Bankacılık Kesiminin Türkiye Ekonomisine Etkisi

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODAS İ YaV " N o = '' Bankacılık Kesiminin Türkiye Ekonomisine Etkisi Seminer v e Pane! ( 2 Temmuz 1983 ) İSTANBUL

3

4 İÇİNDE KİLE R Sayfa No. ÖNSÖZ 5! SEMİNER v e PANE L AÇI Ş KONUŞMALAR I 8 1 İ.Ü. İktisa t Fakültes i Bankacılı k Araştırm a Merkez i Müdür ü Prof. Dr. AKI N İLKİ N 9 2 İT O Başka n Vekili, DÜNDA R UÇA R ~ Maliy e Bakanı, ADNA N BASE R KAFAOĞL U II I. OTURUM-SEMİNE R Seminer Başkan ı : Prof. Dr. AKI N İLKİ N, Tebli ğ Bankacılık Kesimini n Tür k Ekonomisin e Etkis i İBRAHİM KUR T Merkez Bankas ı Başka n Vekil i Tebli ğ Türkiye Ekonomis i İçind e Bankacılı k Kesimini n Gelişimi, Yeri v e önem i Prof. Dr. DEMİ R DEMİRGİ L Boğaziçi Üniversitesi, İdar i Bilimle r Fakültes i 3 4

5 3. Tebli ğ Bankaların Denetim i v e Ulusiararas ı Karşılaştırm a Doç. Dr. ÖZTİ N AKGÜ Ç İ.Ü. İş:etm e Fakültes i İÜ YORUMLAR, SORULA R v e CEVAPLA R İV ~ II. OTURUM A PANE L Konu : Bankaları n Deneti m Sorun u Panel Başkan ı : Prof. Dr. MEMDU H YAŞ A İ.IJ. iktisa t Fakültes i Panel Üyeler i : Prof. Dr. ERDOĞA N ALKİ N İ.Ü. İktisa t Fakültes i Öğreti m Üyes i Prof. Dr. FERİDU N ERGİ N İ.Ü. İktisa t Fakültes i öğreti m Üyes i HALİ T SOYDA N Türkiye Garant i Bankas ı Gene l Müdür ü Prof. Dr. ERO L ZEYTİNOĞL U M.Ü. İdar i Bilimle r Fakültes i öğreti m Üyes i e TARTIŞMALA R

6 ö ^ s ö z Bankacılik sektör ü ekonomid e kayna k yarata n v e kayna k dağıiımın s sağlayan, yatırım-îasarru f dengesinde, enflasyonl a mücadeled e v e eko - nom k büyümed e öneml i etkiler i ola n bi r sektördü r Odamızın Yıl ı İ ş Programmd a semine r faaliyetlerimi z arasında, Türk Bankacılı k Kesimini n gelişimi, ekonom i içindek i yeri, önem i v e etki - si dikkat e alınarak, alınaca k tedbirler e bağl ı olara k mevcu t durumu n tes - biti v e diğe r ülkelerdek i mukayesel i durumları n tartışılacağ ı bi r semine r ve pane l düzenlenmes i öngörülmüştür. Günümüze kada r çeşitl i aşamalarda n geçe n Tür k Bankacılı k Siste - mi'ne Kanu n Hükmünd e Kararnam e il e yen i bî r düzenlem e getirilmiştir. Seminerimizin düzenlendiğ i tarihlerde, henü z tasa n halind e bu:una n söz - konusu Kararnam e üzerind e tartışm a fırsat ı yaratılması, konuy a ilişki n görüş v e değerlendirmeleri n yapılmasını n d a seminerimiz i dah a yararl ı ve veriml i kıldığ ı inancındayız. Bu itibarla, seminerin, organizasyonund a v e Odamızî a işbirliğ i içind e gerçekleştirilmesinde öneml i katkılar ı buluna n İstanbu l Üniversites i İkti - sat Fakültes i Bankacılı k Araştırm a Merkez i ilgililerine. Odamı z Eîü d v e Araştırma Şubes i elemanların a v e seminerimiz e tebli ğ v e konuşmalanv' o katkıda buluna n değerl i büi m adamların a v e konuşmacılar a teşekkü r ederiz. Dr. İsmoi î Özasla n Genel Kâti p

7

8 I. BÖLÜ M SEMİNER v e PANE L AÇI Ş KONUŞMALAR I Prof. Dr. Akı n İLKİ N (İ.Ü. İktisa t FaküitesJ, Bonkacılı k Araştsrm a Merkez i Müdürü ) Dündar UÇA R (İ.T.O. Başka n Vekili ) Adnan Base r KAFAOĞL (Maliye Bakanı ) U

9

10 Prof. Dr. Akı n ÎLKİ N (LÜ. iktisa t Fokültes l Bankacılı k Araştırm o Merkez î yüdurü ) Değerli konuklonmız, TR T v e bosını n değerl i üyeleri, Ticare : OdöS ' ile Bankacıli k Araştirm a Merkezi'rnizi n yaptığ ı b u seminer e hoşgeldinlz. Saygılar sunarım. Çok kıs a olora k bugünk ü seminerimizi n düzenlenm e nedenin i oçık - iamak istiyorum. Bankacıli k kesimini n Tür k ekonomisin e etkis i gib i ge - niş kapsaml ı bî r konunu n tartışılacağ ı seminerimiz i düzenlemektek i orna - cımızı bi r sunu ş konuşmasını n da r sınırla n içind e kıs a çizgilerl e açıkla - mak istiyorum. Bilindiği gib i ekonomimi z gene! yapıs ı il e bonkocılı k kesim i karşî - lıkii bi r etkileşi m içindedir. B u nedenl e sistemi n gelişimin i ree l faktörler - deki gelişmeler, sanayileşm e sürecindek i gelişmele r v e bankacılı k ke - simi dışındak i finansa l gelişmele r olma k üzer e ü ç teme! an a başlıkt a toplamamız mümkü n olu n Bir ülked e ekonomi k.gelişm e içi n gerekl i olan koyncıkla r y a höikı n gönüllü tasarrufları, y a vergile r y a d a dı ş kaynak'arda n meydan a gelir. Yatırımlar b u kaynakları n verdiğ i olanakla r ölçüsünd e yapılır. Dolayısıy - la büyüm e hız ı d a bun a gör e be'irlenir. Büyüm e hızını n b u kaynakla r üs - tünde tutulmas ı halind e is e bi r kayna k arz ı açığ ı ortay a çıkar. Diğe r bi r deyişle i ç tasarrufla r yeterl i olmadığ ı sürece, y a enflâsyo n yaşanır, y a da i ç finansmanı n dı ş kaynaklarda n desteklenmes i gereğ i ortay a çıkar. Dış kaynakları n bulunmadığ ı dönemlerd e enflosyon a başvurulmas bîr borçlanm a politikasın ı meydan a getirir. B u durumd a işletmele r ban - kalara, bankala r Merke z Bankası'na, Merke z Bankas ı d a dı ş ekonomile - re borçlanmaktadır. İşte Bankacılı k kesimini n sorunlarını n 1980' e kada r gündem e gelme - mesinin temelind e negati f fai z oranını n uygulanmı ş olmas ı yatmaktadır yılınd a anti-enflasyonis t politik a nedeniyl e uygulamay a konu'a n pozitif faizle r bankacılı k kesimindek i sorunlar ı ortay a çıkarmıştır. ı

11 ülkemiz diğe r tarafta n İngiltere'nin, Almanya'nı n geçe n yüzyıllard o yaşadığı sanayileşm e sürecin i yaşama[<tadır. Türkiye'ni n 21. yüzyıl a ka - dar yaşayacağ ı sanayileşm e sürecini n ortay a çıkardığ ı yap ı değişikliğ i maalesef finan s kesimind e ortay a çıkmamıştır. Tür k bank a sistem i b u değişime uygu n bi r şekild e kabu k değiştirme k zorundadı r Özetleyecek olursak, tarı m v e ticare t bankacılığınd a uzmanlaşa n Türk bankacılığını n sanayini n finansmanm a v e dış a açılmay a yöneli k bi r çalışma için e girmes i gerekir. Finansal yapını n diğe r unsurlar ı ola n sosya! güvenli k sistemi, sigor - ta şirketleri, kooperatifler, sermay e piyasas ı v e teşkilâtlanmamı ş kred i piyasasının bugü n finansa l yap ı içindek i pay ı sadec e % 5 dolaylarında - dır Bankacılı k kesimini n topla m aktifler i is e finansa l kesimi n % 95'in i oluşturmaktadır Görüldüğü gibi, uygulana n ekonomi k politikala r il e bankacılı k kesi «mî arasınd a ço k yakı n bi r ilişk i bulunmaktadı r Zir a bi r ülkeni n finansa l yapısı kaynakları n optimu m dağılımın ı sağlamas ı nedeniyle, büyümeyl e doğrudan doğruy a ilgilidi r Değerli konukla r Tür k bank a sistemini n gene l bi r değerlendirmesi - ni yapabilme k içi n öncelikl e v e özellikl e bank a sistemin i yukarıd a açık - ladığımız gib i gene l ekonomi k yapıda n soyutlamama k gereki r Zir a bu - gün baz ı sorunları n oluşmasınd a v e ekonomini n adet a atardamar ı ola n bankacılık sistemini n îstene n düzeyd e gelişmemesind e kanımc a b u so - yutlama öneml i bi r ro l oynamıştı r Bu nedenle, Tür k bankacılı k sistemini n sorunların ı bankala r tasar - ruf sahipler i v e i ş adamlar ı üçgen i içind e ef e alma k somu t çözümler e ulaşabilmek içi n gerekl i olacaktı r Özellikl e so n banke r olaylar ı v e ban - ka sistemind e ortay a çıka n sorunla r böyl e bi r yaklaşım ı zorunl u kılmak - tadır ' ' Bu nedenl e bî r izleni m olara k önc e bankaları n so n mevdua t v e kre - di geüşnelerin i ef e alma k v e b u gelişi m içind e tasarru f sahibi-bank a v e îşadamı-banka ilişkilerin i incelemekt e yara r vardı r Bilindiği gib i 1970İ Î yılları n başınd a öneml i gelişmele r göstere n banka mevduatlar ı 701 i yılları n sonlarınd a hızlana n enflasyo n karşısın - da reel olara k düşmüştü r Mevduatları n GSM H içindek i oran ı arasındaki dönemd e % 14' e kada r düşmiıştû r Görüldüğü gibi, hızl ı enflasyo n dönemlerind e mevduatla r ree l ola - rak azalmış, enflasyonu n kontro l altın a alınmasıyl a birlikt e tekra r yük -

12 selmiştin Örneğin, kontroll ü bî r enflasyonu n sö z konus u olduğ u y-: - [ına baktığımızda, mevduatları n GSMH'dak i payını n tekra r 23.8' a yük ^ seldiği görülmektedir. 1 Temmu z tarihind e başla\^a n yükse k fai z denemes i istenile n sonucu yaratmı ş v e mevduatt a bi r patlam a meydan a gelmiştir. B u me v duat artış ı eriye n kârları n barajlar ı birde n doldurmasında n pe k farkl ı ol - mamıştır. Başlangıçt a % 100'ü n üzerind e ola n mevdua t artışlar ı ik i yı - lın sonund a %52'y e düşmüştür. Zate n yılındak i mevdua t patla - ması özellikl e halkı n enflâsyo n hızını n duracağın a dai r inanc ı nedeniyl e diğer plasma n kaynakların a yönele n tasarrufları n bankalar a kayma - sından doğmuştur. Diğer bi r etke n is e yur t dışındak i Tür k işçilerini n tasarrufların ı ü! - keye göndermes i olmuştur. Görüldüğ ü gibi, yılınd a geçic i olara k artan mevduatları n ayn ı gelişmey i önümüzdek i dönemd e d e göster - mesi, gelirlerd e vey a (tasarruflard a artı ş sağlanmada n olanaksızdır. Özetleyecek olursak, iktisad i büyüm e hızlanmadıkç a gem r artış ı olmaya - cak, tasarru f artış ı sağlanamayacaktır. B u durumd a te k çıka r yol, cebr i tasarrufların artırılmas ı olabilecekti n Mevduat olgus u üzerind e öneml i bi r gelişm e is e vödel ı mevduatla - ra uygulana n fai z oranlarını n yükseltilmes i olmuştur. B u d a mevcu t fon - ların vadesi z mevduatta n vadeliy e kaymasın a nede n olmuştur. Kredi sistemimizdek i gelişmeler e baktığımızd a ise, kred i stokund a önem!! oranlard a düşüşle r görülmektedir yılınd a % oranınd a artan kred i stoklar ı 1982'd e % nisbetind e artabilmiştir. Geçtiğimiz yi ] mevduatlarl a kred i arasındak i ilişk i değişmiş, 1982'd e % 142.2'y e yükselmiştir. Bund a mevdua t artışlarını n fai z birikimlerin e bağlı olara k artmas ı başlıc a etke n olmaktadır. Ayrıc a kred i ger i dönm e oranının düşü k olmas ı nedeniyl e bankala r dah a kısıtl ı kred i açabilmek - tedirler Bankacılık kesimini n içind e olduğ u b u ge'işi m tasarru f sahib i v e işa - damına başk a bi r şekild e yansımaktadır. B u konud a kısac a şunla r ifad e edilebilir. Bilindiği gib i faiz. sadec e bankaları n değil, tasarru f sahiplerini n v e işletmelerin d e e n öneml i sorun u halin e gelmiştir. Ree l faizi n poziti f ha - le getiri'mes i tasarru f sahibin i tatmi n etmi ş bun a karşılı k işletmeler i kre - di maliyetlerini n yükselmes i nedeniyl e zo r durumd a bırakmıştır. Fai z haddinin aşağ ı çekilmes i is e kred i taleplerin i artırırke n fo n arzını n azal - ması sonucun u doğurabilecektir.

13 Kredi taleb i il e kred i faizler i orasiûd a ilîşkinî n bi r başk o yön ü d e bu - İunmaktadır. Kred i taleplerini n gere k enf!asyo n gereks e işletmeleri n ya - pısal nedenleriyl e devaml ı artması, fai z haddinî n bell i ölçüd e yükselme - sine rağme n kred i talebin i d e arttırmaktadır. Yani, to!e p baskıs ı ço k yük - sektir B u artı ş olduğ u sürec e fai z oronîarın ı düşürme k is e olana k dışı ^ dır Çünk ü serbes t piyas a ekonomis i içind e fiyat ı ar z v e tale p beürler. Aksi hald e öncesin e dönülmes i sonuc u yaratıh r B u durumd a çö - züm kred i tolepîerini n bankala r dışın a yönlendirece k önlemlerde n geç - mektedir Foız unsurun a tasarru f sahib i açısfndo n yakloştığımızd o is e korş h miza ree l faiz, güvenc e v e likidit e istem i çıkmaktadı r Ree l fai z enflas - yon (artı ) pua n olduğ u sürec e holk tasarrufun u bankay a götürebi - [acektîr Aks i tokdird e tüketim e kaydıracak, k i b u d a yen i bi r enflosyo - nist poütik a ortay o ç^korîacaktı r Güvenc e unsur u ayrıc a büyü k öne m toşımakîodır B u oçıdo n tasarru f sigortas ı sorununu n çözüm ü bi r ölçüd e katkıda bulunacaktı r inancındayız. Diğer bi r öneml i nokto, devîet-bonk o ilişkisidi r Tür k bank a sistemin - de devle t deneti m v e gözetiminin ' etki n bi r şekild e yürütüldüğün ü söyle - mek zordu r Asîınd o b u konuy u prati k hayat o tatbi k etme k kola y değil - dir Zir a e n gü ç denetlene n piyas a bilindiğ i gibi, fınonsa! piyasadı r Çün- ' ku finansa! yap ı ço k hasso s v e öze'ükî e etkenleri n d e sadec e ekonomi k faktörlerin değî L sosya l siyaso!, hatt o psikoîop k etkenleri n d e egeme n olduğu bi r piyasadı r Aync o bi r bonk a İşletmes i gere k yapıs ı gere k ilişki - de olduğ u firmaları n çokluğ u nedeniyle, her zama n sağlıkl ı o!ma k zo - rundadır İşt e dev'e t denetim i bankaları n b u sağîıkî i yoşamlarını n devam - lı^îpı üzerind e O'^nali, bankolon n ho'stalığ a yoka'anmam^asfn! tem m etme - lidir Tasfiy e mekanizmas ı anca k gerçekte n ço k öneml i an!a r içi n kuüa - mfmahdır Değerli konuklorımız, sözlerim e so n verirke n b u semlrserimîzi n ban - kacılığımızın sorunların a gerçekç i çözümıe r getirmesin i dile r tekra r say - gı!or suna r teşekkü r ederim.

14 Düodar UÇA R {İTO Başka n ekiii Sayın Bakanım, saygıdeğe r misafîrier. TR T v e basınımızı temsilcileri... n kıymetl i İstanbul Üniversites i İktisa t Fakültes i Bankacılı k Araştırm a Merkezi ile işbirliğ i içind e düzenlediğimi z <(Bankocı!ı k Kesimini n Türkiy e Eko - nomisine Etkisi» konul u b u seminenmiz e hoşgeldinî z derke n hepiniz i say^ ^ gıyla selâmlarım. Bîiîndiği gib i bankacılık, ekonomid e kayna k yaratm a v e kayna k da - ğılımı görevin i üstlene n tasarruf-yatın m dengesini n sağlanmasında, enf - lasyonla mücadeled e öneml i fonksiyon u oia n hızmetıe r sektöründe ' cid - di pay a sa^hi p bi r kesimdir. Uikemi z bonkacıiığ ı 2 4 Oco k istikra r tedbirle - ri dönem i d e dahi i olma k üzer e çeşitl i oşamalardai ı geçere k bugün e ulaşmıştır. Ancak b o devrelerd e bonkacıiı k alanınd a alsna n tedbirle r beklen,e yönde v e yeterlikt e olmamış, sadec e v e genellikl e bankalar ı korum a ama - cını gerçekleştirmiştir. Baz ı bankalarımızı n rasyone l olmaya n v e islikra r programına aya k uydurmaya n çalışmalar ı sonucund a zo r durum a düş - melerinden dolay ı devleti n bankalar a müdahalesi ; tasarru f sahiplerini n korunması bakımında n uygu n görülmekl e berabe r dayandığ ı kaynaklar, uygulanan krite r v e güttüğ ü gay e bakımında n zihinlerd e sorular, yarat - maktadır. Kendi kontrol ü dışındak i sebeplerde n dolay ı zo r durum a düşe n tica - ri v e sına i kuruluşla r içi n gereke n mevzua t değişiklikler i dah i yapılmaz - ken sö z konus u bankalar a gösterile n destek, kurtarm a operasyon u izle - nimini vermekt e v e hat'c a devletleştirm e imajın ı yaratmaktadır. Bankacıl h ğımız içi n bank a kesimin e giri ş serbestis i esasın a dayalı ; şub e bankacı - lığını caydırıcı, bank a iştiraklerin i sınırlayıc ı v e hatt a engelleyic i v e b u kuruluşları esa s fonksiyonların a yönlendiric i etki n denetim i v e kamuo - yunu aydınlatmay ı öngöre n bi r siste m düşünülmelidir. Tasarrufların arttırılması, veriml i yatırımlar a yönlendirilmes i v e enf - lasyonun kontro l altınd a tutulmas ı içi n mevdua t faizlerini n enflasyo n oranının üzerind e teşekkü l etmes i şorttır, n

15 Yılbaşı itibariyl e uygulamay a başlana n v e geçtiğimi z a y içind e tek - narlanon kara r il e sağlıkl ı kriterler e dayandırılmada n sun i olara k düşü - rülen foi z oran'lorı. uygulanmökt a o!a n serbestleştirm e v e fiya t meka - nizması gib i ilkeler e ter s görünümdedir. Yen i getirile n sistem, tosarru f sahibi ii e tasarru f sahibin e yükse k fai z uyguîayon ı cezalandırmakta, so- ^ runun esasın ı teşki l ede n yükse k kred i moliyetierin e çözü m getirmemek - tedir. Bankaları n dolayl ı vey a gizl i yollarda n mevdua t b^oka p v e benzer i kombînezonîaria kred i fai z hadlerin i art-ırmalannı n önün e geçilmelidir. Yeni Bankaia r Kararnam e tasarıs ı il e getirile n hükümlerl e b u uygu - lamanın, önlenebileceğ i ümidındeyiz «Ancak, sorunu n ta m olara k hall i için ticar i mevduat a d a fai z uygulanmas ı düzeltic i bi r tedbî r olacaktır, kanısındayız.. : _ : ^,.: Bir açı ş konuşmas ı çerçeves i içind e v e Sayı n Bakanımızı n konuş - malarını dah a fazi a zama n ayırabilmelerin i sağlama k amacıyl o Ticare t Odasi'nın bankacılığımı z konusundak i düşüncelerin i satı r boşlar ı olara k verip geçme k istiyorum. Sermay e piyasas ı işleyişini, yan i hiss e sened i v e tahv ü gib i fi - nansman yolların ı cazi p ha: e getirme k suretiyl e kred i taleplerin i azaltı - cı tedbirler e yönelmede n fai z hadlerini n kendiilğînde n indirilemeyeceğ i apaçık bi r gerçekti r ~ Bankaları n dı ş dövi z pozisyonlarını n yurtiçindek i dövi z pozisyo - nu limitin e ilâvesiyle, pre-finansma n v e kobu l kredis i problernier î gib i ele olınmas ı gereke n birtakı m sorunların a d a dikka t edilmeiidir a ithalat a bağl ı yatırımla r içi n kalkınm a v e yatırı m bankalarınc a açılan dövi z kredilerin e ku r garantis i sistem i üzerind e d e durulmalıdı r Ayrıca, yen i tasand a d a kısme n tema s edildiğ i gibi, kalkınm a v e yatırım bankalarını n yurtiç i v e yurtdış ı bankalardan, kend i müstakrizle - rinden menku l kıymetle r v e kıymetl i evra k gib i belgele r mukabilind e ser - maye piyasalarınd a kayna k sağlamalar ı v e b u tü r işlemleri n Bankala r Kanunu açısında n mevdua t sayılmamas ı yolun a gidilmes i içi n mevzuat - ta gerekl i değişiklikleri n yapılmasın ı beklemekteyiz. İnşaa t sektöründek i durgunluğu n bun a bağl ı sanay i kolları, iş - sizlik v e toplu m üzerindek i etkiler i Odamızc a he r fırsatt a dil e getirilmiş - tir Topl u Konu t Kanun u içi n ferd i kred i uygulamasın a geçilmesin i ar - zuladığımızı, b u konud a bankala r aracılığıyl a kayna k sağlanmas ı yolun - da gayre t gösterilmesin i dilediğimiz i ifad e etme k isterim. M

16 Yen i tasarıy a korşılıksı z çe k konusundak i gerekl i hükümleri n ek - lenmesi, karşılıksı z çe k verenleri n bi r dah a çe k defter i verilmemes i ko - nusunda bank o personelini n soruml u tutulmas ı üzerind e durulmas ı ge - reken hususlardır. Değerli misafirler, so n olara k bankacılıkt a verg i uygulamas ı il e ilgi - li bi r noktay a değinme k istiyorum. Gide r Vergis i Kanunund a bankacılı k alanında çift e vergilem e olayını n önlenmes i içi n bankala r aras ı fo n ha - reketlerinin bank a v e sigort a muameleler i gide r vergisinde n mua f tutul - ması uygu n olacaktır. Odamızın, içind e bulunduğumu z yı l gerçekleştirdiğ i ekonomi k konu - lardaki seminerlerde n beşincis i ola n b u seminerd e bankacılı k kesimini n gelişimi, ekonom i içindek i yeri, önem i v e etkis i il e sektörü n ekonomik, sosyal v e hukuk i sorunlarını n ortay a konulmasın a çalışılacaktır. Ayrıc a öğleden sonr a d a düzenlenece k paneld e henü z tasar ı halind e olan, an - cak gündemd e sürek ü olara k ye r ala n bankala r hakkınd a kararnam e ta - sarısını d a tartışma k v e konuy a ilişki n görü ş v e değerlendirm e yapabil - mek içi n fırsa t bulmu ş olacağız. Üniversite-îş alem i işbirliğini n güze l bi r örneğin i vere n b u seminer e katkıda bulunaca k başt a Sayı n Maliy e Bakanımı z Adna n Base r Kafaoğ - lu olma k üzere, tü m konuşmac ı v e paneüsuer e teşekkürlerimiz i sunar, seminerin yararl ı olmasın ı dilerim.

17 Adnmı Base r ICÂFÂOGL U Sayiiı Başkan, iktisa t Fakültesi'ni n v e İstanbu l Ticare t Odası'nı n mümtaz mensupları, soyı n konukla r v e TR T M e kıymetl i basınımizı n de - ğerli temsilciierl,» ijlkemlzln seçki O bili m ocaklarında n bir i ola n İstanbu l Üniversites i İktisoî Fakültes i Bankocılı k Araştırm a Merkez î il e ülkemizi n e n büyü k Ticaret Odası, istanbu i Ticare t Üdasrn m binikt e hazınodıkiar i b u semi - nerde ortoy o çıkaca k fikirîen n bankacılığımı z yönünde n dikkat e şaya n sonuçlar vereceğinde n hi ç kimseni n şüphes i olmasın. En geni ş onlam ı ıi e el e alındığınd a ekonomi k faaliyetler i bell i bi r ge - lişmişlik düzeyind e oia n heme n heme n tü m ülkelerd e üreti m taaiiyetin m GSii unsuriar ı ola n üreti m faktörlerini n bîraray a gelmes i v e geli r yorola - bîlmesi belirl i bi r sermay e birikim i düzeyin e erişilmesin e bağhdı n Öte tarafta n d a bi r ekonomini n «altyapısı» olara k nitelendirebilece - ğimiz b u biribiriyl e içic e girmi ş teme l iküsad i faaliyetler, diğe r bi r ifad e ile üretim-mal l siste m v e yönetim, o üikenl n iktisad i yaşamını n gerektir - diği düzeyd e geliştirilemernişse, kalkınm a hamlesini n d e istenildiğ i şe - kilde yürütülmes i ço k zo r olacaktır. Bu nedenl e gelişmekt e ola n bi r ülk e içi n kalkınmanı n «altyapısını» oluşturan b u ü ç unsuru n bi r bütü n olara k el e alınmas ı v e incelenmes i gerekir. Zir a iktisad i faaliyetler, aralarınd a s u geçirme z bölümler i o!a n ayrı kompartımanla r biçimind e el e alınara k incelenemezler. B u neden - lerledir ki, Tür k Mal i Sistemini n yenide n düzenlenmes i çalışmalar ı ya - pılırken b u bütünleyic i yaklaşımı n ekonomini n tüm ü il e ola n ilişkiler i v e katkıları açısında n d o gözönünd e bulundurulmas ı gerekmektedir. Bugüne kada r mal i sistemimi z bütünüyl e b u anlayışl a el e alınara k kapsamlı bi r incelem e v e araştırmay a dayal ı yenide n düzenlem e aşama - sma getirilememiştir. So n yıllar a kada r va r ola n Tür k mal i sistem i kı t kaynakları rasyone l olara k yatırım a v e üretim e tahsi s ede n v e yin e b u süreçten beslene n bi r iktisad î foaüye t anîoyışsnı n etki n bi r parças ı ola - mamıştır

18 Oluşan mai l sistem, büyü k öiçüd e gidere k da r boğaz a gire n sana - yimizin ayakt a kalm a mücadelesini n finansmanın a dönü k v e günlü k ola - rak yönetile n bi r mode l halind e işiemey e başlamıştı. 20 yılda n ber i plânl ı döne m içind e yüzd e lö'de n yüzd e 251e r düzeyi - ne çıka n yatırı m oranını n finans e edilebilmes i içi n ree ı yurtiç i v e yurtûış i tasarruflar istenile n ölçüd e gelişıinlememıştir. Özellikl e 1970'l i yıllarda n itibaren ağırlığın ı dah a d a arttıra n uluslararas ı ekonomi k bunalı m nede - niyle, Tür k ekonomis i kalkınmasın ı finans e edece k kaynaklar ı yarata - maz v e buniarı n tahsisin i etki n bi r biçimd e yapama z durum a gelmişti. Bu şekilde. Tür k ekonomis i yükse k yatırı m oran ı iı e düşü k tasarru f eğilimi ikilem i arasınd a servetin i tüketmey e başlamıştı. Böyl e bi r ikile - min yanında, ayrıca, 1970'l i yıllard a pe.ro i fiyatlarını n artış ı d a e k bi yük olara k Tür k ekonomisini n kaynakla n üzerin e gelmi ş bulunmaktaydı. Ve finansma n sorun u gidere k dah a d a ağırlaşmı ş bi r proble m olara k önümüzde id L., ;. :,j :j.djmâm Değindiğim b u nedenlerle, bira z önc e Sayı n Başkanı n d a ifad e ett i ği gibi, Tür k tasarru f sistemini n yatırımlar ı finans e edememes i dolayı - sıyla dı ş kaynak kullanımın a büyü k ölçüd e bi r eğili m başlamıştı. Ekono - minin dı ş kaynak kullanımında, ifad e buyurulduğ u gib i yine. Merke z Ban - kasını norma l bi r kaynak halin e getirm e sonuc u ortay a çıkmı ş v e Mer - kez Bankas ı d a mütemadiye n dı ş kaynakta n Tür k ekonomisin i finans e edebilmek içi n borçlanm a durumun a girmişti. Bu şekildek i gelişm e netic e İtibariyl e Türkiye'y i kıs a bi r döne m son - ra, sank i ağı r har p tazminatlar ı ödeye n bi r ülk e durumun a sokmuştur. Ekonomik kalkınmasın ı b u derece, yükse k maliyetl i dı ş kaynaklarl a sağ - layan bi r ülkeni n sonuçtak i durumu, büyü k har p tazminatların a mahku m olmuş bi r ülk e durumun a benzemektedir. Bugü n dı ş borçları n ödenmesi - ne tahsi s ettiğimi z kaynakla r heme n bütü n ilgilileri n nazar- ı dikkatin ' celbetmektedir. Yen i başlana n ekonomi k dönemde, dı ş kaynaklar a içe - ride yarattığımı z kaynaklarda n transfe r yaparak, eskide n ekonomini n üzerine aldığ ı borçla n hafifletm e gayretlerini n d e deva m ettiğ i görülür yılınd a bi r milya r civarınd a bi r dışkayna k temi n ede n Türkiy e ayn s yıl içerisind e 2 milyarı n üzerind e dı ş bor ç ödemesin i göğüslemi ş bulun - maktadır.. Görülmektedir ki, geçmişteki i ç tasarruf noksanlığ ı Türkiye'y i kaldıra - mayacağı bi r biçimd e dışkayna k kullanımın a itmi ş bulunmaktadır. Bu süreçt e gerçekle r üzerin e cesaretl e gidilemediğ i içi n gidere k yo - ğun bi r biçimd e Tür k ekonomisini n üzerin e bi r ağır bor ç yük ü getirilmi ş r 1 7 R : 2

19 bulunmakta idi. Bugü n bilhass a sonay i kuruiuşlarımizı n başlıc a şikâye t konusunu teşki l ede n v e sanay i kuruluşunu n bünyes i içerisind e d e mak - ro ekonomid e gözüktüğ ü gib i e n küçü k firmalarımız m içerisind e d e ken - disini ö z kaynak-dı ş varlı k rasyosunu n bozulmas ı şeklind e göstermiş. Ya - ni b u süre ç içensind e Tür k yatırımcıs ı yanlı ş tercihle r yapmıştı r diy e bi r ifade muhakkak'k i gerçeğ i akseıtirmez. O şekildek i bi r politik a İçerisin - de yotırımcını n teşvikini n öyl e olmas ı lâzımdır. Bi r yatırımc ı e n büyü k ik - 'tisatçı bil e ols a ayn ı tercih i yapar. Günk ü ucu z kayna k o zama n o du - rumda mevcuttu r v e on u kullanma k durumundadır. B u sebepl e borçlana - rak, hatt a ucu z kuru, yan i Tür k parasını n fazl a değerlenmi ş olmasında n da faydalanarak, büyü k bi r yatırı m gayret i göstermişti r o. Faka t yai:irim - (arımızın finansman ı bakımında n sağlıkl ı bi r durumd a olmadığınız ı he - men herke s kabu l etme k durumundadır. ' - B u izahları m yanında, mal i sistemi n öneml i ik i parçasın ı oluştura n Merkez Bankas ı v e mevdua t bankolar ı is e sistemi n parçalar ı olmalar ı i gerekirken birbirlerinde n kopu k bi r t.nansrna n gayret i içensind e gozuku t hole gelmişlerdir. Kredinin kaynaklanmasınd a Merke z Bankasını n tabi i bi r kaynakmı ş gibi gere k bankala r gere k kam u sektör ü tarafında n nazar ı itibar a alın - ması, diğe r tarafta n bankalarımızı n Merke z Bankamızı n reeskon t koy - nakiorma müracaa t ederke n he r gü n değişe n rasyolarl a kararsı z bi r du - ruma geımeieri, netic e itibariyl e asand a bi r zinciri n ik i halkas ı olaca k mevduat kred i bankalarıyl a Merke z Bankamızı n töaliyetıerindek i armoni - zasyonunu geni ş ölçüd e etkilemiştir. İşte, b u müşahadeleri e 1980'İ i yıllar a başlanmıştır. İzahın a çalıştı - ğım ree l ekonomi k tedbi r v e mal i sistemi n içic e bulunmasını n v e karşı - lıklı etkiienişini n yapısın ı v e Türkiye'dek i işleyişini n gene l görünümün ü ne geçmiştek i uygulamaları, n e d e kiş i v e kurumlar ı suçlama k amacıy: a özetlemiyorum. Bunlara, yurdumuzd a sadec e yaklaşı k 5 0 yıllı k bi r dene - yime sahi p ola n mill i bankacılığımızı n gelişmi ş olduğu, varmı ş olduğ u noktayı tesbi t etme k v e mal i sistemimizi n iktisad i faaüyejeri n bütünlü - ğü içind e sorunların ı belirleyece k çözümler i getirme k v e konular a sizle r gibi değerl i işadamlar ı v e bilimadamlar ı huzurund a tartışmay ı sağlama k amacıyla değiniyorum. Bilindiği üzere, ülkemizd e tü m mal i siste m içind e bankacılı k kes.m i % 6 5 gib i öneml i bi r pay a sahi p bulunmakt a v e b u sistemi n e n öneml i kesimini meydan a getirmektedir. Bugü n içi n ülkemizd e T C Merke z Ban - kası îl e Kalkınm a v e Ya'ırı m Bankalar ı d a dahi l olma k üzer e topla m 4 9.ban.ka-'bulunmaktadır. B u bankala r ülk e sathınd a yayılmı ş v e şub e

20 de faaliyett e bulunu r bi r durum a gelmişlerdir. Banl<alarımızd a 13 8 bi n yetişmiş bonk a personel i sürekl i olara k ekonomini n hizmetind e görev - vermektedir. Parasal mal i arac ı kuruluşla r olara k adlandırdığımı z b u kesimin, yani Tür k bankacılı k sistemini n sunduğ u hizmetleri n belirgi n olmaya n farklılıkiarıyla birlikte, heme n heme n ayn ı niteliklerde n oluştuğun u söy - leyebiliriz. Bankacılı k sistemimiz, genelde, şub e bankacılığ ı şeklind e ge - lişme göstermiş ; he m yatırı m he m d e ticar i faaliyetler i finans e etmes i bakımından karm. a bankacılı k özelliğin e sahi p olmu ş bulunmaktadır. Türk bankacılığını n karm a bi r siste m içind e gelişmi ş olması, büyü k ölçü - de, ülk e ekonomisini n gösterdiğ i gelişmeden, bi r ölçüd e d e b u alandak i düzenleyici mevzuatlarda n kaynaklanmaktadır. Tasarruf oranını n düşü k v e sermay e birikimini n yetersi z olduğ u ül - kemizde kalkınm a v e sanayileşm e arz u v e isteklerimizi n gerçekleştirilme - sinde, bankala r b u yapılar ı içind e ort a v e uzu n vadel i kredileriyj e zama n zaman sanayimizi n kurulmasın a v e gelişmesin e öneml i ölçüd e yardımc ı olmuşlardır Ancak, müşahad e edile n b u gelişmeleri n yanında, bankacılı k kesi - mi, yurtiç i tasarrufları n istenile n düzey e çıkartılmasınd a v e bunıafrı n toh - sisinde yeterl i olamamıştır. Bankacılı k kesimini n e n öneml i kaynağı m oluşturan mevduatta, so n yıllard a oransa l olara k öneml i gelişmele r ol - makla birlikte, ree l anlamd a v e gayrisaf i yurtiç i hasıl a içindek i pay ı açı - sından gözl e görülü r daralmala r olmuş, anca k geçtiğimi z so n yı l içinde, alman tedbirleri n etkisiyl e d e milı i tasarru f hacmind e tekra r oiumı u bi r gelişme başlamı ş bulunmaktadı r Bu gelişm e sonucu, he m Tür k ekonomis i içind e he m d e mal i sis - tem içind e bankacılı k kesimini n nisb i olara k payını n so n yıllard a daral - masının yanısıra, b u kesimd e gözlene n diğe r bi r özelli k d e gruplaşmala r ve bütünleşmele r il e sınırl ı sayıdak i bankaları n bankacılı k kesimind e et - kin rolle r oynamas ı olmuştu r yıl ı son u itibariyl e sayılar ı 10' a vara n banka Türkiye'ni n topla m mevduatını n yaklaşı k ' % 90'ını toplamakta, ge - ri kala n 3 5 bank a is e mevduatı n % 10'un u almaktadı r Tür k bankacılı k kesiminin geneldek i b u görünüm ü ii e birlikt e teme l sorunlar ı d a gidere k daha belirginleşmişti r Bunları n başlıcalarının, yetersi z bi r rekabetç i or - tamda çalışmalarını n sonucu, gere k kayna k toplanmasında, gereks e d e toplanan kaynağı n tahsisind e ortay a çıka n sorunla r v e bankacılı k kesi - minin pahal ı bi r mal i arac ı kuruluş u olara k çalışmas ı teşki l etmektedi r

21 önceki dönemlerd e mevdua t il e kred i faizlerini n Hükijmetierc e be - lirlenmesi v e belirlene n oranîar m gene l olara k enflâsyon, oranlannm a! - tmda kalmas ı ekonomid e ş u sonuçlor ı doğurmuştur :,,.... Enflasyo n oranlarını n altındak i fai z oranla n tosarrufian n bank o kesiminde topianmasm ı yava ş bi r temp o i! e geliştirmiştir. Menfi, fai z politikası, sabi t dövi z kurlar ı il e birlikt e yatırı m v e iş - letme faaliyetlerind e özkaynak-yabonc ı kayna k rasyolann m gidere k bo - zulmasına nede n olmuştur. Hükümetç e belirlene n fai z hadleri ; bankaları n bire r işletm e ola - rak maliye t unsurun u ikinc i plân a itere k büyüm e poliükala n izlemelerin e yol açmıştır. İhraca t hacm i v e pazorlan n sınırl ı olması, dövi z darboğazlar ı ban - kacılık sektörünü n yabanc ı ekonomilerl e ilişkisini n da r kalmasın a nede n olmuştur. B u açıklana n unsurları n birleşi k etkis i il e moder n bankacılı k hiz - metlerini yürütece k peısone! kadrolarını n eğitim i v e oluşturulmasında n da sınırl ı bi r gelişm e sağlanabilmiştir. Sonunc u olara k b u dönemd e bankacılı k kesimi, sermay e piyasa - sının gelişmesind e ço k sınırl ı bi r ro l oynamay ı terci h etmiştir. Halt a b u kesimde yıldı r faaliye t göstere n kişile r gere k kam u sektör ü gerek - se öze l sektörde, pe k yakında n bilirle r ki, Türkiy e de sermay e piyasası - nının kurulmasını n bankacılı k üzerin e menf i etk i yapacağ ı tezin i şiddetl e müdafaa ede n bizi m bank a kesim i Sermay e Piyasas ı Kurulu ş Kanunu ' nun meriyet e yı l ge ç girmesini n başlıc a sebeplerinde n bir i olmuş - lardır. Burad a kısac a on a değinme k istiyorum yıl ı başınd a yürürlüğ e konula n v e ekonomidek i gelişmey e pa - ralel olara k muntaza m bi r şekild e güncelleştirile n istikra r tedbirler i so - nucunda ülkemizdek i ekonomi k faaliyetle r yen i bi r zemin e oturtulmuş - tur. B u çerçev e içerisind e oluşturula n serbes t v e müsbe t fai z politikala - rı il e dövi z kurlarını n günlü k tesbit i yaklaşımlar ı bankacılı k sektör ü açı - sından d a büyü k öne m taşımaktadır. İzfenen politikaları n bi r parças ı olara k so n yıllard a dövi z üzerin e yapılan işlemle r yaygı n bi r biçimd e bank a sektörün e kaydırılmı ş bulun - maktadır. Burad a Ticare t Odamızı n ço k kıymetl i Başka n Vekillini n her n serbest fai z politikas ı izleniyo r he m d e faizler i gen e resm i yolda n tesbı t etme yol u açılmı ş bulunuyor, bunu n eskiy e tekra r bi r dönü ş olu r korku - suyla tema s ettiğ i husus a kısac a değinme k istiyorum.

22 Dünyada, serbest - fai z politikas ı güde n.ülkelerd e isteyen' istediğ i fa - izi alsın, isteyen, istediği faiz i versin.diy e bi r poli-tl-k o izieye n ülkeiıeme n hemen yo k gibidir. Foîzlerî n serbestç e tesblti-netic e itibarîyl e b u faizler - le e n yakında n ilgil i bankolor m v e bu - bankalar içensinde.'d e b u - bankaları temsi l etm e güc ü gösterece k orand a e n büyü k mevdua t v e kred i muamelesi il e muhata p ola n bankaları n kara r vermes i mevzubahistir. Yani, cnlorfi ı çıkaria. n ülk e ekonomisini n çıkarlar ı istikâmetind e olur, bü - tün mevdua t v e kred i bakımından. ^ " ^ ' İşte biz, b u yılı n başınd a serbes t fai z politikasın ı terketmedik, on a bir disipli n getirdik. B u d a bütü n düny a ülkelerind e uygu'ana n bi r kaide - nin Türkiye'd e d e uygulamay a konulmu ş olmasıdır. Biz d e b u yol a giderke n mevduatı n aşağ ı yukar ı % 80'inde n fazla - sını kabu l ede n 9 bankamızı, büyü k bank a diye, fai z hadlerin i tesbi t için dave t ettik. Yalnı z bi r te k şe y yaptık. B u foiz, yan i bankalarc a ser - bestçe tesbi t edile n fai z lega l faizdir, onu n üzerind e fai z vermey i mev - cut kanun i müeyyideni n cez a tehdid i altın a koyduk. Yani, n e yenide n bi r ceza kanunun u getirdik, n e yenide n bi r Bakanla r Kuru'u'nc a tesbi t yet - kisini, fai z haddin i tesbi t yetkisin i kullanm a durumun a geldik. Tamame n bankalarca tesbi t edile n faizleri n Merke z Bankas ı kanalıyl a tebli ğ v e ilân edilmes i v e ilâ n edile n fai z hadlerini n üzerindek i fai z ödemeler i v e tahsillerinin gayri-kanun i olmas ı esasın ı deva m ettirmi ş olduk. Burada ban a yöneltile n diğe r bi r sua l akl a gelmektedir. Denmekte - dir ki, si z bankala r toplanı p kara r vermeden. Maliy e Bakan ı olara k böy - le bi r fai z ayarlamasın a ülkemizi n ihtiyac ı vardı r diy e bi r ö n çıkı ş yap - tınız. Büyü k bankala r d o onda n sonr a topland ı v e fai z hadlerin i tesbi t et - ti. Bu d a dünyad a heme n heme n makr o ekonomini n tamamında n so - rumlu maliy e bakanlarını n içerisind e bulunduğ u durumdur. Yani, Ronal d Reagan Amerika'd a bankaları n fai z hadler i üzerind e durmalar ı gerek - mektedir demeden, bankala r toplanı p bi r aray a geli p d e böyl e bi r tesbit - te bulunmazlar. Çünk ü makr o ekonomini n e n yukar ı seviyed e nabzın ı Maliye Bakanlığ ı elind e tutmaktadır. İhtiyaçlar ı te k te k bankala r deği l ekonominin yönetiminde n soruml u mercile r tahakkü m etmektedi r v e b u verileri bankaları n önün e koymaktadır, ekonom i b u şekild e seyretmek - tedir. Bunu n karşısınd a fai z hadlerimizi n n e olmas ı gerektiğ i hususund o bir kara r alın, denmektedir. B u kara r alınmakt a v e uygulamay a konul - maktadır. Yine sorula n bi r sual : Pek i si z öyl e bi r çıkı ş yaptıkta n sonr a banka - lar böy' e bi r kara r almasayd ı n e olurdu?

23 Tabii k i o zama n o maliy e bal<anm m görevinde n ayrılmas ı iâzı m ge - lir. Yan i Tür k mal i kesimini n büyü k bi r kısmını n maliy e bakanında n farklı düşünmes i demek, o maliy e bakanını n düşüncelerini n geçerliliğ i kalmadı demektir. B u sebepl e d e bizi m görevimiz i yerin e getirmemizd e hem ekonomi k bakımda n he m d e Anayas a Hukukumu z v e İdar e Hukuku - muz bakımında n herhang i bi r kusurl u durumumu z olmadığ ı şeklind e ban a sorulan sualler e karş ı kendim i savunmaktayım. Bun u d a yükse k bilg i e - rinize b u vesileyl e arzederim. Yurdumuzda sağlıkl ı v e güçl ü bi r ma; i sistemi n kurulabilmes i iç.n, Türk bankacılığının, sermay e piyasasm m v e parasa l olmaya n mal i cra ^ cı kurusuşlarını n iyileştirilmesi, gelişarilmesi, güçlendirilmes i v e bun a yö - nelik he r türl ü tedbiri n alınm-asın ı başlıc a göre v edinmişizdir. İş e başladı - ğımız günde n ber i Tür k kamuoyunu n bu, yükse k malûmudur. Bugüne kada r Türkiye'd e sağlıkl ı bi r sermay e piyasasını n oluştu - rulması amacıyl a he r türl ü önle m alınırken, mal i sistemimizi n e n öneml i kısmını oluştura n bankacılı k kesimini n ekonomimizi n ihtiyaçlar ı doğrul - tusunda dah a d a etkinleştirilmes i içi n dah a önc e d e sizlerl e d e birlikt e tartışılarak alına n tedbirlerd e ço k kıs a zamand a uygulamay a konulacak - tır. Bu cümlede n olarak. Bankala r Kanununu n mevcu t ekonomi k politi - kalara v e ekonomini n ulaştığ ı düzey e uygu n bi r hal e getirilebilmesin e ilişkin çalışmala r tamamlanmı ş bulunmaktadır. B u düzenlem e il e Banka - cılık kesimin e getirile n öneml i değişiklikle r özetl e şunlardır : Bankaları n ö z kaynaklar ı il e yükümlülükler i arasınd a ilişk i sağ - lıklı bi r temel e oturtulmaktadır. Bankaları n iştirakler i v e bunlar a açacaklar ı kred i hacm i gerçek - çi bi r şekild e düzenlenmektedir. Bankaları n ekonomi k faaliyetler i esne k v e yeterl i düzeyd e kre - dilendirebilmeleri içi n gerekl i ilkele r ne t v e dinami k esaslar a bağlanmak - tadır. Bankaları n rasyonalleşmes i içi n gerekl i zemi n hazırlanmaktadı r IVlevduatın sigortalanmas ı sistemin e gidilmektedir. Bankaları n deneti m v e gözetimler i dah a etki n hal e getirilmekte - dir. Monete r değerleri n zama n içind e güncelliklerin i kaybetmemele - ri içi n endeksiem e sistemin e gidilmektedir. Yapıla n b u düzenlemeleri n

24 ve ekonomlmızi, n ulöşîığ ı düzeyi n ülkemizd e moder n bönkacılığf n geliş - mesi içi n yen i bi r zemi n oluşturacoğın a samimiyetl e inanıyorum. Bankaların faoüyetserindek i etkinli k düzey i gene l ekonomi k perfor - mansı etkileye n unsurları n başınd a gelmektedir. Bankacılı k ekonomi k ka'kmmamızın lokomotif i rolün ü üstlenme k durumundadır. Esasen sonoyîleşmi ş ülkeleri n bugünk ü düzeye ' geleblıraelerîrıd e banka sektör ü başrol ü oynamıştır. Bankacılığımızı n benzer i görevi,üjka - mizde üstlenmesini n zaman ı d a çokta n gelmiş, bulunmaktadır. " B u çer - çeve içerisind e bankaları n bunda n sonrak i faaliyetlerind e özellikl e ş u konularda alili m içerisind e olmalar ı gerekmektedir :, Bankala r maliye t bünyelerin i süratl e rasyone'leştirmelidirler. Zi - ra hale n % 1 0 düzeyind e kend i maliyetlerin i diğe r sektörler e yansıtma k ta v e gene l olara k ekonomini n maliye t bünyesin i etkilemektedirler. Ros- " yonel bi r bankacılı k sistemind e b u oranı n % 5 olduğu, düşünülürse, Tür - kiye'nin yakı n v e uza k geleceğind e banka'arı n b u yükse k maliyetl i ça - lışma sistemlerin i terkedere k norma l maliyetl e çalışa n bankala r halin e gelebilmeleri esa s olacaktır. Hatt a bunda n sonr a gelece k be ş yıllık.pja n döneminde bankalar ı bi r d e b u yönde n zorlamay a tab i tutaca k bî r sis - temin geliştirilmes i düşünülmektedir.,. Bu konud a bi r misa i verme k gerekirse : Öyle'Mr bankonu z va r k i (A) bankamız, % 1 5 gene l maliyetl e çalışıyor. Rasyone l bankacılıkt a ül - kelerin durumların a gör e % 'lik maliye t unsurlar ı yardır. ^ Be p dü - şünüyorum ki, plâ n yı'ını n il k yılında n itibare n { 7 il e 1 5 arasındaki ).b u maliyet fark ı tutar ı 9 puan ı 5 yı l içerisind e he r yı l beşt e bi r nisbetind e düşürmeyen bankalard a fazl a maliye t unsurların ı vergid e masra f olara k kabul etmeme k gib i bi r tazyi k unsur u il e bankalar ı rasyonelleştirmey e doğru itece k yen i bi r sistemi n geliştirilmesin i 5. Plâ n dönemind e düşü - nebiliriz. Şimdide n b u fikri n d e tartışılmas ı içi n b u konuy u seminerd e ortaya atmı ş bulunuyorum. Ekonominin dı ş pazarlard a i ş ilişkisini n artması, ihracattak i artışl a birlikte süratl e dışarıy a açılmas ı sonuc u bugü n aşağ ı yukar ı 300'de n faz - la firmom '7 îhraca t turz m v e müteahhitlik ' hizmetler i il e artı k Avruo a pazarlarında faaliyett e bu'unmaktadırlar. V e b u konud a fırmafanmız' m dışa açılm a taleb i dış a bî r mikta r sermay e götürm e dunjmuyf a biz e OBtîriyor. Dışarıy a sermay e transfe r etm e faaliyetler i arzular ı deva m edi - yor v e yıl ı son u itibariyl e yantığımı z bî r is^atîstikt e Ziraa t Bankası, Akbank. I s Bonkosı'n m bira z yük'üc e aötürdük'er i sermnv e dışında, sa - nayici v e ticar î firmalarımızı n götürdükler i sermay e d e 1 6 milyo n dola r

25 seviyesine varmıştır. Tabi i l< i b u oldukç a mijtevaz i bî r rckamdır. Türkiy e de bi r sermay e ihra ç ede n ülk e durumun o doğr u gitmektedir. Dışony a faaliyette bulunmak, dı ş pazard a rekabe t etme k şartlarında n biris i d e budur. Yan i durmada n kendisini n yakın ı firm a olmadan, ortöğ ı ola n fir - ma olmada n kend i firmas ı olmada n dı ş pazard a tutunmak, siparişler, zamanında alma k v e o piyasanı n arzulan m zomanmd a yerin e getirme k imkânı yoktur. B u sebepl e ihracatt a d^ş a oçılmomız m yanınd a bi r ele bankacılık hizmetlerind e v e ticar i hizmetlerd e bi r dış a açılm a faaliyeti - m iz var. Önümüzdeki ik i a y içerisind e ik i büyü k bankamız, Türkiy e İ ş Banka - sı il e Akban k Londra'd a şub e açm a durumun a gelmişlerdir. B u zaman a kadarki faaliyetler i he p bürola r vasıtasıyl a yürütülmüşke n geçe n ayd a Yapı Kred i Bankas ı Basr a Körfez i ülkelerind e bi r şub e açma k durumun - da olmuştur. Ziraa t Bankas ı gelece k aylard a Ne w York'd a d a şub e aç - ma faaliyet i içindedir. Diğe r bankalarımızı n d a b u yold a bürola r açmak, bilâhare şub e şeklind e düzenleme k içi n samim i arz u v e gayretler i var - dır. Yurtdışınd a dah a bür o halindeyke n verile n hizme'^leri n kıyaslanma - sından an'aşılacağ ı kadarıyla, Tür k firmalarının, eskide n yabanc ı banka - lorla yaptığ ı muameleleri n % 65'in i Tür k bankasında n geçirdikler i görü - lüyor. B u sebepl e bankacılı k sektör ü Tür k ekonomisini n kayna k kaybın ı bir anlamda, dışarıdak i faaliyetleriyl e ödem e durumun a gelecektir. Di - ğer ticari, sma i sektörünün, müteahhitli k sektörünü n dışarıdak i faaliyet - lerini teferruatl ı olara k arzetmey e lüzu m yoktur. Yani, bankacılı k sistemimi z ilerde, rasyonelleşerek, Avrup a bankacı - lığının bi r parças ı halin e gelme k durumundadır. V e b u yold a aldığımı z tedbirler kaf i gelmezse, diğe r teşvi k v e tedbirlerl e d e bankacılığ ı b u şe - kilde faaliyet e zorlama k bi r ülk e çıkarıdır, diy e düşünmekteyim. Ayrıca bankacılığımı z moder n tekni k v e araçlar ı süratl e kul'anmay a gitmelidir diy e düşünmekteyiz. B u husust a d a bankalarımızı n deva m eden gayretler i vardır. Tahsi l ettiğ i faiz i bi r dah a isteye n bi r bank a (bi - zim vergiy i yenide n istememi z gibi), tenki t edilir. Böyl e şe y olmaz. Öden - miş faizi n muntaza m hesabını n tutulmas ı lâzımdı r B u bank a önünd e mevduat alırken, kred i verirke n beklemele r olmaktadır. 1 5 yı l önc e İsviç - re'de d e ayn ı duru m vardı. Yan i yı l önc e İsviçre'd e d e bi r bank a kuyruğunda 1 0 dakik a 1 5 dakik a kaybederdiniz, bugü n o sistemde n kur - tulmuşlardır. Amerik a o sistemde n 3 0 sen e evve l kurtulmu ş vaziyettey - di. Tür k bankacılığ ı d a bütü n b u tekni k teçhizatfanm o il e kıs a zamand a hizmeti he m rasyone l v e ucu z he m d e süratl i yapabilm e imkânın a mu - hakkak suretl e kavuşturulmalıdır.

26 işte arzettiği m b u konulardak i bankalarımızı n başarıları, ekonomi - mizin düny a pazarlarınd a etki n bi r hald e ye r almas ı gayretlerin i destek - leyen müesseseler e kovuşmamız ı sağlayacaktır. Moder n bankacılığı n gereklerini süratl e yerin e getirebilmeler i bankalarımızı n hizme t ihra ç eden bire r kurulu ş halin e gelmelerin i d e sağlamı ş olacaktır. Bankaların b u yöndek i yatırımlarını n temelini, ülk e v e düny a ekono - misini biîe n v e yakmda n izleye n güçl ü bi r persone l kadros u oluşturmala - rı teşki l eder. Böyl e bi r idarec i kadr o «management» kadros u oluşturu - lamadağı takdird e b u hedefler e bankalar ı yöneltme k imkân ı yoktur. Personel eğitimin e gereke n önemi n verilmes i gerekirke n bankala r geçmişte ill â d a başk a bankaları n yetiştirdiğ i elemanlar ı yükse k bedel - lerle transfe r etm e yolun u seçmişlerdir. B u dah a m ı ucuz a ma l olmak - tadır, dah a m ı pahalıy a o d a bi r sorundur. Halbuk i kendi'er i gen ç ban - kacı memurların ı yükse k derecedek i idarec i -management - yetiştirme için eğiti m faaliyet i gösterirlers e başk a bankaları n b u konudak i şikâyet - ferı d e ortada n kalkor. Bugü n öze l sektö r bankacılığımızd a çoğ u yöneti - cinin kam u sektör ü bankalarda n transfe r edilmi ş kişilerde n teşekkü l et - mesi, öze l sektö r bankacılığımızı n eğitim e fazl a öne m vermediğini n baş - ffco gösterge'erînde n birin i teşki l etmektedir. Gerekyüksek idarecileri n ço k vasıfl ı hal e gelmelerinin, gere k ban - kacılık hizmetlerini n gündeli k hizmetlerini n yürütülmesind e çalışa n ban - ka memurlarını n bilind i hal e getirilmesini n hizmeti n rasyoneüeşmes i ba - kımından e n öneml i tedbi r olduğund a hi ç kimseni n şüphes i yoktur. Bankalarımıza ekonomini n sağlıkl ı finansmanını n temelin i teşki l eden gönüll ü tasarruflar ı geliştirm e yönünd e büyü k görevle r düşmekte - dir. B u amaç' a bi r yanda n müsbe t fai z politikasını n deva m etmesi, diğe r taraftan sermay e piyasasını n yen i yasa l düzenlemeler e uygu n olara k sağlıklı bi r gelişm e göstermesind e d e bankalanmız m faa l bi r ro î üslen - meleri gereğin i tekra r vurgulama k isterim. Yan i bankala r sermay e piya - sasındaki gelişmey i kend i gelişmelerin e ter s etk i yapa n bî r unsur ola - rak köbu ' etmemektedirler. Çünk ü sermay e piyasası, par a piyasas ı de - ğildir Sermay e piyasasında n eld e edile n kaynakla r yin e bankad a top - lanır, yan i sistemi n dışın a çıkmaz. Ho'buki bizi m bankacılarımı z devaml ı bi r şekild e sermay e piyasasın - dan eld e edile n kaynakları n bank a sistemini n dışın a çıktığ ı şeklind e bi r düşünceye varırla r B u düşünc e yanlıştır. Bilhass a bankacılığımızı n ça - lışması için, sermay e piyasas ı sistemini n kuru'ması, kayna k bakımında n çok dah a elverişl i olacaktı r B u bakımda n bankaları n kend i hiss e senet - lerini halk a arzetmeler i pahal ı mevduat ı kred i şeklind e kullanmalar ı ye - k 2 5 ^ ^ :. i,. ",

27 rine kend i kaynakların ı kred i şeklind e kullanmay a dönüştürmeler i ban - kolann rasyonelleşmeler l bakımında n ço k büyü k bi r adı m olacaktır. Bu bakımda n b u hedef e yöneli k olara k yen i bankala r kanunund a bankaları dah a fazl a kred i kullanmak, dah a fazl a gayrimenkul e sa h p O'- mak, dah a fazl a portföy e sahi p olma k arzuların ı devaml ı şekild e ö z kay - nağını artırma k mecburiyetiyl e bağlamışızdır. Yan i bi r m i'yor liralı k bi ' özvarlikia bankacılı k faaliyetind e buluna n bi r bankanı n azam i açabile - ceği kred i hadd i 2 0 misl i olara k yen i kanunl a belirlenmiştir. Tabi i k i bü - yük krediler, kalkınm a kredileri, ihraca" : krediler i içi n v e bi'hass a temi - nat mektuplar ı krediler i içi n çeşitl i rasyola r vardır. 2 0 m sli kesi n bı: şey değildir, diğerlerin i d e hesa p ederseni z b u 5 0 misl i olabilir. Faka t 1/50 oranınd a ols a bil e yen i Bankala r Kanunuyl a bi r sermaye-kred i ku' - lanım ilişkisin i tesi s etme k arzumu z vardır. Şimdiy e kada r gördüğümüz ; 500 milyo n liralı k bi r özkaynakl a 5 0 müya r liralı k mevdua t toplanmı ş v e plase edilmiştir. Bankalarımızın, tabi i k i bunda n böyl e b u kanun ö uygu n hale getirilebilmeler i içi n sermayelerin i arttırma, v e sermayelerin i arttır - mak içi n d e ehemmiyetl e kend i hiss e senetlerin i Tür k sermay e piyasasınd a kabul ettirm e zaruretler i vardır. B u sebepl e yen i bankacılı k sistem i içe - risinde bankalarımı z herhald e sermay e oranlar ı il e mütenasi p şekild e faaliyette bulunacaklar ı içi n rasyonelleşm e yolunda, özvarhk'arın ı artı - rabilmek içi n sermay e piyasasını n kendilerin e bî r ösçüd e yardımc ı ola - cağının kesi n idrakin e ulaşacaklardır. Bankalarımızın büyüm e v e rekabe t konusund a tutarl ı v e sağlıkl ı bi r zeminde hareke t etmelerini n ço k önem' i olduğun u tekra r vurguluyoru m Bu anlayışl a rekabe t hizmet, vası f v e kalited e yoğunlaşma k suret i li e büyüme, ekonomiy i v e tasarruflar ı güvenl i bi r ortamd a geliştirmeni n ürü - nü olara k ortay a çıkmaktadır. Bankacılığı n şimdiy e deği n ekonomi k ge - lişmede ülkeni n içind e bulunduğ u ekonomi k koşulla r v e İ z enen ekono - mik politika'o r çerçevesind e tatminkâ r bi r göre v üslendiğin i belirtmekt e fayda vardır. Bankala r Tür k ekonomisini n büyümesinde, gelişmesind e bu zaman a kada r d a üzerlerin e düşe n büyü k görevler i gerçekleştirm e çabası içind e olmuşlardı r v e ekonomini n büyümesind e başlıc a ro l oyna - yan müesseselerimizde n olmuşlardır. Ancak gelecekt e üstlenme k durumund a kalacaklar ı görevler, bugü - ne kada r gerçekleştirdiklerinde n dah a vasıflı, etki n v e dinami k olma k durumundadır. Bun a d a bilhass a şunda n do'ay ı lüzu m var : Bi z gere k sanayimizi gere k ekonomimiz i Cumhuriyeti n başında n ber i bi r kalı n duvarın ötesind e himay e edere k geliştirmişizdir. Belk i b u şekildek i faa - liyetleri hi ç olmaya n ülkeleri n yapacağı, izleyeceğ i politik a d a bunda n

28 başko bi r şe y değildir, İ ş Bankas ı kurulurke n Ankara'd a bi r te k Tür k memur bulunamamıştır. Bu, biline n bi r şeydir, 5 0 yıllı k tarihimizd e b u vardit. B u vaziyett e tab J k i bankacılı k sektör ü de, diğe r sektörle r g'b i himaye edilmiştir. Am. a artı k bi z Türkle r bira z iddial ı bi r durum a giriyo - ruz, yan i bi z d e dı ş pazard a rekabe t ederiz ; bizi m sanayimi z d e bizi m bankacılığımız d a &ş pazard a dı ş müesseselerl e rekabet e müîeamı l duruma gelmektedi r diyoruz. B u sebepl e bankalarımı z b u zaman a ka - dar izledikler i faaliye t programlarından, politikalarında n ço k dah a va - sıf ı, dinami k v e süratl i hizme t vere n bi r anlayış a ulaşma k durumunda - dırlar. Zira, yabanc ı bankala r ço k büyü k bi r tâallukl e Türkiye'd e faali - yette bu'unmak, şub e açma k arzus u içerisindedirler. Bi z d e orad a sü - ra^ü b t temp o içerisind e müsaadeler i veriyoruz. Bankacılı k sistemimi - zin rekabet e hazı r hal e gelmesin i d e bi r yönde n b u müsaadeler i verir - ken, gözönünd e bulunduruyoruz. Bflnossa Beyrut'un, orto-şarkı n sermay e v e kred i piyasas ı ola n Beyrut'un yaşanma z hal e gelmes i dolayısıyl a önc e Londra'y a hicre t eden bankaları n heme n heme n heps i şimd i Londra'da n Ortadoğ u içi n Türkiye'ye hcre t etme k karar ı almışlardır. Arzuların ı peyderpe y yerin e getiriyorlar. B u sebepl e mill î bankacılı k sistemimizi n b u uluslararas ı bankacılıkta büyü k tecrüb e sahib i bankacılıkl a başabaş, dişedi ş mü - cadele edece k bi r şekild e he m kend i pazarımızd a he m dı ş pazard a teç - hizatianma'an, eğiti m faaliyetind e bulunmaları, tekni k vasıtalar ı eld e et - meleri, dı ş büroların ı teçhi z etmelerin i v e ill â d a onlarl a yarışaca k şe - kilde bi r hizme t düze n v e anlayışın a varma'ar ı lâzı m gelmektedir. Çün - kü buqü n ban a gele n şikâyetle r var, «E n iy i bankamı z 1 0 günde n önc e akreditif açamıyor, diye...» [lalbuki cbürer i 2 4 sao - içind e okrediti f açabiliyorla r diyorlar. Yan i bizim d e 2 4 saa t 1 2 saat, neys e kıs a süred e akrediti f açmamı z gere - kir. Çünk ü bankacılığ m dış a dönü k faaliyetler i başlıc a gelir, kayna k ya - ratan faaliyetleridir. Orad a başarıy a ulaşmaya n banka, mevdua : kabu l ederek içend e kred i verere k büyü k bi r kârlı'ı k seviyes i göstermez. Kâr - lılık seviyes i dı ş pazarl a ola n ilişkilerde, yan i ihraca t ithalâ t v e hizme t kesimindeki ilişkilerl e yükseltilebilir. Büyü k ölçüd e mill i bankaları n b u inşkileri üstlenmes i v e orada n geli r eld e etmesiyl e bankacıiığımı z ser - maye bakımında n sağla m bi r düzey e oturabilir. Yukarıdaki da r çerçevel i konuşma m sırasınd a değinmiştim : Banka - lar görev, fonksiyo n v e faydalar ı yönünde n barajlar a benzerler. Banka - ların da, bara j la i 1ın iril i ufakl ı suları, yağmu r damlaların ı toplayı p sula - ma sahaların a verdiğ i gibi. büyü k küçü k tasarruf'ar ı biriktiri p kred i ta - leplerini karşılamay a yönelmeleri, onlar ı d a bi r baraj a benzetiyor. Tarı m