Dış açılma: uluslararası karşılaştırma Mal ve hizmet ihracatı/gsmh (%) Arjantin Fransa Almanya Brezilya Türkiye 27/01/2005 A.S.Akat 9 Cari işlemler dengesi: toplamı Milyar $ GSMH'ye % İhracat (DİE - fob) ,6 İthalat (DİE - cif) ,8 Dış Ticaret Dengesi (DİE) ,2 Bavul Ticareti 35 1,9 Altın -15-0,8 Navlun ve Transit (net) 36 2,0 Dış Ticaret Dengesi (ÖD) ,2 Hizmet Gelirleri 170 9,3 Hizmet Giderleri -76-4,1 Hizmet Dengesi 94 5,1 Yatırım Gelirleri 21 1,1 Yatırım Giderleri -59-3,2 Yatırım Dengesi -38-2,1 Transferler (işci dövizleri) 38 2,1 Toplam görünmeyen gelirler ,5 Toplam görünmeyen giderler ,3 Görünmeyenler Dengesi 94 5,1 Cari İşlemler Dengesi -20-1,1 GSMH ,0 27/01/2005 A.S.Akat 10

6 Sermaye hesabı dengesi: toplamı Milyar $ GSMH'ye % Toplam Döviz Gelirleri ,9 Toplam Döviz Giderleri ,0 Cari İşlemler Dengesi -20-1,1 Net Hata Noksan Kalemi 7 0,4 Dış Denge -13-0,7 Yabancı Sermaye Yatırımı 8 0,4 Yurtiçinde 12 0,6 Yurtdışında -4-0,2 Hisse Senedi Yatırımı 3 0,1 Borç-dışı Finansman 11 0,6 Toplam Borçlanma Gereği (1) -3-0,1 Kamu Borçlanması 18 1,0 Portföy Yatırımı 6 0,4 IMF kredileri 21 1,1 Diğer MB ve Hükümet -9-0,5 Özel Kesim Borçlanması 11 0,6 Portföy Yatırımı -10-0,6 Bankalar Borçlanması (net) 0 0,0 Diğer Sektörler/Ticari Krediler 22 1,2 Toplam Dış Borçlanma (2) 30 1,6 MB Döviz Rezervleri (- artış) (1 + 2) -27-1,5 GSMH ,0 27/01/2005 A.S.Akat 11 Dış denge: 2000 le karşılaştırma (1) Ocak-Kasım Fark Değişim Yıllık (milyar dolar) (mil.$) % Kas.04 İhracat (DİE - fob) 25,3 56,2 30, ,8 İthalat (DİE - cif) -50,1-86,8-36, ,1 Dış Ticaret Dengesi (DİE) -24,8-30,6-5, ,2 Bavul Ticareti 2,7 3,7 1,0 37 4,1 Altın -1,8-3,0-1,2 64-3,2 Diğer Mal Dengesi 4,3 9,7 5, ,5 Mal Ticareti Dengesi -20,5-20,9-0,4 2-23,7 Turizm Gelirleri 7,3 15,1 7, ,6 İnşaat Gelirleri 0,9 0,7-0,2-26 0,7 Ticari Hizmet Gelirleri 2,7 0,8-1,9-72 1,6 Diğer Hizmet Gelirleri 8,1 5,6-2,5-31 5,3 Hizmet Gelirleri 19,0 22,1 3, ,3 Turizm Giderleri -1,6-2,3-0,7 41-2,5 Navlun Giderleri -2,3-3,9-1,6 68-4,2 Diğer Hizmet Giderleri -4,5-3,7 0, ,3 Hizmet Giderleri -8,4-9,9-1, ,0 Hizmet Dengesi 10,6 12,2 1, ,3 Transfers (Workers Remit.) 4,3 1,0-3,3-76 1,1 Services + Transfers Balance 14,9 13,2-1, ,4 Yatırım Dengesi -3,5-5,1-1,6 45-5,4 Görünmeyenler Dengesi 11,4 8,2-3,2-28 8,0 Cari İşlemler Dengesi -9,1-12,7-3, ,7 Net Hata Noksan Kalemi -3,3 3,8 7, ,7 Dış Denge -12,4-8,9 3, ,0 27/01/2005 A.S.Akat 12

7 Dış denge: 2000 le karşılaştırma (2) Ocak-Kasım Değiş. Yılllık Milyar Dolar $ Kas Dış Denge -12,4-8,9 3,5-10,0-11,6 Yabancı Sermaye Yatırımı 0,1 1,3 1,2 1,5 6,2 Yurtdışında -0,8-0,8 0,0-0,8 5,2 Yurtiçinde 0,9 2,1 1,2 2,3 0,9 Gayrimenkul Yatırımı - 1,0-1,0 1,9 Hisse Senedi Yatırımı 0,8 1,0 0,2 1,0 1,9 Borç-dışı Finansman 0,9 2,3 1,4 2,5 8,0 Toplam Borçlanma Gereği (1) -11,5-6,6 4,8-7,5-3,5 Kamu Borçlanması 1,0 1,1 0,1 1,8 16,6 Portföy Yatırımı 0,9 5,3 4,4 5,8 6,6 IMF kredileri 0,5-3,0-3,5-2,7 13,5 Diğer MB ve Hükümet -0,4-1,2-0,7-1,4-3,5 Özel Kesim Borçlanması 8,3 6,2-2,1 7,8-4,9 Portföy Yatırımı -0,5-1,3-0,8-1,5-6,1 Bankalar Borçlanması (net) 3,2 0,4-2,8 1,8-7,2 Diğer Sektörler/Ticari Krediler 5,6 7,1 1,5 7,5 8,4 Toplam Dış Borçlanma (2) 9,3 7,3-2,0 9,6 11,7 MB Döviz Rezervleri (- artış) (1 + 2) 2,2-0,7-2,8-2,1-8,2 27/01/2005 A.S.Akat 13 Görünmeyen gelirlerin seyri 40 Milyar USD Ocak 98 Ocak 99 Ocak 00 Ocak 01 Ocak 02 Ocak 03 Ocak 04 Görünmeyen Gelirler Net Görün.Gelir 27/01/2005 A.S.Akat 14

8 Görünmeyenler bilmecesi = Oca.99 Eki.99 Tem.00 Nis.01 Oca.02 Eki.02 Tem.03 Nis.04 Gelen Turist Ticaret hacmi Görünmeyen Gelirler 27/01/2005 A.S.Akat 15 Cari işlemler dengesi Revizyon: Oca.05 (euro=1.30 USD) Milyar US$ Ticaret Dengesi -22,4-3,7-7,3-14,0-22,6-22,5-19,3 İhracat (ÖB) 30,7 34,4 40,1 51,2 67,0 82,5 99,6 İhracat (DİE) 27,8 31,3 36,1 47,3 62,9 78,7 96,0 İthalat (ÖB) -53,1-38,9-47,4-65,2-89,6-105,1-118,9 İthalat (DİE) -54,5-41,4-51,6-69,3-96,3-112,7-128,5 Hizmet Dengesi 11,4 9,1 7,9 10,5 12,4 15,0 18,2 Yatırım Dengesi -4,0-5,0-4,6-5,6-5,4-5,4-5,4 Cari Transferler 5,2 3,8 1,0 1,0 1,1 1,3 1,4 Cari İşlemler Dengesi (1) -9,8 3,4-1,5-8,0-14,5-11,6-5,1 Net Hata ve Noksan (2) -2,8-1,7 0,1 5,0 5,8 4,1 3,4 Cari denge + NHN (1+2) -12,6 1,7-1,4-3,0-8,6-7,5-1,7 Yabancı Sermaye Yatırımı 2,8 0,9 1,2 1,2 2,0 4,0 4,5 Borsa Yatırımı -0,1 0,0 1,0 1,0 1,3 1,5 1,5 Borç-dışı Dış Kaynak 2,7 0,8 2,2 2,2 3,3 5,5 6,0 Borçlanma Gereği -9,9 2,6 0,8-0,8-5,4-2,0 4,3 27/01/2005 A.S.Akat 16

9 Stokların finansmanı Stok değişimi ve dış açık (cari fiyatlar) 25 milyar$ (yıllık) Q1 2002Q3 2003Q1 2003Q3 2004Q1 Stok Değişim Dış Kaynak (ÖD) Dış Kaynak (GSMH) 27/01/2005 A.S.Akat 17 Enflasyon Revizyon: Ocak 2005 % Basit TÜFE 39,0 68,5 29,7 18,4 9,3 4,7 3,0 TEFE 32,6 74,7 30,8 13,9 13,8 4,2 3,3 Öz. İm. TEFE 33,8 94,5 27,7 12,3 10,6 3,6 3,5 Ortalama TÜFE 53,0 53,5 47,2 25,5 10,7 7,3 3,6 TEFE 56,4 60,4 53,8 26,1 11,1 7,3 4,1 Öz. İm. TEFE 51,6 64,8 52,1 22,3 9,7 6,4 3,5 27/01/2005 A.S.Akat 18

10 Para politikası Eyl.04 Kas.04 Oca.05 Mar.05 May.05 Tem.05 Eyl.05 Kas.05 Kural Kotasyon Fiili Kotasyon 27/01/2005 A.S.Akat sonrasında reel faizler Beklenen ve fiili TÜFE ye göre (%) 30 Reel Faizler % Oca.03 Mar.03 May.03 Tem.03 Eyl.03 Kas.03 Oca.04 Mar.04 May.04 Tem.04 Eyl.04 Kas.04 MB (fiili TÜFE) Bono (beklenen TÜFE) MB (beklenen TÜFE) 27/01/2005 A.S.Akat 20

11 YTL (aylık ortalama) 2,00 Döviz kurları 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 Oca.01 Tem.01 Oca.02 Tem.02 Oca.03 Tem.03 Oca.04 Tem.04 Oca.05 Tem.05 Oca.06 Tem.06 Sepet Euro/TL Dolar/TL 27/01/2005 A.S.Akat 21 1,50 Euro-dolar paritesi: 1980 den bugüne Nisan 95: $ = 1.38 DM 1,30 1,10 0,90 0,70 Mart 85 $ = 3.31 DM 0,50 Oca.80 Oca.82 Oca.84 Oca.86 Oca.88 Oca.90 Oca.92 Oca.94 Oca.96 Oca.98 Oca.00 Oca.02 Oca yıl ortalama aylık ortalama 27/01/2005 A.S.Akat 22

12 Büyüme trendleri: Mevsimlik etkiden arındırılmış çeyrek verileri (1987 fiyatları) 8 % Yıllık Büyüme Trendi ( ) GSMH GSYİH 27/01/2005 A.S.Akat 23 Talep ve büyüme Revizyon Ara.04 (1987 fiyatları ile büyümeye katkı) % Özel Tüketim 4,2-6,2 1,4 4,2 6,1 3,5 2,8 Kamu Tüketimi 0,6-0,7 0,5-0,2-0,4 0,0 0,1 Toplam Yat. 4,3-8,8-0,2 1,9 6,8 6,2 5,9 İç Talep (stok-dışı) 9,2-15,8 1,6 5,9 12,5 9,7 8,8 Stok 1,1-4,0 7,1 3,0 0,5-2,0-1,4 İç Talep 10,3-19,8 8,7 8,9 13,0 7,7 7,4 İhracat 5,7 2,4 4,3 6,3 4,7 7,0 7,1 İthalat -8,7 9,9-5,1-9,4-9,7-8,0-8,0 Dış Talep -2,9 12,3-0,9-3,1-4,8-0,9-0,6 GSYİH 7,4-7,5 7,9 5,8 8,1 6,8 6,8 Net Dış Alem Geliri -0,9-2,1-0,2 0,0 0,8 0,9 0,6 GSMH 6,3-9,5 7,9 5,9 9,0 7,7 7,4 27/01/2005 A.S.Akat 24

13 İç tasarruf ve yatırımlar Cari fiyatlarla * İç tasarruf/yatırım oranı % 27/01/2005 A.S.Akat 25