UYGULAMADA KÖK HÜCRE ÇALIŞMALARI

Transkript

1 UYGULAMADA KÖK HÜCRE ÇALIŞMALARI Prof.Dr.Osman İlhan Hücresel Tedavi ve Rejeneratif Tıp Derneği Başkanı Ankara Tıp Fakültesi Hematoloji B.D V.Sağlık Hukuk Kurultayı 1 kasım 2013, Ankara

2 O.İLHAN

3 Barack Obama Kök Hücre Araştırmalarının önünü açtı Kongre ve kabine üyeleri kök-hücre araştırmaları finansmanı üzerindeki hükümet yasağını kaldıran yönergeyi imzalarken, Beyaz Saray Doğu Odası, 9 Mart O.İLHAN

4 Kök Hücre Nedir? Yaşamın erken dönemi ve büyüme esnasında vücudun çok sayıda farklı hücre tiplerini geliştirme potansiyeli olan hücrelerdir. O.İLHAN

5 Tanıyor muyuz? Kemik iliği saatte lökosit üretir. İnce barsak hücreleri her 3-5 günde bir yenilenir. Cildin yenilemesi 4 haftada bir olur. O.İLHAN

6 Kök hücre bölündüğünde her yeni hücre Kök hücre Daha spesifik hücre tiplerine dönüşür. Diğer hücrelerden kendisini ayıran özelliği Uzun süre inaktivite sonrası kendini yenileyebilme, ancak spesiyalize olmama Fizyolojik yada deneysel ortamda doku / organ spesifik hücreler oluşturabilme (diferansiyasyon) O.İLHAN

7 Diferansiyasyon Kök hücreye özgü değildir. Diferansiyasyonu adım adım olur. Her adım da daha spesiyalize olur. Hücre içi ve dışı sinyaller bunu kontrol eder. Hücre içi sinyaller genlerle Hücre dışı sinyaller; diğer hücrelerden salınan kimyasallar, komşu hücre ile temas ve mikroçevredeki moleküller O.İLHAN

8 O.İLHAN

9 9 O.İLHAN

10 Embriyonik kök hücre Kök Hücre Türleri Preimplantasyon öncesi emriyodan çıkarılan hücrelerden invitro olarak elde edilir. Somatik yada erişkin kök hücre Kemik iliği, beyin, retina, deri, barsaktaki kendini yenileyebilen hücreler O.İLHAN

11 Embriyonik Kök Hücre Bütün kök hücrelerin annesi zigottur. Zigot totipotent bir hücredir. O.İLHAN

12 Blastokist, 4-5 günlük embriyodur. İç hücre kitlesi (inner cell mass) hücre içerir. Trofoblast, blastokisti çevreleyen hücre tabakasıdır. O.İLHAN

13 Erişkin Kök Hücreler Embriyogenezde primer germ tabakalarının bir tanesinden kaynaklanır. Hematopoetik kök hücreler mezodermden Barsak kök hücreleri endodermden Deri kök hücreleri ektodermden köken alır. O.İLHAN

14 Erişkin kök hücreler nerede bulunur? Doku veya organlarda diferansiye hücreler arasında bulunur. Temel görevi dokuyu idame ettirmek ve tamir etmektir. Somatik stem cell tanımlaması yapılmaktadır. O.İLHAN

15 O.İLHAN

16 Mezenkimal kök hücreler nerede bulunur? Kemik iliği aspirasyonu ile elde edilebilir ve çoğaltılabilir. Yağ dokusu, tendon, snovial membran, plasenta, amnion mayi, karaciğer, umblikal kord ve dişten elde edilebilir. O.İLHAN

17 Kök Hücre Markerleri Marker ismi Hücre tipi Önemi CD34 (Kİ) HKH HKH ve endotelyal progenitörleri gösterir CD34+ Sca1+ Lin- (Kİ) C-kit (Kİ) MKH HKH, MKH Adiposit, osteosit, kondrosit ve myosite dönüşebilir CD133 (Sinir sistemi) MyoD ve Pax7 (Kas) Neural stem cell, HKH Myoblast, myosit Nöron ve glia hücreleri oluşabilir Myoblastın diferansiyasyonunda transkripsiyon faktörü O.İLHAN

18 Kök hücrenin potansiyel kullanım alanları Araştırmalar Yeni ilaçların test edilmesi Hücresel bazlı tedaviler Alzheimer hastalığı Spinal kord yaralanmaları Stroke Yanık Kalp hastalıkları Diabet Osteoartrit Romatoid artrit O.İLHAN

19 Mezenkimal Kök Hücre Uygulamaları Steroid tedavisine dirençli graft versus host hastalığı (kemik iliği nakli sonrası) Solid organ nakillerinde (başta ince bağırsak)

20 Kök Hücre Uygulamasında Güncel Mevzuat

21 Kök Hücre Uygulamaları Kök hücre uygulamaları alanındaki pratiğimiz, anlayışımız ve yasal düzenlemelerimiz dünyadaki bilimsel gelişme ve çalışmalara paralel bir seyir izlemektedir. Dünyada ve ülkemizde kök hücre uygulamaları genel olarak iki ana grupta sınıflandırılır; 1) Standart tedaviler 2) Deneysel çalışmalar

22 Sınıflandırma Standart tedaviler: Dünyada 1968 den bu yana, ülkemizde ise 1980 lerden bu yana rutin olarak uygulanan hematopoetik kök hücre nakli tedavileri bu gruptadır. Deneysel çalışmalar: a) Deney amaçlı insana kök hücre uygulamaları -Tedaviamaçlı denemeler - Kök hücre klinik araştırmaları b) Embriyonik kök hücre çalışmaları

23 Deneysel Çalışmalar Tedavi amaçlı denemeler: 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 90 ıncı maddesinin dördüncü fıkrası kapsamında tanımlanmıştır. a) Bilinen tıbbi müdahale yöntemleri ile tedavisi mümkün olmayan hastalarda b) Ya da bu tedavi yöntemlerinin yüksek riskli olduğu durumlarda

24 Deneysel Çalışmalar c) Bilimsel araştırma sonuçlarının henüzkesinbirnitelik taşımadığı durumlarda dahi hastalığın tedavisi konusunda elde edilmiş klinik veya klinik dışı araştırmaların somut bazı faydalarından yola çıkılır. d) Hasta yaşam süresinin klinik veya klinik dışı araştırmaların sonuçlarını, Faz 3 aşamasını bekleyemeyecek kadar kısa olması durumunda e) Hastanın veya yasal temsilcisinin rızası alınır.

25 Deneysel Çalışmalar f) Uzman hekim tarafından, hastanede yapılan ve bilimsel kurallara uygun ve bütün vakalarda yeni bilgilerin kayıt edildiği, uygun olduğunda yayınlanan tedavilerdir. Örnek: Steroide dirençli Akut GVHH (Graft Versus Host Hastalığı) da 2008 tarihinden bu yana toplam 139 vakaya mezenkimal kök hücre (MKH) uygulama izni verilmiştir.

26 Deneysel Çalışmalar %100 % Merkez MKH Uyguladı 139 % %70 43 MKH uygulama izni olan Merkezler İzin alınan hastalara MKH uygulama oranı Tam veya Kısmi Yanıt Oranı

27 Deneysel Çalışmalar Kök hücre klinik araştırmaları: TCK 90 da belirtilen şartları yerine getirmek koşuluyla, deneyi yapacak kurumun Sağlık Bakanlığından izin alması durumunda müsaade edilen uygulamalardır. Örnek: Kritik bacak iskemisi, burger hastalığı, azospermi, kanser, omurilik yaralanmaları, karaciğer sirozlu hastalar, Behçet üveitli hastalar, ince bağırsak nakli olan hastalara vs. uygulanmak üzere yılları içinde 34 çalışmaya izin verilmiştir.

28 Deneysel Çalışmalar Yıllara Göre İzin Verilen Kök Hücre Klinik Araştırma Sayısı

29 Deneysel Çalışmalar 15 İllere Göre İzin Verilen Kök Hücre Klinik Araştırma Sayısı

30 Deneysel Çalışmalar 9 Merkezlere Göre İzin Verilen Kök Hücre Klinik Araştırma Sayısı Ankara GATA Erciyes Ü. Tıp F. Acıbadem Ü. Tıp F. İzmir Tepecik E.A.H. İstanbul Ü. İstanbul Tıp F. Bezmiâlem Vakıf Ü. Tıp F. Ankara Ü. Tıp F. Hacettepe Ü. Tıp F.

31 Deneysel Çalışmalar Embriyonik kök hücre çalışmaları: Sadece laboratuvar ortamında ve hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalardır. Ülkemizde 2005 yılında çıkan Genelge ile insan kaynaklı embriyonik kök hücreler üzerinde çalışmalar yasaklanmıştır. (Embriyonik kök hücre araştırmalarının çağdaş bilim ve kamu vicdanı gereklerine göre yapılması ve bu konudaki hukuksal düzenlemelerin sonuçlandırılması amacıyla durdurulmuştur. Vatandaşın mağduriyetini engellemek ve bu konudaki yanlış yönlendirilmelerin önüne geçmek amacıyla böyle bir karar alınmıştır. Bu amaçla hazırlanan, Embriyonik Kök Hücre Araştırmaları Yönetmeliği taslağı çalışılmaktadır.)

32 Yasal Düzenlemeler Kök hücre uygulamalarının hukuki zemininin oluşması ve uygulamaya yol göstermesi bakımından ülkemizde son yıllarda ayrıntılı yasal düzenlemeler hazırlanmış ve yürürlüğe konulmuştur. Bunlar; 1) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun insan üzerinde deney başlıklı 90 ıncı maddesinde: (1) İnsan üzerinde bilimsel bir deney yapan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

33 Yasal Düzenlemeler (2) İnsan üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için; a) Deneyle ilgili olarak yetkili kurul veya makamlardan gerekli iznin alınmış olması, b) Deneyin öncelikle insan dışı deney ortamında veya yeterli sayıda hayvan üzerinde yapılmış olması, c) İnsan dışı deney ortamında veya hayvanlar üzerinde yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların insan üzerinde de yapılmasını gerekli kılması,

34 Yasal Düzenlemeler d) Deneyin, insan sağlığı üzerinde öngörülebilir zararlı ve kalıcı bir etki bırakmaması, e) Deney sırasında kişiye insan onuruyla bağdaşmayacak ölçüde acı verici yöntemlerin uygulanmaması, f) Deneyle varılmak istenen amacın, bunun kişiye yüklediği külfete ve kişinin sağlığı üzerindeki tehlikeye göre daha ağır basması,

35 Yasal Düzenlemeler g) Deneyin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak açıklanan rızanın yazılı olması ve herhangi bir menfaat teminine bağlı bulunmaması, Gerekir. (3) (Değişik: 31/3/ /7 md.) Çocuklar üzerinde bilimsel deneyin ceza sorumluluğunu gerektirmemesi için ikinci fıkrada aranan koşullarınyanı sıra;

36 Yasal Düzenlemeler a) Yapılan deneyler sonucunda ulaşılan bilimsel verilerin, varılmak istenen hedefe ulaşmak açısından bunların çocuklar üzerinde de yapılmasını gerekli kılması, b) Rıza açıklama yeteneğine sahip çocuğun kendi rızasının yanı sıra ana ve babasının veya vasisinin yazılı muvafakatinin de alınması, c) Deneyle ilgili izin verecek yetkili kurullarda çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanının bulunması, Gerekir.

37 Yasal Düzenlemeler Yukarıda da görüldüğü üzere; Kanunun 90 ıncı maddesinin ilk üç fıkrasında uygulayıcı/araştırmacı bakımından cezai sorumluluk doğmadan insan üzerinde bilimsel deney yapılabilmesinin koşulları belirlenmiş olup kök hücre uygulanmak suretiyle insan üzerinde yapılacak klinik araştırmalar da bu hükümlere göre araştırmaların yürütülmesi gerekir

38 Yasal Düzenlemeler Yine aynı Kanun un 90 ıncı maddesinde ayrı bir fıkra olarak tedavi amaçlı deneme hakkında hukuki düzenlemelere yer verilmiştir. (4) Hasta olan insan üzerinde rıza olmaksızın tedavi amaçlı denemede bulunan kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Ancak, bilinen tıbbî müdahale yöntemlerinin uygulanmasının sonuç vermeyeceğinin anlaşılması üzerine, kişi üzerinde yapılan rızaya dayalı bilimsel yöntemlere uygun tedavi amaçlı deneme, ceza sorumluluğunu gerektirmez. Açıklanan rızanın, denemenin mahiyet ve sonuçları hakkında yeterli bilgilendirmeye dayalı olarak yazılı olması ve tedavinin uzman hekim tarafından bir hastane ortamında yapılması gerekir.

39 Yasal Düzenlemeler hükmüne yer verilmiş olup, uygulayıcının cezai sorumluluktan kurtulabilmesi için öncelikle deneme yapılacak kişinin hasta bir kişi olması, 1) Hastalık hakkında, bilinen tıbbî müdahale yöntemlerinin uygulanmasının sonuç vermeyeceğinin anlaşılması yani bilinen bir tedavi yönteminin olmaması, 2) Denemenin hasta üzerinde ve hukuka uygun rıza alınarak yapılması, 3) Denemenin bilimsel yöntemlere uygun olması, Gerekmektedir.

40 Yasal Düzenlemeler Tedavi amaçlı deneme; her ne kadar standart bir tedavi yöntemi olarak kabul edilmese de en azından uygulamanın bilimsel yöntemlere uygun olması ve hastalığın tedavisinde somut bazı faydalarının olduğunun kanıtlanmış olması gerekmektedir. Henüz birçok hastalık için kök hücre uygulaması, tüm dünyada standartlaşmış tedavi yöntemi olarak kabul edilmemektedir.

41 Yasal Düzenlemeler 2) 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunun nun Ek 10 uncu maddesinde; Klinik araştırmalarınkapsamı ve nasılyapılabileceğini dair genel esaslar belirlenmiş olup maddenin son fıkrasında İnsanlar üzerinde bilimsel araştırma yapılmasına dair usul ve esaslar, Klinik Araştırmalar Danışma Kurulunun ve klinik araştırma alanlarına göre etik kurulların teşkili, görevleri, çalışma usul ve esasları Sağlık Bakanlığınca çıkartılacak yönetmelikle tespit olunur hükmü ile klinik araştırmaların nasıl yapılacağına dair ayrıntılar ve usul hazırlanacak yönetmeliğe bırakılmıştır.

42 Yasal Düzenlemeler 3) Yukarıdaki Kanun hükmü gereğince yeniden çalışmalar yapılmış ve tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Yeni Yönetmelik ile kök hücre klinik araştırmaları kapsamda olup ve eskiden olduğu gibi önce etik kuruldan geçmesi ve daha sonra Sağlık onayına sunulması, buradan alınacak izinle çalışmalara başlanılması öngörülmüştür.

43 Yasal Düzenlemeler Ayrıca; araştırma ürününün imalatının dokuvehücreler yönünden; İnsan Doku ve Hücreleri ile bunlarla ilgili merkezlerin kalite güvenliği hakkında yönetmelik hükümlerine uygun olması gerektiği ve doku ve hücre araştırmalarındaki kayıtların en az 30 yıl saklanması gerektiği kök hücre klinik araştırmaları için gereklidir.

44 Yasal Düzenlemeler Ancak kök hücrelerle yapılacak tedavi amaçlı denemeler de dâhil olmak üzere tüm tedavi amaçlı denemeler; araştırma olmadığından bu Yönetmelik kapsamından çıkarılmıştır. Bakanlığımız Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü olarak tedavi amaçlı denemelerin uygulanmasında usulün ne olacağına dair kılavuz niteliğinde bir çalışma tamamlanmıştır.

45 Yasal Düzenlemeler 4) tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "İnsan Doku ve Hücreleri İle Bunlarla İlgili Merkezlerin Kalite Ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik": Tüm hücresel uygulamalarının belli bir çerçevede yapılabilmesi amacıyla ve Avrupa Birliği nin konu ile ilgili mevzuatına uyum sağlanması amacıyla Avrupa Parlamentosu ve Konseyi nin insan doku ve hücreleri hakkındaki 2004/23/EC, 2006/17/EC ve 2006/86/EC sayılı Direktiflerinin hükümleri göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır.

46 Yasal Düzenlemeler Bu Yönetmelik kapsamında; insanlarda uygulanacak insan doku ve hücrelerinin ve bunlardan elde edilen ürünlerin; Bağışlama, tedarik etme, etiketleme, kayıt altına alma, izleme, test etme, işleme ve bunlardan elde edilen ürünleri; paketleme, işlevlerini koruyacak şekilde depolamaya hazırlama, depolama ve dağıtım aşamalarının tamamında,

47 Yasal Düzenlemeler insan sağlığının en üst seviyede korunmasına yönelik kalite ve güvenlik standartlarını belirlemek ve belirtilen işlemleri yapacak olan doku ve/veya hücre merkezleri, tedarik kuruluşları ve test laboratuvarlarının açılmalarına, faaliyetlerine, tesis, personel ve hizmet alt yapı standartları ile denetlenmelerine ilişkin genel esaslar düzenlenmiştir. Bu Yönetmelik dayanağında, doku ve hücrelerin tedariki, üretimi, bankalanması, dağıtımı, ithalat ve ihracatı gibi hususlarda alt mevzuat çalışmaları devam etmektedir.

48 Yasal Düzenlemeler 5) Makamın tarih ve 1832 sayılı Olurları ile yürürlüğe giren Kemik İliği Nakli Merkezleri Ve Kemik İliği Nakli Doku Bilgi İşlem Merkezleri Yönergesi, Rutin bir kök hücre tedavisi olan kemik iliği nakli tedavilerinin uygulanmasına dair usul ve esaslar ile bu nakilleri yapabilecek merkezlerin taşımaları gereken nitelikleri düzenlemektedir. Bu Yönergenin de günün ihtiyaçlarına göre yenilenmesi amacıyla hazırlanmış yeni Yönerge taslağının yürürlüğe konulması gündemdedir.

49 Mevcut Durum Hematopoetik Kök Hücre Nakli: 2004 yılında 19 Hematopoetik Kök Hücre Nakli Merkezine ruhsat verilmişken bu sayı şuan itibariyle toplam 18 pediatrik, 42 erişkin merkez olmak üzere 60 e çıkmıştır. Kemik iliği nakli yapılan çocuk hasta sayısı 2010 yılında 216, 2011 yılında 400, 2012 yılında 560 olarak gerçekleşmektedir.

50 Mevcut Durum Her bölgede aktif nakil merkezi olması ve hizmet sunumunun iyileştirilmesi amacıyla yeni merkezlere ruhsat vererek nakil merkezlerinin sayısı arttırılmıştır yılında, Erzurum ilinde Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde 24 yataklı Erişkin Kemik İliği Nakli Merkezi, Diyarbakır ilinde ise Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi bünyesinde 7 yataklı Erişkin Kemik İliği Nakli Merkezi tarihinde ruhsatlandırılmıştır.

51 Mevcut Durum 2012 yıl sonuitibarı ile toplam 59 nakil merkezi (Pediatrik 18, Erişkin 41) bünyesinde Pediatrik 108, Erişkin 401 olmak üzere toplam 509 hasta yatağı mevcut olup, 2592 nakil gerçekleştirilmiştir. Otolog nakil sayısı 1416, allojenik nakil sayısı 1176 (Akrabadan 881, Akraba dışından 162, Haploidentik 133) olarak gerçekleşmiştir. (Otolog nakil biraz fazla. Avrupa da otolog çok daha fazla)

52 Mevcut Durum

53 Mevcut Durum

54 Mevcut Durum

55 Mevcut Durum

56 Kök Hücre Uygulamalarında Dünya da Yasal Durum /24/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey direktifi insan doku ve hücrelerin bağışlanma, tedarik, test etme, işlenme, korunma, saklanma ve dağıtım aşamalarının güvenlik ve kalite standartlarını belirlemeye ilişkin /17/EC /86/EC komisyon direktifleri /83/EC /1394/EC sayılı ileri tıbbi tedavi ürünleri hakkında Avrupa Parlementosu ve konsey yönetmeliği - JACIE FACHT (İsviçre, İspanya) - FDA - ACHTA O.İlhan,

57 İnsan Doku ve Hücrelerinin Bağışlanma, Tedarik, Test Etme, İşlenme, Korunma, Saklanma ve Dağıtım Aşamalarının Güvenlik ve Kalite Standartlarını Belirlemeye İlişkin 31 Mart 2004 tarih 2004/23/EC SAYILI AVRUPA PARLAMENTOSU VE KONSEYİ DİREKTİFİ O.İlhan

58 GENEL HÜKÜMLER KISIM I Madde 1 Hedef Bu direktif, insan sağlığının en üst düzeyde korunabilmesi için insanlarda kullanılacak insan doku ve hücrelerinin kalite ve güvenlik standartlarını koymaktadır. O.İlhan

59 Avrupa Parlamentosu ve Konseyi nin insan doku ve hücrelerinin bağışlanması, elde edilmesi ve test edilmesine ilişkin belirli teknik şartlar ile ilgili 2004/23/EC sayılı Direktifini uygulayan 8 Şubat 2006 tarih ve 2006/17/EC sayılı KOMİSYON DİREKTİFİ (EEA ilintili metin) O.İlhan

60 2.4 (burada ölü donör mü kullanılır?) Vefat etmiş bir donörle ilgili olarak, kan örnekleri hemen ölümünden önce elde edilmiş olmalı ya da bunun mümkün olmaması halinde örnek alma zamanı, mümkün olduğu kadar, ölümden hemen sonra ve her halükarda ölümden sonraki 24 saat içerisinde olmalıdır. 2.5 (a) Yaşayan donörlerle ilgili olarak (allojenik kemik iliği kök hücre ve periferal kan kök-hücre donörleri, tatbiki nedenler için), kan örnekleri bağış anında alınmış olmalıdır ya da bunun mümkün olmaması halinde, bağıştan sonra yedi gün içerisinde olmalıdır (bu, bağış örneğidir). (b) Allojenik yaşayan donörlerin dokuları ve hücrelerinin uzun dönemler için saklanabildiği durumlarda, 180 günlük bir aranın ardından tekrar eden örnekleme ve test etme gerekmektedir. Bu tekrarlanan test etme koşullarında, bağış örneği, bağıştan 30 gün önce ve7 gün sonra alınabilir. (c) Allojenik yaşayan donörlerin dokuları ve hücrelerinin uzun dönemler için saklanamadığı ve bu nedenle bağış örneğinin tekrar eden örneklemenin mümkün olmadığı durumlarda, yukarıdaki nokta 2(5)(a) uygulanır. 2.6 Eğer yaşayan bir donörde (kemik iliği kök hücre donörleri ve periferal kan kökhücre donörleri dışında) yukarıda 2(5)(a) da belirtildiği gibi bağış örneği, HIV, HBV ve HCV için nükleik asit amlifikasyon tekniği (NAT) ile ek bir teste tabi tutulduysa, tekrarlayan kan örneğinin test edilmesi gerekli değildir. İşleme tabi tutmanın söz konusu virüsler için geçerli kılınmış bir bir inaktivasyon adımını içermesi halinde, yeniden test etme de gerekli değildir. 2.7 Kemik iliği ve periferal kan kök-hücre ile ilgili olarak, test etmek için kan örnekleri, bağıştan önceki 30 gün içerisinde alınmalıdır. 2.8 Neonatal donörlerle ilgili olarak, çocuk üzerinde tıbbi olarak gereksiz işlemler gerçekleştirmekten kaçınmak için biyolojik testler donörün annesi üzerinde gerçekleştirilmelidir. O.İlhan

61 İnsan doku ve hücrelerinin izlenebilirlik şartları, ciddi advers etki ve olayların bildirimi ve söz konusu doku ve hücrelerin kodlanması, işlenmesi, saklanması, depolanması ve dağıtımına ilişkin belirli teknik şartlarla ilgili Avrupa Parlamentosu ve Konsey in 2004/23/EC sayılı Direktifini uygulayan 24 Ekim 2006 tarih ve 2006/86/EC sayılı KOMİSYON DİREKTİFİ (EEA ilintili metin) O.İlhan

62 AVRUPA TOPLULUKLARI KOMİSYONU, (1) 2004/23/EC sayılı Direktif in insan hayatının üst düzeyde korunmasını sağlayabilmek için, insana uygulaması amacıyla insan doku ve hücrelerinin bağışı, elde edilmesi, test edilmesi, işlenmesi, saklanması ve depolanması ile ilgili kalite ve güvenlik standartları ile insana uygulaması amacıyla insan doku ve hücrelerinden elde edilerek imal edilmiş ürünlere ilişkin düzenlemeler getirdiğini göz önünde bulundurarak; (2) 2004/23/EC sayılı Direktif in insana uygulanmaları yoluyla insan doku ve hücrelerinden hastalıkların geçişinin engellemek ve eşit bir kalite ve güvenlik düzeyi sağlamak amacıyla, insan doku ve hücrelerinin uygulanması süreçlerinin her bir adımı için -doku kuruluşları için bir kalite sistemine ilişkin standartlar ve şartlar da dahil olmak üzere- spesifik teknik şartların tesis edilmesini talep ettiğini göz önünde bulundurarak; (3) Üye Devletler de insan sağlığının üst düzeyde korunmasının sağlanabilmesi için 2004/23/EC sayılı Direktif uyarınca, doku kuruluşları için ve doku kuruluşlarındaki hazırlık süreci için bir akreditasyon, atanma, ruhsatlandırılma, lisanslanma sisteminin kurulması gerekmektedir. Bu sistem için teknik şartların ortaya koyulması gerektiğini göz önünde bulundurarak; O.İlhan

63 (4) Doku kuruluşlarının akreditasyonu, atanması, ruhsatlandırılması ve lisanslanması şartları organizasyonu, personeli, ekipmanı ve materyalleri, tesisleri, dokümantasyonu ve kayıt ve kalitenin gözden geçirmesini kapsar. Akredite olmuş, atanmış, ruhsatlandırılmış ve lisanslanmış doku kuruluşlarının, yürüttükleri faaliyetlere ilişkin ilave şartlara da uymaları gerektiğini göz önünde bulundurarak; (5) Doku ve hücrelerin işlenmesi sırasında hava kalitesi standardı doku ya da hücrelerin kontaminasyonu riskini etkileyebilecek önemli bir faktördür. Genellikle İyi İmalat Uygulamalarına ilişkin Avrupa Kılavuzu Ek I de ve 2003/94/EC sayılı Komisyon Direktifi nde tanımlandığı gibi A Sınıfı na eşit düzeyde bir hava kalitesi ile partikül sayımı ve mikrobiyal koloni sayımı ile gerekmektedir. Ancak bazı durumlarda A Sınıfı standardında eşit düzeyde bir hava kalitesi ile partikül sayımı ve mikrobiyal koloni sayımı görülmez. Bu şartlarda, seçilmiş olan ortamın doku ve hücrelerin işlenmesi ve söz konusu insan uygulamaları için gerekli kalite ve güvenliğe sahip olduğunun gösterilmesi gerektiğini göz önünde bulundurarak; (6) Bu Direktif in kapsamı insan doku ve hücrelerinin kodlama, işleme, saklama, depolama ve insan vücuduna uygulanacak sağlık kuruluşuna nakli sürecinde kalitesini ve güvenliğini kapsar. Ancak bu doku ve hücrelerin insana uygulamalarını (implantasyon cerrahisi, perfüzyon, inseminasyon veya embriyo transferi gibi) kapsayacak şekilde genişletilemez. Bu Direktif in ciddi advers etki ve olayların izlenebilirliği ve bildirimine ilişkin hükümleri, 2006/17/EC sayılı Komisyon Direktifi ile düzenlenmiş olan insan doku ve hücrelerinin bağışlanması, elde edilmesi ve test edilmesi konularına da uygulandığını göz ününde bulundurarak; O.İlhan

64 Madde 1 Kapsam 1. Bu Direktif, (a) insanda uygulanmasını amaçlayan insan doku ve hücreleri ile (b) insan uygulanmak amacıyla insan doku ve hücrelerinden elde edilmiş ve diğer direktiflerin kapsamına girmeyen mamul ürünlerin kodlanması, işlenmesi, saklanması, depolanması ve dağıtımına uygulanır. 2. Bu Direktif te izlenebilirlik ve ciddi advers etkilerin bildirimine ilişkin, Madde 5 ten Madde 9 a kadar olan hükümler insan doku ve hücrelerinin bağışlanması, tedarik edilmesi ve test edilmesine de uygulanır. O.İlhan

65 AVRUPA PARLEMENTOSU ve KONSEYİ YÖNETMELİĞİ (EC) No 1394/ Kasım 2007 İleri Tıbbi Tedavi Ürünleri Hakkında Değiştirilmiş Direktif 2001/83/EC ve Yönetmelik (EC) No 726/2004 (EEA Uyumlu Metin) O.İlhan

66 (16) İleri tedavi tıbbi ürünleri klinik çalışmaları kapsayıcı prensipler ve Avrupa Parlementosu ve Konseyi 4 Nisan 2001 tarihli 2001/20/EC Direktiflerine dayalı etik gereklilikler birlikte düşünülerek ele alınmalıdır. İnsana dayalı tıbbi ürünlerin klinik çalışmaları, iyi klinik uygulamanın gerçekleştirilmesine dair ilgili üye ülkelerin yasa, düzenleme ve idari hükümlerine göre yapılır. (3) Fakat, 8 Nisan 2005 tarihli 2005/28/EC Komisyon Direktifindeki iyi klinik çalışma prensip ve detaylı yönergesine bağlı beşeri araştırma amaçlı tıbbi ürünler, bu tür ürünlerin(4) üretimi ve ya nakliyesi için yetki gereklilikleri, ileri tedavi tıbbi ürünlerinin spesifik teknik özellikleri de dikkate alınarak uygun kurallara göre adapte edilmelidir. (17) İleri tedavi tıbbi ürünlerin üretimi, 8 Ekim 2003 tarihli 2003/94/EC Komisyon Direktifine bağlı beşeri tıbbi ürünler ve beşeri araştırma tıbbi ürünleri(5) için iyi üretim uygulamaları prensip ve yönerge esas alınarak iyi üretim uygulamaları prensiplerine uygun olmalı ve gerektiği takdirde bu ürünlerin özel durumuna bağlı olarak ilgili uygulamalara adapte edilmelidir. Ayrıca üretim işleminin özel durumunu yansıtmak için ileri tedavi tıbbi ürünlere bağlı spesifik yönergeler hazırlanmalıdır. (18) İleri tedavi tıbbi ürünler, tıbbi cihazlar ya da aktif implante edilebilen tıbbi cihazlar ile birleştirilebilir. Bu cihazlar, sırasıyla uygun kalite ve güvenlik aşamalarının garanti altına alınması için 14 Haziran 1993 tarihli 93/42/EEC Konsey Direktiflerine dayanan tıbbi cihazlara(1) bağlı gereklilikleri ve 20 Haziran 1990 tarihli 90/385/EEC Konsey Direktiflerine dayanan üye ülkelerin aktif implante edilebilen tıbbi cihazlarla(2) ilgili yasalarını karşılamalıdır. Onaylanmış bir kuruluş tarafından ilgili bu direktiflere göre tanımlanan tıbbi cihaz parçası veya aktif implante edilebilen tıbbi cihaz parçası değerlendirme sonuçları bu düzenleme dikkate alınarak birleştirilmiş ileri tedavi tıbbi ürünleri altında işleme alınmalıdır. O.İlhan

67 KABUL EDİLMİŞ YÖNETMELİK: BÖLÜM 1 ANA FİKİR VE TANIMLAR Kısım 1 Ana Fikir Bu Yönetmelik ileri tedavi tıbbi ürünlerinin yetki, idare ve farmacovilijansını kapsayan spesifik kurallar bütünüdür. Kısım 2 Tanımlar /83/EC Direktifindeki Kısım 1 ve Kısım 3 deki tanımların yanında, 2004/23/EC Direktifinin (a) noktasından (l) ve (o) noktasından (q) bölümü ve aşağıdaki tüm tanımlar bu Düzenlemenin amaçlarıdır: İleri Tedavi Tıbbi Ürün aşağıda belirtilen beşeri amaçlı kullanılan tıbbi ürünler tanımlarıdır: 2001/83/EC Direktifinde Annex I in IV. Bölümünde tanımlanan gen tedavi tıbbi ürünleri 2001/83/EC Direktifinde Annex I in IV. Bölümünde tanımlanan somatik hücre tedavi tıbbi ürünleri (b) bölümünde tanımlanan doku mühendisliği ürünleri O.İlhan

68 Fransa da Embriyo yasası kabul edildi. Embriyo ve embriyodan alınan kök hücrenin nakil amaçlı kullanımına olanak sağlıyor.

69 ISHAGE-Europe (Joint Accreditation Committee of ISHAGE- Europe and EBMT) O.İlhan

70 JACIE STANDARTLARININ AMACI Hematopoietik progenitör hücre transplantasyonunda gerçekleştirilen tıbbi ve laboratuar uygulamaların kalitesini artırmaktır Jacie Standartları, 5. versiyon; Mart 2012 O.İlhan

71 STANDART? Medikal literatürde uzlaşmaya varılan görüşler ve bu alandaki uzmanların katkılarının tümü O.İlhan

72 KALİTE? Bir ürün ya da işlemin önceden belirlenmiş koşullara ya da standartlara uygunluğu KALİTE KONTROL? Bir kalite programının ürününü ifade eder.bu kalite programı test etme ve piyasaya sürme dahil hematopoetik progenitör hücre ürünlerinin imal edilmesindeki aktiviteleri ve kuruluşun personel, ekipman belirteçler ve oprerasyonlar bakımından doğruluk ve güvenilirliğini saptamak için kullanılan kontrolleri içerir O.İlhan

73 ÖNEMLİ NOTLAR... JACIE standartları, hematopoetik hücre transplantasyonu ve tedavisi ile uğraşan ya da bu tür işlemlere destek hizmeti sağlayan kişi ve kuruluşlar için en alt düzeyde kılavuzluk sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. O.İlhan

74 ÖNEMLİ NOTLAR... Toplumdaki uygulama standartları ya da ulusal ve/veya Avrupa Birliği tüzükleri ve direktifleri ek koşullar belirliyorsa, JACIE standartlarında bir tesisin ya da bireyin hayata geçirmesi gereken bütün prosedürlerin ve uygulamaların kapsanması amaçlanmamaktadır. Her kuruluş ve birey, ek standartların gerekli olup olmadığını belirlemek üzere uygulama ve prosedürlerini analiz etmelidir. O.İlhan

75

76 Figure 1 Structure of JACIE. Of.cers (JACIE Executive Committee, from Oct 2006): President: Ineke Slaper-Cortenbach (ISCT Europe), Vice-President: Jane Apperley (EBMT), Medical Director: Diana Samson, Accreditation Committee chairman: Derwood Pamphilon, Executive Of.cer: Eoin McGrath. Sector representatives: Paediatrics: Jackie Cornish,Nursing: Mairead nı Chonghaile, NETCORD: Peter Wernet. NationalRepresentatives: Austria: Susanne Matthes-Martin; Belgium: Ivan VanRiet; Czech Republic: Vladimir Koza; Denmark: Niels Jacobsen; Estonia:Hele Everau; Finland: Tapani Ruutu; France: Catherine Boccaccio;Germany: Norbert Schmitz; Greece: Damianos Sotiropoulos; Italy:Alessandro Rambaldi; The Netherlands: Brigit Bar; Norway: Gunnar Kvalheim; Poland: Jerzy Holowiecki; Slovakia: Mikulas Hrubisko; Slovenia: Joze Pretner; Spain: Carlos Solano; Sweden: Per Ljungman; Switzerland: A Gratwohl; Turkey: Osman Ilhan; United Kingdom: Mark Lowdell. Samson D et al. BMT ( )

77 Samson D et al. BMT ( )

78

79

80

81 JACIE -TÜRKİYE TÜRKİYE TEMSİLCİSİ PROF. DR. OSMAN İLHAN JACIE MÜFETTİŞLERİ: PROF. DR. OSMAN İLHAN PROF. DR. SEMA ANAK PROF. DR. ALİ ÜNAL PROF. DR. YENER KOÇ PROF. DR. DUYGU UÇKAN PROF. DR. MUTLU ARAT PROF.DR HAKAN GÖKER PROF.DR. MUHİT ÖZCAN PROF.DR. GÜLSAN TÜRKÖZ SUCAK PROF.DR. CAN BOĞA PROF.DR. TÜRKER ÇETİN PROF.DR. VOLKAN HAZAR PROF.DR. BÜLENT ESER PROF. DR. ENVER ÖZDEMİR PROF.DR.FEVZİ ALTUNTAŞ DOÇ. DR. ENDER ALTIOK DOÇ. DR. PERVİN TOPÇUOĞLU DOÇ.DR. DİDEM AYDIN O.İlhan

82 JACIE TÜRKİYE 1- Başkent Üniversitesi- Adana ( 10 Ocak 2012) -Kemik İliği periferik kök hücre nakli ünitesi - Hücre Toplama Merkezi - İşleme laboratuarı 2- Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi ( 14 Şubat 2012 ) -Kemik İliği periferik kök hücre nakli ünitesi - Hücre Toplama Merkezi - İşleme laboratuarı 3- Acıbadem Üniversitesi (Devam ediyor) - İşleme laboratuarı

83

84 PROF. DR. O.S. SARDAŞ VE KİT EKİBİ- 1988