HLI ARAÇ KAYIPLARI. e Özge K l nç

Transkript

1 IRAK SAVAfiI NDA ZIR 46

2 HLI ARAÇ KAYIPLARI e Özge K l nç ABD ve ngiltere nin önderli indeki koalisyon güçlerinin Irak a karfl sald r s 20 Mart 2003 tarihinde bafllam fl ve Iraqi Freedom operasyonunun ilk safhas ABD askeri birliklerinin 10 Nisan 2003 tarihinde Ba dat a girmesi ile sona ermifltir. Bu tarihten sonra çat flmalar n pratikte sona ermedi i gözlenmifl ve çeflitli kesimlerden Irak direnifli k smen terör sentezli gayri nizami bir hal alm fl ve halen devam etmektedir. Müdahale ana faz olarak niteleyebilece imiz ilk üç haftal k operasyonda tanklar n bafl çekti i z rhl birlikler kilit rol oynam fl ve kara operasyonunun baflar l olmas nda taktik aç dan kaç n lmaz görevler üstlenmifllerdir. Bu yaz da, Iraqi Freedom Operasyonu nda öncelikli olarak sadece z rhl birlik harekatlar k saca incelenecek, ayr ca tank ve z rhl araç kay plar na de inilmeye çal fl lacakt r. Yaz n n sonunda buradan ç kar labilecek baz derslere ve ayr ca Türkiye aç s ndan genel bir de erlendirmeye özet niteli inde k - saca yer verilecektir. 47

3 IRAK IN ASKER GÜCÜ: Özellikle savafl öncesi, hemen tüm kaynaklar Irak taki Saddam diktatörlü ünün askeri gücünü çok teorik ele ald klar ndan, savafl sonras tüm bu veri ve dökümlerin pratik savafl aç s ndan abart l olduklar ortaya ç km flt r. 20 Mart 2003 öncesinde Irak Ordusu nun ka t üzerindeki teorik gücü afla daki gibi ele al n yordu: asker tank (T-54/55, T-59, T-69, T-72, M48, M60, AMX 30, Centurion, Chieftain) top/kunda motorlu obüs/kunda motorlu top - 50 FROG ve 6 SCUD tipi füze sistemi - S n rl say da El-Hüseyin, El-Samud ve El- Fatah balistik füzesi Ancak Irak n gerçekte cepheye sürebilece i silah ve asker miktar bu teorik verilerin çok alt ndayd Körfez Savafl s ras nda Irak askeri gücünün u rad kay plar, bu savafl n hemen ard ndan aral ks z 12 y l yürürlükte kalan ambargo nedeniyle telafi edilememiflti. Ayr ca Irak n elinde kalm fl olan az say da çal flabilir durumdaki sa lam sistemleri kullanmak için gerekli yedek parçalar n temini, dolay s yla lojistik destek yine ambargo yüzünden yeterli seviyede sa lanamam flt r. Her ne kadar Irak Hava Kuvvetleri belli bir miktar uça a sahip idiyse de, pratikte koalisyon güçlerinin sahip oldu u hava üstünlü ü yüzünden bunlar kullanma imkan dahi bulunamam flt r. Unutulmamal d r ki, 1991 Körfez Savafl ndan beri 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin güneyindeki Irak hava sahas zaten tamamen ABD ve ngiliz hava kuvvetlerince kontrol edilmekteydi. Irak savafl uçaklar n n bu bölgelere girmesi zaten kesinlikle yasakt. Bu yasa ihlal eden Irak uçaklar düflürülmüfltür. 27 A ustos 1992 ve 1 May s 2003 tarihleri aras nda, 36. paralelin kuzeyi ve 32. paralelin güneyindeki bir çok Irak hedefi havadan yap - lan operasyonlar kapsam nda uçak ve seyir füzeleri ile defalarca bombalanm flt. Dolay s yla Irak n hava savunma kabiliyeti bu son savafl bafllamadan önce manen çökmüfl bir vaziyetteydi ve Irak hava savunmas büyük oranda zaten susturulmufltu. Teorik olarak askeri olan Irak Ordusu, daha savafl bafllamadan büyük oranda fire vermifl, bir çok general, üst düzey kurmay-subay ve yüz binlerce asker, daha kara savafl bafllamadan üniformas n ç kararak kay plara kar flm flt r. Bu savaflta Irak genelinde tahminen 50 bin kadar Irakl k smen çat flmalara kat lm flt r. Savafltan cayan Irakl general ve subay tak - m n n arta kalan orduyu zay flatmas n n d fl nda, savafl n ilk günlerinde, Irak Ordusu nun elde kalan son haberleflme, radar, hava savunma, lojistik destek gibi tesisleri de çökertilerek komuta-kontrol zinciri büyük oranda k r lm flt r. Dolay s yla çat flmalara kat lan Irak birlikleri T-72M1 tanklar, Irak Ordusu nun kronolojik olarak en yeni ana muharebe tanklar aras nda yer al yordu. (Foto raf: TD Arfliv) Son Irak sald r s ndan, dolay s yla savafltan önce hurdaya ç kar lm fl ve kullan lmaz hale gelmifl bir Irak T-62 tank. (Foto raf: TD Arfliv) aras nda efl güdüm sa lanamam fl; Irak genelinde direnifl gösteren 50 bin askerin direnifli mahalli seviyede gerçekleflebilmifl ve Irak n karfl atefl yo unlu u etkili olamam flt r. Irak tanklar n n ço u zaten demode modeller olup, bunlar n yar dan ço unun operasyonel kabiliyetinin olmad söylenebilir. Irak n tank gücünün çekirde ini 1950 li/60 l y llar n dizayn, genellikle birinci ve ikinci nesil T-54/55, T-62 ve k smen T-72 tanklar oluflturmaktayd. kinci/üçüncü nesil aras T-72 tanklar bile art k orijinal konfigürasyonlu standart modelleri ile bugün güncelliklerini yitirmifllerdir. Uygulanan ambargo dolay s yla Irak n, zaman nda bu ülkeye sat lan ve Irak- ran Savafl s ras nda kulland, ABD menfleli M-48/M- 60, Frans z menfleli AMX-30 ve ngiliz menfleli Centurion/Chieftain tanklar n, yedek parça sorunu yüzünden özellikle son on y ld r büyük oranda kullanamad bilinmekteydi. Savafl öncesi Irak n teorik olarak elinde bulunan 2600 tank ndan en fazla 1500 ünün çal - fl r vaziyette oldu u tahmin edilmektedir. Bu tanklar n da tamam na yak n, son savafl s ras nda havadan tahrip edilmifltir. Dolay s yla Irak ile koalisyon tanklar aras nda çok az simetrik tank muharebesi söz konusu olmufltur. Zaten Irak tanklar n n bir ço u daha savafl n bafllang ç faz nda sahipsiz kalm fl, mürettebatlar üniformalar n ç kararak savafltan kaçm fllard r. Bu flekilde geri kalan terkedilmifl Irak tanklar n n ço u ABD ve ngiliz birliklerinin eline sa lam ve terkedilmifl halde geçmifltir. KOAL SYON ÜLKELER N N ASKER GÜCÜ: Iraqi Freedom Operasyonu na kat lan ülkeler içinde bölgede en çok askeri, bu tek tarafl ilan edilen savafl n kaç n lmaz gereklili ini savunan ABD bulunduruyordu. ABD, operasyon öncesi yap lan askeri y nak s ras nda bölgeye 220 bin askerini sevk etmiflti. ABD den sonra 48

4 Cojone Eh lakapl bu M1A1 tank, ABD Deniz Piyadeleri nin 3. Mekanize Piyade Tümeni ne ait. 6 Nisan 2003 tarihinde tank n son derece hassas gaz türbinine k zg n ya damlamas ndan dolay türbin alev alm fl ve alevler kontrol alt na al namayarak tank terkedilmek zorunda kal nm flt r. (Foto raf: TD Arfliv) bölgeye en fazla asker gönderen ikinci ülke ise 26 bin asker ile ngiltere olmufltur. Böylelikle di er askerlerle koalisyon güçlerinin cephede ve cephe gerisinde görev yapan toplam asker say s 300 bin s n r n aflm flt r. Bu askeri gücü desteklemek için, ABD Donanmas (US Navy), envanterindeki alt uçak gemisini Do u Akdeniz ve Basra Körfezi nde, ngiltere de bir adet uçak gemisini Basra Körfezi ne konuflland rm flt r. ABD ve ngiliz hava kuvvetlerine ait F-15C, F-15E, F-16C/CJ, F/A-18C/F, F-117A, OA- 10, A-10, AC-130, AV-8B (Harrier II Plus) ve Tornado GR4 gibi taktik muharip jet uçaklar, Kuveyt ve Katar ile, Suudi Arabistan daki Riyad, Dahran ve Cidde de bulunan hava üslerinde konuflland r lm fllard r. Ayr ca Amerikan Stratejik Hava Kuvvetleri nin (Strategic Air Command - SAC) Missouri deki Whiteman ile Hint Okyanusu ndaki, Diego Garcia adas ndaki hava üslerinden kalkan B-2A Spirit tipi stealth özellikli stratejik bombard man uçaklar ; ngiltere nin Fairford ve yine ayn Diego Garcia adas ndaki üslerinden havalanan B-52H Stratofortress tipi klasik stratejik bombard man uçaklar ve nihayet Umman daki Thumrait Hava Üssü nden havalanan B-1B Lancer tipi de iflken geometrik aç l kanatl ve süpersonik stratejik bombard - man uçaklar da Irak a karfl yap lan hava harekat na kat lm fllard r. Bölgedeki ABD ve ngiltere nin bafl çekti i yaklafl k 300 bin kiflilik, teknolojik aç dan son derece üstün bu dev orduyu bir silah olarak kabul edersek, silah n ucundaki süngü kuflkusuz Amerikan ve ngiliz Kara Kuvvetleri z rhl birlikleri ve Amerikan Deniz Piyadesi unsurlar d r. Bu vurucu, ön cephe müdahale amaçl kara gücü, muharebe baz nda önem tafl yan dört birlikten oluflmaktayd : ABD Ordusu nun kiflilik 3. Piyade Tümeni ABD Ordusu nun kiflilik 101. Hava ndirme Tümeni ABD Deniz Piyadeleri nin kiflilik 1. Deniz Piyade Tümeni ngiliz Ordusu nun kiflilik 1. Z rhl Tümeni Iraqi Freedom Operasyonu na kat lan birliklerin kuvvet ve mevcudiyet da l mlar na göz att m zda tümenlerin, her biri askerden oluflan 3 ya da 4 tabur; her taburun, her biri askerden oluflan 3-5 bölük ve her bölü ün 3-4 tak mdan organize edildi- i görülmektedir. Bu kadar büyük, komplike silah sistemleri ve kuvvetli atefl gücü ile donat lm fl çok uluslu bir ordunun sevk ve idaresini sa lamak, cephanesini, yedek parças n, iaflesini temin etmek, operasyonun üç hafta sürdü ü göz önünde bulundurulursa, tüm pürüzlere ve cephe savafl ndaki asimetrik güç dengesine ra men askeri aç dan bir baflar d r. Bu baflar da koalisyon kuvvetlerinin komutan Orgeneral Tommy Günümüzün askeri operasyonlar nda tanklar, art k klasik cephe tank muharabelerinden çok, yerleflim bölgelerinde daha çok görev almaya bafll yorlar. Bu aktüel göreve optimum seviyede cevap verebilmek için, tanklar n taktik doktrini ve özsavunma sistemlerinde kayda de er de ifliklikler beklenmelidir. Resimde görüldü ü gibi bir çok Abrams tank n n, ek manevra yapmamak için karfl lar na ç kan sivil halka ait terkedilmifl yüzlerce Irak özel otomobilinin üzerinden geçtigi tahmin edilmektedir. (Foto raf: TD Arfliv) 49

5 M88A2 tipi bir tank çekicisi katmerli anti-tank may nlari ile tahrip olan M1A1 kulesinin enkaz n kald r yor. (Foto raf: TD Arfliv) Franks ten rütbesiz askere kadar, herkesin icra edilecek görevini en ince detay na kadar bilmesi, emirlerin ve cephede olanlar n en h zl sürede emir komuta zinciri içinde iletilmesi önemli rol oynam flt r. Iraqi Freedom Operasyonu nda uygulanan askeri taktik, ABD li subaylar n askeri okul ve akademilerde detayl bir flekilde iflleyip ö rendikleri eski bir metodun baflar yla hayata geçirilmesidir. Bu metod, Almanlar n kinci Dünya Savafl nda uygulad klar Blitzkrieg (Y ld - r m Savafl ) takti ine çok benzemektedir. Gerçi bu son operasyon, Y ld r m Savafl takti inin kinci Dünya Savafl ndan beri ilk uygulan lan örne i de ildir; fakat bunun 21. yüzy lda da muharebe niteli ine göre ifle yarad gözlemlenmifltir. Nitekim 3. Mekanize Piyade Tümeni ve 1. Deniz Piyade Tümenine verilen emir, zaman kaybetmeden h zla Ba dat a girilmesiydi Hava ndirme ve ngilizlerin 1. Z rhl tümenlerinin göreviyse bu kuvvetlerin cephe gerisinin sa lama al nmas ve ön cephenin tamamlanmas yd. 3. Mekanize Piyade Tümeni bünyesindeki 2. Tugay n önemli rolü: 3. Mekanize Piyade Tümeni nin, Spartan lakapl 2. Tugay na dikkat çekmekte fayda vard r. Spartan Tugay, dünyan n en mobil ve en yüksek atefl güçlü tugay d r. Amerikan Kara Kuvvetleri (US Army) taraf ndan h zl reaksiyon kuvveti olarak kullan lan bu tugay, gerekti inde baflka birliklerin takviyesi ile tek bafl na dahi bir Tugay Savafl Grubu (Regimental Combat Team) olarak harekata kat labilecek kadar kendi kendine yeterlidir. 2. Tugay Spartan birliklerinin savafl düzeni: 3. Tabur, 15. Piyade Alay (China): 5 Bölük (800 asker + 58x M2A3 Bradley tipi z rhl muharebe arac ) 1. Tabur, 64. Z rhl Alay (Desert Rouges): 4 Bölük (720 asker + 58x M1A1 Abrams ana muharebe tank ) 4. Tabur, 64. Z rhl Alay (Tusker): 4 Bölük (720 asker + 58x M1A1 Abrams) E Birli i, 9. Süvari Alay Komuta Bölü ü (Titans): 6 adet M577 tipi z rhl muharebe arac 1. Tabur, 9. Topçu Alay (Battlekings): 5 Topçu bataryas (18 x M109A6 Paladin tipi kunda motorlu obüs) 26. Lojistik Destek Taburu: 3 Bölük (60 t r + çok say da kamyon) 123. Telekomünikasyon Taburu (Voice of the Rock): 4 Bölük 10. stihkam Taburu: 3 Bölük (12x M60 flasili M88A2 Hercules tipi köprücü tank + 21x M9-ACE istihkam tank ) Iraqi Freedom Operasyonu nun 20 Mart-10 Nisan 2003 tarihlerinde cereyan eden ilk faz ndaki geliflmeleri ve koalisyon güçlerinin baflar - s n bafll ca flu maddeler alt nda özetleyebiliriz: Irak saflar ndaki ka t üzerindeki yaklafl k bin aktif askerden pratikte Irak genelinde savafla kat lan asker say s 50 bin dolay nda olmufltur. Bir çok subay ve asker maddi ve manevi sebeplerden dolay üniformas n ç - kararak savafla kat lmam fl, ordu bafl bofl bir halde kalm fl, ayr ca birlikler aras nda haberleflme imkan sabote edilebilmifltir. Irak hava sahas n n en az üçte ikisi, son 12 y ld r zaten ABD ve ngiltere hava kuvvetlerinin kontrolünde oldu undan Irak tek bir uçak uçuramam fl, net 21 günlük süre içinde kayda de er bir hava savunmas yap lamam flt r. Savaflta Irak hedeflerine ço u sorti kapsam nda ak ll bomba olarak bilinen güdüm kitli bomba ve 800 güdümlü seyir füzesi olmak üzere, yaklafl k 30 bin kalem modern mühimmat at lm fl, Irak askeri komutakontrol zinciri daha savafl n ilk günlerinde tahrip edilmifltir. Savaflta kullan lan ak ll bomba miktar % 68 dolay nda olmufltur. Di er % 22 lik oran ise klasik mühimmatlar teflkil ederken, bunlar n aras nda, CBU-105 ve MK- 77 gibi tart flmal silahlar n da kullan ld bilinmektedir. Özellikle bir birim CBU-105 bombas ndan serpilen yo un parça tesirli bombac klar, 8 futbol sahas büyüklü ündeki bir alanda bulunan yumuflak hedefleri etkisiz hale getirebilmekte olup, ngiliz Hava Kuvvetleri bu mühimmattan en az 70 adet kullan ld - 50

6 M1A1 Abrams, Irakl lar n zafer ve sevinç ç l klar na k sa bir süre için flahit oluyor. (Foto raf: TD Arfliv) n do rulam fl, ABD ise konuyla ilgili yorumdan kaç nm flt r. MK-77 de, Napalm bombalar n n çal flma prensibine benzeyen, yerleflim bölgeleri üzerinde cerrahi nokta at fllar için uygun olmayan bir yang n silah d r. Basra Körfezi nde de inisiyatif koalisyon güçlerinin elindeydi ve Irak n deniz gücü neredeyse s f rd. Dolay s yla Basra Körfezi ndeki dev ABD Donanmas herhangi bir öz savunmay gerektirecek faaliyete maruz kalmam fl, öz savunma için ek güç seferber edilmesine gerek kalmam flt r. Irak, etraf nda y nak yapan Amerikan ve ngiliz ordular na askeri aç dan kayda de er bir zarar verememifl, koalisyonun tüm muharip, komuta kontrol, istihkam ve lojistik destek birlikleri, Irak n etraf nda y pranmadan serbest dolafl m hakk n elde etmifllerdir. ABD ve ngiltere nin karadaki vurucu gücünün belkemi ini modern tanklar, kunda motorlu obüsler ve z rhl muharebe araçlar teflkil etmifl, ezici teknolojik üstünlükleri sayesinde Irak tanklar cayd r lm fl ya da bombard man uçaklar ndan arta kalanlar tahrip edilmifltir. ABD, Enduring Freedom kapsam nda Afganistan askeri müdahalesinde görevlendirdi i özel e itimli askeri timlerin 20 mislini son Irak savafl nda kullanm fl, özel e itimli ve teçhizatl Green Berets, Delta Force, Rangers, Nightstalkers ve Seals Komando timlerinden oluflan toplam 10 bin askerden ön cephede yararlan lm fl ve taktik önemi olan hedeflerin % 20 sini bu özel sabotaj timleri vurmufltur. ABD özel askeri timleri yan nda ngilizlerin meflhur Special Air Service (SAS) komando timleri de Irak ta görev alm fllard r. Koalisyon güçlerinin Irak taki ana muharebe tanklar : Her ne kadar ABD Savunma Bakanl Pentagon taraf ndan operasyona kat lan birliklerin say s normalde Irak büyüklü ündeki bir ülkenin iflgali için gereken say n n alt nda tutulmuflsa da, kat lan birlikler ellerindeki atefl gücünü en etkin flekilde kullanm fllard r Operasyonda kullan lan ABD z rhl araç listesi flöyledir: Ço u Deniz Piyadeleri bünyesinde bulunan 400 adet M1A1 Abrams tank, yüzlerce M2A3 Bradley z rhl arac, M109A6 Paladin kunda motorlu obüs ve M113 tipi t rt ll z rhl personel tafl y c s Geçti imiz y l n Ekim ay nda çekilen bu foto rafta, bir anti-tank may n üzerinden geçerek infilak etmifl bir Abrams tank görülüyor. Tahribat n bu kadar yüksek olmas, muhtemelen bir kaç adet anti-tank may n n n üst üste katmerlenerek yerlefltirilmifl olmas ile ba lant l d r. Catastrophic Kill denilen bu metodla, çok say da Rus tank Çecenistan, srail Merkava lar da Filistin bölgesinde kaybedilmifltir. (Foto raf: TD Arfliv) 51

7 ngiltere savafla 1. Z rhl Tümeni ne ba l, 7. Tank Tugay ndan 117 Challenger 2 tank, 141 Warrior z rhl muharebe arac ve 32 adet AS90 kunda motorlu obüs ile kat lm flt r. Son Irak Savafl s ras nda klasik anlamda karfl l kl simetrik tank muharebesi sadece k smen, o da minimum seviyede Basra bölgesinde gerçekleflmifl, bu bölgeden sorumlu ngiliz Challenger 2 tanklar, Basra n n etraf ndaki çemberi Ba dat istikametine do ru yar p aflarak kaçmaya çal flan Irak a ait 14 adet T-55 tank ve 50 z rhl araçtan oluflan bir konvoyu bir gün içinde imha etmifltir. Harekatta görev alan bir ngiliz komutan, Basra dan kuzeye kaçmak isteyen Irak z rhl lar n n bu kaç fl na çok flafl rd n, bunun çaresizlikten kaynaklanan riskli bir kaç fl denemesinden çok, adeta bir intihara benzedi i yak flt rmas n yapm flt r. ngiltere menfleli Challenger 2 tank, her ne kadar 3. nesil tanklar kategorisinde ele al nd - nda çeflitli performans ve baflar kriterleri aç s ndan M1A2 Abrams, Leopard 2, Leclerc gibi akranlar n n çok gerisinde kalsa da, atefl menzillerine girmeden Irak n eski T serisi tanklar n avlam flt r. Yukar da da de inildi i gibi Amerikan askeri kuvvetlerinin tank gücünü Abrams tanklar - n n M1A1 modeli oluflturmufltur. Her ne kadar ABD Kara Kuvvetleri Abrams tanklar n daha geliflmifl M1A2 konfigürasyonuna sahip olsa da, her iki konfigürasyon aras nda atefl gücü, motor ve z rh sa laml aç s ndan bir fark yoktur. Çünkü M1A2 konfigürasyonundaki en önemli de ifliklikler tank n iç donan m, at fl kontrol, seyrüsefer, sensör, haberleflme gibi sistemlerinde uygulanm flt r. M1A1 tank n n z rh ve atefl gücü parametreleri aç s ndan M1A2 den geri kal r bir yan olmad gibi, donan m itibariyle daha hafif oldu- undan, M1A2 den güç/a rl k, dolay s yla mobilite parametresi aç s ndan daha avantajl d r. Abrams tank n n her iki konfigürasyonunda da z rh aç s ndan büyük bir fark bulunmamaktad r ve her ikisinde de özel kompozit/çelik alafl ml katmerli z rh kullan lmaktad r. Abrams tanklar n n tüm M1A2 modellerinde, kullan lan M1A1 konfigürasyonlu tanklar n da ço unlu unda, tank n ön cephe z rh n n direncinin artmas için bu bölgelerin z rh iskeletini fakirlefltirilmifl uranyum (Depleted Uranium) alafl ml bir kafes teflkil etmektedir. Bugün itibariyle Amerikan Kara Kuvvetleri bünyesinde 7620 adet M1A1 ve M1A2 Abrams tank bulunsa da, Irak a sevk edilen tank- 52

8 lar n ço u, Amerikan Deniz Piyadeleri ne ait tamam ek DU z rhl M1A1 tanklar d r. Amerikan Deniz Piyadeleri nin envanterinde 403 adet M1A1 tank bulunmaktad r. Almanlar n 2. Dünya Savafl s ras nda uygulad klar Blitzkrieg (Y ld r m Savafl ) takti ine benzeyen taarruz nitelikli askeri müdahalede ABD ordusu yer yer lojistik destek problemleri yaflam flt r. K smen tahrip olmufl ya da ar zalanm fl tanklar n yedek parça maksatl demonte edilmesiyle bu sorunun telafi edilmesine çal fl lm flt r. (Foto raf: TD Arfliv) Irak ta kaybedilen ABD tank, z rhl ve di er araçlar n tahmini dökümü ve konuyla ilgili bilinen baz somut vakalar: Iraqi Freedom Operasyonu nun ilk 21 günü boyunca hiç bir Koalisyon tank, klasik tank muharebesi sonucu bertaraf olmam flt r. Bugüne kadar görülen tank kay plar n n ço u; halen süren düzensiz, mahalli, k smen terör sentezli Irak direnifli sonucu, resmen sonuçlanan savafltan sonra gerçekleflmifltir. Tanklar n asli görevi, düflman tanklar yla savaflmak, z rhl ve sert hedeflere karfl sald rmak, kara kuvvetlerinin savunma ve taarruz nitelikli muharebelerde atefl gücünün belkemi ini teflkil etmektir. Fakat tanklar, a rl klar na oranla yüksek h zlar ve düflman hedeflerini atefl gücü yüksek toplar ile uzun mesafeden vurabilme yetenekleri yüzünden arazide çok etkili olabilirken, görüfl mesafelerinin k sa, hareket imkan n n s n rl oldu u flehirler ve yerleflim bölgelerinde arazide gösterdikleri etkiyi efektif seviyede gösteremezler. Yerleflim bölgelerinde düflmanlar, kendilerini tank n görüfl ve silahlar n n etki alan d fl nda tutarak ya da saklanarak, tanklara yan, arka veya kule üstü gibi zay f cephelerinden sald rabilirler. Ruslar n Çeçenistan n baflkenti Grozni kentini ele geçirmek için 2000 y l nda bafllatt klar taarruz nitelikli askeri operasyondaki z rhl araç kay plar, operasyona kat lan tüm z rhl araçlar n 1/3 ne varm flt r. Yerleflim yerlerinde, z rhl birliklerinin piyade ile desteklenmeleri kaç n lmazd r. Tanklar tamamlama görevli piyade, düflman n tanklara yaklaflmas n önlerken, tanklar da piyadeye yak n atefl deste i sa lar. Görüfl mesafesi ve arazi yap s uygun oldu- unda, M1A1 Abrams tanklar 3 km den Irak hedeflerine atefl açm fllard r. Meskun mahallerde ise tanklar n hemen her safhada piyadeler taraf ndan, özellikle tanksavar füzelerine karfl genel olarak baflar yla korundu u gözlemlenmifltir. Operasyonun 20 Mart 2003 tarihinde bafllamas ndan bugüne kadar, Irak ta tahminen 21 adet M2A3 Bradley z rhl muharebe arac, 18 adet M1A1 Abrams ile 1 adet Challenger 2 ana muharebe tank, 4 adet AAVP-71 Amtrack z rhl amfibik ç karma arac, 1 adet M109A6 Paladin tipi kunda motorlu obüs, 1 adet M9 tipi istihkam tank, 1 adet Scimitar tipi keflif panzeri ve 25 adet M113A3 tipi z rhl personel tafl y c kaybedilmifltir. Kay plar n sebepleri incelendi inde, düflman n meskun mahallerde yak n mesafeden ve ço u kez araçlar n kör noktalar na açt tanksavar ateflinin ilk s rada oldu u görülmektedir. Bunun d fl nda piyade tüfe i ile keskin niflanc at fllar, dost atefli, kaza ve vur-kaç nitelikli intihar sald r lar, z rhl araç ve tank kay plar n n nedenleri aras ndad r. Konuyla ilgili resmen bilinen baz somut vakalar ve gözlemler afla da toparlanmaya çal fl lm flt r: Bir M1A1 Abrams tank n n sürücüsü, Ba dat taki bir köprüde hareket halindeyken bir keskin niflanc taraf ndan vurulup, tank n kontrolünü kaybedince tank F rat nehrine düflmüfltür. Bir M1A1 Abrams, Basra yak nlar nda taarruz/tanksavar konfigürasyonlu, dost güçlere ait bir AH-1W Super Cobra helikopterin ateflledi i muhtemelen Hellfire tipi güdümlü bir tanksavar füzesi ile tahrip olmufltur. Bir Abrams tank n n hassas ve yüksek s ya e ilimli gaz türbini alev alm fl, daha sonra tank kurtar lamayarak yan p tamamen tahrip olmufltur. Geri kalan tanklar n ço u, Irakl asker veya milislerce, genellikle yerleflim bölgelerinde atefllenen RPG-7 ve/veya RPG-16 roketlerine maruz kalarak tahrip olmufltur. Bu vakalar n tamam nda tanklar, genelde RPG-7 roketleri ile arka ya da yan cephelerden ald klar isabetlerle tahrip olmufl, yanm fl ve saf d fl kalm flt r. Irakl askerlerin, saf d fl b rakt klar baz Abrams tanklar n ganimet olarak ele geçirmeye çabalad klar, fakat ellerinde tank çekicisi olmamas ndan dolay bunda baflar l olamad klar gözlenmifltir. Bir di er vakada tanksavar roketleri ile saf d fl kalm fl bir M1A1 tank n n, asl nda roket atefli ile de il de anti-tank may n ile tahrip oldu u iddia edilse de, tüm savafl boyunca çok az say da M1A1 ya da Challenger 2 tank antitank may n ile saf d fl kalm flt r. Özellikle söz konusu vakada tank n etraf nda gözlenen krater, tank RPG-7 roketi ile saf d fl kald ktan sonra, Irakl lar n eline geçmemesi için ABD uçaklar taraf ndan bombalanmas ile oluflmufltur. Az miktarda tank n may n sebebiyle tahrip olmas n n sebebi de, tanklar n çok az defa an- 53

9 Resimde görülen eski Irak Ordusu na ait T-72M tank, otomatik mühimmat doldurucusunun isabet alarak patlamas ndan dolay infilak etmifl, kule tank gövdesinden komple ayr lm flt r. (Foto raf: TD Arfliv) ti-tank may n üstünden geçmesi ile ba lant l - d r. Irakl lar n yeteri kadar may n döfleyememifl olmalar ve koalisyon istihkam birliklerinin döflenmifl az say daki may nlar etkisiz hale getirmedeki baflar l çal flmalar da burada etkili olmufltur. Etki/maliyet baz nda ideal bir tanksavar silah olan anti-tank may nlar n n Irakl lar taraf ndan hemen hemen hiç bir yere kayda de er oranda yerlefltirilmemifl olmas, Irakl lar n haz rl ks z olmalar na, en az ndan ABD tanklar n n yerleflim bölgelerine bu kadar erken girmeye cesaret edeceklerini tahmin edememelerine ba lanabilir. ABD kaynakl iddialara göre, Abrams tanklar na Irakl direniflçiler taraf ndan yaklafl k 150 defa, AT-14 Kornet tanksavar füzeleri ile atefl aç lm flt r. ABD, Irak n bu füzeleri Suriye den temin etti ini iddia etmektedir. Savafl d fl kalan tek ngiliz Challenger 2 tank ysa, Basra yak nlar nda bir baflka ngiliz Challenger 2 tank ndan yanl fll kla aç lan dost atefli sonucu 120 mm tank mermisi ile vurularak tahrip olmufltur. Yine ngilizlere ait Scimitar tipi bir z rhl keflif arac, Amerikan Hava Kuvvetleri USAF a ait bir A-10 Thunderbolt II uça ndan aç lan dost atefli sonucu muhtemelen 30 mm makineli top ile tahrip olmufltur. sabet alan hemen tüm M2/M3 Bradley tipi z rhl araçlar RPG-7 roketatar ile tahrip olmufllard r. M113 A3 tipi z rhl personel tafl y c lar, cephe hatt na uzak yerlerde kullan lmas na çal fl ld halde, k smen Kalaflnikof tüfeklerinin seri at fllar ile bile saf d fl b - rakabilmifllerdir. Irak ta ayr ca bugüne dek 100 e yak n z rhs z, HMMWV (Humvee) tipi genel maksatl tekerlekli taktik araç, yine bir o kadar da askeri kamyon, piyade tüfeklerinden aç lan ya da RPG-7 roketatar at fllar veya yol üzerinde/kenar nda patlat lan bombalar ile tahrip olmufltur. Irakl askerlerin kulland, 40 seneyi aflk n teknolojik bir geçmifle sahip RPG-7 roketatarlar n n, M1A1 Abrams tanklar ve M2A3 Bradley z rh araçlar na karfl k smen de olsa flafl rt c derecede baflar l oldu u görülmüfltür. ABD Ordusu konuyla ilgili resmi bilgi vermekten kaç nmaya çal flsa da bu durum dikkat çekmifltir. Baz çevreler bu suskunlu- un Steyr firmas ndan ABD Ordusu için al nmas planlanan z rhl araçlar ve bunlar n RPG-7 roketlerine karfl balistik koruma sa lamamas ile ba lant l oldu unu dile getirmektedir. Steyr firmas n n, ald ani bir kararla üretti i z rhl araçlar n z rh performans n bu tecrübeler do rultusunda artt rmaya çal flmas dikkat çekmektedir. Türkiye için de düflünülen Pandur II z rhl araçlar n n da Steyr menfleli oldu u düflünülürse, konu daha da ilginç bir hale gelmektedir. Irak taki en ilginç tank kayb, 28 A ustos 2003 tarihinde yaflanm flt r. Söz konusu olayda, USMC nin 1. Z rhl Tümeninin, 70. Z rhl Alay na ba l, devriye görevini icra eden bir M1A1 konfigürasyonlu Abrams tank, esrarengiz, henüz resmen tespit edilemeyen bir mermi ile delinerek saf d fl kalm flt r. Merminin esrarengiz yan, tank n yer yer 100 milimetre kal nl a kadar varan efsanevi z rh n, sa cepheden girip bir uçtan ötekine kadar delmesi ve girifl k sm ndaki z rhta aç lan söz konusu deli in yaklafl k 7 mm çap nda olmas d r. Daha somut 54

10 Resimde görülen T-72M tank, muhtemelen düflman ndan tam sürat kaçarken havadan tahrip edilmifltir. Tank n top aç s bu tezi kuvvetlendirmektedir. (Foto raf: TD Arfliv) Resimde arka arkaya saf d fl kalm fl iki adet Irak a ait T-72M tanklar görülüyor. Birinci tank gövdesinden isabet alarak mühimmat patlam fl, burada da kule gövdeden ayr lm flt r. Arka hendekteki tank ise isabet almam fl fakat ar zalanarak Mobility kill fleklinde devre d fl kalm flt r. (Foto raf: TD Arfliv) bir flekilde ifade etmek gerekirse, Abrams tank n n efsanevi z rh n tufl eden esrarengiz mühimmat, muhtemelen bir piyade silah ndan at lan özel bir piyade mermisi ebatlar ndad r. ABD silah uzmanlar halen, geçti imiz yaz cereyan eden bu olaydaki merminin s rr n deflifre etmeye çal flmaktad r. Bu olayda bir namludan at ld varsay lan mermi, tank sa cepheden palet ete inden delmifl, mürettebat koruma z rh n da delerek, sol cephe z rh n da delmifl fakat d flar ya ç kamadan erimifltir. Merminin tank n z rh na girdigi yerin 7 mm çap nda olmas na ra men, ç k fl nda 50 mm çap nda bir gedik b rakt dikkat çekmektedir. Esrarengiz mermi sadece tank n z rh n delmekle kalmam fl, tank içindeki elektronik donan mlar da tahrip ederek tank saf d fl b rakm flt r. Olayda tank mürettebat ndan kumandan ve niflanc da yaralanm fllard r. Burada eldeki objektif veriler ile, mevcut silah teknolojileri bir arada de erlendirilmelidir. Söz konusu olayda, M1A1 konfigürasyonlu Abrams tank n n, yaklafl k 100 metre mesafeden, sa yandan vuruldu u ve olayda kullan - lan merminin atefllendikten sonra hipersonik, 8000 m/san h za ulaflt da göz önünde bulundurulursa, merminin yol açt al fl lagelmemifl yüksek h z ile ba lant l olarak plazma özelli i ak llara gelmektedir. Baz örnekler verelim: 66 mm çapl M72 tipi bir Law roketinin azami h z n n 350 m/san, 85 mm çapl bir RPG-7 roketinin azami h z n n 300 m/san ya da geliflmifl 127 mm çapl modern bir AAWS/M Javelin füzesinin azami h z n n 290 m/san oldu u göz önünde bulundurulursa; saniyede 8000 metre gibi muazzam bir h za ulaflan esrarengiz plazma enerji kütlesi süratinin ne anlama geldi- inin somut boyutu daha iyi anlafl labilecektir. Baz kaynaklarda, kullan lan silah n gelifltirilmifl bir RPG-22 oldu u dile getirilse de, bu veri flu aflamada halen subjektif bir varsay mdan öteye gidemeyecektir. Nitekim hipersonik azami h za ulaflan plazma enerji kütlesi hakk nda bilinen, Abrams tank na isabet eden merminin sar mt rak bir renkte oldu u ve yüksek s dan dolay tamamen eridi idir. Buradaki ek yorum kapsam nda, söz konusu enerji kütlesinin azami sürati ile ilgili, Rail Gun olarak tan mlanan klasik olmayan silahlardan söz etmenin yarar olacakt r. Bat da Rail Gun ad alt nda gelifltirilen ve elektrik enerjisi ile mermi, daha do rusu enerji kütlesini hipersonik h za ivmelendirme prensibine dayanan silah üzerindeki ArGe çal flmalar asl nda 80 li y llara kadar dayan r. Bilinen fludur ki, NATO ülkelerinden ABD ve Almanya, bu tür silahlar üzerinde çal flm fllard r. Durum o kadar somuttur ki, 1987 y l nda, Federal Alman Genelkurmay Baflkan (E) Dieter Wellershof, bu yeni teknolojiye dayanan silah n seri üretime geçmesinden yana srarla tav r koymufl, fakat zaman n Federal Alman Savunma Bakan (E) Manfred Wörner, insan haklar ile ba lant l olarak, Cenevre Anlaflmas na ters düflebilece inden endifle eden dan flmanlar n dinleyerek projeyi resmen iptal ettirmifltir. ki Almanya n n 1990 y l nda birleflmesi ve ard ndan SSCB nin da larak Üçüncü Dünya Savafl tehlikesinin ortadan 55

11 28 A ustos 2003 tarihinde vurulan tank (1), esrarengiz bir mermi ile sa cephesinde palet zincirinin hemen alt ndan delinmis (2) ve bir dolmakalemin içine girebilece i büyüklükte bir kanal açm flt r (3). Mermi buradan içeriye girmifl (4) ve tank içinde bir boru (5) ve niflanc koltu u (6) d fl nda bir çok tank içi mekanizmas n tahrip ettikten sonra yüksek s dan dolay erimifltir (Foto raf: TD Arfliv) kalkmas yla proje tamamen tarihe kar flm flt r. Buradaki söz konusu Cenevre Anlaflmas çeliflkisi, silah n konvansiyonel olmayan dolayl etkisi ile ba lant l d r. Nitekim bu tür silahlar n somut testleri Almanya da kobay hayvanlar üzerinde denenerek yap lm flt r. Buna göre bir piyade, bu tür bir silahtan at lan merminin afl r yüksek h z ndan dolay, mermi yumuflak hedefine isabet etmeden hedefin yak - n ndan geçmesi halinde dahi tahrip için yeterli olabilmektedir. Merminin üretti i yüksek s dan dolay, tank n yang n söndürme iç donan m devreye girmifltir. Bu kadar küçük çapl bir merminin, tank n z rh n delip içerisinde bu kadar hasar yaratabilmesi için çok yüksek bir namlu ç k fl h z na ve özel alafl ml bir cekete sahip olmas gerekmektedir. Nitekim merminin tank üzerinde b rakt metal art klar ndan al nan numunelerin analizi sonucu bak r ve bronz izlerine rastlanm flt r. Merminin z rh delme özelli inin bugüne kadar al fl lagelmemifl derecede ürkütücü oldu unu belirten uzmanlar, bu olayda Rus menfleli bir silah n prototipinin denenmifl olabilece inin üzerinde de durmaktad r. Bu tür silahlar n bugün halen yo un bir flekilde ABD, srail, Çin ve Rusya taraf ndan gelifltirildi i bilinmektedir. Fakat spekülasyondan öteye gidemeyece i için kullan lan silah n tipi hakk nda yorum ve s n fland rma yap lmas ndan özellikle kaç n lm flt r. Iraqi Freedom Operasyonu ndan ana muharebe tanklar ve z rhl muharebe araçlar aç s ndan ç kar lacak baz dersler: Son Irak Savafl ndaki tanklarla yap lan tecrübelerle ba lant l olarak genel bir de erlendirmeyi ele almadan önce, hemen tüm kara muharebelerinde ön saflarda yer alan ve Ba dat a giren M1A1 Abrams tanklar aç s ndan ç kar labilecek olumlu ve olumsuz sonuçlar afla daki gibi özetlemek mümkündür. Cayd r c l k: Savafl öncesi Irak n elinde bulunan çal fl r hiçbir tank n (bunlara T-72 tanklar dahil) mürettebat, M1A1 tank na karfl savaflmak istememifltir. Abrams tank n n en önemli ve istatistiklerde yer almayan baflar s, yüksek atefl gücü ve sa lam z rh ile sa lad cayd r c l k olmufltur ki bu çok önemli bir unsurdur. Acil durumlarda kule üstünden tank terk etme: Tank n isabet ald ve yanmaya bafllad vakalarda, tank kulesinin üstündeki girifl/ç k fl panelinin ana fonksiyonunu yitirecek seviyede deforme olmamas ve mekanizmas n n olumsuz yönde etkilenmemesi sayesinde, tank mürettebat k sa sürede kendini kurtarmay baflarm flt r. Koruma tulumu ve kask: Abrams mürettebat n n yeni nesil modern tulum ve kasklar, rahat ve koruyucu olmalar ndan dolay olumlu not alm flt r. Top namlu ve mermisi: Abrams tank n n orijinal M1 modelinin ortaya ç kt ilk y llardaki ( ) ana silah, M60 tank nda da kullan lan 105 mm çapl M68E1 topuydu. Abrams tanklar nda, halen kullan mda olan 120 mm lik top, ilk olarak M1A1 serisine entegre edilmifltir. Abrams n 120 mm/l44 kalibre top namlusu, Leopard 2 tank n n A4 konfigürasyonunda da kullan lan Rheinmetall ürünü topun minimum seviyede modifiye edilmifl ve ABD de lisans alt nda üretilen M256 versiyonudur y l nda cereyan eden Çöl F rt nas harekat nda da baflar yla kullan lan bu top, bu savaflta da tam not alm flt r. Ayr ca 120 mm top mermisi olarak genelde: Yüksek Tahripli Anti Tank HEAT (High Exp- 56

12 losive Anti Tank) ya da Çok Maksatl Anti Tank MPAT (Multi Purpose Anti Tank) tipi mermiler tercih edilerek son derece efektif kullan lm flt r. M1A1 Abrams tanklar n n 12.7 mm lik makineli tüfe inin de çok s k kullan ld da dikkat çekmifltir. Tahrip olarak saf d fl kald ktan sonra komple yanan bir Abrams tank, Irakl lar n flaflk n bak fllar na sahne oluyor. Söz konusu flaflk nl k, biraz da bu tank n yenilmezlik efsanesinin abart l olmas ndan kaynaklansa gerek. (Foto raf: TD Arfliv) Gaz türbini: M1 Abrams serisi tanklar n bugüne dek üretilen tüm konfigürasyonlar n n güç kayna, Lycoming firmas yap m AGT 1500 gaz türbini (1500 BG) ve Allison firmas n n XM100-3 GM transmisyonudur. Gaz türbinlerinin afl r so uk hava flartlar nda ön s tmaya gerek duymama, sessiz çal flma ve düz arazilerde gösterdikleri performans gibi baz avantajlar na ra men, bir ana muharebe tank n n motoru olmaya uygun olmad klar bu savaflta da yeniden gözler önüne serilmifltir. Abrams tanklar n n yak t sarf, ayn motor gücüne sahip dizel motorlu tanklara takriben en az 2 misli daha fazla olmufltur. M1A1 Abrams tanklar n n gaz türbinleri saatte ortalama 221 litre yak t tüketmifllerdir. Bununla ba lant l olarak Abrams konvoylar na, tanklar n hemen arkalar ndan, k smen cephe hatt nda yak t tankerlerinin efllik etmeleri dikkat çekmifltir. Gaz türbinlerinin bir baflka sorunu yüksek derecede s ya yol açmalar olmufltur. Her ne kadar bu asimetrik savaflta tank n güç kayna - n n yol açt termal izin büyüklü ü Abrams tanklar aç s ndan önemli bir sorun teflkil etmemiflse de, M1A1 tank çal fl r vaziyette iken oluflan yüksek s yüzünden, tank n arkas nda bir piyadenin durmas bir yana, HMMWV (Humvee) gibi herhangi bir arac n durmas dahi mümkün olamam flt r. Zaten kinci Dünya Savafl ndan beri üretilen ya da henüz gelifltirilme aflamas nda olan tanklar n güç kaynaklar na göz at ld nda, burada içten yanmal motorlar n kullan ld, bunlar n da tamam na yak n n n dizel/karma yak t bazl oldu u gözlenmektedir. Gaz türbinli güç kayna prensibi, tanklar için istisna olarak flimdiye dek sadece Abrams (ABD), T-80 (Rusya) ve Strv 103 ( sveç) modellerinde uygulanm flt r. Z rh korumas : Hiçbir M1A1 Abrams tank, ön cephesine isabet eden bir mermi ya da roket ile saf d fl kalmam flt r. M1A1 Abrams tank n n ön cephesine karfl at fl yap lmas n n etkili olmayaca- bilindi inden, Irakl askerler genelde bu tankla savaflmaktan kaç nm flt r. Bütün ana muharebe tanklar n n z rhlar n n en kal n oldu u k s m tank n ön cephesidir. M1A1 tanklar ön yüzlerine do ru at lan mermi ve roketlerden fazla etkilenmemifllerse de, z rhlar n n daha ince oldu u yan ve arka taraflar için ayn durum geçerli de ildir. M1A1 tank n n z rh n n yanlardan ve özellikle arkadan ald isabetlere karfl koruma performans beklenenin çok alt nda olmufltur. Bir çok Abrams tank, arka taraflar na isabet eden bir RPG-7 roket sonucunda her defas nda saf d fl kalm fl; baz vakalarda tank n gaz türbini alev alm flt r. Ayr ca tank n palet koruma ete inin, hemen her kalibre silahlarla yap lan at fllar n isabeti sonucu delindi i ve hasara u rad gözlenmifltir. Her ne kadar k smen di er tanklar aç s ndan da geçerli olsa da, Abrams tank - n n So uk Savafl döneminde, olas bir s cak savaflta, onbinlerce SSCB tanklar ile ön cepheden muharebe için gelifltirildi i ve bu tür asimetrik taktik savafllar için düflünülmedi i gözlenmektedir. Dolay s yla Abrams tanklar - n n di er tanklara oranla, ön cephesinden burun fark ile de olsa daha fazla koruma sa lad gözlenirken, yanlar ve arka cepheden atefle maruz kal nd nda, bir kaç rakibinden daha az balistik koruma sa lad da bir o kadar dikkat çekmektedir. Maliyet: Abrams tanklar n n yüksek yak t sarfiyat tanklar n iflletme maliyetlerini oldukça yükseltmifltir. Ayr ca verimli ve düzenli çal flmas için temiz ve daha yüksek hava girifline ihtiyaç duyan gaz türbininin, Irak n çöl ortam ndan etkilenmemesi için tanklar n hava filtreleri çok s k de ifltirilmek zorunda kalm flt r. Bu durum bak m ekiplerinin ifl yükünü artt rm flt r. Düzgün temizlenmemifl veya zaman nda de ifltirilmemifl filtreler tank n hassas gaz türbininde sorunlar ç kmas na neden olmufltur. Baz vakalarda tank n hava al na yan c madde girmesinden dolay gaz türbininin alev alarak tank n saf d fl kald gözlenmifltir. ABD Baflkan Georg W. Bush, bundan bir seneyi aflk n bir süre önce, 1 May s 2003 tarihinde, USS Abraham Lincoln uçak gemisi güvertesinde dünya kamuoyuna verdi i demeç hala belleklerdedir. Burada Bush giydi i pilot tulumu ile Mission accomplished pankartlar önünde, Irak Savafl n n resmen ve fiilen sona erdi ini ilan ederek zafer ilan etmiflti. Fakat bugün itibariyle bilinen fludur ki, savafl s ras n- 57

13 lk bak flta bir T-72 enkaz oldugu anlafl lmayan bu resimde, tank n hurdas al fl lagelmemifl bir göreve hizmet ediyor. (Foto: TD Arfliv) da brüt 159 ABD askeri hayat n kaybederken, savafl sonras ç kan çat flma ve yer yer ayaklanmalarda ölen asker say s bugün itibariyle yaklafl k 900 e t rmanmaktad r. Dolay s yla ABD her ne kadar savafl kazanm fl olsa da, bar fl kaybetmifl gözükmekte ve z rhl birliklerine burada tüm zorluklara ra men büyük ifller düflmektedir. Genel tank doktrini aç s ndan Türkiye için baz de erlendirmeler: Özellikle son y llarda ülkemizde tanklar n gerekli olup olmad veya elimizdeki tank say s n n yüksek olup olmad tart flmalar yeniden gündeme gelmiflken; Iraqi Freedom Operasyonundaki askeri harekat incelendi inde tanklar n kara savafllar nda yine kilit rol oynad n görmekteyiz. Bir ülkenin tank envanterinin büyüklü ü sorgulan rken, göz önünde bulundurulmas gereken bu ülkenin etraf ndaki tehlike potansiyeli gibi özgün ve genel faktörler d fl nda, tanklar n operasyonel taktik kabiliyetleri de bir o kadar önemlidir. Baz dünyan n say l tank tasar mc s geliflmifl ülkelerle örnek vermek gerekirse: So uk Savafl n sona ermesi ve Polonya n n da NATO ya girmesinden sonra, etraf tamamen dost ülkelerle çevrili olarak Avrupa Birli- i nin merkezinde yer alan bir ülke haline gelen Almanya, bundan yaklafl k 15 sene öncesine kadar, SSCB ve Varflova Pakt ülkeleri tehlikesinin de etkisi ile kara kuvvetleri envanterinde depolanm fl yedeklerle birlikte 4000 e yak n tank bulundururken, günümüzün Alman aktif miktar neredeyse onda bir oran na, 530 a indirilmifltir (Leopard 2A4, A6 ve A6M). Yine nükleer bir güç olan Fransa n n elindeki modern Leclerc ana muharebe tank miktar 406 (Leclerc Mk.1/Mk.2/Mk.2+), ngiltere gibi bir baflka askeri ve nükleer gücün elindeki 3(+). nesil geliflmifl Challenger 2 tank say s 386 d r. Avrupa n n bu önde gelen üç ülkesinin etraf ndaki komflular yla herhangi bir sorunlar yoktur. Bu ülkeler, çok uluslu ortak savunma, siyasi ve ekonomik örgütlerde yer ald klar ndan, kara kuvvetlerinin envanterinde bulunan modern ana muharebe tanklar n n, ülke topraklar n savunmak için kullan lma ihtimalleri çok düflüktür ve hatta k sa ve orta vadede s f rd r. Bu üç ülke, silahl kuvvetlerini baflka ülkelerde yap lacak bar fl koruma veya bar fl kurma ya da müflterek askeri müdahale görevleri için yeniden yap land rmaktad r. Art k bu ülkelerin askeri doktrinleri, ülke topraklar n n savunmas temel al narak yap lmad için, tanklardan bu ülkelerden çok uzaklarda, hassas ya da kriz bölgelerde çok uluslu askeri operasyonlarda yararlan lacakt r. Dolay s yla bu örnek ülkelerin binlerce tank ordu envanterlerinde tutmalar mevcut doktrine göre özellikle mali aç dan anlams z ve gereksizdir. Ne yaz k ki ayn durumun ülkemiz Türkiye için söylenebilmesi mümkün de ildir. Türkiye nin etraf ndaki komflular n n bir k sm demokratik rejimler taraf ndan yönetilmemekte, bir k sm ise Türkiye ye karfl orta ve uzun vade de defansif olmayan bir tutum sergileme potansiyeline sahiptir. Kimi komflumuz Türkiye nin topra na göz dikmiflken, kimisi Türkiye nin yönetim biçimi ve laikli ini çekememekte, baz lar bölücü teröre destek vermifl ya da art niyetli olarak sapt r lmaya çal fl lan ve Türkiye Cumhuriyeti ni ba lamayan bir tarihi yeniden yazd rmak ve/veya gündeme getirmek için u raflmaktad r. Komflular m z n ötesindeki co rafyaya bakt m zda, Türkiye nin Balkanlar, Orta Do u ve Kafkaslar gibi barut f ç s üçgeninde yerleflik oldu u gözlerden kaçmayacakt r. Dolay s yla Türkiye ye yönelik olarak alg - lanan tehdit sadece k sa süreçte de il, orta ve uzun vadeli bir tehlike potansiyeli olarak ele al nmal d r ve burada tanklar n da önemli rol oynad cayd r c l k faktörü önemli bir askeri unsurdur. Tank ya da herhangi bir silah sisteminin öncel amac illaki savaflma amac de ildir. E er bu silahlar sayesinde düflman cay p bir savafl önlenebiliyorsa, o silah görevini zaten 58

14 Yanm fl bir T-55 tank. (Foto raf: TD Arfliv) fazlas ile yerine getirmifl demektir. Yine siyasi ve ekonomik aç dan güçlü olabilmek için, askeri unsuru ihmal etmemek gerekmektedir. Bu üç unsuru iyi dengeleyen ülkeler cayd r c olabilirler, dünya çap nda ya da bölgesinde a rl n n etkisini gösterebilirler. Bir befl sene daha mevcut güçle idare ederiz. yaklafl m, istikrarl cayd r c l k, k sa ve orta vadeli strateji aç s ndan risklidir. Yo un z rh korumal, atefl gücü yüksek ve karada son derece mobil olan tanklar n görev yelpazesinde sadece sald r de il, savunma da yer al r. Unutulmamal d r ki, herfleye ra men en iyi tanksavar silah yine bir tankt r. Dolay s yla Türk Kara Kuvvetleri bünyesindeki ikinci nesil Leopard 1 ve M60 tanklar n n modernize edilmesi, ayr ca en az 500 adet 3.(+) nesil tank n temin edilerek en az 1500 modern ana muharebe tank n n daha fazla zaman kaybetmeden kara kuvvetlerimize kazand r lmas kaç n lmazd r. Her ne kadar tanklardan hemen her genifl çapl askeri çat flmalarda yararlan ld ysa da, kinci Dünya Savafl ndan beri simetrik topyekün tank muharebeleri, Kore ( ), Arap- srail (1949, 1956, 1967, 1973), Birinci Körfez Savafl ran-irak ( ), kinci Körfez Savafl (1991) ve nihayet son Irak (2003) gibi savafllarda söz konusu olmufltur. Burada tanklar aç s ndan hemen her savafltan çeflitli dersler ç kar lm flt r. ABD nin son savaflta Irak yerleflim bölgelerinde tanklarla gerçeklefltirdi i aksiyonlar, daha çok srail in Filistin bölgesinde tanklar eflli inde gerçeklefltirdi i askeri müdahalelere benzemektedir. Tanklar aç s ndan bu tür tipik hale gelmeye bafllayan roller, muhtemelen mevcut modernizasyon projeleri ve gelecek nesil tanklarda hayata geçirilecektir. Gelecek nesil, 4./5. nesil tanklar uzun vadeli ele al nd klar nda, halen ArGe safhas nda olduklar ndan henüz somutlaflmam fl olsalar da, tanklar n evrimleri ile ilgili baz ipuçlar n elde etmek mümkündür. Gelece in ana muharebe tanklar muhtemelen silüeti çok düflük; 140 mm çapl top; top mermisini elektro-termikkimyasal veya elektro-kimyasal veya elektronik-elektromanyetik ateflleme prensibine dayal top; asgari iki, azami üç mürettebat; otomatik mühimmat doldurucusu; mekanik yerine elektronik mekanizmal transmisyon; geliflmifl süspansiyon; pasif ve aktif öz savunma sistemleri standart; hava hedeflerine karfl güdümlü füze kabiliyeti; high-tech donan m, bilgisayar ve di er geliflmifl sistemler gibi bir çok yenilikler içerecektir. Son Irak Savafl gibi reel askeri tecrübeler, tank n evriminde önemli rol oynayacak, bundan böyle daha çok, tank n flimdiye dek doktrin gere i ihmal edilen ya da gerek duyulmayan yak n defans sistemlerine, dolay s yla özsavunma yelpazesine a rl k verilecektir. ABD Ordusu nun UCMC Deniz Piyadeleri birimi, 1991 y l Çöl F rt nas ve Çöl Kalkan operasyonlar ndan daha fazla tank n yaklafl k bir senedir süren gayri nizam harbinde kaybetmifl ve halen de etmektedir. (Foto raf: TD Arfliv) 59