Üniversite- Sanayi İşbirliğinde Önemli Bir Araç: Teknoloji Transfer Arayüzleri DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR

Transkript

1 Üniversite- Sanayi İşbirliğinde Önemli Bir Araç: Teknoloji Transfer Arayüzleri DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE FİKRİ HAKLAR M. Kaan DERİCİOĞLU Ankara Patent Bürosu Limited Şirketi 26 Mayıs 2010 Divan Oteli ANKARA

2 İnsan, aklını kullanarak yeni fikirler oluşturabilir. Benzeri özelliklerde yaratılmalarına rağmen bazı insanlar fikir ürünü üretmez. Fikir ürünlerinin, sosyal, kültürel ve ekonomik yapıya katkılarının bilincine varılmasından sonra, fikir ürünü üretenler ile üretmeyenler arasında bir denge kurulması ve dolayısıyla fikir ürünü üretenlerin korunarak özendirilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Fikir ürünü üretenlerin korunması ile oluşturulan denge; somut (elle tutulan, gözle görülen) ve bir mülkiyet konusu olan MADDESEL MALLAR yanında, fikir ürünlerinin oluştuğu, soyut (elle tutulamayan, gözle görülemeyen) ve bir hak konusu olan MADDESEL OLMAYAN MALLAR kavramı ve buna ilişkin MADDESEL OLMAYAN MALLAR ÜZERİNDEKİ HAKLAR kavramının oluşmasını sağlamıştır. (¹) (¹) Somut: Beş duyu organımız tarafından algılayabileceğimiz kavramlardır. Yani elle tutabileceğimiz, gözle görebileceğimiz ya da varlığını hissedebileceğimiz kavramlardır. Örnek: masa, sandalye, su, kum, taş, toprak, hava, defter, kâğıt, kalem, silgi, bilgisayar, elma, armut, dolap vb. Soyut: Beş duyu organımız ile algılayamadığımız kavramlardır. Örnek: sevgi, mutluluk, aşk, üzüntü, neşe, keder, ruh, iyilik, kötülük, vb. Bu sözcükler düşünce yoluyla algılayabileceğimiz kavramları ifade eder. 2

3 Fikir ürünü, bir biçim verilerek ifade edilmiş fikirlerdir. Fikir ürünleri, biçimlenme şekillerine göre, aşağıdaki gibi adlandırılır: Eserler; Buluşlar; Endüstriyel Tasarımlar; Markalar; Coğrafi İşaretler; Entegre Devre Topografyaları; Yeni Bitki Çeşitleri; Ticaret Unvanları ve İşletme Adları; (İnternet) Alan Adları; vb. Yukarıda belirtilen fikir ürünleri ve bu fikir ürünleri üzerinde fikir ürünü sahibine tanınan münhasır haklar; FİKİR ÜRÜNLERİ ÜZERİNDEKİ HAKLAR veya kısaca FİKRİ HAKLAR kavramı ile ifade edilmektedir. 3

4 İnsanlık tarihi ile karşılaştırıldığında fikri ürünleri ve fikir ürünlerinin korunması gerektiği konusu çok yeni bir kavramdır. 17. ve 18. yüzyıllara kadar fikir ürünü oluşturanların korunması konusunun, kralların, prenslerin himayesi ile verilen imtiyazlar yoluyla olduğu söylenebilir yılında kabul edilen ve ilk patent yasası olarak bilinen Venedik Patent Yasası'ndan sonra yaklaşık üç yüz yıl beklemek gerekmiştir Fransız Devrimi ile maddesel varlıklar (mallar) üzerinde olan mülkiyet hakkı benzeri bir hakkın maddesel olmayanlar varlıklar için de kabulü gündeme gelmiş ve La Propriete Intellectuelle kavramı oluşmuştur. 4

5 Bunu izleyen dönemde ilk patent yasaları ulusal yapılarda oluşmaya ve Dünya çapında yaygınlaşmaya başlamıştır İngiltere 1790 ABD 1791 Fransa 1815 Rusya 1864 İtalya 1877 Almanya 1879 Türkiye 1885 Japonya 18. Yüzyılda bazı ülkelerde ilk Patent ve Marka Kanunlarının kabulü diğer ülkeleri olumlu etkilemiş ve yasal düzenlemelerin kabulü dünya çapında yaygınlaşmıştır. 5

6 Fikir ürünleri ve fikir ürünleri üzerinde fikir ürünü sahibine tanınan münhasır hakların korunması öncelikle ulusal boyutlarda oluşmuştur. Uluslararası ilişkilerin ve ticaretin gelişmesine paralel olarak uluslararası düzenlemeler yapılması bir gereksinim olarak ortaya çıkmış ve Sınaî Hakların Korunması için Paris Sözleşmesi (1883) ve Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunması için Bern Sözleşmesi (1886) kabul edilerek uluslararası boyutta ve anayasa niteliğinde ilk örnekler oluşmuştur yılında WIPO Dünya Fikri Haklar Örgütü nün kuruluşu ile fikri haklar konusu büyük ivme kazanmış, fikir ürünlerinin her biri için uluslararası düzenlemeler hazırlanarak kabul edilmiştir. Uluslararası Sözleşmeler/Andlaşmalar/Anlaşmalar Listesi [] 6

7 1994 yılında Dünya Ticaret Örgütü'nün kuruluşu ile Fikri Haklar alanında yeni bir boyut başlatılmış, TRIPS Anlaşması ile minimum standartlar belirlenmiş ve ülkelerin ve bu standartlara uymak zorunluluğu düzenlenmiştir. TRIPS Anlaşması nda özellikle vurgulanan, çok önemli bir gelişme; fikirlerin değil, fikir ürünlerinin korunması gerektiği konusunun Uluslararası andlaşmalarda açıklanmasıdır. Bir biçim kazandırılmamış, ifade edilmemiş, bir ürün şeklinde biçimlenmemiş fikirler için herhangi bir koruma söz konusu değildir. Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması eki Fikri Hakların Ticaretle Bağlantılı Yönlerine İlişkin Anlaşma nın (TRIPS) 9/2 maddesinde ve WIPO Eser Sahibinin Hakları Andlaşması nın (WCT) İkinci maddesinde Eser Koruması; fikirleri, usulleri, işletme yöntemlerini ya da buna benzer matematiksel kavramları değil, İFADELERİ kapsayacaktır." denilmektedir. [2] [2] 2. Copyright protection shall extend to expressions and not to ideas, procedures, methods of operation or mathematical concepts as such 7

8 Bu yapıda düzenlenen önemli ikinci konu salt bilgisayar yazılımlarının hangi yasal düzenleme ile korunacağına ilişkin kuralların da belirlenmesidir. bilgisayar yazılımları, söz konusu fikir ürünlerinden ESERLER içinde yorumlanmaktadır. (*) (*) WTO-TRIPS: Article 10 Computer Programs and Compilations of Data 1. Computer programs, whether in source or object code, shall be protected as literary works under the Berne Convention (1971). 8

9 TİCARET SIRLARI Bir üründen veya yöntemden en verimli ve kolay biçimde yararlanabilmek için oluşturulan o konudaki deneyime ve uygulamaya dayalı, genellikle gizli olmakla birlikte, böyle bir nitelik taşıması zorunlu olmayan ve bir patent ile korunmayan, teknik bilgi birikimi olarak açıklanabilen Ticaret Sırları önemli bir hak konusunu oluşturur. WTO-TRIPS metni bu konuyu açıklanmamış bilgilerin korunması başlığı altında Bölüm 7 de vermektedir. Madde 39 da Paris Sözleşmesi 10bis maddedeki Haksız Rekabetin Korunması kaynak gösterilmektedir. ( 9

10 Bu sonuç şu soruyu gündeme getirmektedir. FİKİRLER NASIL KORUNUR? Fikirler yasal olarak korunmadığı için, fikirlerin korunması ürün oluşmadan önce açıklanmamasına bağlıdır. FİKİRLERİNİZİN KORUNMASINI İSTİYORSANIZ KİMSEYE SÖYLEMEYİN ifadesi en gerçekçi yaklaşımdır. Fikri Haklar, Dünya Fikri Haklar Örgütü nün (WIPO) ayırımına göre iki başlıkta değerlendirilmektedir. (Bakınız: Tablo) Buluşlar, Endüstriyel Tasarımlar, Markalar, Coğrafi İşaretler, vb., konular SINAİ HAKLAR ; Edebiyat ve Sanat Eserleri ne ilişkin konular ise, ESER SAHİBİNİN HAKLARI ve BAĞLANTILI HAKLAR olarak adlandırılmıştır. 10

11 FİKRİ HAKLAR - INTELLECTUAL PROPERTY SINAİ HAKLAR INDUSTRIAL PROPERTY ESER SAHİBİNİN HAKLARI ve BAĞLANTILI HAKLAR COPYRIGHT AND RELATED RIGHTS FİKİR ÜRÜNÜ INTELLECTUAL PRODUCT BELGE CERTIFICATE FİKİR ÜRÜNÜ INTELLECTUAL PRODUCT BELGE CERTIFICATE BULUŞLAR INVENTIONS PATENT veya FAYDALI MODEL BELGESİ PATENT and UTILITY MODEL CERTIFICATE ESERLER WORKS YOK NONE ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR INDUSTRIAL DESIGNS MARKALAR TRADEMARKS ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL BELGESİ INDUSTRIAL DESIGN REGSITRATION CERTIFICATE YORUMLAR PERFORMANCES KAYITLAR RECORDS (RADYO-TV) YAYINLAR BROADCASTS MARKA TESCİL BELGESİ TRADE MARK REGSITRATION CERTIFICATE Hazırlayan: M. Kaan DERİCİOĞLU, YOK NONE COĞRAFİ İŞARETLER GEOGRAPHIC INDICATIONS OF SOURCE COĞRAFİ İŞARET TESCİL BELGESİ GEOGRAPHICAL REGSITRATION CERTIFICATE 11

12 Avrupa Birliği nin Web Sitesi nde EU Single Market bölümünde Fikri Haklar konusu Protection of rights başlığı ile sunulmaktadır. Avrupa Birliği nde tek Avrupa pazarı daha az engel daha çok fırsat hakların korunması ifadeleri ile yorum yapılmaktadır. Tek Pazar hedefine ulaşmak için hakların korunması gerektiği vurgulanmakta ve WIPO örneğinde olduğu gibi konunun iki kategoride olduğu açıklanmaktadır. 12

13 Türkiye de fikir ürünlerine ilişkin özendirici ve koruyucu nitelikli uygulamaların, Osmanlı Devleti nin ilk kuruluş yıllarına kadar uzandığına ilişkin kaynaklar olduğu bilinmektedir. Ancak bunlara ilişkin yazılı metinler bulunmamaktadır. Telif Nizamnamesi (1857), Hakkı Telif Kanunu (1910), Alameti Farika Nizamnamesi (1871), İhtira Beratı Kanunu (1879) yazılı kurallar getiren ilk metinler olarak bilinir. 13

14 Yukarıda belirtilen ilk yasal düzenlemelerin yenilenmesi çalışmalarının çok geç yapıldığı söylenebilir. 20 Temmuz 1871 tarihli Alameti Farika Nizamnamesi 94 yıl sonra ve 1965 yılında; 23 Mart 1879 tarihli İhtira Beratı Kanunu 116 yıl sonra ve 1995 yılında yenilenmiştir. Endüstriyel Tasarımlar ve Coğrafi İşaretler konusundaki yasal düzenlemeler 1995 yılında ve Entegre Devre Topografyaları 2004 yılında kabul edilmiştir. Prof. Dr. Ernst HIRSCH tarafından 1945 yılında yazılan ve 1952 yılında yürürlüğe giren Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bazı ekler yapılmasına rağmen, ilk hali ile yürürlükte kalmayı 57 yıldır sürdürmektedir. 14

15 Türkiye deki bir başka gelişim, Türkiye nin bazı uluslararası andlaşmalara katılımıdır. Markaların Uluslararası Tesciline ilişkin Madrid Anlaşması Protokolü 1999 Endüstriyel Tasarımların Uluslar arası Tescili Anlaşması 2005 Uluslararası Patent Başvuru Andlaşması (PCT) 1996 Avrupa Patenti Sözleşmesi 2000 UPOV Sözleşmesi 2004 Türkiye ayrıca, NICE, IPC, LOCARCO, VIENNA Sınıflandırma Anlaşmalarına da katılmıştır. 15

16 TEŞEKKÜRLER 16

17 ÖZGEÇMİŞ M. Kaan DERİCİOĞLU Patent ve Marka Vekili Avrupa Patent Vekili Ankara Patent Bürosu Limited Şirketi Genel Müdürü Evli ve iki çocuk babası olan Mehmet Kaan DERİCİOĞLU, Orta Okul ve Liseyi Ankara Atatürk Lisesi nde okumuş ve 1968 yılında Ankara Üniversitesi'nden Jeomorfolog olarak mezun olmuştur. Üniversite döneminde Hayri DERİCİOĞLU nun yanında 1964 yılında başlayan çıraklık yıllarının ardından 1970 yılında Patent ve Marka Vekilliği Mesleği ne başlamıştır yılından bugüne kadar fiilen fikri haklar alanında Patent ve Marka Vekili olarak çalışan Mehmet Kaan DERİCİOĞLU, Türkiye nin Avrupa Patenti Sözleşmesi ne üye olmasından sonra doğal olarak Avrupa Patent Vekili olmuştur. 17

18 ÖZGEÇMİŞ DPT bünyesinde kurulan Patent Kanunu ve Türk Patent Enstitüsü Kuruluş Kanunu Hazırlık Özel İhtisas Komisyonu nda Raportörlük ve Başkan Vekilliği yapmıştır. AIPPI - Uluslararası Fikri Hakları Koruma Birliği, EPI Avrupa Patent Enstitüsü, PEM - Patent ve Marka Vekilleri Derneği, ICC Milletlerarası Ticaret Odası, TUSIAD Fikri Haklar Çalışma Grubu, İSO KATEK- İstanbul Sanayi Odası Kalite Teknoloji İhtisas Kurulu, UİG - Ulusal İnovasyon Girişimi (Sabancı Üniversitesi/TUSİAD), TEKNORAMA, TOBB Türkiye Patent ve Marka Vekilleri Meclisi, DEİK Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu üyesidir. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Bilgi Üniversitesi'nde Fikri Haklar alanında Lisans ve Yüksek Lisans dersleri vermiştir. FISAUM - Ankara Üniversitesi Fikri Haklar Araştırma ve Uygulama Merkezi ndeki kurslarda görev almış ve ayrıca Sabancı Üniversitesi Girişimci Geliştirme Programı kapsamında öğretim elemanı olarak ve İstanbul Teknik Üniversitesi Genç Girişimci Geliştirme Programı (G3P) kapsamında Danışma Kurulu Üyeliği ve Öğretim Görevlisi olarak çalışmıştır. Değişik sivil toplum örgütlerinde Marka Patent Tasarım Uygulamaları içerikli eğitimler düzenlemiştir. 18

19 ÖZGEÇMİŞ 2007 yılında başlayan Kanal D Abbas Güçlü ile Bizim Mucitler Yarışması nda patent sponsorluğu ve danışmanlığı ile Yapı Kredi Koçnet Kobiline Projes Ankara Patent Avrupa Birliği Hibe Programları Platformu etkinlikleri sürmektedir. 8 Ocak 2008 tarihinde TOBB bünyesinde kurulan Türkiye Patent ve Marka Vekilleri Meclisi Başkan Yardımcılığı görevine, İhracatçı Birlikleri Ulusal Mobilya Tasarım Yarışması nda Asli Jüri Üyeliğine ve AIPPI Ulusal Grubu ve Fikri Hakları Koruma Derneği Disiplin Kurulu Başkanlığı na seçilmiştir. 19

20 ÖZGEÇMİŞ KİTAPLAR 1993 YASED Patent Alt Komitesi Yayını İlaçta Patent - Sorular ve Cevaplar 1993 Ankara Sanayici ve İşadamları ASİAD Patent Raporu Derneği, Özel Yayın No Yayını Sınai Haklar 1998 Taklitle Mücadele Derneği, Eğitim Yayınları 1 Fikri Hakların Korunması 2003 İstanbul Sanayi Odası Yayını Fikri Haklar Kılavuzu 3. Baskı Para Dergisi Eki Marka El Kitabı Marka Nedir? Nasıl Korunur? 2009 TÜSİAD tarafından yayınlanacaktır. Fikri Haklar Sözlüğü 20

21 ÖZGEÇMİŞ EĞİTİM ÇALIŞMALARI A.Ü. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü A.Ü. Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi (ATAUM) A.Ü. Fikri Haklar Araştırma ve Uygulama Merkezi (FİSAUM) A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Avrupa Topluluğu Yüksek Lisans ve Doktora Programı Hâkim ve Savcı Adayları Eğitim Merkezi KOSGEB Eğitim Merkezi GTZ Modernisation of Industrial Property System Project ODTÜ Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü MSÜ Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü MSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans İstanbul Bilgi Üniversitesi Ekonomi Hukuku Yüksek Lisans ve Sertifika Programı Sabancı Üniversitesi Girişimci Geliştirme Programı İstanbul Teknik Üniversitesi Proje Yönetim Merkezi Genç Girişimci Geliştirme Programı İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü (2009) 21