MALATYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 MALATYA VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA İL MALATYA- 2004

2 İÇİNDEKİLER A. COĞRAFİ KAPSAM Sayfa No A.1.Giriş... 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları... 3 A.3. İlin Coğrafi Durumu 12 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 16 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş. 18 B.1.2. Su Gücü 18 B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol. 19 B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik Çeşitlilik B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı,Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları. 24 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular 28 B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri ii

3 B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava C.1.1. Doğal Değişkenler.. 32 C Rüzgar C Basınç C Nem C Sıcaklık C Buharlaşma. 33 C Yağışlar C Yağmur C Kar,Dolu,Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık 38 C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler.. 46 C Plansız Kentleşme 46 C Yeşil Alanlar 46 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 46 C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 49 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları. 52 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 53 C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri. 56 C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 59 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri 59 C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri C İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine ) Etkileri iii

4 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları 63 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar.. 63 D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller,Göletler ve Rezervuarlar 64 D.1.5. Denizler 65 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 66 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 66 D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 67 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 67 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar. 68 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk 69 D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler.. 69 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 70 D Siyanürler 70 D Petrol ve Türevler D Poliklora Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği. 71 D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği.. 71 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 72 D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler. 72 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği 84 E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme. 87 E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 87 iv

5 E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları. 89 E Kullanma Durumu. 89 E.3.2. Arazi Problemleri. 89 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar 90 F Ormanların Ekolojik Yapısı.. 90 F İlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları.. 92 F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak Alanlar. 96 F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları. 96 F.2.2. Türler ve Popülasyonları F.3. Fauna 100 F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Popülasyonları. 100 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları. 105 F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar 105 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri 106 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği F.4. Hassas Yöreler F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 106 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültürve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal v

6 ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri. 111 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar. 111 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 111 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 111 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar. 111 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar. 112 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 112 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.). 112 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı vi

7 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler. 117 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları. 117 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 119 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum. 121 G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm Çeşitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre İlişkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller. 127 H Baklagiller 128 H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri. 129 H Meyve Üretimi. 129 H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık H Küçükbaş Hayvancılık vii

8 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 136 H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve İpekböcekçiliği. 138 H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal İşletmeler. 139 H.4.1. Kamu İşletmeleri H.4.2. Özel İşletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı 142 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 144 I.1.1. Sanayi Madenleri 144 I.1.2. Metalik Madenler. 144 I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 146 I.3. Cevher Zenginleştirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taşkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü Şist. 152 J.1.5. Hampetrol 152 J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik. 152 J Jeotermal J Güneş. 152 J Rüzgar viii

9 J Biyokütle J.2. İkincil Enerji Kaynaları J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji. 153 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi,Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği. 160 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği. 161 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi. 162 L.1.3. Yeşil Alanlar 164 L.1.4. Elektrik İletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. Ulaşım 165 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L Ulaşım Planlaması. 166 L Toplu Taşım Sistemleri L Kent İçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları. 167 L Kullanılan Raylı Sistemler. 167 ix

10 L Taşımacılıkta Demiryolları. 167 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı. 168 L Limanlar L Taşımacılık L.2.4. Havayolları L.3. Haberleşme L.4. İlin Plan Durumu L.5. İldeki Baz İstasyonları 169 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama. 173 M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel Gelişme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk. 173 M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar. 174 M.1.2. Kırsal Alanlar. 177 M Kırsal Yerleşme Deseni M Arazi Mülkiyeti 177 M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri M.3.1. Kamu Binaları 177 M.3.2. Okullar 178 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 181 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler. 183 M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar. 183 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma. 183 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller. 183 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik. 184 M.4.2. Göçler. 191 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı. 191 x

11 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri. 191 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 192 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 192 M.6. Nüfus. 192 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus Değişim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 198 N.2. Tehlikeli Atıklar 198 N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar 198 N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 199 N.3.6. Tarama Çamurları. 199 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar. 199 N.4. Diğer Atıklar. 199 N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 200 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri. 206 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması 207 N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri xi

12 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları 208 O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü. 208 O İnşaat Gürültüsü. 208 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler. 208 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü. 209 O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri. 209 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri. 209 O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri. 210 O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. Titreşim. 210 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 211 P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları. 214 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri. 215 P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler. 215 P.2.1. Radyoaktif Maddeler. 215 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler. 215 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri. 215 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri. 216 P.3.3. İlkyardım Servisleri 216 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 217 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 217 xii

13 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 218 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 219 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar. 222 R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. Aşılama Çalışmaları. 225 R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları. 229 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 230 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 230 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 230 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 233 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi. 236 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması. 236 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 237 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması. 237 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi xiii

14 TABLOLAR Sayfa No Tablo 1: Malatya İli Argo-Ekolojik Alt Bölgeleri Tablo 2: Malatya İlinde Alt Bölgelere Göre Temel Veriler. 14 Tablo 3: Isınma Amaçlı İthal Kömür Özellikleri (Satışa Sunulan) 18 Tablo 4: Sanayi Amaçlı İthal Kömür Özellikleri Tablo 5: Isınmada Kullanılacak Yerli Kömürler Tablo 6: Briket Kömürler. 19 Tablo 7: Rüzgar Hızı ve Hakim Yönü Tablo 8: Malatya İli ve İlçelerindeki Ormanlık Alanların Miktarı 20 Tablo 9: İçme Suyu Kaynakları. 24 Tablo 10: Barajlar 27 Tablo 11: Malatya Meteoroloji Bölge Müdürlüğü 2004 Yılı Meteorolojik Değerleri.. 35 Tablo 12: Thorntwite Yöntemine göre Malatya İstasyonu Su Bilançosu 37 Tablo 13: Malatya İline Ait 3-6 ay ve ay NYİ Model Çıktıları 39 Tablo 14: Meteorolojik Elemanlar. 42 Tablo 15: Meteorolojik Elemanlar. 43 Tablo 16: Meteorolojik Elemanlar. 44 Tablo 17: 10 Yılın Meteorolojik Değerler Formu. 45 Tablo 18. Isınmada Kullanılacak Yerli Kömürler. 46 Tablo 19: Briket Kömürler.. 47 Tablo 20: Yıllara Göre Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları Tablo 21: Malatya İli Kış Dönemi Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları 50 Tablo 22: Hava Kirleticileri Parametrelerin Aylık Ölçüm Sonuçları (2003) Tablo 23: Hava Kirleticileri Parametrelerin Aylık Ölçüm Sonuçları (2004) Tablo 24: Partikül Şeklindeki Kirletici Emisyonlar.. 52 Tablo 25: Troposferik CO Kaynakları Tablo 26: Atmosferde Oluşan NO X Gazlarının Kaynakları.. 53 Tablo 27: Hava Kirliliğine Sebep Olan Genel Kirleticiler Tablo 28: Azotdioksitin İnsan Sağlığına Olumsuz Etkileri. 61 Tablo 29: Karbonmonoksitin İnsan Sağlığına Olumsuz Etkileri Tablo 30: Partiküllerin İnsan Sağlığı Üzerine Yaptığı Olumsuz Etkiler Tablo 31: SO 2 nin Hava Kalitesi ve İnsan Sağlığı Üzerine Yaptığı Olumsuz Etkiler. 62 Tablo 32: İlde ve Bazı Komşu İllerde Bulunan Su Rezervleri Tablo 33: Malatya Ovasında Yer Altı Suyu Bilançosu Tablo 34. Karakaya Baraj Gölüne Karışan Dere, Çayların Göle Karıştığı Noktalardaki Analiz Sonuçları 67 Tablo 35: Analiz Sonuçları. 67 xiv

15 Tablo 36: İl Arazisinin Niteliği İtibariyle Dağılımı. 88 Tablo 37: Arazi Varlığı Durumu. 88 Tablo 38: İlin Arazi Sınıfları Tablo 39: Malatya İli Arazi Kabiliyet Sınıflarına Göre Dağılımı 89 Tablo 40: Malatya İli ve İlçeleri İtibariyle Ormanlık Alanlar Tablo 41: İl Arazisinin İlçeler İtibariyle Genel Dağılımı.. 91 Tablo 42: İl Genelinde Kuş Türleri Listesi 102 Tablo 43: Karakaya Baraj Gölü, Beylerderesi, Sultansuyu ve Tohma Çayı Balıkları Tablo 44: İlimizde Balıklandırma Çalışması Yapılan Baraj, Göl ve Tarla Balıkçılığı Sayısı Tablo 45: İlimizde Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılımı. 113 Tablo 46: İlçelere Göre Sulanan Alanların Sulama Biçimleri 114 Tablo 47: İlimizde Tarım Alanlarının Kullanılış Amaçlarına Göre Dağılımı 115 Tablo 48: İlçelere Göre Köy Arazisinin Kullanılışı Tablo 49: I.,II.,III. Sınıf Tarım Alanları Tablo 50: Arazilerin Tarımsal Potansiyellerine Göre Sınıflandırılması 117 Tablo 51: Oteller ve Adresleri 125 Tablo 52: Seyahat Acentaları 126 Tablo 53: Tahıllar Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 128 Tablo 54: Baklagiller Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 55: Yumru Bitkiler Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 56: Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 57: Endüstri Bitkiler Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 58: İlimizde Meyveciliğin Durumu Tablo 59: Yaş ve Kuru Kayısının Besin Değeri Tablo 60: Türkiye ve Dünyada Pazarlanan İşlenmiş Kayısı Mamulleri Tablo 61: Sebze Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 134 Tablo 62: Süs Bitkileri. 135 Tablo 63: İlimizde Hayvansal Üretim 135 Tablo 64: Büyükbaş Hayvancılık Tablo 65: Küçükbaş Hayvancılık Tablo 66: Kümes Hayvancılığı Tablo 67: İlimizde Su Ürünleri 137 Tablo 68: İlimizde Balıkçılıkla Geçimini Sağlayan Aileler ve Tekne Sayısı 137 Tablo 69: Malatya İli Arıcılık Bilgileri. 138 Tablo 70: İlimizdeki Tarım İşletmelerinin Sayısı. 139 Tablo 71: Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı Tablo 72: Özel İşletmeler 140 Tablo 73: 2004 Yılı Kullanılan Pestisit Miktarı. 141 Tablo 74: 2003 Yılı Kimyevi Gübre Kullanımı. 141 Tablo 75: İlçelere Göre Gübre Kullanımı (2004 Yılı) xv

16 Tablo 76: İlimizdeki Erozyon Alanları Tablo 77: Dünya Enerji Kaynakları Rezerv ve Potansiyelleri Tablo 78: İlimizde Varolan Madenlerin Cinsi,Yeri,Tenör ve Kalite Rezerv,Üretim ve İşletme Durumu 146 Tablo 79: Malatya İli Mineral Kaynakları Tablo 80: Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı. 153 Tablo 81: Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar Tablo 82: Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı. 154 Tablo 83: Organize Sanayi Bölgesindeki Tesislerin Sektörel Dağılımı Tablo 84: Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı. 157 Tablo 85: Organize Sanayi Bölgesindeki İşletmeler Tablo 86: Malatya İli Nüfus, Atıksu Debi ve Projeksiyonu. 163 Tablo 87: Atıksu Karakteristikleri ve Projeksiyonu. 164 Tablo 88: Tesis Çıkışında Garanti Edilen Atıksu Karakteristikleri (AB Normları) Tablo 89: Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar Tablo 90: TEDAŞ Malatya Elektrik Dağıtım Müessese Müdürlüğü Havaii Hat Uzunlukları 165 Tablo 91: İl Yolları 165 Tablo 92: İlimizdeki Araç Sayıları Tablo 93: Raylı Sistemler Tablo 94: Yıllarına Ait Yolcu Treni ve Yük Treni İle İlgili Bilgiler Tablo 95: 2003 Yılında Hatlara Göre Çalışan Yük Trenleri Tablo 96: İlimizdeki Baz İstasyonları Sayısı 169 Tablo 97: Sayım Yıllarına Göre Ülke ve İl Nüfusu İle Yıllık Nüfus Artış Hızları. 173 Tablo 98: Tarihi, Kültürel,Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Tablo 99: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitim Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 178 Tablo 100: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı İlköğretim Okulu Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 178 Tablo 101: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Genel Lise Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 179 Tablo 102: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı İmam Hatip Liseleri Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 179 Tablo 103: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Mesleki ve Teknik Lise Öğrenci ve Öğretmen Sayıları Tablo 104: İlçeler İtibariyle Öğretim Yılı Diğer Liselerin Öğrenci ve Öğretmen Sayıları 180 Tablo 105: İlimizde Bulunan Hastaneler Tablo 106: İl ve İlçelerdeki Sağlık Ocakları. 182 Tablo 107: İlimizdeki Özel Sektör Sağlık Yatırımları, Tablo 108: İlimizdeki Vasıflı/Vasıfsız İşsizlik Durumu 184 Tablo 109: İlimizde Yaş Durumuna Göre İşsizlik Oranları 184 Tablo 110: İlimizde Eğitim Durumlarına Göre İşsizlik Oranları. 185 Tablo 111: İlimizde Sektörler ve Meslek Gruplarına Göre İşyeri ve Çalışan Sayıları xvi

17 Tablo 112: Malatya İl ve İlçelerin Nüfusu. 193 Tablo 113: Şehir Nüfusu ve Yıllara Göre Değişimi. 194 Tablo 114: İl ve İlçelerin Nüfuslarının Cinsiyete Göre Dağılımı (2004 Yılı) 194 Tablo 115: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu. 195 Tablo 116: İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu,Yıllık Nüfus Artış Hızı. 195 Tablo 117: İl ve İlçelerin Yıllar İtibariyle Nüfusu ve Nüfus Artış Hızları Tablo 118: Sayım Yıllarına Göre Ülke ve İl Nüfusu ile Yıllık Nüfus Artış Hızı 197 Tablo 119: İlimizde Depremler Tablo 120: 04/12/1905 ile 06/01/2004 Yılları Arasında Deprem Aktivite Raporu Tablo 121: Heyelan ve Çığlar 213 Tablo 122: Seller. 214 Tablo 123: Orman Yangınlarına Maruz Kalan Alanların Yıllar İtibariyle Dağılımı. 215 Tablo 124: İlimizdeki Sağlık Kurum ve Kuruluşlarının Dağılımı Tablo 125: İlimizdeki Hastanelerin Adları ve Yatak Sayıları. 218 Tablo 126: Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tablo 127: Sular Tablo 128: İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar. 222 Tablo 129: İlimizde 2004 Yılı Ocak-Kasım Ayları Arasında İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar 222 Tablo 130: Gıda Maddeleri Kontrolü 223 Tablo 131: Gıda İmal Yerleri Tablo 132: Gayrisıhhı Kurumlar 224 Tablo 133: Gıda Satış ve Halk Sağlığının Korunması ile İlgili Diğer Değerler Tablo 134: Sağlık Ocakları Aşılama Oranları Tablo 135: Bebek Ölümleri. 228 Tablo 136: Ölümlerin Yaş ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 137: İlimizde Ölüme Neden Olan İlk On Hastalığın Cinsiyete Göre Dağılımı. 228 Tablo 138: Aile Planlaması Çalışmaları Tablo 139: Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 229 GRAFİKLER Grafik 1: Malatya İstasyonu Karşılaştırmalı Yağış-DETP-Sıcaklık Grafiği 37 Grafik 2: İl Arazisinin Niteliği İtibarı ile Dağılımı 88 Grafik 3: Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı 140 Grafik 4: İlin Nüfus Artışı 193 xvii

18 A. COĞRAFİ KAPSAM A.1.GİRİŞ Malatya, Doğu Anadolu Bölgesi nin yukarı Fırat havzasında ve Adıyaman, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van çöküntü alanının Güneybatı ucunda yer almaktadır. Çevresini doğuda Elazığ ve Diyarbakır, güneyde Adıyaman, batıda Kahramanmaraş, kuzeyde Sivas ve Erzincan illeri çevreler. İl topraklarının yüz ölçümü km 2 olup 35 34` ve 39 03` kuzey enlemleri ile 38 45` ve 39 08` doğu boylamları arasında kalmaktadır. Malatya, Sultansuyu ve Sürgü Çayı Vadileri ile Akdeniz e, Tohma Vadisi ile İç Anadolu ya, Fırat Vadisi ile Doğu Anadolu ya açılarak bu bölgeler arasında bir geçiş alanı oluşturur. İl alanının büyük bir bölümü 3. jeolojik devirdeki Alp kıvrımlaşması sırasında şekillenen Güney Doğu Toroslarının kolları, ilin güneyine doğu-batı yönünde baştan başa kaplar. Güneyde daha düzenli sıralar oluşturan bu dağlar doğrudan Tohma suyu aracılığı ile ya da Fırat a katılan çok sayıda akarsu ile sıkça parçalanmıştır. Güney Doğu Torosları Gaziantep Gölbaşının kuzeyinde yer alan Kapıdere boğazından sonra çeşitli kollara ayrılır. Dağ kütlesinin güney kolunu oluşturan ve batı-doğu yönünde uzanan Besni, Adıyaman ve Kahta ile Malatya Ovasını dolduran dağlara Malatya Dağları adı verilir. Yüksek ve çok dalgalı olan Malatya Dağları, çeşitli yönlerde inen akarsularla parçalanmıştır. Bu sebeple Malatya Dağlarında önemli düzlükler yoktur. Doğanşehir ovasının doğusunda düzenli sıralar oluşturmaya başlayan bu dağlar, Fırat Vadisine kadar zaman zaman genişleyerek, zaman zaman da daralarak uzanır. Malatya Dağları üzerindeki en önemli doruklar, batıdan doğuya doğru 2100 Korudağ, 2424 Karakaya tepe, 2006 Becbel tepe, 2544 Beydağı, 2150 Kelle tepe, 2306 metre yükselti Gayrık tepedir. Başlıca ovaları; Malatya Ovası, Doğanşehir Ovası, İzollu Ovası, Mığdı Ovası, Sürgü Ovası, Akçadağ Ovası, Yazıhan Ovası, Mandara Ovası, Çaplı Ovası, Distrik Ovası ve Erkenek Ovalarıdır. Akarsular; Malatya ili Fırat Havzası üzerinde yer alır. Havzanın yukarı Fırat bölümünde oldukça geniş alanı kaplayan toprakları, yerüstü su kaynakları açısından hayli zengindir. İlin başlıca akarsuları; Söğütlü Çayı 17,5 km., Morhamam Çayı 22,5 km., Kuruçay 67 km., Tohma suyu 52,5 km., Sultansuyu 22,5 km., Sürgü suyu 30 km.dir. Barajlar; ilde Sürgü, Medik, Polat, Çat ve Sultan suyu barajları olmak üzere beş baraj bulunmaktadır. Polat, Sultansuyu ve Çat barajları sulama amaçlı, Medik barajı sulama ve elektrik amaçlı ve Sürgü barajı da sulama ve taşkın koruma amaçlı olarak inşa edilmiştir. Göller; Malatya da önemli bir tabi göl yoktur. Yalnızca dağlık kesimlerden akan suların kaynak alanlarından ve düşük yükseltili plato basamaklarında yüzeye çıkan suların oluşturduğu küçük göller vardır. Bunlar dışında sulama amaçlı beş gölet vardır. Bunlardan; Orduzu sulama göleti, Orduzu Zorbalı sulama göleti ve Hançayı ikinci sulama göleti Malatya merkezde, İsa köy sulama göleti Arguvan ilçemizde; bir sulama göleti de Darende ilçemizde bulunmaktadır. Bitki Örtüsü; il arazisinin hektarı %30 u ormanlık ve fundalıklarla, hektarı %10 u ise çayır ve meralarla kaplıdır. Malatya dağları üzerinde yer alan platolar ile Malatya ovasına yakın kesimlerde de yer alan yarı ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otları ile kaplıdır. 1

19 Malatya nın Tarihi Gelişimi Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde olan Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar indiği, Ansır (buzluk) ve İnderesi mevkiinde bulunan mağaralardan anlaşılmıştır yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyükte yapılan kazılarda, o yöre insanının Paleolitik mağaralardan çıkıp ilk defa ovada tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları ve yerleşik köy hayatında başladıkları anlaşılmıştır yılları arasında sürdürülen Pirot-Cafer höyük çalışmaları sonucu dünyanın ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireç taşından yapılmış küçük figürler M.Ö yılında tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ışığına çıkarılan bu eserler halen Malatya müzesinde sergilenmektedir. Tarih kronolojisini takip ettiğimizde yörenin ana seramiği tek renk olup ateşte az pişirilmiş koyu astarlıdır. Bu seramik yanında ithal malı half tipi seramik örneklerinin Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve Arguvan Kara höyükte; Hassuna boyalı seramik örneklerine Aslantepe, Değirmentepe, İsa höyük ve Fırıncı höyükte rastlanmaktadır. Aslantape ve Değirmen tepe kazıları, bölgedeki yerleşimin M.Ö yılları arasında kalkolitik çağda devam ettiğini göstermektedir. Değirmentepe ve Aslantepe de çok sayıda taştan ve pişmiş topraktan damga mühürleri ile pişmemiş toprak mühür baskıları bu yörenin önemli bir ticaret merkezi olduğunu belgelemektedir. Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezepotamya ve Suriye ile de Fırat nehri yolu ile ticaret bu dönemde yapılmıştır. M.Ö yılında Malatya yöresinde seramik genelde elle yapılmış, hamuruna ince kum karıştırılmış siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine; Karahöyük, İsa höyük, Morhamam, Kösehöyük, İmamoğlu, Değirmentepe, Köşkerbaba ve Pirot höyükte rastlanmıştır. Eski tunç ikinci döneminde ve üçüncü evrelerinde M.Ö. başlayan seramik örneklerine yörede yer yer rastlanmıştır. Hititlerin Anadolu da M.Ö 2000 yıllarının başında varlıklarını gösterdikleri, Aslantepe den çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaşılmaktadır. M.Ö yıllarında Kuşşara Kralı Anitta, Anadolu yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamıştır. Bu dönemde Malatya nın büyük bir ihtimalle siyasi birliğe katıldığı sanılmaktadır. Hititlerin torunları M.Ö 1000 yılından sonra varlıklarını şehir devletleri halinde sürdürmüşlerdir. Malatya asıl dönemini bu devirlerde almıştır. Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle İspekçur, Darende, Gürün, Aslantepe de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve sitenler bulunmuştur. Malatya kuruluş ve isim itibariyle başlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değişikliğe uğramadan Anadolu şehirlerimizden biridir. Kültepe vesikalarından Melita şeklinde görülen Malatya dan Hitit vesikalarından Maldia olarak bahsedilmektedir. Asur İmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise; Melitea denilmektedir. Eski Çağ coğrafyacılarından St. Rabon Malatya yı sürekli Melitene adı ile zikretmiştir. Pline ye dayanarak Malatya nın Asur Kraliçesi Semiramis tarafından Meliten adıyla kurulduğunu kayıt eder. Araplar tarafından yakın bir imla ile Malatya, Malatiye adıyla anılmıştır yılında Danişmentli Melik Muhammed Gazi nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek üzere Türk beldesi haline getirilmiştir. Selçuklular döneminde vilayet-i Malatya olarak anılan şehir bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak saadet, mutluluk yeri olarak anılmıştır. Malatya günümüze modern bir yapılanma ile gelirken asıl tarih çekirdeğini oluşturan Battal Gazi (Eski Malatya) yöre insanının deyimiyle Aşağı şehir bugün turistik bir ilçe olarak varlığını sürdürmektedir. Cumhuriyetle birlikte il olan Malatya yabancı işgaline uğramayan nadir kentlerden biridir yılında Malatya ve Diyarbakır da, Türkler aleyhine faaliyette bulunmak üzere gönderilmiş olan İngiliz ajanı Binbaşı Noel in Elazığ Valisi Ali Galip ile Malatya dan Sivas a askeri bir birlik gönderip kongreyi basmayı planlaması dönemin dikkat çekici 2

20 faaliyetlerindendir. 13 Şubat 1931 yılında Ulu Önder Atatürk yeni açılan Fevzi Paşa- Malatya demiryolu ile saat 1730 da Malatya ya gelmiştir. Malatya Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye nin kalkınma çalışmalarına paralel bir gelişme seyri göstermiştir. İftiharla belirtmek gerekir ki Malatya da yetişen İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki önemli şahsiyet Cumhurbaşkanlığı makamına kadar gelebilmiştir. A.2 İL VE İLÇE SINIRLARI Malatya, merkez ilçe ile birlikte toplam 14 ilçe,10 bucak, 498 köy, 809 oba ve mezradan oluşmaktadır. İlçeler aşağıda sıralanmıştır. -Merkez -Akçadağ -Doğanyol -Arguvan -Hekimhan -Arapgir -Kale -Battalgazi -Kuluncak -Darende -Pütürge -Doğanşehir -Yeşilyurt A.2.1 AKÇADAĞ Akçadağ yöresinde ilk yerleşim M.Ö 111 de eski Tunç devrinde başlamış, Geç Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam etmiştir. Bu devirlerin yörede yaşadığı Akçadağ ilçe merkezinde yer alan Akçadağ Höyük ve Akçadağ kasabasında yer alan Ören Höyük ve Akçadağ Ören kasabası yolu üzerinde bulunan İkinciler Höyükte yapılan yüzey çalışmalarıyla belirlenmiştir. İlçe Osmanlı döneminde de yerini koruyarak Sultan Hamid in Doğu Anadolu da meydana getirdiği Hamidiye Alayları çerçevesinde Osmanlı ordusuna at ve zahire yetiştirmiştir. Akçadağ, Osmanlı devrinde tahminen 1850 yıllarında bugünkü Levent bucağında teşkilatlandırılmış, 1858 yılında ilçe merkezi şimdiki yerine Arga ya nakledilmiştir. 3

21 İlçe ova ve dağlık bir alanda kurulmuştur. Çiftçiliğin her türlüsü ile uğraşılmakta genellikle aile ekonomisi tarıma dayanmaktadır. Eğitim ve kültürel faaliyetler ile halkı büyük şehirlerle fazla ilişki kurması çok sayıda halkın Avrupa ülkesine işçi olarak gitmesi, ilçenin kısıtlı olan sosyal hayatını modern hale getirmiştir. Okuma yazma oranı %98 gibi yüksek bir rakama ulaşmıştır. Yüzölçümü km² olan ilçenin denizden yüksekliği 925 metredir. İlçe sınırları içerisinde Tigem e bağlı Sultansuyu Üretme Çiftliği bulunmakta bu çiftlikte, tarım ve meyvecilikle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır. Ülkemizin ünlü yarış atları burada yetiştirilmektedir. İlçe tarihi eser açısından eski konaklama merkezi olan han kalıntıları bakımından zengindir. Bunlar arasında Sarıhacı, Bekiruşağı ve Esenbey köylerinde ve yine Küreciğe bağlı Düvencik köyü civarında Hititler devrinden kalma Ferik Kalesi ile kaya manzaralarını sayabiliriz. Akçadağ Levent Vadisinden Bir Görünüm A.2.2 ARGUVAN İlçede en eski yerleşimin Katolik çağda başladığı, eski Tunç, Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam eden yüzey araştırmalar Morhamam, Karahöyük ve İsaköy de yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Tahir Bucağı adı ile Arapkir e bağlı olan Arguvan, sonradan ilçe olarak Diyarbakır a bağlanmış 1873 yılında Tahir adıyla Keban a bağlı bir nahiye haline getirilmiştir. Cumhuriyetin ilanıyla merkez ilçesi olarak Malatya ya bağlanmış, 1954 yılında Tahir nahiyesi merkez olmak üzere Arguvan adıyla Malatya iline bağlı bir ilçe haline getirilmiştir. İl merkezine 64 km. uzaklıktadır. Doğuda Arapgir, batıda Hekimhan, kuzeyde Sivas ve Divriği ilçesi, güneyde Malatya merkez ilçe ile Elazığ topraklarıyla çevrilmiştir. İlçenin yüz ölçümü km 2 dir. Arguvan ilçe merkezi devamlı yer kayması sebebiyle iki defa değişmiştir. Yeni yerleşim yeri, eskisinin 2 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Yüzey şekilleri itibariyle genellikle engebeli olup, kuzeyi dağlık güneyi ise plato özelliği taşımaktadır. 4

22 Doğu Anadolu Bölgesi nin iklim özelliklerini gösterir. Yazları çok sıcak ve kurak, kışları çok soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yöre halkı tarım üretimi olarak meyvecilik, hububat ve baklagiller ile meşgul olmaktadır.ilçede tarihi eser bulunmamakta, arkeolojik alanlar ise İsaköy, Karahöyük ve Tarlacık Höyüğü dür. Arguvan-Kızık Balıklı Göl A.2.3 ARAPGİR M.Ö yıllarında kurulduğu sanılan şehir Malatya civarındaki en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Sırasıyla Asur, Roma, Bizans, Emevi, Abbasi, Danişment, Anadolu Selçuklu, Karakoyunlu egemenliğinde kalmıştır. Çaldıran Savaşından sonra 1514 de Osmanlı Devletinin egemenliğine girer ve Sivas Eyaletinin yedi sancağından biri olur. Diyarbakır a 1834 de, Elazığ a 1874 de bağlanan Arapgir, 1927 yılında Malatya iline bağlı bir ilçe yapılır. Oldukça Hareketli bir toplumsal yapısı olan Arapgir, çevre İlçeler açısından merkezi bir konuma sahiptir. Tarihte önemli bir kültür, ticaret ve sanat beldesi olan, bir zamanların nüfuslu ilçesi Arapgir, sanayileşme ve ekonomik gelişmenin yarattığı ortama ayak uydurmaması sonucu, hızla nüfus kaybetmektedir. Engebeli ve dağlık bir arazi yapısı olan ilçe il merkezine 120 km uzaklıktadır. Kuzeyinde Erzincan-Kemaliye, Sivas-Divriği, Güneyinde Malatya-Arguvan ve Elazığ- Keban, Doğusunda Elazığ-Ağın ve Elazığ-Keban, Batısında Malatya-Arguvan ilçeleri olup, 956 Km² lik alanı kapsamaktadır. İlçe merkezinde rakım 1170 ( arası) metredir. En yüksek yeri 2020 m yükseklikteki Göldağı'dır. Arapgir den başka bir yerde yetişmeyen siyah Köhnü ile Aşık beyazı üzümünü tanıtmak için her yıl eylül ayında Bağ bozumu şenlikleri yapılmaktadır. Arapgir de İnönü Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Arapgir 19.yüzyılda Eski Arapgir den şimdiki yerine taşınmıştır. 5

23 Arapgirden bir görünüm A.2.4 BATTALGAZİ Malatya nın ikinci yerleşim yeri olan ve 1988 yılına kadar Eski Malatya ismiyle anılan ilçenin tarihi çok eskidir. Asur ve Urartu kaynaklarında bu yöre Maldia, Milidla, Melit, Melide, Melitca olarak değişik şekilde isimlendirilmiştir. Şehir uzun yıllar Bizanslılar, Araplar ve Selçuklu Beylikleri arasında el değiştirmiştir. Osmanlılar döneminde şehir ticaret merkezi haline getirilmiştir yılında Osmanlı ordularının burada konaklaması üzerine halkın, yazlık olarak kullanılan Aspuzu bağlarının bulunduğu şimdiki Malatya yöresine yerleşmesi ile Eskimalatya önemini kaybetmiştir. Önce köy daha sonra bucak ve Cumhuriyet Döneminde Malatya nın İl olmasından sonra 1928 yılında Belediye, 1932 yılında nahiye oldu yılında Eskimalatya ismi Battalgazi olarak değiştirildi yılında ilçe statüsüne kavuştu. Battalgazi Malatya nın 10 km. kuzeydoğusunda tamamen düzlük bir alanda kurulmuştur. İlçenin doğusunda Fırat nehri göl sahası, güneyinde Malatya merkez ilçe, batısında Akçadağ, kuzeyinde Yazıhan ovası bulunmaktadır. İlçenin yüzölçümü 213 km² olup, il merkezine uzaklığı ise 9 km dir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlıdır. Yağışları Akdeniz üzerinden gelen alçak basınç sağlar. Doğu Anadolu üzerinde bulunan basınç etkisiyle alçak basıncın hareketini ağırlaştırarak devamlı yağış alır. Bununla beraber hangi mevsim olursa olsun her türlü iklim hareketine elverişlidir. İlçenin sulanabilir arazisi fazla olduğundan halkın geçimi bağ, bahçe ve sebzeciliğe dayanmaktadır. Halkın %85 i tarımla uğraşmakta ve 4613 adet çiftçi ailesi bulunmaktadır. Kayısıcılık başta olmak üzere sebze, meyve yetiştiriciliği ve besicilik yapılmaktadır. 6

24 İlçede tarihi eser olarak Ulu Camii, Melik Sunullah Camii, Akminare, Karahan Toptaş, Alacakaya Camii, Sütlü Minare Camii, Hötüm Dede Minaresi, Şahabiya Kübra Medresesi, Sıddı Zeynep Kümbeti, Emir Ömer Türbesi, Hasan Basri Türbesi, Ahmet Turan Türbesi, Ali Baba Türbesi, Kara Baba Türbesi, Edir ile Bedir Türbesi, Beş Kardeşler, Üç Kardeşler, Seyit Gazi, Kanlı Kümbet, Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı bulunmaktadır. Eskimalatya kalesi surları tahribata uğramıştır. Karakaya Baraj gölünün ilçenin çok yakınında yer alması turizmin ve su sporlarının gelişmesi açısından ilçeye önem kazandırmıştır. Barajda balıkçılık yapıldığı gibi Özel İdareye ait gemiyle de baraj gezisi yapılabilmektedir. Battalgazi-Kanlı Künbet Battalgazi Kervansaray A.2.5 DARENDE Yedi bin yıllık bir tarihe dayanan Darende Hititlerden kalma bir yerleşim merkezidir. Mezopotamya da büyük bir imparatorluk kuran Asurlar Anadolu daki ticaret merkezini ellerinde tutmak için Tohma boyunda koloniler kurmuşlardır. Daha sonra Darende Persler tarafından işgal edilmiş, Sengbar Kalesi bu dönemde bir askeri üst haline gelmiştir. Bu dönemden sonra Roma İmparatorluğuna katılan Darende 8. yy dan itibaren Müslümanlar tarafından fethedilmiş bu dönemde Zaviye ve Sengbar kalesi, etekleri bir kültür ve ticaret merkezi haline gelmiştir. Darende 1517 de Osmanlı yönetimine girerek Sivas iline 1934 de Malatya iline bağlanmıştır. İlçenin yüzölçümü 1356 km 2 dir. Rakımı 958 ile 2150 metre arasında değişmektedir. İlçede yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı olan tipik karasal iklim hakimdir. İlçenin en büyük gelir kaynağı kayısıcılıktır. Halkın büyük bir bölümü gurbetçilik ve ticaretle uğraşmaktadır. İlçe sürekli büyük şehirlere göç vermektedir. İlçede sosyal hayat hızla gelişme ve değişme göstermektedir. Eğitim ve kültür yönünden de zengin bir yapıya sahiptir. İlçe, Mehmet Paşa Halk Kütüphanesi, Somuncu Baba Kütüphanesi, Es Seyit Osman Hulusi Efendi Özel Kütüphanesi, Balaban Şeyh Abdurrahman Erzincani Kütüphanesi ve İlahiyat Kütüphanesi bir çok el yazması kitapları ile kültür alanında zengin bir yapıya sahiptir. İnönü Üniversitesine bağlı Darende İlahiyat Fakültesi ve Mustafa İclal Başer Meslek Yüksek Okulu, Darende İlçesinde eğitim vermektedir. Darende, tarihi ve turizm yönünden de oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bunlardan Ulu Camii ve Minaresi, Dana Bey Minaresi, Hacı Müşrif Camii, Tacettin Mescidi, Somuncu Baba Camii ve külliyesi, Çilehanesi, Ozan Mescidi, Zengibar Kalesi, Bedesten, Hantarıst Boğazı ve kalesi, Gürpınar Şelalesi, Aslan Taşlar ve Dumdum, Mehmet Paşa Külliyesi, Balaban içmeleri, Uzunok Köprüsü, Hacılar ve Nadir Köprüsü sayılabilir. 7

25 Darende Gürpınar Şelalesi A.2.6 DOĞANŞEHİR İlçenin ilk yerleşiminin M.Ö. 66 yılında Romalılar tarafından Hıristiyanlığı Asya ya yaymak amacıyla oluşturulduğu sanılmaktadır. Kısa el değiştirmelerle 758 yılına kadar Bizanslılar ın elinde kalan Doğanşehir, Harun Reşit tarafından ele geçirilmiş ve imar edilmiştir. 857 yılına kadar Araplar ın elinde kalan ilçe, daha sonra Bizanslılar ın eline geçmiş, 1399 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmış, 1401 yılında ise Timur tarafından yağmalanmıştır yılında tekrar Osmanlı topraklarına katılan ilçe, Besni ye bağlı bir köy iken aynı yılda nahiye merkezi olmuştur yılında ise Besni den ayrılarak Akçadağ ilçesine bağlanmıştır yılında Akçadağ dan ayrılarak ilçe olan Doğanşehir, Malatya ya bağlanmıştır. İlçe, Malatya ya 58 km uzaklıkta deniz seviyesinden yüksekliği 1252 metre olup, ova ve dağlık bir kısımda kurulmuştur. İlçenin yüzölçümü km 2 dir. İlçede karasal iklim hakim olup, bitki örtüsü genelde meşe olmakla birlikte az miktarda ardıç, çam ve söğüt bulunmaktadır. İlçenin en önemli gelir kaynağı tarımdır. Son yıllarda önemli gelişme gösteren meyvecilik, geçim kaynağını oluşturmaktadır. Hayvancılık genel olarak köylerde yapılmaktadır. 8

26 İlçe tarihi ve mesire yerleri açısından zengindir. İlçe merkezinde tarihi sur kalıntıları M.Ö. 66 yılında Bizans döneminde yapılmıştır. Mesire yeri olarak Erkenek vadisinde bulunan şelale ile mesire yerleri, Sürgü kasabası içinde yer alan Pınarbaşı sayılır. Sürgü Kasabası nda alabalık çiftliklerinden bütün yurda canlı alabalık satışı yapılmakta, ayrıca kasabada su ürünleri Meslek Yüksek Okulu nda eğitim verilmektedir. A.2.7 DOĞANYOL 1990 yılında İlçe statüsüne kavuşan Doğanyol İlçesinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. 500 yıl kadar önce köy olarak kurulduğu, 80 yıllık Belediyelik ve nahiye olduğu söylenmektedir. Doğanyol un eski ismi Keferdis olarak geçmesine rağmen, kaynaklarda Kefersut, Kefersük olarak da yer almaktadır. Osmanlı İmparatorluğu zamanında Adıyaman İlinin Kahta ilçesine bağlı olan Doğanyol, daha sonra Elazığ a Cumhuriyetten sonra da Malatya ya olan yakınlığı sebebiyle bağlanmıştır. İlçe Malatya ya 96 km. mesafededir. İlçenin yüz ölçümü 233 km 2 dir. İlçede çalışma hayatı genellikle tarıma dayanmaktadır. İlçenin tarihi çok eskiye dayanmasına rağmen kayda değer tarihi eser bulunmamaktadır. İlçede Doğu Anadolu nun karasal iklimi hüküm sürmektedir. İlçe orman bakımından zengin sayılmamakla beraber dağlık bölgelerde meşe, sulak yerlerde kavak, söğüt ve çınar ağaçları hakim bitki örtüsünü oluşturmaktadır. A.2.8 HEKİMHAN Hekimhan ilçesinde, yörede bulunan mağaralar ve ören yerlerinde yapılan yüzey araştırmaları, ilk yerleşimin MÖ yılları arasında geç Kalkolitik devrinde başladığını göstermektedir. Eski Tunç devrinde de devam eden yerleşimin daha sonraki devirlerde sürdüğü sanılmaktadır. Yöredeki tarihi kalıntılara göre Roma ve Bizans dönemlerinde de yerleşimin olduğu bilinmektedir. Selçuklular zamanın da Türklerin eline geçen ilçe, Yavuz Sultan Selim zamanın da Osmanlı hakimiyetine girmiştir. 16. yy.da bir köy olarak Keban a, daha sonra nahiye olarak Akçadağ a bağlanan Hekimhan, 1992 yılında ilçe olarak Malatya ya bağlanmıştır. İle uzaklığı 80km. olup, rakımındadır. Yöre, ova ve dağlık özellik göstermektedir.ilçenin yüz ölçümü 1844 km 2 dir. İlçede tipik kara iklimi hüküm sürmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise kar yağışlı ve çok soğuk geçer. Nisan ayı sonlarına kadar don olayı görülmektedir. Yörenin en önemli gelir kaynakları tarım ve hayvancılıktır. İlçede iki önemli kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan biri krom üretimi yapan Bilfer Madencilik Şti. ki; şirket krom cevheri üretmektedir. İlçenin demir cevheri üretim kapasitesi bir milyon tondur. Yine ilçede özel idareye ait tuğla fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrika 120 kişiye iş imkanı sağlamaktadır. İlçede okuma- yazma oranı %90 dır. Tarihi eser bakımından ilçeye adını veren Taşhan 1218 yılında Selçuklular döneminde Ebü-l Hasan El-Malatı tarafından yaptırılmıştır. Ayrıca Köprülü Mehmet Paşa Camii yılları arasında adı anılan kişi tarafından yaptırılmıştır. 9

27 Hekimhan/Taşhan A.2.9 KALE İlçe 20 Mayıs 1990 tarihinde kurulmuş olup, eski ismi yörede İzollu olarak bilinmektedir yılına ait tahrir defterine göre İzoli Komri, yani bugünkü Kömürhan yöresi anlaşılmaktadır. 18. yy. da Osmanlı İmparatorluğunda İskan Siyaseti adlı esere göre 1760 yılında 1000 çadıra sahip olan, Malatya kazasının Çoban nahiyesinde yaşayan halk, Erzurum da yaylayan, Diyarbakır da kışlayan ikili bir hayat tarzına sahiptir. Bunlar, 16. yy. belgelerine göre Türkmenler grubundadır. İlçenin yüzölçümü 192km. 2 dir. İlçe Malatya ya 42 km. uzaklıktadır. İlçe, iklim bakımından kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak bir özellik göstermektedir. Malatya merkezine göre kışları daha ılıman geçmektedir. Nüfusunun tamamı tarımla uğraşır. Özellikle de kayısıcılıkla uğraşan halk, az da olsa hayvancılıkla da uğraşmaktadır. Son yıllarda kısmen de olsa çilek yetiştiriciliği görülmektedir. Arkeolojik çalışmalarla Kale köyünde 1 adet Kale kalıntısı ve eski pirot köyünde yapılan kazılar sonucu çıkarılan eserler mevcuttur. A.2.10 KULUNCAK İlçenin yerleşim tarihi 100 veya 120 yıl öncesine dayanmaktadır. Yıllar önce yayla hayatı sürdüren Başören, Konaktepe ve Karıncalık köyü sakinleri, kışın sığınak olarak kullanılan Kuluncak ta sürüleriyle birlikte barınmak amacıyla ilçeye kışı geçirmek üzere yerleşmişlerdir. Özellikle Konaktepe ve Başören köyleri yaylalarında oturanlar zamanla su 10