GiJ. l!i!j AHMET KA VAS. Ni KAB. (bk. PEÇE). N İKAR ( -,.ıi.q.;jf ) Kul ile Hak arasına giren,

Transkript

1 NiJERYA kenin seçkin devlet adamlar arasnda yer alan Umsan Bugage'nin başkanlğndaki lslamic Trust of Nigeria ve Counsil of Ulama farkl gruplarn önde gelen aydnlarn bir arada toplam aya özen göstermektedir. Sömürgecilik öncesinde Nüerya'nn pek çok şehri birer İslam kültür merkezine dönüşmüş ve aralarnda hanmlarn da bulunduğu birçok alim yetişm i ştir. Saidu Zungur, İbrahim Süleyman, Mulazu Hadeja, Aminu Kana, Akolu Aliye ve Aliyu Namandji bunlar arasnda saylabilir. İngiliz sömürgeciliği döneminde müslümanlarn dini inançlarna uygun bir hayat sürmelerine pek çok alanda müsaade edilmedi. Özellikle Sakoto halifeliğinin yürüttüğü zekat müessesesi ve Arapça eğitim yasakland, İn gilizce'nin kullanlmas zorunlu hale getirildi. Ayn şekilde Osman b. Fudl'nin öğrencilerinden Muhammena Birnin Gwara'nn Arap harfleriyle yazl dil haline getirdiği Hevsa dilinin yazm durduruldu. Getirilen snrlamalar yüzünden bağmszlk öncesine kadar sadece birkaç bin kişi hacca gitme imkan bulurken 1973'te bu say 'e, 1976'da 'e ulaşt. Ülkenin 1986 ylnda İ slam Konferans Teşkilat'na üye olmas hrstiyan çevrelerce tepkiyle karşland yl sonu ile 2000 ylnn ilk aylarnda müslümanlarn çoğunlukta o lduğu on dokuz eyalette ülkenin anayasasndaki "ahval-i şahsiyye "ye dair şer"i hükümler diğer alanlara da uygulanmaya başland. H ristiyanlar bu uygulamaya şiddetle tepki göstererek ülkeyi büyük bir karşklğa sürüklediler. Çkan olaylarda çok sayda insan öldü. Nüerya'da şer'l hükümlerin günlük hayatn her alannda temsil edilmeye başlanmas bölgedeki diğer ülkelerde de yakndan takip edilmektedir ylnda, nüfuslarn olduğundan daha çok göstererek yönetirnde müslümanlardan daha fazla söz sahibi olmak isteyen hr i stiyanlarla müslüman halk arasnda devam eden çatşmalarda 1000'den fazla insan hayatn kaybetti. BİBİYOGRAFYA : R. W. July, Histoire des peuples d'afrique norie (tre. P. Ad o do v.dğr). lssoudun 1977, II, 25-40; J. Ki-Zerbo, Histoire de l'a{rique noire, Paris 1978, s , ; P. B. Clarke, WestA{ricaand Islam, ondon 1982, s ; Adem Abdullah el İl url, el-islam el-yevm vegaden fi l'licfrya, Kahire 1405/1985, s. 47, 57, 59, 60, 66-68; E. M'Bokolo, Afrique noire, histoire et civilisations, Paris 1992, Il, 51-52; M. A. de Montclos, e Nigeria, Paris 1994; B. Nantet- R. Bazenguissa, 'Afrique: mythes et realites, Paris 1995, s , 123, 224; Cengiz Orhonlu, "Osmanl-Bomu Münasebetlerine Ait Belgeler", TD, sy. 23 ( 969). s ; S. U. Balogun, "Arabic Intellectualism in 112 West Africa: The Role of the Sakoto Caliphate", JIMMA, Vl/2 (1985). s ; AbdurRahman I. Doi. "Islamic Education in Nigeria ll th Century-20'h Century", Muslim Education Quarterly, II/2, Cambridge 1985, s ; R. O. Abubakre, "The Role of Muslim Youth in the Propagation of Islam in Nigeria", Islam and the Modern Age, XVII/4, New Delhi 1986, s ; J. Hunwick. "Neo-Hanbalism in Southern Nigeria: The Reformist ideas of al-hajj Adam al-ilüri of Agege", Islam et societes au sud du Sahara, sy. 3, Paris 1989, s ; Ousmane Kane, "es mouvements religieux et le champ politigue au Nigeria septentrional: le cas du reformisme musulman a Kana", a.e., sy. 4 ( 1990). s. 7-24; Ahmet Kavas, "Afrika'nn Sömürgeleştirilmesi Öncesinde Rabih b. Fazlullah'n Kurduğu Son Biladu's-Sudan Devleti ve Fransa'yla Mücadelesi", Osm.Ar., XX (2000). s. 9-35; M. Hiskett, "Nigeria", EJ2 (Fr.). VIII, Ni KAB GiJ l!i!j (bk. PEÇE). N İKAR ( -,.i.q.;jf ) AHMET KA VAS Kul ile Hak arasna giren, aşk maşuktan ayran engel; ilahi hakikatierin salikin kalbinde tecelli etmesini önleyen maddi suretierin izi anlamnda tasavvuf terimi (bk. HİCAB). NİKABET (bk. NAKİBÜEŞRAF). Ni KAH (r:!of) Sözlükte " birleştirme, bir araya getirme; evlenme, evlilik; cinsel ilişki" gibi anlamlara gelen nikah kelimesi fkh terminolojisinde, şer'an aranan şartlar çerçevesinde aralarnda evlenme engeli bulunmayan bir erkekle bir kadnn hayatlarn geçici olmakszn birleştirmelerini sağlayan akdi ve bu yolla eşler arasnda meydana gelen evlilik ilişkisini ifade eder. Arapça'da zevac kökünden türeyen kelimeler de "evlenmek, evlend.irmek, evlilik, evliliğin taraflarn oluşturan eşler" manalarnda yaygn biçimde kullanlr (Kur'an- Kerim ve hadislerdeki örnekleri için bk. M. F Abdülbaki. el-mu' cem, "zvc" md.; Wensinck, el-mu'cem, "zvc" md.). Ailenin temelini teşki l eden evlilik bütün ilahi dinlerde, kadn ve erkeğin kendilerine özgü bir mahremiyet ve paylaşm alan oluşturmalarna ve insan soyunun devamna katk sağlamalarna imkan veren yegane meşru ilişki olarak kabul edilmiştir (mesela bk. el-a'rat 7/80-81; er-ra'd 13/ 38; islam'dan önceki din ve topluluklarla İslam'daki aile telakkisi hakknda bilgi için bk. AİE). İslam'da hayatn çeşitli alanlarna dair pek çok düzenleme Kur'an ve Sünnet'te ortaya konan genel ilkeler ve amaçlar çerçevesinde ihtiyaçlara, zaman ve şartlara göre İslam toplumunun takdirine braklrken evlenme ve aile ile ilgili belli başl hükümlerin doğrudan Kur'an tarafndan belirlenmiş o l mas ve bu hükümlerin Hz. Peygamber ta rafndan genişçe açklanp uygulanmas İslam dininin evlilik ve aile kurumuna atfettiği önemin bir ifadesidir. Kur'an- Kerim'de nikah kelimesi ve tüc revleri genellikle evlenme akdini belirtmek üzere on dokuz ayette geçmektedir (M. F Abdülbaki. el-mu'cem, "nkl:" md.). Bunlarn bir ksm bağlam dikkate a ln arak "cinsel ilişki" ve "buluğ" gibi anlamlarda da yorumlanmştr. Baz ayetlerde canl varlklarn çift olarak yaratldğna değinilirken "zevc" kelimesi kullanlmakla birlikte bunun tekil veya çoğulunun (ezvac) isim tamlamas içinde başkasna 1 başkalarna izafe edilerek kullanmnn sadece ara l arnda evliilk bağ bulunan insanlar hakknda olmas dikkat çekicidir. Kur'an'da, insanlar için kaynaşp huzur bulacaklar kendi türünden eşler yaratp aralarnda sevgi ve merhamet meydana getirmesi Allah'n kudretinin kantlar arasnda saylmş (er-rum 30/21). mecazi bir anlatmla eşierin birbiri için elbise konumunda olduğu belirtilmiş (el-bakara 2/187), çeşitli şekillerde evlilik teşvik edilmiş (en-nahl 16/72; en-nur 24/ 32). neslin bozulmasna yol açacak gayri meşru ilişkiler yasaklanmştr (el-isra 17/ 32). Diğer taraftan Kur'an'da nikah akdi erkek tarafndan kadna verilen sağlam bir teminat olarak nitelenmiş (en-nisa 4/21). evlenemeyenlerin bu imkan buluncaya kadar iffetlerini korumalar istenmiş (en NO.r 24/33). böylece evliliğin büyük sorumluluk gerektiren bir kurum olduğuna dikkat çekilmiştir. Kur'an'da, nikah akdinin kuruluşundan evliliğin tarafiara getirdiği hak ve veclbelere ve evlenmenin sona ermesine kadar bir dizi hükme yer verilmesi evlenneye atfedilen önemin diğer bir göstergesidir. Bu çerçevede, Cahiliye döneminde uygulanan nikah- makt (üvey anne ile evlenme) yasaklanarak ve evlenilmesi haram olan kadnlar saylarak evlenneye ilişkin baz snrlamalar getirilmiş (en Nisa 4/22-24). erkeklerin kadnlar üzerin-

2 de olduğu gibi kadnlarn da erkekler üzerinde mikuf ölçüsü içinde haklarnn bulunduğu, ailenin geçiminden sorumlu olan kocann evin reisi konumunda olduğu (el Bakara 2/228, 233; en-n isa 4/34; et-talak 65/6-7). mehrin kadn için bir hak olarak görülmesi gerektiği ve mallar üzerinde dilediği gibi tasarrufta bulunabileceği belirtilip kadnlarla iyi geçinilmesi istenmiş (el-bakara 2/237; en-nisa 4/4, 9, 32-33). nikahn kar kocay birbirine bağlamas yannda taraflar ayrlsa bile onlarn kan yakn l ar arasnda devam edecek shrl hsmlk meydana getiren bir bağ olduğuna dikkat çekilmiştir (e n-nisa 4/23; el-furkan 25/54). Öte yandan kar-koca arasnda çkacak anlaşmazlklarn olabildiğince aile mahremiyeti içerisinde çözümten ip evlilik birliğinin korunmas, buna imkan bulunamamas halinde nikah bağna iyilikle son verilmesi ve bu durumun ortaya çkaracağ hak ve yükümlülüklere riayet edilmesi istenmiştir (el-bakara 2/229; en-n isa 4/ 35; et-talak 65/ 1-7). Nikah kelimesi ve türevlerinin hadislerde de genellikle "evlenme akdi" an lamnda kullanldğ görülür (Wensinck, el-mu' cem, " nkl: " md.). Evliliği kendisinin ve önceki peygamberlerin sünneti olarak niteleyen ResGl-i Ekrem (Buhar!, "Nikab", ; Tirmizi, " Nikfb ", ) imkan olanlar evleomeye teşvik etmiş, evliliğin iffeti korumada ve neslin devamnda önemini vurgulamş (İbn Mace, "Nikab", 8; Ebu Davüd, "Nikab", ). evliliğin kalc olmas ve mutluluk içinde sürmesi için eşler arasnda denkliğe dikkat edilmesini ve evlenmeden önce eşierin birbirlerini görmelerini tavsiye etmiş (Buhilrl, "Nikab", 5 ; İbn Ma ce, "Nikab", 6), velisiz nikah yaplmamasn (Buhilr!, "Nikab", 36). fakat mutlaka kadnn da rzasnn alnmasn istemiş (İbn Mace, " Nikfb ", ) ve evlilik ilişkisinin ciddi bir sebep bulunmakszn sona erdirilmesinden Allah ' n hoşnut olmadğn be lirtmi ş tir (Ebu Davüd, "Talak", 3; Nesa!, "Talak", 34). Sünnetle, en az iki şahit huzurunda alen! olarak (Ebu Davud, "Nikab", 9) gerçekleştirilmesi istenen nikah akdi belli bir merasime tabi tutulmamş, ancak evliliğin ilan edilmesi, bir konuşma yap lmas, bu vesileyle dost ve akrabaya ziyafet verilmesi, def vb. aletlerle eğlenilmesi tavsiye edilmiştir (Buhilrl, "Nikab", 67, 68, 7 ; Müslim. "Nikab", 96-98; Ebu Davüd, "Nikab", 32; Tirmizi. "Nikab", 6) Hz. Aişe'nin konuya ilişkin açklamasndan, Cahiliye dönemindeki dört çeşit nikahtan sadece birinin İslam'n tasvip ett i ği evlilik türü olduğu, diğerlerinin ResGl-i Ekrem tarafndan yasakland ğ anlaşlmaktadr (Bu har!, "NikaJ:", 36; Ebu Davud. "Talak", 33 ). Hz. Peygamber döneminden itibaren müslüman toplumlarda aile ve evlilik kurumuna büyük önem atfedilmiş, fakihler tarafndan aile hukukunun en temel ve en önemli konusu olan nikahn dini hükmü, mahiyeti, unsur ve şartlar, evliliğin sonuçlar vb. hususlar ayrntl biçimde ele alnp incelenmiş, baz konularda görüş birliğine varlrken bazlarnda ayn mezhep içinde bile farkl görüşler ileri sürülmüştür. Farkl görüşlerin ortaya çkmasnda ilgili naslarn yoruma açk olmas yannda evlilik konusunun dini, ahlaki, ekonomik ve sosyal yönlerinin bulunmas, dolaysyla gen i ş islam coğrafyasnda yaşayan değişik rk ve kültürlere mensup topluluklarn aile hayatna ilişkin telakkileri ve bunlarn tarihi süreç içerisinde şartlarn değişmesine paralel biçimde değişikliğe uğramas etkili olmuştur (Os m a nllar' da bu alanda y ürürlüğe konan ilk kanun ve etkileri için bk. HUKÜK - AiE KARARNAMESi ) Meşruiyeti Kur'an ve Sünnet'in yan sra icma ile de desteklenen nikah, fkh literatüründe hukuki bir muamele olarak ele alnp hükümleri buna göre belirlenmekle birlikte evleomenin ibadet yönünün bulunup bulunmadğ tart şlmştr. Bir grup Şafii fakihi ibadetin Allah için yaplan bir amel olduğunu, cinsel istekterin teskinini sağlayan evleomenin ise alm sat m gibi dünyaya ait bir iş olup ibadet yönünün bulunmadğn ileri sürmüştür. Peygamberlerinin getirdiği dine inanmayan kimselerin nikahlarnn geçerli addedilmesi (el-kasas 28/9; Tebbet 1 I 1/4). müslüman bir erkeğin Ehl-i kitap bir kadnla evlenmesinin caiz olmas ve gayri müslim bir kişinin müslüman olmas halinde nikah nn geçerli saylm a s bu görüşü destekleyen deliller arasnda zikredilir. Buna karşlk içlerinde baz Şafiiler'in de bulunduğu fukaha çoğunluğ un a göre evlenip yuva kurmak, aile soruml uluğunu üstlenip topluma yararl çocuklar yetiştirmek AJlah ' n hoşnut olduğu işlerden olduğu için geniş anlamyla ibadet kapsamndadr; hatta evleomenin sevab nafile ibadetlerle meşgul olmak için bekar d u rmann sevabna nisbette daha üstündür (a yr ca bk. A'ZEB; MÜCERRED). Ni kahn müslüman ve gayri müslimler için geçerli olmas dünyadaki kamu düzeniyle ilgili bir hükümdür. Nitekim yol ve köprü yapt rmak gibi hay r işleri müslüman bakmndan bir yönüyle dünya hayatnn dirliğiyle alakah iken bir yönüyle de ibadet niteliğindedir; halbuki gayri müslim için bunlar ibadet saylma- Ni KAH maktadr. Bu bakş açs farkllğ neticesinde nikahn dini hükmü konusunda başlca iki tavr ortaya konmuştur. imam Şafii gibi fakihlere göre normal şartlarda evlenmenin hükmü mubah, diğerlerine göre vacip (farz) veya menduptur. İ kinci grupta yer alanlardan Zahiriler bunu namaz ve oruç gibi farz- ayn sayarken fakihlerin büyük çoğunluğu mendup 1 sünnet-i müekkede olarak nitelemektedir. Baz fakihler, evleomenin cenaze namaz gibi farz- kifaye veya selam alma gibi kifal vacip olduğu, toplumda bir kesimin evlenmesiyle diğerlerinden uhrevl sorumluluğun düşeceği, hiç kimsenin bu görevi yapmamas halinde toplumun uhrevl bakmdan toptan sorumlu tutulacağ kanaatindedir. Normalin dşndaki şartlarda ise evlenecek kişinin durumuna göre farz 1 vacip, mendup 1 sünnet, rnekruh veya haram olabileceği belirtilmiştir. Mesela evinin geçimini sağlayacak derecede ekonomik gücü olup evlennediği takdirde zinaya düşeceği kesin olan bir kimsenin evlenmesinin farz olduğu söylenirken eş ve çocuklarna zulüm ve işkence edeceği bilinen bir kimsenin evlenmesi baz fakihlerce haram, bazlarnca rnekruh saylm şt r (Aiaeddin es-semerkandl, ll, 57-58; Kasanl, ll, ; Mv.F, XI, ) Klasik fkh literatüründe nikah kelimesi hem evlenme akdini hem bu akidle kurulan evlilik bağnveeşler arasndaki hukuki ilişkiyi ifade etmek üzere kullanlmş tr. İlk dönem fkh kitaplarnda nikahn sosyal ve hukuki bir kurum olarak önem ve mahiyetinden, bir akid türü olarak unsur ve şartlarndan, buna bağlanan sonuçlardan ve evliliği sona erdiren durumlardan geniş bir şekilde bahsedilmekle birlikte muhtemelen anlam ve mahiyetinin çok iyi bilinmesi sebebiyle nikah akdinin terim tanm yaplmam ştr. XII. yüzyl sonrasna ait eserlerde ise nikahn terim anlam na açklk getirilirken hukuk tekn iğ i ve mantğ mü la h az a l arna ağ rlk verilerek daha çok "eşlerin meşru ölçüler içerisinde birbirinden cinsel bakmdan faydalanmasn helal klan akid" veya "erkeğe kadndan cinsel olarak istifade hak ve yetkisini veren akid" şeklinde tanmlarn yapl dğ, bu arada nikahn amaç ve hikmetlerinden geniş biçimde söz edildiği görülür. Mesela Serahsl, fakihlerin nikah akdinin mahiyetiyle ilgili bakşiarna şk tutan açklamalarnda sözlük an lamyla bağlant kurmak suretiyle nikahn cinsel ilişkiye meş ruiyet kazandran bir akid olduğunu, hayat ortaklğ meydana getirmek üzere eşleri tek bir vücut gibi birbirine bağladğ n ifa- 11 3

3 Ni KAH de ettikten sonra nikahn taraflar için maddi ve manevi yararlar sağlama amacnn bulunduğunu ve cinsel arzular tatminin nikahn öncelikli hedeflerinden olan neslin sürdürülüp korunmas gayesine hizmet eden bir vasta olduğunu belirtmiştir (el Mebsut, IV. 92; XVI. 23 ). Yine birçok fakih tarafndan nikah akdiyle meydana gelen evlilik b i rliğinin, eşierin karşlkl sevgi ve saygya dayal hayat arkadaşlğ anlayş ve süreklilik esas üzerine kurulu olmas ge rektiği, bu sebeple İslam ' n geçici evlilik uygulamasna nihayet verd i ği (bk. MÜTA) ve zorunluluk bulunmadkça evliliğin sona erdirilmesinin caiz olmadğ vurgulanmştr. Bundan dolay günümüz İslam hukukçularndan bazlar fkh eserlerindeki yaygn nikah tanmn esas alrken çağdaş eserlerde ve yasama metinlerinde "neslin sürdürülmesi ve korunmas", "hayat ortaklğ ", "hayat arkadaşlğ ", "eşierin karşlkl hak ve yükümlülükleri" gibi unsurlar da içeren nikah tanmlar yap l mştr (nikah akdinin mahiyetiyle ilgili baz ç a ğ d aş yazarl arca ileri sürülen gö rü ş l e r ve ta rt şmas için bk. Ayd n, Türk Hukuk Tarihi, s ; Cin, s ). İslam hukukunda nikah akdinin geçerliliği için d iğer akidlerden farkl olarak şa hitler huzurunda akdedilmesi şart aramr; fakat bunun dşnda nikahn din adam veya başka bir kimsenin huzurunda kylmas ya da dini merasim icra edilmesi gibi bir şekil zorunluluğu bulunmamaktadr. Bununla birlikte müslüman toplumlarda başlangçtan itibaren sosyal hayattaki önemi sebebiyle nikah akdinin aile büyükleriyle imam, müftü, kad gibi toplumun itibar ettiği din alimlerinin huzurunda kylmas, akid srasnda evlilik birliğinin önemiyle ilgili bir konuşma yaplmas, eşterin mutluluğu için dua edilmesi, bu arada düğün yemeği verilmesi geleneği sürdürülmüştür. Böylece bir taraftan nikah şartlarnn akid srasnda hazr bulunanlar tarafndan denetlenmesi ve onlarn hayr dualarnn alnmas, diğer taraftan nikahn toplum nezdinde aleniyet kazanmas sağlanmştr. Kaynaklarda, ilk dönemlerden itibaren nikah akid.lerinin -doğrudan müdahale biçiminde olmakszn- devletin denetimine tabi tutulup şartlarn taşmayan evliliklere özellikle kadlar tarafndan müdahale edildiğ i, isteyenlerin bir tedbir olarak diğer baz akidler gibi nikah akldierini de katib-i adiilere (noter) yaz ile tevsik ettirdikleri, hatta baz bölgelerde katib-i adillerin "akkadü'n-nikah" (nikah k y c ) olarak isimtendirildiği belirtilmekte, vetisi olmayan kimsesizlerin evlendirilmesi kad- 114 larn görevleri arasnda saylmakta ve kad menşurlarnda XII. yüzyldan itibaren baz kadlara nikah akdetme görevinin verilmiş olduğu görülmektedir. Osmanl Devleti'nde nikahn devletin kontrolünde kadlar tarafndan veya onlarn bilgisi dahilinde kytp yazl belgeye bağ lanmas uygulamas tarihi süreç içerisinde yaygnlaş trlarak sü rdürülmüş ve 1917 tarihli Osmanl Hukük- Aile Kararnamesi'yle nikahlarn tescil edilmesi esas getirilmiştir (md. 37; a y r ca bk. Ay dn. İslam-Osmanl Aile Hukuku, s ) Günümüz İslam ülkelerinde nikahn devletin denetimi altnda yaplmas ve nüfus kütüklerine tescil edilmesi ilkesi benimsenmiştir. Nikah Akdinin Unsur ve Şart l ar. Evlilik öncesinde taraflarn birbirlerini görüp tanmalar ve bu arada evlilik için gerekli hazrlklarn yap lmas yararl görülmekle birlikte bu aşama nikah akdinin bir parças kabul edilmez (bk. NİŞAN ). Nikah akdinin kurulmas ve geçerli saylmas için birtakm rükün ve şartlar taşmas gerekir. Rükün kavramyla ilgili görüş ayrlğna bağl olarak nikah akdinin rüknünün icap ve kabülden ibaret olduğunu söyleyen Hanefiler akldie ilgili diğe r gereklilikleri in'ikad, shhat (cevaz). nefaz ve lüzum şartlar olmak üzere dört gruba ayrr. İcap ve kabul "taraflarn birbiriyle uyumlu irade beyan " anlamna geld iğinden Hanefiler'e göre de taraflar olmakszn nikah akdinin varlğndan söz edilemez; fakat Hanefi müellifleri, daha çok ehliyetle alakah olduğu için taraftarla ilgili meseleleri in'ikad şartlar arasnda ince lemiştir. İ n'ikad ve shhat şa rtlar konusunda fkh eserlerinde baz farkllklar bulunmakla birlikte genellikle ehliyet, meclis birliği, evlil iğin kuruluşunun şarta bağlanmamas ve üzerinde ittifak edilen evlenme engelinin bulunmamas in'ikad, şahitler ve hakknda ihtilaf edilen evlenme engelinin bulunmamas shhat şartlar arasnda zikredilir. Taraflarn veya velilerinin rzasnn alnmasnn gerekli olduğu hallerde bu rzann alnmas nefaz şart, baz durumlarda evliliğin bağlayc saylmas için aranan şartlar lüzum şartdr. Slga (irade beyan ) ve kar koca diğer üç mezhebe, veli Malikller'e ve Şafiller 'e, şahitler Şafiller 'e göre nikah akdinin rükünleridir (Mv.F, XI, 233). Cumhur in'ikad ve shhat şartlar arasnda bir ayrm yapmamş. bu şartlar taşyan akdi sahih, bunlardan birini taşmayan akdi tatl (fasid) olarak nitelemiştir (Zekiyyüddin Şa ' b a n, s. 99; Abdurrahman es-sabun!, s. 54, 56). Fakihlerin büyük çoğunluğuna göre mehir nikah akdinin rüknü veya shhat şart değil nafaka gibi evliliğin hükümlerindendir. İ rade Beyan. Aralarnda evlenme engeli bulunmayan bir erkekle bir kadnn veya temsilcilerinin hukuken geçerli iradelerini birbirine uygun biçimde açklamalaryla (icap ve kabul) nikah akdi meydana gelir. Hanefiler'e göre akdi meydana getiren irade beyanlarndan ilki icap, diğeri kabul ad n alr. Hanbeli ve Malikiler'e göre ise icap kadnn vetisi veya vekili tarafndan erkeğe yaplan evlenme teklifi, kabul de erkeğin buna verdiği olumlu cevaptr. Nikah meclisinde hazr bulunan taraflarn iradelerini sözlü olarak açklamalar gerekir. Gaipler arasnda evlenme iradesi yazyla beyan edilebilir; evlilik iradesini içeren m ektup diğer taraf ve şahitler huzurunda okunur, bu tarafn kabulü ile nikah akdi tamamlanr. Fakat iki gaip arasnda teati edilen mektuplarla nikah akdi gerçekleşmez. Dilsizlerin malum işaretler iyle veya nikah meclisinde yazl beyanlaryla nikah akdi yaplabilir. Şafii ve Hanbelller, Kur ' an- Kerim'de nikah akdini ifade etmek üzere sadece "nikah" ve "tezvic" lafzlarnn kullanlmş olduğu gerekçesiyle evlilik akdinin ancak bu kelimelerle meydana gelebileceğini ileri sürmüşler, Hanefiler ise dille ilgili örfe göre evlenme iradesini ortaya koyan başka lafzlarta da bu akdin kurulabileceğini savunmuşlardr. Ancak onlar da n ikahn süreklilik ifade eden bir akid olduğunu dikkate alarak (Kasa n!. II, 230) kinayllafzlar söz konusu olduğunda icare, rehin, vedla gibi süreli akidleri değil mülk.iyetin nakli sonucunu hemen doğuran hibe, sadaka, temlik gibi akidleri ifade eden kelimelerin kullanlabileceğini söy lemişlerdir. Malikller'in bu konudaki görüşleri Hanefiler'inkine yakndr (İbn Rü ş d, Il, 5). Diğer taraftan fkh alimleri, kendi dönemlerinde nikahlar kayda geçirme uygulamasnn yaygn olmamas ve Arap dilinin özellikleri gibi arnillerin de etkisiyle icap ve kabulün slgalar üzerinde geniş biçimde durmuşlar, her ikisinin mazi (ge çmiş zaman) sigasyla olmas halinde nikah akdinin kurulacağnda ittifak ederken bunun dşn daki slgalar tartşmşlardr. Mesela baz fakihler düğün hazrlğ, mehrin konuşulmas ve şahitterin hazr bulundurulmas gibi taraflarn evlenme iradelerini gösteren karlnelerin varlğ halinde muzari (şimdi k i zaman 1 g e ni ş zaman) sigasyla da nikah akdinin kurulacağn ileri sürmüşlerdir. Bunlardan çkan sonuç, evlenme iradesinin tereddüde meydan brakmayacak bir kesinlikte ortaya konduğunun taraflar ve şahitlerce aniaşlmasna imkan veren ifadeler

4 kullanlmas gerektiği şeklinde özetlenebilir. Taraflarn irade beyanlarnn, araya başka bir iş veya icaptan dönüşü ifade eden bir davranşn girmediği ayn toplantda ortaya konmas gerekir. Buna meclis birliğ i denir. Mektup veya elçi göndermek suretiyle yaplan icaplarda meclis birliği mektubun okunduğu yahut elçinin görevini ifa ettiği mecliste sağlanr. Nikah akdinin geciktirici (ta'likt) veya bozucu (intisaht) bir şart içermemesi gerekir. Diğer bir ifadeyle nikah akdinin kurulmas yahut bozulmas müstakbel bir hadiseye veya zamana bağlanamaz. Buna karşlk evliliği belirli kaytla r altna alan şartlar (ta ky icf şart) ileri sürütmesi mezhepterin kurallar çerçevesinde mümkündür. Evliliğin mahiyetine ve hedeflerine uygun olup nasla rn açk hükümleriyle çelişmeyen şartlar geçerli. böyle olmayanlar geçersiz sayan Hanefller'in bu konuda çerçeveyi daha dar tuttuklar, özellikle, "M üstümanlar şartlarna bağldr " hadisini (Buhar!, " İdl. re", 4) delil göstererek Allah ve resulü tarafndan açkça yasaklanmamş, taraflardan birine yarar sağlayan şartlar geçerli kabul eden Hanbelller'in ise daha geniş bir yorumu benimsedikleri görülür (mezheplerin bu konudaki ya kla ş ml a r için bk. M. Said Ramazan el-but!. s ; Vehbe ez-zühayll, VII, 53-59). TakyidT şartlar bağ lamnda önemli bir yeri olan, kadnn kendisiyle evli olduğu sürece kocasnn ikinci bir evlilik yapmamasn şart koşmas meselesinde son dönemlerde bu şart geçerli sayan Hanbeli mezhebinin görüşü benimsenmiştir ( Aydn, Türk Hukuk Tarihi, s ; ay r ca bk. ÇOK EViiK). Takyidi şartla ta'liki ve infisahi şart arasnda ki temel fark şudur: Takyidi şartn geçersiz olmas durumunda bu şart yok sayl makta ve akid geçerli olarak varlğn sürdürmekte, geçerli olan şarta riayetsizlik karş tarafa geriye yürümeyen bir fesih hakk sağlamaktad r; ta'liki ve infisahi şartlar ise akdin kuruluşunu engeliernekte ya da bozmaktadr. öte yandan Ca'feriler dşndaki fkh alimlerine göre icap ve kabulde nikahn geçici olduğunu belirten bir kaydn bulunmas durumunda akid veya süre kayd geçersiz saylr. irade beyannn rza temeline dayal olmasn shhat şart olarak kabul ettikleri için Şafii, Maliki ve Hanbel"iler'e görecebir ve bask altnda yaplan nikah akdi geçersizdir. Hanefiler ise bu konuda bir hadisi (Ebu Davud, "Tala]5", 9) delil göstererek zorlanan kişin i n (mükreh) nikahn geçerli saymşlardr tarihli Osmanl Hukük- Aile Kararnamesi cumhurun görüşünü esas alp zorlanan kişinin nikahn fasid olarak nitelemiştir (md 57). Ehliyet ve Veli. Nikah akdine gerek kendisi gerekse vetayet veya vekalet ilişkisine dayanarak başkas adna katlan kişinin cumhura göre akl ve baliğ, Hanefler 'e göre temyiz gücüne sahip olmas gerekir. Faki h! erin çoğunluğu, gayri mümeyyiz çocuklarla akl hastalarnn velileri tarafndan evlendiritmesini tecviz etmekle birlikte bunlarn kendileri için evlenme iradesi açklama veya başkasn vekil klma ehliyetlerinin bulunmadğ, akl ve baliğ erkeklerin bu ehliyete sahip olduğu hususunda mezhepler arasnda görüş birliği vardr ; hür, akl ve bu!gğa ermiş kadnlarla mümeyyiz çocuklarn ise bu ehliyete sahip olup olmadklar tartşmaldr. Kanuni temsilci sfat yla başkasn evlendirme yetkisine sahip olan kişiye "veli", bu yetkiye "velayetü'n-nikah" denir. Akl ve baliğ erkeklerin veli muvafakati olmakszn evlenebileceğinde ittifak bulunduğundan bunlar hakknda vetayet yetkisi söz konusu değildir. Velinin kanuni temsilcisi olduğu kimseyi rzasn almakszn evlendirme yetkisine "velayet-i icbar" denir, Han efiler'den Muhammed b. Hasan bunun için "velayet-i istibdad" tabirini kullanr. Fkh alimlerinin büyük çoğunluğu, velinin velayeti altndaki -mümeyyiz olsun olmasn- küçüğü onun yararna olmak şartyla rzasn almakszn nikahlayabileceğini ileri sü rmüş, ancak fiilen evlilik hayat baş lat lamayacağndan buluğ çağna ulaşncaya kadar kendi ailesinin yannda kalacağn belirtm iştir (el-fetava'l-hindiyye, 1, 287). Abdullah b. Şübrüme, Osman ei-betti, Ebu Bekir ei-esam gibi baz ilk dönem fakihleri ise çocuklarn evliliğin anlam ve mahiyetini bilmedikleri ve evliliğe de hiçbir şekilde iht iyaçlarnn bulunmadğ gerekçesiyle velilerin küçükleri evlendirme yetkilerinin bulunmad ğn söylemiştir (Serahsl, IV, 212) t arihli O s manl Hukük- Aile Kararnamesi'nin 7. maddesinde bu görüş tercih edilmişt i r. Akl hastalarndan belli şartlar taşyanlarn velileri tarafndan zarurete dayal olarak evlend i rileceğini kabul eden fakihler yannda bunlarn evlendiritmesini hakim iznine bağlayan, hatta evlendirilmesine tamamen karş çkan fakihler de bulunmaktadr. Mesela Züfer, buluğdan sonra akl hastas olan kimsenin vetisi tarafndan evlendirilemeyeceği görüşündedir. Nikah velayeti konusunda uygulama açsndan daha çok öneme sahip olan görüş ayrlğ buluğ çağna e rmiş kadnn duru- Ni KAH muyla ilgilidir. Özellikle konuya ilişkin hadislerin yorumundaki ihtilaf sebebiyle Han efiler bu hususta cumhurdan farkl bir sonuca ulaşmşlardr. Ebu Hanife ve Ebu Yusuf, buluğ çağna erişmiş kadnn tpk baliğ erkek gibi velisinin araclğna gerek olmakszn evlenebileceği kanaatindedir; ancak velisinin rzasn almas müstehap olup velinin bu konumuna "velayet-i nedb 1 vetayet-i istihbab" denir. Dengi olmayan bir erkekle evlenmesi durumunda belirli düzeyde yaknlğ olan vetiye itiraz hakk tannmas ise akdin bağlayclğyla (iüzum) alakaldr ( aş. bk.). Muhammed b. Hasan'a göre bulfiğ çağndaki kadn velisinin iznini almadan evlenemeyeceği gibi veli de rzasn almakszn onu evlendiremez; buna "velayet-i şirket " ad verilir. Diğer üç mezhep ise buicğa ermiş de olsa kadnn ancak vetisi tarafndan evlendirilebileceği hususunda fikir birliği içindedir. Bu mezheplerde velinin yaknlk derecesine ve kadnn durumuna göre rzasnn alnmasnn gerekli veya mendup saylmas yla ilgili baz görüş ayrlklar bulunmakla birlikte dul o l mas halinde muvafakatinin alnmas gerektiğinde ittifak vardr. Kadnn rzasnn şart olduğu durumlarda evlendirme yetkisine "velayet-i ihtiyar, vetayet-i ş irket " tabir edilir (Kasan!, , 252; ibn Rü şd, ll, 7; Vehbe ez-zühayl1, VII, ). Bir kadn dengi olan bir erkekle evlenmek istediğinde velisinin onu evlendirmekten imtina etmesi "adi" terimiyle ifade edilir. Bu durumda kadnn evlenme iznini almak üzere hakime başvurma hakk doğar. Hakim durumu inceler, velisini haksz bulursa kadnn evlennesini sağlar (Bilmen, ll, 8, 57 ; Tu raykl, sy. 31 [ s. 96; Mv. F., XXX,I43-145) tarihli Osmanl Hukük- Aile Kararnamesi on sekiz yaşn bitirmiş erkeğin kendi iradesiyle evlenebilmesini, kz on yedi yaşn biti rmişse hakim tarafndan velisinin itiraznn olup olmadğnn sorulmasn, on iki-on sekiz yaş aras n da ki erkekle dokuz-on yedi yaş ar as n daki kzn hakim izniyle evlenebilmesini, ayrca kzlar için veli izni alnmasn hükme bağlamştr (md 4-8 ). Evlenme Engelinin Bulunmamas. Baz fakihler evlenme engelinin bulunmamasn akdin shhat şartlarndan, bazlar in 'ikad şartlarndan sayarken bir ksm, üzerinde ittifak edilen ve edilmeyen evlenme engelleri ayrm yaparak birinci grup engellere riayeti in'ikad, ittifak edilmeyen engellere uyulmasn shhat şart olarak değerlendirmiştir. Belirli derecedeki kan, süt ve kayn hsmlğ devaml evlenme engeli niteliğindedir. Din farkllğ, kadnn 115

5 Ni KAH evli olmas veya iddet süresi içinde bulunmas gibi durumlar geçici evlenme engelleri kabul edilir; bunlar devam ettiği sürece belirtilen kimselerle evlenmek yasaktr (bk. MUHERREMAT) Şahitler. Nikaha şekli akid karakteri veren husus bu akdin shhati için şahitlerin hazr bulunmas şartnn aranmasdr. Eşler için baz hak ve vedbelerin kaynağ olmas ve kadn-erkek arasndaki ilişki için meşruiyet kriteri saylmas sebebiyle evlenme akdinin gizli kalmayp topluma ilan edilmesi gerekli görülmüştür. Akid esnasnda iki şahidin hazr bulunmas ilan için yeterlidir. Maliki mezhebindeki hakim görüşe göre şahitlerin hazr bulunmas nikah akdinin shhat değil tamam olmasnn şartdr (İbn Rüşd, ll, I 9). Ancak akdin şahitlerin huzurunda yaplmas, düğün, yemek ikram vb. yollarla topluma duyurulmas müstehap olup şahitlerin hazr olmadğ bir mecliste yaplmşsa akdin şartlarnn tamamlanmas zifaftan önce bu akdin yapldğna dair şahit tutulmasna bağldr. öte yandan nikah akdinin eşierin haklarnn koruma altna alnmas için yazl belgeye bağlanmas tavsiye edilmiştir. Nikah akdinde şahitlik için ücret alnmas caiz olmamakla birlikte akdin yazm için ücret alnmasna cevaz verilmiştir. Nikah akdinde şahitlerin hür, müslüman, erkek, akl ve baliğ olmas gerekir. Hanefiler bir erkekle iki kadnn şahitlik yapabileceği, Ebu Hanife ve Ebu Yusuf evlenecek kadnn Ehl-i kitap bir gayri müslim olmas durumunda şahitlerin Ehl-i kitap'tan olabileceği kanaatindedir. Nefaz Şartlar. Eksik ehliyetli bir kişinin bizzat akdettiği nikahta velisinin muvafakatini almas ve velinin velayet hakkna sahip olduğu tam ehliyetli kişi adna taraf olduğu nikahta onun rzasn almas bir nefaz şart olup nikah akdinin işlerlik kazanmas bu muvafakat ve rzann alnmasna bağldr. üzum Şartlar. Nikah akdi esas itibariyle bağlayc (lazm) akidlerden olup eşlerin veya velilerinin bu akdi bozma yetkileri bulunmamaktadr. Ancak bu akdin gerek eşler gerekse velileri açsndan bağlayc olmamas durumu istisna teşkil eder ve baz sebeplere dayanr. Hanefi mezhebindeki hakim görüşe göre buiqğ çağna gelmiş kadn velisinin rzasn almadan evlenebilirse de erkekle kendi ailesi arasnda denklik (kefaet) bulunmamas halinde velisi bu evliliğe itiraz edip akdi feshettirebilir. Ancak velinin bu sebeple akdi fesih hakk kadn hamile kalncaya veya ço- 116 cuk doğuncaya kadardr. Fkh literatüründe kefaet erkeğin karsnn ailesine dini, ekonomik ve sosyal seviye bakmndan denk veya yakn olmasn ifade eder. Evliliğin sağlkl, uyumlu ve sürekli olmas için fakihlerin büyük bir çoğunluğu tarafndan gerekli görülen kefaetin hangi konularda aranacağ hususu tartşlmştr. Hasan- Basri, Süfyan es-sevrl, Kerhl. Tahavi gibi fakihler, İslam'n getirmiş olduğu eşitlik anlayşna aykr olduğu düşüncesiyle kefaete karş çkmşlardr. Kefaetin bulunmasn baz mezhepler nikah akdinin shhat şart olarak saynşiarsa da Malikiler ve çoğu durumlarda Hanefiler bunu bir lüzum şart olarak kabul etmişlerdir (ayrca bk. KE FAET). Zorlayc velayet altnda bulunup baba veya dedesi dşndaki bir veli tarafndan evlendirilen çocuk bu!qğ çağna ulaştğnda, akl hastas ve ma'tuh şifa bulduğunda akdi bozma hakkna sahip olur. Bunlardan ilkine "h yarü'l-bu!qğ", ikincisine "hyarü'l-ifaka" denir (Kasanl,, 3 5; M. EbQ Zehre, el-af:valü'ş-şai]şiyye, s. I 22). Nikahn Çeşitleri ve Hükümleri. Hanefiler rüknünü, in'ikad ve shhat şartlarn taşyan nikah akdini sahih, in'ikad şartlar eksik olan bat!, shhat şartlar eksik olan fasid, nefaz şartlar eksik olan mevkuf ve lüzum şartlar eksik olan gayri lazm nikah olarak nitelendirirler. Bunlarn her biri farkl hükümlere tabidir. Cumhur ise rükünleri ve şartlar tamam olan nikaha sahih, bunlardan biri eksik olana bat! 1 fasid nikah adn verir. Sahih Nikah. Rüknü, in'ikad ve shhat şartlar tamam olan nikah akdi sahih olduğu gibi başkasnn icazetine bağl (mevkut) nikah bu icazet verildiğinde ve bir tarafn fesih hakknn bulunmas sebebiyle bağlayc olmayan (gayri lazm) nikah bu hakkn kullanlmamas durumunda sahih hale gelir. Sahih nikah kar-koca ilişkisinin helal olmas, mehir, nafaka, hürmet-i musahere, nesep, mirasçlk gibi evliliğin bütün sonuçlarn doğurur. Geçerli bir nikah akdi bu hukuki sonuçlar yannda kar kocaya hukuki yönü de bulunan karşlkl birtakm ahlaki 1 dini haklar sağlar ve onlara baz ödevler yükler. Bunlarn başnda eşierin birbirine sevgi ve sayg göstermeleri, evlilik hukukunun kendilerine yüklediği sorumluluğa riayet etmeleri, hayatn iyi ve kötü yönlerini birlikte omuzlamalar gelmektedir. Fasid Nikah. Rüknü ve in'ikad şartlar tamam olmakla birlikte şahitsiz evlenme gibi shhat şartlarnda eksiklik bulunan nikahtr. Özellikle kadn ve doğacak çocuk lehine birtakm haklar sağladğndan müctehidler arasnda geçerlilik durumu ihtilafl olan baz evlilikler bir ksm Hanefiler' ce fasid nikah grubu içinde mütalaa edilmiştir. Bununla beraber nikahta bat! ve fasid snr kesin çizgilerle ayrlmş değildir. Esasen fesad geçersizliğin bir ifadesi olup fasid evliliğe nikah akdinin hukuki sonuçlar bağlanmaz; taraflarn hemen ayrlmalar gerekir, ayrlmazlarsa mahkemece ayrlmalar sağlanr. Ancak zifafn meydana gelmesi halinde bu nikaha mehir, iddet, nesep ve hürmet-i musahere hükümleri bağlanr. Diğer Hanefi fakihleri ise satm, kira vb. akidlerden farkl olarak nikahta batl-fasid ayrrnma yer vermeyip ibadetlerde olduğu gibi bat! ve fasid terimlerini eş anlaml olarak kullanmşlardr (ayrca bk. FESAD). Bat! Nikah. Rükünlerinde veya in'ikad şartlarnda bir eksiklik bulunan nikahtr, mesela gayri mümeyyiz çocuğun yahut akl hastasnn akdettiği nikah böyledir. Butlan mutlak bir geçersizlik ifadesi olup taraflarn hemen ayrlmalar gerekir ve zifaf olsa bile buna nikah akdine ait hiçbir sonuç bağlanmaz ; bu yönüyle fasid nikahtan ayrlr. Ancak baz fakihlere göre bat! bir nikahta zifaf gerçekleşmişse kadna mehr-i misle denk bir tazminatn (ukr) ödenmesi gerekir. Ayrca böyle bir kadn için iddet gerekmemekle birlikte bir hayz süresince veya iddet müddeti kadar beklernesi uygun olur. Mevkuf Nikah. Rüknü, in'ikad ve shhat şartlar tamam olmakla birlikte nefaz şartlarnda eksiklik bulunan nikahtr. Böyle bir nikah icazet yetkisine sahip olan kişinin onayndan önce tasid hükmünde kabul edilirken bu onayn verilmesiyle sahih hale gelir. Gayri azm Nikah. üzum şartlarnda eksiklik bulunan nikahtr. Fesih hakkna sahip bir kimse tarafndan zifaftan önce feshettirilmesi halinde böyle bir nikaha hiçbir hukuki sonuç bağlanmaz. Ancak fesih zifaftan sonra olursa feshe kadar geçen sürede sahih nikahn sonuçlarn doğurur. Fkh eserlerinde, müslümanlar bakmndan caiz ve sahih bir nikah akdi yaparak evlenmiş olan -Ehl-i kitap olsun olmasngayri müslimlerin müslüman olmalar halinde bu nikahlarnn geçerliliğini koruyacağ belirtilir. Buna göre söz konusu nikahn yapldğ esnada İslam ' n öngördüğü velayet, şahitlik gibi şartlara riayetsizlik dikkate alnnayp müslüman olduğu anda nikahn devamna engel bir durumun

6 NiKOGOS AGA bulunup bulunmadğna baklr. Eğer nikahn devamna engel bir durum yoksa evlilik devam eder, sürekli evlenme engeli varsa eşierin hemen ayrlmas gerekir. Geçici evlenme engelinin bulunmas durumunda belirli bir prosedür uygulanarak engel aşlmaya çalşlr. bu mümkün olmazsa yine eşierin ayrlmas icap eder (el Fetava'l-Hindiyye, 1, 337) tarihli Osmanl Hukük- Aile Kararnamesi'nde yahudi ve hristiyanlarn nikah akdinde uymalar gereken şart ve esaslara da yer verilmiştir (md. 3, 12, 20-32, 40-44, 51, 59-68, 78-79, 91) Nikah ilişkisinin Sona Ermesi. Evlilik birliğinin eşierin ölümüne kadar devam etmesi esas olmakla birlikte bazan akiddeki bir eksiklik veya sonradan meydana gelen bir durum yüzünden, bazan da eşierden birinin veya her ikisinin isteği üzerine nikah ilişkisi sona erdirilebilir. Bunlardan ilki fesih adn alr. Evliliğin hangi sebeplerle feshedileceği hususunda mezhepler arasnda farkl görüşler vardr. Baz durumlarda nikahn feshi için hakimin hükmüne ihtiyaç yokken bazlarnda akdin feshi ancak hakimin hükmüyle mümkün olur ve hakimin hükmüne kadar evlilik bütün muteber sonuçlarn doğurur. Nikah ilişkisinin eşierden biri veya her ikisinin iradesine dayal olarak sona ermesi halleri ise talak, muhalea ve kazal tefrik olmak üzere üç grupta incelenebilir. Talak kocann (temzü't-talak durumunda kadnn) tek tarafl iradesiyle, muhalea taraflarn anlaşmasyla, tefrik ise hakimin hükmüyle nikah ilişkisinin sona erdirilmesini ifade eder. BiBiYOGRAFYA : Tehanevi, Keşşaf, ll, ; Wensinck. el Mu'cem, "nkl).", "zvc" md.leri; M. F. Abdülbakl, el-mu'cem, "kl:", "zvc" md. leri; Buhar[. "Nikal).", 1, 15, 36, 67, 68, 71, "İcare", 14; Müslim. "Nikal).", 96-98; İbn Mace, "Nikal).", 6, 8, 11; Ebu Davüd. "Nikal).", 1, 19, 32, "Talal5", 3, 9, 33; Tirmiz!, "NikaJ::", 1, 6; Nesa!. "Talal5", 34; Şafii, elüm, Beyrut, ts. (Darü 'l-ma'rife), V, 13-20; VI, 249; Sahnun, el-müdevvene, Beyrut 1415/1994, ll, 102, 105, 131; Taber1. Cami'u'l-beyan, Vlll, 158; Cessas, Af:kamü'l-Kur'an, Beyrut 1414/1993, ll, 79-80, 611; İbn Hazm. el-muf:alla (nşr. Abdülgaffar Süleyman el-bündar1), Beyrut, ts. (Darü'lfikr), IX, 3-4, 26-27, 38; Bac1. el-münteka, Kahire 1332, n, 264, 296; Serahs1. el-mebsüt, IV, , 212; V, 2-3, 10-14,38, ; XVI, 123; Nesef, Tlbetü 't-talebe fi.'l-ştla/:tlti'l-fkhiyye, İstanbul 1311, s. 38, 48; Alaeddin es-semerkand1, Tuf:{etü'l-fukaha', Beyrut 1974, ll, , , ; Ebu Beklr İbnü'J-Arab1. Af:kamü'l-Kur'an (nşr. M. Abdülkadir Ata). Beyrut 1408/1988,1,218,256, ,356,405, 411; Kasan1, Beda'i', ll, ; Kad!han, el-fetava,, ; Burhaneddin ei-merginan1, el-hidaye, Bulak 1316, lll, ; İbn Rüşd, Bidayetü'lmüctehid, ll, 3-19; İbn Kudame. e1-mugnf(herras). VII, 4-10,28, 63; Kurtub1, el-cami', lll, 175; Osman b. Ali ez-zeyla1, Tebyinü'l-f:aka'ik, Bulak 1313, ll, 94; İbn Kayyim ei-cevziyye. İ'lamü'l-muvakk 'in, ll, ; Abdullah b. Yusuf ez-zeyla1. 1'/aşbü'r-raye, Beyrut 1407/1987, lll, ; Şemseddin İbn Müflih. Kitabü 'l-fürü' (nşr. Abdüssettar Ahmed Ferrac). Beyrut 1405/1985, V, ; Babert1. el-'inaye (ibnü'i-hümam, Fetf:u'l-kadir içinde), lll, ; Ebu Beklr ei Haddad, el-cevheretü'n-neyyire, İstanbul 1316, ll, 2-27; İbnü"J-Hümam. Fetf:u'l-kadir, lll, , ; Molla Hüsrev. Dürerü'l-f:ükkam, İstanbul 1310,1, ; Ali b. Süleyman ei-merdav1, el-inşa{ {i ma'rifeti'r-racif: mine'l-f:ila{(nşr. M. Hamid el-fki), Kahire 1376/1957, Vlll, 4-5, ; Mewak, et-tae ve'l-iklfl, Beyrut 1398, lll, 403 vd.; IV, 1-18; Zekeriyya ei-ensar1. Esne'lmetalib (nşr. M. M. Tamir). Beyrut 1422/2001, VI, ; İbn Nüceym, el-baf:rü'r-ra'ik, lll, ; İbn Hacer ei-heytem1, Tuf:fetü'l-muf:tac, Kahire 1315, VII, ; Ş irb1n1, Mugni 'l-muf:tac, IV, ; Şemseddin er-rem11. 1'/ihayetü'l-muf:tac, Beyrut 1404/1984, VI, ; Buhuti. Keşşafü 'l-kna', V, 5-8, 37-54; Abdurrahman Şeyhizade, Mecma'u'l-enhur, İstanbul 1309, 1, ; el-fetava'l-hindiyye, 1, , 287, 337; Muhammed b. Abdullah ei-haraş1, Şerf:u Muttaşar ljalfl, Beyrut, ts. (Daru Sadr), lll, 157, 164, 172; Şevkan1, Fetf:u'l-kadir,, 244, 300; IV, 120; V, 184, 215; İbn Abid!n. Reddü'l-muf:tar (Kahire}. lll, 3-85; Mehmed Zihni Efendi. Nimet-i İslam, İstanbul 1986, s. 813; Bilmen, Kamus, ll, 5, 8, 12, 14-76, , ; M. Ebu Zehre, el-af:valü'ş -şal]şiyye, Kahire 1377/1957, s , 107, 118, 122, 128; a.mlf., el-muf:tlçlarat fi 'akdi'z-zevac, Kahire 1391/1971, s ; M. Sa!d Ramazan ei-but1, Muf:tiçlarat fi.'l-fkhi'l-mukaren, Dmaşk 1981, s ; M. Muhyiddin Abdülham!d, el-af:valü 'ş-şal]şiyye, Beyrut 1404/ 1984, s ; Vehbe ez-zühayl1. el-fkhü'l-islami ve edilletüh, Dmaşk 1405/1985, VII, 7-249; M. Aklf Aydn, islam -Osmanl Aile Hukuku, İstanbul 1985, s , 86-89, ; a.mlf.. Türk Hukuk Tarihi, İstanbul 2005, s ; Muhammed el-ahmed! Ebü'n-Nur, Menhecü 'ssünne fi. 'z-zevac, Kahire 1988, s. 87, 139; Halil Cin, İslam ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Konya 1988, s ; Zeklyyüddin Şa'ban. el-af:kamü'ş-şer'iyye li'l-af:vali'ş-şaf:şiyye, Bingazi 1989, s ; Abdüsselam et-terman1n1, ez-zevac 'inde'l-'arab fi.'l-cahiliyye ve'l-islam, Küveyt 1989, s ; M. K. Abdüssamet Bakkaloğlu, Cahiliye Dönemi Aile Hukuku (yüksek lisans tezi, 1995), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s ; Abdurrahman es-sabun!, Ni?amü'l-üsre ve f:allü müşkilatihtl fi çlav'i'l-islam, Dmaşk 1422/2001, s ; H. Mehmet Günay, "Bulgaristan Müftülüğü'nce Hazrlanan 1924 Tarihli Münakehat ve Mürarekat Talimatnamesi ve Bulgar Şer' iye Mahkemelerinde Uygulanş", Sakarya Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 3, Adapazar 2001, s ; Abdurrahman b. Ali et-turaykl, "Ta'nisü'n-nisa' bi-'azli'l-evliya'", el-'azl, sy. 31, Riyad 1427, s ; '"Azi", Mv.F, XXX, ; "NikaJ::", a.e., XI, ; Hamza Aktan, "N ika\:", İslam'da İnanç, ibadet ve Günlük Yaşayş Arsiklopedisi, İstanbul 1997, lll, :il IJll!l!!J FAHRETIİN ATAR NİKBİNİK (bk. iyimserik). NİKOGOSAGA ( ) Türk miisikisi bestekar, hanende. istanbul'da doğdu. Ermeni asll olup asl ad Nikogos Melkonyan'dr. İlk mosiki bilgilerini Balatl Karabet Ağa'dan aldktan sonra Markar Ağa ve H amamizade İsmail Dede Efendi ile Deliaizade İsmail Efendi' den istifade ederek kendini yetiştirdi. Meşketmek üzere kendisine ilk başvurduğun da Hamamizade Dede Efendi'nin Türkçe' yi iyice öğrendikten sonra gelmesini söylemesi üzerine şivesini düzelterek tekrar Dede Efendi'ye başvurdu. Aksann Türk mosikisi okuyuşuna uydurabilmek için Ahmed Vefik Paşa'dan üç yl süreyle edebiyat dersi ald. Sultan Abdülmecid döneminin sonlarna doğru Deliaizade vastasyla EnderOn - Hümayun'a mosiki hacas olarak alnd. Bir ara Blrun'da görev yaptysa da tekrar Enderun'a döndü. Enderun'da Deliaizade ve Haşim beylerle birlikte hocalk yapt. Devrin önemlinota koleksiyoncusu Damad Müşir Edhem Paşa ile Sadrazam All Paşa'dan yakn ilgi gördü. Edhem Paşa koleksiyonundaki pek çok eseri Nikogos Ağa'nn okuyuşundan notaya aldrmş. böylece birçok eseri doğrudan ismail Dede ile Dellalzade'den meşkeden Nikogos Ağa, bu eserlerin özelliklerini kaybetmeden gelecek nesillere aktarlmasnda sağlam bir köprü vazifesi görmüştür. eon Hanciyan, Edhem Paşa'nn hazrlattğ koleksiyanda kendisinden faydalanmak üzere Nikogos Ağa'y dairesine davet ettiğini, Edhem Paşa'nn dairesine giderken yolda İhtisap Nazr Hüseyin Bey'in oğlu Ali Bey'in ağr yürüyen Nikogos Ağa 'ya çabuk yürümesi için bir tokat vurduğunu ve buna çok üzülen Nikogos Ağa'nn ksa süre sonra öldüğünü anlatr. Nikogos Ağa' nn Kapril ve Nişan adl iki kardeşi olup birincisi bestekfrlğ ikincisi de slnekemanlliği ile bilinmektedir. Nikogos Ağa güzel sesi ve parlak okuyuşu ile mosiki toplantlarnn vazgeçilmez okuyucularndand. Dini mosikiye de ilgi duymuş. meşkettiği pek çok dini eserin tavrn öğrenmek maksadyla mevlevlhanelere devam etmiştir. Sultan Abdülmecid ve Abdülaziz'in huzurunda okuduğu eserlerle dikkati çeken Nikogos Ağa'nn 117