Tayyar BĐGE Makina Mühendisi AKAY MOTOR

Transkript

1 ASANSÖRLERDE KULLANILAN SONSUZ VĐDA MEKANĐZMALI REDÜKTÖRLERĐN DĐŞLĐ ve VĐDA HESAPLARI Tayyar BĐGE Makina Mühendisi AKAY MOTOR ÖZET Sonsuz vida mekanizmalı redüktörler, çalışma prensibi olarak ters yönde kilitleme tertibatına sahip olmaları, ilk yatırım maliyetinin düşük, bakımının kolay olması ve az yer kaplaması nedeni ile asansör sisteminde tahrik makinası olarak kullanılmaktadır. Genel dişli hesaplarının olmasına rağmen, asansör makinası için düzenlenmiş çalışmaların yaygın olmaması nedeniyle, bir derlemenin yapılmasının ve örnek bir hesabın incelenmesinin yararlı olacağı düşünülmüştür. Bu çalışma, makinada kullanılan sonsuz vida mekanizmalı redüktörlerin tasarımı, hesaplamaları, imalatı ve yağlamalarına genel bir yaklaşım içermektedir. 1. GENEL ÖZELLĐKLER: Asansörlerde kullanılan sonsuz vida mekanizmalı redüktörlerde : 1.1-Tek kademede büyük çevrim oranları elde edilir. 1.2-Çift hızlı elektrik motoru akuple edilerek, durma hızı azaltılarak aksi yönde etkileyen kuvvetler absorbe edilirler.uygun helis açısı ve sürtünme açısı ile blokaja yakın bir kilitleme olabilir.helis açısı α m sürtünme açısı ρ ya eşit olduğu zaman kendi kendine frenleme teşekkül eder. tanα = tan ρ = µ bağıntısının olması frenleme açısından arzu edilen bir durumdur.fakat verimi olumsuz etkiler. Mekanizmanın verimi: a-)döndüren sonsuz vida,döndürülen dişli çark. η 1 = tg α m / tg (α m +ρ ) b-)döndüren dişli çark,döndürülen sonsuz vida. η 2 = tg (α m - ρ ) / tg α m ikinci ifadede görüldüğü gibi α m = ρ olursa η = 0 olur yani enerji iletimi imkansız olmaktadır o halde α m < ρ olursa dişli çarktan vidaya enerji iletmek mümkün olur.

2 α m = sonsuz vida Helis açısı ρ = Dişli yanaklarındaki diklik, Sürtünme açısı mümkün olur Kalkış verimi Helis açısı m Mekanizma mil eksenleri birbirleri ile 90 açı oluştururlar. 1.4-Dişli ile vida arasında kayma hareketi sesizdir yüksek çalışma sıcaklıkları ve adhezyon aşınmalarına sebep olurlar. Sistemin verimi düşüktür, dişli vida verimi % 70 civarındadır. Buna elektrik motor verimi yatak sistemlerinin verimi dahil edilirse, sistemin verimi % 50 civarına iner. Dişli vida sisteminin verimini yükseltmek için yağlama durumu ve vida ile dişlinin malzemelerinin seçimi önem kazanır.vidalı milin malzemesi 42crMo4 sementasyon çeliğinden yapılırlar.yüzeyi sertleştirilerek taşlanır parlatılır.karşılık dişlisi GzSnBz12 kalaylı bronz malzemeden savurma döküm tekniği ile imal edilirler. 1.5-Sonsuz vida ve dişlinin çeşitli diş profilleri DIN 3975/1'de tarif edilmiştir.genellikle imalat kolaylığı için trapez profil vidalar kullanılır. Vidalar çukur yüzlü konveks profilden yapılabilir bu profillerde verim daha yüksektir fakat imalatı zordur. 1.6-Sonsuz vida mekanizmaları tekağızlı vidalı sistemlerde 1/30 ila 1/60 çevrim oranlarında yapılabilirler. Dişlinin diş sayısı ne kadar çok olursa soğumada, o derece iyi olur. Asansörlerde genellikle tek ağızlı vida kullanılır ender olarak çok ağızlı vidalara rastlanılır. Hızda küçük ayarlamalar motor devri ve kasnaklar ile yapılır. 2. SONSUZ VĐDA MEKANĐZMASININ ŞEKĐLLENDĐRĐLMESĐNDE DĐKKAT EDĐLECEK KONULAR 2.1-Mekanizma, istenen gücü emniyetle nakletmelidir ve oluşacak darbelere mukavim olmalıdır.diş dibi mukavemetine göre modül kontrol edilmelidir.ağırlık titreşim ve gürültü minimum seviyede olmalıdır.

3 2.2-Yüzey basıncına göre dişli vida sistemi kontrol edilmelidir.yüzey aşınması emniyetli seviyede olmalıdır. 2.3-Aşınma mukavemeti açısından kontrol edilmelidir. Kayma aşınması istenen düzeyde olmalıdır. 2.4-Isıl şoklara göre kontrol edilmelidir.kendi kendini soğutacak bir ısı transfer yüzeyine sahip olmalıdır. Sıcaklıktan dolayı deforme olmamalıdır. 2.5-Vidalı milin sehim durumu kontrol edilmelidir. Kuvveti naklederken deforme olmamalıdır. Bütün bu faktörler gözden geçirilerek optimum çözüme ulaşılmalıdır. 3. SONSUZ VĐDA MEKANĐZMASINDA GEOMETRĐK BÜYÜKLÜKLER : ta H L a o dk 1 df 1 do 1 hkhf 2 do

4 do 1 dk ds h z 2 do 2 df 2 r ba b 4. SONSUZ VĐDA MEKANĐZMASINI ETKĐYEN KUVVETLER: L 1 L 1/2 L 1/2 F R1 F R1 Fa 1 F R F Fu 2 2 do

5 F U1 F R2 F R F F R2 F d2 L 2/2 L 2/2 L 2 5. ÖRNEK UYGULAMA VERĐLENLER ao=140 DIN 3875 Yapı büyüklüğü n1=1380 d/d N1=6.7 HP i = 47/1 Redüksiyon 5.1 ÖN HESAPLAMALAR 1- Sonsuz vida için ortalama çap d o1 d o1 =0.65* (a o ) 0,85 =0.65* 140 0,85 = kabul 2- a o = (d o1 + d o ) /22 d o2 = 2a o -d o1 d o2 = 2* d o2 = i=47 / 1 = Z 2 /Z 1 Z 2 = 47 Z 1 = 1 4- d o2 = m a * Z 2 m a = d o2 / Z 2 = 235/47 = 5 m a = 5

6 5- h k = Diş başı yüksekliği = m a = 5 6- h f = Diş dibi yüksekliği = m a * 1.2 = 6 7- d k1 = Vidalı milin diş üstü çapı d k1 = d o1 + 2 * m a = * 5= d k2 = Dişlinin diş üstü çapı d k2 = d o2 + 2 * m a = * 5 = d f1 = Vidalı milin diş dibi çapı d f1 = d o1-2.4 * m a = 45 2,4 * 5 = d f2 = Dişlinin diş dibi çapı d f2 = d o2 2,4* m a = * 5 d f2 = d s = Dişlinin en büyük çapı d s = d k2 + m a = = L = Sonsuz vidanın uzunluğu L = 2.5* m a * (Z m a ) 1/2 L= 2.5 * 5 * ( *5) 1/2 L = 95 L = 100 kabul edilmiştir. 13- b = Karşılık dişlisinin eni b = 0.45 * (d o1 + 6 * m a ) b 0.45 * ( * 5) b=33.75 b = 35 kabul edilmiştir. 14- b^ = Diş yayı uzunluğu b^ = 1.1 * b = 1.1 * 35 = n 2 = Dişli çarkın devri n 2 = n 1 /i = 1380 / (47/1) = 29,96 d/d 16- tan α = Helis açısı tan α = (Z 1 *m a )/d o1 tan α = 1*5/45 = 0, α=6,34 o α = 6 o 20 24, V g = Kayma hızı m/sn V g = (π*d o1 *n 1 ) /(60*Cos α) = (π*45*1380)/(60*cos(6,34) 0 *1000) V g = / 60 * * 1000 = / x 1000 V g = 3.46 m/s

7 18- M b1 = 7162 * N 1 /n 1 M b1 = 7162 * 6,7/1380 M b1 = Nm 19- ρ = Sürtünme açısı Kayma hızına bağlı V g = 3.46 m/s Cetvel 1 den ρ =3 µ= 0.05 Malzeme çifti Mil Sertleştirilmiş Taşlanmış Parlatılmış Semertasyon çeliği Dişli Kalaylı bronz iyi yağlanmış 20- η= Dişli sisteminin verimi η= tanα /tan(α m +ρ ) η = tan(6,34 0 ) / tan(6,34+3) 0 = 0,111111/0, η= % = % 68 η= % 68 = η top = Toplam verim η L1 = η L2 = 0,92 Kaymalı yatak verimi η top = η D *η L1 *η L2 *η motor η top = 0,68*0,92*0,92*0,85 = 0, M b2 = M b1 * i * η top * C s M b2 =34,77*47*0,48*1 M b2 = 784,4112 Nm 23- l 1 = 1.4 * a o = 196 l 2 = 1.0 * a o = 140

8 5.2 REDÜKTÖRDE OLUŞAN KUVVETLER VĐDALI MĐLE GELEN KUVVETLER F u1 = 2*C s * M b1 /d 01 C s, Cetvel 5 den alınır F u1 = 2*1*34770/45 F u1 =1545,3 N F a1 = F u2 =2* M b2 /d 02 =2*784,4112/23,5 F a1 = 6675,84 N = F u2 FR1 = (F u2 /2)*[(0,45+d 01 /l 1 ) 2 + (d 02 /(i*η top *d 01 )) 2 ] 1/2 FR1 = (6675,8/2)*[(0,45+45/196) 2 + (235/(47*0,48*45)) 2 ] 1/2 FR1 = 3337,9*(0, , ) 1/2 FR1 = 3337,9*0, = 2396,39 N F R1 = (F u2 /2)*[(0,45-d 01 /l 1 ) 2 + (d 02 /(i*η top *d 01 )) 2 ] 1/2 F R1 = 3337,9*(0, , ) 1/2 F R1 = 1066,89 N

9 DĐŞLĐ ÇARKA GELEN KUVVETLER F a2 = F u1 = 2*M b2 /d 01 *i*η top F a2 = (2*784411,2)/(45*47*0,48) F a2 =F u1 = ,4/1015,2 = 1545,33 N F r2 = (F u2 /2)*[(0,45+d 02 2 /(i*η top *d 01 *l 1 )) 2 +1] 1/2 F r2 =3337,9*[(0, /(47*0,48*45*140)) 2 +1] 1/2 F r2 = 3337,9*1,7031 1/2 F r2 = 4356 N F r2 = (F u2 /2)*[(0,45-d 02 2 /(i*η top *d 01 *l 1 )) 2 +1] 1/2 F r2 = 3337,9*(0, ) 1/2 F r2 = 3337,9*(0, ) 1/2 F r2 = 3344 N YATAKLARA GELEN KUVVETLER VĐDALI MĐLĐN YATAK KUVVETLERĐ : A Yatağına Gelen Kuvvetler: Yatay düzlemde: A x = F u1 /2 = 1543,3/2 =772,65 N Düşey düzlemde: A y = F r1 /2= 2396,39/2 = 1198 N A y =F a1 *r 01 /l 1 = 6675,84*22,5/196 = 766 N A y = A y + A y = = 1964 N TOPLAM RADYAL KUVVET: A R = (A x 2 +A y 2 ) 1/2 = (772, ) 1/2 = 2110,5 N Eksenel kuvvet: A ax = F a1 = 6675,8 N B Yatağına Gelen Kuvvetler: Yatay düzlemde: B x = F x = A 1 = 772,65 N Düşey düzlemde: B y = A y = 1198 N B y = -A y = -766 N

10 TOPLAM RADYAL KUVVET: By = By + (-By ) = = 432 N B R =(B x 2 +B y 2 ) 1/2 = (772, ) 1/2 = 885,218 N DĐŞLĐ ÇARK MĐLĐNĐN YATAK KUVVETLERĐ C Yatağına Gelen Kuvvetler: Yatay Düzlemde : C z = F u2 /2 = 6675,8/2 = 3337,9 N Düşey Düzlemde : C y = F R2 /2 = 4356/2 = 2178 N C y = F a2 *l 02 /l 2 = 1543,33*117,5/140 = 1297 N C y = C y +C y = = 3475 N Toplam Radyal Kuvvet : C R = (C x 2 +C y 2 ) 1/2 = (3337, ) 1/2 = 4879,97 N Eksenel Kuvvet : C a = F a2 = 1543,33 N D Yatağına Gelen Kuvvetler: Yatay düzlemde : D z = C z = 3337,9 N Düşey düzlemde. D y = C y = 2178 N D y = - C y = N D y = D y +D y = = 3475 N Toplam Radyal Kuvvet D R = (D x 2 +D y 2 ) 1/2 = (3337, ) 1/2 = 4818 N 6. TASARIMIN KONTROLÜ Tasarımda aşağıdaki şıklar kontrol edilir. Bir uygunsuzluk olması durumunda ön hesaplamada bulunan değerler gözden geçirilerek uygun hale getirilmelidir MODÜLÜN KONTROLÜ ma [(0,8*M b2 )/(q*c em *Z 2 *f z )] 1/3 alınmıştır. f z = 1.3 Şekil 3 ten alınmıştır. C em = 0,95 Cetvel 4 ten

11 M b2 = M b1 *i*η top *C s M b2 = 3477 * 47* 0,48* 1 M b2 = 78441,12 q = d 01 /m a 7ila 10 arasında olmalıdır. m a = [(0,8*78441,12)/(7*0,95*47*1,3)] 1/3 m a =(62752,896/464,36) 1/3 m a = 5 Kabul edilmiştir AŞINMANIN KONTROLÜ C= 0,32*F u2 /(f z *b*m a ) < C em C= 0,32*6675,8/(1,3*35*5) = 2136,256/227,5 C = 9,39 N/ 2 C em = 8,2175 şartı sağlanmamıştır. EMNĐYETSĐZDĐR f z = Diş faktörü, Şekil 3 ten alınmıştır C em = Aşınma emniyet faktörü, Şekil 4 ten V g = 3,46 kayma hızı b= Diş genişliği hesap edilen 35 idi, yetersiz gelmiştir. 45 olarak alınacaktır. C = 0,32*6675,8/(1,3*45*5) = 2136/292 = 7.3 N/ mn² C = 7.3 N/ ² C em = N/ ² Bu durumda EMNĐYETLĐ olmaktadır YÜZEY BASINCININ KONTROLÜ k =F u2 /(b*d 02 *Y z ) k em olmalıdır. k em = ( k o *Y V *Y L )/S k o = 0.8 Yüzey basınç faktörü Cetvel 2 Y V = 0.4 Hız faktörü Şekil 1 Y L = 0.85 Ömür faktörü Şekil 2 S = 1.5 Emniyet faktörü YZ = Form faktörü =0.48 α helis açısına bağlı şekil 4 α = 6.34 k =6675,8/(45*235*0,5) k= N/² k em = 0,8*0,4*0,85/1,5 k em = N/² k = N/² < kem = N/² Bu durumda EMNĐYETLĐ dir.

12 6.4- SONSUZ VĐDA MĐLĐNĐN MUKAVEMET KONTROLÜ Sonsuz vida milinin;radyal ve teğetsel kuvvetlerle çöküp deforme olmaması için mil çapının kalın, yataklama mesafesinin de kısa olmasına özen gösterilmelidir. A- Eğilme Momenti Yatay düzlem: M eğx = A x * l 1 /2 = 772,65*196/2 M eğx = N Düşey düzlem: M eğy = A y * l 1 /2 = 1964*196/2 M eğy = N M eğtop = (M eğx 2 + M eğy 2 ) 1/2 M eğtop = (75719, ) 1/2 M eğtop = ,36 N B- Eğilme Gerilmesi: Tehlikeli kesit (d f1 çapında ) taban dairesi çapı W e = π*df/32 = π*33/32 W e = 3528 σ eğ = M eğtop /W e = ,36/3528 σ eğ = 58,625 N/ 2 C- Burulma Momenti M b1 = * N 1 /n 1 M b1 = * 6,7/1380 M b1 = N D- Burulma Gerilmesi W b = π*d f1 3 /16 = π*33 3 /16 = 7056 σ b = M b1 /W b = /7056 = 4,927 N/ 2 E- Çekme Basma Gerilmeleri A= π*d f1 2 /4 = π*33 2 /4 = 855,298 2 σ ç = F a1 /A = ,2 /855,298 = 917,119 N/ 2 F- Toplam Gerilme σ top = [(σ e +σ ç ) 2 + 4*σ b 2 ] 1/2 σ top = 58, ) 2 + 4*4,927 2 ] 1/2 σ top = [(σ e +σ ç ) 2 + 4*σ b 2 ] 1/2 σ top = 975,793 N/ 2

13 Sonsuz vida mili malzemesi 42crMo4 sementasyon çeliği sürekli mukavemet değeri σ em = 2900 N/ 2 σ em > σ top olmalıdır N/ 2 > 976 N/ 2 Sonsuz vida mili EMNĐYETLĐDĐR SONSUZ VĐDA MĐLĐNĐN DEFORMASYON KONTROLÜ Sonsuz vida mili radyal ve teğetsel kuvvetlerle çöker. Deforme olmaması için sonsuz vida mili çapının büyük yataklama mesafesinin kısa olmasına dikkat edilmelidir. f = (F u1 2 +F R 2 ) 1/2 * l 1 3 /(48*E*I) I= π*d f 4 /64 = π*33 4 /64 = 58213,759 4 f = (1545, ,39 2 ) 1/2 * /(48*2,1*58213,759) f =(2851,4272* ) / ( ,9* 10 6 ) = 0, f em = df1/1000 = 33 / 1000 = 0,033 f em = 0,033 > f= 0, Sistem EMNĐYETLĐDĐR SONSUZ VĐDA MEKANĐZMASININ TERMAL OLARAK KONTROLÜ: Mekanizmanın dişli vida ve yataklarda olan sürtünmesinden dolayı sıcaklık oluşur. Bu ısıyı redüktör gövdesinden, flanşlardan, bute kutusundan dışarı atar. Bu ısının yeterli şekilde dışarı atılmamasından dolayı, yağın sıcaklığı artar. Viskozite yetmeyebilir ve mekanizma hasar görür.buna önlem olarak redüktör gövdesi kanatlı yapılarak ısı transfer yüzeyi artırılabilir. Mekanizmanın kayıplarının ısıya dönüştüğü düşünülür. Q = Ortaya çıkan ısı N1 = Motor gücü η top = Mekanizmanın verimi η top = η D * η L1 * η L2 = 0,58 η D = Dişli verimi = 0.68 η L1 = Vidalı mil yatakları verimi = 0.92 η L2 = Dişli tahrik mili yatakları = 0.92 Q = 632 * 6.7 HP (1-0.58) Q = 1778 Kcal / h t = 93 0 C Kabul edilebilir. t = Q/(K*A)

14 K = Isı iletim kat sayısı = 50 Kcal/m 2 h 0 C A= Q/( t * K) A = 1778 /(93*50) = 0,382 m 2 ısı ileten yüzeylerin toplamı A = m² OLMALIDIR SONSUZ VĐDA YAĞLAMA MEKANĐZMALARINDA YAĞLAMA Sonsuz vida ve dişli yüzeylerinin öpüşmesi tam olduğu vakit, yağ filmi oluşması ideale yakın olur ve iyi bir yağlama temin edilir. Bu durum dişli vida sisteminin sessiz ve verimli çalışması anlamını da taşır.pratikte bazı nedenlerden bu böyle olmamaktadır ĐDEAL YÜZEY TEMASI ve ĐDEAL YAĞLAMA DĐŞLĐ ve VĐDA EKSENĐ ĐSTENEN AÇIDA DEĞĐLSE Temas Yüzeyleri Az H atalı açı var H atalı açı var

15 DĐŞLĐ VĐDA EKSENĐ ĐSTENEN ÖLÇÜDE DEĞĐLSE: MONTAJ HATALARI Vida ve dişlinin bir birini ortalaması iyi değilse, talaşlı imalattan oluşan bu hata montaja yansır 7. YAĞLAMA TĐPĐNĐN SEÇĐMĐ (Şekil 6) Asansörde kullanılan sonsuz vida mekanizmaları daldırma suretiyle yağlanır. Dişli yağ içersinde döndükçe aldığı yağı diğer yağlanmasını istediğimiz yataklarına ve vidaya iletir. Yağ viskozitesinin seçimi için V g nin hesaplanması gereklidir. V g = (π*d 01 *n 1 )/(60*Cosα*1000) V g = (π*45*1380)/(60*cos(6,34) 0 *1000)= 3,64 m/s Vg >2m/s >2..4,5m/s >4,5..7m/s >7..10m/s >10m/s ISO-VG,DIN C ² / s (cst) VG 1000 VG 680 VG 460 VG 320 VG 220

16 YAĞ Viscosite ISO-VG DIN C'de ²/s YAĞ SEÇĐMTABLOSU VG 1000 Degol GS 1000 SYNTHESO D1000 EP TRIBOL 800/1000 Optiflex A 1000 VG 680 Sentatik VG 460 Yağlar Mineral Yağlar VG 320 VG 220 VG 150 VG 1000 VG 680 VG 460 VG 320 VG 220 VG 150 Degol GS 680 Degol GS 460 Degol GS 320 Degol GS 220 Degol GS 150 Degol BG 680 Degol BG 460 Degol BG 320 Degol BG 220 Degol BG 150 Enersyn SG-XP460 Energol GR-XP680 Energol GR-XP460 Energol GR-XP320 Energol GR-XP220 Energol GR-XP150 Polydea PGLP 680 Polydea PGLP 460 Polydea PGLP 220 Polydea PGLP 150 Falcon CLP 680 Falcon CLP 460 Falcon CLP 320 Falcon CLP 220 Falcon CLP 150 GLYCOLUBE 460 GLYCOLUBE 220 SPARTAN EP 680 SPARTAN EP 460 SPARTAN EP 320 SPARTAN EP 220 SPARTAN EP 150 SYNTHESO D680 EP SYNTHESO D460 EP SYNTHESO D320 EP SYNTHESO D220 EP SYNTHESO D150 EP Klüberoil GEM1/680 Klüberoil GEM1/460 Klüberoil GEM1/320 Klüberoil GEM1/220 Klüberoil GEM1/150 Glygoyle HE 680 Glygoyle HE 460 Glygoyle HE 320 Glygoyle HE 30 Glygoyle HE 22 Mobilgear 636 Mobilgear 634 Mobilgear 632 Mobilgear 630 Mobilgear 629 Tivela ÖL SD Tivela ÖL WB Tivela ÖL WA TRIBOL 800/680 TRIBOL 800/460 TRIBOL 800/320 TRIBOL 800/320 TRIBOL 800/150 TRIBOL 1100/1000 TRIBOL 1100/680 TRIBOL 1100/460 TRIBOL 1100/320 TRIBOL 1100/320 TRIBOL 1100/150 Ersolan 680 Ersolan 460 Ersolan 320 Ersolan 320 Ersolan 220 Ersolan 150 Optiflex A 680 Optiflex A 460 Optiflex A 320 Optiflex A 220 Optiflex A 150 Optigear BM1000 Optigear BM680 Optigear BM460 Optigear BM320 Optigear BM220 Optigear BM150 Gresler Aralub HL 2 Energrease LS 3 Glissando 20 Glissando 30 BEACON 3 CENTOPLEX GLP 402 Mobilux 2 Mobilux 3 Alvania Fett/grease/ graisse R3 Alvania G3 MOLUB-ALLOY BRB 572 Wionlub LFK 2 Longtime PD 2

17 YAĞLAMA TĐPĐNĐN SEÇĐMĐ Sayfa 40 1/min n BASINÇLI YAĞLAMA DALMA YAĞLAMA DĐŞLĐ KUTUSU YAPI BÜYÜKLÜĞÜ 1200 ² / s 1200 Kinematik viskozite v (40 C) Kuvvet hız faktörü ks / v ( N min / m²) Sonsuz vida mekanizmaları için kuvvet - hız faktörüne göre kinematik viskozite seçimi

18 8. CETVELLER ve ŞEKĐLLER CETVEL 1. Sonsuz vida sürtünme katsayısı değerleri Vg, m/s < 0,5 0, >10 0,06 0,05 0,05 0,035 0,025 0,02 0,018 0,015 Q 3,5 3 2,3 2 1,4 1,1 1 DĐŞLĐ ÇARKLAR CETVEL 2 Sonsuz vida mekanizması için yüzey basıncı faktörü k MALZEME Sonsuz vida Dişli çark k 0 kg / ² Semantasyon yapılmış ve taşlanmış çelik St60, St70 C15, 16MnCr5 Islah edilmiş (taşlanmış) çelik : St60, St70 C45, C60 41CrMo4 Dökme demir GG - 20 GZ - SnBz 14 GK - AlCuM (Aliminyum alaşımı) D.Demir GG - 30 GZ - SnBz 14 GK - AlCuMg GK - ZnA14Cul (Çinko alaşımı) D.Demir GG - 15 GZ - SnBz 14 GK - AlCuMg D.Demir GG ,8 0,4 1,2 0,5 0,25 0,2 0,4 0,4 0,2 0,35

19 CETVEL 3 Malzemelerin faktör değerleri Malzeme Döndüren çark Döndürülen çark Çelik (St) Çelik döküm (GS) Sfero grafit döküm (GGG) Dömek demir (GG) Çelik Çelik döküm Çelik Sfero grafit döküm Dömek demir Çelik döküm Sfero grafit döküm Dömek demir Sfero grafit döküm Dömek demir Dömek demir (St) (GS) (GGG) (G-SnBz) (GG) (GS) (GGG) (GG) (GGG) (GG) (GG) Malzeme faktörü y w Dişli çark Cetvel 4 Sonsuz vida mekanizması için Malzeme Bronz - fosfor alaşımı (püskürtme döküm) Bronz - fosfor alaşımı (kumda döküm) Sonsuz vida a b a b C m e değerleri C e m kg/ 2 Dalmalı yağlama Basınçlı yağlama vg, m/s ,8 0,4 0,65 0,35 0,45 0,35 0,35 0,3 0,12 0,25 0,8 0,15 0,2 0,45 0,65 0,35 0,95 0,55 0,75 0,45 1,25 0,8 1 0,65 Aliminyum alaşımı 0,65 0,4 0,2 0,65 0,85 1,1 a Çinko alaşımı 0,35 0,25 0,15 0,4 0,5 0,7 Dökme demir a a 0,45 0,3 0,2 0, a - sementasyon yapılmış ve taşlanmış çelik b - Islah edilmiş ve hasas taşlanmış çelik

20 DĐŞLĐ ÇARKLAR CETVEL 5 Dinamik faktör (C S ) Đş makinası cinsi Günlük çalışma süresi (saat) Elektrik motoru Güç kaynağı Türbin,çok silindirli motor Tek silindirli motor Generatör, ileri geri hareket mekanizması, bandlı konveyör, küçük kapasiteli asansör ve vinç, turbo vantilatör ve kompresör, yoğunluğu mütecanis cisimler için karıştırıcı Takım tezgahlarının ana mekanizması, büyük kapasiteli asansör, döner vinçlerin merkez kısımları, maden ocağı vantilatörleri, yoğunluğu mütecanis olmayan cisimler için karıştırıcı, çok silindirli pistonlu pompalar, tevzi pompaları Zımba, makas, lastik yoğurma makinası, haddehane ve izabe makinaları, kepçeli yükleyici, yüksek güçlü santrifüj, yüksek güçlü tevzi pompaları hız faktörü yv kaym a hızı vg m /s Şekil:1 öm ür faktörü yl ³ öm ür. L h(işletm e saati) Şekil:2 Şekil 1 ve 2

21 diş sayısı faktörü fz 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0, çarkın diş sayısı zr Şekil form faktörü yz Helis Helis açısı Açısı m αşekil m 4 Şekil 4

22 9. SONSUZ VĐDA MEKANĐZMASINDA BÜYÜKLÜK VE KUVVETLERĐN BAĞINTILARI SEMBOLLER VE GEOMETRĐK BAĞINTILARI SEMBOL BĐRĐMĐ Mb1 Mb2 i n1 n2 Z 1 Z 2 ma ms mn df 1 tan do1 do2 hk hf dk 1 dk 2 df 1 df 2 ao ds L b b Vg m N.m N.m d/d d/d m/sn DEĞERĐ Vidalı milin nakletdiği moment Dişli çarkın iletdiği moment Çerim oranı Vidalı milin devri Dişli çarkın devri Vidalı milin ağız sayısı Dişli çarkın diş adedi Vidalı milin eksnel modülü Dişli çarkın modülü Normal modül Vidalı milin diş dibi çapı yaklaşık Helis açısı Vidalı mil bölüm dairesi çapı Dişli çark bölüm dairesi çapı Diş başı yüksekliği Diş dibi yüksekliği Vidalı milin diş üstü çapı Dişlinin diş üstü capı Vidalı milin diş dibi çapı Dişlinin diş dibi çapı Eksen arası uzaklık Dişlinin en büyük çapı Sonsuz vidanın uzunluğu Karşılık dişlisinin eni Diş yayı uzunluğu Kayma hızı BAĞINTISI Mb1=7162 N1 n1 Mb2=Mb1 i top i = n1 1 Z2 = = n2 2 Z1 n1= i n2 n1 n2 = i Seçilir Z2=Z1 i m a Mb 2 q Cem Z2 f 2 m s=m a m s=m a Cos m df=0,6 (ao) 0.85 tan Z1 m a = do1 do1= Z1 m a = Z1 m n tan do2=m a hk=m a Z2 hf=1.2m a m dk1=do1+2 m a dk2=do2+2 m a sin df 1=do2-2.4 m a df 2=do2-2.4 m a do1+do2 m a ao= = x 2 ( Z1 + 2 cos Z2) ds=dk2+m a L=2,5 m a Z2+2m a b=0,45 (do1+6 m a) m b=1.1 b Vg= do1 n1 60 cos m 1000

23 SEMBOLLER VE GEOMETRĐK BAĞINTILARI SEMBOL BĐRĐMĐ tan tan k Y z kem Yv Y L S C C em f z C s q ro 1 ro 2 l1 l2 d Q K L1 L2 top ao no N/² N/ ² Kcal/h Kcal/m² h c Dişli sisteminin verimi Sürtünme açısı Vida dişli sürtünme kat sayısı Sonsuz vida milinin yatak verimi Dişli çark yataklarının verimi Redüktörlerin toplam verimi Dişli vida arasındaki yüzey basıncı Form faktörü Yüzey basınç emniyeti Hız faktörü Ömür faktörü Emniyet kat sayısı Aşınma faktörü Aşınma emniyet faktörü Diş sayısı faktörü Eksenel kavrama açısı Trapez açısı DEĞERĐ Dinamik faktör Vidalı bölüm diresini modüle oranı Vidalı milin bölüm dairesi yarı çapı Dişlinin bölüm dairesi yarı çapı Vidalı milin yataklarının mesafesi Dişli çarkın yataklarının mesafesi Ortaya çıkan ısı Isı iletim kat sayısı Cetvel 2 Şekil 1 S=1,5 0,32 Fu2 C= f z x b x m a Şekil 4 Şekil 3 20 Cetvel 5 q= do1 2 do2 2 l1 1,4...1,5 ao Q=632 x 1(1- top) Cetvelden BAĞINTISI d = tan( tan m m+ ) Kayma hızına bağlı olarak cetvel 1'den Kayma hızı vg'ye bağlı olarak cetvel 1'den % 92 Kaymalı yatak % 98 Rulmanlı yatak " " toplam= d x L1 x L2 Fu2 k= b x do2 x Y z Helis açısına bağlı şekil 4 Şekil 2 tan ao= do1 m a l2 1,0 xao x = tan no cos m C em = olmalıdır x

24 KAYNAKÇA : 1-) Prof Dr. Mustafa Akkurt, Makina Elemanları Cilt 1 ve 2 2-)Prof Dr. Lütfullah Ulukan, Asistan Tulga Özsoy, Đ.T.Ü. Makina Fakültesi Makina Elemanları Kürsüsü Dişli Çark Mekanizmaları Notları 3-)Prof Dr. Hikmet Rende, Makina Elemanları Hesap Ve Konstriksiyon Cilt 2 4-)FLENDER Worm And Wheel Set