MALATYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 MALATYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA İL MALATYA- 2005

2 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM Sayfa No A.1.Giriş... 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları... 3 A.3. İlin Coğrafi Durumu 12 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 17 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş. 21 B.1.2. Su Gücü 21 B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol. 23 B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı,Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları. 28 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular 32 B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri ii

3 B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler.. 36 C Rüzgar C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma. 37 C Yağışlar C Yağmur C Kar,Dolu,Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık 42 C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler.. 50 C Plansız Kentleşme 50 C Yeşil Alanlar 50 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 50 C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 54 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları. 58 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 59 C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri. 62 C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 65 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri 65 C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine ) Etkileri iii

4 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları 69 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar.. 69 D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller,Göletler ve Rezervuarlar 70 D.1.5. Denizler 71 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 72 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 72 D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 74 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 74 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar. 74 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk 75 D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler.. 76 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 76 D Siyanürler 76 D Petrol ve Türevler D Poliklora Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği. 77 D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği.. 78 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 78 D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler. 79 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği 90 E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme. 93 E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 93 E.3. Arazi iv

5 E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları. 95 E Kullanma Durumu. 95 E.3.2. Arazi Problemleri. 96 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar 97 F Ormanların Ekolojik Yapısı.. 97 F İlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları.. 99 F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak Alanlar. 103 F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları. 103 F.2.2. Türler ve Popülasyonları F.3. Fauna 107 F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Popülasyonları. 107 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları. 113 F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar 113 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri 113 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 113 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültürve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su v

6 Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri. 121 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar. 121 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 121 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 121 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar. 121 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar. 122 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 122 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.). 122 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı vi

7 Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler. 127 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları. 127 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 128 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum. 131 G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller. 138 H Baklagiller 139 H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri. 140 H Meyve Üretimi. 140 H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 148 H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı vii

8 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği. 150 H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler. 152 H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı 156 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 157 I.1.1. Sanayi Madenleri 157 I.1.2. Metalik Madenler. 157 I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 159 I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist. 168 J.1.5. Hampetrol 168 J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik. 168 J Jeotermal J Güneş. 168 J Rüzgar J Biyokütle J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji viii

9 J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji. 169 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi,Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği. 179 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği. 179 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi. 181 L.1.3. Yeşil Alanlar 183 L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım 184 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması. 185 L Toplu Taşım Sistemleri L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları. 186 L Kullanılan Raylı Sistemler. 186 L Taşımacılıkta Demiryolları. 186 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı. 188 ix

10 L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları 188 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama. 193 M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk. 195 M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar. 195 M.1.2. Kırsal Alanlar. 199 M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti 199 M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları 199 M.3.2. Okullar 199 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 208 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler. 209 M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar. 209 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma. 209 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller. 210 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik. 210 M.4.2. Göçler. 218 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı. 218 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri. 218 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri x

11 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 219 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 219 M.6. Nüfus. 219 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 226 N.2. Tehlikeli Atıklar 226 N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar 226 N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 227 N.3.6. Tarama Çamurları. 227 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar. 228 N.4. Diğer Atıklar. 228 N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 228 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri. 238 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması 238 N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri xi

12 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları 241 O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü. 241 O İnşaat Gürültüsü. 241 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler. 241 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü. 242 O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri. 242 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri. 242 O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri. 243 O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim. 243 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 244 P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları. 247 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri. 248 P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler. 248 P.2.1. Radyoaktif Maddeler. 248 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler. 248 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri. 248 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri. 249 P.3.3. İlkyardım Servisleri 249 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 250 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 251 xii

13 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 252 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 253 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar. 257 R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları. 260 R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları. 266 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 266 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 267 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 267 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 270 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi. 274 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması. 274 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 274 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması. 274 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi xiii

14 TABLOLAR Sayfa No Tablo 1: Malatya İli Argo-Ekolojik Alt Bölgeleri Tablo 2: Malatya İlinde Alt Bölgelere Göre Temel Veriler. 14 Tablo 3: Isınma Amaçlı İthal Taş ve Linyit Kömür Özellikleri ve Sınırları. 21 Tablo 4: Sanayi Amaçlı İthal Edilecek Kömür Özellikleri.. 22 Tablo 5: Sınır Değerlerinin Aşıldığı İl ve İlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri. 22 Tablo 6: Sınır Değerlerinin Aşılmadığı İl ve İlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri. 22 Tablo 7: Kirlilik Derecelendirilmesi Yapılmış Olan İl Ve İlçelerin Dışında Kalan Yerleşim Yerlerinde (köy, belde ) Kullanılabilecek Kömür Özellikleri.. 23 Tablo 8: Rüzgar Hızı ve Hakim Yönü Tablo 9: Malatya İli ve İlçelerindeki Ormanlık Alanların Miktarı 24 Tablo 10 : İçme Suyu Kaynakları.. 28 Tablo 11: Barajlar 31 Tablo 12: Malatya Meteoroloji Bölge Müdürlüğü 2004 Yılı Meteorolojik Değerleri.. 39 Tablo 13: Thorntwite Yöntemine göre Malatya İstasyonu Su Bilançosu 41 Tablo 14: Malatya İline Ait 3-6 ay ve ay NYİ Model Çıktıları 43 Tablo 15: Meteorolojik Elemanlar. 46 Tablo 16: Meteorolojik Elemanlar. 47 Tablo 17: Meteorolojik Elemanlar. 48 Tablo 18: 10 Yılın Meteorolojik Değerler Formu. 49 Tablo 19: Isınma Amaçlı İthal Taş ve Linyit Kömür Özellikleri ve Sınırları.. 50 Tablo 20: Briket Kömürler.. 51 Tablo 21: Yıllara Göre Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları Tablo 22: Hava Kirleticileri Parametrelerin Aylık Ölçüm Sonuçları (2003) Tablo 23: Hava Kirleticileri Parametrelerin Aylık Ölçüm Sonuçları (2004) Tablo 24: Hava Kirleticileri Parametrelerin Aylık Ölçüm Sonuçları (2005) Tablo 25: Partikül Şeklindeki Kirletici Emisyonlar.. 58 Tablo 26: Troposferik CO Kaynakları Tablo 27: Atmosferde Oluşan NO X Gazlarının Kaynakları.. 59 Tablo 28: Hava Kirliliğine Sebep Olan Genel Kirleticiler Tablo 29: Azotdioksitin İnsan Sağlığına Olumsuz Etkileri. 67 Tablo 30: Karbonmonoksitin İnsan Sağlığına Olumsuz Etkileri Tablo 31: Partiküllerin İnsan Sağlığı Üzerine Yaptığı Olumsuz Etkiler Tablo 32: SO 2 nin Hava Kalitesi ve İnsan Sağlığı Üzerine Yaptığı Olumsuz Etkiler. 68 Tablo 33: İlde ve Bazı Komşu İllerde Bulunan Su Rezervleri Tablo 34: Malatya Ovasında Yer Altı Suyu Bilançosu Tablo 35: Karakaya Baraj Gölüne Karışan Dere, Çayların Göle Karıştığı Noktalardaki Analiz Sonuçları 73 xiv

15 Tablo 36: Analiz Sonuçları. 73 Tablo 37: İl Arazisinin Niteliği İtibariyle Dağılımı. 94 Tablo 38: Arazi Varlığı Durumu. 94 Tablo 39: İlin Arazi Sınıfları Tablo 40: Arazi Kullanma Durumu 95 Tablo 41: Malatya İli Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı 95 Tablo 42: İlimizdeki Arazi Problemleri İle İlgili Çalışmalar. 96 Tablo 43: Malatya İli ve İlçeleri İtibariyle Ormanlık Alanlar Tablo 44: İl Arazisinin İlçeler İtibariyle Genel Dağılımı.. 98 Tablo 45: Karakaya Baraj Gölü, Beylerderesi, Sultansuyu ve Tohma Çayı Balıkları Tablo 46: İl Genelinde Kuş Türleri Listesi 110 Tablo 47: İlimizde Balıklandırma Çalışması Yapılan Baraj, Göl ve Tarla Balıkçılığı Sayısı Tablo 48: İlimizde Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılımı. 123 Tablo 49: İlçelere Göre Sulanan Alanların Sulama Biçimleri 124 Tablo 50: İlimizde Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı 125 Tablo 51: İlçelere Göre Köy Arazisinin Kullanılışı Tablo 52: I.,II.,III. Sınıf Tarım Alanları Tablo 53: Arazilerin Tarımsal Potansiyellerine Göre Sınıflandırılması 127 Tablo 54: Oteller ve Adresleri 136 Tablo 55: Seyahat Acentaları 136 Tablo 56: Tahıllar Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 139 Tablo 57: Baklagiller Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 58: Yumru Bitkiler Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 59: Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 60: Endüstri Bitkiler Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 61: İlimizde Meyveciliğin Durumu Tablo 62: Malatya İli Kuru Kayısı Üretimi ve İhracatı. 142 Tablo 63: Yaş ve Kuru Kayısının Besin Değeri Tablo 64: Türkiye ve Dünyada Pazarlanan İşlenmiş Kayısı Mamulleri Tablo 65: Sebze Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 146 Tablo 66: Süs Bitkileri. 147 Tablo 67: İlimizde Hayvansal Üretim 147 Tablo 68: Büyükbaş Hayvancılık Tablo 69: Küçükbaş Hayvancılık Tablo 70: Kümes Hayvancılığı Tablo 71: İlimizde Su Ürünleri 149 Tablo 72: İlimizde Balıkçılıkla Geçimini Sağlayan Aileler ve Tekne Sayısı 149 Tablo 73: Malatya İli Arıcılık Bilgileri. 150 Tablo 74: Malatya İli Organik Tarımsal Üretim Verileri Tablo 75: Organik Tarım Yapan Çiftçi Sayıları ve Üretim Alanları xv

16 Tablo 76: İlimizdeki Tarım İşletmelerinin Sayısı. 152 Tablo 77: Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı Tablo 78: Özel İşletmeler 153 Tablo 79: 2004 Yılı Kullanılan Pestisit Miktarı. 154 Tablo 80: 2003 Yılı Kimyevi Gübre Kullanımı. 154 Tablo 81: İlçelere Göre Gübre Kullanımı (2004 Yılı) Tablo 82: İlimizdeki Erozyon Alanları Tablo 83: Dünya Enerji Kaynakları Rezerv ve Potansiyelleri Tablo 84: İlimizde Varolan Madenlerin Cinsi,Yeri,Tenör ve Kalite Rezerv,Üretim ve İşletme Durumu 159 Tablo 85: Malatya İli Mineral Kaynakları Tablo 86: Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı. 169 Tablo 87: 2005 Yılı İçin Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı. 170 Tablo 88: Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar Tablo 89: Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı. 170 Tablo 90: Organize Sanayi Bölgesindeki Tesislerin Sektörel Dağılımı Tablo 91: Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı. 174 Tablo 92: Organize Sanayi Bölgesindeki İşletmeler Tablo 93: Malatya İli Nüfus, Atıksu Debi ve Projeksiyonu. 182 Tablo 94: Atıksu Karakteristikleri ve Projeksiyonu. 182 Tablo 95: Tesis Çıkışında Garanti Edilen Atıksu Karakteristikleri (AB Normları) Tablo 96: Malatya Atıksu Arıtma Tesisi Çıkış Parametreleri ve AB Normları ile Karşılaştırılması 183 Tablo 97: Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar Tablo 98: TEDAŞ Malatya Elektrik Dağıtım Müessese Müdürlüğü Havaii Hat Uzunlukları. 184 Tablo 99: İl Yolları 184 Tablo 100: İlimizdeki Araç Sayıları 185 Tablo 101: Raylı Sistemler Tablo 102: İlimizdeki Yolcu ve Yük Trenlerinin Hatlar İtibariyle Sayıları 186 Tablo 103: Yıllarına Ait Yolcu Treni ve Yük Treni İle İlgili Bilgiler 187 Tablo 104: 2003 Yılında Hatlara Göre Çalışan Yük Trenleri. 187 Tablo 105: İlimizdeki Baz İstasyonları Sayısı Tablo 106: Sayım Yıllarına Göre Ülke ve İl Nüfusu İle Yıllık Nüfus Artış Hızları Tablo 107: Tarihi, Kültürel,Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 195 Tablo 108: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitim Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 200 Tablo 109: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı İlköğretim Okulu Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 201 Tablo 110: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Genel, Mesleki ve Teknik Liseler Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 202 Tablo 111: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı İmam Hatip Liseleri Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 203 Tablo 112: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Diğer Liselerin Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 203 xvi

17 Tablo 113: Yatılı İlköğretim Bölge Okulları (YİBO) İle Pansiyonlu İlköğretim Okullarının Öğrenci Sayıları Tablo 114: Pansiyonlu Orta Öğretim Okullarının Öğrenci Sayıları Tablo 115: İnönü Üniversitesi Öğretim Yılı Öğrenci Sayıları 207 Tablo 116: İlimizde Bulunan Hastaneler Tablo 117: İl ve İlçelerdeki Sağlık Ocakları. 208 Tablo 118: İlimizdeki Özel Sektör Sağlık Yatırımları, Tablo 119: İlimizdeki Vasıflı/Vasıfsız İşsizlik Durumu 210 Tablo 120: İlimizde Yaş Durumuna Göre İşsizlik Oranları 210 Tablo 121: İlimizde Eğitim Durumlarına Göre İşsizlik Oranları. 211 Tablo 122: İlimizde Sektörler ve Meslek Gruplarına Göre İşyeri ve Çalışan Sayıları Tablo 123: Sektörler Bazında İşyerleri ve Bu İşyerlerinde Çalışanlar 217 Tablo 124: Malatya İl ve İlçelerin Nüfusu. 220 Tablo 125: Şehir Nüfusu ve Yıllara Göre Değişimi. 220 Tablo 126: İl ve İlçelerin Nüfuslarının Cinsiyete Göre Dağılımı (2004 Yılı) 221 Tablo 127: 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı İtibariyle Nüfusun Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 128: Nüfusun Cinsiyet, Yaş ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı. 222 Tablo 129: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu. 223 Tablo 130: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yıllık Nüfus Artış Hızı. 223 Tablo 131: İl ve İlçelerin Yıllar İtibariyle Nüfusu ve Nüfus Artış Hızları Tablo 132: Sayım Yıllarına Göre Ülke ve İl Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı 225 Tablo 133: İlimizde Depremler Tablo 134: 04/12/1905 ile 06/01/2004 Yılları Arasında Deprem Aktivite Raporu Tablo 135: Heyelan ve Çığlar 246 Tablo 136: Seller. 247 Tablo 137: Orman Yangınlarına Maruz Kalan Alanların Yıllar İtibariyle Dağılımı. 248 Tablo 138: İlimizdeki Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Dağılımı Tablo 139: İlimizdeki Hastanelerin Adları ve Yatak Sayıları. 252 Tablo 140: Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tablo 141: İlimizde 2005 Yılında Görülen Bulaşıcı Hastalıklar. 255 Tablo 142: İlimizde 2005 Yılında Görülen Grup D Enfeksiyon Etkenleri. 256 Tablo 143: Sular Tablo 144: İl Genelinde İçme Suyu Analiz Sonuçları ( 2005 Yılı) 257 Tablo 145: İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar. 257 Tablo 146: İlimizde 2004 Yılı Ocak-Kasım Ayları Arasında İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar 257 Tablo 147: Gıda Maddeleri Kontrolü 258 Tablo 148: Gıda Satış ve imal Yerleri Denetimi Tablo 149: Gıda İmal Yerleri Tablo 150: Gayrisıhhı Kurumlar 259 Tablo 151: Gıda Satış ve Halk Sağlığının Korunması ile İlgili Diğer Değerler xvii

18 Tablo 152: Sağlık Ocakları Aşılama Oranları Tablo 153: İlimizde 2005 Yılı Aşılama Çalışmaları. 263 Tablo 154: Bebek Ölümleri. 263 Tablo 155: Ölümlerin Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 156: Özel Ölüm Hızları ve Kaba Ölüm Hızı (2005 Yılı) Tablo 157: İlimizde Ölüme Neden Olan İlk On Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı. 265 Tablo 158: Aile Planlaması Çalışmaları Tablo 159: Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 266 Tablo 160: ÇED Olumlu Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 275 Tablo 161: ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi GRAFİKLER Grafik 1: Malatya İstasyonu Karşılaştırmalı Yağış-DETP-Sıcaklık Grafiği.. 41 Grafik 2: İl Arazisinin Niteliği İtibarı ile Dağılımı Grafik 3: Kuru Kayısı Üretimi ve İhracatı Grafik 4: Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı. 152 Grafik 5: İlin Nüfus Artışı 219 ŞEKİLLER Şekil 1: Malatya Civarının Jeolojik Haritası xviii

19 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1.GİRİŞ Malatya, Doğu Anadolu Bölgesi nin yukarı Fırat havzasında ve Adıyaman, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van çöküntü alanının Güneybatı ucunda yer almaktadır. Çevresini doğuda Elazığ ve Diyarbakır, güneyde Adıyaman, batıda Kahramanmaraş, kuzeyde Sivas ve Erzincan illeri çevreler. İl topraklarının yüz ölçümü km 2 olup 35 34` ve 39 03` kuzey enlemleri ile 38 45` ve 39 08` doğu boylamları arasında kalmaktadır. Malatya, Sultansuyu ve Sürgü Çayı Vadileri ile Akdeniz e, Tohma Vadisi ile İç Anadolu ya, Fırat Vadisi ile Doğu Anadolu ya açılarak bu bölgeler arasında bir geçiş alanı oluşturur. İl alanının büyük bir bölümü 3. jeolojik devirdeki Alp kıvrımlaşması sırasında şekillenen Güney Doğu Toroslarının kolları, ilin güneyine doğu-batı yönünde baştan başa kaplar. Güneyde daha düzenli sıralar oluşturan bu dağlar doğrudan Tohma suyu aracılığı ile ya da Fırat a katılan çok sayıda akarsu ile sıkça parçalanmıştır. Güney Doğu Torosları Gaziantep Gölbaşının kuzeyinde yer alan Kapıdere boğazından sonra çeşitli kollara ayrılır. Dağ kütlesinin güney kolunu oluşturan ve batı-doğu yönünde uzanan Besni, Adıyaman ve Kahta ile Malatya Ovasını dolduran dağlara Malatya Dağları adı verilir. Yüksek ve çok dalgalı olan Malatya Dağları, çeşitli yönlerde inen akarsularla parçalanmıştır. Bu sebeple Malatya Dağlarında önemli düzlükler yoktur. Doğanşehir ovasının doğusunda düzenli sıralar oluşturmaya başlayan bu dağlar, Fırat Vadisine kadar zaman zaman genişleyerek, zaman zaman da daralarak uzanır. Malatya Dağları üzerindeki en önemli doruklar, batıdan doğuya doğru 2100 Korudağ, 2424 Karakaya tepe, 2006 Becbel tepe, 2544 Beydağı, 2150 Kelle tepe, 2306 metre yükselti Gayrık tepedir. Başlıca ovaları; Malatya Ovası, Doğanşehir Ovası, İzollu Ovası, Mığdı Ovası, Sürgü Ovası, Akçadağ Ovası, Yazıhan Ovası, Mandara Ovası, Çaplı Ovası, Distrik Ovası ve Erkenek Ovalarıdır. Akarsular; Malatya ili Fırat Havzası üzerinde yer alır. Havzanın yukarı Fırat bölümünde oldukça geniş alanı kaplayan toprakları, yerüstü su kaynakları açısından hayli zengindir. İlin başlıca akarsuları; Söğütlü Çayı 17,5 km., Morhamam Çayı 22,5 km., Kuruçay 67 km., Tohma suyu 52,5 km., Sultansuyu 22,5 km., Sürgü suyu 30 km.dir. Barajlar; ilde Sürgü, Medik, Polat, Çat ve Sultan suyu barajları olmak üzere beş baraj bulunmaktadır. Polat, Sultansuyu ve Çat barajları sulama amaçlı, Medik barajı sulama ve elektrik amaçlı ve Sürgü barajı da sulama ve taşkın koruma amaçlı olarak inşa edilmiştir. Göller; Malatya da önemli bir tabi göl yoktur. Yalnızca dağlık kesimlerden akan suların kaynak alanlarından ve düşük yükseltili plato basamaklarında yüzeye çıkan suların oluşturduğu küçük göller vardır. Bunlar dışında sulama amaçlı beş gölet vardır. Bunlardan; Orduzu sulama göleti, Orduzu Zorbalı sulama göleti ve Hançayı ikinci sulama göleti Malatya merkezde, İsa köy sulama göleti Arguvan ilçemizde; bir sulama göleti de Darende ilçemizde bulunmaktadır. Bitki Örtüsü; il arazisinin hektarı %30 u ormanlık ve fundalıklarla, hektarı %10 u ise çayır ve meralarla kaplıdır. Malatya dağları üzerinde yer alan platolar ile Malatya ovasına yakın kesimlerde de yer alan yarı ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otları ile kaplıdır. 1

20 Malatya nın Tarihi Gelişimi Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde olan Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar indiği, Ansır (buzluk) ve İnderesi mevkiinde bulunan mağaralardan anlaşılmıştır yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyükte yapılan kazılarda, o yöre insanının Paleolitik mağaralardan çıkıp ilk defa ovada tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları ve yerleşik köy hayatında başladıkları anlaşılmıştır yılları arasında sürdürülen Pirot-Cafer höyük çalışmaları sonucu dünyanın ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireç taşından yapılmış küçük figürler M.Ö yılında tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ışığına çıkarılan bu eserler halen Malatya müzesinde sergilenmektedir. Tarih kronolojisini takip ettiğimizde yörenin ana seramiği tek renk olup ateşte az pişirilmiş koyu astarlıdır. Bu seramik yanında ithal malı half tipi seramik örneklerinin Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve Arguvan Kara höyükte; Hassuna boyalı seramik örneklerine Aslantepe, Değirmentepe, İsa höyük ve Fırıncı höyükte rastlanmaktadır. Aslantape ve Değirmen tepe kazıları, bölgedeki yerleşimin M.Ö yılları arasında kalkolitik çağda devam ettiğini göstermektedir. Değirmentepe ve Aslantepe de çok sayıda taştan ve pişmiş topraktan damga mühürleri ile pişmemiş toprak mühür baskıları bu yörenin önemli bir ticaret merkezi olduğunu belgelemektedir. Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezepotamya ve Suriye ile de Fırat nehri yolu ile ticaret bu dönemde yapılmıştır. M.Ö yılında Malatya yöresinde seramik genelde elle yapılmış, hamuruna ince kum karıştırılmış siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine; Karahöyük, İsa höyük, Morhamam, Kösehöyük, İmamoğlu, Değirmentepe, Köşkerbaba ve Pirot höyükte rastlanmıştır. Eski tunç ikinci döneminde ve üçüncü evrelerinde M.Ö. başlayan seramik örneklerine yörede yer yer rastlanmıştır. Hititlerin Anadolu da M.Ö 2000 yıllarının başında varlıklarını gösterdikleri, Aslantepe den çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaşılmaktadır. M.Ö yıllarında Kuşşara Kralı Anitta, Anadolu yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamıştır. Bu dönemde Malatya nın büyük bir ihtimalle siyasi birliğe katıldığı sanılmaktadır. Hititlerin torunları M.Ö 1000 yılından sonra varlıklarını şehir devletleri halinde sürdürmüşlerdir. Malatya asıl dönemini bu devirlerde almıştır. Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle İspekçur, Darende, Gürün, Aslantepe de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve sitenler bulunmuştur. Malatya kuruluş ve isim itibariyle başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan Anadolu şehirlerimizden biridir. Kültepe vesikalarından Melita şeklinde görülen Malatya dan Hitit vesikalarından Maldia olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise; Melitea denilmektedir. Eski Çağ coğrafyacılarından St. Rabon Malatya yı sürekli Melitene adı ile zikretmiştir. Pline ye dayanarak Malatya nın Asur Kraliçesi Semiramis tarafından Meliten adıyla kurulduğunu kayıt eder. Araplar tarafından yakın bir imla ile Malatya, Malatiye adıyla anılmıştır yılında Danişmentli Melik Muhammed Gazi nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek üzere Türk beldesi haline getirilmiştir. Selçuklular döneminde vilayet-i Malatya olarak anılan şehir bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak saadet, mutluluk yeri olarak anılmıştır. Malatya günümüze modern bir yapılanma ile gelirken asıl tarih çekirdeğini oluşturan Battal Gazi (Eski Malatya) yöre insanının deyimiyle Aşağı şehir bugün turistik bir ilçe olarak varlığını sürdürmektedir. Cumhuriyetle birlikte il olan Malatya yabancı işgaline uğramayan nadir kentlerden biridir yılında Malatya ve Diyarbakır da, Türkler aleyhine faaliyette bulunmak üzere gönderilmiş olan İngiliz ajanı Binbaşı Noel in Elazığ Valisi Ali Galip ile Malatya dan Sivas a askeri bir birlik gönderip kongreyi basmayı planlaması dönemin dikkat çekici 2

21 faaliyetlerindendir. 13 Şubat 1931 yılında Ulu Önder Atatürk yeni açılan Fevzi Paşa- Malatya demiryolu ile saat 1730 da Malatya ya gelmiştir. Malatya Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye nin kalkınma çalışmalarına paralel bir gelişme seyri göstermiştir. İftiharla belirtmek gerekir ki Malatya da yetişen İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki önemli şahsiyet Cumhurbaşkanlığı makamına kadar gelebilmiştir. A.2 İL VE İLÇE SINIRLARI Malatya, merkez ilçe ile birlikte toplam 14 ilçe,10 bucak, 498 köy, 809 oba ve mezradan oluşmaktadır. İlçeler aşağıda sıralanmıştır. Merkez Akçadağ Arguvan Arapgir Battalgazi Darende Doğanşehir Doğanyol Hekimhan Kale Kuluncak Pütürge Yazıhan Yeşilyurt A.2.1 AKÇADAĞ Akçadağ yöresinde ilk yerleşim M.Ö 111 de eski Tunç devrinde başlamış, Geç Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam etmiştir. Bu devirlerin yörede yaşadığı Akçadağ ilçe merkezinde yer alan Akçadağ Höyük ve Akçadağ kasabasında yer alan Ören Höyük ve Akçadağ Ören kasabası yolu üzerinde bulunan İkinciler Höyükte yapılan yüzey çalışmalarıyla belirlenmiştir. İlçe Osmanlı döneminde de yerini koruyarak Sultan Hamid in Doğu Anadolu da meydana getirdiği Hamidiye Alayları çerçevesinde Osmanlı ordusuna at ve zahire yetiştirmiştir. Akçadağ, Osmanlı devrinde tahminen 1850 yıllarında bugünkü Levent bucağında teşkilatlandırılmış, 1858 yılında ilçe merkezi şimdiki yerine Arga ya nakledilmiştir. 3

22 İlçe ova ve dağlık bir alanda kurulmuştur. Çiftçiliğin her türlüsü ile uğraşılmakta genellikle aile ekonomisi tarıma dayanmaktadır. Eğitim ve kültürel faaliyetler ile halkı büyük şehirlerle fazla ilişki kurması çok sayıda halkın Avrupa ülkesine işçi olarak gitmesi, ilçenin kısıtlı olan sosyal hayatını modern hale getirmiştir. Okuma yazma oranı %98 gibi yüksek bir rakama ulaşmıştır. Yüzölçümü km² olan ilçenin denizden yüksekliği 925 metredir. İlçe sınırları içerisinde Tigem e bağlı Sultansuyu Üretme Çiftliği bulunmakta bu çiftlikte, tarım ve meyvecilikle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır. Ülkemizin ünlü yarış atları burada yetiştirilmektedir. İlçe tarihi eser açısından eski konaklama merkezi olan han kalıntıları bakımından zengindir. Bunlar arasında Sarıhacı, Bekiruşağı ve Esenbey köylerinde ve yine Küreciğe bağlı Düvencik köyü civarında Hititler devrinden kalma Ferik Kalesi ile kaya manzaralarını sayabiliriz. Akçadağ Levent Vadisinden Bir Görünüm A.2.2 ARGUVAN İlçede en eski yerleşimin Katolik çağda başladığı, eski Tunç, Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam eden yüzey araştırmalar Morhamam, Karahöyük ve İsaköy de yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tahir Bucağı adı ile Arapkir e bağlı olan Arguvan, sonradan ilçe olarak Diyarbakır a bağlanmış 1873 yılında Tahir adıyla Keban a bağlı bir nahiye haline getirilmiştir. Cumhuriyetin ilanıyla merkez ilçesi olarak Malatya ya bağlanmış, 1954 yılında Tahir nahiyesi merkez olmak üzere Arguvan adıyla Malatya iline bağlı bir ilçe haline getirilmiştir. İl merkezine 64 km. uzaklıktadır. Doğuda Arapgir, batıda Hekimhan, kuzeyde Sivas ve Divriği ilçesi, güneyde Malatya merkez ilçe ile Elazığ topraklarıyla çevrilmiştir. İlçenin yüz ölçümü km 2 dir. Arguvan ilçe merkezi devamlı yer kayması sebebiyle iki defa değişmiştir. Yeni yerleşim yeri, eskisinin 2 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Yüzey şekilleri itibariyle genellikle engebeli olup, kuzeyi dağlık güneyi ise plato özelliği taşımaktadır. 4

23 Doğu Anadolu Bölgesi nin iklim özelliklerini gösterir. Yazları çok sıcak ve kurak, kışları çok soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yöre halkı tarım üretimi olarak meyvecilik, hububat ve baklagiller ile meşgul olmaktadır.ilçede tarihi eser bulunmamakta, arkeolojik alanlar ise İsaköy, Karahöyük ve Tarlacık Höyüğü dür. Arguvan-Kızık Balıklı Göl A.2.3 ARAPGİR M.Ö yıllarında kurulduğu sanılan şehir Malatya civarındaki en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Sırasıyla Asur, Roma, Bizans, Emevi, Abbasi, Danişment, Anadolu Selçuklu, Karakoyunlu egemenliğinde kalmıştır. Çaldıran Savaşından sonra 1514 de Osmanlı Devletinin egemenliğine girer ve Sivas Eyaletinin yedi sancağından biri olur. Diyarbakır a 1834 de, Elazığ a 1874 de bağlanan Arapgir, 1927 yılında Malatya iline bağlı bir ilçe yapılır. Oldukça Hareketli bir toplumsal yapısı olan Arapgir, çevre İlçeler açısından merkezi bir konuma sahiptir. Tarihte önemli bir kültür, ticaret ve sanat beldesi olan, bir zamanların nüfuslu ilçesi Arapgir, sanayileşme ve ekonomik gelişmenin yarattığı ortama ayak uydurmaması sonucu, hızla nüfus kaybetmektedir. Engebeli ve dağlık bir arazi yapısı olan ilçe il merkezine 120 km uzaklıktadır. Kuzeyinde Erzincan-Kemaliye, Sivas-Divriği, Güneyinde Malatya-Arguvan ve Elazığ- Keban, Doğusunda Elazığ-Ağın ve Elazığ-Keban, Batısında Malatya-Arguvan ilçeleri olup, 956 Km² lik alanı kapsamaktadır. İlçe merkezinde rakım 1170 ( arası) metredir. En yüksek yeri 2020 m yükseklikteki Göldağı'dır. Arapgir den başka bir yerde yetişmeyen siyah Köhnü ile Aşık beyazı üzümünü tanıtmak için her yıl eylül ayında Bağ bozumu şenlikleri yapılmaktadır. Arapgir de İnönü Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Arapgir 19.yüzyılda Eski Arapgir den şimdiki yerine taşınmıştır. 5

24 Arapgirden bir görünüm A.2.4 BATTALGAZİ Malatya nın ikinci yerleşim yeri olan ve 1988 yılına kadar Eski Malatya ismiyle anılan ilçenin tarihi çok eskidir. Asur ve Urartu kaynaklarında bu yöre Maldia, Milidla, Melit, Melide, Melitca olarak değişik şekilde isimlendirilmiştir. Şehir uzun yıllar Bizanslılar, Araplar ve Selçuklu Beylikleri arasında el değiştirmiştir. Osmanlılar döneminde şehir ticaret merkezi haline getirilmiştir yılında Osmanlı ordularının burada konaklaması üzerine halkın, yazlık olarak kullanılan Aspuzu bağlarının bulunduğu şimdiki Malatya yöresine yerleşmesi ile Eskimalatya önemini kaybetmiştir. Önce köy daha sonra bucak ve Cumhuriyet Döneminde Malatya nın İl olmasından sonra 1928 yılında Belediye, 1932 yılında nahiye oldu yılında Eskimalatya ismi Battalgazi olarak değiştirildi yılında ilçe statüsüne kavuştu. Battalgazi Malatya nın 10 km. kuzeydoğusunda tamamen düzlük bir alanda kurulmuştur. İlçenin doğusunda Fırat nehri göl sahası, güneyinde Malatya merkez ilçe, batısında Akçadağ, kuzeyinde Yazıhan ovası bulunmaktadır. İlçenin yüzölçümü 213 km² olup, il merkezine uzaklığı ise 9 km dir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışları Akdeniz üzerinden gelen alçak basınç sağlar. Doğu Anadolu üzerinde bulunan basınç etkisiyle alçak basıncın hareketini ağırlaştırarak devamlı yağış alır. Bununla beraber hangi mevsim olursa olsun her türlü iklim hareketine elverişlidir. İlçenin sulanabilir arazisi fazla olduğundan halkın geçimi bağ, bahçe ve sebzeciliğe dayanmaktadır. Halkın %85 i tarımla uğraşmakta ve 4613 adet çiftçi ailesi bulunmaktadır. Kayısıcılık başta olmak üzere sebze, meyve yetiştiriciliği ve besicilik yapılmaktadır. 6

25 İlçede tarihi eser olarak Ulu Camii, Melik Sunullah Camii, Akminare, Karahan Toptaş, Alacakaya Camii, Sütlü Minare Camii, Hötüm Dede Minaresi, Şahabiya Kübra Medresesi, Sıddı Zeynep Kümbeti, Emir Ömer Türbesi, Hasan Basri Türbesi, Ahmet Turan Türbesi, Ali Baba Türbesi, Kara Baba Türbesi, Edir ile Bedir Türbesi, Beş Kardeşler, Üç Kardeşler, Seyit Gazi, Kanlı Kümbet, Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı bulunmaktadır. Eskimalatya kalesi surları tahribata uğramıştır. Karakaya Baraj gölünün ilçenin çok yakınında yer alması turizmin ve su sporlarının gelişmesi açısından ilçeye önem kazandırmıştır. Barajda balıkçılık yapıldığı gibi Özel İdareye ait gemiyle de baraj gezisi yapılabilmektedir. Battalgazi-Kanlı Künbet Battalgazi Kervansaray A.2.5 DARENDE Yedi bin yıllık bir tarihe dayanan Darende Hititlerden kalma bir yerleşim merkezidir. Mezopotamya da büyük bir imparatorluk kuran Asurlar Anadolu daki ticaret merkezini ellerinde tutmak için Tohma boyunda koloniler kurmuşlardır. Daha sonra Darende Persler tarafından işgal edilmiş, Sengbar Kalesi bu dönemde bir askeri üst haline gelmiştir. Bu dönemden sonra Roma İmparatorluğuna katılan Darende 8. yy dan itibaren Müslümanlar tarafından fethedilmiş bu dönemde Zaviye ve Sengbar kalesi, etekleri bir kültür ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Darende 1517 de Osmanlı yönetimine girerek Sivas iline 1934 de Malatya iline bağlanmıştır. İlçenin yüzölçümü 1356 km 2 dir. Rakımı 958 ile 2150 metre arasında değişmektedir. İlçede yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı olan tipik karasal iklim hakimdir. İlçenin en büyük gelir kaynağı kayısıcılıktır. Halkın büyük bir bölümü gurbetçilik ve ticaretle uğraşmaktadır. İlçe sürekli büyük şehirlere göç vermektedir. İlçede sosyal hayat hızla gelişme ve değişme göstermektedir. Eğitim ve kültür yönünden de zengin bir yapıya sahiptir. İlçe, Mehmet Paşa Halk Kütüphanesi, Somuncu Baba Kütüphanesi, Es Seyit Osman Hulusi Efendi Özel Kütüphanesi, Balaban Şeyh Abdurrahman Erzincani Kütüphanesi ve İlahiyat Kütüphanesi bir çok el yazması kitapları ile kültür alanında zengin bir yapıya sahiptir. İnönü Üniversitesine bağlı Darende İlahiyat Fakültesi ve Mustafa İclal Başer Meslek Yüksek Okulu, Darende İlçesinde eğitim vermektedir. Darende, tarihi ve turizm yönünden de oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bunlardan Ulu Camii ve Minaresi, Dana Bey Minaresi, Hacı Müşrif Camii, Tacettin Mescidi, Somuncu Baba Camii ve külliyesi, Çilehanesi, Ozan Mescidi, Zengibar Kalesi, Bedesten, Hantarıst Boğazı ve kalesi, Gürpınar Şelalesi, Aslan Taşlar ve Dumdum, Mehmet Paşa Külliyesi, Balaban içmeleri, Uzunok Köprüsü, Hacılar ve Nadir Köprüsü sayılabilir. 7

26 Darende Gürpınar Şelalesi A.2.6 DOĞANŞEHİR İlçenin ilk yerleşiminin M.Ö. 66 yılında Romalılar tarafından Hıristiyanlığı Asya ya yaymak amacıyla oluşturulduğu sanılmaktadır. Kısa el değiştirmelerle 758 yılına kadar Bizanslılar ın elinde kalan Doğanşehir, Harun Reşit tarafından ele geçirilmiş ve imar edilmiştir. 857 yılına kadar Araplar ın elinde kalan ilçe, daha sonra Bizanslılar ın eline geçmiş, 1399 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmış, 1401 yılında ise Timur tarafından yağmalanmıştır yılında tekrar Osmanlı topraklarına katılan ilçe, Besni ye bağlı bir köy iken aynı yılda nahiye merkezi olmuştur yılında ise Besni den ayrılarak Akçadağ ilçesine bağlanmıştır yılında Akçadağ dan ayrılarak ilçe olan Doğanşehir, Malatya ya bağlanmıştır. İlçe, Malatya ya 58 km uzaklıkta deniz seviyesinden yüksekliği 1252 metre olup, ova ve dağlık bir kısımda kurulmuştur. İlçenin yüzölçümü km 2 dir. İlçede karasal iklim hakim olup, bitki örtüsü genelde meşe olmakla birlikte az miktarda ardıç, çam ve söğüt bulunmaktadır. İlçenin en önemli gelir kaynağı tarımdır. Son yıllarda önemli gelişme gösteren meyvecilik, geçim kaynağını oluşturmaktadır. Hayvancılık genel olarak köylerde yapılmaktadır. İlçe tarihi ve mesire yerleri açısından zengindir. İlçe merkezinde tarihi sur kalıntıları M.Ö. 66 yılında Bizans döneminde yapılmıştır. Mesire yeri olarak Erkenek vadisinde bulunan şelale ile mesire yerleri, Sürgü kasabası içinde yer alan Pınarbaşı sayılır. 8

27 Sürgü Kasabası nda alabalık çiftliklerinden bütün yurda canlı alabalık satışı yapılmakta, ayrıca kasabada su ürünleri Meslek Yüksek Okulu nda eğitim verilmektedir. A.2.7 DOĞANYOL 1990 yılında İlçe statüsüne kavuşan Doğanyol İlçesinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. 500 yıl kadar önce köy olarak kurulduğu, 80 yıllık Belediyelik ve nahiye olduğu söylenmektedir. Doğanyol un eski ismi Keferdis olarak geçmesine rağmen, kaynaklarda Kefersut, Kefersük olarak da yer almaktadır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Adıyaman İlinin Kahta ilçesine bağlı olan Doğanyol, daha sonra Elazığ a Cumhuriyetten sonra da Malatya ya olan yakınlığı sebebiyle bağlanmıştır. İlçe Malatya ya 96 km. mesafededir. İlçenin yüz ölçümü 233 km 2 dir. İlçede çalışma hayatı genellikle tarıma dayanmaktadır. İlçenin tarihi çok eskiye dayanmasına rağmen kayda değer tarihi eser bulunmamaktadır. İlçede Doğu Anadolu nun karasal iklimi hüküm sürmektedir. İlçe orman bakımından zengin sayılmamakla beraber dağlık bölgelerde meşe, sulak yerlerde kavak, söğüt ve çınar ağaçları hakim bitki örtüsünü oluşturmaktadır. A.2.8 HEKİMHAN Hekimhan ilçesinde, yörede bulunan mağaralar ve ören yerlerinde yapılan yüzey araştırmaları, ilk yerleşimin MÖ yılları arasında geç Kalkolitik devrinde başladığını göstermektedir. Eski Tunç devrinde de devam eden yerleşimin daha sonraki devirlerde sürdüğü sanılmaktadır. Yöredeki tarihi kalıntılara göre Roma ve Bizans dönemlerinde de yerleşimin olduğu bilinmektedir. Selçuklular zamanın da Türklerin eline geçen ilçe, Yavuz Sultan Selim zamanın da Osmanlı hakimiyetine girmiştir. 16. yy.da bir köy olarak Keban a, daha sonra nahiye olarak Akçadağ a bağlanan Hekimhan, 1992 yılında ilçe olarak Malatya ya bağlanmıştır. İle uzaklığı 80km. olup, rakımındadır. Yöre, ova ve dağlık özellik göstermektedir.ilçenin yüz ölçümü 1844 km 2 dir. İlçede tipik kara iklimi hüküm sürmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise kar yağışlı ve çok soğuk geçer. Nisan ayı sonlarına kadar don olayı görülmektedir. Yörenin en önemli gelir kaynakları tarım ve hayvancılıktır. İlçede iki önemli kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan biri krom üretimi yapan Bilfer Madencilik Şti. ki; şirket krom cevheri üretmektedir. İlçenin demir cevheri üretim kapasitesi bir milyon tondur. Yine ilçede özel idareye ait tuğla fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrika 120 kişiye iş imkanı sağlamaktadır. İlçede okuma- yazma oranı %90 dır. Tarihi eser bakımından ilçeye adını veren Taşhan 1218 yılında Selçuklular döneminde Ebü-l Hasan El-Malatı tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca Köprülü Mehmet Paşa Camii yılları arasında adı anılan kişi tarafından yaptırılmıştır. 9