MALATYA VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 MALATYA VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ MALATYA ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU MALATYA- 2010

2 ĠÇĠNDEKĠLER A. COĞRAFĠ KAPSAM Sayfa No A.1.GiriĢ... 1 A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları... 3 A.3. Ġlin Coğrafi Durumu.. 16 A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 18 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 21 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. GüneĢ. 25 B.1.2. Su Gücü 25 B.1.3. Kömür B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol. 27 B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları,Tabiat Anıtı,Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak B.4. Su Kaynakları. 31 B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları B.4.3. Akarsular 35 B.4.4. Göller ve Göletler B.5. Mineral Kaynaklar B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler ii

3 B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1. Ġklim ve Hava C.1.1. Doğal DeğiĢkenler.. 39 C Rüzgar C Basınç C Nem C Sıcaklık C BuharlaĢma. 41 C YağıĢlar C Yağmur C Kar,Dolu,Sis ve Kırağı C Seller C Kuraklık 44 C Mikroklima C.1.2. Yapay Etmenler.. 49 C Plansız KentleĢme 49 C YeĢil Alanlar 49 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 50 C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 60 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları. 61 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 62 C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri. 65 C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 68 C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri 68 C Toprak Üzerine Etkileri C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri C Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine ) Etkileri iii

4 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları 71 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar.. 71 D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller,Göletler ve Rezervuarlar 72 D.1.5. Denizler 73 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 74 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 74 D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller,Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 75 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 75 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar. 75 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk 76 D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler.. 77 D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 78 D Siyanürler 78 D Petrol ve Türevler D Poliklora Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği. 78 D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği.. 79 D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 80 D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler. 80 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E.TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı E.2. Toprak Kirliliği 92 E.2.1. Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme. 93 E Atıklardan Kirlenme E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 93 E.3. Arazi iv

5 E.3.1. Arazi Varlığı E Arazi Sınıfları. 95 E Kullanma Durumu. 95 E.3.2. Arazi Problemleri. 96 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar 100 F Ormanların Ekolojik Yapısı F Ġlin Orman Envanteri F Orman Varlığının Yararları F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar F.1.3. Sulak Alanlar. 106 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 106 F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Toplulukları. 107 F.2.2. Türler ve Popülasyonları F.3. Fauna 110 F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Popülasyonları. 111 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları. 117 F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar F Sahipsiz Hayvanlar 117 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar F Hayvan Hakları Ġhlalleri 117 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği F.4. Hassas Yöreler F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 118 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültürve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları v

6 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri. 128 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar. 128 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 129 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 129 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar. 129 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar. 129 F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 129 F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.). 130 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi vi

7 Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler. 131 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları. 131 F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar 133 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G. TURĠZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum. 146 G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. Turizm ÇeĢitleri G.3. Turistik Altyapı G.4. Turist Sayısı G.5. Turizm Ekonomisi G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller. 162 H Baklagiller 163 H Yem Bitkileri H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri. 164 H Meyve Üretimi. 164 H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri H.2.2. Hayvansal Üretim H BüyükbaĢ Hayvancılık H KüçükbaĢ Hayvancılık H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 176 H Su Ürünleri vii

8 H Kürk Hayvancılığı H Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği. 178 H.3. Organik Tarım H.4. Tarımsal ĠĢletmeler. 180 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri H.4.2. Özel ĠĢletmeler H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı H.5.2. Gübre Kullanımı H.5.3. Toprak Kullanımı 184 I. MADENCĠLĠK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 185 I.1.1. Sanayi Madenleri 185 I.1.2. Metalik Madenler. 189 I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 198 I.3. Cevher ZenginleĢtirme I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon ÇalıĢmaları J. ENERJĠ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. TaĢkömürü J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü ġist. 213 J.1.5. Hampetrol 213 J.1.6. Doğalgaz J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman J.1.9. Hidrolik. 213 J Jeotermal J GüneĢ. 213 J Rüzgar J Biyokütle J.2. Ġkincil Enerji Kaynakları viii

9 J.2.1. Termik Enerji J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji. 214 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı J.4. Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.1. Ġl Sanayinin GeliĢimi,Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği. 223 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği. 223 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi. 227 L.1.3. YeĢil Alanlar 230 L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları L.2. UlaĢım 231 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel L UlaĢım Planlaması. 233 L Toplu TaĢıma Sistemleri L Kent Ġçi Yollar L Araç Sayıları L.2.2. Demiryolları. 235 L Kullanılan Raylı Sistemler. 235 L TaĢımacılıkta Demiryolları. 235 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı. 236 ix

10 L Limanlar L TaĢımacılık L.2.4. Havayolları L.3. HaberleĢme L.4. Ġlin Plan Durumu L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları 237 M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama. 249 M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri M Kentsel Büyüme Deseni M Planlı Kentsel GeliĢme Alanları M Kentsel Alanlarda Yoğunluk. 251 M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar. 251 M.1.2. Kırsal Alanlar. 256 M Kırsal YerleĢme Deseni M Arazi Mülkiyeti 256 M.2. Altyapı M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri M.3.1. Kamu Binaları 257 M.3.2. Okullar 257 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 271 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler. 274 M.3.5. Endüstriyel Yapılar M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar. 274 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma. 274 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller. 275 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik. 275 M.4.2. Göçler. 277 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı. 277 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri. 277 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri x

11 M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 278 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 278 M.6. Nüfus. 278 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 286 N.2. Tehlikeli Atıklar 287 N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar 287 N.3.2. Atık Yağlar N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 289 N.3.6. Tarama Çamurları. 289 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar. 289 N.4. Diğer Atıklar. 289 N.4.1. Ambalaj Atıkları N.4.2. Hayvan Kadavraları N.4.3. Mezbaha Atıkları N.5. Atık Yönetimi N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 291 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri. 291 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması N.8.2. Atıkların Yakılması 292 N.8.3. Kompost N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri xi

12 O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM O.1. Gürültü O.1.1. Gürültü Kaynakları 295 O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü. 295 O ĠnĢaat Gürültüsü. 295 O YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler. 295 O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü. 296 O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri. 296 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri. 296 O Fiziksel Etkileri O Fizyolojik Etkileri. 297 O Psikolojik Etkileri O Performans Üzerine Etkileri O.2. TitreĢim. 297 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 298 P.1.1. Depremler P.1.2. Heyelan ve Çığlar P.1.3. Seller P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları. 302 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri. 303 P.1.6. Fırtınalar P.2. Diğer Afetler. 303 P.2.1. Radyoaktif Maddeler. 303 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler. 303 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri P.3.1. Sivil Savunma Birimleri. 304 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri. 304 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 305 P.3.4. Afetzedeler ve M ültecilerin Yeniden Ġskanı. 305 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler 308 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 308 xii

13 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 309 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar 310 R Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıklar. 313 R.1.3. Gıda Hijyeni R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları. 313 R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları. 314 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 316 R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 316 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 318 S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri S.2.1. Çevre Vakıfları S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 322 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve GeliĢtirilmesi. 329 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak Biçimde Planlanması. 329 T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 329 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması. 330 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi xiii

14 TABLOLAR Tablo 1: Isınma Amaçlı Ġthal TaĢ ve Linyit Kömürünün Özellikleri ve Sınırları. 26 Tablo 2: Sanayi Tesislerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin Özellikleri 26 Tablo 3: Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri. 26 Tablo 4: Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢıldığı I. Grup Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Tablo 5: Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢılmadığı II. Grup Kirli Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri.. 27 Tablo 6: Kirlilik Derecelendirmesi YapılmıĢ Olan Ġl ve Ġlçelerin Sınırları DıĢında Kalan YerleĢim Yerlerinde(köy,belde) Isınma Amaçlı Kullanılabilecek Yerli Kömürleri Özellikleri.. 27 Tablo 7: Ortalama Rüzgar Hızı Tablo 8 : Malatya Ġlinde Bulunan Barajlar.. 32 Tablo 9: Ġçme Suyu Kaynakları Tablo 10: Ġlimizdeki Doğal Göl Yüzeyleri.. 37 Tablo 11: Ortalama Rüzgar Hızı, En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı Tablo 12: 2010 Yılı Malatya Ġli Meteorolojik Verileri. 42 Tablo 13: Ġl ve Ġlçelerin 2010 yılı aralık ayı itibariyle 1,3,6,9,12 ve 24 aylık periyotlarda SYĠ (SPI) indis değerleri... Tablo 14: SYĠ Ġndeks Değerleri Tablo 15: NormalleĢtirilmiĢ YağıĢ Ġndex Değerlerinin Farklı Zaman Dilimlerinde DeğiĢimi 46 Tablo 16: Isınma Amaçlı Ġthal TaĢ ve Linyit Kömürünün Özellikleri ve Sınırları 50 Tablo 17: Sanayi Tesislerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin Özellikleri Tablo 18: Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri.. 50 Tablo 19:Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢıldığı I. Grup Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri. 50 Tablo 20: Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢılmadığı Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri 51 Tablo 21: Kirlilik Derecelendirmesi YapılmıĢ Olan Ġl ve Ġlçelerin Sınırları DıĢında Kalan YerleĢim Yerlerinde (belde,köy) Isınma Amaçlı Kullanılabilecek Yerli Kömürlerin Özellikleri 51 Tablo 22: Isınma Amaçlı Kullanılacak Briket Kömürün Özellikleri... Tablo 23: Prina Briketi Özellikleri (kuru bazda) ve Sınırlar 51 Tablo 24: Ġlimizde Emisyon Ġzni Veriler Firmalar 55 Tablo 25: Hava Kirliliğine Sebep Olan Genel Kirleticiler Tablo 26: Ġlimizdeki Su Kaynaklarından Alınan Su Numunelerinin Analiz Sonuçları 74 Tablo 27: Malatya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Analiz Bilgileri.. 75 Tablo 28: Ġl Arazisinin Niteliği Ġtibariyle Dağılımı. 94 Tablo 29: Ġlin Arazi Sınıfları Sayfa No xiv

15 Tablo 30: Arazi Kullanma Durumu 95 Tablo 31: Malatya Ġli ve Ġlçeleri Ġtibariyle Ormanlık Alanlar Tablo 32: Karakaya Baraj Gölü, Beylerderesi, Sultansuyu ve Tohma Çayı Balıkları Tablo 33: Ġl Genelinde KuĢ Türleri Listesi 114 Tablo 34: Sürüngenler, Ġki yaģamlılar ve Memeliler Tür Listesi 116 Tabo 35: Malatya Ġlinde Tespitli Olan Kültür ve Tabiat Varlıkları. 121 Tablo 36: Ġlimizde Tescil EdilmiĢ Olan Kültür ve Tabiat Varlıkları 121 Tablo 37: Ġlimizde bulunan Anıtsal Yapılar Tablo 38: Ġlimizde Bulunan Yapı Toplulukları Ve Diğer TaĢınmaz Eski Eserler 126 Tablo 39: Ġlimizde Balıklandırma ÇalıĢması Yapılan Baraj, Göl ve Tarla Balıkçılığı Sayısı Tablo 40: Ġlçelere Göre Köy Arazisinin KullanılıĢı Tablo 41: Ġlimizde ĠĢletme Belgesi Olan Otellerle Ġlgili Bilgiler Tablo 42: ĠĢletme Belgeli Lokantalar. 158 Tablo 43: Seyahat Acentaları 159 Tablo 44: Tahıllar Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 162 Tablo 45: Baklagiller Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 46: Soğansı ve Yumru Bitkilerin Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 163 Tablo 47: Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Tablo 48: Endüstri Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 163 Tablo 49: Ġlimizde Meyveciliğin Durumu Tablo 50: Kayısı Üretimi ve Ġhracat Değerleri Tablo 51: Ġlimiz 2010 Yılı Kesin Kayısı Rekoltesi 171 Tablo 52: YaĢ ve Kuru Kayısının Besin Değeri Tablo 53: Sebze Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları 172 Tablo 54: BüyükbaĢ Hayvancılık Tablo 55: Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllar Göre Yapılan Suni Tohumlama ÇalıĢmaları Tablo 56: Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında 2010 Yılı Ġçinde Yapılan Buzağı ve AĢı TeĢvikleri Tablo 57: KüçükbaĢ Hayvancılık Tablo 58: Ġl Genelinde Toplam Süt Üretimi Tablo 59: Ġl Genelindeki Toplam Et Üretimi. 175 Tablo 60: Ġl Genelindeki Toplam Yapağı ve Kıl Üretimi. 176 Tablo 61: Kümes Hayvancılığı Tablo 62: Ġl Genelindeki Toplam Yumurta Üretimi Tablo 63: Ġl Genelindeki Toplam Su Ürünleri Üretimi xv

16 Tablo 64: Ġlimizde Yıllar Ġtibari Ġle Üretilen Alabalık Miktarları Tablo 65: Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllar Ġtibari Ġle Su Ürünleri Desteklemeleri Tablo 66: - Ġlimizde Arıcılığı GeliĢtirme ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllara Göre Aktif Koloni Desteklemeleri. Tablo 67: Ġl Genelindeki Toplam Bal ve Balmumu Üretimi 178 Tablo 68: Malatya Ġli Organik Tarımsal Üretim Verileri Tablo 69: Ġlimizdeki Tarım ĠĢletmelerinin Sayısı. 180 Tablo 70: Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı Tablo 71: Özel ĠĢletmeler 181 Tablo 72: 2009 ve 2010 Yılları Pestisit Kullanım Miktarları Tablo 73: 2009 ve 2010 Yılları Kimyevi Gübre Kullanım Miktarları 183 Tablo 74: Ġlimizde En Çok KarĢılaĢılan Toprak Erozyonu Türleri. 184 Tablo 79: Ġlimizdeki Kum-Çakıl, Mozaik, AlçıtaĢı, Kireç ve TaĢ Ocakları Tablo 75: Ġl Müdürlüğümüze Doğaya Yeniden Kazandırma Planı Hazırlayıp Sunan ve Olumlu Sonuçlanan Faaliyetler Tablo 76: Malatya Ġli Mineral Kaynakları Tablo 77: Prina Briketi Özellikleri (kuru bazda) ve Sınırlar 214 Tablo78: Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı. 215 Tablo 79: 2009 Yılı Ġçin Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı. 215 Tablo 80: Organize Sanayi Bölgesindeki Tesislerin Sektörel Dağılımı Tablo 81:Malatya da Yıllara Göre Özel Sektör Tesis Sayıları Tablo 82: Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı. 219 Tablo 83: 1. Organize Sanayi Bölgesindeki ĠĢletmeler 220 Tablo 84: Atıksu Arıtma Tesisinden Çıkan Çamur Miktarları. 228 Tablo 85: Malatya Merkez Kanalizasyon Hattı ġebeke Uzunlukları. 228 Tablo 86: Malatya Ġli Nüfus, Atıksu Debi ve Projeksiyonu Tablo 87: Atıksu Karakteristikleri ve Projeksiyonu 229 Tablo 88: Tesis ÇıkıĢında Garanti Edilen Atıksu Karakteristikleri (AB Normları) Tablo 89: Malatya Atıksu Arıtma Tesisi ÇıkıĢ Parametreleri ve AB Normları ile KarĢılaĢtırılması Tablo 90: Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar 230 Tablo 91: Ġlimizde Doğalgaz Çekilen Hat Metrajları. 230 Tablo 92: Ġlimizde Doğalgaz Tüketimleri. 230 Tablo 93: Malatya Ġlinde Devlet Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları. 232 Tablo 94: 2010 Yılı Aralık Ayı Ġtibariyle Ġlimizdeki Araç Sayıları. 232 Tablo 95 : 2010 Yılı Aralık Ayı Ġtibariyle Ġlimiz ve Bazı Ġlçelerimizdeki Araç Sayıları xvi

17 Tablo 96 :Malatya Ġl Sınırları Ġçerisindeki Demiryolu Anahat Uzunlukları. 235 Tablo 97: Ġlimizdeki Yolcu ve Yük Trenleri Ġle Ġlgili Bilgiler. 235 Tablo 98: Ġlimizde 2010 Yılı Yolcu TaĢımacılığı ve Yük Treni Ġle Ġlgili Bilgiler Tablo 99: Ġlimizde Ġmar Planı Kapsamında YeĢil Alanların Planlanan Dağılımı Tablo 100: Ġlimizdeki Baz Ġstasyonları Sayısı Tablo 101: Ġlimizde Kurulan GSM Operatörlerine Ait Baz Ġstasyonlarının Kuruldukları Yerler Tablo 102: Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Tablo 103: Eğitim Öğretim Yılı Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Ġl ve 257 Ġlçelere Göre Dağılımı. Tablo 104: Öğretim Yılı Okul, YerleĢim Yeri Öğrenci, Öğretmen ve Derslik Sayıları Tablo 105: Ġl Geneli Genel, Mesleki ve Teknik Liseler Okul, Öğrenci, Öğretmen ve Derslik Sayısı 259 Tablo 106: Öğretim Yılı Malatya Ġl Geneli Ġlköğretim Okulları Ġle Ġlgili Bilgiler. 260 Tablo 107: Öğretim Yılı Ġl Geneli Eğitim Ġle Ġlgili Sayısal Veriler 261 Tablo 108: Yatılı Ġlköğretim Bölge Okulları (YĠBO) Ġle Pansiyonlu Ġlköğretim Okullarının Öğrenci Sayıları 262 Tablo 109: Öğretim Yılı Pansiyonlu Orta Öğretim Kurumları Öğrenci Sayıları. 263 Tablo 110: Eğitim Öğretim Yılında Ġlimizde OkullaĢma Oranları Tablo 111: Ġnönü Üniversitesi Öğretim Yılı Öğrenci Sayıları 270 Tablo 112: Ġlimizde Bulunan Hastaneler Tablo 113: Ġlimizde Sektörler Bazında ÇalıĢanların ve ĠĢyerlerinin Sayısı 275 Tablo 114: Ġlimizde Eğitim Durumlarına Göre ĠĢsizlik Oranları. 275 Tablo 115: Ġlimizde YaĢ Gruplarına Göre ĠĢsiz Sayıları. 276 Tablo 116: Ġlimizde Yıllara Göre Kayıtlı ĠĢsiz Sayıları 276 Tablo 117: Ġlçelere Göre Ġl/Ġlçe Merkezi ve Belde/Köy Nüfusu, 2010 Yılı 279 Tablo 118: ġehir ve Köy Nüfusunun Yıllara Göre DeğiĢimi Tablo 119: Ġl ve Ġlçelerin Nüfuslarının Cinsiyete ve Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Tablo 120: Ġl Nüfusunun YaĢ Grubu ve Cinsiyete Göre Dağılımı. 283 Tablo 121: Ġl ve Ġlçelerdeki Nüfusun Cinsiyete ve YaĢa Göre Dağılımı Tablo 122: Yılı Ġl ve Ġlçelere Göre Nüfus Yoğunluğu Tablo 123: Malatya Ġlinde Yıllara Göre Ġl Nüfusu Ġle Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızları Tablo 124: Katı Atık Depolama Alanına Dökülen Atıkların Ġçeriği Tablo 125: Ġlimizdeki Katı Atıklarla Ġlgili Bilgiler Tablo 126: Ġlimizde Depremler Tablo 127: 1905 ile 2007 Yılları Arasında Deprem Aktivite Raporu 300 Tablo 128: Heyelan ve Çığlar. 300 xvii

18 Tablo 129: Seller. 301 Tablo 130: Ġlimizdeki 2010 yılı fevk hadiseleri. 302 Tablo 131: Orman Yangınlarına Maruz Kalan Alanların Yıllar Ġtibariyle Dağılımı. 303 Tablo 132: Ġlimizde 2010 Yılında Çıkan Yangınlar Ġle Ġlgili Bilgiler Tablo 133: Ġlimizdeki Hastanelerin Adları ve Yatak Sayıları. 309 Tablo 134: Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Tablo 135: Ġl ve Ġlçelerdeki BulaĢıcı Hastalıklar ve Sayıları 310 Tablo 136: Ġlimizdeki Verem SavaĢ Dispanserlerindeki 2010 Yılı ÇalıĢmaları Tablo 137: Ġlimiz Sıtma SavaĢ Birimi 2010 Yılı ÇalıĢmaları 311 Tablo 138: Malatya Ġl Merkezi ve Ġlçelerin 2010 Yılı Ġçme Suyu Mikrobiyolojik Kontrol Ġzleme Sonuçları. Tablo 139: Ġl Merkezinde 2010 Yılında Alınan Ġçme Suyu Analiz Sonuçları. 312 Tablo 140: Ġlçe ve Bağlı Köylerden 2009 Yılında Alınan Ġçme Suyu Analiz Sonuçları. 312 Tablo 141: Ġnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar. 313 Tablo 142: Ġlimizde 2010 Yılı AĢılama ÇalıĢmaları 313 Tablo 143: Ġlimizde 2010 Yılı Okul AĢıları ÇalıĢmaları Tablo 144: Malatya Ġli 2010 Yılı Ölen Bebeklerin YaĢ Ve Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 145: Aile Planlaması ÇalıĢmaları 314 Tablo 146: Müdürlüğümüzden DeĢarj Ġzni alan iģletmeler 324 Tablo 147: ÇED Olumlu Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 330 Tablo 148: ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi HARĠTALAR Harita 1: Malatya Ġli ve Ġlçeleri.. 3 Harita 2: Malatya Civarının Jeolojik Haritası Harita 3: Ġl Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı Harita 4: Malatya Erozyon Haritası.. 97 Harita 5: Malatya Toprak Derinliği Haritası Harita 6: Malatya Ġli Karayolları Haritası GRAFĠKLER xviii

19 Grafik 1: Ġl Arazisinin Niteliği Ġtibarı ile Dağılımı Grafik 2: Ġlimizde Yıllara Göre Buğday Üretimi Grafik 3: Ġlimizde Yıllara Göre Arpa Üretimi 162 Grafik 4: Ġlimizde Yıllara Göre ġekerpancarı Üretimi. 164 Grafik 5:Ġlimizde Yıllara Göre Ceviz ve Badem Üretimi Grafik 6: Ġlimizde Yıllara Göre Kiraz Üretimi. 166 Grafik 7: Ġlimizde Yıllara Göre Kayısı Üretimi Grafik 8 : Ġlimizde Yıllara Göre Hayvan Sayıları 174 Grafik 9: Ġlimizde Yıllara Göre Süt Üretimi Grafik 10: Ġlimizde Yıllara Göre Et Üretimi Grafik 11: Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı Grafik 12: Ġlimizde Yıllar Ġtibariyle Doğal Tüketimi Grafik 13: Malatya Ġli Yol Ağının Satıh Cinsleri 232 Grafik 14: Ġlin Nüfus ArtıĢı 278 LĠSTELER Liste 1: Malatya Ġl ve Ġlçeleri 3 Liste 2: Malatya nın KomĢu Ġllere Olan Uzaklıkları Liste 3: Endemik Bitkilerin Listesi.. 28 Liste 4: Ġlimizdeki Kamu ĠĢletmeleri Liste 5: Ġnönü Üniversitesi Akademik Birimleri Liste 6 - Ġnönü Üniversitesi Bünyesinde Bulunan AraĢtırma ve Uygulama Merkezleri Liste 7- Ġnönü Üniversitesi Akademik Ve Ġdari Personel Dağılımı Liste 8- Turgut Özal Tıp Merkezi Akademik Ve Ġdari Personel Durumu xix

20 A. COĞRAFĠ KAPSAM A.1.GĠRĠġ Malatya, Doğu Anadolu Bölgesi nin yukarı Fırat havzasında ve Adıyaman, Malatya, Elazığ, Bingöl, MuĢ, Van çöküntü alanının Güneybatı ucunda yer almaktadır. Çevresini doğuda Elazığ ve Diyarbakır, güneyde Adıyaman, batıda KahramanmaraĢ, kuzeyde Sivas ve Erzincan illeri çevreler. Ġl topraklarının yüz ölçümü ,1 km 2 olup 35 34` ve 39 03` kuzey enlemleri ile 38 45` ve 39 08` doğu boylamları arasında kalmaktadır. Malatya, Sultansuyu ve Sürgü Çayı Vadileri ile Akdeniz e, Tohma Vadisi ile Ġç Anadolu ya, Fırat Vadisi ile Doğu Anadolu ya açılarak bu bölgeler arasında bir geçiģ alanı oluģturur. Ġl alanının büyük bir bölümü 3. jeolojik devirdeki Alp kıvrımlaģması sırasında Ģekillenen Güney Doğu Toroslarının kolları, ilin güneyine doğu-batı yönünde baģtan baģa kaplar. Güneyde daha düzenli sıralar oluģturan bu dağlar doğrudan Tohma suyu aracılığı ile ya da Fırat a katılan çok sayıda akarsu ile sıkça parçalanmıģtır. Güney Doğu Torosları Gaziantep GölbaĢının kuzeyinde yer alan Kapıdere boğazından sonra çeģitli kollara ayrılır. Dağ kütlesinin güney kolunu oluģturan ve batı-doğu yönünde uzanan Besni, Adıyaman ve Kahta ile Malatya Ovasını dolduran dağlara Malatya Dağları adı verilir. Yüksek ve çok dalgalı olan Malatya Dağları, çeģitli yönlerde inen akarsularla parçalanmıģtır. Bu sebeple Malatya Dağlarında önemli düzlükler yoktur. DoğanĢehir ovasının doğusunda düzenli sıralar oluģturmaya baģlayan bu dağlar, Fırat Vadisine kadar zaman zaman geniģleyerek, zaman zaman da daralarak uzanır. Malatya Dağları üzerindeki en önemli doruklar, batıdan doğuya doğru 2100 m Korudağ, 2424 m Karakaya tepe, 2006 m Becbel tepe, 2544 m Beydağı, 2150 m Kelle tepe, 2306 metre yükselti Gayrık tepedir. BaĢlıca ovaları; Malatya Ovası, DoğanĢehir Ovası, Ġzollu Ovası, Mığdı Ovası, Sürgü Ovası, Akçadağ Ovası, Yazıhan Ovası, Mandara Ovası, Çaplı Ovası, Distrik Ovası ve Erkenek Ovalarıdır. Akarsular; Malatya ili Fırat Havzası üzerinde yer alır. Havzanın yukarı Fırat bölümünde oldukça geniģ alanı kaplayan toprakları, yerüstü su kaynakları açısından hayli zengindir. Ġlin baģlıca akarsuları; Söğütlü Çayı 17,5 km., Morhamam Çayı 22,5 km., Kuruçay 67 km., Tohma suyu 52,5 km., Sultansuyu 22,5 km., Sürgü suyu 30 km.dir. Barajlar; ilde Sürgü, Medik, Polat, Çat ve Sultan suyu barajları olmak üzere beģ baraj bulunmaktadır. Polat, Sultansuyu ve Çat barajları sulama amaçlı, Medik barajı sulama ve elektrik amaçlı ve Sürgü barajı da sulama ve taģkın koruma amaçlı olarak inģa edilmiģtir. Göller; Malatya da önemli bir tabi göl yoktur. Yalnızca dağlık kesimlerden akan suların kaynak alanlarından ve düģük yükseltili plato basamaklarında yüzeye çıkan suların oluģturduğu küçük göller vardır. Bunlar dıģında sulama amaçlı beģ gölet vardır. Bunlardan; Orduzu sulama göleti, Orduzu Zorbalı sulama göleti ve Hançayı ikinci sulama göleti Malatya merkezde, Ġsa köy sulama göleti Arguvan ilçemizde; bir sulama göleti de Darende ilçemizde bulunmaktadır. Bitki Örtüsü; il arazisinin hektarı %30 u ormanlık ve fundalıklarla, hektarı %10 u ise çayır ve meralarla kaplıdır. Malatya dağları üzerinde yer alan platolar ile Malatya ovasına yakın kesimlerde de yer alan yarı ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otları ile kaplıdır. 1

21 Malatya nın Tarihi GeliĢimi Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde olan Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar indiği, Ansır (buzluk) ve Ġnderesi mevkiinde bulunan mağaralardan anlaģılmıģtır yılında baģlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma kazıları kapsamındaki Ġzollu mevkii Cafer Höyükte yapılan kazılarda, o yöre insanının Paleolitik mağaralardan çıkıp ilk defa ovada tarım ve hayvancılıkla uğraģtıkları ve yerleģik köy hayatında baģladıkları anlaģılmıģtır yılları arasında sürdürülen Pirot-Cafer höyük çalıģmaları sonucu dünyanın ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireç taģından yapılmıģ küçük figürler M.Ö yılında tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ıģığına çıkarılan bu eserler halen Malatya müzesinde sergilenmektedir. Tarih kronolojisini takip ettiğimizde yörenin ana seramiği tek renk olup ateģte az piģirilmiģ koyu astarlıdır. Bu seramik yanında ithal malı half tipi seramik örneklerinin Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve Arguvan Kara höyükte; Hassuna boyalı seramik örneklerine Aslantepe, Değirmentepe, Ġsa höyük ve Fırıncı höyükte rastlanmaktadır. Aslantape ve Değirmen tepe kazıları, bölgedeki yerleģimin M.Ö yılları arasında kalkolitik çağda devam ettiğini göstermektedir. Değirmentepe ve Aslantepe de çok sayıda taģtan ve piģmiģ topraktan damga mühürleri ile piģmemiģ toprak mühür baskıları bu yörenin önemli bir ticaret merkezi olduğunu belgelemektedir. Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezepotamya ve Suriye ile de Fırat nehri yolu ile ticaret bu dönemde yapılmıģtır. M.Ö yılında Malatya yöresinde seramik genelde elle yapılmıģ, hamuruna ince kum karıģtırılmıģ siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine; Karahöyük, Ġsa höyük, Morhamam, Kösehöyük, Ġmamoğlu, Değirmentepe, KöĢkerbaba ve Pirot höyükte rastlanmıģtır. Eski tunç ikinci döneminde ve üçüncü evrelerinde M.Ö. baģlayan seramik örneklerine yörede yer yer rastlanmıģtır. Hititlerin Anadolu da M.Ö 2000 yıllarının baģında varlıklarını gösterdikleri, Aslantepe den çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaģılmaktadır. M.Ö yıllarında KuĢĢara Kralı Anitta, Anadolu yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamıģtır. Bu dönemde Malatya nın büyük bir ihtimalle siyasi birliğe katıldığı sanılmaktadır. Hititlerin torunları M.Ö 1000 yılından sonra varlıklarını Ģehir devletleri halinde sürdürmüģlerdir. Malatya asıl dönemini bu devirlerde almıģtır. Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle Ġspekçur, Darende, Gürün, Aslantepe de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve sitenler bulunmuģtur. Malatya kuruluģ ve isim itibariyle baģlangıçtan zamanımıza kadar büyük bir değiģikliğe uğramadan Anadolu Ģehirlerimizden biridir. Kültepe vesikalarından Melita Ģeklinde görülen Malatya dan Hitit vesikalarından Maldia olarak bahsedilmektedir. Asur Ġmparatorluk devri vesikalarında ise Meliddu, Melide, Melid, Milid, Milidia olarak geçmektedir. Urartu kaynaklarında ise; Melitea denilmektedir. Eski Çağ coğrafyacılarından St. Rabon Malatya yı sürekli Melitene adı ile zikretmiģtir. Pline ye dayanarak Malatya nın Asur Kraliçesi Semiramis tarafından Meliten adıyla kurulduğunu kayıt eder. Araplar tarafından yakın bir imla ile Malatya, Malatiye adıyla anılmıģtır yılında DaniĢmentli Melik Muhammed Gazi nin hakimiyetine geçen Malatya, bir daha kayıp edilmemek üzere Türk beldesi haline getirilmiģtir. Selçuklular döneminde vilayet-i Malatya olarak anılan Ģehir bir üstünlük ve asalet ifadesi olarak saadet, mutluluk yeri olarak anılmıģtır. Malatya günümüze modern bir yapılanma ile gelirken asıl tarih çekirdeğini oluģturan Battal Gazi (Eski Malatya) yöre insanının deyimiyle AĢağı Ģehir bugün turistik bir ilçe olarak varlığını sürdürmektedir. Cumhuriyetle birlikte il olan Malatya yabancı iģgaline uğramayan nadir kentlerden biridir yılında Malatya ve Diyarbakır da, Türkler aleyhine faaliyette bulunmak üzere gönderilmiģ olan Ġngiliz ajanı BinbaĢı Noel in Elazığ Valisi Ali Galip ile Malatya dan Sivas a askeri bir birlik gönderip kongreyi basmayı planlaması dönemin dikkat çekici 2

22 faaliyetlerindendir. 13 ġubat 1931 yılında Ulu Önder Atatürk yeni açılan Fevzi PaĢa- Malatya demiryolu ile saat 17:30 da Malatya ya gelmiģtir. Malatya Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye nin kalkınma çalıģmalarına paralel bir geliģme seyri göstermiģtir. Ġftiharla belirtmek gerekir ki Malatya da yetiģen Ġsmet Ġnönü ve Turgut Özal gibi iki önemli Ģahsiyet CumhurbaĢkanlığı makamına kadar gelebilmiģtir. A.2 ĠL VE ĠLÇE SINIRLARI Harita 1- Malatya Ġli ve Ġlçeleri Malatya, merkez ilçe ile birlikte toplam 14 ilçe,10 bucak, 498 köy, 809 oba ve mezradan oluģmaktadır. Ġlçeler aģağıda sıralanmıģtır. Liste 1- Malatya Ġl ve Ġlçeleri Merkez Akçadağ Arguvan Arapgir Battalgazi Darende DoğanĢehir Doğanyol Hekimhan Kale Kuluncak Pütürge Yazıhan YeĢilyurt 3

23 A.2.1 AKÇADAĞ Akçadağ yöresinde ilk yerleģim M.Ö 111 de eski Tunç devrinde baģlamıģ, Geç Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam etmiģtir. Bu devirlerin yörede yaģadığı Akçadağ ilçe merkezinde yer alan Akçadağ Höyük ve Akçadağ kasabasında yer alan Ören Höyük ve Akçadağ Ören kasabası yolu üzerinde bulunan Ġkinciler Höyükte yapılan yüzey çalıģmalarıyla belirlenmiģtir. Ġlçe Osmanlı döneminde de yerini koruyarak Sultan Hamid in Doğu Anadolu da meydana getirdiği Hamidiye Alayları çerçevesinde Osmanlı ordusuna at ve zahire yetiģtirmiģtir. Akçadağ Levent Vadisinden Görünümler 4

24 Sultan Suyu Üretme Çiftliği 5

25 Akçadağ, Osmanlı devrinde tahminen 1850 yıllarında bugünkü Levent bucağında teģkilatlandırılmıģ, 1858 yılında ilçe merkezi Ģimdiki yerine Arga ya nakledilmiģtir. Ġlçe ova ve dağlık bir alanda kurulmuģtur. Çiftçiliğin her türlüsü ile uğraģılmakta genellikle aile ekonomisi tarıma dayanmaktadır. Eğitim ve kültürel faaliyetler ile halkı büyük Ģehirlerle fazla iliģki kurması çok sayıda halkın Avrupa ülkesine iģçi olarak gitmesi, ilçenin kısıtlı olan sosyal hayatını modern hale getirmiģtir. Okuma yazma oranı %98 gibi yüksek bir rakama ulaģmıģtır. Yüzölçümü km² olan ilçenin denizden yüksekliği 925 metredir. Ġlçe sınırları içerisinde Tigem e bağlı Sultansuyu Üretme Çiftliği bulunmakta bu çiftlikte, tarım ve meyvecilikle birlikte hayvancılıkta yapılmaktadır. Ülkemizin ünlü yarıģ atları burada yetiģtirilmektedir. Ġlçe tarihi eser açısından eski konaklama merkezi olan han kalıntıları bakımından zengindir. Bunlar arasında Sarıhacı, BekiruĢağı ve Esenbey köylerinde ve yine Küreciğe bağlı Düvencik köyü civarında Hititler devrinden kalma Ferik Kalesi ile kaya manzaralarını sayabiliriz. A.2.2 ARGUVAN Ġlçede en eski yerleģimin Katolik çağda baģladığı, eski Tunç, Hitit, Roma ve Bizans devirlerinde devam eden yüzey araģtırmalar Morhamam, Karahöyük ve Ġsaköy de yapılmıģtır. Osmanlı Ġmparatorluğu zamanında Tahir Bucağı adı ile Arapkir e bağlı olan Arguvan, sonradan ilçe olarak Diyarbakır a bağlanmıģ 1873 yılında Tahir adıyla Keban a bağlı bir nahiye haline getirilmiģtir. Cumhuriyetin ilanıyla merkez ilçesi olarak Malatya ya bağlanmıģ, 1954 yılında Tahir nahiyesi merkez olmak üzere Arguvan adıyla Malatya iline bağlı bir ilçe haline getirilmiģtir. Ġl merkezine 64 km. uzaklıktadır. Doğuda Arapgir, batıda Hekimhan, kuzeyde Sivas ve Divriği ilçesi, güneyde Malatya merkez ilçe ile Elazığ topraklarıyla çevrilmiģtir. Ġlçenin yüz ölçümü km 2 dir. Arguvan ilçe merkezi devamlı yer kayması sebebiyle iki defa değiģmiģtir. Yeni yerleģim yeri, eskisinin 2 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Yüzey Ģekilleri itibariyle genellikle engebeli olup, kuzeyi dağlık güneyi ise plato özelliği taģımaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi nin iklim özelliklerini gösterir. Yazları çok sıcak ve kurak, kıģları çok soğuk ve yağıģlı geçmektedir. Yöre halkı tarım üretimi olarak meyvecilik, hububat ve baklagiller ile meģgul olmaktadır.ġlçede tarihi eser bulunmamakta, arkeolojik alanlar ise Ġsaköy, Karahöyük ve Tarlacık Höyüğü dür. 6

26 Arguvan-Kızık Balıklı Göl A.2.3 ARAPGĠR M.Ö yıllarında kurulduğu sanılan Ģehir Malatya civarındaki en eski yerleģim merkezlerinden biridir. Sırasıyla Asur, Roma, Bizans, Emevi, Abbasi, DaniĢment, Anadolu Selçuklu, Karakoyunlu egemenliğinde kalmıģtır. Çaldıran SavaĢından sonra 1514 de Osmanlı Devletinin egemenliğine girer ve Sivas Eyaletinin yedi sancağından biri olur. Diyarbakır a 1834 de, Elazığ a 1874 de bağlanan Arapgir, 1927 yılında Malatya iline bağlı bir ilçe yapılır. Oldukça Hareketli bir toplumsal yapısı olan Arapgir, çevre Ġlçeler açısından merkezi bir konuma sahiptir. Tarihte önemli bir kültür, ticaret ve sanat beldesi olan, bir zamanların nüfuslu ilçesi Arapgir, sanayileģme ve ekonomik geliģmenin yarattığı ortama ayak uydurmaması sonucu, hızla nüfus kaybetmektedir. Engebeli ve dağlık bir arazi yapısı olan ilçe il merkezine 120 km uzaklıktadır. Kuzeyinde Erzincan-Kemaliye, Sivas-Divriği, Güneyinde Malatya-Arguvan ve Elazığ- Keban, Doğusunda Elazığ-Ağın ve Elazığ-Keban, Batısında Malatya-Arguvan ilçeleri olup, 956 Km² lik alanı kapsamaktadır. Ġlçe merkezinde rakım 1170 ( arası) metredir. En yüksek yeri 2020 m yükseklikteki Göldağı'dır. Arapgir den baģka bir yerde yetiģmeyen siyah Köhnü ile AĢık beyazı üzümünü tanıtmak için her yıl eylül ayında Bağ bozumu Ģenlikleri yapılmaktadır. Arapgir de Ġnönü Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Arapgir 19.yüzyılda Eski Arapgir den Ģimdiki yerine taģınmıģtır. 7

27 Arapgirden bir görünüm Arapgir Bağbozumu ġenliklerinden bir görünüm 8

28 Arapgir in tahta çivili ayakkabıları A.2.4 BATTALGAZĠ Malatya nın ikinci yerleģim yeri olan ve 1988 yılına kadar Eski Malatya ismiyle anılan ilçenin tarihi çok eskidir. Asur ve Urartu kaynaklarında bu yöre Maldia, Milidla, Melit, Melide, Melitca olarak değiģik Ģekilde isimlendirilmiģtir. ġehir uzun yıllar Bizanslılar, Araplar ve Selçuklu Beylikleri arasında el değiģtirmiģtir. Osmanlılar döneminde Ģehir ticaret merkezi haline getirilmiģtir yılında Osmanlı ordularının burada konaklaması üzerine halkın, yazlık olarak kullanılan Aspuzu bağlarının bulunduğu Ģimdiki Malatya yöresine yerleģmesi ile Eskimalatya önemini kaybetmiģtir. Önce köy daha sonra bucak ve Cumhuriyet Döneminde Malatya nın Ġl olmasından sonra 1928 yılında Belediye, 1932 yılında nahiye oldu yılında Eskimalatya ismi Battalgazi olarak değiģtirildi yılında ilçe statüsüne kavuģtu. Battalgazi Malatya nın 10 km. kuzeydoğusunda tamamen düzlük bir alanda kurulmuģtur. Ġlçenin doğusunda Fırat nehri göl sahası, güneyinde Malatya merkez ilçe, batısında Akçadağ, kuzeyinde Yazıhan ovası bulunmaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 213 km² olup, il merkezine uzaklığı ise 9 km dir. Yazları sıcak ve kurak, kıģları soğuk ve kar yağıģlıdır. YağıĢları Akdeniz üzerinden gelen alçak basınç sağlar. Doğu Anadolu üzerinde bulunan basınç etkisiyle alçak basıncın hareketini ağırlaģtırarak devamlı yağıģ alır. Bununla beraber hangi mevsim olursa olsun her türlü iklim hareketine elveriģlidir. 9

29 Ġlçenin sulanabilir arazisi fazla olduğundan halkın geçimi bağ, bahçe ve sebzeciliğe dayanmaktadır. Halkın %85 i tarımla uğraģmakta ve 4613 adet çiftçi ailesi bulunmaktadır. Kayısıcılık baģta olmak üzere sebze, meyve yetiģtiriciliği ve besicilik yapılmaktadır. Ġlçede tarihi eser olarak Ulu Camii, Melik Sunullah Camii, Akminare, Karahan ToptaĢ, Alacakaya Camii, Sütlü Minare Camii, Hötüm Dede Minaresi, ġahabiya Kübra Medresesi, Sıddı Zeynep Kümbeti, Emir Ömer Türbesi, Hasan Basri Türbesi, Ahmet Turan Türbesi, Ali Baba Türbesi, Kara Baba Türbesi, Edir ile Bedir Türbesi, BeĢ KardeĢler, Üç KardeĢler, Seyit Gazi, Kanlı Kümbet, Silahtar Mustafa PaĢa Kervansarayı bulunmaktadır. Eski Malatya Kalesi surları tahribata uğramıģtır. Karakaya Baraj gölünün ilçenin çok yakınında yer alması turizmin ve su sporlarının geliģmesi açısından ilçeye önem kazandırmıģtır. Barajda balıkçılık yapıldığı gibi Özel Ġdareye ait gemiyle de baraj gezisi yapılabilmektedir. Battalgazi-Kanlı Kümbet Battalgazi Kervansaray Kervansaray-Battalgazi 10

30 A.2.5 DARENDE Yedi bin yıllık bir tarihe dayanan Darende Hititlerden kalma bir yerleģim merkezidir. Mezopotamya da büyük bir imparatorluk kuran Asurlar Anadolu daki ticaret merkezini ellerinde tutmak için Tohma boyunda koloniler kurmuģlardır. Daha sonra Darende Persler tarafından iģgal edilmiģ, Sengbar Kalesi bu dönemde bir askeri üst haline gelmiģtir. Bu dönemden sonra Roma Ġmparatorluğuna katılan Darende 8. yy dan itibaren Müslümanlar tarafından fethedilmiģ bu dönemde Zaviye ve Sengbar kalesi, etekleri bir kültür ve ticaret merkezi haline gelmiģtir. Darende 1517 de Osmanlı yönetimine girerek Sivas iline 1934 de Malatya iline bağlanmıģtır. Ġlçenin yüzölçümü 1356 km 2 dir. Rakımı 958 ile 2150 metre arasında değiģmektedir. Ġlçede yazları sıcak ve kurak, kıģları soğuk ve yağıģlı olan tipik karasal iklim hakimdir. Ġlçenin en büyük gelir kaynağı kayısıcılıktır. Halkın büyük bir bölümü gurbetçilik ve ticaretle uğraģmaktadır. Ġlçe sürekli büyük Ģehirlere göç vermektedir. Ġlçede sosyal hayat hızla geliģme ve değiģme göstermektedir. Eğitim ve kültür yönünden de zengin bir yapıya sahiptir. Ġlçe, Mehmet PaĢa Halk Kütüphanesi, Somuncu Baba Kütüphanesi, Es Seyit Osman Hulusi Efendi Özel Kütüphanesi, Balaban ġeyh Abdurrahman Erzincani Kütüphanesi ve Ġlahiyat Kütüphanesi bir çok el yazması kitapları ile kültür alanında zengin bir yapıya sahiptir. Ġnönü Üniversitesine bağlı Darende Ġlahiyat Fakültesi ve Mustafa Ġclal BaĢer Meslek Yüksek Okulu, Darende Ġlçesinde eğitim vermektedir. Darende, tarihi ve turizm yönünden de oldukça zengin bir yapıya sahiptir. Bunlardan Ulu Camii ve Minaresi, Dana Bey Minaresi, Hacı MüĢrif Camii, Tacettin Mescidi, Somuncu Baba Camii ve külliyesi, Çilehanesi, Ozan Mescidi, Zengibar Kalesi, Bedesten, Hantarıst Boğazı ve kalesi, Gürpınar ġelalesi, Aslan TaĢlar ve Dumdum, Mehmet PaĢa Külliyesi, Balaban içmeleri, Uzunok Köprüsü, Hacılar ve Nadir Köprüsü sayılabilir. Darende Gürpınar ġelalesi 11

31 Somuncu Baba Kudret Hamamı Somuncu Baba Türbesi 12

32 A.2.6 DOĞANġEHĠR Ġlçenin ilk yerleģiminin M.Ö. 66 yılında Romalılar tarafından Hıristiyanlığı Asya ya yaymak amacıyla oluģturulduğu sanılmaktadır. Kısa el değiģtirmelerle 758 yılına kadar Bizanslılar ın elinde kalan DoğanĢehir, Harun ReĢit tarafından ele geçirilmiģ ve imar edilmiģtir. 857 yılına kadar Araplar ın elinde kalan ilçe, daha sonra Bizanslılar ın eline geçmiģ, 1399 yılında Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmıģ, 1401 yılında ise Timur tarafından yağmalanmıģtır yılında tekrar Osmanlı topraklarına katılan ilçe, Besni ye bağlı bir köy iken aynı yılda nahiye merkezi olmuģtur yılında ise Besni den ayrılarak Akçadağ ilçesine bağlanmıģtır yılında Akçadağ dan ayrılarak ilçe olan DoğanĢehir, Malatya ya bağlanmıģtır. Ġlçe, Malatya ya 58 km uzaklıkta deniz seviyesinden yüksekliği 1252 metre olup, ova ve dağlık bir kısımda kurulmuģtur. Ġlçenin yüzölçümü km 2 dir. Ġlçede karasal iklim hakim olup, bitki örtüsü genelde meģe olmakla birlikte az miktarda ardıç, çam ve söğüt bulunmaktadır. Ġlçenin en önemli gelir kaynağı tarımdır. Son yıllarda önemli geliģme gösteren meyvecilik, geçim kaynağını oluģturmaktadır. Hayvancılık genel olarak köylerde yapılmaktadır. Ġlçe tarihi ve mesire yerleri açısından zengindir. Ġlçe merkezinde tarihi sur kalıntıları M.Ö. 66 yılında Bizans döneminde yapılmıģtır. Mesire yeri olarak Erkenek vadisinde bulunan Ģelale ile mesire yerleri, Sürgü kasabası içinde yer alan PınarbaĢı sayılır. Sürgü Kasabası nda alabalık çiftliklerinden bütün yurda canlı alabalık satıģı yapılmakta, ayrıca kasabada su ürünleri Meslek Yüksek Okulu nda eğitim verilmektedir. A.2.7 DOĞANYOL 1990 yılında Ġlçe statüsüne kavuģan Doğanyol Ġlçesinin tarihi çok eskilere dayanmaktadır. 500 yıl kadar önce köy olarak kurulduğu, 80 yıllık Belediyelik ve nahiye olduğu söylenmektedir. Doğanyol un eski ismi Keferdis olarak geçmesine rağmen, kaynaklarda Kefersut, Kefersük olarak da yer almaktadır. Osmanlı Ġmparatorluğu zamanında Adıyaman Ġlinin Kahta ilçesine bağlı olan Doğanyol, daha sonra Elazığ a Cumhuriyetten sonra da Malatya ya olan yakınlığı sebebiyle bağlanmıģtır. Ġlçe Malatya ya 96 km. mesafededir. Ġlçenin yüz ölçümü 233 km 2 dir. Ġlçede çalıģma hayatı genellikle tarıma dayanmaktadır. Ġlçenin tarihi çok eskiye dayanmasına rağmen kayda değer tarihi eser bulunmamaktadır. Ġlçede Doğu Anadolu nun karasal iklimi hüküm sürmektedir. Ġlçe orman bakımından zengin sayılmamakla beraber dağlık bölgelerde meģe, sulak yerlerde kavak, söğüt ve çınar ağaçları hakim bitki örtüsünü oluģturmaktadır. A.2.8 HEKĠMHAN Hekimhan ilçesinde, yörede bulunan mağaralar ve ören yerlerinde yapılan yüzey araģtırmaları, ilk yerleģimin MÖ yılları arasında geç Kalkolitik devrinde baģladığını göstermektedir. Eski Tunç devrinde de devam eden yerleģimin daha sonraki devirlerde sürdüğü sanılmaktadır. Yöredeki tarihi kalıntılara göre Roma ve Bizans dönemlerinde de yerleģimin olduğu bilinmektedir. Selçuklular zamanın da Türklerin eline geçen ilçe, Yavuz Sultan Selim zamanın da Osmanlı hakimiyetine girmiģtir. 16. yy.da bir köy olarak Keban a, daha sonra nahiye olarak Akçadağ a bağlanan Hekimhan, 1992 yılında ilçe olarak Malatya ya bağlanmıģtır. Ġl e uzaklığı 80 km. olup, rakımındadır. Yöre, ova ve dağlık özellik göstermektedir.ġlçenin yüz ölçümü 1844 km 2 dir. 13

33 Ġlçede tipik kara iklimi hüküm sürmektedir. Yazlar sıcak ve kurak, kıģlar ise kar yağıģlı ve çok soğuk geçer. Nisan ayı sonlarına kadar don olayı görülmektedir. Yörenin en önemli gelir kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Ġlçede iki önemli kuruluģ bulunmaktadır. Bunlardan biri krom üretimi yapan Bilfer Madencilik ġti. ki; Ģirket krom cevheri üretmektedir. Ġlçenin demir cevheri üretim kapasitesi bir milyon tondur. Yine ilçede özel idareye ait tuğla fabrikası bulunmaktadır. Bu fabrika 120 kiģiye iģ imkanı sağlamaktadır. Ġlçede okuma- yazma oranı %90 dır. Tarihi eser bakımından ilçeye adını veren TaĢhan 1218 yılında Selçuklular döneminde Ebü-l Hasan El-Malatı tarafından yaptırılmıģtır. Ayrıca Köprülü Mehmet PaĢa Camii yılları arasında adı anılan kiģi tarafından yaptırılmıģtır. Hekimhan/TaĢhan A.2.9 KALE Ġlçe 20 Mayıs 1990 tarihinde kurulmuģ olup, eski ismi yörede Ġzollu olarak bilinmektedir yılına ait tahrir defterine göre Ġzoli Komri, yani bugünkü Kömürhan yöresi anlaģılmaktadır. 18. yy. da Osmanlı Ġmparatorluğunda Ġskan Siyaseti adlı esere göre 1760 yılında 1000 çadıra sahip olan, Malatya kazasının Çoban nahiyesinde yaģayan halk, Erzurum da yaylayan, Diyarbakır da kıģlayan ikili bir hayat tarzına sahiptir. Bunlar, 16. yy. belgelerine göre Türkmenler grubundadır. Ġlçenin yüzölçümü 192km. 2 dir. Ġlçe Malatya ya 42 km. uzaklıktadır. Ġlçe, iklim bakımından kıģları soğuk ve yağıģlı, yazları sıcak ve kurak bir özellik göstermektedir. Malatya merkezine göre kıģları daha ılıman geçmektedir. Nüfusunun tamamı tarımla uğraģır. Özellikle de kayısıcılıkla uğraģan halk, az da olsa hayvancılıkla da uğraģmaktadır. Son yıllarda kısmen de olsa çilek yetiģtiriciliği görülmektedir. 14

34 Arkeolojik çalıģmalarla Kale köyünde 1 adet Kale kalıntısı ve eski pirot köyünde yapılan kazılar sonucu çıkarılan eserler mevcuttur. A.2.10 KULUNCAK Ġlçenin yerleģim tarihi 100 veya 120 yıl öncesine dayanmaktadır. Yıllar önce yayla hayatı sürdüren BaĢören, Konaktepe ve Karıncalık köyü sakinleri, kıģın sığınak olarak kullanılan Kuluncak ta sürüleriyle birlikte barınmak amacıyla ilçeye kıģı geçirmek üzere yerleģmiģlerdir. Özellikle Konaktepe ve BaĢören köyleri yaylalarında oturanlar zamanla su kıyısı olan kuytu yerlerde yerleģik düzene geçerek Kuluncak ın oluģmasına zemin hazırlamıģlardır. Ġlçenin adı, kuytu bir alanda olduğu için kuytucak kelimesinden geldiği sanılmaktadır. Daha sonra Kuluncak olarak değiģmiģtir. Önceleri Darende ilçesine bağlı kasaba olan Kuluncak, 20 Mayıs 1990 tarihinde ilçe statüsünü almıģtır. Ġlçede tipik karasal iklim hüküm sürmekte olup, coğrafi bakımdan dağlık ve çok engebelidir. Dağlarda orman yok denecek kadar azdır. Ġlçenin yüzölçümü 664 km 2 dir. Malatya ya 116 km uzaklıkta olup, 1270 m rakımındadır. Ġlçede temel ekonomik gelir, tarıma dayalı bahçecilik, az da olsa hayvancılıktır. Coğrafi bakımdan dağlık ve engebeli olması sebebiyle arazi azdır. Bu sebeple son yıllarda büyük Ģehirlere göç oranı artmıģtır. Geçim kaynaklarının en önemlileri tarımdan elde edildiği için ekonomik yapısı toprağa dayalıdır. Çevrede Kuluncak a yakın yerlerde krom, demir, çinko ve bakır elde edilir. Ġlçede el sanatlarında halıcılık geliģmiģtir. Tarihi yer olarak Mehmet Halife Türbesi, halk arasında Siyahi Baba olarak bilinen türbe, Çiritbelen Köyü nde leylek denilen kaybolmaya yüz tutmuģ tepe üzerinde bulunan türbe ile Alvar Köyü ilçe merkezi arasında romatizma hastalıklarına Ģifalı olduğu söylenen hamamı sayabiliriz. A.2.11 PÜTÜRGE Ġlk adı güzel yer, istenen anlamına gelen(imrun) Pütürge, bundan 300 yıl önce köy olarak kurulmuģ, 1877 yılında bucak haline getirilerek Adıyaman ın Kahta Ġlçesine bağlanmıģtır yılında ilçe olarak mülki taksimatta Elazığ iline bağlanan Pütürge, Cumhuriyetin ilanıyla Malatya iline bağlanmıģtır. Malatya ya 73 km. uzaklıkta olup, yüzölçümü 1181 km 2 dir. Denizden yüksekliği 1250 metredir. Ġlçe arazi olarak engebeli ve sarptır. Düz arazi yok denecek kadar azdır. Doğu Anadolu Bölgesinde görülen tipik karasal iklim hakimdir. Ġlçe toprakları Fırat Nehri ne dökülen ġiro Çayı nın geniģ vadisinin tabanı ile bu vadi etrafında bulunan dağlık kesimlerden oluģur. YerleĢim yerleri dağlık ve tepelik alanlarda yoğunlaģmıģtır. Bunun için tarıma elveriģli arazileri dağ ve tepelerin yamaçlarında bulunmaktadır. Ġlçeye bağlı köylerin tamamında tarım ve hayvancılık yapılmaktadır. Ġ lçeye bağlı UzuntaĢ Köyü nde Peri-eĢ (Dilbersan) Kalesi bulunmakta M.S. 450 yılında yapıldığı ve yapımında askerin çalıģtığı söylenmektedir. Yine dünyanın 8. harikası olarak bilinen Nemrut Dağı nın doğu yakası ilçe hudutları içerisinde bulunmaktadır. Ayrıca Gerar Kalesi Nan-ı Guni ve Battalgazi ziyareti gibi tarihi yerler vardır. 15

35 A.2.12 YAZIHAN Yazıhan Ġlçesi M.Ö ve 11. yüzyılda Çin in baģkenti Pekin den baģlayıp M.S. 14. yüzyıla kadar uzanan Ġpek Yolu-Bakır Yolu kervanlarının konakladığı Suriye-Malatya, Gürün-Kayseri, Hekimhan-Sivas,tali yolu yer almıģ tarihi M.Ö. ye kadar dayanmaktadır. YerleĢim yeri olarak 16. yüzyıla dayanan Yazıhan da yerleģim,mezra olarak baģlamıģ 1936 yılında demiryolunun, 1937 yılında karayolunun gelmesiyle önce köy, daha sonra nahiye statüsü kazanmıģtır. Malatya ya 43 km. uzaklıkta 900 rakımında, doğusunda Fırat Nehri nin kolu (Kuruçay) ve Elazığ il sınırı, batısında Hekimhan, kuzeyinde Arguvan- Hekimhan, güneyinde Malatya il merkezi ile Akçadağ bulunmaktadır. Ġlçenin yüzölçümü 618 km 2 dir. Ġlçe yeryüzü Ģekli itibariyle güneyden kuzeye bir eğim göstermektedir. Kuzey tarafından dağlık ve vadilik alanlar, arazinin %50 sini oluģturmaktadır. Ġlçenin %50 si yarı sulu düz arazi olmakla beraber tarıma ve yerleģime müsaittir. Ġlçe arazisinin %60 ı dağlık, %40 ı ise tarıma elveriģlidir. Yörenin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımda makineleģme, gübreleme ve ilaçlama geliģmiģ, halk boģ zamanlarda genellikle halıcılıkla uğraģmaktadır. Ġlçede tarihi eser olarak Fethiye Köyü Hasan Patrik Camii, 1556 yılında Beylerbeyi Abdullah Selamoğlu Mustafa PaĢa tarafından yapılmıģtır. A.3.13 YEġĠLYURT Ġlçenin kesin tarihi bilinmemekle beraber Bizans Döneminde yerleģime baģladığı arkeolojik çalıģmalardan anlaģılmaktadır. Osmanlı Döneminde Çırmıktı, Cumhuriyetten sonra ĠsmetpaĢa adıyla anılan ilçenin 1957 yılında ilçe statüsünü kazanarak YeĢilyurt adını almıģtır.beylerderesi vadisi boyunca 3 km lik bir vadi üzerine kurulmuģ olan ilçe, dağların çok dik ve ormansız oluģu nedeniyle erozyon ve sel taģkınlarına maruz kalmaktadır. Beylerderesi vadisi boyunca 3 km lik bir vadi üzerine kurulmuģ olan ilçe, dağların çok dik ve ormansız oluģu nedeniyle erozyon ve sel taģkınlarına maruz kalmaktadır. Yüzölçümü 667 km² olan YeĢilyurt ilçesi Malatya nın güneybatısına düģer. Toprakları kuzeyde Malatya merkez, güneybatıda ve batıda DoğanĢehir ve Akçadağ, Doğuda Malatya merkez, güneyde Adıyaman iline bağlı Çalikhan ilçesiyle çevrilidir. YeĢilyurt iklim itibari ile yazları sıcak ve yağıģsız, kıģları ise soğuk ve yağıģlı geçer. YeĢilyurt ta sonbaharda baģlayan yağıģlı hava ilk bahar ortalarına kadar devam etmektedir. YeĢilyurt hudutları içinde yer alan Malatya-YeĢilyurt-Adıyaman karayolu ilçe ekonomisine hareketlilik kazandıracaktır. Dünyaca ünlü YeĢilyurt un Dalbastı kirazını tanıtmak için her yıl Haziran ayının son haftasında kiraz festivali düzenlenmektedir. Ġlçede modern hayvancılık yapılmaktadır. Özellikle kırsal ve dağlık köylerde, hayvancılık en baģta gelen geçim kaynağı özelliğini taģımaktadır. A.3 ĠLĠN COĞRAFĠ DURUMU Ġl topraklarının yüz ölçümü km 2 olup 35 34` ve 39 03` kuzey enlemleri ile 38 45` ve 39 08` doğu boylamları arasında kalmaktadır. Malatya, Sultansuyu ve Sürgü Çayı Vadileri ile Akdeniz e, Tohma Vadisi ile Ġç Anadolu ya, Fırat Vadisi ile Doğu Anadolu ya açılarak bu bölgeler arasında bir geçiģ alanı oluģturur. Malatya nın rakımı metre yüksekliğinde; güneyden kuzeye ve batıdan doğuya eğimli, derin vadilerle ayrılmıģ bir takım yükselti ve dağlarla çevrili platolar topluluğudur. Arazi eğimi Karakaya 16

36 Baraj Gölü ne kadar devam etmektedir. Karakaya Baraj Gölü ilin doğu sınırını çizmektedir. Malatya 38 o 21 kuzey enlemi ile 38 o 19 doğu boylamının kesiģtiği noktada bulunmaktadır. Yüksek ve çok dalgalı olan Malatya Dağları çeģitli yönlerde inen akarsularla parçalanmıģtır. Bu sebeple Malatya Dağlarında önemli düzlükler yoktur. DoğanĢehir ovasının doğusunda düzenli sıralar oluģturmaya baģlayan bu dağlar, Fırat Vadisine kadar zaman zaman geniģleyerek, zaman zaman da daralarak uzanır. Malatya Dağları üzerindeki en önemli doruklar, batıdan doğuya doğru 2100 Korudağ, 2424 Karakaya tepe, 2006 Becbel tepe, 2544 Beydağı, 2150 Kelle tepe, 2306 metre yükselti Gayrık tepedir. BaĢlıca ovaları; Malatya Ovası, DoğanĢehir Ovası, Ġzollu Ovası, Mığdı Ovası, Sürgü Ovası, Akçadağ Ovası, Yazıhan Ovası, Mandara Ovası, Çaplı Ovası, Distrik Ovası ve Erkenek Ovalarıdır. Akarsular; Malatya ili Fırat Havzası üzerinde yer alır. Havzanın yukarı Fırat bölümünde oldukça geniģ alanı kaplayan toprakları, yerüstü su kaynakları açısından hayli zengindir. Ġlin baģlıca akarsuları; Söğütlü Çayı 17,5 km., Morhamam Çayı 22,5 km., Kuruçay 67 km., Tohma suyu 52,5 km., Sultansuyu 22,5 km., Sürgü suyu 30 km.dir. Bitki Örtüsü; il arazisinin hektarı %30 u ormanlık ve fundalıklarla, 125,153 hektarı %10 u ise çayır ve meralarla kaplıdır. Malatya dağları üzerinde yer alan platolar ile Malatya ovasına yakın kesimlerde de yer alan yarı ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otları ile kaplıdır. Liste 2- Malatya nın KomĢu Ġllere Olan Uzaklıkları Malatya-Elazığ Malatya-Diyarbakır Malatya-Adıyaman Malatya-KahramanmaraĢ Malatya-Sivas Malatya-Erzincan 100 km. 252 km. 185 km km. 247 km. 364 km. Malatya ilinde genellikle karasal iklim koģulları geçerlidir. Ġlde yazlar sıcak ve kurak, kıģlar soğuk ve çoğu kez kar yağıģlı geçmektedir. Doğu, Güneydoğu ve iç Anadolu iklim özelliklerinin görülebildiği Malatya ili, denizden yüksek ve denize uzak olduğu için, iklim serttir. Ancak Malatya ovasını da içeren çöküntü alanında son yıllarda yapılan Karakaya ve diğer baraj göllerinin etkisiyle, iklim yumuģayarak zaman zaman Akdeniz iklimi özelliklerini göstermektedir. En çok yağıģ ilkbahar ve sonbaharda görülmektedir. Argo-Ekolojik Alt Bölgeler: Argo-ekolojik alt bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alanlara bölünmesini ifade eder. Argo-ekolojik alt bölgeler sosyoekonomik geliģmiģlik derecesine iklim, toprak yapısı ve arazi örtüsüne göre belirlenmektedir. Ġlimiz, bu özellikler dikkate alınarak 4 argoekolojik alt bölgeye ayrılmıģtır. 17

37 A.4 ĠLĠN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU A.4.1 Malatya ilinin Vadi ve Ovaları Malatya il alanında vadilerin önemi büyüktür.ġldeki bütün vadiler Fırat ana vadisine açılmaktadır. Bunlardan özellikle Tohma Vadisi, yan vadiler ile geniģ bir ağ oluģturur.bu vadilerin tabanları Fırat vadisine yaklaģtıkça geniģler ve ilin önemli ovaları ortaya çıkar. Bu vadilerin büyük bir bölümü günümüzde Karakaya gölü alanında kalmıģtır. Öbür vadiler de, yer yer geniģleyerek çeģitli yükselti basamaklarında sıralanan büyüklü küçüklü düzlükler oluģturur. Bu yüksek düzlükler, Doğu Anadolu'nun yüksek ovalarının iklim özelliklerini taģır: KıĢlar uzun ve sert, yazlar serin ve kısadır. Bu nedenle,hayvancılıkla buğday arpa üretimi ve meyvecilik dıģında öbür tarımsal etkinliklere k elveriģli değildir. Malatya nın doğal yapısında çoğunluğu oluģturan platolar arasında güneyde Mendol ve Elemendik; batıda Büyük Kuruca ve Küçük Kuruca; kuzeyde Sarıçiçek, Yama, Tabar, Büyükyazı, Akçadağ, Küçükyazı, Üçpınar, Darende, BaĢdirek, Yeniköy ve Akçatoprak platoları belli baģlılarıdır. Ovalar ve Vadiler Malatya daki araziler kireçli bir yapıya sahip olduklarından vadiler çoktur ve oldukça önemlidir. Ünlü Fırat Vadisi Malatya topraklarından geçmektedir. Karakaya Barajı bu vadi üzerindedir. Darende, Akçadağ, Hekimhan, Yazıhan ve Merkez ilçe topraklarından Tohma Vadisi geçer. Ovalar, dağlar ve platolara göre daha azdır. Malatya il sınırları içerisinde yer alan baģlıca ovalar ve vadiler Ģunlardır; Malatya Ovası: Tektonik bir çukurluk olan bu ova Tohma, Sultansuyu,Akçadağ ve Fırat Vadileri arasında kalan çok geniģ alanı kaplar. Bu ovada daha çok karasal iklim hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kıģaları soğuk ve yağıģlıdır. Ortalama yükseltisi m. olan bu geniģ düzlük, kademe kademe yükselen ve 1500m.ye çıkan platolarla, yüksek dağlarla çevrilidir. Ovanın yüz ölçümü 380 km 2 yi bulur. Batı-Doğu yönünde uzanan Malatya ovası bir çöküntü alanıdır.akarsuların alüvyonları ile dolması sonucu oluģmuģtur. Ovanın batısından doğusuna doğru Tohma suyu geçer ve Karakaya Baraj gölüne dökülür. Malatya ovası, kalın bir toprak tabakası ile kaplı olup, verimlidir. Çok geçirgen olduğundan su tutmaz ve çabuk kurur. Bu, nedenle tarımsal üretim açısından sulama son derece önemlidir. Malatya Ovası nda kayısı, elma, armut gibi meyveler yetiģtirilir. Önemli miktarda buğday ve arpa tarımı yapılır. Akçadağ ilçesinden Fırat!a doğru geniģleyen bölüm asıl Malatya Ovasıdır.1975 de Tohma üzerine yapılan Medik Barajı, Sultansuyu ve Beylerderesi den yararlanılarak bazı alanlar sulamaya açılmıģtır. DoğanĢehir Ovası: Tohma vadisine güneyden açılan Sultansuyu vadisinin her iki yanına sıralanmıģ, küçüklü büyüklü düzlüklerin tümüne birden DoğanĢehir Ovası adı verilmektedir. Ova Suçatı ndan sonra DoğanĢehir e doğru daralmaya baģlar Ġlçe merkezinden yükselti 1250m ye ulaģır. Sultansuyu ve kolları ovadan pek derin olmayan yataklarda akar. Bu ovada en çok Ģeker pancarı tarımı yapılmaktadır. Kayısı, elma, nohut, fasulye vs. ürünlerinin tarımı da yapılmaktadır. Kale (Ġzollu) Ovası: Malatya Ovasının doğusundan Fırat Irmağı'nın dar ve derin bir koridor oluģturduğu Kömürhan Köprüsü Boğazı'na kadar uzanan kesimdeki irili ufaklı düzlüklere Kale (Ġzollu) Ovası denir. Malatya-Elazığ karayolunun 30. kilometresindeki yöreler de Kale Ovası olarak bilinir. Yazları sıcak ve kurak, kıģları ise oldukça ılıman geçer. Bu ılımanlık nedeniyle Karakaya Barajı Göl Alanı oluģmadan önce ovanın Fırat Nehri'ne yakın kısımlarında pamuk ekimi yapılmakta idi. 18

38 Bu ovada çok sayıda kayısı ağacı bulunmaktadır. Buranın büyük bir kısmının 1986 yılında Karakaya Baraj Gölü'nün suları altında kalmasına rağmen, Malatya ilinin sebze ihtiyacının büyük: çoğunluğu yine bu bölümden karģılanır. Son dönemlerde, kayısının değer kazanmasından sonra geniģ çapta kayısı ağacı dikimine ağırlık verilmiģtir. Ġldeki tüm vadiler Fırat Nehri'nin yatağına yaklaģtıkça geniģler ve ovalar böylelikle ortaya çıkar. Vadilerin bir kısmı Karakaya Baraj Gölü'nün altında kalmıģtır. Kale Ovası, Malatya Ovası'ndan daha çok korunaklıdır. Bu ovanın yükseltisi ise Malatya Ovası'ndan daha azdır. Bu nedenle kayısı yetiģtiriciliği baģta olmak üzere, meyvecilik ve sebzecilik geniģ çapta yapılmaktadır. Bazı köylerde sera tarımı üretimi de yapılmaktadır. Erhaç Düzü ile Arga ve Ören Yazıları: Malatya ovasının batıya doğru uzantıları durumunda olan bu düzlükler yer yer dalgalı ovalardır. Sultansuyu vadisi ile Tohma Vadisi arasında kalan üçgen biçiminde alanı dolduran bu düzlüklerin yükseltisi, Malatya Ovasına göre daha fazladır. Kayısı, alma, nohut, fasulye vs. ürünlerinin tarımı yaılmaktadır. Mandıra, Tafta ve Milli Yazıları: Yarı ova niteliklerini andıran Mandıra düzü, Sultansuyu ile Beylerderesi arasında; diğerleri ise, Beylerderesi doğusunda kalmaktadır. Malatya ovasının güney uzantıları durumunda ki bu alanlar,daha yüksek ve daha dalgalıdır. Mığdı Ovası: Ayvalı; Tohma ile Hacılar Tohması vadilerin birleģme noktasında yer alır. Darende nin doğusunda ve güneydoğusunda geniģ bir alanı kaplayan ovanın yüz ölçümü yaklaģık 50 km 2 dir. Ovanın orta kesimleri düzdür.kenarlara doğru yükselti artar ve dalgalı yapı ortaya çıkar.geniģleyen vadi tabanın akarsuların taģıdığı alüvyonlarla oluģan toprağı verimlidir. GeniĢ bir oluk durumundaki Tohma Vadisi araçılığı ile Malatya Ovasına açıldığından iklimi sert değildir. Fırat Vadisi: Türkiye nin en önemli vadilerinden birisidir. Çok derin ve sarp olan Fırat Vadisi, keskin dirsekler çizerek uzaklaģır. SarplaĢan vadi, bu yapısını Malatya topraklarında Söğütlü Çayı yapısına, Malatya topraklarında Söğütlü Çayı Vadisi ile birleģene kadar sürdürür. Bundan sonra vadi geniģlemeye baģlar. Akarsu, çok geniģ bir yatakta akmakta iken zaman zaman kollara ayrılarak adacıklar oluģturur. Göldağı ve Sarıçiçek Yaylası hizasından sonra yapı birden değiģir.fırat Vadisine doğru eğimli, geniģ oluklar ortaya çıkar. Bunlar Tohma ve Kuruçay Vadileridir. Fırat Vadisinin bu yapısı, Malatya Dağlarının doğu ucuna kadar sürer. Tohma Vadisi: Sivas topraklarından iki kol halinde baģlayan Tohma Vadisi, Fırat Vadisine doğru geniģ bir oluk oluģturur. Darende yanından bu kollar geniģlemeye baģlar. Ġlçenin doğusunda birleģir. Kuruçay Vadisi: Yama Dağının eteklerinden baģlayan vadi, baģlangıç kesimlerinde pek derin değildir. Burada Tohma Vadisi'nde sıkça rastlanan sarp ve dar boğazlar yoktur. Bunun baģlıca nedeni, yöredeki aģınarak yuvarlaklaģmıģ yeryüzü Ģekilleridir. Ayrıca, vadiyi açan akarsuyun havzası küçük ve akıttığı su miktarı da azdır. Yine de, Kuruçay Vadisi, orta bölümünde biraz daralır daha sonra tabanı geniģleyerek Tohma ve Fırat vadileri ile birleģir. Kuruçay Vadisi'nde, Çapıtlı Yazısı ile Yazıhandüzü dıģında ovalık alan yoktur. Çapıtlı Yazısı: Kuruçay Vadisinde, Hasan Çelebi yöresini kaplayan düzlüğe Çapıtlı Yazısı denir. Akgedik diplerinden Hasan Çelebi ye doğru bu yüksek ovanın boyu 20 km yi geçer. GeniĢliği 10 km ye ulaģır. Ova genellikle düz olmakla beraber yer yer hafif dalgalı bir yapıdadır. Sulanabilen kesimlerinde bitki çeģitliliği vardır. Yazıhan (Ovası) Düzü: Bu ova Tohma ve Kuruçay Vadilerinin Fırat a açıldığı noktada yer alır. Malatya Ovasından Tohma suyu ile ayrılır. Tohma suyunun kuzeyinde 19

39 kalan ve Kuruçay Vadi tabanını kapsayan alanın bütününe Yazıhan Düzü denilmektedir. Çok verimli toprakları olan bu bölümde doğal su kaynakları çok azdır. Tohma Çayı üzerinde kurulu Medik Baraj Gölü nden büyük kanallar ile akıtılan su ile bu ovada, esas olarak Ģeker pancarı ve önemli miktarlarda buğday ve arpa tarımı yapılmaktadır. Söğütlü Çay: Göl Dağının güney yamaçlarından baģlayan bu vadi pek uzun değildir. Sürgü Vadisi: Göksu Vadisinin baģlangıç bölümünü oluģturan bu vadi Karakaya tepenin güney yamaçlarından baģlamakta, km. aynı yönde uzandıktan sonra, önce batıya sonra güneye ve güneydoğuya doğru geniģçe bir yay çizerek il dıģına çıkmaktadır. Daha sonra Göksu Vadisi altında Adıyaman topraklarını geçip Fırat Vadisine açılmaktadır. Vadide ilin tarım bakımından önemli olan Sürgü Ovası yer almaktadır. Sürgü Ovası: Malatya çöküntü alanının Güneybatı ucunda yüksek bir ovadır. GeniĢleyen vadi oluğunun akarsuların taģıdığı alüvyonlarla dolması sonucu oluģan topraklar çok verimlidir. Sürgü Çayı üzerinde kurulan Sürgü Barajından sulanmaktadır. Akçadağ Ovası (Düzü): Akçadağ Ovası, Sultan Suyunun batısında kalan bölümdür. Erhaç Düzü, Arga Yazısı, Ören Yazısı da Akçadağ Ovası üzerinde yer alır. Bu büyük ova Sürgü Barajından sağlanan su ile sulanmaktadır. Kayısı, elma, nohut, fasulye vs. ürünlerinin tarımı da yapılmaktadır. A.4.2. Malatya nın Dağları Ġlimizde bulunan dağların güneyinde Besni, Adıyaman ve Kahta düzlükleri, kuzey kesiminde ise Malatya Ovası çukurluğu bulunmaktadır. Dağlık kesim çok yüksek ve engebelidir. ÇeĢitli yönlere inen akarsular bu dağları aģındırarak iyice parçalamıģ ve derin vadiler oluģturmuģtur. Malatya Torosları, Kapıdere boğazından baģlar, doğuya doğru geniģleyerek paralel sıradağlar meydana getirir. DoğanĢehir Ovasının doğusundan baģlayan kuzey kolu büyük bir kütle oluģturarak uzanır, Kömürhan boğazı önünde son bulur. Ġlimiz topraklarının yaklaģık %38 i dağlarla kaplıdır. Bu dağlar sıradağlar biçiminde birbirine eklenir. Beydağları Merkezin güneyinde ve YeĢilyurt yöresinde yer alan Beydağı 2554 metre yüksekliğe sahiptir. Beydağları üzerindeki yüksek tepeler Ģunlardır; Bozdağ 2412 m, Karadağ 2450 m, Kurudağ 2100 m. Beydağları Güneydoğu Toros Dağlarının devamıdır. Nurhak Dağları Akçadağ ilçemizin önemli akarsuyu olan Sultansuyu ile KahramanmaraĢ ili arasında, Güneydoğu Torosların bir kolunu oluģturur. SönmüĢ volkanik bir dağdır. Nurhak Dağları üzerinde, Akçadağ 2015 m, Kepez Dağı 2140 m, Derbet Dağı 2428 m yüksekliktedir. Yama Dağı Malatya nın kuzeyinde yer alır. Yüksekliği ortalama 1500 metredir. Yama Dağının büyük bir bölümü Sivas il sınırları içerisinde yer alır. Yama Dağı üzerinde bir plato yer alır. 20

40 Diğer Önemli Dağları Öğlekayası Dağı 2397 m, Kartaltepe 2916m, Keklicek Dağı 2727 m, Karakayatepe 2424 m, Becbel Dağı 2006 m, Kelletepe 2306 m; Venk ve Ġzollu Dağları; Pütürge ve Ġzollu (Kale ilçesi) arasındaki ÇakĢak Dağı; Pütürge de Kubbe Dağı, Akdoğan Dağı; Arguvan ile Arapkir arasında Göl, Çaplalı, Ayranca, Ereğli dağları; Hekimhan yöresinde Demirli, Kızılhisar, Zorbehan dağları; Darende yöresinde Hezanlı, Leylek, Heyik Ali Dede, Ademkıran, Beynamaz, Kunduz; YeĢilyurt yöresinde KarataĢ, Akseki, Keklicek ve Ġtdağı. A.5.JEOLOJĠK YAPI VE STRATĠGRAFĠ Malatya Ġlinin Jeolojik Yapısı Ġl sınırları içerisindeki kayaçların Stratigrafisi (yaģlıdan gence doğru yaģlılık sıralaması) aģağıda sıralanmıģtır: -Malatya Metamorfitleri: ġist-kristalize KireçtaĢı -GüneĢ Ofiyoliti: Srpantin -Baskil Magmatitleri: Granit-Diyorit-Siyenit-Tonalit -Gündüzbey Formasyonu: ÇakıltaĢı-kumtaĢı-kiltaĢı-marn-kireçtaĢı -Hekimhan Formasyonu: KireçtaĢı -YeĢilyurt Formasyonu: ÇakıltaĢı-kumtaĢı-kiltaĢı-marn-kireçtaĢı -Haraplar Formasyonu:ÇakıltaĢı-kireçtaĢı -Hantarla Formasyonu: ÇakıltaĢı-kumtaĢı-kiltaĢı-marn-jips -Petekkaya Formasyonu: KutaĢı-marn-kireçtaĢı -Daraphane Formasyonu: ÇakıltaĢı-kireçtaĢı -Yamadağı Formasyonu: ÇakıltaĢı-killi kireçtaģı-andezit-bazalt -Sultansuyu Formasyonu: ÇakıltaĢı-kiltaĢı-marn-kireçtaĢı -Yazıhan Grubu: ÇakıltaĢı-kumtaĢı-kiltaĢı -Beylerderesi Formasyonu: ÇakıltaĢı-KumtaĢı -Eğribük Formasyonu: Kum-çakıl-kil -Alüvyon: Güncel kum-silt-kil Malatya Ġli ve çevresinde görülen birimler, yaģlıdan gence doğru; Karbonifer-Triyas yaģlı Ģist ve mermerlerden oluģan Malatya metamorfitleri, koniasiyen-santoniyen yaģlı garbo, granit,granodiyorit, diyorit, monzonit ve tonolitten oluģan Baskil mağmatitleri, senoniyen yaģlı tabanda çakıl taģı ve üzerine uyumlu olarak gelen killi kireç taģı marn ardalanmasından oluģan Gündüzbey Formasyonu, Paleosen yaģlı çakıl taģı,yumrulu kireç taģı ve çamur taģlarından oluģan Bent formasyonu, Eosen yaģlı tabanda çakıltaģı ve üzerine uyumlu olarak gelen kumtaģı-marn-killi kireç taģı ardalanmasından oluģan TeĢilyurt formasyonu, Alt Miyosen yaģlı Akyar kireçtaģı, orta miyosen-pliyosen yaģlı kiltaģı, silttaģı, marn, çamurtaģı, ardalanmasından oluģan Orta miyosen- Pliyosen yaģlı Beylerderesi Formasyonu, Kuvaterner yaģlı yamaç molozlu ve alüvyon yer alır. 21

41 Harita 2- Malatya Civarının Jeoloji Haritası A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Ġlin metamorfik kayaçları, jeolojik özelliklerinden dolayı iki baģlık altında incelenmektedir. Malatya Metamorfitleri: Permo-Triyas yaģındadırlar.ist ve kristalize kireçtaģlarından oluģurlar. Cafana Pb-Zn yatağı bu metamorfitler içerisinde yer almaktadır. Pütürge Metamorfitleri: Prekambriyen-Üst Triyas yaģ aralığında yaģ vermektedirler.bitlis Metamorfik Masifinin batıya uzantısı olarak kabul edilmektedirler.gözlü gnays,amfibolit Ģist, profillit, muskovit Ģist, klorit Ģist, kuvarsit ve kristalize kireçtaģlarından oluģmaktadırlar. Malatya nın önemli endüstriyel hammaddesi Profillitleri içerirler. A.5.2.Tektonik ve Paleocoğrafya Malatya il alanı Alp Orojenezi esnasında ĢekillenmiĢtir. Daha sonra III. Zamanın sonları ile IV.zamanın baģlarında ortaya çıkan tetonik hareketler sonucu oluģan kırılmalarla bazı kesimleri yükselmiģ, bazı kesimleri de çökmüģtür. Ġl alanında çok Ģiddetli bir aģınma olmuģ, çöküntü alanları alüvyonel malzemeler tarafından doldurulmuģtur. 22

42 BaĢta Malatya Ovası olmak üzere ilin diğer ovaları bu geliģmeler sonucu ortaya çıkmıģtır. IV. Zamanın baģlarında volkanik hareketler yoğunlaģmıģ, yüzeye çıkan lavlar çevreye yayılarak çukur yerleri doldurmuģ ve yüksek plato düzlükleri oluģturmuģtur. Malatya Ovası, yükseltileri 1500 metreyi aģan dağ sıraları ve platolarla çevrili geniģ bir çöküntü alanıdır. Ġl merkezi ile Beydağları ve Fırat Vadisi arasındaki alanda,iv. Zamanda taģınarak oluģmuģ eski alüvyonların altında, III. Zamana ait gabro ve granodiyoritler uzanmaktadır metre kalınlıkta yatay tabakalar oluģturan aynı yaģtaki konglomeralar, Tohma, Sultansuyu ve Kuruçay vadilerine doğru sokulurlar. Hemen hemen tüm toprak türlerine rastlanır. Malatya Ġlinin Depremselliği: Ülkemiz dünyanın en önemli aktif kuģaklarından Alp- Himalaya dağ kuģağı üzerinde yer almaktadır. Ülkemizde çeģitli zamanlarda deprem üreten iki önemli kırık hattı mevcuttur. Bunlar Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Doğu Anadolu Fayı (DAF) dır. Afrika- Arap kıtası ile kuzeydeki Avrupa- Asya (Avrasya) kıtası arasında K- G sıkıģma gerilimleri altında bulunan Ülkemizde KAF ve DAF hatları boyunca biriken enerji zaman, zaman boģalarak, deprem olaylarına neden olmaktadır. Diğer yönden Bölgede etkili olan K- G sıkıģma gerilmeleri, bu iki ana fay hattı arasında bulunan Anadolu kara parçasını da değiģik yerlerdeki segmentler boyunca batıya doğru kaydırmaktadır. Doğu Anadolu Fayı; Karlıova- Bingöl- Göynük- Elazığ- KahramanmaraĢ- Antakya dan güneye doğru uzanan doğrultu atımlı sol yönlü bir faydır. Bu fay; Malatya Ģehrimizin 30 km güneydoğusundan, Pütürge (ġiro Çayı)- Çelikhan- GölbaĢı hattından geçmektedir. Sürgü Fayı: Çelikhan ın hemen güneyinden batıya doğru (Sürgü) bir kol ayrılmaktadır. Sürgü Barajının yer aldığı vadi boyunca devam etmektedir. Malatya Fayı: SıkıĢma tektoniğine bağlı olarak oluģmuģ Malatya batısında DoğanĢehir- Akçadağ- Arguvan- Arapkir doğrultusunda yer almaktadır. Ayrıca Malatya yerleģim alanının hemen güneyinde Beydağları yükseltilerinin baģladığı yerde ġehirgösteren-tecde doğrultusunda düģey konumlu gömülü bir fay yer almaktadır. Bahsedilen bu faylardan DAF ve Malatya Fayı aktif faylar olup, deprem oluģturabilecek faylardır. ġehirgösteren- Tecde istikametinden geçen gömülü fayın özellikleri tam olarak bilinmemektedir. Malatya Çevresinde OlmuĢ Depremler 1. Tarihsel Depremler 2. Aletsel Depremler 23

43 Depremlerin Malatya, Elazığ, Palu, Adıyaman arasında DAF boyunca yoğunlaģtığı görülmektedir. Bölgemizde de geçmiģte Ģiddetli depremlerin olduğu dikkate alınırsa, Malatya Ģehrinin deprem riski olduğu bilinmeli ve gerekli önlemler mutlaka ve acilen alınmalıdır. Deprem Zararlarının Azaltılmasına ĠliĢkin Öneriler Deprem tehdidi altında bulunan Ģehrimizi baģka bir coğrafyaya taģıyamayacağımıza göre depremlerle birlikte yaģamayı bir an önce öğrenmemiz gerekmektedir. Deprem zararlarının azaltılması isteniyorsa; deprem öncesi senaryolar yapılmalı, deprem sürekli olarak gündemde tutulmalıdır. Böylece halkımız bilinçlenmeli, depremle yaģamasını öğrenmelidir. Ayrıca okullarda depremle ilgili eğitimler verilmelidir. Diğer taraftan çarpık kentleģmenin önüne geçilmeli, imar planına esas zemin etütleri titizlikle yapılmalıdır. Proje aģamasında inģaatlar denetlenmeli ve yapım kalitesi yükseltilmelidir. Bölgemizde olabilecek deprem zararlarının azaltılmasında alınabilecek etkili önlemler her Ģeyden önce tutarlı ve kararlı bir denetim sisteminin kurulabilmesine bağlıdır. KAYNAKLAR 1-Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü 2-Hüseyin ÇETĠNER, Malatya, MTA IV. Bölge Müdürlüğü, Ġl Çevre Durum Raporu, Malatya Valiliği, Tarım Ġl Müdürlüğü Malatya Tarım Master Planı Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri Ġle Malatya Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü,

44 B.1.ENERJĠ KAYNAKLARI B.1.1 GüneĢ B. DOĞAL KAYNAKLAR Ġlde yıllık tüketilen güneģ enerjisi miktarının ne kadar kullanıldığı hakkında bir çalıģma yapılmamıģtır.yaz aylarında güneģ enerjisinden faydalanılmakta olup, güneģ enerjisi ile ilgili bir tesis bulunmamaktadır. B.1.2 Su Gücü Ġlde Sürgü, Medik, Polat, Çat ve Sultansuyu barajları olmak üzere 5 tane baraj bulunmaktadır. Polat, Sultansuyu ve Çat barajları sulama amaçlı, Medik barajı sulama+elektrik amaçlı ve Sürgü Barajı da sulama+taģkın koruma amaçlı olarak inģa edilmiģtir. B.1.3 Kömür Malatya ilinde fazla miktarda kömür yatakları bulunmamakla birlikte Arguvan Parçikan köyünde linyit kömür rezervi bulunmaktadır. Ġlimizde tarih ve 2009/07 sayılı Mahalli Çevre Kurulu Kararına Göre kıģ döneminde uygulanacak yakıt programında; Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü (IKHKK) Yönetmeliği 13 Ocak 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 1 Nisan 2005 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiģ ve Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik yapılmasına Dair Yönetmelik 17 Mart 2005 tarihli ve sayılı, 14 Mayıs 2007 tarihli ve sayılı ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Anılan Yönetmeliğin 28. Maddesinde; il ve ilçelerin kirlilik derecelendirilmesi; il ve ilçenin topografik yapısı, atmosferik Ģartlar, meteorolojik parametreler, sanayi durumu, nüfus yoğunluğu ve önceki yılların hava kalitesi ölçüm sonuçları dikkate alınarak tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY)Yönetmeliğine göre Bakanlık tarafından kıģ sezonu baģlamadan önce ilan edilir. denilmektedir. Bu hususlar çerçevesinde, Ġlimiz Merkez ilçe ile YeĢilyurt ve Battalgazi Ġlçeleri Sınır Değerlerinin AĢıldığı Ġl ve Ġlçeler diğer ilçeler ise Sınır Değerlerinin AĢılmadığı Ġl ve Ġlçeler olmak üzere sınıflandırma yapılmıģtır. Bu sınıflandırmaya göre, Yönetmelikte ısınma amaçlı kullanılacak yerli kömür özellikleri, ithal kömür özellikleri, briket kömür özellikleri, prina briketi özellikleri verilen yakıtların kullanılması, baģta petrol koku olmak üzere IKHKK Yönetmeliğiyle yasaklanmıģ yakıtların ısınma amaçlı kullanılmamasına, Ayrıca fakir ailelere kömür yardımı yapılmasına iliģkin 31 Aralık 2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2008/14488 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde, kömürler vatandaģa dağıtılırken; hava kirliliği ile mücadelede baģarı ve uygulamada birlikteliğin sağlanması amacıyla baģta il ve ilçelerin kirlilik derecelerine göre özellikleri belirlenmiģ kalitedeki kömürlerin dağıtılması, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen hususlara ve Ġlimiz Mahalli Çevre Kurulu kararlarına uyulması gerektiği kararları alınmıģtır. 25

45 Ġlimizde tarih ve 2010/06 sayılı sayılı Mahalli Çevre Kurulu Kararına Göre sezonunda, kullanılacak kömürlere ait değerler aģağıdaki tabloda belirtilmiģtir. Tablo 1- Isınma Amaçlı Ġthal TaĢ ve Linyit Kömürün Özellikleri ve Sınırları Özellikler Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) Toplam Nem (orijinalde) Kül (kuru bazda) Boyut*( satıģa sunulan) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Sınırlar En çok. % 0,9 (+0,1 tolerans) En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans) % (+2 tolerans) En çok % 10 (+1 tolerans) En çok %16 (+2 tolerans) mm ( en çok ±% 10 tolerans) Tablo 2- Sanayi Tesislerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin Özellikleri Alt Isıl Değeri (kuru bazda) : min 6500 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans) Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 1 (+ 0,1 tolerans) Uçucu Madde (kuru bazda) : max. % 36 (+ 1 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Tablo 3 - Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri Özellikler Alt Isıl Değeri (orijinalde) Toplam Kükürt (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) Boyut Sınırlar Emisyon Ġznine Baca gazında ETKHKKY nde belirtilen sınır değerlerin sağlanması koģuluyla kısıtlama yok. Kazanlarda ısı veriminin uluslar arası normlara uygunluğu tesis sahibi tarafından belgelenecektir ve emisyon ölçüm raporunu Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne sunmuģ ve ölçüm sonuçlarını ilgili Yönetmelikteki sınır değerlere uygun olması kaydı ile sanayi tesislerinde her kalite ve boyutta (toz dahil) yerli kömür kullanılabilecektir. Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 ETKHKKY : Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo 4- Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢıldığı I. Grup Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Kullanılacağı Ġller ve Ġlçeler Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2 Alt Isıl Değer (orijinalde) min Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (satıģa sunulan) max. %25 Kül (kuru bazda) max. % mm (18 mm altı max. %10 Boyut* (satıģa sunulan) tolerans, 150 mm üstü max. % 10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Malatya Merkez ile YeĢilyurt ve Battalgazi Ġlçeleri 26

46 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK Tablo 5- Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢılmadığı Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Kullanılacağı Ġller ve Ġlçeler Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2,3 Alt Isıl Değer (kuru bazda)** min Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (orijinalde) max. %30 Kül (kuru bazda) max. % mm (18 mm altı max. %10 Boyut * tolerans, 150 mm üstü max.% 10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Diğer Ġlçeler Tablo 6- Kirlilik Derecelendirmesi YapılmıĢ Olan Ġl ve Ġlçelerin Sınırları DıĢında Kalan YerleĢim Yerlerinde (köy. belde) Isınma Amaçlı Kullanılabilecek Kömür Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2,5 Alt Isıl Değer ( kuru bazda ) min 3400 kcal/kg (-200 tolerans) Boyut (satıģa sunulan) mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için max %10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 B.1.4 Doğalgaz Malatya il sınırları içinde tespit edilen doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. B.1.5 Rüzgar Malatya ilinde 2007 yılı ortalama rüzgar hızları Tablo 8 de olduğu gibidir. Tablo 7- Ortalama Rüzgar Hızı AYLAR PARAMETRELER Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) ,6 1,6 1,6 1,4 1,4 1,5 1,3 0,7 1.0 Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlüğü,2010 B.1.6 Biyokütle Ġlimizde meģe ve kayısı odunu, çeģitli kömürler, kırsal kesimlerde tezek gibi yakıtlar ısınma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Bunlardan enerji elde edilmesi ile ilgili bilgilere rastlanmamıģtır. B.1.7 Petrol Malatya ilinde ekonomik herhangi bir petrol rezervine rastlanmamıģtır. 27

47 B.1.8 Jeotermal Sahalar Malatya ilinde jeotermal saha bulunmamaktadır. B.2 BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK B.2.1 Ormanlar Ġl arazisinin hektarı ormanlık ve fundalıklarla kaplıdır. B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Ġlimizde tarım alanlarında odun üretimine ayrılan kısım oldukça düģüktür. Odun ve kereste amaçlı olarak tarım alanlarında kavak yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Özellikle eğim, taban suyu gibi üretimi kısıtlayan nedenlerle dere yataklarına yakın bölgeler ile parsel sınırlarında kavak yetiģtiriciliği yaygındır. B.2.2. Çayır ve Mera Ġl arazisinin hektarı çayır ve meralar ile kaplıdır. Malatya dağları üzerinde yer alan platolar ile Malatya ovasına yakın kesimlerde de yer alan ova nitelikli düzlükler, zengin çayır otları ile kaplıdır. B.2.3. Sulak Alanlar Ġlimizde sulak alan bulunmamaktadır. Karakaya Baraj Gölü, Malatya il sınırları üzerinde m 2 lik bir alanı kaplamaktadır. B.2.4. Flora Malatya yöresinde yayılıģ gösteren bitkiler arasında Endemik olan türlerin sayısı tespit edilebildiği kadarı ile 132 tür (134 taxon) den oluģmaktadır. Liste 3- Endemik Bitkilerin Listesi Delphinium dasystaeyum Boiss. & Balansa Isatis aıleberi Boiss. Aethionema eapitatum Boiss. & Balansa Thlaspi violaseens Scott & Kotsehy Alyssum triehoearpum Dudley & Hub.-Mor. A. filiforme Nyar. Erysimum thyrsoideum Boiss. subsp. thyrsoideum Helianthemum antitauricum Davis & Coode Fumana grandiflora Jaub. et Spach Arenada ledebouriana Fenzl.var. parviflora Boiss. A. drypidea Boiss. Minuartia dınarum (Boiss. & Balansa) Mattf. var. multiflora McNei]] M. leucocephala (Boiss.) Mattf. Bufonia ealyeulata Boiss. & Balansa Dianthus zederbaueri Vierh. D. masmenaeus Boiss. var. masmenaeus Saponaria prostrata Willd. subsp. Anatolica Hedge 28

48 Phryna ortegioides (Fiseh. & Mey.) Pax & Hoffm. Sileııe olympica Boiss. S. brevicaulis Boiss. S. caryophylloides (Poir.) Otth subsp. stentoria (Fenzl) Coode & Cullen S. caryophylloides (Poir.) Otth subsp. masmenaea (Boiss.) Coode & Cullen Paronychia imbricata Boiss. & Hausskn. P. cataonica Chaudhri Hypericum thymbrifolium Boiss. & Noe H. uniglandulosum Hausskh. ex Bormn. H. malatyanum PeĢmen Haplophyllum cappadocicum Spaeh Rhamnus hirtellus Boiss. Astragalus densifolius Lam. Subsp. campylosema A. zahlbruekneri Hand.-Mazz. A. kurdieus Boiss. var. muschianus (Kotschy & Boiss.) Chamb. A. ehthonoeephalus Boiss. & Balansa A. eephalotes Banks & Sol. A. globosus Vahl A. piııeforum Boiss. A. gummifer Lab. A. dipsaeeus Bunge A. deeurrens Boiss. A. aseiocalyx Bunge A. mehtenensis Boiss. A. eampylosema Boiss. A. nitens Boiss. & Heldr. A. aueheri Boiss. Lathyrus braehypterus Cel. var. hausskneehtii (SĠIj.) Davis Trigonella kotsehyi Fenzl Lotus malataicus Painert Hedysarum pogonoea.._m. Boiss. Onobrychis fallax Freyn & SĠnt. var. fallax O. argyrea BoĠss. subsp. argyrea O. cappadocica BoĠss. Ebenus longipes Boiss. & Balansa E. laguroides BoĠss. var. laguroides Bupleurum papillosum De. Johrenia berytea BoĠss. & Hausskn. Peucedanum palimbioides BoĠĠs. Asperula stricta Boiss. subsp. latibracteata (BoĠss.) Ehrend. Ptcrocephalus pinardii Boiss. louis fragilis Boiss. & Hausskn. Anthemis pauciloba BoĠss. var. pauciloba A. fumariifolia Boiss. Achillea Iycaonica BoĠss. & Heldr. A. magnifica Hub.-Mor. A. pseudoaleppica Hub.-Mor. A. teretirolis WĠlld. Tanacetum nitens (BoĠss. & Noe) GrĠerson T. densum (Lab.) Sch. Bip. subsp. amani Heywood T. argenteum (Lam.) WĠlld. subsp. argenteum Cousinia cataonica Boiss. & Hausskn. C. foliosa Boiss. & Balansa Onopordum anatolicum (Boiss.) Eig Ptilostemon afer (Jacq.) Greuter subsp. eburneus Greuter 29

49 Jurinea cataonica BoĠss. & Hausskn. Centaurea drabifolia Sm. subsp. cappadocica (De.) WagenĠtz C. stapfiana (Hand.-Mazz.) Wagenitz Scorzonera semicana De. S. tomentosa L S. acantholimon Hand.-Mazz. Taraxacum turcicum Soest Campanula scoparia (Boiss. & Hausskn.) Damboldt Rochelia disperma (Lf.) e.koch var. disperma Rindera caespitosa (A DC.) Bunge Onosma mutabile BoĠss. Nonea stenosolen BoĠss. & Balansa Alkanna trichophila Hub.-Mor. var. mardinensis Hub.-Mor. Verbascum caudatum Freyn & Bomm. V. splendidum Boiss. V. melitenense Hub.-Mor. Scrophularia cryptophila Boiss. & Heldr. Chaenorhinum eryptarum (Boiss. & Hausskn.) Davis Veronica cineres Boiss. & Balansa V. macrostachya Vahl subsp.mardinensis(bomm.) M.AFisch. V. multifıda L Phlomis oppositiflora Boiss. & Hausskn. P. armeniaca WĠlld. P. capitata Boiss. P. sieheana Rech.f P. sintenisii Rech.f Wiedemannia orientalis Fisch. & Mey. Marrubium globosum Montbret & Aueher ex Benth. Subsp. globosum M. trachyticum Boiss. Sideritis libanotica LabilI. subsp. kurdica (Bomrn.) Hub.-Mor. Stachys cretica L. subsp. anatolica Rech. f S. citrina Boiss. & Heldr. Apud Bentham subsp. citrina Origanum acutidens (Hand.-Mazz.) Jetsw. Cyclotrichium niveum (Boiss.) Manden. & Scheng. Micromeria cremnophila Boiss. & Heldr. subsp. anatolica P.RDavis Salvia recognita Fisch. & Mey. S. pilifera Montbret & Aucher ex Benth. S. caespitosa Montbret & Aueher ex Benth. S. euphratica Montbret & Aueher var. euphratica S. euphratica Montbret & Aueher var. leiocalycina (Reeh.f) Hedge S. multicaulis Vahl S. hypargeia Fisch. & Mey. Acantholimon venustum Boiss. Var.assyriacum (Boiss) Boiss A. huetii Boiss. A. saxifragiforme Hausskn. & Sin1. ex Bokhari Plantago euphratica Deene. ex Bameoud Thesium tauricolum Boiss. & Hausskn. Euphorbia cardiophylla Boiss. & Heldr. Arum euxinum R.Mill A. detruncatum C.A.Mey. ex Sehott var.caudatum (Engler) Alpinar& R.Mill Asphodeline damasceııa (Boiss.) Baker A. tauricola Boiss. AlIium scabriflorum Boiss. Bellevalia gracilis Feinbrun Fritillaria armena Boiss. 30

50 Tulipa sineenisii Baker Iris sari Sehott ex Baker Crocus kotschyanus CKoeh subsp. cappadosicus Mathew Dactylorhiza osmanica (KI.) Soo var. osmanica Elymus longearistatus (Boiss.) Tzvelev subsp. sintenisii Melderis E.lazicus (Boiss.) Melderis subsp. divaricatus (Boiss. & Balansa) Melderis Festuca callieri (Haekel ex S1.- Yves) F. Markgr. subsp. zederbaueri Markgr.- Dann. B.2.5. Fauna Endemik hayvanlarla ilgili bilgi elde edilememiģtir. Ayı, ġahin, Doğan, Turaç, Leylek, Porsuk, Gelincik, Kokarca, Kakım, Keklik, Kervan Çulluğu, Yaban Ördeği, Kirpi, Yarasa, Karabatak koruma altına alınan hayvan türleridir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler Ġlimizde Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları bulunmamaktadır. B.3 TOPRAK Toprak, iklim ve canlıların etkisiyle topoğrafik koģullarda ve belirli bir zaman içinde, anamaddenin parçalanıp ayrıģmasından oluģan, yeryüzünü ince bir tabaka halinde kaplayan, canlı ve doğal kaynağımız, yeryüzünün paha biçilmez mantosu dur. Tarımda en büyük faktörün toprak olduğu hiç kimse tarafından inkâr edilemeyeceğine göre gerek tarımda ve buna bağlı olarak gerekse sanayide yapılacak atılımlar bir noktada toprağın maksimum düzeyde değerlendirilmesine bağlı kalmaktadır. Yalnız toprağın maksimum düzeyde değerlendirilmesi demek birim alandan maksimum verimi almak demek olmayıp, toprağın zaman süresi içerisinde devamlılığını da sağlamak olmalıdır. Ġyi kullanılmadığı taktirde canlı bir varlık olarak kabul edilen, bitkilerin kökleriyle tutunduğu, suyunu ve besin maddelerini aldığı toprak, yorulabilir, besin madde dengesi bozulabilir, yapı ve özelikleri dejenere olabilir.bu yüzden toprak bitmez tükenmez bir varlık değildir. Böyle olmadığı da çorak, erozyonlu alanların verimliliğini kısa zamanda yitirdiğini yurdumuzda görmek mümkündür. Ġlimizde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeģitlilik değiģik özelliklere sahip toprakların oluģmasına neden olmuģtur. Kırmızımsı kahverengi topraklar, çeģitli ana maddeler üzerinde oluģur. Doğal bitki örtüsü, uzunca otlar ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. Bu topraklar Akçadağ ın kuzey, batı ve kuzey batısında, DoğanĢehir ve Hekimhan çevresinde, YeĢilyurt ve DoğanĢehir arasında bulunmaktadır. Eğimleri dik, çok dik ve orta, derinlikleri ise sığ, çok sığ ve orta derindir. YaklaĢık olarak % 60 ı taģlı, % 8 i kayalıdır. Ve il genelindeki taģlı toprakların % 23 ü, kayaların ise % 35 i bu toprak gurubundandır. Kırmızımsı kahverengi toprakların toplam alanı 212,470 hektar olup, bunun % 20 si toprak iģlemeli tarıma uygundur. % 69,1 i mera olarak kullanılmakta, % 4,9 u orman ve funda ile kaplı bulunmaktadır. B.4 SU KAYNAKLARI Malatya yerleģim alanı içerisinde içme suyu temini genel olarak yer altı sularından karģılanmaktadır. Mevcut doğal akarsu kaynaklarının sanayi bölgelerinden kaynaklanan kirlilik nedeniyle içme suyu olarak kullanılması mümkün değildir. Malatya Ġli içme sularında 31

51 hiçbir kirlilik mevcut değildir. Malatya içme suyu YeĢilyurt Ġlçesi Gündüzbey Kasabasındaki büyük bir yer altı kaynağından alınmaktadır. B.4.1 Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar Ġçme suyu kaynakları Derme Kaynağı; Malatya Ovası drenaj alanı içerisinde olup, Malatya nın 12 km güneyindedir. Permiyen mermerleri ile Permiyen Ģistlerin kaynağından çıkar, Malatya il merkezinin içme suyunu karģılamaktadır. Tablo 8- Malatya Ġlinde Bulunan Barajlar Barajın/Santralin Adı Karakaya Barajı Sürgü Barajı Polat Barajı Sultansuyu Barajı Normal Su Kotunda Göl Alanı ha 510 ha 80 ha 262 ha Medik Barajı Kaynak : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü, ha Tablo 9- Ġçme Suyu Kaynakları ĠLÇE ADI Doğanyol Doğanyol YeĢilyurt BELDE ADI Gökçe Gökçe Merkez ADI YERĠ KAPASĠTESĠ KALĠTESĠ Çakıl ÇeĢme Lar ÇeĢmesi Kozluk PınarbaĢı Yenimahalle Simolar Davutluk Kozluk YeĢilyurt Yakınca Su deposu Gedik Tepesi YeĢilyurt Yakınca Su deposu YeĢilyurt Yakınca Su deposu Günay Mahallesi Tahtaköprü Mahallesi HANGĠ YERLEġĠM YERĠNE ĠÇME SUYU SAĞLADIĞI m 3 /yıl -- Gökçe Merkez m 3 /yıl lt/sn Saf ve Temiz m 3 Ġçme Suyu m 3 Ġçme Suyu m 3 Ġçme Suyu YeĢilyurt Yakınca Su deposu Kestepesi m 3 Ġçme Suyu YeĢilyurt YeĢilyurt Merkez Su deposu PınarbaĢı 200 lük ishale Öz kaynak Gündüzbey Kaptajı hattı Suyu BostanbaĢı Malatya Belediyesinin mücavir alanı içinde olup bakım ve koruması Malatya Belediyesine aittir. Orduzu Orduzu PınarbaĢı PınarbaĢı Mevkii Gökçe Yenimahalle YeĢilyurt Merkez ve Mahalleleri Günay Mahallesi Hacımolla Durak Mah. Onbin Konut 2.Etap Sanayi Sit. Polis Lojm. Onbin Konut 1.Etap Tekel Ambarı Altı Tüm YerleĢim Yerlerine Orduzu (Aslantepe, ÇarĢıbaĢı, KöĢebaĢı, ġanlıkaya ve TaĢpınar 32

52 ĠLÇE ADI Merkez Merkez Pütürge BELDE ADI Merkez Topsöğüt Merkez Hekimhan Güzelyurt Alakilise HANGĠ YERLEġĠM ADI YERĠ KAPASĠTESĠ KALĠTESĠ YERĠNE ĠÇME SUYU SAĞLADIĞI ġehir Gündüzbey Orduzunun % ġebekesi 40 ı Malatya Belediyesinin mücavir alanı içinde olup bakım ve koruması Malatya Belediyesine aittir Deregözü Belen Ġçme Suyu Kaynağı Çeme FaraĢlı Mah m 3 /yıl Ġçme Suyu 300 m 2 /yıl -- Pütürge Merkez Çeme Polatlı Baharlı Hekimhan Güzelyurt Ilıca FaraĢlı Mah. 300 m 2 /yıl -- FaraĢlı Ġsmailli Hekimhan Güzelyurt Karamahmut m 2 /yıl -- Hekimhan Ġpekyolu Sondaj Kuyusu Hekimhan Hasahçelebi Ahören Kuru Çay Mevkii ton 1. Sınıf Karamahmut Mahalleleri AĢağı Kirmanlı Mah. Ahören Mevkii DeğiĢken Ġçme Suyu Kasaba Merkezi Hekimhan Hasahçelebi Alın Pınarı Hekimhan Hasahçelebi Bostanlı Pınarı Ahören Mevkii Ahören Mevkii DeğiĢken Ġçme Suyu Kasaba Merkezi DeğiĢken Ġçme Suyu Kasaba Merkezi Hekimhan Hekimhan Hasahçelebi Hasahçelebi Ağacadede Pınarı Çayır Mevkii Ahören Mevkii Ahören Mevkii DeğiĢken Ġçme Suyu Kasaba Merkezi Ġçme Suyu DeğiĢken Kasaba Merkezi Hekimhan Hasahçelebi Ilıca Mevkii Ahören Mevkii DeğiĢken Ġçilmez Kasaba Merkezi Cecimli Hekimhan KurĢunlu Ġçmesuyu Cecimli m 3 Ġçme Suyu Cecimli mah. Hekimhan KurĢunlu KurĢunlu Ġçmesuyu Hekimhan Kocaözü Gözpınarı Hekimhan Merkez Kuruçay Hekimhan Merkez Kuruçay KurĢunlu Ġçme Suyu Kocaözü Kasabası Ġstasyon Mah. Ġstasyon Mah. Hekimhan Merkez Kızılkuyu Bağyolu Mah. Hekimhan Merkez Zılbohan Bağyolu Mah. Merkez Merkez Darende Darende Darende Darende ġahnahan ġahnahan Metehan Tepehan Metehan Mahalesi Tepehan Mahalesi m 3 /yıl Ġçme Suyu m 3 /yıl m 3 /yıl m 3 /yıl m 3 /yıl m 3 /yıl m 3 /yıl Kullanılır Kullanılır Kullanılır Kullanılır Merkez Üçpınar Beybağı Mah m 3 Ġçilir Merkez Merkez Merkez Oğlan Kız Pınarı ġelale Kaynağı Baca Gölü Günpınar Köyü Günpınar Köyü Günpınar Köyü m 3 Ġçilir m 3 Ġçilir m 3 Ġçilir KurĢunlu Merkez Kocaözü Kasabası Hekimhan Merkez Kocadere Hekimhan Merkez Hekimhan Merkez -- ġahnahan -- ġahnahan ġehir Ana Deposuna ġehir Ana Deposuna ġehir Ana Deposuna ġehir Ana Deposuna 33

53 ĠLÇE ADI Darende BELDE ADI Merkez ADI YERĠ KAPASĠTESĠ KALĠTESĠ Hacıkaraba ğı Kuyular Heyiketeği Mah m 3 Ġçilir HANGĠ YERLEġĠM YERĠNE ĠÇME SUYU SAĞLADIĞI ġehir Ana Deposuna Darende Ayvalı -- Kavak 20 m 3 Normal Kasabaya Darende Ayvalı -- Eskiköy 10 m 3 Normal Kasabaya Darende Ayvalı -- Karaağaç 10 m 3 Normal Kasabaya Darende AĢağıulupınar Karakaya Karakaya m 3 Ġçilir Kasabaya Darende AĢağıulupınar Ġğdeci Karatarla m 3 Ġçilir Kasabaya Mağara Darende AĢağıulupınar Ağcapınar Ağcapınar m 3 Ġçilir Kasabaya Darende Darende Darende Darende Darende Darende Darende Darende DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir AğılbaĢı Kavak Yazısı Kavak Yazısı m 3 /yıl Normal AğılbaĢı Göz suyu Göz mevkii cazibe Kötü Balaban Balaban Balaban Balaban Ilıca Yenice Sancı Çubuğu Ġçme Suyu Elekoğlu Ġçme Suyu Keson Kuyu AybeĢi Ġçme Suyu Meryem pınarı Ġçme Suyu Gökderen Mezrası Gökderen Mezrası Kuyucak Mevkii Karatepe Mevkii m 3 Orta m 3 Orta m 3 Orta m 3 Ġyi Tüm YerleĢim Birimleri Merkez BaĢpınar Mh. Balaban Merkez Gökderen Mezrası Balaban Merkez Balaban Merkez Ilıca m 3 Ġyi Ilıca Kasabası Yenice ġuğul Köyü m 3 /yıl Kaynak Suyu Merkez Takas Sürgü m 3 Ġçilir Yenice Belediyesinin Mahalleleri DoğanĢehir Merkez Merkez Soğuk Pınar Kanal Boyu m 3 Ġçilir Kanal Boyu Söğüt Melhemli Sarıkaya Mevkii m 3 1. Sınıf Tüm Belde Gövdeli Sırıklı Bağcılar m 3 Ġçilir Bağcılar Mah. Gövdeli Büngüldek Ören m 3 Ġçilir Ören Mah Sürgü -- PınarbaĢı m 3 -- Eski YerleĢim Sürgü -- Takaz m 3 -- Yeni YerleĢim DoğanĢehir Sürgü -- Karapınar m 3 -- Yeni YerleĢim DoğanĢehir DoğanĢehir DoğanĢehir Erkenek Kurucaova Polat Kızılkapan Deresi Kaynağı m 3 Ġçilir Gedikağzı KınalıtaĢ ve Hürriyet Mah. Kaynak Su Süyüt Deresi m 3 /yıl -- Merkez Yayladeresi Polat Yayaladeresi Mevkii m 3 Ġçilir Merkez Arapgir Merkez ġahpınarı Göldağı m 3 -- Merkez Y. Ulupınar Arapgir Y. Ulupınar Mah. Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Yukarı Ulupınar AĢağı Ulupınar Hezenek Yukarı Yenice Yukarı Çörenge m 3 -- Ġlçenin % 70 i 34

54 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları Horata Pınarı: Malatya il merkezinin 7-8 km güneyindedir. Kratese yaģlı FliĢ içerisindeki kikeçtaģı seviyelerinden çıkar. Malatya ovasının sulaması yapılmaktadır. Elemendik Kaynakları: Malatya-Kayseri yolunun 18. km sinde yol kenarındadır. Permiyen mermerleri ile pliokuaterner çakıl taģlarının faylı kontağından boģalmaktadır. Yöre halkı tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Davullu Kaynakları: Beylerderesi içerisinde YeĢilyurt un kuzeyinde Eosen kireçtaģları içerisinden boģalır.kaynaktan boģalan su Beylerderesine katılır ve ġahnahan Regülatyörü ile Malatya ovasının sulamasına verilir. Beylerderesi Kaynakları: Malatya-Kayseri karayolunun 10. km sindeki Beylerderesi köprüsünün altından Tohma çayına kadar yer altı suyu tablasının topografyayla kesiģmesi nedeniyle irili ufaklı kaynaklardan oluģmuģtur. Ayrıca Malatya ili merkezinde, Kernek civarında, Karakavak ta, Eski malatya civarında, Kendirli köyü civarında ve Çerkezyazısı ovasında DSĠ, Köy Hizmetleri ve özel Sondajcılık firmaları tarafından araģtırma, iģletme ve içme suyu, sulama suyu, besi için kullanma amacıyla sondaj kuyuları açılmıģtır. Sultansuyu Baraj gölünden de yöre halkına sulama suyu verilmektedir. B.4.3. Akarsular Malatya, akarsu ve diğer su kaynakları bakımından çoğu illerimize göre daha zengindir. Ġçinde yer aldığı Fırat Havzası, Türkiye'nin en büyük havzasıdır. Su toplama alanı km 2 olan bu havzanın yıllık ortalama su hacmi 28 milyar m 3 ü aģmaktadır. Malatya, Tohma ve Tohma'nın kolları olan akarsular ile sulanmaktadır. Bütün bu akarsular Tohma koluyla Fırat Nehri'ne dökülür. Tohma Çayı Malatya'nın en büyük çayıdır. 52,5 km dir. Yaz ve kıģ ayları boyunca suyu boldur. En uzun kolu Uzunyayla'dan doğan Yukarı Tohma'dır. Diğer bir kolu Tahtalı Dağları'ndan doğan Hacılar Tohması dır. Bu iki büyük kol Akçatoprak Düzü'nde birleģirler. Ovayı doğu ve batı yönünden geçen Tohma'ya, kuzeyden Halavun çayı ile Ebreme çayı; güneyden Dipsiz çay, Sultansuyu, Beyler deresi, Horata çayı, Orduzu çayı karıģmaktadır. Bu kollardan gelen su ile büyüyen Tohma Çayı Fırat Nehri ne dökülür. Fırat Nehri Fırat Nehri, Karakaya Barajı yapılmadan önce Malatya-Elazığ ile Malatya- Diyarbakır sınırını çizen en büyük akarsuydu. Kuruçay ile Tohma çayının suları da bu nehri besliyordu. Fırat üzerine Karakaya Barajı'nın yapılmasından sonra nehrin yatağı geniģ bir göl haline gelmiģtir. Kuruçay Hekimhan ilçesi yakınlarında bulunan Hasançelebi ve Alacahan arasındaki Zorbaba Dağı'nın eteklerinden çıkar, Karakaya Baraj Gölü'ne karıģır. 67 km 2 dir. Yaz aylarında genellikle kuruduğu için Kuruçay adını almıģtır. 35

55 Sultansuyu DoğanĢehir ilçesinin batı sınırlarından doğar. 2,26 km 2 dir. DoğanĢehir Ovası'ndan geçerek kuzeye doğru akar. Kuzeyde Tohma Suyu'na karıģır. Bu su üzerinde Sultansuyu Barajı inģa edilmiģtir. Beyler Deresi Ġlk kollarını PınarbaĢı, Beydağları diplerinden alır. Önemli bir kolu Derme Suyu' dur. Bu kol, ilimizin kuzeyinde dar bir boğazdan, yıkık bir Bizans kilisesinin bulunduğu yerden doğar. Ġl merkezine 8 km uzaklıkta bulunan YeĢilyurt'tan Eski Malatya'ya (Battalgazi) doğru akar. Büyük bir alanın sulanmasını sağlar. Derme Suyu DoğanĢehir ilçesine bağlı Sürgü kasabası yakınlarındaki Takas adı verilen mesire yerinden çıkar. Göksu'nun önemli bir koludur. Sürgü Barajı'na dökülür. Melet Deresi Mendol Köyü ile ġahinoğlu arasındaki dağdan çıkar. Suçatı Suyu ile birleģtikten sonra Sultansuyu'na karıģır. Horata Suyu YeĢilyurt yolu üzerinde bulunan Konak kasabasının Banazı köyünden çıkar. Kasabanın hem içme suyu ihtiyacını, hem de sulama ihtiyacını karģılayacak kapasitede bir sudur. Elemendik Suyu Malatya-KahramanmaraĢ karayolunun 20. kilometresinden çıkar, hemen ileride Sultansuyu ile birleģir. Orduzu Suyu (PınarbaĢı) Malatya-Elazığ karayolunun 5. kilometresinden çıkar. Buraya Orduzu-PınarbaĢı denilmektedir. Suyun önüne gölet de yapılmıģtır. KıĢın burada biriken su ile yazın bağ, bahçe ve ekili alanlar sulanmaktadır. ġiro Çayı Pütürge ilçesinden geçer. Ġlçenin en önemli suyudur. Adıyaman ilinin Kahta ilçesindeki Kahta dağlarından çıkan bu su suluma amaçlı kullanılır. Karakaya Barajı Göl Alanı na dökülür. B.4.4. Göller ve Göletler Malatya ovasının kuzeyi Tohma Çayı ile sınırlanır. Tohma Çayı inceleme alanının hemen doğusunda Fırat Nehrine katılır. Karakaya Baraj gölünün maksimum su seviyesi 695 m dir. Baraj Gölü Tohma Vadisinde de yükselmiģtir. Ayrıca Sultansuyu baraj gölü ağaçlandırma ve çevre güzelliğiyle de Malatya nın önemli baraj gölüdür. 36

56 Tablo-10 Ġlimizdeki Doğal Göl Yüzeyleri Sülüklü Göl Dipsiz Göl Ahır Gölü Sülük Gölü Yusuf Gölü Büyük Gölü Karagöl 0,6 ha 0,5 ha 4,4 ha 1,2 ha 0,6 ha 1,2 ha 8,2 ha Sorkun Gölü 0,8 ha Kaynak: DSĠ 92. ġube Müdürlüğü, 2010 B.5. Mineral Kaynaklar Konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. B.5.1.Sanayi Madenleri I.1.1. Bölümünde anlatılmıģtır B.5.2. Metalik Madenler I.1.2 Bölümünde anlatılmıģtır. B.5.3. Enerji Madenleri I.1.3 Bölümünde anlatılmıģtır. B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.3 Bölümünde anlatılmıģtır. KAYNAKLAR 1. DSĠ 92. ġube Müdürlüğü Envanter Bilgileri 2. MTA 4. Bölge Müdürlüğü Envanter Bilgileri 3. Tarım Ġl Müdürlüğü Malatya Tarım master Planı Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri Ġle Malatya Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü, Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,

57 C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1 ĠKLĠM VE HAVA Ġklim, dünyanın herhangi bir yerinde veya bölgesinde uzun bir periyotta hüküm süren meteorolojik elemanların ortalama ve ekstrem değerlerinin bütünüdür. Bu elemanlar, sıcaklık, nem, yağıģ, bulutluluk, rüzgar, basınç, buharlaģma v.s.dir. Dünyada, Türkiye nin baģka baģka bölgelerinde bütün bu iklim elemanlarının ortalama ve ekstrem değerleri birbirinden farklıdır. Her bölge değiģik özelliklere sahip iklim hüküm sürmektedir. Bu nedenle bir çok farklı iklim bölgesi ortaya çıkmaktadır. Bunların hepsini bir arada incelemek mümkün değil, ancak müģterek özelliklere sahip bölgeleri birleģtirerek incelemek mümkündür. Burada iklim tasnifi yaparken, iklimin iki parametresi olan yağıģ ve sıcaklığı dikkate almak gerekir. Ġki iklim adamının yapmıģ olduğu sınıflandırma aģağıda belirtilmiģtir. 1. Tropikal yağıģlı iklim 2. Kurak iklim 3. Rutubetli ılıman iklim 4. Rutubetli Kutup Altı Ġklim 5. Kutup Ġklimi (Köppen isimli ilim adamı) a. Sıcak Ġklimler b. Muson Ġklimi c. Çöl Ġklimi d. Subtropikal Ġklimi e. Orta KuĢak Ġklimi f. Soğuk Ġklim (De Mortonne isimli ilim adamı) Her iki ilim adamının yapmıģ olduğu sınıflandırma birbirine benzemektedir. Her iki sınıflandırmada da bir kurak iklimden veya çöl ikliminden bahsedilmektedir. Demek oluyor ki yer yüzünde bir kuraklık söz konusudur. Köppen isimli ilim adamına göre Kurak Ġklimin diğer iklim gruplarından ayırt edilmesi yağıģ ve kombinasyonun vasıtasıyla olmaktadır. YağıĢın kuru ve rutubetli iklimi biri birinden ayırt etmek için bir kriterya olması icap etmesine rağmen, sıcaklıkta dolaylı olarak buharlaģmaya tesir ettiği için bu ayrımda önemli rol oynar. Köppen ne göre; Kurak Ġklimler nemli iklim arasındaki sınır P 2t+14 formülü ile belirlenmiģtir. Bu formülde; P= Senelik yağıģ miktarı (cm) t= Senelik ortalama sıcaklık ( o C) Bir bölgenin kurak iklim bölgesine girebilmesi için senelik yağıģ miktarının yani P nin (2t+14) e eģit veya düģük olması gerekir. Son on yıllık Malatya iklimini kıyaslayacak olursak, Malatya nın son on yıllık yağıģ ortalaması mm dir. Yine Malatya nın son on yıllık sıcaklık ortalaması 14.1 o C dir. 38

58 Kuraklık iklimi ile nemli iklim arasındaki sınır formülünde (2t+14) değerleri yerlerine yazarsak; Malatya nın nemli iklime yani kurak olmayan iklime sahip olabilmesi demek, yukarıdaki formülden çıkacak değerlerin son on yıllık ( ) yağıģ toplamından eģit veya küçük çıkması gerekir. Malatya nın son on yıllık değerlerini ( ) bu formüle uygulayalım. P=362.6 mm idi. cm ye çevirelim, bu değer cm. eder. t=14.1 o C dir. 2t+14 ise 2(14.1)+14,0= ,0=42.2 çıkar 36, buda bize Malatya nın son on yıllık değerleri itibarı ile kurak iklim sınırları içinde kaldığını göstermektedir. Malatya, Doğu-Güneydoğu ve Orta Anadolu arasında yer alan bir ovadır. Ova,kuzeyden güneye doğru hafif bir eğimle uzanır. Arazi denizden uzak ve yüksektir. Bu nedenle de Malatya'nın iklimi serttir ve karasal iklim görülür. Yazları sıcak ve kurak, kıģları ise çoğu kez yağıģlı ve soğuk geçer. Gece ile gündüz yaz ile kıģ arasındaki bir günlük sıcaklık farkları büyüktür YağıĢlar Malatya ovası ve kenar yükseltilerinde daha azdır. Güney dağlık kesimlere gidildikçe yağıģ artar. Bölgede yer yer Doğu, Güneydoğu ve Ġç Anadolu iklim özelliklerini de görmek mümkündür. Ġldeki yüksek platolarda Ġç Anadolu'nun step iklimi, Güney Ovasında Fırat- Dicle nehirleri arasının ılık iklimi ile Suriye Çölü'nün yakıcı sıcaklarının etkisinde özel bir Akdeniz iklimi görülür. Dağlık bölgelerde ise kıģları soğuk olup, her iki bölgenin de etkisinde bulunan bir iklim hüküm sürer. Denizden yüksekliği (rakımı) 900 metre olarak kabul edilen Malatya'da yılın en yağıģlı mevsimi ilkbahardır. Yılın günü tamamen güneģli, günü kapalı ve güneģli geçer. Geriye kalan günler ise hep parçalı bulutludur. Isı genellikle -20 ile +40 derece arasında seyreder yılından sonra günümüze kadar en düģük sıcaklık -21.1, en yüksek sıcaklık ise +41 derece olarak tespit edilmiģtir. Yıllık yağıģ ortalaması mm' dir. Bu iklim Ģartlarının kayısı yetiģtiriciliği için çok elveriģli olduğu bilinmektedir. En sıcak aylar Temmuz ve Ağustos, en soğuk aylar ise Ocak ve ġubat'tır. C.1.1 Doğal DeğiĢkenler C Rüzgar Malatya da cephesel durumlar haricinde rüzgar, genel olarak sakindir veya hafif olarak eser. Normal ortalama rüzgar 1,3 m/sn dir. Rüzgarın en fazla estiği yönler ise güneybatı, güneydoğu ve güney yönleridir. Malatya da rüzgarın fırtınalı estiği günler çok fazla değildir. Son 10 yıllık ortalama fırtınalı günlerin sayısı yıllık 1,1 dir. Son 10 yıl içerisinde Malatya da kaydedilen en Ģiddetli rüzgar Nisan 1994 ayı içerisinde olmuģ, ESE yönünde esen bu rüzgarın hızı sn de 26,2 m/sn olmuģtur. Tablo 11- Ortalama Rüzgar Hızı, En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı (m/s) OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZĠRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK ORTALAMA RÜZGAR HIZI ,6 1,6 1,6 1,4 1,4 1,5 1,3 0,7 1.0 EN HIZLI ESEN RÜZGARIN YÖNÜ VE HIZI S SSW W WNW W Kaynak: Meteorloji Bölge Müdürlüğü, WNW 11.3 NNW 10.2 WSW 18.0 SW 16.6 SW 6.4 SW 14.5 SSE 39

59 C Basınç Basıncın Malatya da kıģ aylarında yüksek, yaz aylarında ise düģük olduğu kaydedilmiģtir. Son 10 yıllık basıncın ortalama olarak en yüksek olduğu ay 910,7 mb.la Ocak ayı, en düģük olduğu ay ise 901,8 mb. la Temmuz ayıdır. Yıllık ortalama basıncın 910,2 mb.dır. Son 10 yılda en yüksek basınç 914,1 mb. (Kasım 1996), en düģük basınç ise 899,8 mb. (Temmuz 1999) olmuģtur. KıĢın karaların denizlere nazaran çok soğuk olması, Doğu Anadolu Yüksek yaylasının karla örtülü bulunması suhunet Ģartlarının daha sert geçmesini sağlar. Alçak basınç sisteminin hava hareketleri suhunet Ģartları düģük olan Doğu Anadolu Yüksek yaylasına fazla nüfus edemezler. Ġlkbahar ortalarına ve hatta yaz baģlarına doğru ısınmaya baģlayan Malatya, bir taraftan Sibirya da teģekkül eden yüksek basıncın diğer taraftan Akdeniz Barometrik depresyonlarının ve Basra alçak basıncının (çöl iklimi) etkisi altındadır. C Nem Malatya da sis genellikle kıģ aylarında olmaktadır. Mart, Nisan, Ekim ve Kasım aylarında da sis görülmekte, fakat Aralık, Ocak ve ġubat aylarındaki gibi yekun bırakmamaktadır. Mayıs, Temmuz ve Eylül aylarında sis nadiren görülmekte, Haziran ve Ağustos aylarında hiç vuku bulmamaktadır. Uzun rasat yılları arasında en fazla sisli gün sayısı 1954 yılında 55 gün, en az ise 1930, 1936 ve 1946 yıllarında 2 gün kaydedilmiģtir. Son 10 yıla baktığımızda da 1992 yılında 8 gün, 1995 yılında ise Malatya da hiç sisli gün olmamıģtır. Son on yıllık rasatların yıllık sisli günler ortalaması 5 gün olarak kaydedilmiģtir. Sisin en fazla görüldüğü aylar Kasım, Aralık, Ocak ve ġubat aylarıdır. KıĢın, yerin aģırı soğumasından ötürü radyasyon sisleri teģekkül etmekte ve Malatya yı etkisi altına almaktadır. Malatya da son 10 yıl nisbi nem ortalamaları değeri % 53 dür. Ortalama olarak nem Aralık, Ocak, ġubat aylarında % arasında değiģiklik göstermekte, Ġlkbaharda ise % olmakla, yaz aylarında ise % a düģmektedir. Nisbi nemin en fazla olduğu ay % 75 ortalama ile Aralık, en az ise % 32 ile Temmuz ayıdır. Muayyen rasatlarda tespit edilen en düģük Nisbi Nem %4 ile Ağustos ayında görülmüģtür. C Sıcaklık Malatya da sıcaklık yıllık ortalama 13.3 o C olup, ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay Ağustos, en az olduğu ay ocaktır. Ortalama yüksek sıcaklığın uzun yıllar ortalaması 26.9 o C ile Ağustos, ortalama düģük sıcaklığın uzun yıllar ortalaması 1.1 o C ortalama ile ocak ayıdır. Malatya da en yüksek sıcaklık tarihinde kaydedilmiģ ve o günkü sıcaklık 42.2 o C ye ulaģmıģtır. En düģük sıcaklık ise tarihinde kaydedilmiģ ve o günkü sıcaklık sıfırın altında C ye kadar düģmüģtür. Malatya da yaz günleri yıllık toplamı gün, kıģ günleri ise 17,1 gün olarak gerçekleģmiģtir. 40

60 Malatya da yıla ortalama 77,1 donlu gün düģer. Malatya da en erken don 28 ekim, en geç don ise 10 Nisan da kaydedilmiģtir. C BuharlaĢma BuharlaĢma genel olarak suyun, su buharı haline dönüģmesi Ģeklinde ifade edilir. BuharlaĢma olayına güneģ ile yer yüzü arasındaki enerji alıģ veriģi sebep olur. BuharlaĢma deniz, göl, bitki örtüsü, nemli toprak, kar ve buz yüzeyleri gibi çok çeģitli yüzeylerden meydana gelir. Su molekülleri atmosferden suya geçiyorsa buna da yoğunlaģma denir. Buna göre Meteorolojide, net buharlaģma su yüzeyinden buhar olarak kaybolan su miktarı ile yoğunlaģma yolu ile suya ilave olunan miktar arasındaki farktır. BuharlaĢmanın, Ģiddeti çeģitli faktörlere bağlıdır. BuharlaĢmaya etki eden faktörler; hava sıcaklığı, hava nemi, hava basıncı, hava hareketleri, rüzgar, buharlaģma yüzeyinin geniģliği, radyasyon gibi faktörlerdir. Malatya da buharlaģma rasatları 1m. olan havuzda ölçüm yapılmaktadır. Bu ölçüm Ģekli açık alanlar içindir. Birde kapalı yüzeyler için ölçüm yapılmaktadır. Buna gölgede buharlaģma rasatları denir. Malatya da en çok buharlaģma Temmuz, Ağustos aylarında, en çok buharlaģma Nisan ve Kasım aylarında olmaktadır. BuharlaĢma rasatları havaların soğuması ile Aralık ve Mart ayları arasında yapılmamaktadır. Son on yıllık buharlaģma en fazla Temmuz ayında, aylık 348,8 mm., yine günlük olarak en fazla buharlaģma 18,4mm. ile Temmuz ayında rastlanmaktadır. Transpirasyon, nemli yüzeylerdeki buharlaģmaya benzemekle beraber, buharlaģma olmayıp nebatın bünyesindeki muayyen Ģartlarla kontrol edilebilmektedir. Transpirasyona tesir eden en mühim faktörler; güneģ ıģınları, sıcaklık, rutubet, rüzgar ve toprak rutubetidir. Burada en fazla tesiri güneģ ıģınları göstermektedir. Malatya da en fazla transpirasyon Temmuz ve Ağustos aylarında nebatlar üzerinde görülmektedir. 41

61 Tablo Yılı Malatya Ġli Meteorolojik Verileri 2010 YILI AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Aylık Ortalama Basınç (hpa) Ortalama Nem (%) Ortalama Sıcaklık (C) Ortalama Toplam YağıĢ Miktarı (mm.) Karlı Gün Sayısı Dolulu Gün Sayısı Sisli Gün Sayısı Kırağılı Gün say. Karla Örtülü Günler Sayısı Kaynak: Meteorloji Bölge Müdürlüğü, 2010 C YağıĢlar Malatya ve çevresinde yağıģ bakımından, Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu nun Erzurum, Erzincan ve Kars çevrelerine kadar uzanan kara tipi ile Akdeniz kıyı boyu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde görülen Akdeniz tipi arasında bir intikal sahasıdır. Burada dağlık arazilerle, nehir boyu çukur vadiler arasında oldukça farklar müģahede edilmektedir. YağıĢların mevsimlere dağılıģında kıģ ve ilkbahar yağıģlarının hemen hemen eģit değerde veya bir birlerine yakın değerlerde oldukları göze çarpmaktadır. Ġlkbahar yağıģlarının fazlalığı Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu kara içi yağıģ rejiminin bölgeyi etkisi altına aldığını gösterir. Bunun yanında kıģ yağıģlarının da ilkbahar yağıģlarına eģit, yakın veya fazla değer taģıması, Malatya ve çevresini Doğu Anadolu nun tipik kara içi yağıģ rejimlerinden ayırmıģ, Akdeniz tesirine almıģtır. Bu mevsimde, Malatya ve çevresi batı yönlü barometrik depresyonlara maruz kalmaktadır. Keza yaz yağıģlarında çok az olması, Malatya nın Doğu Anadolu yağıģ rejiminden tamamı ile ayrıldığını, Akdeniz kuraklığına tabi olduğunu göstermektedir. Malatya da yağıģ en çok Nisan, bazı merkezlerde Kasım, Aralık ve Ocak aylarında en az yağıģ ise Temmuz, Ağustos aylarında kaydedilmektedir. Ġlkbahar ortalarında ısınmaya baģlayan Malatya bir taraftan depresyonlara sahne olmakla beraber, diğer taraftan termik Ģartları bulan toprak konvektif (Hava yükselmesine bağlı) hava hareketlerine de müsait olmaya baģlar. Bilhassa Nisan, Mayıs, Haziran aylarında batı taraflarda parçalanmıģ soğuk cephe yağıģları kaydedilirken, konvektif hava hareketleri neticesinde de oldukça çok miktarda yağıģ bırakan yağıģlar kaydedilir. 42

62 Ekseriyetle Oraj la birlikte müģahede edilen bu yağıģlara Malatya ve çevresinde sık sık rastlamak mümkündür. Dağlık bölgelere yağıģ ovalardakinden daha fazla su bırakmaktadır. Son on yılda gerçekleģen en çok yağıģ 438,5 mm. ile 1996 yılında olmuģtur. Son on yılda en düģük yağıģ ise 253,4 mm. ile 1999 yılında olmuģtur. Son on yıllık yağıģ ortalaması ise 364,1 mm.dir. Yıllık ortalama yağıģ miktarı 497 mm dir. Kar YağıĢları: Malatya ve ilçelerinde kar yağıģları, Kasım ayında baģlamakta, Nisan ayında son bulmaktadır. Kar yağıģı en çok Aralık, Ocak ve ġubat aylarında görülmektedir. Son on yıldaki en fazla kar yağıģlı günler sayısı 40 günle 1992 yılı, en az kar yağıģlı günler ise 12 günle 1999 yılı olmuģtur. Malatya da son yıllarda kar kalınlığının en fazla Kasım 1992 yılında, yani son on yılda 48 cm. olmuģtur. Don : Meteorolojik açıdan don olayı genellikle yerden 125 cm. ile 200 cm. yükseklikte ve rasat siperi içinde ölçülen serbest hava sıcaklığının (0 o C) veya daha düģük derecelere inmesine hava donu denir. Bunlar; adveksiyon donu, radyasyon donu Malatya da sık sık görülen don çeģitleridir. Son on yıldaki en fazla donlu günler sayısı 108 günle 1992 yılı, en az donlu günler sayısı ise 26 günle 1996 yılında olmuģtur. Malatya da ilkbahar geç donları, sonbahar erken donları ve kıģ donları tarımsal üretimi büyük ölçüde olumsuz etkilemektedir. Hafif don, mutedil don ve Ģiddetli don olarak ayırmak mümkündür. Son on yılda Malatya da en Ģiddetli don 22,0 o C ile 1993 yılında olmuģtur. Malatya da en erken don 28 Ekim, en geç don ise 10 Nisan da kaydedilmiģtir. C Yağmur Malatya da yağıģ en çok Nisan, bazı merkezlerde Kasım, Aralık ve Ocak aylarında en az yağıģ ise Temmuz, Ağustos aylarında kaydedilmektedir. Thorntwaite yöntemine göre Malatya ilinin; yarı kurak az nemli, oldukça sıcak, su fazlalığının kıģ mevsiminde yaģandığı (85 mm lik fazlalık ocak,ģubat,mart aylarında görülmektedir.) oldukça karasal iklime sahip olduğu görülmektedir. Malatya Ġstasyonu karģılaģtırmalı yağıģ-detp-sıcaklık grafiği, su eksiğinin nisan ayında baģladığını, temmuz ve ağustos aylarınsa en yüksek düzeye ulaģarak ekim ayı sonuna kadar devam ettiğini göstermektedir. Uzun yıllar aylık ortalama toplam yağıģlar incelendiğinde yıl içerisinde oldukça homojen bir dağılıma sahip olduğu görülmektedir. Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları hariç diğer aylarda yağıģ miktarı 35 mm ile 46 mm arasında değiģmektedir. Günlük en fazla yağıģ, Nisan ayında ölçülmüģtür. 43

63 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Tablo 13 de verilmiģtir. C Seller Malatya da meteorolojik parametrelere göre iklimin yarı kurak olarak hüküm sürdüğü, en çok yağıģın Nisan, Mayıs ve Kasım aylarında olduğu görülmüģtür. Ġstisnalar dıģında Malatya da afet boyutunda sel nadiren görülmektedir. DoğanĢehir Ġlçesinde tarihinde yağıģ ve sel nedeniyle topraklar sürüklendi. Arapgir ilçesinde ise tarihinde yağıģ ve sel nedeniyle yerleģim yerleri zarar gördü. C Kuraklık Standart YağıĢ indeksi metodu (Standardized Precipitation Index) yağıģ eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1, 3, 6, 12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değiģkenliğini dikkate alabilen ve bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağıģ dizileri hazırlanır. SYĠ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman, dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıģtaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. YağıĢ eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağıģta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. Bu indeksin avantajları: Daha az komplike - sadece yağıģa dayalı, Farklı zaman dilimleri için kullanılabilir, Farklı iklim ve mevsimlerin eģit temsili, Ġzleme (monitaring) amacıyla kullanılabilir, Tahmin amaçlı olarak kullanılabilir, Kurak ve nemli dönemin baģlangıç ve bitiģini belirlemede kullanılabilir. Tablo 13- Ġl ve Ġlçelerin 2010 yılı aralık ayı itibariyle 1,3,6,9,12 ve 24 aylık periyotlarda SYĠ (SPI) indis değerleri Ġstasyon/Periyot 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 24 AY MALATYA ARAPKĠR DOĞANġEHĠR Kaynak: Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü,

64 Tabloya göre 2010 yılının 12. ayı itibariyle son bir yıllık bazda kuraklık durumu bakımından Malatya Orta Kurak, DoğanĢehir Hafif Kurak ve Arapkir Normal Civarı olmuģtur. Tablo 14- SYĠ Ġndeks Değerleri SPI ĠNDĠS DEĞERLERĠ SINIFLANDIRMA 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli 1.60 ile 1.99 AĢırı Nemli 1.30 ile 1.59 Çok Nemli 0.80 ile 1.29 Orta Nemli 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli 0.50 ile Normal Civarı ile Hafif Kurak ile Orta Kurak ile ġiddetli Kurak ile Çok ġiddetli Kurak -2.0 ve düģük Olağanüstü Kurak Kaynak:Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü, 2010 NYĠ indeks değerleri, indeksin sıfırın altına düģtüğü ilk ay kuraklık baģlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir. 45

65 Tablo 15 NormalleĢtirlmiĢ YağıĢ Ġndex Değerlerinin Farklı Zaman Dilimlerinde DeğiĢimi.Malatya Merkezi. (Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2010) 46

66 Tablo 15 NormalleĢtirlmiĢ YağıĢ Ġndex Değerlerinin Farklı Zaman Dilimlerinde DeğiĢimi.Arapgir Ġlçesi. (Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2010)(Devamı) 47

67 Tablo 15 NormalleĢtirlmiĢ YağıĢ Ġndex Değerlerinin Farklı Zaman Dilimlerinde DeğiĢimi. DoğanĢehir Ġlçesi. (Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2010)(Devamı) 48

68 C Mikroklima Mikroklima, üstünde iklimsel dengeler, değiģiklikler ve süreçlerin gözlenebildiği en küçük ölçeğe uygulanan bir isimdir. Malatya da Mikroklima zirai amaçlı olarak yapılmaktadır. Rasat parkında 20 cm, 50 cm.,100 cm, 150 cm. ve 200 cm. yüksekliklere kurulmuģ olan açık siperlerdeki Meteorolojik aletler yardımıyla çeģitli seviyelerdeki sıcaklık, nisbi nem, buhar basıncı, rüzgar, azami ve asgari sıcaklık değerleri tesbit edilmektedir. Türkiye nin belirli bölgelerinde bu tür rasat ölçümleri yapılmakta olup, tamamen zirai amaçlı bir çalıģmadır. C.1.2. YAPAY ETMENLER C Plansız KentleĢme Malatya Ġli ilçelerden ve diğer illerden göç alması nedeni ile nüfus yoğunluğu gün geçtikçe artan bir kent görünümündedir. Ġlin göç almasının baģlıca nedenleri; geliģen bir sanayiine sahip olması ve il topraklarının tarıma uygunluğu, bununla birlikte kayısı yetiģtiriciliğinin geliģmiģ olması sayılabilir. Ġlde hızlı nüfus artıģı, çevrenin olumsuz yönde etkilenmesindeki ana sorunları beraberinde getirmektedir. Ġnsan ihtiyaçlarını karģılamasında mal ve hizmet üretiminin yoğunlaģması sonucunda çevre içerisinde hava, su, toprak doğal dengesini etkileyerek bozmaktadır. Doğal dengenin bozulması nedeni ile çevre kirliliği kavramı kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. YerleĢim alanlarındaki (çevre semtlerde) parsellerin büyük bir bölümü hisseli satıģ neticesinde müstakilleģtirme iģlemi neticesinde imara uygun olmayan çarpık parseller oluģmuģtur. Bu parseller üzerinde ise çarpık yapılaģmalar meydana gelmiģtir. Genel olarak doğal dengenin bozulmasına neden olan değiģikler doğa tarafından kendiliğinden veya insanlar tarafından giderilemiyorsa çevre kirliliğini önleme programlarının yapılması gerekmektedir. Malatya ilinde plansız kentleģme sonucu çevre olumsuz yönde etkilenmektedir. Bu olumsuzlukların baģında tarım alanlarının kaybolması, sanayii tesislerinin yerleģim yerine yakın olması, oluģan atıkların direk olarak doğaya verilmesi ve bunun sonucunda da insan sağlığının etkilenmesi sayılabilir. Beydağı, yamaç ve dernek mahallelerinde imar planı çalıģmaları ve kentsel dönüģüm çalıģmaları ile plansız kentleģmelerin önüne geçilmesi amaçlanmıģtır. Çarmuzu, melekbaba, kiltepe, kaynarca gibi mahallelerde sosyal ve kentsel altyapısı yetersiz bölgelerde imar planı ve imar uygulaması çalıģmaları yapılarak plansız kentleģmenin oluģturduğu olumsuzluk giderilmeye çalıģılmaktadır. C YeĢil Alanları Ormanlar açık alanlar olduğu için, yangın, otlatma, usulsüz kesim, açma ve doğal afetler gibi çeģitli tehlikelere maruz kalarak daralabilmektedir. Bununla birlikte Malatya da bilimsel açıdan ormanların niteliğini yitirip, baģka amaçlar için kullanılmasına iliģkin kayıtlara Ģu ana kadar rastlanılmamıģtır. Ġlimizde toplam hektar ormanlık alan bulunmaktadır. 49

69 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar Malatya il merkezinde, konut ve iģyerlerinin ısıtılmasında yakıt olarak;ithal kömür, yerli kömür, özel kalorifer yakıtı, motorin, odun, doğalgaz ve LPG kullanılmaktadır. Kalitesiz yakıt kullanımından kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi için Müdürlüğümüzün kurulduğu 2001 yılından itibaren gerekli çalıģmalar yapılmakta olup; Mahalli Çevre Kurulu nda yakıtlar ve kullanımı ile ilgili kararlar alınmaktadır. Ġlimizde tarih ve 2010/06 sayılı Mahalli Çevre Kurulu Kararına Göre sezonunda, kullanılacak kömürlere ait değerler aģağıdaki tabloda belirtilmiģtir. Tablo 16- Isınma Amaçlı Ġthal TaĢ ve Linyit Kömürün Özellikleri ve Sınırları Özellikler Toplam Kükürt (kuru bazda) Alt Isıl Değer (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) Toplam Nem (orijinalde) Kül (kuru bazda) Boyut*( satıģa sunulan) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Sınırlar En çok. % 0,9 (+0,1 tolerans) En az 6400 Kcal/kg (- 200 tolerans) % (+2 tolerans) En çok % 10 (+1 tolerans) En çok %16 (+2 tolerans) mm ( en çok ±% 10 tolerans) Tablo 17- Sanayi Tesislerinde Kullanılacak Ġthal Kömürlerin Özellikleri Alt Isıl Değeri (kuru bazda) : min 6500 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans) Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 1 (+ 0,1 tolerans) Uçucu Madde (kuru bazda) : max. % 36 (+ 1 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Tablo 18- Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri Özellikler Sınırlar Alt Isıl Değeri (orijinalde) Toplam Kükürt (kuru bazda) Uçucu Madde (kuru bazda) Boyut Emisyon Ġznine Baca gazında ETKHKKY nde belirtilen sınır değerlerin sağlanması koģuluyla kısıtlama yok. Kazanlarda ısı veriminin uluslar arası normlara uygunluğu tesis sahibi tarafından belgelenecektir ve emisyon ölçüm raporunu Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğüne sunmuģ ve ölçüm sonuçlarını ilgili Yönetmelikteki sınır değerlere uygun olması kaydı ile sanayi tesislerinde her kalite ve boyutta (toz dahil) yerli kömür kullanılabilecektir. Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 ETKHKKY : Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo 19- Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢıldığı I. Grup Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Kullanılacağı Ġller ve Ġlçeler Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2 Alt Isıl Değer (orijinalde) min Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (satıģa sunulan) max. %25 Kül (kuru bazda) max. %25 Boyut* (satıģa sunulan) mm (18 mm altı max. %10 tolerans, 150 mm üstü max. % 10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Malatya Merkez ile YeĢilyurt ve Battalgazi Ġlçeleri 50

70 Tablo 20- Hava Kalitesi Sınır Değerlerinin AĢılmadığı Ġl ve Ġlçelerde Kullanılacak Yerli Kömürlerin Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Kullanılacağı Ġller ve Ġlçeler Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2,3 Alt Isıl Değer (kuru bazda)** min Kcal/kg (-200 tolerans) Toplam Nem (orijinalde) max. %30 Kül (kuru bazda) max. % mm (18 mm altı max. %10 Boyut * tolerans, 150 mm üstü max.% 10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 *Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu mm olabilir. Diğer Ġlçeler Tablo 21- Kirlilik Derecelendirmesi YapılmıĢ Olan Ġl ve Ġlçelerin Sınırları DıĢında Kalan YerleĢim Yerlerinde (köy. belde) Isınma Amaçlı Kullanılabilecek Kömür Özellikleri Yerli Kömürlerin Özellikleri Sınırlar Toplam Kükürt (kuru bazda) max. % 2,5 Alt Isıl Değer ( kuru bazda ) min 3400 kcal/kg (-200 tolerans) mm Boyut (satıģa sunulan) (18 mm altı ve 150 mm üstü için max %10 tolerans) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Tablo 22 - Isınma Amaçlı Kullanılacak Briket Kömürün Özellikleri PARAMETRE SINIF 1 SINIF 2 Alt Isıl Değer (satıģa sunulan) kcal/kg (min.) Baca Gazına Geçen Kükürt Oranı (%) m/m (max.) DüĢme Sağlamlığı(%) m/m (min.) AĢınma Sağlamlığı (%) m/m (min.) Kırılma Sağlamlığı Yastık veya yumurta Ģeklindeki briketlerde Kgf 80 (min.) 60 Tabanı düzgün geometrik Ģekilli briketlerde Kg/cm 2 (min.) Suya Dayanım (%) ( Su Geçirmeyen Torbalar Ġçerisinde Satılan 70 Briketlerde Bu Özellik Aranmaz.) (min.) 70 Isı Verimi (%) (min.) Duman Emisyon Oranı g/kg. (max.) 8 12 Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Alt Isıl Değer Tablo 23- Prina Briketi Özellikleri (kuru bazda) ve Sınırlar: Özellikleri Nem (orijinalde) Yağ Sodyum (Na) Sınırlar 3700 Kcal/kg (min.) %15 (max.) %1.5 (max.) 300 ppm (max) Boyut 6 mm (min.) (6mm den küçük ağırlıkça %5 i geçemez, ancak mekanik beslemeli yakma tesisleri için % 50 ye kadar olabilir.) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,

71 Denetimlerle ilgili olarakta; - Bakanlığımızın 29/06/2006 tarih ve B.18.0.ÇYG /7530 sayılı Yetki Devri Genelgesi (2006/19) kapsamında; yetki devri yapılmıģ il ve ilçe belediyeleri kendi sınırları içinde satıģa sunulan katı yakıtların denetimi ve idari yaptırım kararını verebilme yetkisine sahiptir ve yetki devri yapılmıģ olan belediyeler ile Ġl Çevre Orman Müdürlüğümüz arasında gerekli iģbirliğinin sağlanmasına, yetki devri yapılmıģ olan belediyeler tarafından satıģ izin belgesi düzenlenmemesine ve denetim sırasında ithalatçı/üretici/satıcıdan bu genelgede belirtilen bilgi ve belge dıģında her hangi bir bilgi ve belge istenmemesine, - Belediyeler tarafından satıģa sunulan katı yakıtların denetiminin Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzce yapılmasına ve gerekli idari yaptırım kararı uygulanmasına, - Ġdari yaptırım kararları uygulanmasına esas teģkil edecek tutanakların, Çevre Kanununa Göre verilecek Ġdarî Para Cezalarında Ġhlalin Tespiti ve Ceza Verilmesi ile Tahsili Hakkında Yönetmelikte belirtilen tutanaklar olarak kullanmasına, - Tutanaklarda, denetime konu katı yakıtın miktarı, ilgili belgelerinin (katı yakıt satıcısı kayıt belgesi/kontrol belgesi/uygunluk izin belgesi/satıģ izin belgesi) tarih ve sayılarına mutlaka yer verilmesi gerektiğine, - Bakanlığımızın denetim yetkisi saklı kalmak kaydı ile Belediye mücavir alanı içerisinde Belediyeler, Mücavir alanlar dıģında ise Valilikler tarafından Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve yine Bakanlığımız Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünün 2008/11 nolu Genelgesi ve buna bağlı olarak çıkartılan Mahalli Çevre Kurulu Kararlarına uygun olmayan yakıtları, üretenlerin ve satıģa sunanların, ısıtma tesisleri üretenlerin ve iģletenlerin denetlenmesine ve haklarında yasal iģlemler yapılmasına, - Belediye BaĢkanlığı tarafından Ģehrin merkezine kaçak yakıtın tali yollardan giriģini önlemek için sabit kontrol noktaları; Malatya Adana karayolu Organize Sanayi KavĢağına, Malatya Hekimhan karayolu Dilek yol ayrımına ve Malatya Elazığ karayolu MALET yanına kurulmuģ olup bu noktalarda 24 saat esasına göre denetimlerin devam etmesine, - Ayrıca, Belediye Mücavir Alan Sınırları içerisinde ve gerektiğinde mücavir alan sınırları dıģında da gezici kontrol istasyonları kurulmasına ve sabit ve gezici kontrol istasyonlarınca 24 saat esasına göre aralıksız denetimlerin yapılmasına, - Mahalli Çevre Kurulu Kararları ile ilgili uygulamanın, Ġlçe Merkezlerinde takibinin Ġlçe Belediye BaĢkanlıklarınca yapılmasına; denetim ekiplerinin diğer kamu kurum ve kuruluģ elemanlarından oluģturulmasına gerektiğinde güvenliği sağlamak için Ġlçe Emniyet Müdürlükleri veya Ġlçe Jandarma Komutanlıklarının yardımcı olmasina, gerekli yasal iģlemlerin yapılmasına, - Malatya Belediyesi ve Ġlçe Belediyelerinin teknik elemanlarının bölgelerindeki çevreyi kirleten sanayi tesislerini tespit ederek ilgili kurumlara bildirmelerine, - Hava kirliliği ile mücadelede görev alan denetim ekiplerinin müracaatı halinde, Emniyet Müdürlüğü ve Ġl Jandarma Komutanlığı nın baģka bir iģleme gerek kalmadan kolluk kuvvetleri ile güvenlik önlemi bakımından yardımcı olmalarına, - Kaloriferli iģ yeri ve konutlarda ateģçi belgesi olmayan personelin çalıģtırılmaması ve ateģçinin sadece iki binadan sorumlu olmasına, - ġehrin ana giriģ noktalarında (Malatya Adana karayolu, Hekimhan yolu ve Malatya Elazığ Karayolu) Belediye BaĢkanlığı tarafından kurulan sabit ya da gezici kontrol 52

72 istasyonlarında, transit geçen kömür nakliye araçlarına transit geçiģ belgesinin düzenlenmesine, transit geçiģ belgesinin düzenlenememesi durumunda; irsaliye belgelerinin Transit GeçiĢ Belgesi gibi değerlendirilerek Ģehrin içerisine girilmemesi kaydı ile çevre yolunu kullanarak transit geçiģin sağlanmasına, ancak yukarıda belirlenen geçiģ yollarının dıģındaki yollardan Ģehir merkezine girmeleri durumunda, gerekli yasal iģlemlerin yapılmasına, - Malatya Belediyesi ve Ġlçe Belediye BaĢkanlıklarının yaptıkları denetimlerde tutulan tutanak ve eki belgelerin aylık olarak Valilik Makamına (Çevre ve Orman Müdürlüğüne) bildirmesine, - Kamu Kurum ve KuruluĢların her türlü yakıt alımlarında numune alınarak analizlerinin yaptırılmasına, muayene ve kabul komisyonlarının kendi personeli tarafından oluģturulmasına, anlaģmazlık durumunda sıvı yakıtlarda Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğüne, katı yakıtlarda ise Malatya Belediye BaĢkanlığına baģvurulmasına, hava kirliliği açısından belediye tarafından gerektiğinde sıvı yakıtlı yakma tesislerinin depolarından(kamu,tüzel, gerçek kiģiler) usulüne uygun numune alınarak analizlerinin Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından belirlenen akredite laboratuarlarda yaptırılmasına ve belirlenen sınır değerleri sağlamayan sıvı yakıtlar için gerekli tutanakların tanzim edilerek Enerji Piyasası Düzenleme Kurumuna veya yetkilendirdiği kurum/kuruluģlara bildirilmesine, Isınma amaçlı kullanılan ithal fuel-oilin kükürt içeriğinin ise maksimum %1,00 (+0,1 tolerans) yerli fuel-oil in ise kükürt içeriğinin maksimum %1,50 (+0,1 tolerans) değerini geçmemesine, - Transit geçiģ yapan araçlar için, standart dıģı kömürler ile belgesiz, eksik belgeli, brandasız, mühürsüz il dıģına çıkıģ izni verilmiģ olup da, Ģehir içerisinde seyreden veya kömür pazarlayan araçlardaki kömürlere, belgeleri eksik ise tamamlaması için süre verilmesi, bu süre içerisinde mücavir alan sınırları içerisinde Malatya Belediye BaĢkanlığınca belirlenen yerde, mücavir alan sınırları dıģında ise Ġl Jandarma Komutanlığı tarafından belirlenen yerde bekletilmesine, analiz sonucuna göre yasal iģlem yapılmasına ve bu iģlemler tamamlandıktan sonra kömürlerin il dıģına çıkartılmasına izin verilmesine, - Denetimler sırasında gerekli hallerde alınacak yakıt numunelerinin analiz bedellerinin; yakıtı satan firmaya ait belgeleri ibraz eden kömür ithalatçıları, üreticileri ve satıcı firmadan, belgeleri ibraz edemeyenlerin ise yakıt sahiplerinden alınmasına, verilen süre içerisinde numunenin analiz ücretinin yatırılması, yatırılmadığı takdirde hiçbir ihtara gerek kalmaksızın 2872 sayılı Çevre Kanunun ilgili maddeleri gereği iģlem yapılmasına, - Denetim sırasında; ithal kömür paketleme, sevk ve satıģ izin belgesi, transit geçiģ belgesi, sevk irsaliyesi, kantar fiģi, araç ruhsatı, kimlik bilgilerinin tutanakla tespit edilmesine, gerekli durumlarda stok miktarları dikkate alınarak usulüne uygun en az 15 kg alınacak kömür numunelerinin en kısa zamanda Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yeterlilik belgesi verilmiģ laboratuarlara veya Çevre Referans Laboratuarına gönderilmesine, numunelerin analiz ücretlerinin firmalar tarafından karģılanmasına, - Transit geçiģlerde açık kömür veya tozumaya neden olacak malzeme yüklü kamyonların geçiģlerinin trafik ekiplerince engellenmesine; - Sanayi tesislerinde kullanılacak kömürler ile ilgili olarak kömürü satan ve kömürü kullanacak sanayicinin kömür özellikleri ile ilgili olarak Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzü bilgilendirmeleri ayrıca tozumayı önleyici her türlü tedbirin kömürü satan, taģıyan ve sanayi tesisi sahibi tarafından ilgili mevzuata göre alınması koģulu ile sanayi amaçlı tüketilecek yerli ve ithal kömürlerin torbalanmasına gerek bulunmadığına, - Meskûn mahaller, organize sanayi bölgesi ve sanayi sitelerinde ısınma, enerji veya imha amacıyla; yanık yağ, çöp, lastik, plastik, üstübü, oto lastiği vb. atık ve artıkların açıkta, sobalarda veya kalorifer kazanlarında yakılmamasına ve bu hususların Belediye BaĢkanlıklarınca denetlenmesine, 53

73 - Hava kirliliğini olumsuz etkileyen egzoz emisyonlarının azaltılabilmesi için araçların egzoz emisyon pul ve ruhsatının denetimlerinin yapılmasına, - Bakanlığımızın tarih ve B.18.0.ÇYG /7530 sayılı Yetki Devri Genelgesi (2006/19) kapsamında; yetki devri yapılmıģ belediyeler kendi sınırları içinde satıģa sunulan katı yakıtların denetimi ve idari yaptırım kararını verebilme yetkisine sahip olup; Yetki devri yapılmıģ olan belediyeler arasında koordineli çalıģmaların yapılmasına, Sıcaklık ġartları ve Yakma Saatleri: - DıĢ ortam sıcaklığı gece ve gündüz 15 ºC nin üzerinde olduğu günlerde kalorifer ve sobaların yakılmamasına, - Kalorifer ve sobaların; iģyerlerinde, bina iç ortam sıcaklığı 18 ºC, konutlarda ise 20 ºC dan yukarıda olmayacak Ģekilde yakılmasına, - Kalorifer ve sobaların ilk yakıģ saatlerinin, Ġnönü (Ġstasyon), Atatürk (KıĢla) ve Hastane Caddelerinin güneyinde kalan bölgede sabah: saatleri arası, AkĢam: saatleri arası; bu caddelerin kuzeyinde kalan bölgelerde ise sabah saatleri; AkĢam: saatleri arası Ģeklinde belirlenmesine; dıģ ortam sıcaklığının 12 derecenin üzerine çıktığı günlerde akģam ilk yakma saatlerinin bir saat sonra baģlatılmasına(katı ve sıvı yakıtlar için geçerli olup, doğalgaz yakanlar hariç); dıģ ortam sıcaklığı 15 derecenin üzerinde olması durumunda kalorifer ve sobaların yakılmamasına(katı ve sıvı yakıtlar için geçerli olup, doğalgaz yakanlar hariç) ve bu hususun bina yöneticileri tarafından titizlikle takibine, - Hava kirliliğinin yoğun olduğu günlerde sobalar ve kaloriferlerin mümkünse sabah saat dan sonra ve akģam en geç saat dan önce yakılmasına(katı ve sıvı yakıtlar için geçerli olup, doğalgaz yakanlar hariç), - Hastaneler, yatılı ve gündüzlü okullar, öğrenci yurtları, yaģlılar ve güçsüzler yurtları, kreģler, terminaller ve kolluk binaları, kalorifer ve sobaların iç ortam sıcaklığı 20 ºC dan yukarı olmayacak Ģekilde devamlı olarak, ancak hava kirliliğine neden olmayacak Ģekilde yakılmasına, - Ġlimizin meteorolojik Ģartları göz önüne alındığında hava kirliliğinin arttığı dönemlerde yeni bir MÇK kararının alınmasına gerek kalmaksızın yakma saatlerinin Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüz ile Malatya Belediyesi tarafından yeniden belirlenmesine, karar verilmiģtir. Ġlimizde hava kirliliği özellikle ısınma döneminin baģlamasıyla artıģ göstermektedir. KıĢ aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri, ısınmada düģük vasıflı yakıtların iyileģtirilme iģlemlerine tabi tutulmadan kullanılması, yanlıģ yakma tekniklerinin kullanılması ve kullanılan kazanların bakımlarının düzenli olarak yapılmamasıdır. Bunların yanı sıra hızlı nüfus artıģı, topoğrafik ve meteorolojik Ģartlara göre yanlıģ yerleģmesi ve dolayısı ile çarpık kentleģme hava kirliliğini artırmaktadır. Isınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi için kaliteli yakıt kullanılmalı, standartlara uygun soba ve kalorifer kazanları kullanılmalı, ateģçiler eğitilmeli, yeģil alanlar artırılmalı ve imar planlarında hava kirliliğini azaltıcı yönde tedbirler alınmalıdır. C Endüstriyel Emisyonlar Kalkınmanın ana sektörlerinden birisi olan sanayii ve çevre arasında çok yönlü ve birbirini etkileyici nitelikte çok sıkı bir iliģki vardır. Bu etkileģimin yarattığı olumlu sonuçlar 54

74 SIRA NO yanında çevre koruma açısından önlemler alınmadığı ve uygun teknolojiler kullanılmadığı takdirde çevre ve toplum sağlığı üzerinde olumsuz sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Sanayii tesislerinin yer seçimi aģamasında ekonomik faydaların yanında çevresel faktörlerin gözetilmemesi hava kirliliğinin artmasında önemli bir etken olmaktadır. Ġlimiz yerleģim alanı içerisinde yapılaģmıģ bulunan Tekel Sigara Fabrikası, ġeker Fabrikası, Sümer Ġplik ve Dokuma Fabrikası ve ĠpaĢ gibi kuruluģları, üretime dönük yakıttan kaynaklanan baca gazları içerisindeki karbondioksitler, azot oksitler ve kükürt oksitler doğa, hava, su ve topraktan kirlenmelere neden olmaktadır. Tablo 24- Ġlimizde Emisyon Ġzni Veriler Firmalar TESĠSĠN ADI ĠLÇE ÜRETĠMĠ EK-8 DEKĠ YERĠ EMĠSYON ĠZĠN BELGESĠ TARĠHĠ EMĠSYON ĠZĠN NO 1 Öznesil Entegre Tavukçuluk 2 Seher Tavukçuluk Malet Malatya Et ve Et Ürünleri San. Tic. A.ġ. Malatya ġeker Fabrikası Ergül ĠnĢaat Sanayi Ticaret Limited ġirket 2. OSB Bölgesi Merkez Hanımın Çiftliği Bel. Elazığ Yolu 7.km. Kanatlı Kesimhanesi Kanatlı Kesimhanesi büyükbaģ: kg/hafta küçükbaģ: kg/hafta Sucuk:3000kg/h aft Kavurma:3000 kg/hafta Pastırma:1500 kg/hafta A grubu (Ek a) B Grubu A grubu (Ek a) B Grubu A grubu B Grubu(S.K.H.K.K.Y) A Karakavak ġeker A Grubu Merkez 6 Seçkin TOLGA Arapgir Atayıklar Turizm Petrol Sanayi Ticaret Anonim ġirketi Ak Zafer Petrol Otomotiv Nakliyat Ticaret Sanayi Anonim ġirketi Ekenler Petrol Ürünleri ve Otomotiv Ticaret Anonim ġirketi Aksoğanoğulları Petrol Otomotiv Nakliyat Ticaret Anonim ġirketi Taha ĠnĢaat Sanayi Ticaret Anonim ġirketi Malatya-Elazığ Karayol Sivas Caddesi Merkez Merkez Merkez Benzin Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Petrol Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B Grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) A B B B B B B B-44.6 B B

75 Kavuklar Otomotiv Petrol ve Ticaret Limited ġirketi ne Pekel Petrol Ürünleri Depolama TaĢıma Turizm ĠnĢaat Malzeme Gıda Maddeleri Tekstil Sanayi ve Ticaret Limited ġirketi Pekel Petrol Ürünleri Anonim ġirketi Merkez Merkez Karakavak Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B B Erler Petrol Ticaret Limited ġirketi Çevreyolu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Diyarbakırlıoğlu Petrol Sanayi ve Ticaret Limited ġirketi Güneydoğu Petrol Ürünleri ve Turizm Hizmetleri Anonim ġirketi Erler Petrol Ticaret Limited ġirketi Osman AlkıĢ AlkıĢlar Petrol KomĢu Akaryakıt Turizm TaĢımacılık Tekstil ve Sanayi Ticaret Limited ġirketi Akeller Petrol Otomotiv Nakliyat Ticaret Sanayi Limited ġirketi Yeni Yıldırım Petrol Nakliyat Limited ġirketi Sarıcıoğlu Petrol Ürünleri Otomotiv Nakliyat Turizm Ticaret Limited ġirketi Malatya Oto Ticaret Anonim ġirketi Merkez Karakavak MaĢti yanı ġehirgösteren Mevkii Gedik Mevki YeĢilyurt Darende Merkez Karakavak Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B B B B B B B Net Otogaz Dolum Ġstasyonu LPG Sistemleri ne YeĢiltepe KavĢağı Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Ilıcaklar Kollektif ġirketi Hafız Mevlüt Ilıcak ve Ortakları Güldoğan Petrol Ürünleri Sanayi Ticaret Limited ġirketi Özsoysallar Akaryakıt Ltd.ġti Dilek Mevki Dilek Battalgazi Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B B

76 28 Ilıcaklar Kollektif ġirketi Hafız Mevlüt Ilıcak ve Ortakları TavĢantepe Mevkii Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Mapet Malatya Petrol Ürünleri Oto Ticaret Anonim ġirketi Horata Akaryakıt Otomotiv Gıda Turizm Limited ġirketi Adana-Ankara Asfaltı 8.km. Ankara Asfaltı 6.km Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B Gaffaroğlu Petrol DoğanĢehir Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Karcalar Alabalık ve LPG Ġstasyonu Sürgü DoğanĢhir 33 Düzovalar Petrol Arguvan 34 Akyüz Petrol Limited ġirketi Hekimhan Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B B Mustafa Karaköse DoğanĢehir Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Öz Yolçatı Petrol ĠnĢ. Nak. Tic. Ltd. ġti. Akçadağ Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) 37 Ünver Petrol Hekimhan 38 Acar Petrol ĠnĢaat San. ve Tic. Ltd. ġti Malatya-Elazığ Karayolu 12. km Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B Gameroğlu Akaryakıt ve LPG Ġstasyonu Darende Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Talip AKKUġ Kale DemirĢah Akaryakıt Ltd. ġti Kapusuz KardeĢler ĠnĢ. Tur. Teks. San. ve Tic. A.ġ. Akaryakıt ve Dinlenme Tesisleri Merkez Sivas Yolu Üzeri 29.km. Malatya Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B B B Kurnazlar Petrol TaĢıma ĠnĢ. Ġhr. Ġth. Tic. Ltd. ġti. YeĢilyurt Otogaz Ġkmal Ġstasyonu B grubu (Ek:8 Liste B 9.1) B Baran ĠnĢ.San. Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi Karo Fabrikası B Grubu (Ek-3 Liste B. 2.13) B Grubu (Ek-8 liste 9.10 ve B

77 45 Rota Tekstil San. Tic. Ltd. ġti. Organize Sanayi Bölgesi Tekstil Fabrikası B Grubu (Ek-3 Liste B. 2.13) B Ġnce KardeĢler Akaryakıt Oto Ziraai Ġlaç Md. Gıda Nak.ĠnĢ.Ltd.ġti Korgül Petrol Gıda Oto ve Tekstil Paz. Ġth. Ġhr. Ltd.ġti. Pütürge Darende Akaryakıt LPG Ġstasyonu Akaryakıt LPG Ġstasyonu B Grubu (Ek-3 Liste B. 9.1.a) B Grubu (Ek-3 Liste B.9.1.a) B B Malatya Belediyesi Otobüs ve Soğuk Hava Deposu ĠĢl. Sancaktar Mah. Biyodizel B B Malatya Belediyesi ġehirlerarası UlaĢım Hiz. Tic A.ġ. Sürmeli ĠnĢaat San. ve Tic. Ltd. ġti. YeĢiltepe Biyodizel Liste B B Akçadağ Mıcır-TaĢ Tozu Liste B B Tekel Sigara Sanayi ĠĢletmesi ve Tic. A.ġ. (BAT.A.ġ.) Merkez Sigara Fabrikası Liste B B Kavuklar Beton Santrali ve Kilitli Parke Tesisi Topsögüt Hazır Beton, Kilit TaĢı ve Bordür Üretimi Liste B B Durmazlar Mozaik YeĢilyurt Mozaik Ocağı Kırma Eleme Tesisi Liste B B Cumali Özdemir TaĢ Ocağı ĠĢletmesi YeĢilyurt Mozaik Ocağı Kırma Eleme Tesisi Liste B B Aydınoğulları Mozaik Hekimhan Madencilik YeĢilyurt Mozaik Ocağı Kırma Eleme Tesisi Liste B B Hekimhan Demir Madeni Liste B B Malatya Belediyesi Kalker Ocağı Akçadağ Kalker Liste B B Taha Tekstil 1.Organize Sanayi Bölgesi Konfeksiyon Ġmalatı Liste B.1.1.b B Ġnterpak Ambalaj 1. Organize Sanayi Bölgesi Karton Kutu ve Koli Ġmalatı Liste B B Özkale Kimya Pet. Tem. Gıda Ür. Tic. Ltd. ġti. 2. Organize Sanayi Bölgesi Madeni yağ ve Antifiriz Üretimi Liste A.4.5 B Sınıfı A

78 61 Meteor Madeni Yağ ve Pls. San.Ġm. Yet. Paz. Ltd. ġti. 2. Organize Sanayi Bölgesi Madeni yağ ve Antifiriz Üretimi Liste A.4.5 B sınıfı A ġarkgaz Ve Madeni Yağlar A.ġ. Dilek Yolu LPG Tüp Dolum Tesisi Liste B.9.1.a Besel Tekstil San.ve Tic. A.ġ. GAP Güneydoğu Tekstil San. Ve Tic. A.ġ. Çınarlar San. Ltd. ġti. 66 Akabe Madencilik Malatya Belediyesi Esenlik Ġmar ĠnĢ. Tic. Ltd. ġti. Ilsan Teks. San. ve Tic. A.ġ. Elazığ Altınova Çimento San. Tic. A.ġ. Naim ĠnĢ. San. Teks. Ltd. ġti. Zeren ĠnĢ. Taah. San. Ve Tic. Ltd. ġti. MabetaĢ Malatya Beton ve Yapı Elemanları San. Ve Tic. A.ġ.. Aydınlık Mozaik Serdar Aydınlık Mozaik Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi Kölükoğlu Boya San. Ve Tic. A.ġ. ĠpaĢ Malatya Ġplik ve Dokuma Fab. Malatya Boya ve Empirme Fab. Öner KardeĢler Ltd. ġti. Somay Plastik San. Ve Tic. Ltd. ġti. Mimsan Makine ĠnĢ. San. Ve Tic. Ltd. ġti. Mim-Metal Malatya Metal Ġleme Merkezi San. Ve Tic. A.ġ. 1. Organize Sanayi Bölgesi 1.Organize Sanayi Örgü KumaĢ ve Tüp Boyama Denim,Gabardin,Kadife KumaĢ Liste B B Liste B B Merkez Hazır Beton Liste B B Organize Sanayi Kömür Eleme ve Paketleme Liste B B Merkez KilittaĢı Üretimi Liste B B Org. San. Böl. Topsöğüt Görgü Köyü/YeĢilyurt Ballıkaya mevki/hekimh an Yeni Adıyaman Yolu Gözene Köyü/YeĢilyurt 1.Org. San. Böl. Ankara Asfaltı Merkez 1.Org. San. Böl. Gözene Köyü/YeĢilyurt 1.OSB 2.Cad. 2.Org. San. Böl. Havaalanı Yolu 15.km. 1.OSB 4.Cad. No:5 Örgü KumaĢ ve Boyama Liste B B Hazır Beton Liste B B Kalker Ocağı Kırma Eleme Tesisi Mıcır ve TaĢ tozu Ġml. Liste B B Liste B B Hazır Beton Liste B B Mozaik TaĢı Liste B B Boya ve Seramik YapıĢtırıcı. Ġplik Üretim ve Ġplik Boyama Tesisi Örme,KumaĢ Boyamave Kasar Ağartma Tesisi. Liste B B Liste B B Liste B B Mozaik TaĢı Liste B B Plastik Torba ve Çanta Ġmalatı Kazan ve Isı Cihaz Üretimi. Pik ve Çelik Metal Döküm. Liste B.4.1.h (S.K.H.K.K.Y) Liste B.3.15 (S.K.H.K.K.Y) Liste B.3.7. (S.K.H.K.K.Y) B B B

79 81 Demir Plastik San. Ve Tic. A.ġ. 1.OSB 4.Cad. PVC Boru, PE Boru, PPRC Boru, Sıhhi Tesisat Ekipman ve Ek Parçaları Ġmalat Liste B.4.1.h (S.K.H.K.K.Y) B Öznesil Entegre Tavukçuluk ve Yem San. Tic. A.ġ. Meteor Mad. Yağ ve Pls. San. Ġmalat Yatırım Paz. Ltd. ġti. Babacan Teks. Örme Paz. Ve San. Tic. Ltd. ġti Ensu ĠnĢ. Mak. Nak. Gıda ve Kömür San. Tic. Ltd. ġti. YaĢar Amb. Kağıt Bobin Havacılık Tur. San. ve Tic. A.ġ. 2.OSB No:10 2.OSB 1.OSB 2.cad. Malatya-Sivas Karayolu 40km.Yazıhan Malatya- Kayseri Yolu Üzeri 14 km. Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 Piliç Eti, Tavuk Salam, Tavuk Sucuk, Sosis, Köfte ve Rendering Unu Ġmalatı. Madeni Yağ ve Antifriz Üretim Tesisi Örgü KumaĢ Ġmalatı ve Tüp Boyama SönmüĢ Toz Kireç Ġmalatı Kağıt üretimi Liste B.7.2.a (S.K.H.K.K.Y) Liste B 4.5 (S.K.H.K.K.Y) Liste B 10.9 (S.K.H.K.K.Y) ListeB 2.4(S.K.H.K.K.Y) ListeB 6.2(S.K.H.K.K.Y) B B B B B C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Kentlerde ısınmadan kaynaklanan kirlilik kadar, nüfus ve gelir düzeyinin artıģına paralel olarak artan motorlu taģıtların neden olduğu egzoz gazı kirliliğidir. Ġlimizde Çevre Koruma Vakfı tarafından, Egzoz Emisyon Ölçüm Ġstasyonunda, araçların Emisyon ölçümü yapılmakta ve trafik ekipleri tarafından denetlenmektedir. C.2 HAVAYI KĠRLETĠCĠ GAZLAR VE KAYNAKLARI Hava kirliliği doğal ortamdaki atmosferik havanın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin çeģitli etkenlerle canlı yaģamını tehdit edecek Ģekilde değiģikliğe uğramasıdır. ÇeĢitli kaynaklardan atmosfere karıģan hava kirleticiler; temelde dönen ve gaz halinde kirleticilerdir. Bu kirleticiler yapay ve doğal gazlar olarak iki gruba ayrılır. Yanardağlar ve volkanlardan çıkan gazlar, doğal olarak oluģan su buharı ve sis gibi kirleticiler, doğalgaz kirleticiler, Ģehirlerde konut ve fabrika bacalarından çıkan gazlar, her türlü madeni iģleme merkezlerinin bacasından çıkan gazlar tarımsal ilaçlama esnasında aģırı sıcaklık nedeni ile buharlaģarak atmosfere yayılan gazlar yapay gaz kirleticilerdir. Gerek doğal gerekse yapay kaynaklardan oluģan hava kirleticiler, partiküller, kükürtlü maddeler, organik maddeler, azotlu maddeler, karbondioksit, halojenler ve radyoaktif maddelerdir. Ġlimizde kullanılan yakıt cinsi, ilimizin topoğrafik yapısı, Ģehrin yerleģim yeri ve konumu, meteorolojik Ģartları ve kıģ mevsiminin uzunluğu gibi etmenler özellikle hava kirliliğinin oluģumunda önemli rol oynamaktadır.ġlimizde hava kirliliği ile ilgili çalıģmalar 1983 yılında baģlamıģ, ancak 1990 yılından itibaren diğer tedbirlerle beraber tüketilen yakıtlarla ilgili bazı kısıtlamalara gidilmiģtir. Bu çalıģmanın temel noktasını kalorisi yüksek, kükürt oranı düģük kaliteli yakıt temini, yakma sistemlerinin uygun hale getirilmesi ve yakma tekniğine uyulması oluģturmaktadır. 60

80 C.2.1 Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Ġnsan sağlığını tehdit eden zararlı gazlardan olan havadaki kükürtdioksitler ve bunların en önemlisi olan kükürtdioksit gazı, yanmayan renksiz bir maddedir. Oksitlendiğinde kükürttrioksit ve sülfatlara dönüģür. Kükürttrioksit ise yağmur ve sis damlacıklarıyla birleģerek sülfürik asidin oluģmasına neden olur. Kükürtdioksit; petrol ve kömür gibi fosil yakıtların ve kükürt filizlerinin yakılması, soda, sülfirik asit ve selüloz üretimi sırasında ortaya çıktığı gibi, petrol rafinerileri ile bakır, çinko,kurģun üretim iģletmelerinden ve içten patlamalı motorların egzoz gazlarından da atmosfere karıģmaktadır. Endüstriyel bölgelerde,atmosferdeki yüksek kükürtdioksit düzeyleri, bazı liken türlerinin yok olmasına neden olmuģtur. Buna karģılık, bitkilerin kükürtdioksite olan duyarlılıkları türlere göre farklılık göstermektedir. Son yıllarda artan atmosferik SO 2,NO 2,O 3 kirlilikleri nedeniyle ormanlarda asit ve nitrite dayanıklı bitki türlerinde artıģ olduğu tespit edilmiģtir. C.2.2 Partikül Madde (PM) Emisyonları Ortalama gaz molekül büyüklüğü m çaptan iri olan ve havada bir süre askıda kalan katı veya sıvı her türlü madde, partikül sınıfına girmektedir. Partikül Ģeklindeki kirletici emisyonlar iriliklerine, yoğunluklarına ve kimyasal yapılarına bağlı olarak aerosol, duman, is ve toz Ģeklinde isimlendirilmektedir. Sağlık üzerine etkisi partikül büyüklüğü ve konsantrasyonuna bağlıdır. PM10 (10 mm çapından küçük partiküller) ve PM2.5 un (2.5 mm çapından küçük partiküller) günlük dalgalanmalarına göre sağlık etkileri de değiģir. Akut etkileri günlük mortalitede artıģa, solunum sistemi hastalıklarının alevlenmesine, hastane baģvurularında artıģa, öksürük artıģına, solunum fonksiyonlarında azalmaya yol açmaktadır. Çok düģük değerlerde bile (100 mg/m 3 den az) kısa süreli maruz kalım sağlığı etkilemektedir. PM'nin düģük değerlerde uzun süreli etkileri de ölüm ve solunum sistemi hastalıklarında artıģ ve solunum fonksiyonlarında azalma gibi kronik etkilere yol açmaktadır. Partiküllerin solunum sistemi ve akciğerlerdeki hareketleri ve etkileri, aerodinamik özelliklerine (çap,büyüklük,ģekil,yoğunluk vs.) bağlıdır. Çok ince partiküllerin yanında oldukça büyük toz partikülleri de burun kısmından girmekte, daha sonra solunum sistemi ve akciğerlerde çeģitli mekanizmaların etkisiyle tutulmaktadır. Kömür tozu ve kül partiküllerin akciğerdeki birikimi ile ilgili yapılan araģtırmalarda, partiküllerin kimyasal yapısın bağlı olarak birikim sınırının değiģtiği, buna karģılık birikimin maksimum olduğu aerodinamik çap aralığının yaklaģık m arasında olduğu gözlenmiģtir. C.2.3 Karbonmonoksit Emisyonları Renksiz, kokusuz ve havanın ortalama mol ağırlığında bir gaz olan karbonmonoksit, yerleģim civarlarında ve içlerinde çok kirletici bir gazdır. Atmosferde kalma süresi 2-4 aydır. Bu gaz içten yanmalı motorları egzoz gazları ile tam yanmayan yakıtlardan bol miktarda üretilmektedir. Normal egzoz gazında %3-4, iyi yakılmayan yakıt gazında %7 düzeyinde bulunmaktadır. Havaya karıģan karbonmonoksitin büyük bir kısmı oksidasyon ile karbondioksite dönüģür. Bitkiler tarafından asimilasyonda kullanılır. 61

81 CO alveolar, kapiller ve plasental membranlardan hızla geçer. Hemoglobinle birleģmesi oksijenden yaklaģık 250 kat daha fazladır ve hızla hemoglobine bağlanarak karboksihemoglobini (COHb) oluģturur. DüĢük konsantrasyonlarda hipoksiye bağlı belirtiler oluģurken, yüksek konsantrasyonlarda yaģamsal tehlikeler ortaya çıkar. Toksik etkileri öncelikle beyin, kalp, iskelet kası ve fetüs gibi yüksek düzeyde oksijen kullanan organ ve dokularda oluģur. C.2.4 Azot Oksit (NOx)Emisyonları Ġlimizde NO ve NO 2 ölçümleri yapılmamaktadır. Atmosferde bulunan NO ve NO 2 gazlarının büyük bir kısmı fosil yakıtlardan kaynaklanan yanma ile, anaerobik toprak ortamlarından ve az bir kısmı ile yanma süreci esnasında atmosferik azottan kaynaklanmaktadır. Atmosferdeki nitrojen oksitler kararlı ve kararsız olmak üzere iki kısma ayrılır. Bu bileģikler oksitleyici maddeler ile reaksiyonlara girerek fotokimyasal reaksiyonlar sonucu fotokimyasal sisi oluģturur. Ayrıca atmosferdeki su buharı ile reaksiyona girerek asit yağmurlarına neden olur. Bu oksitler zehirli olduğu için, akciğer ve solunum sistemi üzerinde olumsuz etkileri söz konusudur. Kısa süreli maruziyet etkileri: Normal sağlıklı kiģiler, 4,700 mg/m 3 (2.5 ppm) üzerinde bir konsantrasyona maruz kaldıklarında akciğer fonksiyonlarında bir azalma görülür. 560 g/m 3 e yaklaģık 4 saat maruz kalındığında kronik obstrüktif akciğer hastalığı olanların solunum Ģikayetlerinin ortaya çıktığı gösterilmiģtir. Aynı konsantrasyona dk. maruz kalan astım hastalarında ise çeģitli yakınmalar oluģmaktadır. Uzun süreli maruziyet etkileri: Akciğerlerde geri-dönüģlü ve geri-dönüģsüz birçok etkisi olduğu saptanmıģtır. Akciğer dokusunda yapısal değiģikliklere yol açabilmekte ve amfizem benzeri bir tabloya neden olabilmektedir. DüĢük seviyeli konsantrasyonlara uzun süre maruz kalınması hücresel düzeyde değiģikliklere yol açmaktadır. Ayrıca bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karģı direnci düģürmektedir. Yapılan çalıģmalar uzun süre azotdioksite maruz kalan çocukların solunum sistemi semptomlarında artıģ ve akciğer fonksiyonlarında azalıģ olduğunu göstermiģtir. Ancak eriģkinlerde benzer bir iliģki net olarak gösterilememiģtir. C.2.5 Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları Bu konuda Malatya da yapılmıģ emisyon ölçümleri bulunmamaktadır. C.3 ATMOSFERĠK KĠRLĠLĠK C.3.1 Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri Ozon ve Ozon Tabakasının Tanımı: Yeryüzü yakınlarında zehirli bir kirletici olan ozon (O 3 ) üç tane oksijen atomunun birleģmesinden oluģur ve stratosfer tabakasında hayati önem taģır. Atmosferi oluģturan azot (%78), oksijen (%21) ve karbondioksit (%1)gibi temel gazlara göre oldukça düģük oranlarda bulunan ozon, hem iklimi etkilemekte hem de yer yüzündeki canlıların korunmasında önemli rol oynamaktadır. Ozon, genellikle oksijenle birlikte güneģten gelen ultraviyole ıģınlarının büyük kısmını stratosfer tabakası içerisinde emmekte ve bu ıģınların yer yüzüne kadar ulaģmasını önleyerek yakıcı etkisini yok etmektedir. Ozonun molekül kütlesi gr, ozon tabakasının ağırlığı ise 3.29x10 9 ton olarak belirlenmiģtir. Ozon kısmi basıncı,genellikle alt stratosferde 15 ile 25. km ler arasında en 62

82 yüksek düzeydedir. Bununla birlikte, farklı konsantrasyonlardaki, ozon molekülleri yerden yaklaģık 60 km yüksekliğe kadar olan mesafede bulunmakta ve bu aralıktaki toplam ozon miktarı da genellikle katman ozon tabakası olarak adlandırılmaktadır. Stratosfer tabakası içerisinde, yaklaģık 15 ile 25.km ler arasında bulunan ve maksimum olarak 10 ppm ozon yoğunluğuna sahip olan katman ozon tabakası olarak adlandırılmakta ve yer yüzüne güneģ radyasyonunun zararlı biyolojik bileģenlerinden korumaktadır. Ozon tabakasının kalınlığı, normal atmosfer basınç ve sıcaklığına indirgenerek hesaplandığında 0.3 cm 3mm 300 Dobson Birimi (Dobson Unit) olarak bulunmuģtur. Toplam ozon; standart basınç ve sıcaklık altında, tabanı 1 cm2 olan düģey bir sütunun içerdiği ozon miktarına eģit miktar olarak ifade edilmektedir. Basınç birimi olarak ifade edilebilir tipik değeri ise 0.3 atmosfer santimetredir. Dobson birimi olarak daha sık bir Ģekilde mili-atmosfer-santimetre (m-atm-cm) kullanılmaktadır. Bir Dobson Birimi, ozon hacminin yaklaģık milyarda bir kısmının (1 ppmv), ortalama atmosferik konsantrasyonunu ifade eder. Atmosferdeki ozonun % 90'na yakını, yer yüzeyinden itibaren yaklaģık km ( feet ) seviyeleri arasında bulunan Stratosfer tabakası içinde yer alır. Geri kalan %10'luk ozon miktarı ise yerden yaklaģık km'ye kadar uzanan Troposfer tabakası yer alır. Ozon Tabakasındaki Ġncelmenin Etkileri 1-Ġnsanlar Üzerindeki Dermatolojik Etkiler Toplam ozondaki değiģim sonucunda, bulutsuz günlerde ultraviyole ıģınlarının neden olduğu insan derisindeki yanma olaylarında, ozon yoğunluğunda görülen her %1 'lik azalmaya karģılık %1.3'lük artıģ gözlenmiģtir. Akut olarak UV-B'ye maruz kalınması güneģ yanıklarına, kronik olarak UV-B'ye maruz kalınması ise cildin esnekliğini kaybetmesine ve deri yaģlanmasının hızlanmasına neden olur. Bazı durumlarda ise güneģ ıģığına karģı Ģiddetli alerji olayları kaydedilmiģtir. Ġnsanlar zamanlarının çoğunu dıģarıda, güneģli ortamlarda geçirmekten hoģlanırlar. ÇalıĢarak, oynayarak veya egzersiz yaparak gün boyu sürdürülen aktivitelerde, genellikle vücudumuzun çoğu yeri açıkta kalır. Birçok insan çok fazla güneģ ıģınlarına maruz kalmanın cilt kanserine neden olduğunu bilmektedir. En son yapılan tıbbi araģtırmalar UV ıģınlarına maruz kalmanın cilt kanseri (melanoma, temel hücre kanseri, pullu hücre kanseri), diğer cilt problemleri, katarakt, diğer göz problemleri ve bağıģıklık sisteminin baskı altına alınması gibi ciddi sağlık problemlerine neden olabileceğini göstermiģtir. UV-B ıģınlarına uzun süreli maruz kalınması durumunda önce insan derisinde bozulma, 40 yaģlarında tümör oluģumu ve 50 yaģlarında ise ileri safhada kanser görülebilmektedir. ozon yoğunluğunda % 10'luk bir azalma olduğunda deri kanserinde % 50-80'e varan oranlarda artıģ görülmektedir. Eğer insanlar 15 yaģından önce yüksek düzeyde UV-B ıģınlarına maruz kalmıģsa, 30 yaģlarında öldürücü bir deri kanserine yakalanma riski oldukça fazladır. Bunların dıģında dudak, tükürük bezleri ve göz içi kanserleri gibi diğer kanserlerdeki artıģ riski ise henüz bilinmemektedir. Kanser ile UV radyasyonu arasındaki iliģki, detaylı bir biçimde Uluslararası Kanser AraĢtırmaları Ajansı'nın yayınlarında tartıģılmıģ ve UV radyasyonunun cilt kanserlerinin 63

83 oluģumu ile iliģkili olduğu kesin olarak belirlenmiģtir. 2) Deniz Canlıları Üzerine Etkisi Denizdeki planktonların UV-B ıģınlarından fazla miktarda zarar görmesi sonucunda hareket ve yeniden üreme kapasiteleri bozulur ve yok olurlar. UV-B baskısını yoğun olarak hisseden su ekosistemi içinde planktonların değiģimi oldukça belirgindir. Atmosferdeki ozon miktarındaki azalmayla doğru orantılı olarak yer yüzeyine ulaģan yüksek düzeydeki UV-B radyasyonu, bazı besin zincirlerinin kesilmesi dahil pek çok tahribata yol açabilmektedir. Bunun sonucunda denizdeki planktonlar UV-B ıģınlarından oldukça fazla zarar görür ve yok olurlar. CO2'i çözümleme yeteneğine sahip olan planktonların azalması atmosferdeki CO2 miktarının ve dolayısıyla sera etkisinin artmasına yol açacaktır. Bunlar besin zinciri içinde önemli yer tuttukları gibi ayrıca küresel olarak tüketilen karbondioksit tutarının yarıdan fazlasını da harcayarak dünya iklim dengesini sağlamaktadırlar. 3) Ozonun Bitkiler Üzerine Etkisi Bitkiler geliģme ve büyümelerini devam ettirebilmek için fotosentez yaparlar. Bitki fotosentez esnasında stomalarını açar ve CO2 alır, bu CO2 alımı esnasında gözeneklerden içeriye ozon (03) giriģi de olur. Stomalar ozondan korunmak için kapanırlar ve bu kapanma fotosentezin durmasına veya yavaģlamasına sebep olur. Ozon oksidasyon sonucu bileģimleri etkiler, mitokondride enerji üretimini engeller, bitki büyümesini yavaģlatır. Ozon aynı zamanda bitkide çiçeklerin ve meyvelerin azalmasına, suyun verimli kullanılmasının engellenmesine sebep olur. Ozon bitkileri hastalıklara, böceklere ve kuraklığa karģı hassaslaģtırır ve zayıflatır. Bitkiler yapılarındaki farklılıklar nedeniyle ozona dayanıklılık açısından değiģkenlik gösterirler. DeğiĢkenlik bitkinin tür, alt tür ve varyete özellikleri ile ozona olan tepkisinin diğerlerinden daha fazla olmasına bağlıdır. Bazı bitkiler ozonun verdiği zararı yok edebilirler, bazı bitkiler ise bu zararı engelleyememektedir. Yapraklarda ozon zararı ile beneklenme, su lekeleri, sararma, erken yaģlanma ve dökülme görülür. Ozona Çok Hassas Bitkiler Kızılağaç, yonca, kayısı, diģbudak, kavak, arpa, fasulye, pancar, begonya, çim, ĢimĢir ağacı, düğün çiçeği, brom, Brüksel lahanası, karanfil, kereviz, hindiba, kuģyemi, Çin lahanası, kasımpatı, mısır (Ģeker), dere otu, patlıcan, küpe çiçeği, su kabağı, asma, baldıran, kara çam, leylak, ıhlamur, akasya (siyah), akçaağaç, mimoza, kavun, meģe, yulaf, maydanoz, yabani havuç, bezelye, Ģeftali, yerfıstığı, çam (beyaz, iskoçya), patates, bal kabağı, turp, çavdar, soğan, ıspanak, kabak, çilek, tatlı patates, tütün, lale, domates, Ģalgam, ceviz ve salkım söğüt. Ozona Biraz Dayanıklı Bitkiler Pamuk, salatalık, iğ ağacı, sardunya, kılıç çiçeği, ardıç ve biber gibi bitkiler ozona biraz dayanıklı bitkilerdir. Ozona maruz kalma ile bitki verimlerinde değiģik oranlarda düģüģ olmaktadır. Bilim adamları tarafından yapılan çalıģmalar sonucunda verimde ortalama azalma mısırda % 2.5, buğdayda % 6, soya fasulyesinde % 13, yerfıstığında % 24 bulunmuģtur. ( oregonstate. edu /instruction/bi301/ozeffecthtm). 64

84 Ozonun bitkilere verdiği zararın verim kaybına sebebiyet vermesi dolayısıyla araģtırıcılar ilk etapta ekonomik değeri önemli olan bitkilerde çalıģmaya baģlamıģlardır. Günümüzde insan beslenmesi büyük ölçüde bitkilere bağlı olup, besinlerimiz ya doğrudan bitkilerden ya da bitkilerle beslenen hayvanlardan sağlanan ürünlerden oluģmaktadır (Özünlü 2001). insan ve hayvan beslenmesinde vazgeçilmez bir yeri olan bitkisel üretimin artan nüfusa paralel olarak artırılması gerekmektedir. insan beslenmesinde kullanılan bitkisel ürünler dünya nüfusunun ihtiyacını karģılayamamaktadır. Fakat verimli tarım arazilerinin artırılamaması nedeniyle birim alandan alınan verimin artırılması gerekmektedir. Birim alandan elde edilen verim, genetik çalıģmalarla verim ve kalitesi fazla çeģitlerin elde edilmesi yanında hastalık ve zararlılara dayanıklı çeģitlerle mümkün olabilmektedir. Ozonun da bitkilere zararlı olması dolayısıyla, ozonun bitkilere etkisi ile ilgili çeģitli çalıģmalar dünyadaki çeģitli bilim adamları tarafından yapılmaktadır. Bu çalıģmalar, ileri ki yıllarda ozon zararının bitkiler açısından önemli olduğunun toplumlar tarafından daha iyi anlaģılmasıyla daha da önem arz edecektir. 4) Ġklim Üzerine Etkisi Dünyamızın iklimi, üzerinde yaģayan canlılarla çok yakından ilgilidir. Bu nedenle günümüzde atmosfer fiziği ve kimyası ile birlikte biyolojisi de meteorolojistlerin ilgisini çekmekte ve giderek daha yakından ilgilenmektedirler. Atmosferdeki karbondioksit, oksijen ve ozon dengesi canlılar tarafından sağlanmaktadır. Bu gazların iklim üzerine etkileri ise farklıdır. Stratosferdeki ozon dengesi ise, topraktaki bakterilerin ürettiği N2O ile gerçekleģir. Yer yüzeyine ulaģan zararlı UV-B radyasyonuna maruz kalan küçük organizmaların ve planktonların azalması, yine UV-B radyasyonuna maruz kalan bitkilerin fotosentez mekanizmalarının zarar görmesi, atmosferdeki CO2 miktarının artmasına ve sera etkisinin fazlalaģmasına yol açacaktır. Bu durumda dünya iklim dengesinin değiģimine yol açmaktadır. C.3.2 Asit YağıĢlarının Etkileri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil yakıtlar, motorlu taģıtlardan çıkan egzoz gazları ve fosil yakıtlara dayalı olarak enerji üreten termik santraller, bu faaliyetleri sonucu havayı kirletmekte ve kükürtdioksit, azot oksit, partikül madde ve hidrokarbon yaymaktadır. 2 ile 7 gün arasında havada asılı kalabilen bu kirleticiler, atmosferde çeģitli kimyasal ve fiziksel reaksiyonlara uğrayarak, zaman zaman çok uzaklara taģınabilmekte, atmosferdeki su partikülleri ve diğer bileģenlerle tepkimeye girerek sülfüroz asit (HSO), sülfürik asit (H2SO4) ve nitrik asit (HN03) oluģumuna sebebiyet vermektedir. Özellikle endüstriyel faaliyetler esnasında bacalardan çıkan gaz ve partiküller çok uzak mesafelere taģınarak bitkiler ve topraklar üzerinde birikmektedir. Havaya verilen gazlar karbonmonoksit, kükürtdioksit, azotoksit, hidrojenflorür ve hidrokarbonlar gibi kirletici emisyonları içermekte ve bunların fazlalığı asit yağmurlarına neden olmaktadır. Atmosferde asit karakterli yeni ürünlerin oluģumuna ve dolayısıyla asit yağmurlarına neden olan azot oksitler ve kükürtoksitlerin, asiditenin yaklaģık %30 ve %70 inden sorumlu olduğu bildirilmektedir. Asit yağmurlarının etkisiyle topraklar asitleģmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. Ayrıca emisyonlar içerisinde yer alan partiküler maddeler içerisinde bulunan Cu, Zn, Fe, Cd gibi ağır metaller toprak ve bitki üzerinde yığılmaktadır. Fosil yakıtlarda bulunan azot ve kükürt yanma sonucunda Karbondioksite, kükürt ve azot oksit haline dönüģmekte ve daha sonra oksidasyon ve su molekülünün hidroliz etkisi altında asit oluģturmaktadır. 65

85 C + O 2 CO 2 S + O 2 SO 2 Karbondioksit ve kükürtdioksit gazlarının her ikisi alev esnasında meydana gelmekte ve baca gazlarına karıģmaktadır. Bunlardan kükürtdioksit daha sonra kademeli olarak yeniden oksitlenerek SO 3 haline dönüģmektedir. 2SO 2 + O 2 2SO 3 SO 3 + H2O H 2 SO 4 Sonuçta oluģan sülfürik asit,yağmur suyu ortamında iyi çözünen bir asit olduğundan,yağmur suyuyla yeryüzüne ulaģmaktadır. Tablo 25 - Hava Kirliliğine Sebep Olan Genel Kirleticiler SINIFI PRĠMER KĠRLETĠCĠ SEKONDER YAPAY KAYNAK Kükürtlü bileģenler SO 2,H 2S SO 3,H 2SO 4 Sülfürlü Yakıtlar Azotlu BileĢenler NO,NH 3 NO 2,MNO 3 Yüksek sıcaklıkta N 2 ve O 2 nin reaksiyonu Aldehitler Yakıtların Yanması Karbonlu BileĢenler C1 ve C5 Asitler Petrolün damıtılması Ketonlar Eritkenlerin Kullanılması Karbonoksitler CO,CO 2 Yanma Halojenli bileģenler HF,HCL,S,O 2,Toz Endüstriyel Meteorolojik iģlemler Partiküller Fume Mist Ġs,Duman Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, 2010 Hiç bir yabancı maddeyle kirletilmemiģ bir atmosferde bile yağmur suyu hafif asidik karakterdedir ve ph derecesi 5.6' dır. ÇeĢitli yanma olayları sonucu havaya karıģan S0 2, S0 3, NO x gibi gazlar yağıģla birleģip asit meydana getirebilmekte ve bunların yeryüzüne yağması ile asit yağmurları oluģmaktadır.bunların yeryüzüne geri dönüģleri kuru ve yaģ asit depolanması sonucu olur. YaĢ depolamada atmosferde oluģan bütün ürünler, yağmur ve kar içinde çözünmüģ halde yeryüzüne taģınırlar. Kuru depolamada ise atmosferdeki partiküllerin ve gazların yeryüzüne taģınması esnasında yağmur veya kar bulunmaz, sis içinde aerosol Ģeklinde bulunurlar. Bu çerçevede belirtildiği gibi, yalnız yağmur değil, diğer bütün yağıģ biçimleri de asidik olabilmektedir. Kuru ve yas birikimin bağlı miktarı hava kirliliği kaynağından olan uzaklığa, emisyon yüksekliğine ve meteorolojik Ģartlara göre değiģmektedir.kuru depolama emisyon kaynaklarının yakınında, yaģ depolama ise kaynaktan uzakta etkin olan rüzgarlarla taģınmaz oldukları bölgelerde etkili olur. Ayrıca yıllık yağıģların bol olduğu bölgelerde yaģ depolama daha fazladır. Kuru depolamada atmosferdeki partiküller ve gazlar doğrudan doğruya yeryüzü suları, bitkiler, ağaçlar ve kayalar üzerinde yüzeye yakın bir yere sızarak toplanırlar. Depolama hızı gazın tipi, partikülün boyutu gibi kirleticinin tabiatına, atmosferdeki türbülansa ve alıcının yüzeyine bağlıdır. 66

86 ASĠT YAĞMURLARININ ÇEVRE ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ Asit yağmuru toprağın kimyasal yapısını ve biyolojik koģullarını etkilemektedir. Toprağın yapısında bulunan kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban suyuna taģımakta, toprağın zayıflamasına ve zirai verimin düģmesine neden olmaktadır. Toprağın asitleģmesine en çok katkıda bulunan maddeler, atmosferde birikme sonucu toprağa geçen kükürt bileģikleridir. Azot bileģikleri ise bitkilerin özümseyeceği miktardan fazla olduğu zaman toprağın asitleģmesinde rol oynamaktadır. AsitleĢmenin çevre üzerinde dolaylı olmakla birlikte yine çok önemli etkilerinden biri de, endüstriyel faaliyetler sonucu oluģan asit nemidir. Toprağa ya da göl yataklarına inmiģ cıva, kadmiyum ya da alüminyum gibi zehirli maddelerle tepkimeye girebilmekte ve normal koģullar altında çözünmez sayılan bu maddeler, asidik nemle tepkimenin sonucunda, besin zinciri ya da içme suyu yoluyla bitki, hayvan ve insana ulaģıp toksik etkiler yaratmaktadır. Ağaç köklerinin besin toplama yeteneğinin bozulmasının sorumlusu da yine asitleģme sonucunda toprakta harekete geçen alüminyumdur. Büyük Ģehirlerin çoğunda insan yapısı bina ve anıtlara asit yağmurlarının yaptığı zararın göstergesi çoktur. Tarihi yapılar, binalar, açık metal yüzeyler, boya kaplamalar ve bazı plastikler, sülfürdioksit ve yağıģın sulandırdığı bu asitten dolayı bozulma gösterir. ASĠT YAĞMURLARININ ĠNSAN SAĞLIĞI ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ Temmuz 1984'de Berlin'de Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) Avrupa Bölgesel Toplantısında, çeģitli gruplar tarafından sunulan araģtırmalar, asit yağmurlarının insan sağlığı üzerindeki etkileri konusunda ilginç sonuçlar açığa çıkarmıģtır. Bu araģtırmaların sonucu olarak asit depolanmasının insan sağlığı üzerinde dolaylı ve dolaysız olmak üzere 2 tür etkisi belirlenmiģtir. Bu güne kadar yapılan araģtırmalar henüz asit depolanmasının insanlar üzerinde dolaysız bir etkisini belirleyememiģtir. Bununla beraber deri, göz ve solunum sistemindeki direkt etkileri dikkat çekicidir. ph 4.6' ya kadar asitlenmiģ göl sularında insan ve tavģan denekleri üzerinde yapılan araģtırmalarda belirli bir takım etkiler belirlenmiģ, ph' ın 4 ten düģük olduğu değerlerde gözde tahriģ ve kızarıklık oluģmuģtur. Asidik zerrecikler genellikle sülfürdioksit ve nitrikoksitlerin atmosferdeki dispersiyonu ile oluģur. Sonuçta oluģan nitrik ve sülfürik asit diğer partiküller (toz, is, kurum, duman vs) üzerine yapıģır. Bu partiküllerin direkt olarak solunması bu asidik yapıların doğrudan akciğerlere kadar gitmesine neden olmaktadır. Bu asidik yapıdaki tozlar ve gazlar, nemli ve sıcak akciğer alveollerinde kimyasal olarak kana geçebilirler. Asit yağmurlarının insanlar üzerindeki dolaylı etkileri yüzey ve içme suları, yer altı suları, toprak, ağır metaller, bitkiler ve balıklar üzerindeki etkilerine bağlı olarak bu unsurların kullanılması sonucunda uzun vadede insan bünyesinde asidik depolanmaya neden olur. Atmosferde AsitleĢmeye Neden Olan Kirleticiler: Kükürt Oksitler ( SE x ) Hava kirletici emisyonların en yaygın olanı kükürtdioksit (S0 2 ) dir. Her yıl tonlarca 502 çeģitli kaynaklardan yayınlanarak, atmosfere karıģmaktadır. Bu emisyonların en önemli bölümü elektrik üretmek amacıyla çok büyük miktarlarda kükürtlü katı ve sıvı yakıtlar yakan termik santrallerden meydana gelmektedir. 2 Kasım 1986' da yürürlüğe giren "Hava Kalitesini Koruma Yönetmeliği" ne göre 67

87 mahalli çevre birimlerinde uzun vadeli, maksimum 502 sınır değerleri, yıllık ortalama 60 mg/m3, kıģ mevsimi ortalaması 120 mg/m3, günlük ortalama 150 mg/m3, 1 saatlik ortalama 450 mg/m3 tür. Azot Oksitler (NO x ) NO x ' in atmosferdeki bulunuģu yaklaģık olarak yarı yarıya taģıt egzozu ve sabit yakma tesislerinden dolayıdır. Bu gazlar atmosferde doğal gaz çevrimine girerek, nitrik asit (HN0 3 ) oluģumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar. Atmosferdeki HN0 3 oluģumu ise asit yağıģının oluģmasını etkiler. C.4 HAVA KĠRLETĠCĠLERĠN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ C.4.1 Doğal Çevreye Etkileri Atmosferdeki kükürt ve azot oksit emisyonlarının azaltılması uzun vadede gerçekleģtirilecek bir iģlem olduğundan çevrede yarattıkları olumsuz etkileri nedeniyle emisyonlarının azaltılması için gereken önlemlerin vakit kaybetmeden alınmasının zorunluluğu açıkça görülmektedir. Bunun yanında acil önlem olarak bir bölgede hava kirliliği, teknolojik önlemler tespit edilerek dikkatle gözden geçirilmeli ve uygulanmalıdır. Asit depolanması sorununa bilimsel yönden çözüm yolları ararken, zarar tespitleri yapılmalı ve ekosistem detaylı bir Ģekilde incelenmelidir. Ayrıca problem politik ve bilimsel olarak benimsenmelidir. C Su Üzerindeki Etkileri Hava kirleticileri sucul ortamları dolaylı olarak etkilemesi söz konusudur. Bu etkiler daha çok asitleģme Ģeklinde NO X ve SO X kaynaklıdır. Sucul ortamların asitleģmesi atmosferik birikim ile bu asitleģmenin biyolotik etkileri hakkındaki araģtırmalar asit yağmurlarına maruz klan örneğin; göl gibi sucul ortamlarda önemli düzeyde bozulma etkilerini yılda gerçekleģtiği belirtilmektedir. Asit yağmurlarından etkilenmiģ sucul sistemlerde sülfat veya nitrat konsantrasyonları artmakta ve ph düzeylerinde hızlı değiģimler olmakta, dolayısıyla bitki ve diğer mikro ve makro canlı türlerinde azalmalar ve ölümler gözlenebilmektedir. Bazı asidik göl gibi durgun ortamlarda çeģitli türlerde yosunlar oluģmakta ve alt tabakalardaki organizmalar için uygun olmayan Ģartlar ortaya çıkabilmektedir. AraĢtırmalara göre bu asitlenmeden etkilenme; göl gibi sucul ortamların tamponlama kapasitelerine oldukça bağlı olabilmektedir. Malatya göller bölgesi olmamakla birlikte yukarıda belirtilen oluģabilecek etkilerin sucul ortamlarda söz konusu olabileceği düģünülebilir. C Toprak Üzerine Etkileri Endüstriyel faaliyetler, termik santraller ve ev idaresinden kaynaklanan katı, sıvı ve gaz Ģeklindeki zararlı maddelerin atmosfere karıģarak havayı kirlettiği bilinmektedir. Bu maddeler yağıģlarla veya kuru depolanma** denilen yollarla toprağa ulaģarak toprakta birikirler. Toprak içinde bazı reaksiyonlara girer ve toprağa zarar verirler. Bu maddelerin bir kısmı toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini bozar, bir kısmı da toprak canlılarını yani toprağın biyolojik özelliklerini zarara uğratır. Atmosfere karıģan katı ve gaz parçacıklar kimyasal bileģim bakımından çok çeģitlidir. (Na,K,Ca,Mg,Al,Mn, Fe) Kirletici kaynaklarından atmosfere salınan gazlardan toprak özellikleri üzerine en etkili olanlar azot ve kükürtoksitlerdir. Ayrıca Oksijen bileģikleri (O 3,CO, CO 2 ) ve halojen bileģikleri (HF, HCL) radyoaktif gazlar ve aeresoller de hava kirleticisi olarak sayılabilecek önemli maddelerdir. 68

88 Hava kirletici maddelerin toprağa ulaģan miktarları çeģitli faktörlere göre değiģmektedir. Endüstriyel kuruluģların yoğunluğu, bölgenin iklim özellikleri ve bitki örtüsü bu faktörlerin baģında gelmektedir. Ġlimizde örneklemeye esas teģkil edecek sınırlı bir alanda, konuya iliģkin bir araģtırma bulunmamaktadır. Özgül ağırlıkları 5 ve bu değerin üzerinde olup ağır metal olarak adlandırılan (Aq,As,Cd,Cu,Fe,Hg,Ni,Pb ve Zn) maddelerin toprağa çok yönlü zararları olduğu bilinmektedir. Ağır metallerin toprakta sınır değerlerin üzerinde birikmeleri toprak kültürleri ve besin zinciri ile diğer canlılar için çok tehlikeli sonuçlar doğurabilmektedir. Havayı kirleten gazların neden olduğu toprak kirliliğinin sonuçlarını özetlemek gerekirse; 1-Atmosferde bulunan SO 2,NO ve benzeri gazların hava nemi ile birleģerek yapmıģ oldukları asitler yağıģ yolu ile toprağa geçmektedir. Bu durum toprağın asitliğinin artmasına baģka bir ifade ile ph değerinin düģmesine neden olmaktadır. 2-DüĢük ph değerleri besin elementleri bakımından toprağın ekolojik dengesinin bozulmasına neden olmaktadır. DüĢük Ph değeri toprağın iyonları tutma gücünü düģürmekte bu da bitki için önemli olan Ca,Mg ve K gibi besin elementlerinin kolayca yıkanıp toprağın derinliklerine doğru taģınmasına yani bitki köklerinden uzaklaģması ile sonuçlanır. 3-Yer altı ve yer üstü sularının niteliğini tehlikeli Ģekilde bozulmasına yol açar. C Flora ve Fauna Üzerine Etkileri Hava kirliliğinin insan yaģamında görülen etkileri, hayvan ve bitkiler üzerinde de görülmektedir. Kirli hava bitkilerin solunum sırasında gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaģlatır. Hava kirleticilerinin özellikle kükürt ve azot oksitler ozon ve peroksiasetinitrat (Kan) gibi fotokimyasal oksitleyiciler, Hidrokarbonlar ve partiküler maddeler bitkiler üzerinde etkileri belirlenmiģtir. C Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Hava kirleticiler temelde duman ve gaz halinde kirleticilerdir. Gerek doğal gerekse yapay kaynaklardan oluģan hava kirleticiler Karbonmonoksit (CO), karbondioksit (CO 2 ), kükürtoksitler (SO 2, SO 3 ), azot oksitler (NO, NO 2 ) ve hidrokarbonlar ve partikül maddeler sayılabilir. Fosil kökenli yakıt kullanan enerji üretim tesislerinden kaynaklanan hava kirliliğinin "Ġnsan Sağlığına Etkileri" aģağıdaki baģlıklar altında toplanmaktadır: 1. Akciğer Kanseri 2. BronĢit 3. Kronel BronĢit 4. RaĢitizm 69

89 5. Eklem Romatizması 6. Kalp Hastalıkları 7. Göz Yanmaları 8. Nefes Darlığı 9. ÇeĢitli tozların vücuttaki birikiminden doğan iģtahsızlık ve neticesinde, vücudun zayıf düģerek zafiyete uğraması ve hastalığın vücudun direncini zayıflatması 10. Kirli havanın altında yaģayan insanlarda aģırı derecede ihtiyarlama belirtileri görülmesi 11. Romatizma 12. Hava kirliliği içinde yaģan insanlarda cinsiyet bozukluğu baģlaması 13. Suç iģleme oranında artıģ, sinirlilik, ruhsal bozukluklar vb. 14.Kan zehirlenmesi baģlar. Hamile kadınlarda daha çabuk gözükür. Hamile olduğu için zehirlenme oranı yüksektir. Erkeklere oranla daha fazladır. Hamile kadınlar düģük yapabilir 15. ÇeĢitli tozların deri dokusunun üzerindeki delikleri terle birleģip kapamasıyla deri solunumuna mani olması (hava kirliliğinden dolayı vücutta solunum zorluğu baģlar). C.4.2 Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri Malatya ilinde bu konuda bilimsel bir araģtırma bulunmamaktadır. KAYNAKLAR 1. Çevre Bakanlığı Çevre Kirliliği Kitabı,Ankara Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Envanter Bilgileri 3. Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ÇalıĢmaları 4. Ġl Sağlık Müdürlüğü envanter bilgileri 5. Ġnternette konu ile ilgili web siteleri ( 70

90 D. SU D.1 SU KAYNAKLARININ KULLANIMI D.1.1 Yeraltı Suları Malatya ili sınırları içerisindeki yer altı su potansiyeli toplam 75,5 hm 3 /yıl dır. Malatya kent olarak su miktarı açısından sorunu olmayan iller arasındadır. Derme Kaynağı: Derme-Kapuluk Regülatörü ile Malatya Ovası içme suyu olarak kullanılmaktadır. Horata Pınarı:Kaynaktan çıkan su Malatya Ovasının sulamasına verilmektedir. Elemendik Kaynakları: Kaynaklardan boģalan su yöre halkı tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Davullu Kaynakları: Kaynaklardan boģalan su Beylerderesine katılır ve ġahnahan regülatörü ve Malatya ovasının sulamasına verilir. Beylerderesi Kaynakları: Malatya Ovası nın sulamasına verilmektedir. Ayrıca Malatya ili merkezinde, Kernek civarında, Karakavak ta, Eski Malatya civarında, Kindirli köyü civarında ve Çerkezyazısı ovasında DSĠ, Köy Hizmetleri ve özel sondajcılık firmaları tarafından araģtırma iģletme ve içme suyu amacıyla sondaj kuyuları açılmıģtır. Sultansuyu Baraj Gölünden de yöre halkına sulama suyu verilmektedir. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Ġlimizde üç yerde jeotermal su kaynağı bulunmaktadır. Bunlar: Ġspendere Ġçmesi: Malatya-Elazığ yolu üzerinde Malatya'nın 28 km. doğusunda Ġspendere köyündedir. Ġçme, ağaçlar arasında açık bir alanda olup, üç kaynaktan çıkan su hem içme, hem de banyo yapma amaçlı kullanılmaktadır. Suyun sıcaklığı 24 o C, debisi 0,06lt/sn dir. Magnezyumlu bikarbonatlı termal sular kapsamına girmektedir. Suyu; sindirim sistemi, idrar yolları ve karaciğer hastalıklarına iyi gelmektedir. Motel ve gazinosu mevcuttur. Kudret Hamamı: Darende de Tohma çayı kenarında bulunmaktadır. Suyun sıcaklığı 21,5 o C, debisi 10 lt/sn dir. Mineralce fakir termal sular kapsamına girmektedir. Hamampınarı Ilıcası: Hekimhan ilçesindedir. Suyun sıcaklığı 29 o C, debisi 1 lt/sn dir. Sodyumlu, kalsiyumlu, bikarbonatlı, klorürlü termal sular kapsamına girmektedir. D.1.3 Akarsular Malatya akarsu bakımından zengindir. Ekilebilir arazinin büyük bir bölümü Fırat Nehri nin önemli kollarından biri olan Tohma suyu ile kollarından oluģan akarsular ile sulanır. Tohma Çayı: Gürün (Sivas) yakınlarından doğar. Malatya nın doğu sınırını oluģturan Fırat nehrinden sonra en büyük akarsuyudur. Tohma Çayı, civarındaki küçük derelerle birlikte Fırat nehrine dökülmektedir.yaklaģık 5 m 3 /sn debiye sahiptir.tohma çayının en uzun kolu olan Ayvalı, Uzunyayla dan, diğer kolu olan Hacılar ise Tahtalı 71

91 dağlarından doğar. Mığdı düzünde birleģen Tohma suyunun ġuğul Boğazından kurtulduğu yerde Medik Barajı kurulmuģtur.tohma çayı, Halavun, Epreme, Dipsiz, Sultansuyu, Beylerderesi, Horata ve Orduzu çayları ile beslenir. Sultansuyu: DoğanĢehir ilçesinin batı sırtlarından doğar ve sulama amaçlı kullanılmaktadır. Daha verimli hale getirilmesi amacıyla Sultansuyu barajı yapılmaktadır. Beylerderesi: Beydağı eteklerinden doğmaktadır. ġehir içme suyunun da sağlandığı bu kaynağın meydana getirdiği akarsudan daha sonra ufak kaynak sularının da birleģmesi ile geniģ bir alanın sulanmasında yaralanılmaktadır.ayrıca Derme kolu üzerinde ki santralden Ģehir elektriğinin bir bölümü elde edilmektedir. Orduzu Çayı: Küçük bir akarsu olup sulamada kullanılmaktadır. Horata Çayı: Konak kasabasından doğan çay, sulamada kullanılmaktadır. Sürgü Çayı: Sürgü kasabasından doğar bu çay üzerinde bulunan Sürgü barajından Akçadağ ve çevresinin sulaması yapılmaktadır. Cünütlük Deresi: Beylerderesinin batısındaki Malatya ovasının Çerkezyazı olarak adlandırılan bölümünde yeraltısuyundan boģalan kaynaklarla beslenir. Aydoğan Deresi: Sıtmapınarından baģlayarak yer altı suyundan boģalan kaynakları toplar ve Tohma çayına ulaģır. Değirmendere Deresi: Yeraltısuyundan boģalan küçük kaynakların toplanarak oluģturduğu deredir. Kuruçay: Hekimhan ilçesi yakınlarında bulunan Hasançelebi ve Alacahan arasındaki Zorbaba Dağı nın eteklerinden çıkar, Karakaya Baraj Gölü ne karıģır. Yaz aylarında genellikle kuruduğu için Kuruçay adını almıģtır. Derme Suyu: DoğanĢehir ilçesine bağlı Sürgü kasabası yakınlarındaki Takas adı verilen mesire yerinden çıkar. Göksu nun önemli bir koludur. Sürgü Barajı na dökülür. Melet Deresi: Mendol Köyü ile ġahinoğlu arasındaki dağdan çıkar. Suçatı Suyu ile birleģtikten sonra Sultansuyu na karıģır. Elemendik Suyu: Malatya-KahramanmaraĢ karayolunun 20. kilometresinden çıkar, hemen ileride Sultansuyu ile birleģir. ġiro Çayı : Pütürge ilçesinden geçer. Ġlçenin en önemli suyudur. Adıyaman ilinin Kahta ilçesindeki Kahta dağlarından çıkan bu su suluma amaçlı kullanılır. Karakaya Barajı Göl Alanı na dökülür. Bunlardan baģka; Eğmir, Mircan, Aksu, ġiro, Saz dere, Kozla çayı, Yenice ve gibi ufak akarsular mevcuttur. D.1.4 Göller, Göletler ve Rezervuarlar Malatya da önemli bir doğal göl yoktur. Dağlık kesimlerden akan suların kaynak alanlarında ve düģük yükseltili plato basamaklarında yüzeye çıkan suların oluģturduğu küçük göller vardır. Bunlar dıģında sulama amaçlı iki küçük baraj gölü oluģmuģtur. Bunlardan biri Tohma Çayı üzerindeki Medik barajı diğeri ise Sürgü çayı üzerindeki Sürgü barajıdır. Bunların dıģında en büyük su kütlesi olarak Karakaya Baraj gölü bulunmaktadır. 72

92 Karakaya baraj gölü Malatya merkez Ġlçesinde 42, Pütürge ilçesinde 2, Arguvan ilçesinde 6, Arapkir ilçesinde 2 köy olmak üzere toplam 67 köy baraj gölü içerisinde kalmıģtır. Malatya il sınırları üzerinde m 2 lik bir alanı kaplamaktadır. D.1.5. Denizler Ġlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. D.2 DOĞAL DRENAJ SĠSTEMLERĠ A. Akarsular ve Diğer Yerüstü Sular için Su kaynaklarında kirlenme ikiye ayrılmaktadır. 1-Doğal olarak oluģan kirleticiler : Demir, mangenez, zehirli elementler radyoaktif çekirdekler. ve 2-Ġnsan aktiviteleri ile oluģan kirleticiler: Bakteriler, virüsler, nitratlar, sentetik organik kimyasallar, tarımsal ilaçlar, petrol ürünleri ve ağır metaller. Kirlilik kaynakları 5 e ayrılmaktadır: 1-ġehir Kökenli a) Katı atık bertarafı b) Atıksu çukurları ve havuzları c) Kanalizasyon sızıntısı ve bertarafı d) Yer altı tanklarından sızıntı 2-Tarım Kökenli a) Hayvan beslenme yerleri b) Hayvan gübresi çukurları c) Tarımsal ilaçlar ve depolama 3-Evsel Kökenli a) Fosseptik çukurları ve kanalları b) Tekniğine aykırı inģa ve terk edilen kuyular c) YeĢil alanların gübrelenmesi 4-Sanayi Kökenli a) Sıvı atıklar b) Kimyasalların dökülmesi c) Atık yığınları d) Maden atıkları 5-Çevre Kökenli a) Tuzlu su giriģimi b) YağıĢ içindeki erimiģ maddeler ve tanecikler c) Doğal kirleticiler 73

93 Genel olarak kirlenme ve kirlilik kaynakları, yer altı suları, akarsular, su kaynakları ve göllerde göreceli olarak etkili olmaktadır. B. Yeraltı Suları Ġçin Drenaj alanı 868 km 2 olup ovadaki alan 462 km 2 dir.açılan sondaj kuyularından sulama, sanayi ve tarım alanlarında yararlanılmakta olup, kirlilik problemi saptanmıģtır. D.3 SU KAYNAKLARININ KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVREYE ETKĠLERĠ D.3.1 Yeraltı Suları ve Kirlilik Yağmur suyu yeryüzüne indiği andan itibaren kirlilik oranında ani bir artıģ olur. Hayvansal ve bitkisel artıklar, doğal ve suni gübreler, pestisitler ve mikroorganizmalar su ile yeraltına doğru taģınır. Suyun yüzey kısımlarındaki toprak tabakasından süzülmesi sonucunda, zemin cinsi özelliklerine de bağlı olarak kalitesinde önemli miktarlarda artıģ olur. Askıdaki maddelerin tamamına yakını topraktaki süzülme yoluyla uzaklaģır. Bunun sonucunda mikroorganizmalar büyük ölçüde azalırken, suyun karbondioksit miktarı artar, oksijen miktarı ise azalır. Yeraltı suyu kirlenmesinin en büyük sebebi, evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan alıcı ortamlara verilmesidir. Katı, sıvı ve gaz atıklar alıcı ortama verildikten sonra; iklim durumuna, toprağın yapısına, yeryüzü Ģekline, atığın cinsine ve zamana bağlı olarak yeraltı sularına karıģır. Ayrıca zirai mücadele ilaçlarının aģırı ve bilinçsiz kullanımı önemli bir kirlilik sebebidir. Kanalizasyon sisteminin bulunmadığı yerlerde, tuvalet çukurlarından ve gübrelerden sızan kirli sular yeraltı suyuna karıģarak, özellikle yaz aylarında ölümlere yol açan bulaģıcı hastalıklara sebep olmaktadır. D.3.2 Akarsularda Kirlilik Akarsular; küçük dereler, yağmur, kar ve kaynak sularıyla beslenirler. Kanalizasyon suları, fabrika atıkları ile havayı kirleten etkenlerin yağmur ve yüzey akıģlarıyla taģınması, tarımsal faaliyetler sonucu oluģan pestisit ve gübre gibi kimyasal atıklar, akarsuları kirleten baģlıca etkenlerdir. Akarsular ve okyanuslar belli bir seviyeye kadar olan kirliliği arıtma özelliğine sahiptir. Bu sınır aģıldığında suda aģırı kirlilik ve bozulma baģlar. Akarsuların bazı etkenlerle kirlenmesi sonucu akarsularda mevcut olan ekolojik denge bozulmakta, bitkiler ve hayvanlar olumsuz yönde etkilenmektedir. Tablo 26 Ġlimizdeki Su Kaynaklarından Alınan Su Numunelerinin Analiz Sonuçları Nehir/Göl Adı Ağır Metaller (µg/lt) Karakaya Baraj Gölü Civa - <0,5 Çinko 13 KurĢun -1 Tohma Çayı Civa - <0,5 Çinko 13 KurĢun -1 Keban Civa - <0,5 Karakaya Barajı Çinko 7 KurĢun -5 Karakaya Baraj Gölü- ġahnahan Civa - <0,5 DSĠ Regülatörü Çinko 41 KurĢun -21 Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2008 Konumsal Bilgiler (Koordinat) (Derece,Dakika,Saniye-Kuzey Derece,Dakika,Saniye-Doğu) D / K D / K D / K D / K 74

94 D.3.3 Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Göl kirlenmesinin ana unsurları akarsular ve atmosferik olaylardır. Akarsularla taģınan çözünmüģ ve askıdaki maddelerin önemli miktarı erozyon ve kimyasal çözünme sonucu oluģur. Ayrıca asit yağmurları da kirliliği artırmaktadır. Göle karıģan kirleticilerin büyük bir kısmı akarsular, endüstriyel atıklar ve drenaj yoluyla taģınmasına karģılık, atmosferle kirliliğin taģınması da son derece önemlidir. Havadaki kirleticilerin yağıģlar ve rüzgar gibi atmosferik etkenlerle uzun mesafelere taģınması ve yerüstü sularına karıģması sonucu su kirliliği meydana gelmektedir. Malatya ilinde tabii göl yoktur. Ġlimizin en büyük baraj gölü olan Karakaya baraj gölü; hizmete yıl önce girmiģ olmasına rağmen bugün bir kirlenme ile karģı karģıyadır.bunun en önemli nedeni çevrede ki yerleģim alanlarının, Malatya nın ve sanayii kuruluģlarının atık sularını arıtılmaksızın Baraj gölüne karıģan derelere bırakılmalarıdır. Malatya atıksu arıtma tesisi faaliyete geçmiģtir. Karakaya baraj gölü yalnız kent sularının değil sanayii kuruluģlarının atıkları ile de kirlenme sorunu ile karģı karģıyadır. Büyük ve küçük ölçekli sanayii kuruluģları atıklarını doğrudan yada dolaylı olarak Karakaya baraj gölüne boģaltmaktadır. Tablo 27- Malatya Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisi Analiz Bilgileri KOĠ (mg/lt) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/lt) Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı (BOĠ) (mg/lt) Konumsal Bilgiler (Koordinat) (Derece,Dakika,Saniye- Kuzey Derece,Dakika,Saniye- Doğu) 2 8, O K 38 O D Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2008 D.3.4 Denizlerde Kirlilik Malatya Ġlinin denize kıyısı bulunmamaktadır. D.4 SU VE KIYI YÖNETĠMĠ, STRATEJĠ VE POLĠTĠKALAR Kirlenme ve kirliliği önlemek için; a) Daha iyi kontrollü üretim yapmak ve sınırlamak veya zararlı üretimi yasaklamak. b) Zararlı madde atıkları iģleyen veya bertaraf eden tesisler için proje ve iģletme standartlarını belirlemek ve potansiyel kirlilik aktiviteleri için koģullu kullanım izinleri yayımlamak, c) Kirliliği oluģturan tesislerin iģletmecileri için zorunlu eğitim uygulamak ve düzenli bir Ģekilde tesisi denetlemek, Su kirliliği kontrolü yönetmeliğine göre koruma alanları oluģturmak en iyisidir, ancak tüm havzaya uygulamak sıkıntılı ve geniģ olmaktadır. Kısaca havzayı iki veya üç bölgeye ayırarak en belirgin sınırlama kaynağa yakın bölge seçilir. 75

95 En belirgin kirlilik kaynaklarını Ģu Ģekilde kontrol edebiliriz: a) Çöp çukurlarının kontrol metodu yerleģim, inģaat, iģletme ve kapatma düzenlemesi, izlenmesi b) Petrol istasyonları için yer altı depolama tankları, periyodik inceleme ve basınç deneyi, izleme, kaldırılması, c) Tehlikeli atıklar, sızıntılar, bölgenin izlenmesi, depolama yönetmelikleri, atıkların d) Gübre ve tarımsal ilaçlar bitki ihtiyacı kadar ilaç kullandırmak, ilaç gereksinimini en aza indirgemek, organik tarıma geçmek, e) Fosseptikler, yerleģim ve inģa yönetmeliği gerekli periyodik incelemeler, kuruculara ruhsat vermek. D.5 SU KAYNAKLARINDA KĠRLĠLĠK ETKENLERĠ Demir ve mangenez gibi eriyen maddeler sağlık açısından problemlere yol açmaz. Ancak fazla miktarda olduğunda suyun tadını ve görümünü bozar.yıkanmıģ eģyalarda ve yemek kaplarında lekeler oluģturur ve boru içinde tıkanmalara yol açar.yüksek konsantrasyonlarda Ca ve Mg elementleriyle Fe ve Mn bileģikleri su sertliğine yol açar. Hidrojen sülfür gazı içeren sular aģındırıcı özelliktedir ve boru sistemlerine zararlıdır. Arsenik konstrasyon olarak 0.01 mg/lt nin üzerinde olursa zehirleyici olup, yüksek dozlarda ani ölümlere sebep olmaktadır. Toprak ve kayaçlarda ametal olarak bulunan selenyum insan ve hayvan beslenmelerinde eser miktarda gerekli olsa da 0.01 mg/lt oranında bile zehirleyicidir. Radon, radyum ve uranyum gibi radyoaktif çekirdekler çoğu kayaç ve topraklarda iz element olarak bulunur ve bunları içeren suların içilmesi kemik dokusunda radyoaktif maddelerin birikmesine yol açarak kansere sebep olabilir. Uçucu bileģikler, boyalar, deterjanlar, sanayide kullanılan çözücü ve yağlar, tarımsal ilaçların çoğu az miktarda bile olsa zehirleyicidirler. ÇözünmüĢ nitrat Ģeklindeki azot, bitkiler için besin kaynağı olsa da randımansız kullanılması kirliliğe yol açmaktadır. Sularda karģılaģılan en büyük tehlike, insan ve hayvanlardan kaynaklanan mikroorganizmalardır. Bunlar bakteri ve virüs oluģtururlar. D.5.1 Tuzluluk Tüm organik tuzlar suda çözülmektedir. YağıĢlarla veya çeģitli kaynaklarla yeryüzüne düģen sular; yüzey üstü, yer altı ve akarsulardaki akımları sırasında zeminde bulunan çok çeģitli tuzları bünyelerine alarak, bunları gittikleri ortama taģımaktadır. Sularda doğal olarak en sık rastlanan tuzlar kalsiyum, magnezyum ve sodyumbikarbonat, sülfat ve klorürleridir. ÇeĢitli tuzların sudaki çözünürlüğü önemli değiģimler gösterir. Bazı tuzların sudaki doygunluk deriģimleri oldukça düģüktür. Buna karģılık diğer bazı tuzlar (örneğin NACl) suda olağanüstü yüksek çözünürlük göstermektedir. Evsel ve endüstriyel atık suların yüzey sulara deģarjı sonucunda bu sulardaki klorür (Cl - ) sülfat (SO 4 = ), nitrat (NO 3 - ) ve fosfat (PO 4 = ) deriģimleri yükselir. Söz konusu atık sular alıcı ortamlara ayrıca diğer bazı 76

96 toksik elementleri de taģımaktadır. Dolayısıyla suların tuzlar tarafından kirletilmesi, tuz içeriği fazla olan suların sulamada kullanılması ile yol açtığı problemler açısından birinci aģamayı oluģturmaktadır. D.5.2.Zehirli Gazlar Sularda bulunan baģlıca gazlar; H 2, N 2, CH 4, O 2, CO 2, H 2 S, SO 2 ve NH 3 dür. Sularda çözünen gazların cinsi ve miktarı bölgelere sıcaklığa ve suyun doygunluk derecesine bağlı olarak değiģmektedir. Sularda çeģitli gazların doygunluk derecesi sıcaklığın azalması ile artmaktadır. Hidrojensülfür, suda çok iyi çözünen bir gaz olup, anaerobik koģullarda organik maddenin parçalanması sonucu oluģmaktadır. Kuvvetli bir solunum ve enzim zehiridir. Ph daki artıģla birlikte zehir etkisi azalır. Balıklar için zehirlilik sınırı 1 mg/l civarındadır. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik Su kaynaklarında azot ve fosfor miktarı yöredeki nüfus yoğunluğuna, tarımsal gübreleme yöntemlerine, gübrelemenin sıklığına ve hayvancılığa bağlıdır. Atık suların ortalama bileģimi incelendiğinde ötrifikasyon açısından kısıtlayıcı olanın azottan çok fosfor olduğu ortaya çıkmaktadır. Rekreasyon amacıyla kullanılabilen göllerde gölün tolere edebileceği azot ve fosfor miktarları 2 gr. Azot/m2-yıl ve 0,13gr. Fosfor/m2-yıl olarak verilmektedir. D.5.4 Ağır Metaller ve Ġz Elementler Zehir etkisi gösteren maddeler, suda düģük konsantrasyonlarda bulunmaları durumunda bile insan sağlığına zarar vererek hastalıklara ve hatta ölümlere sebep olmaktadır. Eser miktarda bile toksik etki yapabilen bu maddeler arasında en önemli grubu: Ag, As, Be, Cl, Cr, Pb, Mn, Hg, Ni, Sh, V, Zn gibi elementler oluģturmaktadır. Ağır metallerin önemli bir kirletici grubu oluģturdukları bilinmektedir. Bunların toksik ve kanserojen etkileri olduğu gibi canlı organizmalarda birikme eğilimi de söz konusudur. Atık suyun içinde bor, ağır metal ve benzeri maddeler yörenin iklim Ģartlarına ve toprak özelliklerine bağlı olarak toprakta birikebilir. Bitki tarafından alınabilir veya suda kalabilir. Çok küçük miktarlarda bile genellikle kuvvetli zehir etkisine sahip olan ağır metaller, kirlenmiģ sularda metal, katyon, tuz ve kısmen anyon Ģeklinde bulunurlar, Bunlar hem kirlenmiģ suların kendiliğinden temizlenmesini önleyebilir, hem de bu suların arıtılmıģ halde sulamada kullanılmasını ve arıtma çamurlarının gübre olarak kullanılmasını sınırlandırabilirler. Bor sularda borik asit veya sodyum borat Ģeklinde bulunabilir. Suların kendiliğinden temizlenmesi için gerekli mikrobiyal aktivite 10 mgb/l konsantrasyonu ile büyük ölçüde engellenmektedir. Mangan ve demir ağır metaller arasında en zehirsiz metaller sayılırlar. Litrede 0,5 demir ve mangan içeren içme suları mürekkep tadını vermektedir. Demir de mangan gibi tedrici olarak zehirsiz sayılmaktadır. 6 mg Ni/l sularda mikrobiyolojik olayları inhibe edebilir. Krom kirlenmiģ sularda hem katyon hem de anyon olarak bulunabilir. KirlenmiĢ sulardaki kurģun konsantrasyonu 0,1 mg/l den az ise suda yaģayan canlılar bundan pek etkilenmezler. Belirli konsantrasyonlarda çinko sulardaki mikroflorayı olumsuz yönde etkilemektedir. Bakır ise özellikle küçük canlılar için yüksek derecede zehirlidir. Civa ve bileģiklere hem endüstriyel kaynaklarda hem de tohumlarda kullanılan ilaçlarda sulara karıģmaktadır. Civa mikrofloraya kuvvetli zehir etkisi yapar. 77

97 D.5.5 Zehirli Organik BileĢikler D Siyanürler Siyanür ve bileģiklere çevresel ortamlarda kullanılan doğal olarak bulunabildikleri gibi endüstriyel Ģartlarda ara ürün olarak da ortaya çıkabilir. Endüstriyel iģlemler sonucu çevreye verilen siyanür bileģiklerin, gaz katı ve sıvı ortamda bulunanlar Ģeklinde sınıflandırılabilir. Siyanür ve bileģiklerinin sıvı halde bulunduğu baģlıca endüstri alanları; petrol rafinerileri, kok ve havagazı fabrikaları, maden iģletmeleri, metal sanayi, tekstil sanayi, ilaç sanayi, plastik ve sentetik kauçuk imalathaneleridir. Ġnsanlar günlük besinlerle az da olsa bünyelerine bir miktar siyanür almaktadır. Dolayısıyla insanlar tarafından vücuda alınan siyanürün belli konsantrasyonları aģmaması gerekmektedir. Ġçme suyunda en fazla 0,05 mg CN/l bulunmalıdır. Siyanür kanalizasyon ve doğal sulara deģarj edildiğinde konsantrasyonun zehir etkisi yapabilecek seviyenin altında tutulmasına özen gösterilmelidir. Genel olarak siyanürün balıklar için toksisite sınırı 0,03-0,25 mg CN/l olarak verilmekte ise de bu düzey balık türü ve bileģik çeģidine bağlıdır. Örneğin tatlı su kefali sodyum siyanat (NACN) ın maksimum limiti 75 ppm dir. Buna karģılık alabalık için 0,05 ppm NaCN 124 saate, 1 ppm NaCN ise 20 saatte tamamen öldürücü olmaktadır. Siyanürün toksitesi, sıcaklıkla orantılı olarak yükselmekte, her 10 C sıcaklık artıģı ile birlikte öldürücü doz 2-3 kat artmaktadır. Ayrıca sudaki çözünmüģ oksijenin düģük seviyelerde bulunması da toksikliği artıran önemli bir unsurdur. D Petrol ve Türevleri Bir hidrokarbonlar karıģımı olan doğal kaynaklardan sıvı halde bulunan ham petrol, karbon,ve hidrojen gibi temel elementlerle birlikte ayrıca azot (N), kükürt (S), oksijen (O) ve diğer elementlerde içermektedir. Ham petrol bünyesindeki kükürt ve azot içeriği karbon hidratların tam olamayan bozulmalarından ileri gelmektedir. Oksijen ise bozulma sırasındaki oksitlenmeden dolayı oluģmaktadır. Petrolde yer alan demir, kurģun, arsenik, nikel gibi metal bileģikleri ise sonradan motorlu araçlardan atık gazı olarak dıģarı verildiklerinden ve havadan solunum yolu ile insan sağlığına zarar verdiklerinden ham petrol içerisinde bulunması arzu edilmeyen bileģiklerdir. Petrol kirlenmesinin ölümcül olamayan etkileri çevresel açıdan çok daha önemli olabilir. Pek çok organizma, milyarda bir orandaki hidrokarbon konsantrasyonundan dahi etkilenmektedir. Petrol ve türevlerinin kirletici etkileri aģağıdaki gibi özetlenebilir. a- IĢığı absorbe etmesi, b- ÇözünmüĢ oksijen düzeyine etkisi, c- Toksik etkileri, d- Hayvanlar ve bitkiler üzerindeki etkileri. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Söz konusu bileģikler teknikte hidrolik yağlar, plastik endüstrisinde yumuģatıcı ve elektro teknikte izolasyon materyali olarak kullanılmaktadır. D Pestisitler ve Su Kirliliği Pestisitler, ve diğer bir adıyla biyositler, bitki ve hayvan formlarını kontrol altına almak için kullanılan sentetik, organik bileģiklerdir. TanınmıĢ pestisitlerin su faunasına olan zehirli etkilerine dayanarak aģağıdaki gruplandırma yapılmıģtır. 78

98 a- Çok zehirli maddeler: Örnek olarak endrin, endosülfan, DDT... b- Zehirli Maddeler : Örnek; lindan, heptaklor, parathion, malathion... c- Kısmen Zehirli Maddeler: Örnek; Demeton, d- Az Zehirli Maddeler: Örnek; Kloratlar, dalapon... Pestisitlerin kullanım alanları: 1. Ürün üretimi için tarım ve bahçecilikte kullanılır. 2. Bina ve evlerde zararlı kontrolü için kullanılır. 3. Böcek ve kemiricilere karģı mahsulün korunması için kullanılır. 4. Tahtanın korunması için kullanılır. 5. Tıbbi ve veterinerlikte kullanılır. Pestisitler, aquatik sisteme girdiğinde çevresel kirlenme çok yüksek boyutlara ulaģmaktadır.bu kirlenme sonucunda meydana gelen zararlanma,insanlara oranla balıklar ve aquatik sistemdeki diğer hayvanlar üzerinde daha fazla olmaktadır.balıklarda yumurtlama ve yumurtadan yavru balık çıkıģının olumsuz yönde etkilendiği tespit edilmiģtir. Aynı Ģekilde kirlenmeye maruz kalmıģ suların çevresindeki kuģlarda da aynı tip belirtilere de rastlanmıģtır. Pestisitler su ortamına püskürtme, yağmur suyu, atık deģarjları gibi yollarla karıģırlar. D Gübreler ve Su Kirliliği Uygulanan gübrenin ancak belli bir kısmı bitkiler tarafından kullanıldığından geriye kalan kısmı akarsulara, içme sularına ve çevreye yayılmakta, insan, bitki ve hayvan sağlığını tehdit etmektedir. D Deterjanlar ve Su Kirliliği Deterjanlar, formulasyonun da ana madde olarak sentetik yüzey aktif madde yanında temizleme iģlemine yardımcı kimyasal maddeler içeren temizlik mamülleridir. Deterjan yapımında kullanılan ve köpürmeyi sağlayan yaygın yüzey aktif maddeler (LAS,ABS,AS,STPP,DDB,LAB) ve özellikleri aģağıda sunulmuģtur. LAS (Lineer Alkil Sülfonatlar): Biyolojik olarak kolay bozulmakta ve bol köpük vermektedir. ABS (Alkil Benzen Sülfonatlar): Güç bozunmakta ve bol köpük vermektedir. AS (Alkol Sülfatlar): Biyolojik olarak kolay ayrıģmakta ve bol köpük vermekte, genellikle Ģampuan yapımında kullanılmaktadır. STPP (Sodyum Tripolifosfat): Yüksek düzeyde fosfor içermekte ve fosfor kirliliğini oluģturmaktadır. DDB (Dodesil Benzen): Güç parçalanmakta ve kirlilik yaratmaktadır. LAB (Lineer Alkil Benzen): Parçalanma derecesi %90 ı geçmekte ve yaygın olarak kullanılmasın izin verilmektedir. 79

99 D.5.6 ÇözünmüĢ Organik Maddeler Sulama sularında ve özellikle atık sularda bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar tarafından biyokimyasal olarak parçalanması esnasında oksijen tüketilir. Tüketilen oksijen miktarı ise suda bulunan organik madde konsantrasyonuna bağlı olarak artmaktadır. Teorik olarak organik madde konsantrasyonu yüksek olan atık suların sulamada kullanılması kök bölgesindeki oksijenin azalacağı ve bitkilerin bundan zarar göreceği kabul edilmektedir. Pratikte ise bu tür suların önemli bir problem meydana getirmeden dünyanın pek çok yerinde kullanımı söz konusudur. Bunun temel nedeni ise insan ve mutfak artığı organik maddelerin toprakta biyolojik olarak kolayca ayrıģabilmesidir. Yapılan araģtırma sonucu organik maddenin yer altı suyu kirlenmesine de yol açmadığı tespit edilmiģtir. D.5.7 Patojenler Patojenler, hastalık yapan organizma tarafından enfekte edilmiģ insan ve hayvanlardan idrar ve dıģkı yoluyla dıģarı atılmaktadır.ġnsan ve hayvanlardan dıģarı atılan çok sayıdaki patojen atık sulara karıģmaktadır.bu nedenle atık suların tarımda tekrar kullanılmasında patojenler önemli bir sağlık riski oluģturmaktadır. Özellikle atık suların sulamada kullanılması ile ortama önemli düzeyde patojen dağılımı söz konusudur.dünyanın çoğu bölgelerinde içme suları dağıtılmadan önce patojenleri uzaklaģtırılması için dezenfekte edilmektedir.dezenfeksiyon iģleminin yapılması yada yetersiz kalması durumunda çeģitli salgın hastalıklar ortaya çıkabilir.suların dezenfekte edilebilmesi için pek çok dezenfektan kullanılmaktadır.suların dezenfeksiyonu patojen ve indikatör organizmaların giderilmesi içindir.sularda kullanılan baģlıca dezenfektasyon yöntemleri Ģunlardır: 1-Suyun bekletilmesi yada ısıtılması yoluyla fiziksel arıtma 2-Cl 2, Br 2,I 2, O 3,KmnO 4, gibi bileģiklerin kullanılması 3-Bakır ve gümüģ gibi metal iyonların uygulanması 4-Kuvvetli asidik veya bazik yapma 5-Ultraviyole ıģınlara maruz bırakma D.5.8 Askıda Katı Maddeler Yüzeysel sularda askıda bulunan tanecikler, mineral ya da organik kökenli olabilirler. Mineral kökenli askı maddesi, zemin erozyonundan kaynaklanmaktadır. Askı halindeki organik maddenin ancak küçük bir kısmı zemin erozyonundan kaynaklanmakta olup, önemli bir bölümünü bitki artıkları, humus, doğal gübreler, evsel ve endüstriyel atık sular oluģturmaktadır. Sularda asılı halde bulunan tanecikler akım süresi boyunca devamlı olarak askıda kalmayabilir. Bunlardan bir kısmı tabana çökerek dip çamurunu oluģtururken diğer bir kısmı fiziksel parçalanma ve biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda kolloidal ve moleküler düzeyde çözünmüģ organik maddeye dönüģürler. Akarsulardaki askı maddesini azaltmak amacıyla ağaçlandırma, teraslama gibi önlemler alınabilir. Ġçme ve kullanma suyu temini için kurulan arıtma tesislerinde askıdaki maddeler çökeltme ve filtreden geçirme gibi temel iģlemlerle giderilebilir. 80

100 D.5.9 Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği Herhangi bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı proton sayısına göre oldukça fazla ise, bu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeģitli ıģınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadır. Çevresini bu Ģekilde ıģın saçarak parçalanan maddelere Radyoaktif madde, çevreye yayılan alfa, beta, gama gibi ıģınlara ise Radyasyon denir. Türkiye de üretilen radyoaktif atıkların ana kaynakları aģağıda belirtilmiģtir. 1-Nükleer araģtırma reaktörleri 2-Özel tıp laboratuar ve merkezleri 3-Hastaneler 4-Üniversite ve diğer araģtırma laboratuarları 5-Endüstriyel izotop kullanan kuruluģlar. Sularda bulunan radyoaktivite; doğal radyoaktivite, radyoaktif yağıģlar ve nükleer ve radyolojik tesisler olmak üzere baģlıca üç kaynaktan ileri gelmektedir. KAYNAKLAR 1-DSĠ 92. ġube Müdürlüğü Verileri 2-Tarımsal Çevre ve Su Kirliliği Semineri, Ankara Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Çevre El Kitabı, T.C BaĢbakanlık DPT, DAP Ana Planı, Tarım 6-T.C BaĢbakanlık DPT, DAP Ana Planı, Çevre 81

101 E.1 GENEL TOPRAK YAPISI E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI Ġklim, topoğrafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Malatya'da çeģitli büyük toprak grupları oluģmuģtur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Alüvyal Topraklar: Bu topraklar, akarsular tarafından taģınıp depolanan materyaller üzerinde oluģan (A) C profilli genç topraklardır. Mineral bileģimleri akarsu havzasının litolojik bileģimi ile jeolojik periyotlarda yer alan toprak geliģimi sırasındaki erozyon ve birikme devirlerine bağlı olup heterojendir. Profillerinde horizonlaģma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna karģılık değiģik özellikte katlar görülür, çoğu yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal topraklar, bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devrelerine göre sınıflandırılırlar. Bunlarda üst toprak alt toprağa belirsiz olarak geçiģ yapar. Ġnce bünyeli ve taban suyu yüksek olanlarda düģey geçirgenlik azdır. Yüzey nemli ve organik maddece zengindir. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyeliler iyi drene olduğundan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime bağlıdır. Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yetiģtirilmesine elveriģli ve üretken topraklardır. Alüvyal topraklar Malatya ilinde, daha çok Fırat nehri ile Tohma çayı boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları hektardır. Bunun hektarı I. sınıf, 442 hektarı yetersiz drenajlı ve II. sınıf, 91 hektarı ise fena drenajlı III. sınıf arazilerden oluģmaktadır. Kolüvyal Topraklar: Genellikle dik eğimlerin eteklerinde ve vadi ağızlarında yer alırlar. Yer çekimi, toprak kayması, yüze yakıģı ve yan derelerle taģınarak biriken materyaller üzerinde oluģmuģ (A) C profilli genç topraklardır. Ayrıca, özellikleri bakımından daha çok çevredeki yukarı arazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yok ya da yetersizdir. Profilde, yağıģın veya yüzey akıģının yoğunluğuna ve eğim derecesine göre değiģik parça büyüklüğünü içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda olduğu gibi birbirine paralel durumda olmayıp düzensizdir. Dik eğimliler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla az topraklı olup kaba taģ ve molozları içerirler. Yüzey akıģ hızının azaldığı oranda parçaların çapları küçülür. Eğimin çok azaldığı yerlerde, parçacıklardaki küçülme alüvyum parçaları düzeyine geldiğinden, bu gibi yerlerde Kolüvyal topraklar, geçiģli olarak Alüvyal topraklara karıģır. Bunlarda eğim tek tip olup materyalin geldiği yöne doğru artmaktadır. Ara sıra taģkına maruz kalırlarsa da eğim ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik gibi sorunları yoktur. Kolüvyal topraklar DoğanĢehir'in doğusunda, Kale Bucağı, Darende ve Hekimhan çevresinde ve küçük akarsu vadilerinde görülür. YağıĢın yeterli olması veya sulanmaları halinde verimleri yüksektir. Toplam alanları hektardır. 82

102 Kahverengi Orman Toprakları: Kahverengi Orman Toprakları kireççe zengin ana madde üzerinde oluģur. Profilleri A (B) C Ģeklinde olup horizonlar birbirine tedricen geçiģ yapar. A horizonu çok geliģmiģ olduğundan iyice belirgindir, koyu kahverengi ve dağılgandır. Gözenekli veya granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötrdür. B horizonunun rengi acık kahverengi ile kırmızı arasında değiģir. Reaksiyonu A horizonundaki gibidir. Yapı granüler veya yuvarlak köģeli bloktur. Çok az miktarda kil birikmesi olabilir. Horizonun aģağı kısımlarında CaCO bulunur. Kahverengi orman toprakları genellikle geniģ yapraklı orman örtüsü altında oluģur. Bunlarda etkili olan toprak oluģum iģlemleri kalsifikasyon ve biraz da podzollaģmadır. Drenajları iyidir. Çoğunlukla orman veya otlak olarak kullanılırlar. Tarıma alınmıģ olanların verimleri iyidir. Bu topraklar Akçadağ Ġlçesi ile Levent arasında, Hekimhan ın güneydoğusunda, Levent in kuzey ve güney doğusunda, Pütürge nin güney ve güney batısında ayrıca DoğanĢehir in güneybatısında görülmektedir. Eğimleri genellikle çok diktir buna bağlı olarak derinlikleri sığ ve çok sığdır. YaklaĢık olarak %66 sı taģlı, %6 sı kayalıdır. Ġl genelindeki taģlı arazilerin % 7 si, kayalı arazilerin de % 7 si bu toprak grubundadır. Ġldeki toplam alanları hektar olup % 18 i iģlemeli tarıma elveriģli II.,III. Ve IV. Sınıf arazilerden oluģmaktadır. Bu toprakların % 26 sı mera olarak kullanılmakta, %56 sı ise ormanla kaplı bulunmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları: A (B) C profilli topraklardır. A horizonu iyi oluģmuģtur ve gözenekli bir yapısı vardır. (B) horizonu zayıf oluģmuģtur. Kahverengi veya koyu kahverengi, granüler veya yuvarlak köģeli blok yapıdadır. (B) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Horizon sınırları geçiģli ve tedricidir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları genellikle yaprağını döken orman örtüsü altında oluģur. Bu topraklar Malatya'nın güneybatısı ile kuzeybatısında, Arguvan'ın batısında, Pütürge çevresinde görülmektedir. Eğimleri genellikle dik ve çok dik, derinlikleri sığ ve çok sığdır. % 48'i taģlı olup il genelindeki taģlı toprakların % 11'ini oluģturmaktadırlar. Ġldeki toplam alanları hektar olup; % 10'u iģlemeli tarıma uygun I.,III. ve IV. sınıf arazilerden oluģmakta ve yaklaģık olarak % 82'Iik kısmı ormanla kaplı bulunmaktadır. Kahverengi Topraklar: ÇeĢitli ara maddelerden oluģan ABC profilli topraklardır. OluĢumlarında, kalsifikasyon rol oynar. Bu iģlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona uğrayanlarında A ve C horizonları görülür. Doğal drenajları iyidir. A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi, cm kalınlığında ve granüler yapıdadır. Organik madde içeriği ortadır. Reaksiyonu nötr veya kalevidir. B horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye değiģir ve kaba yuvarlak köģeli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli ana maddeye geçiģ yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B horizonunun altında beyazımsı ve 83

103 çoğunlukla sertleģmiģ kireç birikme katı yer alır. Bunun altında bir jips birikme katı vardır. Bu topraklar yazın uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaģtır. Kahverengi topraklar, Darende ile Hekimhan ve Arguvan ile Yazıhan Bucağı arasında, Darende, Balaban Bucağı, Arguvan, Arapkir ve YeĢilyurt çevresinde, Akçadağ'ın kuzeyinde ve güneydoğusunda görülmektedir. Eğimleri genellikle dik ve çok dik olup derinlikleri sığ ve çok sığdır. Bu toprakların % 41'i taģlı. %4,6'sı kayalıdır. Ġl genelinde taģlı toprakların % 38'i, kayalıların ise % 49'u Kahverengi topraklarda bulunmaktadır. Malatya'daki toplam alanları hektar olup bunun % 47,7'si toprak iģlemeli tarıma uygun I.,II.,III. ve IV. sınıf arazilerden oluģmakta, % 46'51 çayır ve mera olarak kullanılmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Topraklar: A (B) C profilli topraklardır. A horizonu kahverengi, kırmızımsı kahverengi, grimsi kahverengi, yumuģak kıvamda veya biraz sıkıdır. B horizonu daha ağır bünyeli, daha sert, kahverengi veya kırmızımsı kahverengidir. B horizonunun normal olarak kireci yıkanmıģtır. Fakat reaksiyon nötr veya kalevidir. A dan B'ye geçiģ tedricidir. Kireçsiz Kahverengi topraklar asit ana madde üzerinde olduğu kadar, kireçtaģı üzerinde de oluģabilir. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile yaprağını döken ormandır. Doğal drenaiları iyidir.bu topraklar Malatya'da genellikle Ġspendere ve Keferdiz bucakları çevresinde ve Hekimhan ile Yazıhan arasında görülmektedir. Eğim ve derinlikleri Kahverengi Topraklar ile hemen hemen aynıdır. Yarıya yakın bir kısmı taģlı olup il genelindeki taģlı toprakların % 12'sini oluģtururlar. Malatya'daki toplam alanları hektar olup iģlemeli tarıma uygun olan I.,II, III ve IV. sınıf araziler % 12,6'lık bir alan kaplamaktadır. Kireçsiz Kahverengi toprakların % 84'ü mera olarak kullanılmaktadır. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar: Solumun rengi hariç, hemen hemen diğer bütün özellikleri Kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. Ana maddesi değiģiktir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızıdır ve yumuģak kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha ağır bünyeli ve oldukça sıkıdır. B horizonunun altında kalsiyum karbonat birikme horizonu bulunur. Beyazımsı renkli olan bu horizon yumuģak veya çimentolaģmıģ olabilir. Kırmızımsı Kahverengi topraklar çeģitli ana maddeler üzerinde oluģur.doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılardır. Doğal drenajları iyidir. Biyolojik etkinlikleri düģük, doğal verimlilikleri yüksektir. Bu topraklar Akçadağ'ın kuzey, batı ve kuzeybatısında, DoğanĢehir ve Hekimhan çevresinde, YeĢilyurt ve DoğanĢehir arasında bulunmaktadır. Eğimleri dik, çok dik ve orta, derinlikleri ise 819, çok sığ ve orta derindir. YaklaĢık olarak % 60'1 taģlı, % 8'i kayalıdır ve Ġl genelindeki taģlı toprakların % 23'ü, kayalıların ise % 35'i bu toprak grubundadır. Kırmızımsı Kahverengi toprakların toplam oranı hektar olup bunun % 20'si toprak iģlemeli tarıma uygundur. % 69'1'i mera olarak kullanılmakta, % 4,9'u orman ve funda ile kaplı bulunmaktadır. 84

104 Bazaltik Topraklar: Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar, benzer iklim koģullarında kireçtaģı üzerinde oluģmuģ topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genellikle orta derin veya sığdır. Ağır killi topraklardır ve profilleri iyi geliģmemiģtir. A horizonunun yapısı qranülerden bloka kadar değiģir. B horizonu genellikle daha ağır bünyeli ve blok yapılıdır. Bazaltik topraklarda genellikle kireç bulunmaz. Reaksiyon nötr ile orta kalevi arasında değiģmektedir. Fiziksel özellikleri kötü olduğundan verimleri düģüktür. Malatya'da bu topraklar genellikle Kürecik bucağının batısında ve güneyinde, Arapkir'in batı ve güney batısında, Arapgir ile Arguvan arasında bulunurlar. Eğimleri dik ve çok dik, buna bağlı olarak derinlikleri sığ ve çok sığdır. % 68'i taģlı, çok az bir kısmı da kayalıdır. Ġl genelindeki taģlı arazilerin % 9'u bu grupta bulunmaktadır hektarlık yüzölçümleri ile ilde % 6,1'lik yer tutan Bazaltik toprakların % 26'sı toprak iģlemeli tarıma uygundur. % 66,6'sı mera olarak kullanılmaktadır. Çıplak Kaya ve Molozlar: Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan, parçalanmamıģ veya kısmen parçalanmıģ sert kaya ve taģlarla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında toprak bulunan kaya çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yetiģen çok seyrek orman ağaçları, çalı ve otlar bulunabilir. Malatya'da bu tür arazilerin toplam alanı hektar olup il genel yüzölçümünün % 3,2'sini oluģtururlar. Irmak TaĢkın Yatakları: Akarsuların normal yatakları dıģında, feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır. Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kaplıdırlar. TaĢkın suları ile sık sık yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarıma elveriģli olmadıkları gibi üzerlerinde doğal bitki örtüsü de yoktur. Malatya'da bu tür arazilerin toplam alanı hektardır. Ġl genel yüzölçümünün % 0,2 sini meydana getirirler. ARAZĠ SINIFLARI VE KULLANMA DURUMU Arazi sınıflarının tespit ve değerlendirilmesi için, gerek etütlerde, gerekse alınan numunelerin analizleri sonucu tespit edilen toprak özelliklerinin çeģitli yönlerden değerlendirilip derecelendirilmeleri yapılmaktadır. Yorumlama olarak adlandırılan bu derecelendirmeler, toprak raporu ve haritalarından çeģitli kurum, kuruluģ ve meslek mensuplarının yararlanmalarını sağlar. DeğiĢik topraklar ve kullanma amaçları olduğundan, yorumlamalar da değiģik amaçlarla yapılmaktadır. Bu yorumlamalardan biri olan Arazı Kullanma Kabiliyeti Sınıflaması, daha çok tarımsal amaçla yapılan bir yorumlama Ģeklidir. Arazi Kullanma Kabiliyeti Sınıflamasında toprak gruplandırılması (1) kabiliyet birimi, (2) kabiliyet alt sınıfı ve (3) kabiliyet sınıfı olmak üzere üç kategoride yapılmaktadır. Kabiliyet birimi, kültür bitkileri için uygulanan toprak idare sistemlerine hemen 85

105 hemen aynı derecede karģılık veren toprakların bir arada gruplandırılmalarıdır. Bu değerlendirmede, değerlendirmeye esas olan etütlerin ayrıntısı yeterli olmadığından, kabiliyet birimlerine göre gruplandırma yapılmamıģtır. Kabiliyet alt sınıfı, aynı tür ve aynı Ģiddet derecesindeki sınırlandırma ve zararları ihtiva eden kabiliyet birimlerinin gruplandırılmasıdır. Yorum için yapılan değerlendirmelerde etkin olan sınırlandırma ve zararlar ((1) erozyon zararı - e, (2) yaģlık - w, (3) bitki kök bölgesindeki toprak sınırlandırmaları - s, (4) Ġklim c 'dir. Bu sınırlandırmalardan Ġklim faktörü dikkate alınmamıģtır. Kullanma kabiliyeti sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları I. sınıftan VIII. sınıfa doğru giderek artmaktadır. Ġlk dört sınıf arazı, iyi bir toprak idaresi altında, yöreye adapte olmuģ kültür bitkileri ile orman. mera ve cayır bitkilerini Ġyi bir Ģekilde yetiģtirme yeteneğine sahiptir. V., VI. ve VII. sınıflar adapte olmuģ yerli bitkilerin yetiģmesine elveriģlidir. Bunlardan V. ve VI. sınıflarda toprak ve su koruma önlemleri alındığı takdirde bazı özel bitkiler de yetiģtirilebilir. VII sınıf arazilerde, çok etkin ve pahalı ıslah çalıģmaları ile ürün alınabilirse de, mevcut piyasa koģullarında elde edilecek ürün yatırın harcamalarını karģılayamaz. Sınıf I - Bu sınıf toprakların, kullanılmalarını kısıtlayan, hafif derecede bir veya Ġki sınırlandırması olabilir. Topografyaları hemen hemen düzdür. Su ve rüzgar erozyonu zararı yok veya çok azdır. Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, sodiklik (alkalilik) ve taģlılık gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri yüksek ve verimlilikleri iyidir veya gübrelemeye iyi cevap verirler. Çok üretken olup, geniģ bir bitki seçim aralığına sahiptirler. Kültür bitkileri yetiģtirilmesinde olduğu kadar cayır, mera ve orman Ġçin de güvenli olarak kullanılabilirler. Topraklar kolay iģlenmekte olup gübreleme, kireçleme, yeģil gübreleme, bitki artıkları ve hayvan gübrelerinin toprağa verilmesi, adapte olmuģ bitkilerin münavebeye alınması gibi olağan amenajman ĠĢlemlerinden bir veya birkaçının uygulanmasına Ġhtiyaç gösterirler. I. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam hektar olup. Ġl yüzölçümünün % 5,7'sini teģkil etmektedir. Bu sınıf arazilerin % 47,2'si Kahverengi, % 28,1'Inl Alüvyal, % 12,5'lnl Kolüvyal, % 9,3'ü Kırmızımsı Kahverengi ve % 2,8'Ini de Kireçsiz Kahverengi topraklar oluģturmaktadır. Hepsi % 2'den daha düģük eğimli olan I.sınıf arazilerin % 97,2'sinde toprak derin ve kalanında orta derindir. Bu arazilerin hektarında sulu, hektarında nadaslı kuru, hektarında da nadassız kuru tarım yapılmaktadır hektarı bahçe, 152 hektarı çayır olan bu arazilerin kalan hektarı da yerleģim alanı haline gelmiģ bulunmaktadır. Sınıf II - Bu sınıftaki topraklar kötüleģmeyi önlemek veya toprak ĠĢleme sırasında hava ve su iliģkilerini iyileģtirmek için yapılan koruma uygulamalarını içeren dikkatli bir toprak idaresini gerektirir. Sınırlandırmalar az ve uygulamaca kolaydır. Bu topraklar kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. Bu sınıftaki toprakların sınırlandırmaları (1) hafif eğim, (2) orta derecede su ve rüzgar erozyonuna maruzluk veya geçmiģteki erozyonun orta derecede olumsuz etkileri, (3) ideralden daha az toprak derinliği, (4) biraz elveriģsiz toprak yapısı ve iģlenebilirliği, (5) hafiften ortaya kadar değiģen, kolayca düzeltilebilen fakat yine de görülebilir tuzluluk veya sodiklik, (6) ara sıra görülen taģkın zararı, (7) drenajla düzeltilebilir, fakat sürekli olarak orta derecede bir sınırlandırma Ģeklinde var olan yaģlık ve (8) toprak kullanma ve idaresi üzerindeki hafif iklimsel sınırlandırmaların tek tek veya kombinasyon halindeki etkilerini içerir. Bu sınıftaki topraklar gerek bitki türü seçimi ve gerekse amenajman uygulamaları bakımından I.sınıf topraklardan daha az serbestlik sağlar. Bu grup topraklar özel toprak koruyucu bitki yetiģtirme sistemleri, toprak koruma uygulamaları, su kontrol yapıları veya 86

106 kültür bitkileri için kullanıldıklarında uygun ĠĢleme yöntemleri gerektirirler. Toprakların % 57,9'u derin, % 41,1'i orta derin ve % 1,0'i de sığdır. Büyük bir kısmında hafif veya orta derecede erozyon hüküm sürmektedir. Bu sınıfın % 0,5'inde drenaj yetersizliği vardır. Bu sınıfın alt sınıflarının dağılımı Ģöyledir: II e Ha % 92,8 II s Ha % 6,1 II se 378 Ha % 0,5 II w 442 Ha % 0,6 I. sınıf arazilerin hektarında kuru tarım, hektarında sulu tarım yapılmaktadır hektarı bağ ve bahçe, hektarı da yerleģim alanı olarak kullanılmaktadır. Sınıf III- Bu sınıftaki topraklar II. sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. Kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini, ekim, dikim, hasat zamanını ve ürün miktarlarını etkiler. III. sınıf arazilerde Ģu sınırlandırmaların bir veya birkaçı bulunabilir: (1) orta derecede eğim, (2) Ģiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk veya geçmiģteki erozyonun Ģiddetli olumsuz etkileri, (3) ürüne zarar veren sık taģkınlar, (4) alt toprakta çok yavaģ geçirgenlik, (5) drenajdan sonraki yaģlık veya bir süre devam eden göllenme, (6) sığ kök bölgesi, (7) düģük rutubet tutma kapasitesi, (8) kolayca düzeltilemeyen düģük verimlilik ve (9) orta derecede tuzluluk veya sodiklik. Bu sınıftaki yaģ veya yavaģ geçirgen, fakat hemen hemen düz toprakların çoğu, ĠĢlendiğinde drenaj ve toprağın yapısı ile iģlenebilirliğini sürdürecek bir ürün yetiģtirme sistemini gerektirir. BalçıklaĢmayı önlemek ve geçirgenliği düzeltmek için, böyle topraklara organik madde ilave etmek ve yaģ olduklarında iģlemeden kaçınmak gerekir. Sulanan alanlardaki III. sınıf arazi topraklarının bir kısmı yüksek taban suyu, yavaģ geçirgenlik, tuz veya sodyum birikmesinden dolayı sınırlı olarak kullanılabilmektedir. Üçüncü sınıf araziler, hektar yüzölçümleriyle Malatya ilinin % 10,2'sini teģkil etmektedir. Bu arazilerin % 0,1'ini Alüvyal. % 6,2'sini Kolüvyal. % 68,8'ini Kahverengi, % 4,5'ini Bazaltik topraklar ve % 2,8'ini Kahverengi Orman, % 1.8'ini ise Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları oluģturmaktadır. Bu sınıfın % 81,9'unu orta, % 16,3'ünü hafif eğimli topraklar oluģturmaktadır. % 1,8'i ise düz düze yakın topraklardır. % 10,4 ünde toprak derin, % 83,6'sında orta derin ve % 5,9'unda sığdır. Bu sınıftaki toprakların % 1,8'inde hafif, % 98.2 sinde orta derecede erozyon hüküm sürmektedir. Toprakların %0.1'inde drenaj yetersizliği görülmektedir. Bu sınıfın alt sınıfları Ģöyledir: III e Ha % 79,2 III es Ha % 13,5 III s Ha % 1,7 III se Ha %5.4 III w 91 Ha % 0,1 87

107 Üçüncü sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları da Ģöyledir: hektar kuru tarım, hektar sulu tarım, hektar bağ - bahçe, hektar çayır - mera, hektar 0rman ve 3059 hektar yerleģim alanı. Sınıf IV - Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. ĠĢlendiklerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Koruma önlemlerin alınması ve muhafazası daha da zordur. Çayır, mera ve orman için kullanılabilecekleri gibi. gerekli önlemlerin alınması halinde, ikileme adapte olmuģ tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları için de kullanılabilirler. Bu sınıf topraklarda (1) dik eğim, (2) Ģiddetli su veya rüzgar erozyonuna maruzluk, (3) geçmiģteki erozyonun Ģiddetli olumsuz etkileri, (4) sığ toprak, (5) düģük rutubet tutma kapasitesi, (6) ürüne zarar veren sık taģkınlar, (7) uzun süren göllenme veya yaģlık ve (8) Ģiddetli tuzluluk ve sodiklik gibi özelliklerden bir veya birkaçının sürekli etkilemesi sonucu. kültür bitkileri için kullanım sınırlıdır. Malatya ilinde IV. sınıf araziler, hektar yüzölçümü ve % 10.1'lik bir orana sahiptir. Bu sınıfın % 0,9'unu Kolüvyal, % 61,7 sini Kahverengi, % 4,2'sini Kireçsiz Kahverengi, % 12,5'ini Kırmızımsı Kahverengi, % 7,9'unu Bazaltik topraklar ve % 5,9'unu Kahverengi Orman, % 6.9'unu Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları teģkil etmektedir. Bu sınıf arazilerin % 5,4'ü hafif, % 47.6'sl orta, % 47,0'si dik eğime sahiptir. Toprakların % 2,3'ü derin, % 63,5'i orta derin, % 34,1'i sığ, % 0,1'1 ise çok sığdır. % 83,0'de orta ve % 17,0'de de Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir. IV. sınıf arazilerin alt sınıfları Ģu Ģekildedir: IV e Ha %26.4 IV es %25.1 IV se %48.5 Bu arazilerin büyük bir kısmında (76872 Ha) kuru tarım uygulanmaktadır hektarı orman ve funda, hektarı ise yerleģim alanı olarak kullanılmaktadır. Sınıf V BeĢinci sınıf araziler, yetiģecek bitki cinsini sınırlayan ve kültür bitkilerinin normal geliģmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Topoğrafya yönünden hemen hemen düzdür. Toprakları ya sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaģ, ya da çok taģlı veya kayalıdır. Sık sık taģkınlara maruz kalan taban arazilerle, düz - düze yakın eğime sahip çok taģlı veya orta derecede kayalı araziler, ya da drenaj bakımından kültür bitkileri tarımına elveriģli olmayan, fakat suyu seven ot ve ağaçların yetiģmesine uygun göllenme alanları bu sınıfa örnek olarak gösterilebilir. Tarla ve bahçe bitkileri kültürüne uygun olmamakla birlikte, çayır ıslahı yapmak veya uygun ağaç türleri yetiģtirerek bu arazilerden kazanç sağlamak mümkündür. Bu sınıfta Malatya'da hiç arazi haritalanmamıģtır. Sınıf VI - Bu sınıfa giren toprakların fiziksel koģulları, gerektiğinde tohumlama, kireçleme, gübreleme ve kontur karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su kontrolü gibi çayır veya mera iyileģtirmelerinin uygulanmasını pratik kılar. Bu sınıftaki toprakların (1) dik eğim, (2) ciddi erozyon zararı, (3) geçmiģteki erozyonun olumsuz etkileri, (4) taģlılık, (5) sığ kök bölgesi, (6) aģırı yaģlık veya taģkın, (7) düģük rutubet kapasitesi yahut (8) tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilemeyecek sürekli sınırlandırma- 88

108 ları vardır. Bu sınırlandırmalardan bir veya birden fazlasının bulunduğu topraklarda kültür bitkilerinin yetiģtirilmesi uygun değildir. Ancak çayır, mera ve orman için kullanılabilirler. Malatya ilinde hektarlık yüzölçümü ile % 11,6'Iık bir orana sahip olan VI. sınıf arazilerin % 0,1'ni Kolüvyal, %54,8 'ini Kahverengi, % 4,4'nü Kireçsiz Kahverengi, % 20,4'nü Kırmızımsı Kahverengi, % 8,0'nı Bazaltik topraklar ve % 3,5'ni Kahverengi Orman, % 8,0'ni Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları oluģturmaktadır. Bu sınıf arazilerin % 9,5'i orta ve % 90,5'i dik eğime sahiptir. Toprakların % 0,3'ü derin, %8,6 sı orta derin, % 88,6'sı sığ ve % 2,5'i çok sığdır. Bu toprakların büyük bir kısmı (% 91,7) Ģiddetli erozyona maruzdur. % 8,3'de ise orta erozyon görülmektedir. Bu sınıfın alt sınıfları Ģöyledir: VI e Ha %1,4 VI es Ha % 84,6 VI se Ha % 14,0 VI. sınıf arazilerin hektarı mera olarak kullanılmaktadır. Kuru tarım yapılan olan 48287, sulu tarım alanı 1 489, orman funda alanı ve yerleģim alanı ise 680 hektardır. Sınıf VII- Bu sınıfa giren topraklar (1) çok dik eğim, (2) erozyon, (3) toprak sığlığı, (4) taģlılık, (5) yaģlık, (6) tuzluluk veya sodiklik gibi, kültür bitkilerinin yetiģtirilmesini engelleyen çok Ģiddetli sınırlandırmalara sahiptir. Fiziksel özellikleri tohumlama ve kireçleme yapmak, kontur karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları tesis etmek gibi iyileģtirme, koruma ve kontrol uygulamalarına elveriģli olmadığından, çayır ve mera ıslahı için kullanılma olanakları da oldukça sınırlıdır. Toprak muhafaza önlemleri olmak veya alttaki arazileri korumak için ağaç dikimi veya ot tohumu aģılaması, yapıldığı, hatta istisnai bazı hallerde Kültür bitkileri bile yetiģtirildiği olursa da, bu durumlar VII. sınıf araziler için genel bir özellik sayılamaz. Malatya ilinde bu sınıf araziler hektarlık yüzölçümü ile % 51,7'lik bir ormana sahiptir. Bunun % 6,9'nu Kahverengi Orman ve % 16,2'sini Kireçsiz Kahverengi Orman toprakları, % 29,8'ini Kahverengi,% 18,4'nü Kireçsiz Kahverengi. % 21,9'unu Kırmızımsı Kahverengi ve % 6,7'sini Bazaltik topraklar oluģturmaktadır. Bu sınıftaki arazilerin % 0,1 ini hafif, % 0,4'ünü orta ve % 99,5'ni de dik eğimli topraklar oluģturmaktadır. % 18,7'si sığ, % 81,3'ü ise çok sığdır. Erozyon % 0,1'de orta, % 58,8'de Ģiddetli ve % 41,0'de çok Ģiddetlidir. VII.sınıf araziler Ģu alt sınıflara ayrılmaktadır: VII es Ha %93,5 VII s Ha % 0,5 VII se Ha % 6,0 Bu sınıf arazilerin 5908 hektarında kuru tarım yapılmaktadır hektarı orman funda, hektarı mera ve hektarı da yerleģim alanı halindedir. Sınıf VIII - Bu sınıf araziler (1) erozyon, (2) yaģlık, (3) taģlılık, (4) kayalılık, (:") düģük rutubet kapasitesi, (6) tuzluluk ve sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya bir kaçının, 89

109 önlenemeyecek derecedeki Ģiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot, ağaç ve kültür bitkilerinin yetiģtirilmesine elveriģli değildir. Çok aģınmıģ araziler, kumsallar, kayalıklar, ırmak yatakları, maden iģletmesi yapılan eski ocak ve artık alanları bu sınıfa girerler. Bu sınıf alt sınıflara ayrılmamıģtır. Bitki yetiģtirilmesine elveriģli olmasalar da yaban hayatı için ve dinlenme yerleri olarak kullanılabilirler. VIII. Sınıf araziler ilde % 3,4'lük bir oran oluģturmaktadır. Toplam alanları hektar olup hektarı ırmak taģkın yatağı ve hektarı çıplak kaya olarak haritalanmıģtır. Malatya ilinde sınıflandırılması yapılan tüm bu arazi tipleri dıģında hektar su yüzeyi bulunmaktadır.kuru tarımda kullanılan toplam hektar arazinin % 42,9'u orta eğimlidir. YaklaĢık % 50,0'inde topraklar orta derin olup, % 16,9'da erozyon hafif veya hiç yok, % 62,0'de orta derecede ve % 21,1'de de Ģiddetlidir. Bu kısıtlamalardan dolayı, kuru tarım arazileri çeģitli kabiliyet sınıflarında yer almaktadır hektar arazide nadaslı kuru tarım yapılmaktadır. Kuru tarım arazilerinin % 18,8'i sürüme elveriģli olmayan VI. ve VII. sınıf araziler olup, ekim yapılmaması gerekir. Sulu tarım yapılan hektar arazinin % 44,4'ü düz düze yakın, % 26,1'i hafif, % 21,9'u orta ve % 7,6'sı ise dik eğimlidir. YaklaĢık % 40,0'da bir sorun yoktur. Bu arazilerin % 40,7'sinde orta ve % 2,1'inde Ģiddetli erozyon vardır. Sulu tarım uygulanan toprakların % 54,9'u.derin. % 39,5'i orta derin, % 5,1'i sığ ve % 0,4'ü ise çok sığdır Ha tutan bağ ve bahçe arazilerinin % 34,9'u derin, % 45,0'i orta derin, % 18,7'si sığ ve % 1,4'ü çok sığ topraklıdır. % 29,1'de hiç veya hafif erozyon, % 57,2'de orta ve % 13,7'de de Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Bu toprakların % 46,6'sı düz ve hafif, % 53,4'ü ise orta ve dik eğime sahiptir. 298 hektarında yaģlık problemi var. Çayır - mera olarak kullanılan hektar arazinin % 95,7'si dik, % 0,1'i düz - düze yakın, % 4,2'si de hafif ve orta eğimlidir. Bu topraklar erozyondan çok fazla etkilenmektedir. % 98,0'de Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyon vardır. Toprakların % 24,3'ü sığdır. Çayır - meranın % 96,5'ni VI. ve VII. sınıf araziler, kalan kısmını ise I., III. ve IV. sınıf araziler oluģturmaktadır. Orman ve funda alanlarının % 96,9'nu VI. ve VII. kalan az bir kısmını ise III. ve IV. sınıf araziler oluģturmaktadır. Toplam orman - funda alanı hektardır. % 94,5 sığ ve çok sığ topraklı olup, % 92,1'i Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyona maruz kalmıģtır. % l,7'si orta, % 98.3'ü ise dik eğimlidir. YerleĢim alanı hektar olup, % 51.2'sini düz - düze yakın ve hafif eğimli araziler oluģturmaktadır. YerleĢim alanının % 13,2'si askeri amaç ile kullanılmaktadır. Aslında sınıflandırılan yerleģim alanlarının % 79,2 si tarım yapmaya elveriģli (I.-IV. sınıf) araziler oluģturmaktadır. Ġlin değiģik yerlerinde görülen yerleģim alan toplamına dahil 19 hektar arazi çıplak kaya olarak haritalanmıģtır.özellikle il genelinde ve topluca gözden geçirilen bu arazilerin ilçelere göre dağılımları ve kullanım Ģekilleri de Ģöyledir: Merkez ilçede arazinin % 31.0'1 kuru tarıma ayrılmıģtır. Bunun çok büyük bir kısmını(% 93,4) I.-VI. sınıf araziler, kalan az bir kısmını da VI. ve VII. sınıf araziler teģkil etmektedir. Sulu tarımda kullanılan arazi miktarları ise % 12,0 oranındadır. Ayrıca % 4,0 orman funda, % 3,1 yerleģim alanı, % 40,3 mera arazisi. % 9.3 bağ - bahçe olarak kullanılmaktadır % 49,8 de eğim % 12'nin üstünde olup, toprak sığ veya çok sığdır. Toprakların % 51,5'inde 1. ve 2. derecede erozyon, kalan kısmında ise 3. ve 4. derecede erozyon hüküm sürmektedir. 90

110 Akçadağ ilçesindeki toplam hektar arazinin hektarlık kısmında kuru tarım yapılmaktadır. Kuru tarım yapılan alanın % 33,1'inde eğim düz veya hafif, % 66,9 'unda ise orta veya diktir. Toprakların % 46,2'si derin veya orta derin, % 47,6'51 sığ ve % 6,0'51 da çok sığdır. Akçadağ ilçesinde hektar arazide sulu tarım yapılmakta olup, bunu I.,II. ve III. sınıf araziler teģkil etmektedir. Bu toprakların % 64,3'ü derindir. % 70'e yakın kısmı düz, kalan kısım ise hafif ve orta eğimlidir. Toprakların % 32,1'inde orta derecede erozyon vardır. Bahçe olarak kullanılan hektar arazinin % 53.9'u orta ve dik eğime sahiptir. % 85 i derin ve orta derindir. % 60'a yakın kısmında orta derecede, % 6,3'de ise Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir hektar çayır - mera arazisinin % 96,3'Iük kısmı dik eğimli olup, % 86'sını VII. sınıf araziler oluģturmaktadır. Tamamı dik, çok dik ve sarp eğimli olan funda alanı 7850 hektar olup Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyonun etkisi altındadır. Su yüzeylerinin oranı % 0,6 ve yerleģim alanlarınınki % 1.1'dir. Arapgir ilçesindeki toplam hektar arazinin hektarında kuru tarım, hektarında sulu tarım yapılmaktadır. Kuru tarım yapılan arazinin % 34,8'i dik eğimli, % 65,2'si ise hafif ve orta eğimlidir. Büyük bir kısmı orta derecede erozyonun etkisi altında olan sulu tarım topraklarının % 11,7'si derin ve orta derin, %23.3 ü ise sığdır. Orta ve Ģiddetli erozyonun etkisi altındaki bağ ve bahçeler hektarlık bir alan teģkil etmektedir. % 88,0'ini VI. ve VII. sınıfların oluģturduğu mera arazileri hektar olup, dik çok dik ve sarp eğime sahip sığ ve çok sığ topraklıdır hektarlık alan kaplayan orman ve fundalıklar da dik, sığ ve çok sığ alanları kapsamaktadır. Ġlçede ayrıca % 0,3 su yüzeyi ve % 0,7 yerleģim olanı haritalanmıģ olup, yerleģim alanlarının büyük bir kısmını III., VI ve VII. sınıf araziler oluģturmaktadır. Arguvan ilçesindeki toplam hektarlık arazinin % 40,1'inde kuru tarım yapılmaktadır. Kuru tarım yapılan arazilerin %80,8'i derin ve orta derin topraklı olup, % 24,3'ü düz ve yarı hafif eğimli ve kolon kısmı da orta ve dik eğimlidir. % 70'e yakın kısmında orta derecede erozyon vardır. Sulu tarım yapılan hektarlık alanın % 63,7'sini düz ve hafif eğimli, % 36,3'nü ise orta ve dik eğimli araziler oluģturmaktadır. Büyük bir kısmı derin ve orta derindir. Orta derecede erozyona maruz kalmıģlardır. Bahçe olarak kullanılan hektarlık arazinin % 47,2'sini düz ve hafif eğimli, % 52,8'ini ise dik eğimli topraklar oluģturmaktadır. Büyük bir çoğunluğunu VI. ve VII. sınıf arazilerin oluģturduğu meralar hektarlık alan kaplamaktadır. Tamamı % 12'den fazla eğime sahip olup, % 96,8'i sığ ve çok sığ topraklıdır. % 94,0'ü çok dik eğimde yer alan fundalıklar hektar yüz ölçüme sahiptir. Sığ ve çok sığ topraklıdırlar. Ġlçede % 1,1 su yüzeyi ve % 0,4 yerleģim alanı haritalanmıģtır. Darende ilçesindeki hektarlık arazinin, % 33,8'ni I. - IV., % 66,2 sini de VI., VII. ve VIII. sınıflar oluģturmaktadır. Ġlçede kuru tarım arazileri % 25,0 oranında olup, % 22.6'sı düz veya hafif eğimlidir; diğer kısmı ise orta ve dik eğime sahiptir. % 67,9'u derin ve orta derin, % 32,1'i ise sığ ve çok sığdır. Sulu tarım yapılan hektar arazi tamamen düz veya hafif eğimli olup, derin ve orta derin toprağa sahiptir. Ġlçede hektar sulanan bahçenin % 90'dan fazlasının toprağı derin ve orta derindir. %65'i düz veya hafif eğimlidir. % 6'sında Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Mera arazileri büyük bir yer tutmaktadır. (% 58.1). Bu arazilerin % 89,8'i % 12 den fazla eğime sahiptir. Toprakların % 96.9'u sığ veya çok sığ ve % 3.1'i ise orta derindir. Tamamı dik eğimli fundalıklar ise 4690 hektar olup sığ veya çok sığ topraklıdır. Bu arazilerin hepsi Ģiddetli erozyonun etkisi altındadır. Darende ilçesinde ayrıca % 0,4 su yüzeyi ve % 0.6 yerleģim alanı haritalanmıģtır. DoğanĢehir ilçesinin %23,4'ünü I.-IV., % 76.4'ünü ise VI., VII. ve VIII. sınıf araziler oluģturmaktadır. Kuru tarım arazileri hektardır. Bunların % 72,8'i hafif ve orta eğimli. % 67.2'si derin ve orta derin topraklıdır. % 76.7'sinde orta derecede ve % 23,3'de Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir. Tamamına yakın kısmını derin ve orta derin toprakların 91

111 oluģturduğu sulu tarım arazileri hektar olup, % 62,8'i düz ve hafif eğimli, % 34,7'si orta ve % 2.4'ü dik eğimlidir. % 50,0'ye yakın kısmında orta derecede erozyon vardır. % 4,2'Iik bir oran teģkil eden bağ - bahçe alanlarının % 50'ye yakın kısmı dik eğime sahiptir hektar mera arazisinin tamamı dik eğimlidir. Bu arazilerin büyük kısmı Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyon etkisinde olup, toprak çok sığdır. Sığ ve çok sığ toprağa sahip olan orman - fundalıkların % 98.8 i dik eğimli olup, Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyonun etkisi altındadır hektarlık bir alan iģgal ederler. Ġlçede bu kullanımlar dıģında % 0,2 su yüzeyi ve % 004 yerleģim alanı haritalanmıģtır. Hekimhan ilçesinde arazinin % 28,1'i kuru tarıma ayrılmıģtır. Bunun % 72,0'sini I. ve IV., kalan kısmını ise VI. ve VII. sınıf araziler oluģturmaktadır. % 65'e yakın kısmı orta derin topraklıdır. Orta ve Ģiddetli erozyon etkisi görülmektedir. Kuru tarım yapılan alanlarda orta ve dik eğim hakimdir. %45,4'ü düz ve hafif eğimli olan sulu tarım arazileri 5749 hektar alan kaplamaktadır. Toprak genellikle orta derindir. % 35,6'sı düz veya hafif eğimli, % 64,4'ü ise orta veya çok dik eğimlidir. Sulanan bahçelerin toprakları genellikle orta derindir. Buralarda orta derecede erozyon etkisi görülmektedir. Mera alanları büyük yer tutmaktadır (% 54,1). Büyük kısmını VI. ve VII. sınıf arazilerin oluģturduğu meraların % 98,5'1 % 12 den fazla eğimli ve Ģiddetli veya çok Ģiddetli erozyona maruzdur. Topraklar sığ veya çok sığdır hektar alan kaplayan orman ve fundalıklar sığ veya çok sığ topraklı olup, Ģiddetli erozyon etkisi altındadır. YerleĢim yerlerinin oranı % 0,4'tür. Pütürge ilçesinde en geniģ yayılımı % 77,2'lik oranları ile VII. sınıf araziler göstermektedir. I. - IV. sınıf araziler ise % 13,2'Iik oran teģkil etmektedir. % 0,6 da su yüzeyi haritalanmıģtır. Kuru tarım yapılan 3588 hektar arazinin büyük bir bölümü derin ve orta derin toprağa sahiptir, % 48,1 ide eğim düz veya hafiftir. Sulu tarım yapılan araziler genellikle II., III. ve IV. sınıf olup, toprak orta derindir. Orta derecede erozyon etkisi vardır. Bağ, bahçelerin oranı % 6,8'dir. % 61,2'si derin ve orta derin topraklı, % 30,3'ü düz ve hafif eğimlidir. % 79,6'sı orta derecede erozyon etkisi altındadır. Tamamına yakın kısmı dik, çok dik ve sarp eğimli ve VII. sınıf olan çayır - mera arazileri % 38,4'lük bir orana sahiptir. Buralarda orta ve Ģiddetli erozyon vardır. Orman ve fundalıkların oranı ise % 44,5'dir. Hemen hepsi dik eğimli, sığ ve çok sığ topraklıdır. Buralarda Ģiddetli erozyon vardır. Su yüzeyleri % 0,6 ve yerleģim alanı ise % 0,5 oranındadır. YeĢilyurt ilçesinin % 73,0'ünü mera arazileri oluģturmaktadır. Eğim dik, çok dik veya sarp, toprak sığ veya çok sığdır. Buralarda Ģiddetli ve çok Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir hektar olana sahip kuru tarım arazilerinin % 65,1'i düz ve hafif eğimlidir. % 1,3'lük bir oran iģgal eden sulu tarım arazilerinin % 73,4'ü derin ve orta derin, % 26.5'i ise sığ topraklıdır hektarlık bağ - bahçe alanlarının % 28,9'u düz ve hafif, % 2,4'ü orta ve % 68,7si ise dik eğimli olup, % 68,7'si sığ ve çok sığ topraklıdır. % 1,2 lik oran teģkil eden fundalıkların tamamı dik eğimli, çok sığ topraklı ve Ģiddetli erozyon etkisi altındadır. E.2 TOPRAK KĠRLĠLĠĞĠ Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde, toprak; minerallerin ve organik artıkların parçalanarak ayrıģması sonucu oluģan, yeryüzünü ince bir tabaka halinde kaplayan, canlı doğal bir kaynağı, toprak kirliliği ise toprağın, insan etkinlikleri sonucu oluģan çeģitli bileģikler tarafından bulaģtırılmasını takiben, toprakta yaģayan canlılar ile yetiģen ve yetiģtirilen bitkilere veya bu bitkilerle beslenen canlılara toksik etkide bulunacak ve zarar verecek düzeyde anormal fonksiyonda bulunmasını, toprağa eklenen kimyasal materyalin toprağın özümleme kapasitesinin üzerine çıkması, toprağın verim kapasitesinin düģmesini, ifade etmektedir. 92

112 E.2.1 Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme Özellikle endüstriyel faaliyetler esnasında bacalardan kontrolsüz olarak açığa çıkan gaz ve partiküller çok uzak mesafelere taģınarak topraklar üzerinde birikmektedir. Havaya verilen gazlar baģta CO, SO 2, NO 2, HF ve HC gibi kirletici emisyonları içermektedir. SO 2, NO X ve CO 2 gibi gazlar özellikle yağıģ dönemlerinde asit yağmurları Ģeklinde toprağa inmekte ve toprak ph sının değiģmesine neden olmaktadır. Bu değiģim toprak üzerindeki bitkisel yaģamla birlikte toprak içindeki canlı yaģamını da etkilemektedir. Ayrıca toprak içindeki kimyasal duyarlılığın bozulmasına neden olup, birçok kirleticiyi hareketli faza geçirmekte ve yer altı suyu kirliliğine yol açmaktadır. Bununla birlikte toprağın yapısındaki Ca ve Mg gibi elementlerin yıkanmasına neden olarak toprağın zayıflamasına ve tarımsal verimin düģmesine neden olmaktadır. Malatya ili Ġl Sağlık Müdürlüğü tarafından sürekli olarak SO 2 ve partikül madde ölçümleri yapılmaktadır. Ancak asit yağmurlarının toprak üzerine etkileri hususunda herhangi bir çalıģmaya rastlanamamıģtır. E Atıklardan Kirlenme Toprak kirliliğinin oluģmasında evsel, endüstriyel ve tarımsal faaliyetler sonucunda oluģan katı ve sıvı atıkların oldukça önemli bir yeri vardır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar toplanarak çöp depolama sahasında bertaraf edilmektedir. Ancak ilimizdeki çöp depolama alanın geçirgen olması yer altı sularını kirletmekte ve bazı bölgelerde toprakların tarımsal amaçlı olarak kullanılmasına engel olmaktadır. Nüfus yoğunluğu ve endüstriyel faaliyetlerin fazla olduğu ilimizde kiģi baģına düģen katı atık miktarı artmaktadır. YerleĢim birimlerinden toplanan katı atıkları önlem alınmadan düzensiz olarak araziye bırakılması toprak kirliliğine neden olmaktadır. ġehir merkezine çok yakın oluģturulan ve düzensiz olan çöp sahaları toprağı kullanılamaz hale getirirken, sağlık sorunlarını ve tehlikelerini de içermektedir. Bu tehlikeli ve zararlı atıkların çöplerin arazi doldurmada kullanılması, açığa bırakılması, naylon ve pet ĢiĢeler gibi doğada uzun süre parçalanmadan kalabilen malzemelerin yaygın olarak kullanımı ve düzensiz bir Ģekilde toplanmaması toprağı kirleten önemli unsurlardır. E.2.2 Mikrobiyal Kirlenme Evsel ve endüstriyel atıkların toprağa verilmesi ile toprakta çok sayıda ve farklı türlerde bakteri ve virüs gibi organizmalar oluģmaktadır. Bu suların tarımsal amaçlı kullanımları toprak bünyesine bol miktarda istenmeyen türdeki organizmalar geçiģine neden olmaktadır. Bu canlılar toprağın fiziksel ve kimyasal yapısını bozmaktadır. E.3 ARAZĠ Ülkemizde yurt düzeyinde ilk toprak etütleri yılları arasında toprak uzmanı Harvey Oakes (ABD) ve Türk meslektaģları tarafından yapılmıģ etütler sonucunda 1/ ölçekli Türkiye Umumi Toprak Haritası hazırlanıp yayınlanmıģtır. Planlı kalkınma dönemine geçilen 1960 lı yıllarda bu harita, çeģitli amaçlarla yapılacak planlamalarda ölçeği, ayrıntıları ve güvenirliliği bakımından yetersiz görüldüğü için Topraksu Genel Müdürlüğü tarafında 1966 yılında bütün yurt genelinde olmak üzere 93

113 daha ayrıntılı Türkiye GeliĢtirilmiĢ Toprak haritası etütlerine baģlanmıģtır. Bu etütlerin sonuçlarından toprak ve su kaynaklarının planlanmasında yaralanılmıģtır. Ancak aradan geçen 15 yıllık süre içinde görülen eksiklikler üzerine; 1-Topraklarımızın planlı ve dengeli Ģekilde kullanılması, korunması, geliģtirilmesi ve verimliliğin artırılması için yapılacak tarımsal planlamalara esas olacak verileri ortaya çıkarmak, 2-Potansiyel yüksek tarım arazilerimiz aleyhine hızla geliģen tarım dıģı amaçlı tüm yapılaģmaları verimsiz veya düģük verimli arazilere yönlendirmek için yapılması mutlak gerekli görülen Tarım DıĢı Amaçlı Arazi Kullanım Planlarına ıģık tutmak amacı ile, yıllarında 1/ ölçekli paftalar üzerinde istikģafi olarak yapılan toprak etütlerinin değerlendirilmesi ile her il için bir rapor ve harita hazırlanmıģtır. Ġlimizin yüzölçümü ,1 Km 2 dir. E.3.1 Arazi Varlığı Tablo 28-Ġl Arazisinin Niteliği Ġtibariyle Dağılımı ARAZĠNĠN KARAKTERĠ MĠKTARI (HA) TOPLAM ALAN (HA) SULANAN ARAZĠ TARIM ALANI SULANABĠLĠR ARAZĠ SUSUZ ARAZĠ TARIM DIġI ALAN ÇAYIR-MERALAR ORMAN VE FUNDALIKLAR TAġLIK-KAYALIKLAR KÜLTÜR DIġI ALAN SU SATIHLARI YERLEġĠM ALANLARI TOPLAM ALAN (ha) Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, % % Malatya İli Arazi Varlığı % TARIM ALANI (Ha) ÇAYIR-MERA ALANLARI (Ha) ORMAN VE FUNDALIKLAR (Ha) % KÜLTÜR DIġI VE YERLEġĠM ALANLARI (Ha) Grafik 1- Ġl Arazisinin Niteliği Ġtibariyle Dağılımı 94

114 E Arazi Sınıfları Tablo 29- Ġlin Arazi Sınıfları I. Sınıf Ha II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf Ha Ha Ha V. Sınıf 0 VI. Sınıf VII. Sınıf TOPLAM Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, Ha Ha Ha E Kullanma Durumu Tablo 30- Arazi Kullanma Durumu Ġli Yüzölçümü Tarım Arazileri (ha) Sulamaya ElveriĢli Saha (ha) KuruluĢunuzca Sulanan Alan (ha) DSĠ tarafından Sulanan Saha (ha) Çiftçi Ġmkanlarıyla Sulanan Alan (ha) Toplam Sulanana Alan (ha) Malatya Kaynak: Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü, 2005 TARIMSAL GELĠġĠM ALANLARI Harita 3 - Ġl Topraklarının Arazi Kullanım Kabiliyetine Göre Dağılımı 95

115 Bu tablo Agro-ekolojik alt bölgelendirmeyi göstermektedir. Agro-ekolojik alt bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alanlara bölünmesini ifade eder. E.3.2 Arazi Problemleri Malatya ili topraklarında, kültür bitkilerinin yetiģtirilmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erozyon, sığlık, taģlılık, kayalılık ve drenaj bozukluğu gibi etkinlik dereceleri değiģen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon: Malatya'da en yaygın sorun su erozyonudur. Bu sorundan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar genellikle Alüvyal topraklardan oluģan taban araziler ve Kolüvyal toprakların düze yakın ve hafif eğimli alanların da görülür. Bunlar diğer arazi tipleri ve su yüzeyleri dıģındaki ( ha) toprakların % 9,6'sını ( ha) oluģturmaktadır. YaklaĢık % 93'ü derin, % 6'sı orta derindir hektarı kuru tarım, hektarı sulu tarım altındadır hektarında bağ, bahçe tarımı yapılmaktadır. Orta derecede erozyona uğramıģ topraklar ha. ile % 23,6'Iık bir oran oluģtururlar. Orta erozyon çoğunlukla hafif, orta, dik eğimlerde ve orta derin topraklarda görülmektedir. Kuru tarım arazilerinin hektarı (% 62,0), sulu tarım arazilerinin hektarı (% 40.7) ve bağ-bahçe arazilerinin hektarı (% 57,2) orta derecede erozyona uğramıģ olup genellikle II. - III. ve IV. sınıf arazilerden oluģmaktadır. Malatya ili topraklarının hektarında (% 44,7) doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi ve arazilerin kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaları sonucu su erozyonu ĢiddetlenmiĢtir. Sığ ve çok sığ topraklı ve genellikle VI. ve VII. sınıf arazi özelliğinde olan bu alanların hektarında kuru tarım yapılmakta, hektarı mera, hektarı da orman ve funda ile kaplı bulunmaktadır. Doğal bitki örtüsü aģırı derecede tahrip olan ve hektarlık (% 22,1) alanda çok Ģiddetli erozyon görülmektedir. Bunun hektarı mera, hektarı orman funda ve 824 hektarı da diğer kullanımlarda bulunmaktadır. Erozyon sadece toprak kaybında ibaret değil aynı zamanda açlık ve çölleģme dahil bir dizi sosyal ve ekonomik çıkmazlara götürebilen çok tehlikeli bir olaydır. Toprağın taģınmasını önleyen bitki örtüsünün insanlar tarafından tahrip edilmesi ile koruyucu örtüden mahrum kalan toprağın taģınması ve aģınması olayıdır. Erozyonun birçok tipi olmakla beraber en önemlisi su ve rüzgar erozyonudur. Ġlimizde dahil Doğu Anadolu Bölgesi nde erozyon sorunu önemli boyutlara ulaģmıģtır. 96

116 Harita 4 - Malatya Erozyon Haritası Toprak Sığlığı : Topraklarda köklerin geliģtiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun temin edildiği bölgenin derinliği bitki yetiģtirme açısından önemlidir. Bu bölge derin olursa iklime uyabilen her türlü kültür bitkisini yetiģtirmek mümkün olur. Ancak Malatya ili topraklarının hektarı (% 11,1) 90 cm den fazla derinliğe sahiptir. Bunun da hektarı (% 56,1) düz ve düze yakın eğimlerde yer almaktadır. Erozyon ya hiç yok ya da hafiftir. Büyük bir kısmı I. ve II. sınıf olup kuru tarım, sulu tarım, bağ - bahçe tarımı yapılmaktadır. Yüzölçümü Ha olan orta derin topraklar % 19,6 Iık bir oran oluģturmaktadır. Genellikle hafif, orta ve dik eğimler de bulunurlar ve orta erozyondan etkilenmiģlerdir. Bunların % 62'si kuru tarım, % 11,7'si sulu tarım altındadır. Araziler daha çok III. ve IV. sınıftır. Sığ topraklar hektarlık (% 25,1) alan kaplamaktadır. Bunların % 41'i dik eğimde, % 30,6'sı sarp eğimde ve % 14,8'i orta eğimdedir. Sığ toprakların % 84,7'sinde Ģiddetli erozyon görülmektedir hektar kuru tarım arazisi hektar mera ve hektar orman funda arazisi sığ topraklarda bulunmaktadır. Bu araziler genellikle VI. ve VII. sınıftadır. Çok sığ topraklar % 44,1 'lik bir orana ve hektarlık yüzölçümüne sahiptir. Bunların % 40,3'ü çok dik eğimde, % 49,4'ü ise sarp eğimde bulunmaktadır. Çok sığ toprakların yarısında Ģiddetli, yarısında da çok Ģiddetli erozyon hüküm sürmektedir Ha. mera, Ha orman funda arazisi çok sığ topraklarda bulunmaktadır. 97

117 Sığ ve çok sığ topraklar hektarlık yüzölçümleri ile il genelinde % 69,2 lik bir oran oluģturmaktadır. Harita 5- Malatya Toprak Derinliği Haritası Toprakların Tarım DıĢı Amaçlarla Kullanılması: Ġl ve ilçe merkezlerinin yerleģimleri gittikçe tarım arazileri aleyhine geliģmekte, bunun sonucunda da yerleģim merkezlerinin etrafında yer alan tarım arazileri yok olmaktadır. Drenaj: Alüvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki geliģimine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar 533 hektarlık bir saha kaplamaktadır.yetersiz drenajlı 442 hektar arazinin 298 hektarında sulu bahçe ziraatı yapılmaktadır. 144 hektarı ise diğer kullanımlarda bulunmaktadır. Fena drenajlı 91 hektarlık arazi ise çayır ile kaplıdır. TaĢlılık- kayalılık, yaģlık ve çoraklık: Toprak iģlemeye ve bitki geliģmesine zarar verecek derecede taģlılık ve kayalılık ihtiva eden topraklar hektar (% 50.1) alanda yayılmıģtır. TaĢlılık ve kayalılık hem yüzeyde hem de profilde olabilmektedir. Profilde taģlılık ve kayalılık arttıkça, toprak miktarı, toprakların su ve bitki besin maddesi miktarı azalır, bitki geliģimi önemli derecede sınırlanır. Malatya'da taģlılık genellikle sarp, çok dik ve dik eğimlerde, ayrıca çok sığ ve sığ topraklarda görülür. Bu eğimlerde sırayla % 56.7, % 69,3 ve % 43,8 oranında taģlılık 98

118 vardır. Çok sığ toprakların % 64,4'ü, sığ toprakların % 43,7 si taģlıdır. Kayalılık ise çok sığ topraklarda ve sarp eğimde yoğundur. Çok sığ toprakların % 8.4'ü, sarp eğimdekilerin % 9,2'si kayalıdır. Topraklar orman, funda veya mera örtüsü altında ise taģlılık ve kayalılık fazla problem olmayabilir. Çünkü buralarda sürüm yapılmamakta ve çevrenin doğal bitkileri mevcut koģullara kendini uydurabilmektedir. Toprak yüzeyinde ve içinde bulunan 7,5 cm den daha büyük çapa sahip taģlar ve kayalar, toprak iģlemeye engel olarak yetiģtirilecek ürün türlerini kısıtlamakta ve verimi düģürmektedir. Malatya da kullanılan verimli topraklar 8415 hektardır. Tuzluluk ve SodikleĢme Topraktaki tuz miktarının belli bir düzeyin üstüne çıkması bitki geliģimini engellemektedir. Ġlimizde tuzluluk ve sodikleģme problemi yoktur. Ancak sulama suyunun, toprak özellikleri dikkate alınmadan uygulanması durumunda bu sorun ile karģılaģılabilir. Ülkemizde sulamanın kontrolsüz yapılması,su kalitesine önem verilmemesi ve uygun drenaj tedbirlerin alınmaması sonucunda geniģ tarım alanlarında tuzlaģma ve sodikleģme yoluyla önemli miktarda arazi kaybı olmaktadır. Gübre ve Gübreleme: Topraklarımızın büyük çoğunluğunda bitkilerin ihtiyacını karģılayacak kadar azot ve fosforun bulunmadığı tespit edilmiģtir.bu durum yüksek verim elde edebilmek için gübrelemeye olan ihtiyacı ortaya çıkarmaktadır. Malatya tarım topraklarında 2006 yılı rakamlarına göre, çeģitli besin elementleri içeren toplam ton kimyevi gübre, ton çiftlik gübresi kullanılmıģtır. Sulama: Ġlimizde tarım arazileri Sürgü Barajı, Sultansuyu Barajı, Çat Barajı, Polat Barajı, Orduzu Göleti, Margap Göleti, Kaldırım Göleti ve ġahnahan Regülatörüdür. Bu kaynaklardan genellikle cazibe ile sulama yapılmaktadır. Bunların yanı sıra Karakaya Barajından motopomp ile arazi sulaması da gerçekleģtirilmektedir. Ayrıca Tohma Çayı, ġiro Çayı ve Kuruçay ve yüzlerce irili ufaklı derelerden sağlanan sular ile de tarım arazileri sulanmaktadır. KAYNAKLAR 1-Ġl Özel Ġdaresi (Tarımsal Hizmetler Müdürlüğü), Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ÇalıĢmaları 3- Tarım Ġl Müdürlüğü Envanter Bilgileri, Ġl Tarım Müdürlüğü Malatya Tarım Master Planı Malatya Ġl Arazi Varlığı,Ankara Köye Yönelik Hizmetler Müdürlüğü,

119 F.1 EKOSĠSTEM TĠPLERĠ F.1.1. Ormanlar F. FLORA FAUNA VE HASSAS YÖRELER F Ormanların Ekolojik Yapısı Ülkemizde en önemli doğal kaynaklardan birisi ormanlarımızdır. Ormanlar ağaç ve ağaççık topluluklarının yerleri ile birlikte oluģturdukları bir ekosistemdir. Ağaçlar, ağaççıklar, mikroorganizmalar ve hayvanlar ormanın içinde klimatik, topoğrafik ve edafik faktörlerle birlikte bir denge halinde varlıklarını sürdürürler. Ülkemizde en önemli doğal kaynaklardan birisi de ormanlarımızdır. Ormanlar, ağaç ve ağaççık topluluklarının yerleriyle birlikte oluģturduğu bir ekosistemdir. Ekosistem bütünlüğü içinde ortak yaģam önemli bir yer tutar. Ağaçlar, ağaççıklar, mikroorganizmalar ve hayvanlar hep beraber ormanın içerisinde klimatik, topoğrafik ve edafik faktörlerle birlikte bir denge halinde varlıklarını sürdürürler. Dünyada ve ülkemizde hızla artan nüfus, doğal kaynaklardan aģırı derecede yararlanma zorunluluğunu meydana getirmiģtir. Böylece gittikçe artan ihtiyaçların, sınırlı doğal kaynaklardan karģılanabilmesi için ileri bir teknoloji geliģtirilmektedir. Sadece ihtiyaçların giderilmesi ve yalnız yararlanma ilkelerini ön planda tutan böyle bir teknolojik ve ekonomik geliģim sağlamak isteyen insan yeteneği, doğa düzenine bağlı kalmaktan ayrılarak çevreyi tahrip eden bir faktör haline gelmektedir. Böylece doğal denge zayıflamakta ve hatta bir çok yerlerde doğal denge tamamen bozulmaktadır. Buna karģılık çevreyi koruma bilgisi, anlayıģ ve yeteneği önemli derecede geliģmemektedir. Ormanlar, diğer doğal kaynaklardan ayrı olarak, kendisini yineleyen doğal kaynaklarımızdandır. Buna rağmen ormanlara iliģkin alan, tür ve kalite sürekli bir azalma eğilimindedir. Ormanlarımıza en fazla yıkım Ortaçağ döneminde olmuģtur. Anadolu tarih boyunca bir çok uygarlığın yerleģmesine, yaģamasına ve batıģına sahne olmuģtur. Birçok savaģlar buralarda olmuģtur. Bunun sonucu yağmalama, yıkma, bozulma ve aģırı faydalanma ormanlarımızın azalmasına, buna paralel olarak doğal dengenin bozulmasına neden olmuģtur. Bu itibarla ülkemizde toprak kayması, heyelan, çığ felaketleri, sel felaketi gibi doğal afetler sık sık gündeme gelmektedir. Dolayısıyla ülkemizde ormanların korunması ve geliģtirilmesi, bazı yasal kuralları da beraberinde getirmiģ ve Tanzimat Fermanı ile birlikte 1839 yılında ilk kez orman örgütü kurulmuģtur. Bir ülkenin ormanlık sayılabilmesi, kendi kendine yeterli olması için topraklarının en az % 25 i ormanlarda örtülü olması gerekir. Ülkemizde 20 milyon hektar ormanlık saha vardır. Buna göre ülke topraklarının %25 i ormanlarla kaplı bu da yeterli değildir. Ancak ormanlarımız ülkemiz topraklarına dengeli dağılmadığından ve 2/3 ü bozuk nitelikte olduğundan ağaç serveti, artıģı ve kalite bakımından yetersiz kalmaktadır. 100

120 F Ġlin Orman Envanteri Tablo 34- Malatya Ġli ve Ġlçeleri Ġtibariyle Ormanlık Alanlar ĠLÇE ADI ORMANLIK ALAN (HA) ĠL TOPLAMI ,52 MERKEZ ĠLÇE 9.270,9 AKÇADAĞ 7.418,5 ARAPGĠR ,5 ARGUVAN ,8 BATTALGAZĠ 688,4 DARENDE DOĞANġEHĠR 27,616 DOĞANYOL 5.470,5 HEKĠMHAN ,5 KALE 1.384,1 KULUNCAK 2.827,5 PÜTÜRGE ,9 YAZIHAN 3.332,6 YEġĠLYURT 5.573,7 Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü, 2008 F Orman Varlığının Yararları Ormanlar, yağıģları kök, gövde ve dalları ile tutarlar. Böylece selleri ve taģkınların oluģumunu önleyerek yağıģları ve akıģları zararsız hale getirirler. Ormanlar ve orman örtüsü, yer altı su kaynaklarına düzenli olarak su sağlarlar. Ormanlar, yağıģların akarsu taģkınlarının toprakları sürüklemesini önleyerek toprakları erozyona karģı korurlar. Ormanlar, günlük, yıllık, mevsimlik sıcaklıkları düzenler, toprağın donmasını ve çözülmesini geciktirir. Su buharını yoğunlaģtırarak yağmur haline dönüģtürür. Ormanlar, hava kirliliğini ve gürültüyü önleyerek insan sağlığını korur. Ayrıca ormanlar, piknik ve dinlenme alanı kullanılır. Ġklim Üzerine Etkileri Ġklimin yumuģamasına neden olur. Toprağın donmasını geciktirir. Yıllık, mevsimlik ve günlük aģırı sıcakları asgariye indirir. Toprak ve Toprak Verimliliğinin Korunması Toprağın yağıģ ve rüzgarlarla taģınmasına engel olur. Organik maddenin de taģınmasına engel olup, toprak verimliliğini arttırır. Sebze, meyve ve tahıl verimliliğini %50 arttırır. Baraj havzalarında barajların dolmasını ve ömürlerinin kısalmasını önler. 101

121 Su Varlığı ve Dengesi Ġçme suyu ve ziraat amaçlı kullanılan su kaynaklarının, yıl boyunca sürekli ve düzenli olmasını sağlar. Sağlık Ormanların insan sağlığı üzerine olumlu etkilerinden en önemlisi hava kirliliğini önlemesidir. Ayrıca gürültü kirliliğini de önlediğinden insanların hem beden hem de ruh sağlığı açısından dinlenmesine yardımcı olur. ĠĢ Alanı ve Geçim Kaynağı Mobilya, inģaat ve daha birçok sektörün hammaddesi ormanlardır. Ormancılık faaliyetleri sırasında yapılan üretim iģlerinde bizzat orman köylüsü çalıģarak geçimini sağlamaktadır. Savunma ve Güvenlik Askeri ve yasak bölgelerin, stratejik önemi bulunan yerlerin gizlenmesi ve kamufle edilmesinde yani yurt savunmasında önemli bir yere sahiptir. F Orman Kadastrosu ve Mülkiyet Konuları Ġlimizde 2010 Yılı içinde orman kadastro çalıģmaları ile ilgili olarak programa alınan 3 köy bulunmaktadır. Kadastrosu tamamlanmıģ orman alanı miktarı Ha dır yılı içerisinde 2/B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan 176 Ha dır. ġimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan 1316 Ha dır. Tescili yapılmıģ ve tahsise alınan orman alanı miktarı 2355 Ha, yıl içinde yapılan tapulu kesim miktarı 2 Ha, mevcut özel orman alanı miktarı ise 13 Ha dır sayılı Orman Kanunu nun ve 18. maddelerine göre ormanlık sahalardan verilen izin adedi miktarı ve alanları 16.6 Ha dır. F.1.2 Çayır ve Meralar Çayır ve Mera Varlığı ha arazi varlığına sahip Malatya Ġlinde ha çayır-mera alanı mevcut olup, bu alanın toplam arazi varlığı içerisindeki oranı % 47 dir Ġlde yaklaģık 330 bin dolayında BüyükbaĢ ve KüçükbaĢ hayvan varlığı mevcut olup, ortalama yıllık ton kaba yem üretimi gerçekleģmektedir. Mevcut durumda kaba yem ihtiyacının ancak yarısı karģılanabilmekte iken, Çayır Meraların ıslah edilerek kullanıma açılması neticesinde kaba yem ihtiyacının çok rahatlıkla karģılanabileceği açıktır. Ġlimizde çayır ve meralar hektar alan kaplamaktadır. Hayvan sayısı ve yetiģtiriciliği yapılan hayvanlar göz önüne alındığında ilimiz meralarının miktar olarak yeterli olduğu görülmektedir. Ancak ilimizde yağıģın yetersizliği nedeniyle çayır ve meralarımızın ot verimleri oldukça düģüktür. Ġlimizde mera tespit ve tahdit çalıģmaları oldukça iyi bir seviyede olup, ilimiz yerleģim birimlerinin %98 inde tespit, %19 unda tahdit çalıģmaları tamamlanmıģtır. Ayrıca ilimizde üç adet mera ıslah çalıģması yapılmaktadır. 102

122 MERA ISLAHINA YÖNELĠK ÇALIġMALARI Ġlimizde Islah amacıyla 3 köyde proje hazırlanmıģ olup uygulamalarına devam edilmektedir. Ġlçesi Köyü Alanı (Da) YeĢilyurt Atalar Gübreleme (2005 yılı) Da. Münavebeli Otlatma (2005) Da Yılı Sonbahar döneminde kg gübre uygulaması yapılmıģtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat Gübresi UygulanmıĢtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat Gübresi UygulanmıĢtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat Gübresi UygulanmıĢtır Yılında proje alanlarında 2 adet(10x20m) gölgelik yapılmıģtır Yılında proje alanlarında 3 adet(12x1m ve 3 kademe) sıvat yapılmıģtır. Atalar Köyü Islah ve Amenajman Projesi TamamlanmıĢtır. Ġlçesi Köyü Alanı (Da) Yazıhan Karaca Projenin Maliyeti = TL Hayvan Sayısı (BBHB) = 411,65 Karaca köyünde 2006 yılı sonbahar döneminde Da alanda 18 ton gübre uygulaması ve projenin geri kalan alanlarında münavebeli otlatma sistemi yapılmıģtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat gübresi uygulanmıģtır Yılında Münavebeli Otlatma Sistemi UygulanmıĢtır yılı Sonbahar döneminde kg TSPgübresi uygulaması yapılmıģtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat gübresi uygulanmıģtır Yılında proje alanlarında 2 adet(10x20m) gölgelik yapılmıģtır Yılında proje alanlarında 3 adet(12x1m ve 3 kademe) sıvat yapılmıģtır. Karaca Köyü Islah ve Amenajman Projesi TamamlanmıĢtır. Ġlçesi Köyü Alanı (Da) Akçadağ BayramuĢağı Projenin Maliyeti = TL Hayvan Sayısı (BBHB) = 102, Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat Gübresi UygulanmıĢtır yılı Sonbahar döneminde kg TSPgübresi uygulaması yapılmıģtır. Yine 2008 yılı içerisinde 2 adet 3 kademeli (3mx0,60m)x3 ebadında sıvat ile 1 adet 11 m x 12 m ebadında çelik konstrüksiyon üzerine ahģap kaplamadan gölgelik yapılmıģtır. Bu ıslah sahasında 2008 yılı Haziran ayı içerisinde açılıģ töreni de yapılmıģtır Yılı Ġlkbahar döneminde kg Amonyum Nitrat gübresi uygulanmıģtır Yılında proje alanlarında 2 adet(10x20m) gölgelik yapılmıģtır Yılında proje alanlarında 3 adet(12x1m ve 3 kademe) sıvat yapılmıģtır. Ayrıca; YeĢilyurt Atalar Köyü ile Akçadağ BayramuĢağı Köylerinde Ġl Özel Ġdaresi ile iģbirliği halinde mera ve yayla alanlarına toplam m. Yeni yol yapılmıģtır. Diğer yayla yollarının ise bakım ve ıslahları tamamlanmıģtır. 103

123 Çayır ve Meraların Önemi Biyolojik yaģam çemberinde çayır ve mera temel öğedir.yeryüzündeki canlılar içerisinde sadece bitkiler anorganik maddeleri fotosentez yoluyla organik yapıya çevirmeleri yeteneğine sahiptir. Çayır ve meralar öncelikle hayvancılıkta kaba yem ihtiyacını karģılamak ve doğal faunaların varlığını korumak anlamında büyük bir öneme sahiptir. Çayır ve mera alanlarımız, toprak muhafazası ve verimlilik yönünden önemlidir. Ġyi bir çayır ve merada yer alan çok farklı özellikteki bitkilerin her yıl çok farklı toprak derinliklerini, kökleri ile iģlemeleri ve artıkların toprakta mikroorganizma aktivitesine ve humus oluģturmaya katkılarıyla, toprakların hem fiziksel, hem kimyasal yönden geliģmesine,verimliliğine etkileri çok açık olarak görülmektedir. Çayır ve mera alanlarının en önemli yönlerinden biri de toprak muhafazası,erozyona karģı çok etkili koruyucu özellikte olmasıdır.ancak bu olgu,ülkemiz mera alanlarının yanlıģ kullanımından dolayı tersine dönmüģtür. Su kaynaklarının oluģumunun geliģmesi ve kalitesini etkilemeleri yönüyle önemlidir.ülkemize düģen toplam yağıģın ( m 3 ) % 36 sı( m 3 ) yüzey akıģa geçmektedir.bu yüzey akıģa geçen yağıģın çok önemli bir bölümü eğimli tarım alanlarıyla özellikle çayır ve mera alanlarının bulunduğu havzalardan akıp gitmektedir. Çayır ve mera alanlarını tahribi nedeniyle baraj ve göletler olumsuz etkilenmekte,baraj ve göletlerin ömürleri yarı yarıya kısalmaktadır. Marjinal ekolojik alanlardan maksimum yarar sağlar. Yer yüzünün ısınmasında sera etkisinin azalmasındaki etkin rolleri;yer yüzünde 7 milyar hektar civarındaki çayır ve mera alanlarının ıslah edilmesiyle, ortamdaki CO 2 miktarının azaltılması yönündeki etkin rolü tüm dünya bilim adamları tarafından kabul edilmektedir. Biyolojik çeģitlilik, gen merkezi olma özelliği ve rekreasyonsal kullanım yönüyle önemlidir. Ülkemiz Avrupa veya Kuzey Amerika kıtalarındaki toplam bitki türü sayısına yakın bitki türüne sahiptir.ġimdiye kadar tespit edilen 9 bin adet bitki türünün önemli bir bölümü mera alanlarında saptanmıģtır. Ekonomik değerleri ve katkıları açısından önemlidir. Çayır ve meraların ülke ve tarım ekonomisine yapmıģ oldukları et, süt, deri, bal gibi katkıları yanı sıra iyi bir mera alanının toprak erozyonunun önlenmesindeki etkisi, su kaynaklarının geliģimindeki etkileri, temiz ve sağlıklı bir doğa ortamının insan ve hayvan sağlığı yönüyle olumlu etkileri ile ekonomiye dolaylı bir katkı sağlamaktadır ( Büyükburç, 1999). Meraların Hukuki Durumu Tarihinde yayımlanarak yürürlüğe giren ve amacı; daha önce çeģitli kanunlarla tahsis edilmiģ veya kadimden beri kullanılmakta olan mera, yaylak, kıģlak ve kamuya ait otlak ve çayırların tespiti, tahdidi ile köy veya belediye tüzel kiģilikleri adına tahsislerinin yapılmasını, belirlenecek kurallara uygun bir Ģekilde kullandırılmasını, bakım ve ıslahının yapılarak verimliliklerinin artırılmasını ve sürdürülmesini, kullanımlarının sürekli olarak denetlenmesini, korunmasını ve gerektiğinde kullanım amacının değiģtirilmesini sağlamak olan 4342 Sayılı Mera Kanunu ile ülkemizdeki mera, yaylak, kıģlak ve umuma ait otlaklar yasal düzenlemeye kavuģturularak kullanım durumları aģağıdaki Ģekilde düzenlenmiģtir. Mera, yaylak ve kıģlakların kullanma hakkı bir veya birden çok köy veya belediyeye aittir. Bu yerler Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Komisyonun 104

124 henüz görevine baģlamadığı yerlerde, evvelce çeģitli kanunlar uyarınca yapılmıģ olan tahsislere ve teessüs etmiģ teamüllere göre; mera, yaylak ve kıģlakların köy veya belediye halkı tarafından kullanılmasına devam olunur. Mera, yaylak ve kıģlaklar; özel mülkiyete geçirilemez, amacı dıģında kullanılamaz, zaman aģımı uygulanamaz, sınırları daraltılamaz. Ancak, kullanım hakkı kiralanabilir. Kiralama ilkeleri yönetmelikle belirlenir. Amaç dıģı kullanılmak suretiyle vasıfları bozulan mera, yaylak ve kıģlakları tekrar eski konumuna getirmek amacı ile yapılan masraflar sebebiyet verenlerden tahsil edilir. Umuma ait çayır ve otlak yerlerinin kullanılmasında ve bunlardan faydalanılmasında mera yaylak ve kıģlaklara iliģkin hükümler uygulanır Sayılı Kanunun 5. maddesi ile de Mera, Yaylak ve KıĢlak Olarak Tahsis Edilecek Yerler aģağıdaki Ģekilde belirtilmiģtir. a) Kadimden beri mera, yaylak ve kıģlak olarak kullanılan yerler ile aynı amaçla kullanılmak üzere köy veya belediyelere tahsis ya da terk edilen yerler, b) Devletin hüküm ve tasarrufunda veya Hazinenin mülkiyetinde bulunan arazilerden etüt sonucu mera, yaylak ve kıģlak olarak yararlanılabileceği anlaģılan yerler, c) Mera, yaylak ve kıģlak olarak kullanılmak amacıyla kamulaģtırılacak yerler, yerler. d) Tapu kayıtlarında mera, yaylak ve kıģlak olarak görülen ve halen iģgal edilen Kullanım Amaçları ve Yararları Çayırlar, genel olarak, düz ve taban suyu yakın olan alanlarda oluģmuģ, gür geliģen, sık ve uzun boylu bitkilerden meydana gelmiģlerdir. Toprak yılın büyük bir kısmında daima nemlidir ve toprak yüzünü tamamıyla örten kuvvetli bir çim kapağı oluģmuģtur. Çayırların bitki örtüsü sık ve uzun boylu olduğu için bunlardan özellikle biçilmek suretiyle faydalanılır. Bazı hallerde, otlar kısa boylu olduğu dönemlerde ya da otlar biçildikten sonra da çayırların otlatıldığı görülmektedir. Bitki örtüsü kısa boylu olup da hiç biçilmeyen ve sadece hayvan otlatılan çayırlara taban mera adı da verilmektedir. Bu duruma, özellikle köy ve kasabaların yakınlarında karģılaģılmaktadır. Buralara sık sık hayvan salıverildiği için, nemli olan toprağı sıkıģmakta ve hem toprağın sıkıģması, hem de hayvanların otlaması nedeni ile bitkiler kısa boylu kalmaktadırlar. Çayırlardan biçilerek kurutulan otlar, özellikle hayvanların kıģ yemini temin etmede kullanılır. Meralar, meyilli, engebeli ve taban suyu derinde olan kıraç arazilerde seyrek ve kısa boylu bitkilerin oluģturduğu yem alanlarıdır. Meralar, taban suyu derinde olmak Ģartı ile düz alanlarda da olabilir. Meralardaki bitkiler seyrek ve kısa boylu olduğu için özellikle hayvan otlatmak suretiyle faydalanılır. Ancak; bazen, otun yılın yağıģına bağlı olarak, gür olması halinde meralar da biçilebilirler. Ġlimizde meralar genel olarak hayvanlar tarafından otlatılmak suretiyle değerlendirilmektedir. Çayır ve mera alanları, biri hayvan beslenmesi, diğeri de toprak ve su muhafazası bakımından olmak üzere iki yönden yararlanılmaktadır. 105

125 Hayvansal ürünlerin üretiminde hayvancılık iģletmelerinin temel ihtiyacı olan kaliteli kaba yemin, en kolay ve en ucuz karģılandığı yer olan çayır meralar aynı zamanda su ve rüzgar erozyonunu da önleyerek ekosistem içerisinde büyük önem arz etmektedirler. Hayvancılığın kaba yem ihtiyacını karģılamakla birlikte erozyonu önleme, toprak verimliliğini artırma, taban suyu ve akarsuları zenginleģtirme, biyolojik kaynak ve rekreasyon alanı oluģturma özelliğine sahip mera alanları, son değerlendirmelerin ıģığı altında yer yüzü karalarının yaklaģık yarısını içerisine alarak artık tropik ormanlar gibi korunması gerekli, değerli doğa parçaları olarak kabul edilmeye baģlanmıģtır (Büyükburç, 1999). Böyle bir öneme sahip ülkemiz mera alanları, 1950 yılında 37.9 Milyon ha iken 1991 yılında 12.4 milyon ha a düģmüģtür. Aynı dönemde 1 büyükbaģ hayvan birimine düģen mera alanı ise 4.3 ha dan 1.1 ha a gerilemiģtir (Anonim, 2000). Ülkemiz toprakları içerisinde çayır-mera alanı istatistiki olarak % 28, 1984 FAO istatistiklerine göre ise sadece hayvanların yararlandıkları alanlar göz önüne alınarak bu oran % 11.9 olarak görülmektedir (Anonim, 1984a). Bu büyük farklılığın nedeni, FAO istatistiklerinin diğer araziler kısmına dahil ettiği taģlık, kayalık, çıplak yerlerin ülkemiz istatistiklerinde çayır-mera alanı içerisinde değerlendirilmesidir. Bu verileri değerlendirdiğimizde, çayır-mera alanları geçmiģ dönem içerisinde yeterince korunup geliģtirilmediği gibi gerek alanlarında, gerekse vasıflarında gerileme yaģandığı anlaģılmaktadır. Mevcut durumları ile çayır-mera alanlarında otlatma kapasitelerinin üzerinde hayvan otlatılmaya devam edilmekte, bakımı ve ıslahların yapılmadığından verimlilikleri de giderek azalmaktadır. Bu süreçte mera alanlarındaki gerilemeye karģılık yem bitkileri üretimine de yeterli önem verilmemiģtir. Tarım ve hayvancılığı geliģmiģ ülkelerde ekili alanların % 25 i yem bitkileri üretimine ayrılmıģken, ülkemizde bu oran % 3 düzeyindedir. Yem bitkileri üretiminde görülen bu yetersizlik, ülkemiz hayvancılığın ihtiyacı olan kaba yemin en ekonomik ve en değerli kaynağı durumunda olan çayır-meraların önemini bir kat daha artırmaktadır. Ġlimizdeki mera ve çayırlar sadece hayvanlarımıza ot sağlayan yem alanları değildir. Çayır ve meraların hayvanlara yem sağlaması yanında, toprak ve su muhafazası, su toplama havzası pınar ve memba sularına kaynak olması tabii fauna ve av hayvanlarına barınak olması büyük Ģehir ve endüstri merkezlerinin kirlettiği havayı temizlemesi halkımıza önemli bir rekreasyon alanı sağlaması ve yeģil örtüsü ile çevreyi güzelleģtirmesi gibi önemli fonksiyonları vardır. Çayır ve meralarımız belirtilen bu fonksiyonları tam olarak yerine getirecek durumda olmayıp bozulmakta ve kendilerinden beklenilen faydaları sağlayamaz bir duruma gelmektedir. Bu yüzden Milli ekonomiye katkılarına gittikçe azalması yanında ileriki nesillere çok daha büyük çayır ve mera ıslahı sorunları devretme durumu ortaya çıkmaktadır. F.1.3. Sulak Alanlar Ġlimizde sulak alanlar kapsamında bir alan bulunmamaktadır. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. 106

126 F.2. FLORA Malatya floristik yönden yeterince araģtırılmamıģ, florası az ya da orta derecede bilinen bir ilimizdir. Ġç Anadolu ve Akdeniz Bölgelerinin birleģtiği yerde bulunan Malatya Anadolu çaprazının doğusunda yer almaktadır. Bu konumu ile zengin bir floraya sahip olan ilimiz Ġran-Turan bitki coğrafyası bölgesindedir. Türkiye florasında kullanılan kare sistemine göre ilin büyük bölümü B6 ve B7 karelerine girerken, güneyde küçük bir kısmı C6 ve C7 karelerine girmektedir. Malatya florası ile ilgili araģtırmalar 1986 yılında Ġnönü Üniversitesi tarafından baģlatılmıģtır. Ġnönü Üniversitesi kampüsünün çevre düzenlemesinde öncelikle yöre bitkilerinin kullanılması amaçlanmıģtır. Bu nedenle flora ile ilgili araģtırmalar yanında çevre düzenlemesinde kullanılacak bitkileri toplamak amacıyla il sınırları içinde sık sık arazi çalıģmaları yapılmıģtır. F.2.1. Habitat ve Toplulukları Malatya ili ve çevresi bitki coğrafyası bakımından karasal iklimin etkisi altındadır. Malatya ili ve çevresinde step ve ruderal vejetasyonu hakimdir.step toplulukları sekonder bir vejetasyon niteliğinde olup, klimaks durumundaki orman vejetasyonunun antropojelik etkilerle tahribi sonucu meydana gelmiģtir.oluģan sekonder karakterli step vejetasyonu, ana kayanın fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak çeģitli bitki toplulukları meydana gelmiģtir. Malatya il alanı Fırat havzası üzerinde yer alır.ġl topraklarının güneyini boydan boya kaplayan batı-doğu doğrultuda Malatya Toroslarının güneye bakan yamaçlarında yer yer derin vadilerle ardıç (cupressaceae familyası, juniperus) ormanlarına rastlanmaktadır.batı kesimlerinde ise Doğu Anadolu da hemen hemen ortadan kalkmakta olan ibreli ağaçlar vardır.dağları batı ucunda ibrelilerden kızılçamlara (Pinaceae familyası,pinus brutia) rastlanır. Tohma suyu vadisi ile Kuruçay vadisi arasını dolduran Akçababa dağları genellikle çıplaktır.buralarda yararlanılabilir toprak katını önemli bir bölümü aģınmalarla kaybolmuģ ve doğal örtüyü besleyemez duruma gelmiģtir. Bu nedenle yörede ki yaylalarda otlaklar zengin değildir. Malatya Ovası kalın bir toprak tabakası ile kaplı olup verimlidir.ancak su tutmaz ve çabuk kurur.ovanın sulanamayan kesimlerinde tahıl türleri, sulanabilen kesimlerinde sanayi bitkileri ve meyve yetiģtirilir.doğanģehir ovası üzerinde yer yer görülen tepeler bodur meģe (Fagaceae familyası, Quercus ceris) ormanları ile kaplıdır.ġlde doğal örtüyü yapraklı ağaçlarda meģe, ibrelilerden ardıçlar ve kızılçamlar oluģturur.orman kuģağından kurak kuģağa geçiģinde bitki örtüsünü çayır otları, çalılar ve yabani meyve ağaçları oluģturur. Malatya yöresinde bitki örtüsü olarak step baskın durumdadır. DoğanĢehir, Hekimhan, Arapgir ve Pütürge çevrelerinde yer yer meģe çalılıklarına rastamak mümkündür. Akdeniz Bitki Coğrafyası Bölgesi elementi olan Pinus brutia (Kızıl çam), ilin güneyinde Erkenek Kasabası na kadar ulaģmaktadır.sulak alanların çevresinde bulunan bitki topluluklarından ise Phragmites australis (Su sazı) baskın olarak gözlenmektedir. Habitat Sınıfları: 1. Orman 2. Maki 3. Frigana 107

127 4. Kültür Alanları 5. Kuru Çayır 6. Nemli çayır,bataklık ve sulak alan 7. Yol kenarı 8. Kayalık F.2.2. Türler ve Populasyonları 1986 yılından itibaren Ġnönü Üniversitesi tarafından devam eden arazi çalıģmalarında soğanlı, rizomlu ve yumrulu bitkilerden 550 kadar örnek toplanmıģtır. Bu örneklerin, çekilen resim ve slaytların da yardımı ile değerlendirilmesi sonucu Malatya il sınırları içerisinde monokotillerden 5 familyaya dahil 26 cins ve 107 türün (112 takson) bulunduğu saptanmıģtır. Türlerin listesi aģağıda verilmiģtir Türlerin familyalara göre dağılımı Ģöyledir: Liliaceae 74 (77 takson), Ġridaceae 14., Araceae 9 (11 takson), Amaryllidaceae 5, Orchidaceae 5. 22'si Türkiye için endemik olan 112 taksonun fıtocoğrafik bölgelere dağılımı ise Ģöyledir. Iran-Turan elementi 64, Akdeniz elementi 18, Avrupa-Sibirya elementi 1, çok bölgeli 25. AraĢtırma alanı tamamen Iran-Turan bölge içerisindedir. Bu nedenle taksonların %57,1 'ının Iran-Turan bölge elementi olması doğaldır. Türkiye Florası'nda, yukarıda adı geçen 5 familyadan 30 taksonun Malatya yöresinde bulunduğu kayıtlıdır. Ġnönü üniversitesi tarafından yapılan arazi çalıģmaları sırasında yapılan gözlemlerde, Malatya çevresinde aģırı erozyon söz konusudur. Bu nedenle birçok türün 5-10 m 2 gibi dar alanlarda yaģama mücadelesi verdiği saptanmıģtır. Uzun vadede gerçekleģtirilen bu araģtırma ile soğanlı, yumrulu ve rizomlu 82 türün yayılıģ alanı ve varyasyonları ile ilgili yeni bulgular elde edilmiģtir. Birçok türün de dar alanlarda bulunduğu saptanmıģtır. AraĢtırma alanında tespit edilen türlerin listesi: AMARYLLlDACEAE *Galanthus fosteri Baker Akd. B7. *Ixialirian talaricum (Pallas)Herbert subsp montanum (Labıll.)Takht IR-Tur *Sternbergia ciusiana (Ker-Gawler)Ker-Gawler ex Sprengel tr-tur. *S colchiciflora Waldst & Kit *S fıscheriana (Herbert)Rupr. ARACEAE *Arum balansanum RMiII End Akd. *A. detruncatum C.A.Meyer ex Schott var caudatum Engler End. Ir-Tur *A. detruncatum C.A.Meyer ex Schott var detruncatum *A dioscoridis Sm var. liepoldtii (Schott)Engler Akd *A. dıoscoridis Sm. var.luschanii RMiII End. Akd. *A. elongatum Steven subsp. elongatum Ir.-Tur. *Biarum bovei Blume Ir.-Tur. *B. carduchorum (Schott)Engler Ir.-Tur. *Eminium intortum (Banks & Sol.}O.Kuntze Ir.-Tur. *E rauwaımi (Blume)Sehott subsp. rauwc/ttii Ir.-Tur. *E spiculatum (Blume)Schott var. spicu/atum Ir.Tur. B7 108

128 IRIDACEAE Crocus biflorus Miller subsp. tauri (Maw)Mathew Ir.-Tur. C. cancellatus Herbert subsp damascenus (Herbert)Mathew Ir.-Tur. *C. kotschyanus C.Koch subsp. cappadocicus Mathew End. Ir.-Tur. *C. pallasii Goldb. subsp. turcicus Mathew *Gladiolus atroviolaceus Boiss. Ir.-Tur. G. italicus Miller *G. kotschyanus Boiss. Ir.-Tur. *Ġris caucasica Hoffm. subsp. turcica Mathew Ir.-Tur. *I. danfordiae (Baker)Boıss. End Ir.-Tur. *I. galatica Siehe End. Ir.-Tur. *I. persica L. Ir.-Tur. *I. reticulata Bieb. var. reticulata Ir -Tur. *I. sari Schott ex Baker End. Ir.-Tur. *I. schachtii Markgraff End. Ir.-Tur. LlLIACEAE Allium ampeloprasum L. Akd. C7 *A. asclepiadeum Bornm. Ir.-Tur B7 ' *A. asperiflorum Miscz Ir.-Tur. C6. C7 *A. atroviolaceum Bois. C7 *A. callidictyon C.A. Meyer ex Kunth Ir.-Tur. *A. cappodocicum Boiss End. Ir -Tur *A. cardiostemon Fisch. & Mey Ir.-Tur. *A. chrysantherum Boiss. & Reuter Ir.-Tur *A. dictyoprasum C.A. Meyer ex Kunth Ir.-Tur *A. kharputense Freyn & Sint Ir-Tur. *A. Iycaonicum Siehe ex Hayek B7 *A. macrochaetum Boiss & Hausskn. subsp. maeroehaetum 1r.-Tur.C7 *A. myrianthum Boiss Ir.-Tur. C7 *A opacum Rech fıl. Akd *A paniculatum L subsp paniculatum Akd. *A. pseudoampeloprasum Mıscz & Grossh Ir.-Tur A pseudoflavum Vved End Ir-Tur C7 A pustulosum Boıss & Hausskn Ir-Tur *A. scabrifflorum Boiss End Ir -Tur C7 *A. scorodoprasum Lsubsp rotundum (L.)Stearn Akd A. sintenisii Freyn End Ir.- Tur A stamineum Boıss Akd A. tauncola Boiss End Ir - Tur. *A. tchihatschewii Boıss End. Ir -Tur. A vinale L *Bellevalia fornucoluta (Fomın)Deloney End. Ir -Tur. C7 *B. gracilis Feınbrun End. Ir-Tur. *B. longipes Post Ir-Tur. B7 B sarmatica (Pallas ex Georgl)Woronow *B. tauri Feinbrun End Akd. Colchicum falcitolium Stapf Ir.-Tur C7 *C. kotschyii Boiss. Ir-Tur. B7 *C. szovitsii Fisch & Mey. Ir.-Tur. *C. triphyllum G.Kunze Akd. C7 Fritillaria armena Boiss. End. Ir.-Tur. F. assyriaca Baker subsp assyriaca Ir-Tur. *F. assyriaca Baker subsp. melananthere Rıx End. Ir.-Tur. B7 F. aurea Schott End. Ir.-Tur. 109

129 *F. fleisecheriana Steudel & Hochst. ex Sçhultes & Schultes fil End. Ir -Tur. *F. imperlalis L. Ir.-Tur. *F. persica L. Ir.-Tur. C7 F. pinardii 801S5. Ir.-Tur.. *Gagea bohemica (Zauschn.) Schultes & Schuıtles fıl *G. bulbifera (Pallas)Schultes & Schultes tıl. *G fibrosa (Desf) Schultes & Schultes rtl. B7 *G. fistulosa Ker-Gawler *G.foilose (J & C. Presl)Schuites & Schultes fıl. C7 *G. gageoides (Zucc }Vved. Ir.-Tur B7 *G. glacialis C.Koch Ir -Tur. C7 *G granatellii (Parl }Parl Akd *G. luteoides Stapf *Gagea reticulata (pallas) Schultes & Schultes fil. Ir -Tur G. taurica Steven Ir -Tur. C7 *G. uliginosa Sıehe & Pascher Ir -Tur Hyacinthella acutiloba K Persson & Wendelbo End Ir -Tur Hyacinthus orientalis L subsp. chionophilus Wendelbo End Ir-Tur *H. orientalis L subsp orientalis Akd *Muscari armeniacum Leichtlin ex Baker *M. aucheri (Boiss)Baker End *M. comosum (L )Miller Akd *M. longipes Boiss Ir -Tur *M. neglectum Guss *M. tenuiflorum Tausch Ornithogalum alpigenum Stapf End Akd *O. arcuatum Steven Ir -Tur. *O. montanum Cyr O narbonense L Akd *O. oligophyllum E D Clarke *O. orthophyllum Ten *O. platyphyllum Boiss *O. sphaerocarpum Kerner *O. umbellatum L. *Puschkinia scilloides Adams Ir-Tur. *Scilla melaina Speta Akd *Tulipa armena Boiss var. armena Ir -Tur. *T. armena Boiss. var. Iycica (Baker)Marais End C7 *T. sintenisii Baker End. Ir.-Tur. ORCHIDACEAE *Dactylorhiza osmanica (KI.)Soo var. osmanica End Ir-Tur Epipactis veratrifolia Boiss. & Hohen Avr.-Sib Himantoglossum affine (Boiss)Schlecter Akd *Orchis palusfris Jacq. Platanthera chlorantha (Custer}Reichb F.3. FAUNA Yapılan literatür çalıģmalarında Malatya da kültür hayvancılığı yanında yabanıl yaģam da oldukça zengindir. Ġlde kanatlı hayvanların hemen hemen bütün türleri yaģar. BaĢlıcaları; yaban güvercini, sığırcık, bıldırcın, çil keklik, kınalı keklik, çulluk, ördek, yaban 110

130 kazı, bağırtlak ve leylektir. Son yıllarda, eskiden sayıları fazla olan ve ilin her yöresinde bulunan keklikler, aģırı avlanma nedeniyle belirgin biçimde azalmıģtır. Malatya da kanatlılar kadar zengin olmasa da, bazı önemli kanatsız hayvan türlerine rastlanmaktadır. YeĢilyurt, KadiruĢağı, Porga ve Pütürge çevrelerinde az sayıda karaca vardır. Korumaya alınan bu hayvanın avlanması yasaktır. Hekimhan ve Arapgir in dağlık kesimleri ile, Pütürge yörelerinde çok sayıda çakal ve az sayıda dağ keçisi vardır. Dünyada ve ülkemizde türü tükenmekte olan dağ keçisinin avlanması yasaklanmıģtır.yabanıl hayvanlardan Pütürge, Arapgir ve Akçadağ çevresinde ayı, tüm ilde kurda rastlanır.sansar Hekimhan, Darende, Arapgir ve Pütürge yörelerinde, domuz Pütürge ve merkezde yaģar.tavģana en çok Fırat ırmağının oluģturduğu adacıklarda olmak üzere tüm ilde rastlanır.ayrıca bol miktarda porsuk, kirpi ve yılan vardır. F.3.1. Habitat ve Topluluklar Konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. F.3.2. Türler ve Popülasyonları Yapılan arazi ve literatür çalıģmaları sonucunda ilimizde bulunan ve bulunması muhtemel fauna türlerinden; Amfibia türleri, KuĢ Türleri, Sürüngen türleri,ġki yaģamlılar ve Memeli Türleri verilmiģtir. Ġlgili tablolarda her türün familyası,türkçe adı, IUCN(ERL) KATEGORĠSĠ, Red Data Book kategorisi ve Bern SözleĢmesi Ek-2 ve Ek-3 listelerinin hangisinde yer aldığı belirtilmiģtir. Ali Demirsoy (1996) a Göre Red Data Book Kategorileri: E=Tehlikede(endangered):Ġlgili taksonun (tür yada alttür)soyu tükenme tehlikesiyle karģı karģıya;soyun tükenmesine neden olan etkenler sürmektedir. Ex=Soyu tükenmiģ(extinct):takson doğada yok olmuģtur veya yinelenebilecek sayının altına düģmüģtür.ancak koruma altında soyunu devam ettirmektedir. I=Bilinmiyor(indeterminate):Taksonun durumu bilinmiyor. K=Yetersiz bilinenler(insufficient):bilgi yetersizliğinden ötürü taksonun durumu belirsiz. Nt=Henüz takson tehlike altında değil O=Takson tehlike dıģı (out of danger):daha önce tehlike altında iken,alınan koruma önlemleri ile kurtarılmıģ. R=Nadir(Rare):Küçük populasyonlar alinde bulunan,ģu anda tehlikede olmayan,ancak gerkli koruma önlemleri alınmazsa V kategorisine girmeye aday taksonlar. V=Zarar görebilir(vulnerable):soyu hızla tükene ve önlem alınmazsa yakın gelecekte yok olma riski yüksek taksonlar IUCN Risk Sınıfları: IUCN tarafından yayınlanan Red List kategorileridir.avrupa ülkelerinde IUCN risk sınıflarına göre flora ve fauna türlerinin sınıflandırılması 1970 li yıllardan itibaren gerçekleģtirilmeye baģlanmıģtır. 111

131 (EW): VahĢi hayatta nesli tükenmiģ Bu türler ya insanların himayesi altında botanik bahçesi,hayvanat bahçesi gibi ortamlarda koruma altındadırlar,ya da dar bir alanda doğallaģmıģ haldedirler. (CR): Ciddi tehlike altında Yakın gelecekte doğal hayatta yok olma riski çok yüksek olan türler. (EN): Tehlike altında Doğal hayatta henüz ciddi tehlike altında olmayıp,yakın gelecekte çok yüksek risk altına girebilecek türler. (VU): Hassas Henüz ciddi tehlike altında olmayan,ancak orta vadede yok olma riski ile karģı karģıya kalacak türler. (LR):DüĢük risk Yukarıda belirtilen risk sınıflarına girmeyen ve henüz herhangi bir riskle karģı karģıya olmayan türler.üçe ayrılırlar: 1.(cd): Korumaya bağımlı Eğer tür belirli bir program çerçevesinde koruma altına alınmazsa,önümüzdeki 5 yıl içerisinde yukarıdaki risk sınıflarından birine dahil olaibilir. 2.(nt): Yakın tehdit altında Korumaya bağımlı olmayan,ancak (VU) kategorisine girmeye aday türler. 3.(Ic): En az endiģe verici Korumaya bağımlı olmayan,ya da yakın gelecekte risk altında olmayan türler. Türkiye nin KuĢları (KĠZĠROĞLU,1989) adlı kitabına dayanarak bazı kuģ türlerinin Red Data Book kategorileri (ERZ,1977;HEINWALD et all.,1981; BAYERISCHE STAATSMINISTEIUM 1982 a and b ;GEEP 1984) e göre tehlike altındaki türler Ģu Ģekilde sınıflandırılmıģtır.yukarıdaki listede bu türlerin tehlike kategorileri yanlarında verilmiģtir. A 1 : Nesli Tehlikede Olanlar A 2 : ġiddetli Tehlikede Olanlar B : Geçici ve Transit Türler A 3 : Tehdit Altındakiler A 4 : Tehlike Sinyali Verenler Balıklar Malatya da Derme suyu dıģındaki akarsularda, zengin sayılabilecek bir yabanıl yaģam vardır. Akarsularda en çok rastlanan balık türü alabalıktır. Fırat ırmağında alabalık dıģında bol miktarda sazan, yayın ve kum balığı vardır.bunlara ek olarak Fırat ve Tohma ırmaklarında su kaplumbağası, yengeç ve tatlı su midyesine rastlanır. Beydağlarındaki sularda kayabalıkları vardır.kayabalıkları su samurlarının baģlıca besinini oluģturmaktadır. 112

132 Tablo 32 Karakaya Baraj Gölü, Beylerderesi, Sultansuyu ve Tohma Çayı Balıkları Familya I : Salmonidae I-TÜR:Oneorhyneus mykiss (Kültür) 2- Alttür : Salma trulta maerostigma Familya II : Cyprinidac 3- TÜR: Cyprinus carpio (Kültür) 4- TÜR: Aeanthobrama marmid 5-TÜR: Chondrostoma regium 6- Alttür :Leuciseus eephalus orientalis 7 -Alttür :Alburnoides hiplinelatus fasciaılis 8- TÜR:Chalealburnus mossıdensis 9- TÜR: Alburnus heckeli 10-TÜR: Cyprinion macrostomus 11-TÜR: Capoeta trıflta 12-Alttür: Capoeta Gapdefa umbla 13-Alttür : Garra rufa obtusa 14-TÜR:Barbııs esoxinus 15- Alttür: Barbus plebejus laeerta 16- Alttür: Barbus rajanarum mystaeeus Kaynak: Ġnönü Üniversitesi Familya III : Cobitidae 17- TÜR: Orthrias angorae 18- TÜR: Orthrias euphratieus 19- TÜR: Orthrias tigris 20- TÜR: Cobitis eobitis Familya IV : Sisoridae 21- TÜR: Glyptothorax sp. Familya V: Mastacembelidae 22 - TÜR: Mastaeembelus simaek KISALTMALAR (Tablo 37 deki) FĠ :Faaliyet alanı ve çevresindeki populasyon yoğunluğu FD :Faaliyet ve çevresi dıģındaki populasyon yoğunluğu EVRDB :European Vertarete Red Data Book AVL :Merkez Av Komisyon Kararı END :Endemik A :Anket L :Literatür Habitat :Tespit edilen türün yaģadığı alan öz. ERL :European Red List B :Bölgesel Endemik Y :Yaygın Endemik L :Lokal Endemik 113

133 Tablo 33- Ġl Genelinde KuĢ Türleri Listesi LATĠNCE ADI TÜRKÇE ADI FĠ FD RDB EVRDB IUCN END BERN SÖZ AVL KAYNAK AVES KUġLAR ACCIPITRIFORMES YIRTICI KUġLAR ACCIPITRIDAE ATMACAGĠLLER Buteo rufinus kızıl Ģahin az az X Y EK- III Ek-1 L Circus cyaneuus gök delice az orta X Y EK- III Ek-1 L FALCONIFORMES DOĞANLAR FALCONIDAE DOĞANGĠLLER Falco tinnunculus kerkenez az çok X Y EK- II Ek-1 L COLUMBIFORMES GÜVERCĠNLER COLUMBIDAE GÜVERCĠNGĠLLER Streptopelia turtur üveyik az az Y EK- III Ek-3 L Columba livia kaya güvercini orta çok Y EK- III Ek-3 L APODIFORMES SAĞANLAR APODIDAE EBABĠLGĠLLER Apus apus ebabil az az Y EK- III Ek-1 L PICIFORMES AĞAÇKAKANLAR PICIDAE AĞAÇKAKANGĠLLER Dendrocopus syriacus alaca ağaçkakan az az Y EK- II Ek-1 L PASSERIFORMES ÖTÜCÜ KUġLAR ALAUDIDAE TARLAKUġUGĠLLER Galerida cristata tepeli toygar az az X Y EK- III Ek-2 L HIRUNDINIDAE KIRLANGIÇGĠLLER Hirundo rustica Kır kırlangıcı az az X Y EK- II Ek-1 L 114

134 LATĠNCE ADI TÜRKÇE ADI FĠ FD RDB EVRDB IUCN END BERN SÖZ AVL KAYNAK MOTACILLIDAE KUYRUKSALLAYANGĠLLER Anthus pratensis çayır incirkuģu az çok Y EK- II Ek-1 L TURDIDAE ARDIÇGĠLLER Oenanthe isabellina Boz kuyrukkakan az az Y EK- II Ek-1 L Turdus merula kara tavuk az az Y EK- III Ek-3 L PARIDAE BAġTANKARAGĠLLER Parus ater çam baģtanarası az az Y EK- II Ek-1 L Parus major büyük baģtankarası az az Y EK- II Ek-1 L REMĠZIDAE ÇULHA KUġLARI Remiz pendulinus çulha kuģu az az Y Ek-2 L LANIIDAE ÇEKĠRGE KUġLARI Lanius minör Karaalınlı Örümcek kuģu az çok X Y EK- III Ek-2 L Lanius collurio Kızılsırtlı Örümcek KuĢu orta çok X Y EK- III Ek-2 L CORVIDAE KARGAGĠLLER Pica pica saksağan az az Y Ek-3 L STURNIDAE SIĞIRCIKGĠLLER Sturnus vulgaris sığırcık az az Y Ek-2 L PASSERIDAE SERÇEGĠLLER Passer hispaniolensis Söğüt serçesi az az Y EK- III Ek-2 L Passer domesticus ġehir serçesi Ek-3 FRINGILLIDAE ĠSPĠNOZGĠLLER Carduelis carduelis saka az çok Y EK- II Ek-1 L Fringilla coelebs ispinoz az az Y EK- III Ek-2 L Carduelis chloris florya az az Y EK- II Ek-1 L Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,

135 Tablo 34- Sürüngenler, Ġki yaģamlılar ve Memeliler Tür Listesi LATĠNCE ADI TÜRKÇE ADI ERL BERN SÖZ. KAYNAK HABĠTAT REPTĠLES LACERTIDAE SÜRÜNGENLER ÖZKERTENKELEGĠLLER Lacerta donfordi anatolica Toros kertenkelesi EK-III L Ağaçlık alanlar ve yerleģim yerleri Lacerta parva Cüce kertenkele EK-II L Ağaçlık alanlar ve yerleģim yerleri TESTUDINIDAE MAMMALS SORICIDAE KAPLUMBAĞAGĠLLER MEMELĠLER Sorex minitus Sivri burunlu cüce fare EK-III L Ağaçlık alanlar ve yerleģim yerleri Neomys fodiens Sivri burunlu su faresi EK-III L Ağaçlık alanlar ve yerleģim yerleri MICROCHIROPTERA RHINOLOPHIDAE KÜÇÜK YARASALAR Rhinnolophus euryale Nal burunlu yarasa EK-II L Ağaçlık alanlar ve mağaralar VESPERTILIONIDAE Pipistrellus pipistrellus Cüce yarasa EK-III L Ağaçlık alanlar ve mağaralar RODENTIA CRICETIDAE Microtus guenberi Adi tarla faresi EK-III L Tarla ve çayırlar, yerleģim yerleri Mesocricetus brandti Dağ sıçanı EK-III L Tarla ve çayırlar, yerleģim yerleri Cricetulus migratorius Cüce avurtlak EK-III L Tarla ve çayırlar, yerleģim yerleri Arvicola terrestris Su sıçanı EK-III L Tarla ve çayırlar, yerleģim yerleri SPALACIDAE Splax leucodon Küçük kör fare EK-II L Tarla ve çayırlar, yerleģim yerleri Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,

136 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Bu kanunun amacı; hayvanların rahat yaģamlarını sağlamak, hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karģı en iyi Ģekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamaktadır. Bu amaçla oluģturulan Ġl Hayvanları Koruma Kurulu hayvanların korunması ve mevcut sorunlar ile çözümlerine yönelik çalıģmalarına devam etmektedir. Ġl hayvanları koruma kurul sekretaryasını Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü yürütmektedir. Kanun ve uygulama yönetmeliği gereği hayvanların korunması ve refahının sağlanması ile ilgili kurum ve kuruluģların il düzeyindeki faaliyetlerini izlemekte, yönlendirmekte ve bu konuda ki gerekli koordinasyonu sağlamaktadır. Ayrıca Yönetmeliğin uygulamasını sağlamak için gerekli denetimleri yapmaktadır. F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar Konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. F Sahipsiz Hayvanlar Malatya Belediyesi sahipsiz hayvanlardan sadece sokak köpekleriyle ilgilenmekte olup, 2008 yılı içerisinde toplam 819 adet sokak köpeği yakalanarak veteriner hekim kontrolünde hayvan toplama ve barındırma merkezine getirilerek bakım ve beslanmaleri yapılmıģtır. Bu hayvanların 10 günlük müģahedesinden sonra, kısırlaģtırma, kuduz aģıları, parazit aģıları yapılarak kayıt altına alınmıģtır Ancak bunlardan tedavileri mümkün olmayan 122 adet köpek itlaf edilmiģtir. 314 adet köpek ise değiģik zamanlarda talepte bulunan vatandaģlara ücretsiz olarak verilerek sahiplenilmeleri sağlanmıģtır Toplama merkezinde kalan diğer köpekler ise kısırlaģtırma iģleminden 15 gün sonra kayıtları yapılıp, tıbbi bakımları ve gerekli aģıları yapıldıktan sonra alındıkları bölgelere sağlıklı bir Ģekilde bırakılmıģtır. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil ve Yaban Hayvanlar F baģlığında konu ile ilgili bilgi verilmiģtir. F Hayvan Hakları Ġhlalleri Konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği Konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. 117

137 F.4. HASSAS YÖRELER Ġlimizde arkeolojik ve doğal sit alanları mevcuttur. F baģlığında detaylı olarak verilmiģtir. F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Ġlimiz, Orduzu Beldesi, PınarbaĢı mevkiinde bulunan 38,69 ha büyüklüğündeki alan; bünyesinde taģıdığı doğal ve kültürel değerleri ile ülkemizin ender sahalarından olup halkın dinlenme ve eğlenmesi amacıyla, Turgut Özal Tabiat Parkı olarak tescil edilmiģtir. Tabiat Parkının uzun devreli geliģim plan yapımı devam etmektedir. Halkımızın yörelerinde bulunan bitki türlerini tanıyarak Doğa koruma bilincinin geliģtirilmesinin yanı sıra, doğal kaynakların tanıtımı ve korunmasına hizmet etmek amacıyla, Ģehir merkezine en yakın ve kolaylıkla ulaģılabilecek bir alanda kurulmuģtur. Turgut Özal Tabiat Parkının uzun devreli geliģim planı ihale edilmiģ olup, yapım aģamasındadır. Turgut Özal Tabiat Parkından Görüntüler 118

138 Turgut Özal Tabiat Parkından Görüntüler F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları Yaban Hayvanı Üretme Ġstasyonu: Ülkemizdeki nesli tehlike altında olan Yaban Hayvanlarının doğal ortamda üretilmesi amacıyla Ġlimiz Hekimhan Ġlçesi Yağca Köyü sınırları dahilinde 67 Ha alanda kafes tel ile çevrili Yaban Hayvanı Üretme Ġstasyonu kurulmuģtur. Ġstasyonda Konya dan getirilen ve Endemik Türlerden (Sadece Konya da yetiģmektedir.) Yaban Koyunu, Urfa Ceylan Pınarından ceylan ve Adana Antalya Ġllerinden getirilen Yaban keçilerinin üretilerek çoğaltılmasına çalıģılmaktadır. Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar ġube Müdürlüğü tarafından çiftliğin sürekli gözetimi ve kontrolü yapılmaktadır. Üretme Ġstasyonunda misafirlere yaban hayvanlarını ziyaret etme, dinlenme ve piknik yapma imkanları sağlanmaktadır. Yurdumuzda nesli azalmıģ, bazı yerlerde tükenmiģ kanatlı yaban hayvanlarının çoğaltılması ve yeniden doğaya kazandırılması amacıyla yapılan çalıģmalar çerçevesinde 2006 yılında doğaya Sülün ve Kınalı Keklik yerleģtirilmiģtir. Bu kapsamda Akçadağ ve YeĢilyurt ilçelerinde tespit edilen sahalara 500 adet kınalı keklik ve 500 adet sülün yerleģtirilmiģtir. Saha, Yaban Hayatı YerleĢtirme sahası olarak 3 yıl süreyle ava kapatılmıģ, gerekli tanıtım ve ikaz levhaları yerleģtirilerek halka gerekli duyurular yapılmıģ ve Ġl Çevre Orman Müdürlüğü tarafından Koruma Kontrol ÇalıĢmaları yapılmaktadır. Ayrıca aynı kapsamda yapılan çalıģmalarımızın devamı amacıyla 2008 yılında Konak kasabasına yerleģtirilmek üzere Genel Müdürlüğümüz tarafından Ġlimize 2008 yılında

139 adet kınalı keklik tahsis edimiģ olup, Kasım ayında gerekli görülen yerlere ilaveler yapılacaktır yılı içinde de ilimize tahsis edilen 2000 adet kınalı keklik yıl içerisinde DoğanĢehir Ġlçesi, Sürgü Kasabasının bulunduğu bölgeye yerleģtirilecektir. Kınalı Keklik Üretme Ġstasyonu: Ġlimiz ve bölgemiz illeri av ve yaban hayvanlarının doğadaki popülasyonlarını koruyarak devamını sağlamak amacıyla, ilimizde Kınalı Keklik Üretme Ġstasyonu kurulması için çalıģmalar baģlamıģtır. Üretim istasyonu kuruluģ yeri ve yer seçimi için öngörülen hususlar dikkate alınarak yapılan inceleme, araģtırma ve çalıģma sonucu Malatya Ġnönü Üniversitesi yerleģke alanında kurulmasına karar verilen adet/yıl üretme kapasiteli üretme istasyonu için Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğümüzle Ġnönü Üniversitesi Rektörlüğü arasında protokol imzalanmıģtır. Kınalı Keklik Üretme Ġstasyonu ön etüt raporu Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce onaylanmıģ olup, tesis proje yapım aģamasındadır. Yıl sonu itibariyle üretme istasyonu hizmete açılarak, 2011 yılında üretime baģlaması planlanmaktadır. Ormanlarımızın korunmasının yanında, yaban hayvanlarının yaģama alanlarının korunması, mevcut kaynak değerlerimizin gelecek nesillere aktarılarak sürdürülebilir yönetimin sağlanması, kaçak ve usulsüz avcılığın önlenmesi hassasiyetle üzerinde durduğumuz önemli konulardandır. Bu nedenle, avcıların eğitilmesi ve toplumun bilgilendirilmesi için 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde Avcı Eğitimi ve Avcılık Belgesi verme çalıģmaları devam etmektedir. Ġlimizde 2010 yılına kadar toplam 34 adet avcılık kursu açılmıģ olup, 1949 avcı adayı kursa katılmıģ olup, 1928 kiģiye avcı eğitim kursunu bitirme belgesi verilmiģtir. Ayrıca 1260 kiģiye Avcılık Belgesi verilmiģtir. yılı içinde 5 avcılık eğitim kursu açılmıģ olup, 236 kiģi sertifika almıģıtr. Yaban Hayvanı Üretme Ġstasyonu- Hekimhan 120

140 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun Ġle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar Tablo 35- Malatya Ġlinde Tespitli Olan Kültür ve Tabiat Varlıkları Adı Bulunduğu Yer Bizans Mezarı Buzluk Mağaraları Abdürrezak (Uzun Hasan)Camii Horumhan Höyüğü Yeniköy Höyük Karahan Kızılhan ReĢadiye Höyük Yer Mozaik Sahası Çakıroğlu Tümülüsü Ballıkaya Roma Tümülüsü Çırzı Yazıtı Onar Köyü Kaya Mezarları AğılbaĢı Kaya Mezarları Kaletepesi Höyüğü Roma YerleĢimi Kalıntıları Kerar Kalesi Höyük- KuĢdoğan Köyü Kale Mevkii Üç Tümülüs-Çınar Köy Üç Tepeler Kör Kuyu Dönemi Nekropolü Mevkii/Roma Bizans Kaynak: Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü, 2008 TaĢpınar Mh. Orduzu/Malatya Buzluk (Ansur) Köyü Yazıhan/Malatya Yazıhan/Malatya Tarlacık Köyü-Arguvan/Malatya Yeniköy-Arguvan/Malatya Güngören Köyü-Arguvan/Malatya Kömürlük Köyü-Arguvan/Malatya ReĢadiye Köyü-DoğanĢehir/Malatya Tatarin Mezrası-DoğanĢehir/Malatya Ballıkaya Köyü/Hekimhan Hekimhan/Malatya Boğazgören Köyü-Hekimhan/Malatya Onar Köyü-Arapgir/Malatya AğılbaĢı Darende/Malatya AğılbaĢı Darende/Malatya AğılbaĢı Darende/Malatya Pütürge/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya Atalar Köyü-Fadıl Oymağı Mezrası-YeĢilyurt/Malatya Malatya Ġlinde Tescil EdilmiĢ Olan Kültür ve Tabiat Varlıkları : A. Sit Alanları Tablo 36- Ġlimizde Tescil EdilmiĢ Olan Kültür ve Tabiat Varlıkları Adı Bulunduğu Yer Kentsel Sit Roma surları içerisindeki saha YeĢilyurt Ġlçesi Adıyaman Cad. bulunan 12 evlik Doku Çırakgiller Evi (Hıroğlu Mah.86 Ada/ 8-9 parsel) Battalgazi/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya 3. Kemal GülhaĢ (Hıroğlu Mah. 81 Ada/ 10 parsel) YeĢilyurt/Malatya 121

141 Mahmut Güzel Kaya Evi (Hıroğlu Mah. 79 Ada/5 parsel) Murat Özabacı Evi (Hıroğlu Mah. 81 Ada/ parsel) Ali Zehra Cücemen Evi (Hıroğlu Mah. 81 Ada/12-13 parsel) Mustafa Özabacı Evi (Hıroğlu Mah. 82 Ada/10 parsel) Hanifi Tanbay Evi (Hıroğlu Mah. 80 Ada/ 6-7 parsel) H.Ali Özbey Evi (Hıroğlu Mah. 79 Ada/ 6-7 parsel) Turgut Duran Evi (Hıroğlu Mah. 82 Ada/ 19 parsel) H.Ahmet Uğurlu Evi (Hıroğlu Mah. 86 Ada/2-3 parsel) Kınacı Evi (Hıroğlu Mah. 79 Ada/ 13 parsel) Hasan Tuncer Evi (Hıroğlu Mah. 82 Ada/ 11 parsel) Tarihi Sit Akçadağ Köy Enstitüsü Sahası Arkeolojik Sit Arslantepe Höyük Samanköy Höyük Fırıncı Höyük Maltepe Höyük Fethiye Höyük Kuruçay(Hacı)Höyük Kaletepe Höyük Kara Höyük Ġsa Höyük Morhamam Höyük EĢref Höyük kinciler Höyük Arga Tepesi Ören Höyük Hasartepe Sürgü Höyük Mehli Höyük Mozaikli Alan Yenice Tümülüsleri Hasırcılar Höyük Roma mezarı AliĢar Höyük Boğazköy Kaya kabartmaları AslantaĢlar Askeri ġehitlik Ġndere Mağaraları YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya YeĢilyurt/Malatya Karapınar köyü/malatya Orduzu Belediyesi/Malatya Saman köyü/malatya Fırıncı Köyü/Malatya Orduzu Belediyesi/Malatya Fethiye köyü/yazıhan Karaca köy/yazıhan ġabandede/yeģilyurt Karahöyük köyü/arguvan Ġsa köy/arguvan Morhamam köyü/arguvan Konaktepe /Kuluncak Ġkinciler Köyü/Akçadağ Merkez/Akçadağ Ören Beldesi/Akçadağ Güzelyurt/Hekimhan Sürgü Beldesi/DoğanĢehir Savaklı köyü/ DoğanĢehir Günedoğru Köyü/DoğanĢehir Yenice Beldesi/Darende Hasırcılar Beldesi/Malatya Taftacık/YeĢilyurt AliĢar köyü/battalgazi Levent/Akçadağ Yeniköy/Darende PaĢaköĢkü Mah./Malatya Merkez/Malatya 122

142 Kaletepe Karamildan Tepe Biretepe Höyüğü (Erenli) Ġçmesutepe Höyük (Bulutlu Köyü) Ġriağaç Köy camii Fethiye (Uzun Hasan )Camii Üçtepe Tümülüsleri (I-II-III) Alican Tümülüsü Roma Sur Kalıntıları Merkez Camii Albasar Tümülüsü TaĢhöyük Tümülüsü Kirman Kale YerleĢimi Levent Vadisi (Bağköy Kaya Kabartması Levent Vadisi (Bağköy Kaya Odaları) Çerkeztepe Tümülüsü KırkkardeĢler ġehitliği ġiģman Han Yarımtepe Höyük Cantepe Höyük Galipbaba Höyük Karababa Mezarlığı Ġki Mezarlık (Osmanlı Mezarlığı) TavĢantepe(Örentepe) Höyüğü Kadı Kalesi YerleĢimi Gözbaba Tümülüsü Mozaikli Alan Doğal Sit Buzluk Mağaraları Sulu Mağara Levent Vadisi Somuncubaba Boğazı Doğal Akvaryum *ohma çayı Doğal Vadisi Günpınar ġelalesi Gevher Hamamı Kaynak: Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü, 2008 Karatepe Köyü/Malatya Merkez/Malatya GümüĢ Mezrası/Malatya A.Ġspendere/Malatya Ġriağaç / Yazıhan Fethiye/Yazıhan Erecek Köyü/Yazıhan Alican Köyü/Yazıhan DoğanĢehir (Merkez) DoğanĢehir Ġpekyolu/Hekimhan Ġpekyolu/Hekimhan Ġpekyolu/Hekimhan Bağköy/Akçadağ Bağköy/Akçadağ Bağköy/Akçadağ Battalgazi/Malatya ġiģman Köyü/Battalgazi AliĢar Köyü/Battalgazi Toygar Köyü/Battalgazi Ağılyazı Köyü/Battalgazi Battalgazi Darende/Malatya Görgü Köyü/YeĢilyurt Eski Görgü Köyü/YeĢilyurt Fatih Köyü/YeĢilyurt Kaynarca Köyü/Kuluncak Buzluk köy/yazıhan Polat/DoğanĢehir Levent/Akçadağ Darende Darende Darende Günpınar köyü/darende Tohma Çayı Doğ.Va./Darende 123

143 B. Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar Anıtlar Tablo 41- Ġlimizde bulunan Anıtsal Yapılar Adı Bulunduğu Yer Atatürk Anıtı Merkez/Malatya Ġnönü Anıtı Merkez/Malatya Yeni Camii Merkez/Malatya Yusuf Ziya PaĢa Camii Merkez/Malatya ÇarĢı Camii Merkez/Malatya TaĢhoran Kilisesi Merkez/Malatya Venk Kilisesi Çamurlu köyü/malatya Tahtalı Hamam Merkez/Malatya Belediye Hamamı Merkez/Malatya Abbas Efendi Camii Merkez/Malatya Kabak Abdal Türbesi Alvar köyü/kuluncak TaĢ Han Merkez/Hekimhan Köprülü Mehmet PaĢa Camii Merkez/Hekimhan Köprülü Mehmet PaĢa Hamamı Merkez/Hekimhan TaĢ Pınar ÇeĢmesi Merkez/Hekimhan Kale Höyük-Ġğdir Köyü Karabayır Mevkii/Hekimhan Kavlak Köprüsü Merkez/Darende TaĢ Köprü Merkez/Darende Nadir Köprüsü Merkez/Darende Ulu Camii Minaresi Merkez/Darende Danabey Minaresi Merkez/Darende Hacı Müsrif Minaresi Merkez/Darende Somuncubaba Camii Minaresi Merkez/Darende Mehmet PaĢa Camii Merkez/Darende Mehmet PaĢa Türbesi Merkez/Darende Bedesten Merkez/Darende Hasan PaĢa Hamamı Merkez/Darende ÇarĢı Minaresi Merkez/Darende Zengibar Kalesi Merkez/Darende Roma Mezar Anıtı Ozan Köy/Darende Hasan Sönmezler Evi (Heyiketeği M. Yuvalı sok. No:22) Darende Osman Sönmezler Evi (Heyiketeği M. Yuvalı sok.) Darende Kurtaran Evi (Heyiketeği M. Yuvalı-Sönmezler sok.4) Darende Paksoylar Evi (Nadir Mah. ġabanhoca cad. 8) Darende 124

144 Hüseyin (Yusuf ve Ġbrahim) PaĢa Camii- Ġbrahim paģa Mah. Hacı DerviĢ Camii Balaban Evi Yemliha Göncü Evi Mehmet Çiftçi Evi Ulu Camii Yeni Camii Gümrükçü Osman PaĢa Camii Miri Liva Ahmet PaĢa Camii Molla Eyüp Mescidi Cafer PaĢa Camii Hanikah ÇarĢı Hamamı Elmasik Hamamı Osman PaĢa Hamamı Osman PaĢa ÇeĢmesi Büyük Kozluk Köprüsü Eski Arapgir Kalesi Kale Köprüsü Millet Han Bulancık Köprüsü GümüĢdere(Hacılar )Köprüsü Kırkgöz(Kesik) Köprü Mavilik Ulupınar Köprüsü Tarhanik Köprüsü S.Mustafa PaĢa Kervansarayı Kale Surları Ulu Camii Melik Sunullah Camii Emir Ömer Mescidi Karahan Camii Akminare Camii Sütlü Minare Namazah Alacakapı Mescidi Sıddı Zeynep Kümbeti Kanlı Kümbet Halfetih Minaresi Darende Darende Darende Balaban Beldiyesi/Darende Balaban Belediyesi/Darende Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Merkez/Arapgir Eski Arapgir/ Arapgir Eski Arapgir/ Arapgir Berenge Mh./Arapgir Malatya Arapgir Yolu Malatya Arapgir Yolu Malatya Arapgir Yolu Kemaliye Arapgir Yolu Malatya Arapgir Yolu Kemaliye Arapgir Yolu Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi 125

145 ToptaĢ Camii Sahabe-i Kübra Medresesi Ahmet Duran mescidi ve türbesi Nefise Hatun Kümbeti Karababa Türbesi Eski Cezaevi Harabesi Höyükderesi Köprüsü Sevserek Hanı Abdulrezzak Camii Hamam Kalıntısı Abdullah Ağa Konağı Hacı Bekir Camii Gözene Köyü ÇeĢmesi Kölükoğlu Camii Gözene Köyü Camii Hacı Ġlyas (Tenekeli Camii) Kaynak: Kültür ve Turizm Ġl Müdürlüğü, 2008 Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Merkez/Battalgazi Battalgazi Battalgazi Hekimhan Kangal Hekimhan Yolu Yaygın Beldesi/Malatya Fethiye Köyü / Yazıhan Merkez / Darende YeĢilyurt AĢağıköy/YeĢilyurt Gözene/YeĢilyurt Hıroğlu mah. Gözene/YeĢilyurt Merkez/Malatya C. Yapı Toplulukları Ġlimizde bulunan yapı toplulukları ( Sivil Mimarlık yapıları) ve diğer taģınmaz eski eserler aģağıda sunulmuģtur. Tablo 38- Ġlimizde Bulunan Yapı Toplulukları Ve Diğer TaĢınmaz Eski Eserler Adı Bulunduğu Yer Gazi Ġlköğretim okulu Binası Derme ilköğretim Okulu Kapısı Atatürk Evi KarakaĢ Konağı Ġstanbulluoğlu Konağı K.Mustafa PaĢa Mah. Bir ev Sinema cad. 11 nolu ev Sinema cad. 13 nolu ev Sinema cad. 15 nolu ev Sinema cad. 17 nolu ev Sinema cad. 19 nolu ev Sinema cad. 25 nolu ev Sinema cad. 38 nolu ev Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya 126

146 Sinema cad. 40 nolu ev Sinema cad. 42 nolu ev Sinema cad. 44 nolu ev Sinema cad. 46 nolu ev Sinema cad. 48 nolu ev Sinema cad. 50 nolu ev Cumali Ertunan evi Çobanlı Konak Hasan Sönmezler Evi Osman Sönmezler Evi Kurtaran Evi Paksoylar Evi Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Malatya Merkez / Battalgazi Arapgir / Malatya Merkez/Malatya Merkez/Malatya Merkez/Malatya Merkez/Malatya Hüseyin PaĢa Camii Merkez/Malatya Ġlimize ait sivil mimari örnekleri 127

147 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları Tablo 39- Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllar Ġtibari Ġle Su Ürünleri Desteklemeleri YILI BALIĞIN CĠNSĠ DESTEKLEME MĠK. (TL) 2003 GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Ġlimizde, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17.,18.,19.ve 20. maddelerinde tanımlanan alanlar bulunmamaktadır. F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Ġnsan sağlığının korunması ve çevrede kısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerinin ortaya çıkmaması için hassas kirlenme bölgelerinin tespiti çalıģmaları Malatya da da yapılmalıdır. Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğine göre SO 2 metreküpte 400 mg, Partikül madde ise 300mg değerini aģtığında uyarı kademeleri uygulanır. Ġlimizde Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nde belirlenen hassas kirlenme bölgesi bulunmamaktadır. F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar Ġlimizde Özel Çevre Koruma Bölgeleri yoktur. F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar Ġlimizde bu kanuna göre koruma altına alınan alan bulunmamaktadır. 128

148 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar Ġlimizde zeytincilik yapılmamaktadır. F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar Ġlimizde mer a alanı hektar, yayla alanı 2513 hektar, çayır alanı 2 hektardır. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar Ġlimizde sulak alan kapsamında bir alan bulunmamaktadır. F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları Malatya ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Ġlimizin denize kıyısı olmadığından böyle bir durum söz konusu değildir. F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar Ġlimizin denize kıyısı olmadığından böyle bir durum söz konusu değildir. F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Ġlimizin denize kıyısı olmadığından böyle bir durum söz konusu değildir. F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Malatya ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 129

149 F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar Ġlimizde, Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesinde Yer alan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar bulunmamaktadır. F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar Ġlimizde yukarıda belirtildiği gibi koruma altına alınan alan bulunmamaktadır. Ülkemiz 1994 yılında Ramsar SözleĢmesine taraf olarak sınırları dahilinde ki tüm sulak alanların korunmasını uluslararası düzeyde taahhüt etmiģ bulunmaktadır. Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı olarak Uluslar arası Öneme Sahip Sulak Alan olarak ilimizde Ramsar a aday Karakaya Baraj gölü mevcuttur. Uluslararası öneme sahip olsun veya olmasın tüm sulak alanların bu alanlarla iliģkili habitatların korunması, akılcı kullanımı ve korunması, geliģtirilmesi çalıģmalarımız devam etmektedir. Bu amaçla Yerel Sulak Alan Komisyonu kurulmaktadır. Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği 17 Mayıs 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Yönetmelikte Sulak alanların doğal yapılarını ve ekolojik dengelerini bozabilecek doldurma ve kurutulmasına iliģkin faaliyetler yasaklanmıģtır. Ayrıca sulak Alanlarda Turba çıkarımı ve saz kesimi Ġl Müdürlüğümüze baģvuru ile yapılacak, ancak alınacak izin sonrası bu faaliyetler gerçekleģtirilebilecektir. Sulak Alanlar için yönetmelikte belirlenen koruma ve kullanım usul ve esaslarına ve biyolojik çeģitliliğin ve ekosistemin korunmasına iliģkin usul ve esaslara aykırı hareket etmek yasaklanmıģtır. Bu kapsamda anız yakarak biyolojik çeģitliliği tahrip etmekte yasaklanmıģtır. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Ġlimizde Biyogenetik Rezerv alanları yoktur. F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf Ġle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Ġlimizde Özel Mahsul Plantasyon Alanları bulunmamaktadır. Tarımsal alanlar ile ilgili bilgiler aģağıda verilmiģtir. Ġlimizde tarım alanları hektar bir alanı kapsamasına karģılık, bu arazilerin çeģitli problemlerinden dolayı arazi kullanım kabiliyetleri oldukça düģüktür. YerleĢimler de arazi kullanım kabiliyetine göre 1. ve 2. sınıf olarak sınıflandırılan arazilere ve bu arazilere yakın yerlerde kurulmuģ olduğundan, Ģehir merkezlerinin geniģlemesi, sanayi kuruluģlarının artması ve yerleģim yerlerinin çoğalması tarım arazileri için tehlike oluģturmaktadır. 130

150 Bu nedenle, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu çıkartılmıģ ve tarım arazilerinin tarım dıģı amaçla kullanımının önlenmesi ve sınırlandırılması için yetki Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığına verilmiģtir. Bu doğrultuda, tarım vasfı taģıyan arazilerde, tarım dıģı herhangi bir faaliyet yürütülmek istenildiğinde Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığından görüģ ve izin alma mecburiyeti ortaya çıkmıģ, böylelikle de Malatya ve Türkiye tarımı için önem arz eden tarım arazilerinin korunması sağlanmıģtır. F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler Ġle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları Göller : Doğal Göl Yüzeyleri: Sülüklü Göl : Hasançelebi beldesi sınırlarındadır. Su yüzeyi 0,6 ha dır. Dipsiz Göl : Hasançelebi beldesi sınırlarındadır. Su yüzeyi 0,5 ha dır. Ahır Gölü : Su yüzeyi 4,4 ha dır. Sülük Göü : Su yüzeyi 1,2 ha dır. Yusuf Gölü : Su yüzeyi 0,6 ha dır. Büyük Göl : Su yüzeyi 1,2 ha dır. Kara Göl : Su yüzeyi 8,2 ha dır. Sorkun Gölü : Su yüzeyi 0,8 ha dır. Baraj Göl ve Göletleri: Karakaya Baraj Gölü: Enerji üretimi yapılmaktadır. DSĠ ye aittir. Su yüzeyi ha dır. Sultansuyu Baraj Gölü: DSĠ tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Su yüzeyi 262 ha dır D K koordinatlarındadır. Sürgü Barajı Gölü: DSĠ tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Su yüzeyi 510 ha dır D K koordinatlarındadır. Polat Barajı Gölü: DSĠ tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Su yüzeyi 80 ha dır D K koordinatlarındadır. Medik Barajı Gölü: DSĠ tarafından sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Su yüzeyi 160 ha dır D K koordinatlarındadır. Çat Barajı Gölü: DSĠ tarafından sulama suyu, ayrıca kapılıkta Sümerbank tarafından hidroelektrik santrali olarak kullanılmaktadır D K koordinatlarındadır. Su yüzeyi km 2 dir. 131

151 Tablo 40- Ġlçelere Göre Köy Arazisinin KullanılıĢı Toplam MERKEZ AKÇADAĞ ARAPGĠR ARGUVAN BATTALGAZĠ DARENDE DOĞANġEHĠR DOĞANYOL HEKĠMHAN KALE KULUNCAK PÜTÜRGE YAZIHAN Toplam Köy Alanı (ha) Korumalık Ve Orman Arazisi (ha) Kullanılmayan Arazi (ha) Tarıma ElveriĢsiz Arazi (ha) Arazinin KullanılıĢ Biçimi Uzun Ömürlü Bitkiler Sebze Bahçeleri Tarla Arazisi Nadas Ve Dinlendirme Arazisi Sulanan (ha) Sulanamayan (ha) Sulanan (ha) Sulanamayan (ha) Sulanan (ha) Sulanamayan (ha) Sulanan (ha) Sulanamayan (ha) Daimi Çayır Ve Otlaklar Sulanan (ha) YEġĠLYURT Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2006 Sulanamayan (ha) 132

152 Akarsular: Tohma Çayı: Membadan Medik Barajına kadar olan kısımda çevre köyler için sulama suyu olarak kullanılmaktadır. Medik Barajından sonra Yazıhan ovası sulamasında (DSĠ) ayrıca Alarkonun iģlettiği Hidroelektrik santralinde ve devamında Karakaya Baraj gölüyle birleģmektedir. Su yüzeyi 389 ha dır. Sultan suyu: Membadan Suçatı Regülatörünü, Regülatörden sonra Sultan suyu Barajını beslemektedir. DSĠ tarafından iģletilmekte olup kamuya aittir. Su yüzeyi 180 ha dır. Kozluk çayı: ĠnĢasına baģlanacak olan Yoncalı Barajı için malzeme temininde kullanılacaktır. Karakaya barajına dökülmekte olup kamuya aittir. Su yüzeyi 96 ha dır. Kuru Çay: Boztepe barajını besleyecek olup Karakaya barajına dökülmektedir. Su yüzeyi 87 ha dır. Ayvalı tohması çayı: Karakaya barajını ve Medik barajını beslemektedir. Sulama suyu ve enerji (Alarko) olarak kullanılmaktadır. Su yüzeyi 243 ha dır. ġiro çayı: Karakaya barajını beslemektedir. Su yüzeyi 83 ha dır. Mamikan deresi: ĠnĢaatı devam eden Kapıkaya Barajını besleyecektir. Su yüzeyi 66 ha dır. Yer altı ve yer üstü kaynakları: Horat Pınarı: Debisi lt/sn olup, 1150 m kotundadır D K koordinatlarındadır. Mesire yeri olup suyu belediyece sulama suyunda kullanılmaktadır. Kamuya aittir. Elemendik Kaynağı: Debisi lt/sn olup, 940 kotundadır D K Koordinatlarındadır. Köy hizmetlerince kaynak mansabındaki köylerin sulama suyunda kullanılmaktadır. Derme Kaynağı: Debisi 2,2-2,8m 3 olup, 1235 m kotundadır D K Koordinatlarındadır. Malatya il merkezinin içme suyunu sağlamakta olup kamu adına belediye iģletmektedir. Davullu Kaynağı: Debisi lt/sn olup, 1030 m kotundadır D K koordinatlarındadır.bahçe sulamasında kullanılıp beyler deresine akmaktadır. Kamuya aittir. Beyler Deresi Kaynakları: Üstte 950 m kotunda olup D K,altta ise 700 m kotunda D K koordinatlarındadır. Beyler deresi boyunca vadide yüzeylenmekte olup, ġahnahan Regülatörü ile köylerin sulama suyunda kullanılmaktadır. Regülatörün devamındaki beyler deresi kaynakları Karakaya Baraj gölüne dökülmektedir.kamuya aittir. F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar 133

153 Ġl ve çevresi, Alp-Himalaya dağ oluģum kuģağının Doğu Akdeniz Bölgesi ndeki Doğu Toroslar üzerinde yer almakta ve Paleozoikten Kuvaternere kadar olan dönemlere kadar farklı yaģta metomorfik, magmatik, tortul ve volkanik kayaçlar içermektedir. Tortul kütleler dört sınıfa ayrılabilir. Kalker, Ģist, kum taģı ve konglomeralar. KireçtaĢları kesif ve geçirimsiz ise de suda erimiģ karbon dioksitin meydana getirdiği (asidite)in tahrip edici etkilerine maruz kaldıkları zaman yarık, çatlak ve boģluklar ihtiva ederler. Zamanla buralarda yer altı akarsu ve gölleri teģekkül eder ve bunlar büyük pınarları meydana getirirler. Kum taģları çok geçirimli olabilir. Bunların su taģıma kapasiteleri, taneler arasındaki boģlukların tabii çimento ile doldurulma derecesine bağlıdır. GevĢek çimentolanmıģ kum taģları en verimli su tabakaları arasında bulunurlar.tortul kültelerin basınç ve ısı tesiri altında baģkalaģmasından meydana gelen metomorfik kültelerin hiçbirinin önemli bir su verimi yoktur. F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar Ġlimiz Pütürge Ġlçesi Tepehan beldesinde (Nemrut Tarihi Milli Park yol güzergahı üzerinde) Mesire Yeri Teklif Raporu tarihinde yapılmıģ, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğünce tarihinde onaylanarak Tepehan Mesire yeri olarak tescil edilmiģtir yılında tescil olunan bu mesire yeri için çalıģmalar baģlamıģ ve halihazir harita alımı yapılarak Mesire Yeri Planı ve Plan Raporu hazırlanmıģtır. Tepehan Mesire Yeri Planı ve Plan Raporu tarihinde Genel Müdürlüğümüzce onaylanarak yürürlüğe girmiģtir. GeliĢme Planına uyularak gönderilen ödenek doğrultusunda uygulama çalıģmaları baģlamıģ, Yapım ĠĢi Ġhalesi ve Mal Alım Ġhaleleri gerçekleģtirilmiģtir. GeliĢme Planında anlatıldığı Ģekilde; su isale hattı, su deposu, giriģ kontrol ünitesi, 3+3 WC, büfe, çocuk oyun grubu, 2 adet çeģme, 1 adet bulaģık yıkama yeri, yürüyüģ patikaları ve aydınlatma yaptırılmıģtır. Saha içerisinde 15 adet piknik ocağı, 1 adet kamelya, 15 adet piknik masası ve 20 adet çöp bidonu yerleģtirilmiģtir. Mesire yeri sahasının çevresi eğimin %30 olduğu yerlere kadar 1.5 m yüksekliğinde telle çevrilmiģtir. Mesire yeri günlük 250 kiģi/gün kapasiteye hazır hale getirilmiģtir. Tepehan mesire yeri Malatya-Nemrut Dağı yolu güzergahında Malatya Ģehir merkezine 65 km uzaklıkta, Pütürge ilçesine 25 km uzaklıkta, Tepehan Beldesine 3 km mesafededir. Tepehan mesire yeri Orman Genel Müdürlüğünde Mesire Yeri olarak kullanılmak üzere Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğüne tahsis edilmiģ orman vasfıyla Maliye Hazinesi mülkiyetindedir. KAYNAKLAR 1-Ġl Çevre Durum Raporu, Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü Envanter Bilgileri. 3-Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Envanter Bilgileri, T.C BaĢbakanlık DPT, DAP Ana Planı, Tarım. 5-Tarım Ġl Müdürlüğü. 6- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü. 134

154 Pötürge Ġlçesi, Tepehan Beldesindeki Mesire Alanından Resimler 135

155 136

156 137

157 G. TURĠZM G.1 YÖRENĠN TURĠSTĠK DEĞERLERĠ G.1.1 Yörenin Doğal Değerleri Malatya merkezi ve ilçelerimizde bulunan doğal ve kültürel değerlerle ilgili olarak aģığıda detaylı bilgiler verilmiģtir. Horata Suyu: Ġl merkezine 5 km. mesafedeki Konak Kasabası'nda, Beydağı'nın eteklerinde çıkan Horata suyunun çevresinde bir mesire yeridir. Yaz aylarında kent merkezinden Horata'ya akın eden Malatya halkı, durgun, temiz ve soğuk suların yanında dinlenme fırsatı bulmaktadır. Orduzu PınarbaĢı : Malatya merkezinde adı en çok bilinen mesire yeridir. Malatya/Elazığ karayolu üzerinde, merkeze 5 km. mesafede BahçebaĢı (Orduzu) semtinde kaynak sularının önüne set çekilerek bir gölet oluģturulmuģtur. Yamaçları çam ağaçlarıyla çevrili olan bu yer yaz aylarında Ģehir halkının dinlenme yeridir. Yazın sıcak günleri Malatyalılar ve zaman zaman da dıģarıdan gelenler PınarbaĢı'na akın eder ve göl kenarında piknik yapıp dinlenirler. Yazlık gazinolar, göl kenarında yaptırılan dinlenme tesisleri ve MiĢmiĢ park'ta inģa edilen Kayısı Fuarı alanı Orduzu PınarbaĢı'nı, kentimizin en gözde dinlenme alanı haline getirmiģtir. Mesireler: YeĢilyurt ve çevresi Malatya nın en gözde mesire ve dinlenme yerlerine sahiptir. Malataya ya 9 km mesafedeki YeĢilyurt ile 11 km uzaklıktaki Gündüzbey den geçen Derme Kanalı ve çevresinde çok sayıda dinlenme yerleri bulunmaktadır. Ayrıca Malatya nın içme suyu kaynağı da Gündüzbey PınarbaĢı mevkiindedir. Yine mesire yerleri olarak: Ġl merkezine 5 km uzaklıkta Konak kasabasında yeģilliği ve kaynak suları ile ünlü olan Horata Malatya-Elazığ yolu üzerindedir. BahçebaĢı semtinde bulunan Orduzu PınarbaĢı ve DoğanĢehir Sürgü kasabasında bol, temiz ve soğuk Takaz kaynağının 138

158 oluģturduğu tabii bir akvaryum görünümünde olup, alabalık üretme tesisleri bulunan Sürgü-Takaz da mesire yeri olarak kullanılmaktadır. AKÇADAĞ Arga Tepesi: Ġlçe merkezinde yer alan höyük Eski Tunç Çağı ve Hitit kültürlerini barındırır. Büyük bir yerleģim alanı olmasına karģın, ilçe merkezinin höyük kenarına kurulması nedeniyle daralmıģ ve tahrip edilmiģtir. Ören Höyük: Ören beldesindeki höyük Tunç Çağı iskanını barındırır. Bilimsel çalıģma yapılmayan höyük, iyi korunmuģtur. Ġkinciler Höyük: Ġkinciler Köyünde tarlalar arasında kalan höyükte yoğun tahribat olmuģtur. Tunç ve Demir Çağı iskanına sahne olmuģ höyükte bilimsel kazı yapılmamıģtır. Levent Vadisi : Akçadağ ilçe sınırları içinde çeģitli jeolojik olaylar sonucunda meydana gelen Levent Vadisi nde, vadi boyunca farklı büyüklükte mağaralar mevcuttur. Yapılan yüzey incelemeleri sonucunda Bağköy civarındaki mağaralarda Geç Hitit Çağı na ait olduğu düģünülen kaya kabartmaları bulunmuģtur. Sultansuyu Harası: Malatya ya 30 kilometre mesafedeki Sultansuyu Harası nda Türkiye nin en hızlı atları yetiģtirilmektedir. Hara ile Sultansuyu Barajı çevresinde piknik ve dinlenme imkanları bulunmaktadır. ARAPGĠR Ulu Camii: Arapgir de Eski ġehir denilen önceki yerleģme yerindedir.. DıĢ kısmı muntazam sıralı silme taģtan yapılmıģtır. Duvar iç dolgularında moloz taģ kullanılmıģtır. GiriĢ kapısı ekseni üzerinde arka arkaya iki kubbeli bölüm, tam karģıda da mihrap yer alır. Mihrabı abartılı bir büyüklüğe sahiptir ve geometrik motiflerle süslenmiģtir. Minaresi ve kitabesi olmayan caminin, planı ve süsleme özelliklerine bakılarak, 14 ncü asrın baģlarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Mir-i Liva Ahmet PaĢa Camisi: Arapgir ilçe merkezinde, Ġsaoğlu Mahallesi ile ÇarĢı Mahallesinin birleģtiği yerdedir. Son zamanlarda bulunan kitabesine göre cami, 1128h. (1716 m.) tarihinde, Osmanlı padiģahı III. Ahmet in annesi Rabia GülnuĢ Ematullah Sultan ın kethüdası, Arapgirli Veliyüddin oğlu Hacı Muhammed Efendi tarafından yaptırılmıģtır. Vakfiyesi, 1120h. ( m.) tarihini taģımaktadır. Cami kubbesiz olup, dik dörtgen planlı ve tamamen kesme taģtan inģa edilmiģtir. Minaresi batı köģesinde yer alır ve taģtan inģa edilmiģtir. Gümrükçü Osman PaĢa Camisi. Gümrükçü Osman PaĢa Mahallesinde (Eski ġehir), Arapgir Çayı na dökülen bir derenin kenarında, tamamen muntazam sıralı kesme taģtan yapılmıģ, tek minareli, tek kubbeli güzel bir camidir yılında Gümrükçü Osman PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. Cafer PaĢa Camisi: Eski Arapgir/Eski ġehir de, Gümrükçü Osman PaĢa Mahallesinde bulunmaktadır. Kitabesine göre 1683 tarihinde Cafer PaĢa tarafından tamir ettirilmiģtir. Ancak yapı 14. yüzyılda ġeyh Hasan tarafından yaptırılmıģ, Ġlhanlı Beyliği eseridir. Kare planlı yapı, tek kubbeli, tek minareli basit yapıdır. Halen ibadete açık olan cami bakıma muhtaçtır. 139

159 Yeni Camii: Eski Arapgir de (Eski ġehir), Osman PaĢa Mahallesi nin sonunda, Ulu Cami nin güneyindedir. Minaresi olmayan cami, kesme taģtan yapılmıģtır ve tamamen harap vaziyettedir. Tarihini aydınlatacak bir kitabesi yoktur. Akkoyunlu ( ) eseri olduğu tahmin edilmektedir. Molla Eyüp Mescidi: Ispanakçı Mustafa PaĢa Kütüphanesi diye de bilinir. Osman PaĢa mahallesinde bulunan yapı diğer mescit türlerinden farklı olarak karmaģık bir görünüme sahiptir. GiriĢi batı duvarının kuzey köģesinde toprak seviyesinden aģağıda yapılmıģtır. Kayalara yaslanan kuzey duvarı, içte yer alan ağır payelerle desteklenmiģtir. Yan duvarlar sağır kemerlerle donatılmıģtır. Kemer ayakları ise üçe bölünmüģ üçgenlerle tezyin edilmiģtir. Mihrap tahrip olduğundan özelliği bilinmemektedir. Minaresi ve kitabesi olmayan yapı bir Osmanlı eseridir. ÇarĢı Hamamı. Büyük Ġsaoğlu mahallesinde yer alır. Tamamen moloz taģtan yapılmıģtır. Ġki kubbelidir. Kitabesine göre 1806 yılında yapılmıģ olup, üç bölümden oluģmaktadır. Elmasik Hamamı: Ermeni mahallesi olarak bilinen mahallede bulunan hamam iki kubbeli olup, taģla inģa edilmiģtir. GiriĢ kapısı kesme taģtandır. Kitabesi bulunmayan, dikdörtgen planlı hamamın 19. yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır. Harap durumdadır. Osman PaĢa Hamamı. Aynı isimli mahallede bulunan hamam, 19. yüzyıl eseridir. Dikdörtgen alan üzerine oturan yapının dıģ duvarları kesme, iç duvarları ile kubbe moloz taģtan inģa edilmiģtir. Hamam üç bölümlü olup, harap durumdadır. Osman PaĢa ÇeĢmesi: Taç kapının bulunduğu duvar üzerindeki çeģmedir h. (1794 m.) tarihinde Dergah-Ali kapıcıbaģılarından Osman Ağa nın validesi Ümmü Gülsüm Hatun tarafından yaptırılmıģtır. Eski Arapgir Kalesi: Sert kayalar üzerine inģa edilmiģ kalenin temel kısımları blok taģtan diğer kısımları ise kesme taģtan yapılmıģtır. Kaleye ulaģılan yol boyunca gözetleme mazgalları bulunmaktadır. Anadolu Selçuklular dönemi eseridir. Eski Arapgir Kale Köprüsü: Arapgir çayı üzerine inģa edilmiģtir. Arapgir kalesine ulaģım sağlar. Kalenin yapımına bağlı olarak Selçuklular döneminde inģa edilmiģtir. Büyük Kozluk Köprüsü: Kozluk çayı üzerinde yer alır. 45 m uzunluğunda, 4,60 m geniģliğinde ve 7,5 m yüksekliğindedir. Ġlhanlılar döneminde yapılmıģtır. Çobanlı Konağı: Bugünkü varislerinin soyadıyla adlandırılan konak aslında Osmanlı paģalarından Cevat ġakir PaĢa konağıdır. Halil Namık PaĢa Konağı olarak da adlandırılır. GiriĢ katı ile birlikte üç katlıdır. TaĢ malzeme ile örtülü duvarların aralarına ahģap hatıllar atılmıģ; çatısı sacla kaplıdır. ARGUVAN Kara Höyük: Karahöyük köyündedir. Tarlalarla çevrili höyükte bilimsel çalıģma yapılmamıģtır. Tunç Çağı ve Hitit dönemine ait yerleģime rastlanmıģtır. Ġyi korunmuģtur. Ġsa Höyük: Malatya-Arguvan karayolu üzerindeki Ġsa Köydedir. Yoğun olarak Eski Tunç Çağında iskan görmüģtür. Bilimsel çalıģma yapılmamıģ olup, iyi haldedir. 140

160 Morhamam Höyük: Fırat kenarındaki höyük Morhamam Köyündedir ve Uzunoğlan Höyük diye de bilinir. Ġlk Tunç Çağından baģlayarak iskan görmüģtür. Kaçak kazılarla höyük tahrip edilmiģtir. Kızık Kutsal Balıklar Parkı: Kızık köyünde bir su kaynağında bulunan balıklar yöre halkınca kutsal kabul edilip korunmaktadır. Köylülerin bıraktığı yemek kaplarındaki artıklarla beslenen balıklar bulaģıkçı balıklar olarak da anılmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı nın geçmiģ yıllarda sağladığı ödenekle köye çevre düzenlemesi yapılmıģ ve balıklar buraya alınmıģtır. BATTALGAZĠ (ESKĠ MALATYA) Ulu Camii: Kentin doğusundaki yapı Selçuklu Hükümdarı Alaaddin Keykubat zamanında 1224 yılında yapılmıģtır. Mimarı Mansur bin Yakup tur. Ġran daki Büyük Selçuklu camilerinin Anadolu daki anıtsal bir örneğidir. Caminin yazıtı bugün Ģehir müzesindedir. Battalgazi ilçesinde yer alan cami, Eyvanlı Cami planlarının Anadolu daki tek örneğidir. Plan ve yapımında kullanılan malzeme bakımından Büyük Selçukluların Ġran daki cami yapım tekniğinin bir uzantısıdır. Mihrap önü kubbesi, buna bağlı eyvan ve iç avlu yapının özünü oluģturur. Eyvanın ön yüzü patlıcan moru çiniler ve tuğla dekorasyonla geometrik motiflerle süslenmiģtir. Camiden dıģarıya açılan, biri batıda diğeri doğuda yer alan iki anıtsal kapısı vardır. Tamamen tuğladan yapılan minarenin gövde kısmı ayaktadır. Melik Sunullah Camisi/Vaiz Baba/Vaiz Ocağı: Bazı kaynaklarda Karacaköy Camii ismi ile anılmakta olan bu esere halk arasında, Vaiz Baba veya Vaiz Ocağı ismi de verilmektedir. A. Gabriel in Adile Camii ismi ile andığı bu eseri Koca Vaiz Türbesi Ģeklinde adlandıranlar da vardır. Önemli bir ziyaretgahtır. Son zamanlarda yeniden inģa ile küçük bir mescit haline getirilmiģtir. Minare kaidesi üzerindeki Memluk kitabesi 796 h. (1394 m.) tarihlidir. Bu kitabe, minarenin Memluk Sultanı Melikül-Zahir Berkuk zamanında Abdullah Hüsnü oğlu Çerkes tarafından yaptırıldığını bildirmektedir. Karahan Camisi: 1583 yılında Malatya Miralayı Hüsrev Bey tarafından yaptırılan bu Osmanlı eseri kareye uygun planlıdır yılında restore edilen caminin son cemaat yeri revaklarla çevrilidir. Ak Minare Camisi: Eski Malatya dan geçmekte olan Derme Deresi nin kenarında ve surların dıģındadır. Tamamen muntazam sıralı kesme taģtan yapılmıģtır. Minaresi cami mekanından biraz uzakçadır. Kare plan üzerine yaptırılmıģ, tek kubbeli güzel bir camidir. 980 h. ( m.) senesinde Zaim Yusuf oğlu Himmet Bey tarafından yaptırılmıģtır. Sütlü Minare: Çermik diye de bilinir. Kitabesi olmamakla birlikte, kullanılan malzeme ve yapım tekniğinden Osmanlı dönemi olduğu bellidir. Bağlı olduğu cami yıkılmıģtır. Halen yıkılmak üzere olan minare tek Ģerefelidir. ToptaĢ Camisi: ġehir surlarının epeyce dıģında ve adını taģıdığı mahallededir. 996 h. (1588 m.) tarihinde Miralay Hüseyin Bey tarafından tamir ettirilmiģtir ve 1827 de tamir ettirildiği bilinmektedir lı yıllardan sonra tamir edilerek bugünkü Ģeklini almıģtır. Üzeri çatı ile örtülüdür. Sahabiye-i Kübra Medresesi: Ulu Caminin güneyinde yer alan meģhur bir medresedir dan sonraki ihmal ve bakımsızlık bugünkü neticeyi doğurmuģ, bina tamamen harap olmuģtur. A. Gabriel, F. Grenard dan naklen medresenin, Sultan Keykavüs zamanında mimar Semahaddin Muhammed Ġbni Osman ve Tekvor oğlu Stefan isimli usta tarafından yapılmıģ olduğunu yazmaktadır. Prof. Dr. Nejat Göyünç, 141

161 Melikü l-eģref ( ) zamanında Mizamir ġahabeddin Hızır Bey in bu medreseyi yaptırmıģ olduğunu yazmaktadır. Namazgah/Musalla: ġehir surlarının dıģında, Malatya-Kırkgöz asfaltının hemen kenarındadır. Anadolu Selçuklu Devleti döneminden bugüne kalmıģ sayılı namazgahlardan birisidir. Kitabesinde, 640 h. (1243 m.) tarihinde Secaaddin Ġshak oğlu Kemaleddin Kamyar (Selçuklu kumandanı ve ilim adamı) tarafından yaptırıldığı yazılıdır. 878 h. (1474 m.) tarihinde Memluk Sultanı, Melik ül EĢref Ebü l Nasır Kayıtbay tarafından tamir ettirildiği üst kitabede yazılı bulunmaktadır yılı Ekim ayında, Vakıflar Genel Müdürlüğü nce tamir ettirilerek bugünkü Ģeklini almıģtır. Alacakapı Mescidi: 1585 yılında yaptırılan cami, sonradan büyük onarım görmüģ, tuğla minare 20. yüzyılda yaptırılmıģtır. Üzeri ahģap çatıdır. Kare planlıdır. Halfetih Minaresi: Tamamen tuğla malzeme ile yapılan minare 13. yüzyıl eseridir. Tahminen çevresinde bulunan bir cami veya medresenin parçasıdır. Yapım tekniği ile kullanılan malzemeden Ulu Camiyle çağdaģ olduğu görülmektedir. Halk arasında Hötüm Dede olarak bilinir. Emir Ömer Türbesi: Eski Malatya surları içindedir. Kare bir plan üzerine oturtulmuģtur yılında yaptırılmıģtır. Ahmed Duran Mescidi ve Türbesi: Muhammet Sabit Bey tarafından 1792 yılında ahģap olarak inģa edilmiģtir. Yöre halkı tarafından kutsal sayılarak ziyaret edilir. Battalgazi nin sadık bir subayı olduğuna inanılır. Hasan Basri Türbesi:Hasan Basri Türbesi, Ģimdiki Karakaya Baraj Gölü nün altında kalan Korucuk köyünden geçen Tohma nın kıyısındaydı. Barajın yapılmasından önce türbe Eski Malatya daki yeni yerine taģınmıģtır. Battal Gazi nin arkadaģlarından olduğuna inanılır. Sıddı Zeynep Kümbeti: Battalgazi surları içinde yer alır. Sekizgen bir yapıya sahiptir, üzeri piramit bir çatı ile örtülüdür. ĠnĢa tarihi bilinmemektedir. Kanlı Kümbet: Battalgazi MeydanbaĢı Mahallesinde eski mezarlığın içinde inģa edilmiģ, kriptolu bir mezar anıtıdır. Kare plan üzerine inģa edilmiģtir. Altta kripto, üstte ise ziyaret edilen türbeden oluģmaktadır. Kripto taģtan diğer kısımlar ise tuğladan örülmüģtür. Selçuklu dönemine aittir. Eski Malatya ġehir Surları: Malatya-Sivas karayolunun sağ kanadı boyunca uzanıp geniģ bir alanı kapsar. Yapımına Roma Ġmparatoru I.Titus zamanında baģlanmıģtır. Daha sonra Bizans Ġmparatoru Justinianus( ) zamanında son halini almıģtır. BeĢgen bir görünümde olan surlar, günümüzde çok harap durumdadır. Silahtar Mustafa PaĢa Kervansarayı: Eski Malatya Alacakapı mahallesinde dikdörtgen alan üzerine inģa edilmiģtir. Açık avlu ve kapalı hol kısımlarından oluģur. Hantal ve kalın duvar örgüsünün görünümünü, pencereleri yukarıdan açılmakla giderilmeye çalıģılmıģtır tarihinde IV. Murat ın silahtarı Bosnalı Mustafa PaĢa yaptırmıģtır. Vakıflar Genel Müdürlüğünce 30 yıllığına Malatya Belediyesi ne devredilmiģ olup, tarihinde yer teslimi yapılmıģtır. Malatya Belediyesi tarafından röleve, restitüsyon ve restorasyon projesi yapılarak Adana Koruma Kurulu na sunulmuģtur. 142

162 KırkkardeĢler ġehitliği: 13.yy Selçuklu dönemi mezarıdır. Mezar taģlarının yazı ve yapılıģ tarzları tamamen Selçuklu dönemi mezar iģçiliği yansıtır. Burada 40 Selçuklu Ģehidinin mezarı bulunmaktadır. Karakaya Baraj Gölü: Battalgazi ilçesine 5 kilometre mesafededir. Baraj kenarında piknik ve dinlenme olanağı bulunmaktadır. Son yıllarda göl etrafına günü birlik kullanılan dinlenme ve yeme-içme tesisleri yapılmaya baģlanmıģtır. DARENDE Somuncu Baba Camisi: Darende ilçesinin eski Darende kısmında yer alır. Ana mekanı kare olup tek bir kubbeyle kapatılmıģtır. Kubbe içten tromplar, dıģtan altıgen kasnak üzerine oturur. Cami içinde ġeyh Hamid-i Veli ve oğlu Halid Tayyib in sandukaları bulunur. Minare ve cami arasında, temellerin üzerinde L planlı iki katlı medrese yer alır. Ġkinci kat tamamen yıkıktır. Caminin ön kısmındaki bölme Abidin PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. Tek minareli olan cami, 17.yy.da yapılmıģ bir Osmanlı eseridir. Somuncu Baba Camisi Minaresi: Eski Darende Somuncu Baba Külliyesinin hemen bitiģiğindedir. Eski bir camiye ait minare 1907 yılında yaptırılmıģtır. Bu tarihe göre ġeyh Hamid-i Veli zaviyesinin minaresidir. Kare kaideli ve onaltıgen gövdeli, minare tek Ģerefeli olarak taģtan inģa edilmiģtir. BitiĢiğinde bulunan cami sonradan yapılmıģtır. Mehmet PaĢa Kütüphanesi: Eski Darende deki eser kare planlı, kesme taģ duvarlı ve tek kubbelidir. Kitabesine göre 1763 yılında Darendeli Osmanlı paģası Sadrazam Mehmet PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. ġeyh Hamid-i Veli Kitaplığı: Darende ilçesinde Somuncu Baba Caminin ön salonunda ceviz dolaplar içine oluģturulmuģtur. BağıĢlanan kitaplarda meydana gelmiģ 2000 civarında el yazması, eski ve yeni harfli el baskısı kitaplardan oluģmuģtur. Bedesten: Eski Darende ilçesinde yer alan dikdörtgen bir yapıdır. Ġki bölümden oluģur. Birinci bölümde karģılıklı olarak altı dükkan bulunur. Ġkinci bölümde karģılıklı dokuz dükkan yer alır. Hasan PaĢa Hamamı: ÇarĢı Hamamı diye de bilinir. Eski Darende de yer alan hamam dikdörtgen planlıdır. Erkek ve kadınlara ayrılmıģ iki bölümden oluģur. DıĢtan taģ içten iģçiliği gösteren kubbeye geçiģ tromplarla sağlanmıģtır. Kitabesi olmayan hamam 1838 yılında Hacı Hüseyin PaĢa nın kardeģi Hasan PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. Roma Mezarı: Yenice beldesi merkezinde yer alan MaĢatepe mevkiindeki höyükte bulunan mezar anıt, içten düzeltilmiģ ve dıģtan moloz ve toprakla dolgunlaģtırılmıģ taģtan inģa edilmiģtir. Çift mekanlı yapıda ahģap sanduka içinde kadın cesedi bulunmuģtur. TaĢınır nitelikteki küçük buluntular Malatya Müzesinde teģhire sunulmuģtur. Tahminen M.Ö. I. yüzyıla aittir. Bölgede üç adet höyük daha bulunmaktadır. Zengibar Kalesi: Yörede Senkbar ismi ile de anılan kalıntı, tahminen Osmanlı dönemi eseridir. Ġlçenin kuzey yamaçlarında bulunan kalenin giriģ kapısı kalmıģtır. Kale, kesme taģtan yapılmıģtır. Merkez Höyük: Eski Darende dedir. Roma devri höyüğü olduğu tahmin edilmektdir. Ġki Mezarlık: Eski Darende deki Osmanlı dönemine ait iki mezar, yöre belediyesince çevrilip koruma altına alınmıģtır. 143

163 Doğal Akvaryum: Somuncu Baba mevkiinde Tohma Çayı Vadisi içerisinde yer alan kayalar içerisinde balıklı gölün kaynağı durumundadır. Balıklar buraya yumurtalarını bırakıp çoğalmaktadırlar. Aynı kaynaktan uzun bir arkla su caminin avlusunda bulunan havuza akmaktadır. Somuncu Baba Boğazı: Ġlçedeki balıklı göl ve Somuncu Baba Camisi ile baģlayıp taģ köprüye varan dik kayalardan meydana gelen, Tohma Çayı nın ortadan aktığı doğal bir boğazdır. Tohma Çayı Vadisi: Somuncu Baba Camisi, doğal akvaryum, balıklı gölü içine alarak taģ köprüye kadar uzanan ve dik kayalık yamaçlardan oluģan vadinin, taģ köprüye yakın bölgesinde doğal bir hamam (sıcak su kaynağı) bulunur. Yörede buraya Gevher veya Gavur Hamamı denmektedir. Günpınar ġelalesi: AĢudu diye de bilinir. Günpınar köyü sınırları içerisinde Tohma Çayı yatağında yer alan, tahminen metre yüksekliğinde kayaların arasından suyun aktığı bir Ģelaledir. Turizme açık SĠT alanıdır. Kavlak Köprüsü: Ġlçede bulunan ve halen kullanılan taģ köprüdür. Herhangi bir kitabe ve yazıt olmamakla birlikte; son Osmanlı dönemi eseridir. TaĢ Köprü: Tohma Çayı üzerinde ve doğal vadinin hemen bitiminde köprügözü olarak bilinen taģ köprünün bir gözü onarılmıģ olup, ulaģımı sağlamaktadır. Nadir Köprüsü: Tohma Çayı üzerinde son dönem Osmanlı eseridir. Üç gözü olan bu köprünün bir gözü kapatılmıģ; diğer iki gözü betonarme ile onarılmıģtır. Halen ulaģıma açıktır. Ulu Camii Minaresi: Eski Darende de yer alan Ulu Caminin esas mekanı yoktur ve sadece minaresi ayaktadır. Kitabesi olmamasına karģın, yapım tarzı ve iģçiliğinden caminin Beylikler Dönemi (14. yüzyıl) eseri olduğu tahmin edilmektedir. Tek Ģerefeli caminin külah kısmı tahrip olmuģ ve kesme taģtan inģa edilmiģtir. Danabey Minaresi: Eski Darende de kesme taģtan inģa edilen ve Ģerefe korkulukları ile külahı yıkılmıģ olan minare; kayıtlara göre 1727 yılında Osmanlı paģalarından Hacı Hüseyin PaĢa tarafından yapılmıģtır. Hacı Müsrif Minaresi: Eski Darende de kesme taģtan yapılan minare, onaltıgen gövdelidir. Kayıtlara göre 1740 yılında Abidin PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. DOĞANġEHĠR DoğanĢehir Kalesi: DoğanĢehir ilçesinde yer alır. BeĢgen bir yapıya sahiptir. Romalılar devrinde yapılmıģtır. Tamamen haraptır. Sulu Mağara: Polat Kasabasına 5 km. uzaklıkta dağlık bir alanda yer alan mağara doğal güzelliği ve jeolojik yapısı ile doğal bir SĠT bölgesidir. Herhangi bir kültür görülmemektedir. Sürgü Beldesi: Ġlçeye Malatya ya 70 kilometre mesafedeki Sürgü beldesi su kaynakları ve alabalık üretim tesisleriyle yaz aylarında tercih edilen bir piknik ve dinlenme yeridir. 144

164 HEKĠMHAN TaĢhan: Hekimhan ilçesinde Malatya Sivas karayolu üzerindedir. Kitabesine göre, 1218 tarihlidir. I. Ġzzettin Keykavus tarafından Ebu Salim bin Ebul Hasan a yaptırılmıģtır. Selçuklu Sultan Hanlarının geleneklerini devam ettiren yapı, önde revaklı kare avlu, avluyu takiben de hol kısmından oluģur. Avlunun çevresi ölçüleri birbirini tutmayan odalarca sarılmıģtır. Odaların üstü beģik tonozlarla örtülü olup içlerinde birer ocak vardır. 1980li yıllarda tamirat görmüģtür. Köprülü Mehmet PaĢa Camisi: Ġlçe merkezinde yer alan cami tek minareli ve kesme taģtan yapılmıģtır yılında yaptırılmıģ ve 1815 tarihinde esaslı tamir görmüģtür. Caminin ilk kitabesinde Fazıl Ahmet PaĢa nın yaptırıldığı yazılıdır. Esas mekan dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbelidir. Son cemaat yeri revaklı olup beģ küçük kubbelidir. Köprülü Mehmet PaĢa Hamamı: Kitabesi olmamasına rağmen tahminen 17. yüzyıl eseridir. Dikdörtgen planlı hamam üç bölümlü, klasik Osmanlı tipidir. Kesme ve moloz taģlardan inģa edilmiģtir. Tamir gerekmektedir. Kilise: Ġlçe merkezindeki yapı hapishane olarak kullanılmıģ ve yıkık durumdadır. Dikdörtgen planlı, basit bazilika tipindedir. Güzelyurt Höyük: Hekimhan-Güzelyurt yolu üzerindedir. Tunç çağını barındırır. Tahribat fazladır. KULUNCAK EĢref Höyük: Ġlçe Konak Tepe sınırları içerisinde yer alan höyük, Tunç Çağını barındırmaktadır. Höyükte kaçak kazılar yapılmıģtır. Kabak Abdal Türbesi: Alvar köyünde yer alan türbe, kitabesine göre, 1844 tarihlidir. Kare planlı yapının üzeri kubbelidir. Yapı içerisinde beton sıvalı bir mezar yer alır. PÜTÜRGE Nemrut Dağı: Ġlimize 98 kilometre mesafedeki Nemrut Dağı harabelerine Pütürge ilçesi Tepehan beldesi üzerinden ulaģmak mümkündür. Dağa 1,5 kilometre mesafede Ġl Özel Ġdaresince yaptırılan GüneĢ Motelde konaklama imkanı bulunmaktadır. Dağın zirvesinde bulunan, günümüzden yaklaģık 2 bin yıl önce Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırılmıģ açık hava tapınağı ve devasa heykeller Yunan ve Pers sanatının sentezlenmesiyle ortaya çıkmıģ, dünyada baģka örneği bulunmayan bir eserdir. Malatya ya 1980li yıllardan sonra turist gelmesinin temel nedeni, Nemrut Dağına ilimiz üzerinden ulaģım imkanıdır. Dağı da içine alan Milli Park Pütürge Büyüköz köyü ile Adıyaman Kahta ilçesi arazisini kapsamaktadır. PereĢ/PeraĢ Kalesi/Barsauma Manastırı: Tepehan a bağlı UzuntaĢ (PereĢ) köyünde ve köyün sırtını dayadığı kayalıkların üzerindedir. Halk arasında Dilbersen Kalesi ismi ile bilinen bu yer, Süryanilerin meģhur Barsauma Manastırıdır. Yakubi Patrikliği nin merkezi ve bazı ünlü Süryani patriklerinin gömülü olduğu bir mahal olup, Süryanilerin ünlü dini merkezlerinden birisidir. VIII. Yüzyılda Yakubi Patrikliği nin merkezi olan bina zamanla tahribata uğramıģ, zaman zaman tamir ve eklerle ayakta tutulmaya çalıģılmıģtır.1164 de Süryani Mikael tarafından yaptırılan yeni eklerle sağlamlaģtırılmıģtır. Üç büyük tarihi eser, büyük bir ihtimalle, bu manastırda meydana getirilmiģtir. Süryani Mikael in 145

165 Kronik/Vakayinamesi, Abul Faraç ın ismi ile neģredilen tarihi ve Urfalı Matiyos un Vakayinamesi nin bir bölümü bu manastırda kaleme alınmıģtır. ġiro Çayı ve Doğal Güzellikler: Pütürge ilçesi engebeli ve sarptır. Düz arazi yok denecek kadar azdır. Ġlçe toprakları Fırat Nehri ne dökülen ġiro Çayı nın geniģ vadisinin tabanı ile bu vadi etrafında bulunan dağlık kesimlerden oluģur. Bu dağlar ve Pütürge ormanları doğa turizmi faaliyetine imkan sunmaktadır. YAZIHAN Abdürrezak veya Abdüsselam Camisi: Yazıhan ilçesinin Fethiye Kasabası nda bulunan tek kubbeli, tek minareli güzel bir camidir x büyüklüğünde bir mekanı kaplamaktadır. Tamamen muntazam sıralı kesme taģtan yapılmıģtır. Son cemaat yeri revak kemer yeri durmakta, revak kubbeleri yıkılmıģ bulunmaktadır. GiriĢ kapısı üzerindeki kitabe 974 h. (1566 m.) tarihini taģımaktadır. Kanuni Sultan Süleyman ın saltanatının son aylarında (5/6 Eylül 1566) Abdürrezak/Abdüsselam oğlu Mustafa PaĢa tarafından yaptırılmıģtır. Kendisine has bir üsluba sahip minaresi, daha sonra yapılan bölgedeki minarelerin klasik bir örneği olmuģtur. Fethiye Höyük: Fethiye beldesinde merkezinde yer alan höyük, yüzey buluntularına göre Kalkolitik çağdan baģlayarak Roma dönemine kadar iskan görmüģtür. Selçuklu ve Osmanlı dönemi köy yerleģime açıldığından höyük kullanılmamıģtır. Bilimsel kazı yapılmayan höyükte, tahrip fazladır. Ġriağaç Camisi: Ġriağaç köyündeki cami yıkılmıģ olup, sadece yeri ayaktadır. TaĢ malzeme ile inģa edilmiģ tek yapı üzerinde beģik tonozludur. Kitabesinden, 1866 yılında Hüseyin bin Hüseyin tarafından yaptırıldığı anlaģılmaktadır. Kuruçay Höyük: Hacı Höyük diye de bilinir. Karaca Köyü Kuruçay mevkisindedir. Roma, Bizans, Osmanlı kültürlerini kapsar. Bilimsel çalıģma yapılmamıģtır; iyi korunmuģtur. Buzluk: Buzluk köyü sınırları içerisindedir. Ansur diye de bilinir. Paleolitik yerleģime sahne olduğu tahmin edilen mağaralar vardır. Yörede mezarlık alanlarına rastlanmıģtır. Mağaralar çok bozulmuģtur. Doğal güzelliği de bulunmaktadır. YEġĠLYURT Kaletepe Höyük: ġaban Dede mevkiinde yer alan höyüğün yüzey araģtırmalarından, Bizans ve Roma dönemini barındırdığı tespit edilmiģtir. Höyükte bilimsel kazı yapılmamıģ; kaçak kazılarla tahrip edilmiģtir. Mesireler: YeĢilyurt ve çevresi Malatya nın en gözde mesire ve dinlenme yerlerine sahiptir. Malatya ya 9 kilometre mesafedeki YeĢilyurt ile 11 kilometre uzaklıktaki Gündüzbey den geçen Derme Kanalı ve çevresinde çok sayıda dinlenme yeri bulunmaktadır. Ayrıca Malatya nın içme suyu kaynağı da Gündüzbey PınarbaĢı nda mevkiindedir. G Konum Doğu Anadolu Bölgesinin yukarı Fırat havzasında yer alan Malatya ve kuzey enlemleri ile ve doğu boylamları arasındadır. Ġç Anadolu, 146

166 Akdeniz, Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerine doğal geçiģi sağlayan yol güzergahındadır. Doğu Anadolu Bölgesi nin güneybatısında yer alan Malatya, doğuda Elazığ, kuzeydoğuda Erzincan, kuzeybatıda Sivas, batıda KahramanmaraĢ, güneyde Adıyaman ve güneydoğuda Diyarbakır illeri ile çevrilidir. G Fiziki Özellikler Malatya genel olarak yüksek plato ve dağlardan oluģan bir arazi yapısına sahiptir. Ortalama yükseklik metredir. Güneydoğu Toroslar ın yüksek batı kısmını oluģturan sıradağlar, ilin güneyinde geniģ yer kaplar. Bunlardan Beydağı 2544 m., Bozdağ 2613 m., Karadağ 2400 m., Kurudağ 2100m.yüksekliktedir. Bu dağ sınırlarının kuzeyinde Malatya Ovası uzanır. Kabaca üçgen Ģeklinde olan güney kenarının; Güneydoğu Toroslar, doğu kenarını; Fırat Nehri, batı kenarını ise Akçadağ ve DoğanĢehir yaylalarının etekleri kuģatır. Bu büyük ovayı Tohma suyu ikiye ayırır. Fırat, Tohma, Derme, Kuruçay, Sürgü ve ġiro Çayı Malatya nın belli baģlı akarsularıdır. Malatya Ġl alanında platolar ve ovalar geniģ bir yer tutar. BaĢlıca ovalar Malatya Ovası, DoğanĢehir Ovası, Mığdı Ovası, Sürgü Ovası ve Çaplı Ovalarıdır. Malatya genel olarak dağlar ve yüksek ovalardan oluģan doğal bir yeryüzü yapısına sahiptir. Bu nedenle; tahrip edilen ve yok olan orman dokusunun yerini küçük otlaklardan oluģan bitki örtüsü almıģtır. Ġlin güney bölümü meģe ağaçlarından oluģan korular ve baltalıklarla, kuzeyi ise bozuk nitelikli yapraklı ormanlarla kaplıdır. Nehir ve çay kenarlarında kavaklık ve söğütlükler bulunur. Ġl merkezi ve ilçelere bağlı köylerde, kayısı baģta olmak üzere geniģ meyvelikler yer alır. Ġl arazisinin %34 ü tarım arazisi, %11 i ormanlık ve fundalık, %30 u çayır ve mera, %25 i tarım dıģı araziden oluģmaktadır. G.1.2 Kültürel Değerler Bir toplumun toplum olabilmesi özelliğinin en belirgin kanıtı kuģkusuz kültür birliği ve zenginliğidir. DüĢünmede, konuģmada davranıģta ve tümüyle yaģamın her dalındaki asgari müģterekler o toplumun kültürünü oluģturmakta, bunu geliģtirerek yaģayan toplumlara da kalıcılık kazandırmaktadır. Bu açıdan baktığımızda Malatya da M.Ö yıllarına kadar inen ve günümüze kadar geliģtirilerek gelen köklü ve zengin bir kültür varlığı görmekteyiz. Malatya da ünlü kiģilerin yetiģmiģ olması da bir bakıma bu kültüre ve bozulmamıģ mazbut aile yapısına bağlıyoruz. M.Ö yıllarına kadar inen ve günümüze kadar uzanan el sanatlarının değerlerini koruduğunu görüyoruz. Malatya da kültür ve folklorun en somut olarak sergilendiği tarihi eserler ve turistik yerlerin her biri ayrı ayrı birer müze görünümündedir. Eski Malatya Battalgazi, Arapgir, Hekimhan ve Darende tarihi eserlerin en çok bulunduğu yerlerdir. Malatya kültürü hakkında bir bilgi verebilmek için sadece müzede müze ve müzelik tarihi eserlerinden kısaca söz etmek bile yeterlidir. Malatya Müzesi : 1969 larda kurulan Malatya Müzesi nde, Aslantepe ile Karakaya Baraj Gölü altında kalmıģ ören yerlerinde yapılan kazılar sonucunda elde edilen eserlerin yanı sıra diğer eserler sergilenmektedir. Müzede, Ģu dönemlere ait eserler mevcuttur: Neolitik Dönem, Tunç Çağı, Hitit, Asur, Urartu, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait eserler bulunmaktadır. Önemli eserler arasında, M.Ö yılında kireçtaģından yapıldıkları tahmin edilen Caferhöyük buluntusu heykelcikler; Aslantepe buluntusu Eski Tunç Dönemi ne (M.Ö.3200) ait bronzdan yapılmıģ gümüģ kakmalı kılıç ve mızrak uçları; Geç Kalkolitik 147

167 Çağı ndan kalma insan mezarları ve Eski Tunç Çağı na ait bölgenin ticari merkez olduğunu gösteren mühürler bulunmaktadır. Malatya Müzesi Atatürk Evi ve Halk Eğitim Merkezi Binası: 1928 de temeli atılan bina ertesi yıl bitirilmiģ, 1930 yılında Türk Ocağı binası olarak hizmete sokulmuģtur. Türk Ocakları nın kapatılması üzerine bina Cumhuriyet Halk Fırkası na devredilmiģ ve uzun müddet fırka/partinin hizmet binası ve Halkevi olarak kullanılmıģtır li yıllardan sonra statüsü değiģtirilmiģ, bazen Malatya Lisesi nin ek binası olarak, bazen de Halk Eğitim Merkezi olarak kullanılmıģ, 1980 li yıllardan sonra Atatürk Evi ve Müzesi olarak kullanılıp bugünlere gelmiģtir. Cumhuriyetin Ģehrimize kazandırdığı ilk binalardan birisidir. Bu yapı 2009 yılında Atatürk Müzesine dönüģtürülmüģtür. 148

168 Gazi Ġlköğretim Okulu Binası Gazi Ġlkokulu Binası: Temeli 1927 de atılmıģ, inģaatın devam ettiği sıralarda bazı münakaģalara sebep olmuģ, bu binanın okul binası olarak münasip görülmediği ilgili makamlara bildirilmiģ, kabul görmeyen bu istekler inģaatın biraz gecikmesine sebep olmuģ, yılında hizmete sunulmuģtur. Kesme taģtan yapılan bina üç katlıdır de esaslı bir restore görmüģtür. Atatürk Anıtı: Anıt, yıllarında yaptırılmıģtır. Ġki bölümlü anıtın, birinci bölümü taģ kaide, ikinci bölümü bronz Atatürk ve bayrak taģıyan çıplak genç figürüdür. Anıtın mimarı Nejat Sirel, heykeltıraģı Hakkı Bey dir. Heykel, halktan toplanan 130 bin lirayla yaptırılmıģtır. Ġnönü Anıtı: Malatya Valiliği önündeki meydanda yer alan anıt, yıllarında Nejat Sirel ve Hakkı Bey tarafından yapılmıģtır. Ġki kademeli anıt, taģ kaide ve bronz Ġnönü heykelinden oluģur. TaĢ kaide yüzeyinde kabartma kompozisyonlar vardır. Halktan toplanan 160 bin lirayla yaptırılmıģtır. Askeri ġehitlik: Merkez PaĢa KöĢkü semtinde bulunan ve önceleri Ģehir mezarlığı olarak kullanılan mezarlık içerisindedir yılında Kıbrıs ta Ģehit düģen Kemal Özalper burada yatmaktadır. Tarihi Ören Yerleri: Malatya nın birçok yerleri tarihi eserler ve kalıntıları nedeniyle birer açık hava müzesi gibidir. Ansur, Dolmatepe Höyüğü, Hasırcı Höyüğü, Köse ve Ġmamoğlu Höyükleri, AliĢar Höyüğü, Mahmudu Höyüğü, Eskimalatya ġehir kalıntıları, DoğanĢehir Sıtmatepe, Topraktepe Höyüğü, Darende-EskiĢehir Darende AslantaĢlar, Kötükale, Kızıkhisar, Akçadağ, Ġkinciler Höyüğü, Hekimham Kaletepe, Arapgir Osmansırtı mağaraları, Arapgir EskiĢehir harabeleri ve Ġndere mağarası. Arkeolojik Alanlar: Orduzu (Aslantepe), Gelinciktepe ve Fethiye Bayramtepe de yedi tabaka saptanmıģ ve tarihi bölümleri ile ayrılmıģtır. Birçok tarihi höyüklerde Karakaya Baraj Gölü altında kalmıģtır. (Ör.Resultepe) Aslantepe: Malatya Orduzu semtinde yer alan tepe, Ģehre 4 km. uzaklıktadır yılında bilimsel kazılara baģlanmıģ günümüzde de devam etmektedir. O dönem Aslantepe kent giriģi kapılarında bulunan iki aslan heykeli ile Kral Tarhunza heykeli ve 149

169 Hitit efsanesi Ġlluyanka yı anlatan tasvirlerin bulunduğu rölyefler Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi ne götürülmüģtür. Söz konusu eserler halen bu müzede sergilenmektedir. Aslantepe de Ġtalya Roma La Sapienza Üniversitesi kazı heyeti her yıl 45 gün süreyle kazı çalıģması yapmaktadır. Kazı sonuçlarına göre, Aslantepe son Kalkolitik Çağdan (M.Ö. IV. Bin) Yeni Hitit Çağı na (M.Ö ) kesintisiz yerleģim görmüģtür. Ayrıca höyüğün tepesinde Roma-Bizans ve Ġslam çağlarına ait kalıntılar ortaya çıkmıģtır. Samanköy Höyük: Samanköy de bulunan sivri yapılı höyük, yüzey buluntularına göre, Kalkolitik ve Tunç Çağı yerleģimi barındırmaktadır. Herhangi bir bilimsel kazı yapılmamıģtır. Furuncu Höyük: Malatya-Elazığ karayolu üzerinde, Çiftlik ve Furuncu köyü kavģağındadır. Karayolu yapım yıllarında höyüğün yarısı tahrip olmuģtur. Bilimsel kazı yapılmamıģtır. Kalkolitik, Tunç ve Demir Çağı ile Roma dönemine ait yerleģim izleri höyük katlarından anlaģılmaktadır. Maltepe Höyük: Malatya, Orduzu PınarbaĢı gölet kenarında yer alır. Bilimsel kazı yapılmamıģtır. Ġnderesi Mağaraları: Ġnderesi nde askeri saha içerisinde bulunan mağaralar tahminen paleolitik devre hitap eder. Ancak, tahribat nedeniyle tarihi izler yok olmuģtur Venk Kilise: Merkeze bağlı Çamurlu köyündedir x 6.60 metre büyüklüğünde bir alanı kaplamaktadır. Tonoz kubbelidir. Buranın Hıristiyanlar nezdindeki ilgi ve itibarı, halen kilise kısmı ayakta olan külliyenin, Ermeni milletine Hıristiyanlığı kabul ettiren Kirkor Lusavoriç e izafe edilmesindendir. Cercis Peygamber'in makamı olduğu inancında olan Müslüman halk da aynı saygınlığı göstermektedir. Kapısındaki kitabede, Aziz Kirkor un kapısı, 1670 yılının Mart ayının on sekizinde Simon Gabiskopos eliyle yapıldı ibaresi yer almaktadır. Kilise, Ģehir merkezine 4 km. mesafededir. Malatya-Elazığ asfaltına hakim bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. TaĢhoron Kilise: Malatya merkezde ÇavuĢoğlu mahallesinde bulunmaktadır. Yapı itibariyle 17. yy özelliğini gösterir. AhĢap kubbesi çökmüģtür; diğer mekanları önemli zararlar görmüģtür. Daha fazla tahrip edilmemesi için kilise tamamen kapatılmıģtır. BeĢ Konaklar: Saray Mahallesinin Sinema Caddesi üzerinde, tipik Malatya konaklarının yapım özelliklerini taģıyan, 12 konaktan oluģmaktadır. Aslında bu cadde üzerinde 12 konak bulunmaktadır. BeĢ konak birbirine yapıģık olduğu için bu ad verilmiģtir. 1900lü yılların baģlarından itibaren inģa edildikleri bilinmektedir. BeĢ Konaklar, 2008 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore ettirilmiģtir. Bu konaklar, Etnografya Müzesi, Malatya Mutfağı, Malatya Sanat Evi olarak hizmet vermektedir. KarakaĢ Konağı: Niyazi Mısri Mahallesi nde bulunan 110 yıllık konak, Malatya eģrafından KarakaĢ ailesinin konağıdır. 600 metrekare toplam alan içerisinde yapılmıģ konağın restorasyon çalıģmaları tamamlanmıģtır. 150

170 Eski Eserler: Eski Malatya (Battalgazi) Ġlçe Merkezindeki eserler; Ulucami, Melik Sunullah Camii, Akminare Camii, Karahan Camii, Emir Ömer Türbesi, Kanlı Kümbet, Ahmet Duran türbesi, Silahtar Mustafa PaĢa Kervansarayı. Arapgir Ġlçesindeki Eserler; Ulucami, Hanigah Cafer PaĢa Camii, Mir-Ġ Liva Ahmet PaĢa Camii, Çobanlı Camii, Gümrükçü Osman PaĢa Camii,Yeni Camii, Molla Eyüp Camisi, Ispanakçı Mustafa PaĢa Camisi, Osman PaĢa Hamamı, ÇarĢı Hamamı. Darende Ġlçesindeki Eserler; ġeyh Hamit-i Veli Camii ve Türbesi, Hacı MüĢrif Camii, Dana Bey Minaresi, Ulucami ve Minaresi, ÇarĢı Camii ve minaresi, Zaimoğulları Camisi, Sadrazam Külliyesi, Ġkiz Türbe, Balaban da ġeyh Abdurrahmani Erzincani Camii ve türbesi, Bedesten, ÇarĢı Hamamı. Hekimhan Ġlçesindeki Eserler; Köprülü Mehmet PaĢa Camii, Köprülü Mehmet PaĢa Hamamı, Hekimhan TaĢhan, Abdusselam Camii. Kaleler: Eskimalatya Kalesi, DoğanĢehir Kalesi, Darende Zengibar Kalesi, Kızılhisar Kalesi, Kötü Kale, Darende Hantoros Kalesi ve Zengibar kalesi çevresi. Köprüler:75 Metre yüksekliğindeki Kömürhan Köprüsü ile 2 Km. uzunluğundaki Türkiye nin en uzun çelik demiryolu Karakaya Baraj Gölü üzerinden geçmektedir. Yeni Camii/Teze Cami/TaĢ Cami : ġehir merkezindedir. Tamamen muntazam sıralı silme taģtan yapılmıģ güzel bir camidir x büyüklüğünde kare bir zemin üzerine oturtulmuģtur. Dört metre geniģliğindeki son cemaat yeri, revak kemerleri üzerine oturtulan kubbelerle kapatılmıģtır. Vakıf kayıtlarında Hacı Yusuf Camii ismi ile geçmektedir. Cami, 1258 h. (1843 m.) tarihinde, Mustafa oğlu Yusuf Efendi tarafından yaptırılmıģtır. Bahis konusu bu cami, 18 ġubat 1308 (2 Mart 1893 PerĢembe) günü meydana gelen Büyük Zelzele de hasar görmüģ, yıktırılarak yerine bugünkü cami yaptırılmıģtır. ÇeĢitli nedenlerle uzayan yapım iģi, ancak 1913 senesinde bitirilebilmiģtir. Halkın ve Sultan II. Abdülhamit in Ģahsi yardımları ile yaptırılan caminin planı klasik Osmanlı Cami mimarisine uygundur. Ana mekan, beģ kubbe ile kapatılmıģtır. Dört fil ayağı üzerine oturtulan merkez kubbe, köģelerdeki kubbelerden daha büyüktür. Son cemaat yerinin sağ ve solunda yer alan, her biri ikiģer Ģerefeli olan iki minaresi vardır. Sol taraftaki minarenin yakınında yer alan, külah kısmı yıktırılmıģ minare, ilk camiye aittir. Yusuf Ziya PaĢa Camisi (AyĢe Hatun Camisi) : Genelde PaĢa Camisi ismi ile anılmakta olan bu cami Mücelli Caddesi üzerindedir. Sonradan sadrazam da olan Diyarbekir Valisi ve Ma deni Hümayun Emini Yusuf Ziya PaĢa tarafından karısı AyĢe Hanım için yaptırılmıģtır. ĠnĢa kitabesinin ebcetle düģürülmüģ tarihi 1207 hicridir ki, bu tarih miladi tarihini karģılamaktadır x 7.5 metrelik bir mekana sahip caminin son cemaat yeri vardır. Orijinal ezanlığı, minare yaptırıldığında sökülerek kaldırılmıģtır. Üstü kubbe ile örtülü haziresinde üç mezar vardır. Çınarlı Cami/ÇarĢı Camisi: Tüccar Pazarı ile Yeni Cami arasında, Ģimdiki Vakıflar ĠĢhanı nın bulunduğu yerde idi. Kerpiç ve taģtan yapılmıģ, kubbesiz, son cemaat yeri kapalı, avlusunda havuzu olan güzel ve ferah bir cami olarak ün yapmıģtı. Caminin banisi, Malatyalı DerviĢ Ġsmail Mehmet Ağa dır. Babüsaade Ağası iken yaptırdığı için caminin 151

171 resmi kayıtlardaki ismi Babüsaade Camii olarak geçer. Asıl Çınarlı Cami, 1040 h. (1631 m.) tarihinde yapılmıģtır. Daha sonra, Eski Kasap Pazarı ndaki kilise camiyi dönüģtürülmüģ, bu camiye de Çınarlı Cami ismi verilmiģtir. 26 x 14 m. Boyutundaki bu binanın üstü kaburgalı haç tonozlarla örtülüdür. 17 nci asırdan kalma bir bina olduğu zannedilmektedir. Kütüphaneler: Merkez dahil 7 ilçesinde halk kütüphanesi ve çocuk kütüphanesi bulunmaktadır. Merkez Halk Kütüphanesi son yıllarda büyük geliģmeler göstermiģtir. Darende Ġzzet PaĢa Halk Kütüphanesi ile H.Hulusi AteĢ, özel kütüphanesinde bir eģi daha bulunmayan yazma eserler dikkati çekmektedir. Ġlçeler içinde en çok kütüphane Darende de bulunmaktadır. Sabancı Kültür Sitesi: Özel sektör Sabancılar tarafından yaptırılıp 1989 yılında hizmete açılan Sabancı Kültür Sitesi ile kültürel çalıģmalar yeni bir canlılık kazanmıģtır. Dergi ve Gazeteler: Derme, Beydağı, UyanıĢ, DoğuĢ adlı dergiler zaman zaman yayına girmiģse de sonradan devam ettirilmemiģlerdir. Malatya dıģındaki Malatya ile ilgili dernek ve vakıflarca özel dergiler (MEV) gibi pek fazla dergi çıkarılmamaktadır. Zaman zaman Kernek çıkmakta, Malatya nın Sesi Dergisi ise önde giden dergiler arasında yer almaktadır. BeĢ Belde Darende adına çıkan tarihi bir dergidir. Malatya da mahalli gazeteler baģlangıçta ekonomik ağırlıklı olarak çıkmaya baģlamıģtır. Yine ekonomik çıkmazlar nedeniyle de zaman zaman kapanmıģlardır. Malatya, Fırat, Ünal, GüneĢ, Doğu, Fedai, Yeni Malatya, Demokrat Malatya, Bozkurt, Doğrusöz, Kocavaiz, Haftalık Anadolu, Sabah, Türksesi, Seçim, YeĢil Malatya, Yeni Malatya Postası, Ufuk, Birlik, Yeni Haber, Halk Postası, Sebat, Beydağı, Darende nin sesi, Malatya nın sesi, Darende Postası, Haber, Atılan, Arapgir Postası, Pütürge nin Sesi gibi 33 tane gazete Cumhuriyet Döneminde yayına girmiģ ve zaman zaman çıkıp kapanmıģlardır. Halen aynı yayını Ġstikrarlı Ģekilde sürdürenler ise Gayret, GörüĢ, Yeni Malatya, Hamle, Olay; Ġlçelerde ise Arapgir Postası, Darende nin Sesi, Hekimhan Ekspres gazeteleridir. Beydağı, Hakimiyet, Karar, Malatya Ekspres, MiĢmiĢ, Belediye Özel Gazetesi, Malatya Ticaret, Malatya Yorum, ġoförün Sesi, Kömürhan yeni çıkan gazeteler arasındadır. Folkloru: Folklor, yörede yaģayan halkın geçmiģten günümüze değin, bildikleri örf, adet, gelenek, görenek ve tüm yaģantılarıdır ve çok yönlüdür. Malatya nın folkloru tarih ve kültürüne- sanat eserlerine paralel olarak oldukça zengindir. Son zamanlarda Ġnönü Üniversitesi ve diğer kuruluģlar Kültür Sitesinin de etkisiyle folklorik çalıģmalara ağırlık vermeye baģlamıģlardır. Bilimsel araģtırmalar ile folklorumuzu gün ıģığına çıkarmaya çaba göstermeye devam etmektedirler. Malatya nın 7000 yıllık tarihi içerisinde aynı zamanda bir sınır Ģehri olarak çeģitli millet ve kültürlere sahip olması, yapılan sınır savaģları ile yıpranmıģ bulunması, folklorunu eriteceğine, tam tersine güçlenmesine neden olmuģtur. Bu yönüyle de Malatya, geçmiģten geleceğe bozulmamıģlığı ile uzanmıģ, folkloruyla, kültürü ve özellikleri ile güçlü bir ildir. Davul-zurna eģliğinde çekilen halaylar (ağırlama, üç ayak, delilo, tezleme, hoģ geldin, gelin alayı ve lorke) Bağlama, cura, kavalın ezgisiyle beraber okunan türküler (Malatya Malatya bulunmaz eģin, Yüksek eyvanlarda bülbüller öter, Tren gelir hoģ gelir, 152

172 Sarı kordalem sarı gibi ). Bu türküler, Malatya ilinde, aynı zamanda klasik Türk müziği sazlarıyla da; çalınır ve söylenir. Annenin çocuğunu uyuturken söylediği ninniler. Malatya, doğu ile batıyı, eski ile yeniyi bünyesinde barındırır, yeģertir ve kendi rengine boyar. El Sanatları: Malatya, özgün, renkli, hayatla iç içe yaģayan bir yöremizdir. Bu nedenle el sanatları da özgün ve renkli olup, yaģamın tam içinden gelen özellikleri üzerinde taģır. Malatya ya özgü el sanatları içinde; halı ve kilim dokumacılığı, ağaç oymacılığı, taģçılık, iğne oyası, Manusa dokumacılığı ve Bervanik baskıcılığı yer alır. Özellikle YeĢilyurt ilçesinde dokuma tezgahları yerel ekonominin omurgasıdır. Bunun içindir ki YeĢilyurtlular Türkiye genelinde iplik-sanayii tekstilde söz sahibidirler. Ören, Atmalı, ve Dirican yer halıları ünlüdür. Aslında iģlenen hayattır; acılarıyla, hüzünleriyle, sevinçleriyle... Ve bunu gören ozanın diline Ģiir olur : Ömrü billah okul nedir bilmemiģ, Bu kadar nakıģı nerde bellemiģ, Bir çimdik kağıda kalem sürmemiģ, Kağıtsız, kalemsiz güllere kurban. Ġğne oyaları : Malatya da iğne oyaları merkezde ve Hekimhan, Arapgir, Kale gibi ilçelerde çeģitli malzemelerle yıllardan beri yapıla gelir. Para, saat, tütün, mühür keseleri ya tamamen renk cümbüģü oyalarla bezenir ya da sadece kenarlarına kondurulur zarif güller, desenler halinde yer alır. YaĢın sorarsan on beģ yaģında, Hile yoktur kirpiğinde kaģında, Yedi türlü çiçek vardır baģında, Kokar reyhan ile gül karma karıģ. Malatya iğne oyalarının isimleri de en az kendisi kadar güzel ve zariftir; Kayısı, papatya, güldalı, küpe, küpeli, cıngıllı, kiraz, mor oya, isot, mekik, Ģeftali çiçeği, güllü, komģu çatlatan, gıdık, baģaklı, yıldız, karanfil, tavģan topuğu, gelin topuğu, ekinbaģı. MANUSA DOKUMACILIĞI Orta Asya kökenli dokumacılık sanatının Malatya da uygulanan Ģeklidir. Manusa kelimesinin Latince el anlamındaki Manus sözcüğünden geldiği sanılmaktadır lere kadar Manusa dokumacılığı özellikle Arapgir in önemli gelir kaynağıydı. Yakın tarihe kadar Manusa dokumaları kervanlarla Mısır, ġam, Bağdat gibi önemli ticaret merkezlerine, Tokat, Amasya, Sivas, Çorum gibi Anadolu Ģehirlerine götürülüp satılır, dönüģte ise sabun, baharat gibi ihtiyaç Arapgir e getirilirdi. O yıllarda ilçede 1070 el tezgahının varlığından söz edilmektedir. Manusa dokumacılığının yan sektörleri olarak Manusa Boyacıları, Çırıkçılar (Masuracılar) ve Manusacılar vardı. Hemen hemen her yerde kullanılan manusa dokumaları kullanım yerlerine göre lacivert ve kırmızının yanı sıra turuncu, yeģil, mavi, kahverengi ve siyah renklerle bezenir. Manusa dokumalarında Kemha, Arap Dudağı, Kırmızı Çiçekli, Lacivert Çiçekli, Simsimi, Ufak Kareli, Yılan Eğrisi, Sandıklı, KuĢ Gözü, Badem Çiçek, Badem Dal Çiçek, MuĢ Çiçek, Altı Parmak, BeĢ Parmak gibi isimler verilen desenler ve yöresel isimler kullanılır. 153

173 BERVANĠK BASKISI Bervanik baskıcılığı, son temsilcisi Hıdır Oral Ustanın hayata veda etmesiyle, artık tarihe karıģtı. Malatya geleneksel kadın giyiminde önlük olarak kullanılan parçaya bervanik denir. Halk arasında peģtamal, önlük, peģkir olarak anılır. Düz dokuma bez üzerine tahtadan yapılmıģ kalıplarla iģlenen çivit boyalı desenlerle yapılır. Baskı için kullanılan Amerikan Bezi nin silindirsiz ve dokumasının sık olması gerekir. Tahta Kalıbın HazırlanıĢı: Balmumu ve parafin karıģımı sıcak eriyik içerisine batırılan tahta kalıplar ile desenleme iģlemine geçilir. Kalıp yapımında özellikle armut ağacı tercih edilir. Ağaç kalıp, sıcaklığını korur ve desenlerin daha iyi çıkmasını sağlar. YaklaĢık 30 çeģit motif bulunur. Tarak, motifleri birbirinden ayırmak için kullanılır. KumaĢlar mumlanırken aynı Ģekilleri içeren desenler bütün kumaģlara basılır. KumaĢ ilk boyaya batırılacak hale gelinceye kadar mumlamaya devam edilir. Boyanın kumaģta kalıcılığını artırmak için boyaya kostik denilen bir madde ilave edilir. Boyanın hava ile temasını en aza indirmek için bir varilde hazırlanması gerekir. Boyanacak kumaģlar yavaģça katlanarak (mumların dökülmemesi için) boyaya batırılır. Boyadan çıkan kumaģ yeģil renktedir. GüneĢte kurutulur, tekrar boyaya batırılır. GüneĢte kuruyarak mavi renk kalır, hem de boya sabitleģir. Kuruyan kumaģ üzerine eksik kalan desenler tekrar basılarak baskı iģi tamamlanır. Boyaya batırma iģlemi aynı Ģekilde on bir defa tekrarlanır. Bervanik koyu lacivert renk alır. Mumların bezlerden çıkarılması ise geniģ bakır ve alüminyum kaplardaki kaynar suda iki kez karıģtırılmak suretiyle sağlanır. Mumu çıkarılan bez tekrar kaynar suda deterjanla yıkanıp kurutulur ve etrafı dikilerek kullanıma hazır hale getirilir. Bervanik baskıcılığı sabır ve emek isteyen zahmetli ağır bir iģtir. AĞAÇ KUNDURASI Arapgir de, tamamen ustadan, çırağa aktarılan bilgi ve görgüye dayanılarak üretilen, Ağaç ya da AhĢap Çivili Ayakkabıcılık yöreye özgü sanatlardan biridir. ġu anda, daha çok tamirat iģleriyle ilgilenmekte üç usta bulunmaktadır. Bu sanat yok olmak üzeredir. Gelenekselliğe dayalı bir yönü olmamakla birlikte, dayanıklılık ve ucuzluk uzun süre gündemini korumasını sağlamıģtır. Kunduracı tarafından sipariģ veren kiģinin ayak ölçüsü alınır ve ayak kalıbı çıkartılır. Böylece uzun yıllar sonra bile ayakkabı sipariģi verilebilir. Ağaç kalıp çıkarma ve daha sonraki tüm iģlemler elle yapılır. Müzik ÇalıĢmaları: Malatya da ünlü ses sanatçıları yetiģmiģtir. Malatya Musiki Cemiyeti, Halk Eğitim Merkezi ve Belediyenin musiki çalıģmaları kültür sitesinin hizmete açılmasıyla daha da etkinlik kazanmıģtır. Özellikle Klasik Türk Müziği ve Türk Sanat Müziği ilgi görmektedir.malatya nın Ģarkı, türkü, güfte ve besteleri çoktur. Oyunlar: ġarkısı, türküsü, manisi ve destanı zengin olan Malatya nın bunlara paralel oyunları da çok çeģitli, renkli ve çoktur. Malatya halk oyunları semah ve halay olmak üzere iki gruba ayrılır. Malatya çevresinde Hızır Semahı, Bozok Semahı (Kırklar Semahı), Demdem Semahı (Dem Geldi Semahı), Arguvan Semahı, Kırat Semahı gibi semahlar oynanır. Halaylar ise, Malatya yöresinde davul ve zurna eģliğinde oynanan hareketli, canlı ve cıvıl cıvıl oyunlardır. 154

174 Bölge de Halay çekme, Dillan çekme olarak anılır. 7, 9 ve 11 kiģiyle oynanabilen halayın baģını tutana Halay BaĢı, sonrakine Pöçcü derler. Halaya davul, zurna, kaval, bağlama, tef, darbuka, klarnet, saz ve cura gibi çalgılar ses verir. Halk oyunlarının bazıları ise Ģunlardır: Ağırlama, AlkıĢta, AĢırma Halayı, Arapgir Halayı, Bapuri, Berde, BeĢayak, ÇarĢı Halayı, Çeçer, Cezayir Oyunu, Dillan, Değirmenci Halayı, Gelin Halayı, Gerzani Halayı, Kartal Oyunu,Topal Oyunu, Delilo, Lorke. Seyirlik oyunlar özellikle düğünlerde, KıĢ Yarısı Eğlencelerinde ve Hıdırellez de sergilenir. Berber, KöĢger, Karı-Koca, Tarla Bölme, Davar Satma, Deve Oyunu ve geleneksel sporlar olarak yer alan Tura, Simsimi, Cirit oyunları günlük hayata ayrı bir renk katar. Evlenme-Düğün-Doğum: Evlenme, görücü gezme, niģan töreni ve düğünler de genellikle geleneksel törelere uyularak yapılır ve Ġslami Kurallar yaģanır. Görücülükteki kız ve erkeğin birbirlerini görmeleri esastır. Az da olsa akraba evliliği yapılmaktadır. Nüfusa oranla diğer yöreler itibarıyla boģanmalar azdır. Doğum ve kutlama törenleri de geleneksel izleri taģır. Doğum hediyeleri ve görmeler eski özelliklerini korumaktadır. Giyimler: Kadın ve erkek giyimlerinin eskilerde daha zarif olduğu müzelik giysilerde görülmektedir.genellikle yalın giysilere rağbet edilmektedir. Özentisiz ve sade giysiler yaygındır. YurtdıĢı iģçiliği ve Ģehirlere olan nüfus akımı kırsal kesim giysilerinde de önemli moda değiģimlerine neden olmuģtur. Üç etek yerini elbise eteğe, Ģalvar ise pantolona bırakmıģtır. Hazır giyim sanayii geliģmiģ olmasına rağmen Malatya da halen usta terzilere büyük rağbet vardır. Yemekler: Malatya mutfağında yöresel ev ekonomisi ön plana çıkar. Yaygın meyvacılık, kurutulmuģ gıda, pestil, Ģıra, pekmez ve turģuyu önemli kılar. Bu malzemeler yaz ve güz dönemlerinde kıģa hazırlanır. Yörenin tarımsal özelliği sonucu un, bulgur, süt ürünleri ve et ana yemek malzemesi olarak kullanılır. Tahılların değerlendirilmesinde çorbalık ve köftelik olarak hazırlanan bulgur ön plana çıkar. Unlu mamuller içerisinde ise, tandır ekmeği, dürüm, katmer ve kömbe önem taģır. Malatya Mutfağı nda köftenin özel bir yeri vardır. Dolma (türüne göre ıspanak, patates veya etle yapılmıģ), içli köfte, sıkma köfte, eģkili köfte bunlardan bazılarıdır. Bunun yanında Malatya ya tüm özelliğini veren kayısı Malatya Mutfağı na da girerek, kebaplardan tatlılara lezzeti kadar görünümüyle de renk katmaktadır. Yöre mutfağının baģ yemeklerinden biri kağıt kebabıdır. Taraklık ve etevi denilen yağlı kuzu etinin özel bir kağıt içinde buğulanarak fırında piģirilmesiyle yapılır. KurutulmuĢ gıda kullanımı yörede yaygındır. Malatya kayısısı, ayrıca hoģaflık (gün kurusu) kayısı kurusu, elma, dut, armut, üzüm kuruları da ünlüdür. 155

175 Ġlimiz El Sanatlarından Örnekler Yemek Türleri Çorbalar: Mercimek çorbası, kavurmalı eriģte-bulgur çorbası, tarhana, kara çorba, gendime çorbası, kulak çorbası, döğme çorbası, pirinç çorbası, ayalı çorba, pirpirim çorbası, kelle-paça çorbası, ekģili çorba, keģli çorba, gurut çorbası, aģure çorbası, malhıta çorbası baģlıcalarıdır. Yerel ağızda çorbaya, Ģorva denir. Köfteler : Analı kızlı, içli köfte, sumaklı ekģili çorba, sıkma köfte, ayva köftesi, polat köftesi, gıkırdaklı köfte, elmalı köfte, kurģungeçmez köftesi, gidirikli köfte, ciğer köftesi, haģhaģlı top köfte, kabaklı çimdik köfte, yumru köfte, yumurtalı sıkma köfte, yoğurtlu balkabağı köftesi, etli çiğ köfte, çiğleme, mercimekli çiğ köfte, keloğlan köftesi, yavandan patlıcanlı köfte, bulama köfte, hirçikli köfte, pat köftesi, nahna köftesi... Sarma ve Dolmalar : Dut yaprağı, kabak, pazı, ayva yaprağı, zeytinyağlı marul sarmaları, fasulye yaprağı sarması, pancar yaprağı sarması, soğan dolması, kabak çiçeği dolması, Kiraz yaprağı dolması, isot dolması, balcan (patlıcan) dolması, sığır dili dolması... Et ve Sebze Yemekleri : Et tiridi, kabuk aģı, buğulama, sac kavurması, kaburga kebabı kağıt kebabı, pıtpıtı pilavı ve çeģitli sebze yemekleri... Reçeller, ġuruplar, TurĢular : Kayısı, elma, ayva, kabak, çilek, erik, gül, viģne gibi türlerden reçel yapılır. Yine üzüm, kızılcık, viģne, erik ve gül gibi türlerden de Ģurup hazırlanır. Ayrıca; biber, salatalık, domates, acur, lahana gibi sebzelerden turģu yapılır. Tatlı olarak dut helvası, üzüm pestili, köpük pestili, üzüm sucuğu, pekmez, çir kavurması, peynir tatlısı, deli kız baklavası, kaymaklı kayısı tatlısı, Arapgir in peynir helvası, halbur tatlısı, dolma tatlısı, sütlaç ve çiğdemli sütlaç sayılabilir. 156

176 Kesmece, haģhaģlı saç baklavası ve kabaktan yapılan çıtma tatlısı diğer bazı tatlı çeģitleridir. G.2 TURĠZM ÇEġĠTLERĠ Malatya da tarih ağırlıklı kültür turizmi faaliyeti yaygındır. Malatya ya gelen yabancı turistlerin tamamına yakını, Nemrut Dağını ziyaret etmekte, bazen Eski Malatya daki (Battalgazi) Ulu Cami ve Silahtar Mustafa PaĢa Kervansarayını da gezmektedirler. Yerli turistler ise Eski Malatya, Darende, Nemrut Dağı ziyaretinde bulunmaktadır. A-Kültür turizmi: Antik kentler :Silahtar Mustafa PaĢa Kervan sarayı (Battalgazi-EskiMalatya) TaĢhan(Hekimhan), Bedesten (Darende) B-Termal turizmi: Ġspendere Ġçmesi: Malatya- Elazığ yolu üzerinde Malatya nın 28 km doğusunda Ġspendere köyündedir. Ġçme, ağaçlar arasında açık bir alanda olup, üç kaynaktan çıkan su hem içme hemde banyo yapma amaçlı kullanılmaktadır. Suyu; sindirim sistemi, idrar yolları ve karaciğer hastalıklarına iyi gelmektedir. Balaban Ġçmesi: Darende Ġlçesi, Balaban Bucağına 1 km uzaklıktadır. Mide, böbrek rahatsızlıkları ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir. Harap ġehir Ġçmesi: DoğanĢehir Ġlçesindeki bu içmenin suyu, idrar yolları hastalıklarına iyi gelmektedir. C-Eko turizm: - Ornitoloji(KuĢ gözetleme turizmi) Karakaya Baraj gölü - Foto safari :Karakaya Baraj gölü - Mağara turizmi:sulu Mağara (DoğanĢehir) D-Turizm Amaçlı Sportif Faaliyetler - Su altı dalıģ turizm:karakaya Baraj gölü - Rüzgar sörfü:karakaya Baraj Gölü - Bisiklet Turları: Nemrut dağı doğu terası - Olta Balıkçılığı: Karakaya Baraj Gölü - Dağ ve Doğa YürüyüĢü:Nemrut dağı doğu terası - Atlı doğa yürüyüģü: Nemrut dağı doğu terası Av Turizmi ve Balıkçılık : Malatya da kara avcılığının yanı sıra Karakaya Baraj gölünde su ürünlerinin yetiģtirilmesi balıkçılığın geliģmesini sağlamıģtır. Kara avcılığı keklik avına dayanır. Ġlin her bölgesinde dağlık ve meģelik kesimlerdeki kekliklerin bilinçsizce avlanması, bu hayvanların sayısında azalmaya yol açmıģtır. Arapgir ve Pötürge Ġlçelerinde yaban domuzu ve tavģan avlanması da yapılmaktadır. Balıkçılık için Fırat Nehri, Tohma Çayı ve Karakaya Baraj Gölünden yayarlanılmaktadır. Sözkonusu yerlerde avcılık yöre insanına ekonomik katkı sağlamaktadır. 157

177 G.3 TURĠSTĠK ALTYAPI Malatya ya gelen turistlerin barınmasına yetecek kadar konaklama ve yeme-içme tesisi bulunmaktadır. 10 turistik belgeli otel, 16 seyahat acentası, Çok sayıda belediye belgeli otel ve lokanta da vardır. Hava, kara ve tren yolu ulaģımı mevcuttur. Pütürge Ġlçesi Tepehan Beldesi üzerinden Nemrut Dağı na ulaģan yol, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın sağladığı ödenekle yapılmıģ olup, ilimize gelen turistler bu yolu kullanarak Nemrut Dağı na ulaģmaktadırlar. OTELLER Tablo 48- Ġlimizde ĠĢletme Belgesi Olan Otellerle Ġlgili Bilgiler Adı Sınıfı Oda Sayısı Yatak Sayısı Telefon Faks Adres Anemon Otel Ankara Karayolu 5. Km Palancı Turgut Temelli Caddesi Bezginler Çevreyolu Adliye Yanı AvĢar Çevreyolu Eski Otogar KarĢısı Aksaç Otel , Tiryandafil Saray Mah. Ömer Efendi Sk. No 19 Somuncu Baba Bulvarı No: 84 Darende Büyük Malatya Yeni Cami karģısı No 1 Beydağı PTT arkası Dabakhane Mahallesi Yeni Yeni Cami KarĢısı No 2 Grand Akkoza Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2010 Akpınar Mahallesi Çevreyolu Caddesi No 135 Tablo 42- ĠĢletme Belgeli Lokantalar Adı Adres Kapasite Telefon Altınyunus Lokantası Elazığ Yolu 5. Km Fuar KarĢısı Melita Restoran Atatürk Cd. Turfanda ĠĢhanı K 1 Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, kiģilik yemek salonu kiģilik toplantı salonu 300 kiģilik açık yemek alanı 180 kiģilik yemek salonu

178 SEYAHAT ACENTALARI Tablo 43 - Seyahat Acentaları TESĠSĠN ADI ADRESĠ TELEFON GRUP Aksoğan Tur Atatürk Caddesi No A Arfen Tur Atatürk Caddesi No 40/B B Aspuzu Turizm Eski Belediye Arkası Acar ĠĢ Merkezi Kat 1 No: A Merkez: BertaĢ Seyahat Merkez: Sivas Cad. KıĢla KavĢağı 37 Acentası ġube: Çevreyolu Eski kavģağı ġube: A Destan Turizm Dabakhane Mah Ġnönü Caddesi Temelli Sokak ĠĢhanı K1 1/B A Ekrem Tur PTT Caddesi Belediye ĠĢhanı Kat 1 No A Makro Turizm Hamidiye Mah. Ayakkabıcılar ÇarĢısı Kat 2 No 18/ A Cem Tur Galeria ĠĢMerkezi No 1/ A Maldia Turizm Kanalboyu Yunus Emre Caddesi ġavata Apt Kat 6/ B Mert Beydağı Travel Atatürk Caddesi No: A Naviga Tour Akpınar Halfettin Sok. No A Ön Ak Turizm Öğretmenevi KarĢısı A Postallı Turizm Hamidiye ĠĢhanı Söğütlü Cami Yanı Kat A Puan Tur Hamidiye ĠĢhanı Söğütlü Cami Yanı Kat A Seviye Turizm Adalet ĠĢ Merkezi Kat 1/ A Sofuoğlu Hamidiye ĠĢ hanı Kat 3 Söğütlü Cami Yanı A Tur Center Van Gogh (Onur Air) Mücelli cad. Ġzzetiye Mah. 1.Hasan VarolSokak No A Öğretmenevi KarĢısı A Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü,2010 G.4 TURĠST SAYISI 2010 yılında Malatya iline gelen yerli turist sayısı kiģi, yabancı turist sayı da kiģidir. Ġlimize 2010 yılında gelen yabancı turist sayısı kiģi olup, yabancı turistte ilimizde gecelemiģtir. Ancak Malatya ya gelen yabancı turistler çoğunlukla belediye belgeli otellerde veya Nemrut Dağının eteğinde bulunan, Pütürge Köylere Hizmet Birliğinin sahibi olduğu GüneĢ Otel de konaklamaktadır. Bu otellerde konaklayan turistler göz önüne 159

179 alındığında, 2010 yılında Malatya yı tahmini 4 bin yabancı turist ziyaret etmiģ olup; bunların yaklaģık %60 nı Güney Koreli turistler, geri kalanını muhtelif ülkelerden gelen ziyaretçiler oluģturmaktadır. G.5 TURĠZM EKONOMĠSĠ Turizm olgusu dünyada ve ülkemizde ekonomik katkılarının yanı sıra sosyal ve kültürel boyutuyla baģlı baģına bir sektör olarak kendini kabul ettirmiģtir. Turizm değerlerine ve bu değerleri konuklarına sunma bilgi ve becerisine sahip kentler, bölgeler ve ülkeler, ekonominin diğer sektörleriyle karģılaģtırıldığında, çok az maliyet isteyen yatırımlarla büyük paralar kazanmaktadırlar. Turizm, sadece az geliģmiģ veya geliģmekte olan ülkeler için değil geliģmiģ ülkeler için de vazgeçilmez bir sektör haline gelmiģ olup kıyasıya bir rekabet yaģanmaktadır. Turizm sektöründe yatırım maliyeti-kazanç iliģkisi, diğer sektörlerle karģılaģtırılamayacak oranda kazanç lehinedir. Turizm gelirlerinden sadece turisti o ülkeye getiren seyahat acentaları veya konaklama tesisleri yararlanmamakta, çok sayıda sektör bu gelirden pay almaktadır. Turizm ekonomisinin toplam Türkiye ekonomisi içindeki payı çok önemli olup, Türkiye deki ekonomik canlılığın en önemli aktörlerinden biridir.bu nedenle turizm faaliyetleri, belirli bölgelerdeki faaliyetlerle sınırlı kalmamalı, alternatif turizm olanakları gündeme gelmeli ve diğer bölgelerde yoğun bir biçimde turizm faaliyetine katılmalıdır. Bu noktada, zengin bir tarihsel mirası, kültürü, altyapı olanakları, ulaģım avantajı, sosyal dokusu ve dinamik ekonomisiyle Malatya ili büyük bir turizm potansiyeline sahiptir. Ġl Merkezindeki potansiyel değerlerimizden bir olan Arkeoloji Müzesinde, Aslantepe ve Karakaya Baraj Gölü altında kalan höyüklerle diğer höyüklerde yapılan kazılarda bulunan eserler sergilenmektedir. Ġl turizmine büyük katkısı olan diğer turistik yerler, sinema caddesindeki sivil mimari değeri olan ahģap BeĢkonaklar, Ģehir meydanındaki Yeni Camii ile Bakırcılar ÇarĢısıyla Kuru Kayısı Pazarı yabancı turistlerin alıģveriģ merkezi durumundadır. Turizmle yerel halka önemli iģ imkanları sağlamamakla birlikte, yaz aylarında Nemrut Dağı na yapılan gezilerle otel ve lokantalar ekonomiye katkıda bulunmaktadır. G.6 TURĠZM ÇEVRE ĠLĠġKĠSĠ Malatya da çevre sorununa yol açacak düzeyde turistik faaliyet bulunmamaktadır. Gelen turistlerin bir bölümü Malatya merkezinde en fazla 1 gün konaklamaktadır. Önemli bir bölümü ise doğrudan Nemrut Dağı na gidip, buradaki GüneĢ Otel de kalmaktadırlar. KAYNAKLAR 1-Ġl Çevre Durum Raporu, Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sosyal, Kültürel ve Ekonomik Yönleri İle Malatya Ġl Planlama ve Koordinasyon Müdürlüğü,

180 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1 GENEL TARIMSAL YAPI Malatya ilinin toplam arazi varlığı ha.dır. Bu alanın Ha ı tarım arazisi, Ha ı çayır-mera arazisi, Ha ı orman fundalık arazi, Ha ı ise kültür dıģı arazidir. Tarım arazilerinin %83 ünde erozyon problemi vardır. ĠĢletmeler küçük ve parçalı yapıdadır. Tarımsal iģletmelerin büyük bölümü dekar arasında olan iģletmelerdir. Ġlimizdeki adet Tarımsal ĠĢletme toplam dekar bir alan kaplamaktadır. Malatya ili tarım arazilerinin % 61 i hububat tarımı yapılan arazilerdir. Bahçe ziraatı yapılan alan ise toplam tarım arazilerinin % 27 si dir. Bunu sırayla % 4 ile yem bitkileri, % 3 ile bağ alanı, % 2 ile baklagiller, ve %2 ile sebzecilik yapılan alan izlemektedir. Ġlimizdeki tarım alanlarının % 4 ünde yem bitkileri üretimi yapılmaktadır. Fiğ ve mürdümük ekimi son yıllarda oldukça artmıģtır. Ayrıca yonca ve silajlık mısırın yoğun olarak ekimi yapılmaktadır. Türkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içindeki ekim oranı % 7.6 olmasına rağmen bu oran ilimizde % 0.6 dir. Endüstri bitkileri içerisinde Ģeker pancarı üretimi 1. sırada yer almaktadır. Kayısı yetiģtiriciliği yönünden ilimiz ülkemizde ilk sırayı almaktadır. Üretilen kayısının % 89 u kurutulmakta ve kurutulan kayısının % i ihraç edilmektedir. Son yıllarda özellikle DoğanĢehir ilçesinde bodur ve yarı bodur elma yetiģtiriciliğine ilgi artmıģtır. Ġlimizde büyükbaģ ve özellikle küçükbaģ hayvancılığın geliģmesinde önemli yeri olan mera alanları yeterli olmasına rağmen ot verimi düģüktür. Ġlimiz su ürünleri üretimi yönünden zengin illerden biridir. Karakaya baraj gölü 298 km 2, Sürgü Barajı 5.10 km 2, Medik Barajı 1,62 km 2, Polat Barajı 2.99 km 2, Sultansuyu Barajı 2.26 km 2, Çat Barajı ise km 2 lik alan olmak üzere toplam km 2 lik bir göl sahasına sahiptir. Karakaya Baraj Gölünden avlanan balıklar Malatya ve çevre illerde pazarlanmaktadır. Balık yetiģtiriciliği son yıllarda hızla artmıģtır. Özellikle Darende ve DoğanĢehir Ġlçelerinde çok sayıda alabalık iģletmesi mevcuttur. Kale ve Arguvan Ġlçelerinde de kafes balıkçılığı hızla artmaktadır. Organik ürün yetiģtiriciliği ilimizde son yıllarda ilgi görmekte olup, il genelinde yaklaģık hektar alanda organik ürün yetiģtiriciliği yapılmaktadır. YetiĢtirilen ürünlerin baģında kayısı, buğday, mercimek ve nohut gelmektedir. H.2 TARIMSAL ÜRETĠM H.2.1 Bitkisel Üretim Ġlimizde bitkisel üretim ve bitkisel üretim + hayvansal üretim yapan tarımsal iģletmeler mevcuttur. Yalnız hayvansal üretim yapan iģletmeler arazi olarak, kullanılmayan daimi çayır ve otlak, koruluk ve orman veya tarıma elveriģli olmayan yerleri kullanmaktadırlar. 161

181 H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller Tablo 44- Tahıllar Ekim Alanları ve Üretim Miktarları TAHILLAR Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Buğday Arpa Mısır (Dane) TAHIL TOPLAMI Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Yıllara Göre Buğday Üretimi (Ton) Grafik 2- Ġlimizde Yıllara Göre Buğday Üretimi Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 Yıllara Göre Arpa Üretimi (Ton)

182 H Baklagiller Tablo 45- Baklagiller Ekim Alanları ve Üretim Miktarları BAKLAGĠLLER Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Fasulye (Kuru) Nohut Mercimek (Kırmızı) TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 46- Soğansı ve Yumru Bitkilerin Ekim Alanları ve Üretim Miktarları ÜRÜNLER Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Soğan (Kuru) Soğan (Taze) Sarımsak (Taze) Patates Havuç Turp (Kırmızı) TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 H Yem Bitkileri Tablo 47- Yem Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları Yem Bitkileri Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Mısır (Slaj) Yonca Korunga Fiğ Mürdümük TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 H Endüstriyel Bitkiler Tablo 48- Endüstriyel Bitkileri Ekim Alanları ve Üretim Miktarları ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) ġeker Pancarı Tütün Ayçiçeği (Yağlık) TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

183 Yıllara Göre ġekerpancarı Üretimi (Ton) Grafik 4- Ġlimizde Yıllara Göre ġekerpancarı Üretimi Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi Yıllara Göre Ceviz Üretimi (Ton) Yıllara Göre Badem Üretimi (Ton) Grafik 5- Ġlimizde Yıllara Göre Ceviz ve Badem Üretimi Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü,

184 Tablo 49- Ġlimizde Meyvecilik Durumu YUMUġAK ÇEKĠRDEKLĠ MEYVELER Meyveli Ağaç Sayısı Meyvesiz Ağaç Sayısı Toplam Ağaç Sayısı Üretim (Ton) Ort. Verim (Kg/Ağç) Armut Ayva Elma TOPLAM TAġ ÇEKĠRDEKLĠ MEYVELER Erik Ġğde Kayısı Kiraz Kızılcık ġeftali (Nektarin) ġeftali (Diğer) ViĢne Zerdali TOPLAM SERT KABUKLU MEYVELER Antep Fıstığı Badem Ceviz TOPLAM ÜZÜMSÜ MEYVELER Trabzon Hurması Dut Nar Çilek (Da) Üzüm (Sofralık) (Da) Üzüm Kurutmalık(Da) Üzüm (ġaraplık) (Da) TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

185 Yıllara Göre Kiraz Üretimi (Ton) Grafik 6- Ġlimizde Yıllara Göre Kiraz Üretimi Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü,2010 TÜRKĠYE DE KAYISI ÜRETĠMĠ Türkiye nin kayısı ağacı sayısında, yaģ ve kuru kayısı üretiminde sürekli bir artıģ meydana gelmiģtir. Ayrıca, 1980 li yılların baģına kadar Türkiye kayısı varliğinin yaklaģık %70 ini zerdali ağaçları oluģturmasına karģılık son yıllarda zerdali ağaçlarında önemli oranda azalmalar meydana gelmiģtir. Nitekim son resmi verilere göre Türkiye kayısı ağacı varlığının yaklaģık % 95 ini kayısı, % 5 ini ise zerdali ağaçları oluģturmaktadır. Dünya Kayısı üretiminin %17 si Türkiye den, Türkiye kayısı üretiminin yaklaģık %80 si Malatya dan sağlanmaktadır. Malatya gerek ağaç sayısı gerekse yaģ ve kuru kayısı üretimiyle sadece Türkiye nin değil Dünya nın en önemli kayısı üretim merkezidir. Malatya da üretilen yaģ kayısının yaklaģık %89 u kurutularak ihraç edilmektedir. Kuru kayısı ihracatında Türkiye % 82 lik paya sahiptir. Ülkemizde kayısı tarımı yapılan diğer iller ise; KahramanmaraĢ, Kayseri, Elazığ, Ġçel, Erzincan, Konya, Ankara, Manisa, Kars, Isparta, Mersin, Sivas ve NevĢehir dir. Bu iller içerisinde Malatya, Elazığ ve Sivas ta kurutmalık, diğer illerde ise sofralık amaca yönelik üretim ağırlık kazanmaktadır. Son yıllarda KahramanmaraĢ ın Elbistan, Elazığ ın Baskil, Sivas ın Gürün ve Adıyaman ın GölbaĢı ilçelerinde kuru kayısı üretimine yönelik çok sayıda kapama kayısı bahçesi kurulmuģtur. Mersin ilinde de erkenci yaģ kayısı üretim ve ihracatı ön plana çıkmaktadır. Ayrıca geçmiģte ülkemizin önemli kayısı üretim merkezleri arasında yer alan NevĢehir ve Erzincan illerinde kayısı yetiģtiriciğinin yavaģ yavaģ eski önemini kaybettiği görülmektedir. 166

186 Yıllara Göre Taze/YaĢ Kayısı Üretimi (Ton) Grafik 7- Ġlimizde Yıllara Göre Kayısı Üretimi Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 TÜRKĠYE NĠN KURU KAYISI PAZARLAMASI Kuru kayısı, ülkemizin geleneksel ihraç ürünleri arasında yer almaktadır. Dünya nın en önemli kuru kayısı üreticisi durumunda olan Türkiye, aynı zamanda en fazla kuru kayısı ihracatı yapan ülkesidir. Nitekim 2006 yılı Dünya kuru kayısı ihracatındaki payı %82 dir. Türkiye nin yılları arasındaki kuru kayısı ihracatı incelendiğinde, hem miktar hem de değer olarak, son yıllarda önemli artıģların olduğu göze çarpmaktadır yılında 46 bin ton olan kuru kayısı ihracatı, 2008 yılında yaklaģık %213 artarak 98 bin tona, ihracat değeri ise %357 artarak 89 milyon $ dan 318 milyon $ a yükselmiģtir yılında ise ton kuru kayısı ihracatı karģılığı olarak 276 milyon $ ihracat getirisi sağlanmıģtır. DıĢ Ticaret MüsteĢarlığından elde edilen verilere göre, Türkiye nin kuru kayısı ihraç ettiği ülke sayısı 1999 yılı itibariyle 78 dir. 167

187 Tablo 50- Kayısı Üretimi ve Ġhracat Değerleri YILI Malatya Meyve Veren Ağaç Sayısı (Adet) Malatya Yaş Kayısı Üretimi (Ton) Malatya Kuru Kayısı Üretimi (Ton) Çevre İllerin Kuru Kayısı Üretimi (Ton) İhraç Edilen Türkiye Toplam Kuru Kayısı Miktarı (Kg) Türkiye Toplam Kuru Kayısı İhracat Getirisi (Dolar) Kuru Kayısı Ortal.İhr aç Fiyatı ($/Kg)* , , , , , , , , , , , , , Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 ĠLĠMĠZDE KAYISI: Ġlimiz ekolojik ve toprak özellikleri nedeniyle kayısı yetiģtiriciliğine son derece müsaittir. Kayısı üretiminde özellikle Darende, Hekimhan, Akçadağ ve Merkez Ġlçe ön planda gelmektedir. Kayısı bakımı oldukça kolay ve masrafı az bir meyvedir. Bu ilde yetiģtirilen kayısılar tat ve aroma açısından diğer bölgelerde yetiģtirilen kayısılara göre üstün kalite özelliği göstermektedir. Özellikle son yıllarda ürünün değer kazanması nedeniyle Malatya lı yetiģtirici kayısıya daha çok önem vermiģtir. Malatya da YetiĢtirilen Önemli Kayısı ÇeĢitleri Malatya da çeģit olarak yetiģtirilen kayısıların % 90 a yakın kısmı Hacıhaliloğlu, diğer %10 unu da Çöloğlu, Çataloğlu, Hasanbey, Soğancı ve KabaaĢı dan oluģmaktadır. Hacıhaliloğlu Malatya'nın en önemli kurutmalık kayısı çeģididir. Malatya'daki kayısı ağacı varlığının yaklaģık % 73'ünü oluģturur. Meyveleri orta irilikte gram ağırlıkta, meyve Ģekli oval simetrik, meyve kabuk ve et rengi sarı kırmızı yanak oluģturma eğilimindedir.meyve az sulu, çok tatlı, aromalı, ph 4,5-4,8; Suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % 24-28'dir. Malatya da temmuz ayının 2. haftası olgunlaģarak hasada hazır hale gelir. 168

188 Hasanbey Malatya'nın, en önemli sofralık kayısı çeģididir. Ağaç Ģekli yayvan olup kuvvetli büyür. Meyve kalp Ģeklinde iri g ağırlığında meyve eti sert dokulu ve tatlıdır. Meyve kabuk ve et rengi sarı, Suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % ; ph 4,9-5,1'dir. Malatya da Haziran sonu Temmuz baģında olgunlaģır. KabaaĢı Malatya da 1970 li yıllarda yapılan bir selleksiyon çalıģması sonucunda bulunmuģ kurutmalık bir çeģittir. Malatya da ağaç sayısı bakımından Hacıhaliloğlu çeģidinden sonra ikinci sıradadır. Ağaçları orta büyüklükte, dik ve kuvvetli geliģir. Meyve orta irilikte gram ağırlığında, oval Ģekill, kabuk ve et rengi sarıdır. Meyve tatlı olup, ph 3,8-4,6 ve suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) % 24-26'dır. Malatya da Temmuz baģında olgunlaģır. Soğancı Malatya Zirai AraĢtırma Ġstasyonu tarafından yapılan bir selleksiyon çalıģması sonucu bulunmuģtur. Ağaçları iri, dik-yayvan Ģekilli olup orta derecede verimlidir. Meyveleri gr ağırlığında, yuvarlak Ģekilli, meyve kabuk ve et rengi sarıdır. Meyve tatlı, ph 4,5-4,7 ve suda çözünen katı madde miktarı (SÇKM) miktarı % 23-26'dır. Malatya da Temmuz ayının ikinci haftası olgunlaģır. ÇAT BARAJI tüm üniteleri ile devreye alındıktan sonra yeni yeni büyüme aģamasında olan kayısı bahçelerinden de alınacak ürün ile birlikte bu alanda bir takım sıkıntılar yaģanabilir. Bu nedenle gerek iç tüketimin ve gerekse de dıģ tüketimin artırılması için tanıtımın sağlanması mutlaka gerekmektedir. Aksi taktirde arz talep dengesi olumsuz etkilenecek bu durum tüketiciye yansıyacaktır. Gerek tanıtımı gerekse kayısıdan değiģik üretim çeģitliliğinin sağlanması ile tüketim artırılarak bu sorun önlenecektir. 169

189 Kayısı Malatya da ailenin geçim kaynağıdır. YaklaĢık olarak nüfus olup bu da tüm nüfusun takriben %33 demektir yılında 98 bin ton kayısı ihracatından elde edilen ekonomik katkı 318 milyon USD dır. Kayısının rekoltesi ile ihracat miktarı arasında fiyat bakımından homojen bir dağılım görülmemektedir. BaĢlıca sebepleri ihracat stratejisinin olmayıģı ve ihracatçılar arasında bir birliğin sağlanamamasından kaynaklanmaktadır. Yeni Pazar alanlarının bulunmaması, iç tüketimin bir Ģekilde sağlanamaması ve mevcut rekoltenin piyasa Ģartlarına göre dengelenmemesi arz talep dengesini menfi yönde etkilemektedir. Bu sebepledir ki ürünün ihracat rakamları baz alınarak kilogram fiyatlarında bir istikrar sağlanamamıģtır döneminde kayısıda tüm zamanların en yüksek döviz girdisi sağlanmıģtır. Bir önceki döneme göre önemli oranda artıģ gerçekleģmiģtir yılında ihraç fiyatının düģmesi sonucu döviz girdisinde azalma gözlenmiģtir. Kayısının Besin Değeri ve Yararları: Kayısı insan sağlığı bakımından önemli iģlevlere sahiptir. ph ı 3-4 arasında olan yaģ kayısı 9 farklı Ģeker, 18 serbest aminoasit, zengin A vitamini, yüksek miktarda potasyum, demir ve fosfor içermektedir. 1- Beyinin daha düzenli çalıģmasını sağlar, yorulmasını önleyip stresi azaltır. 2- Vücudun en önemli depo ve laboratuvarı sayılan karaciğerin tahrip olan kısımlarının tamirini sağlar, 3- Kemiklerin çok daha düzgün ve sağlam olmasında önemli rol oynar, 4- DiĢlerin daha sağlam ve kuvvetli olmasında etkisi vardır, 5- Kan yapımını artırarak kansızlığı önler, 6- Mide ve onikiparmak bağırsağı ülserini önler,ve bu arada meydana gelmiģ ülserin iyileģmesinde de önemli rol oynar. 7- Böbreklerde taģ teģekkülünü azaltır, 8- Kansere karģı koruyucu bir etkiye sahiptir, 9- Kalp kaslarını kuvvetlendirir ve daha düzenli çalıģmasını sağlar, 170

190 10- Ġçeriğinde bulunan potasyum bakımından zengin, sodyum minerali düģük olması ve A vitamininin öz maddesi karotence zengin olması nedeniyle dengeli beslenmede önemli rol oynar, 11- Bağırsak kanserinin oluģumunun en büyük sebeplerinden olan sindirim bozukluğunu önleyerek, sindirim sistemini rahatlatmaktadır. 12- Üreme sistemi üzerinde önemli rol oynar, cinsel gücü artırmaktadır. Tablo 51- Ġlimiz 2010 Yılı Kesin Kayısı Rekoltesi MALATYA İLİ 2010 YILI KESİN KAYISI REKOLTESİ İLÇE ADI Meyve Veren Ağaç Sayısı (Adet) Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı (Adet) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) Ağaç Başına Ortala ma Verim (Kg) Toplam Yaş Kayısı Üretimi (Ton) Yaş Olarak Tüketilen Kayısı Miktarı (Ton) Kurutmal ığa Ayrılan Kayısı Miktarı (Ton) Elde Edilen Kuru Kayısı Miktarı (Ton) MERKEZ AKÇADAĞ ARAPGĠR ARGUVAN BATTALGAZĠ DARENDE DOĞANġEHĠR DOĞANYOL HEKĠMHAN KALE KULUNCAK PÜTÜRGE YAZIHAN YEġĠLYURT İL TOPLAMI Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü,

191 Tablo 52- YaĢ ve Kuru Kayısının Besin Değeri (100 için) YaĢ Kayısı Kuru Kayısı Pestil Su Enerji (Cal) Protein (g) Yağ (g) Karbonhidrat (g) Posa (g) A Vitamini (β- Karoten) (I.U) Tiamin (B1 Vit.) (mg) Eser düzeyde Riboflavin (B2 Vit.) (mg) Niasin (mg) Vitamin C (mg) Kalsiyum (mg) Demir (mg) Sodyum (mg) Potasyum (mg) Fosfor (mg) Kaynak : Tarım Ġl Müdürlüğü, 2009 Kayısı üretimi ağaç sayısına paralel olarak bir artıģ gösterse de asıl verimliliği birtakım unsurlar etkilemektedir. Bunlardan en önemlisi ilimizin karasal iklim özelliklerini göstermesidir. Genellikle kayısıyı ilkbaharda meydana gelen ani sıcaklık düģüģü vurmaktadır. Çiçek açma dönemi veya yeni çağla döneminde meydana gelen bu soğuklar, meyve çiçeklerinin dökülmesine bu da ağaçtaki verim kaybına sebebiyet vermektedir. Diğer önemli etkenlerden bazıları ise yanlıģ ilaçlama, yanlıģ dikim, yanlıģ fidan seçimi gibi unsurlardır. H Sebze Üretimi Tablo 53- Sebze Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarları MEYVESĠ YENEN SEBZELER Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Domates (Sofralık) Biber (Sivri, Çarliston) Biber (Dolmalık) Biber (Salçalık) Patlıcan Hıyar Acur Kabak (Bal) Kabak (Sakız) Karpuz Kavun YAPRAĞI YENEN SEBZELER Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Lahana Marol Ispanak Maydanos BAKLAGĠL SEBZELERĠ Ekim Alanı (Da) Üretim (Ton) Verim (Kg/Da) Fasülye (Taze) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

192 H Süs Bitkileri Ġlimiz kesme çiçeği yaygınlaģtırma ve üretimde çeģitliliğin arttırılması amacıyla 2009 yılında; merkez ilçede toplam m 2 alanda 150 adet glayöl, 25 bin adet Gypsophilla, 7 bin adet Kasımpatı; Battalgazi ilçesinde toplam 750 m 2 alanda 3 bin adet Glayöl, adet Gypsophilla, 4 bin adet Kasımpatı ve 600 adet Gül üretimi yapılmıģtır. Bunun yanı sıra çevre düzenleme ve peyzaj iģi yapan firmaların iç ve dıģ mekan süs bitkileri üretim yerleri mevcuttur. H.2.2 Hayvansal Üretim H BüyükbaĢ Hayvancılık Tablo 54- BüyükbaĢ Hayvancılık HAYVANIN CĠNSĠ SAYISI (BaĢ) Saf Kültür Sığır Kültür Melezi Yerli ve Diğer Toplam BüyükbaĢ At Katır EĢek Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 55- Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllar Göre Yapılan Suni Tohumlama ÇalıĢmaları TOHUMLAMA SAYISI (Adet) TEġVĠK MĠKTARI (TL) Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 Destekleme Kaldırıldı Tablo 56- Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında 2010 Yılı Ġçinde Yapılan Buzağı ve AĢı TeĢvikleri DESTEK ġeklġ DESTEK BUZAĞI SAYISI TEġVĠK MĠKTARI (TL) Soy Kütüğü Ön Soy Kütüğü AĢı (Buzağı) Toplam Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü,

193 H KüçükbaĢ Hayvancılık Tablo 57- KüçükbaĢ Hayvancılık HAYVANIN CĠNSĠ SAYISI (BaĢ) Koyun Kıl keçisi Toplam KüçükbaĢ Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Yıllara Göre Hayvan Sayıları (Adet) KüçükbaĢ BüyükbaĢ Grafik 8 - Ġlimizde Yıllara Göre Hayvan Sayıları Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 58- Ġl Genelinde Toplam Süt Üretimi Hayvanın Cinsi Sağmal Hayvan Sayısı (BaĢ) Süt Üretim Miktarı (Ton) Ortalama Süt Verimi (Kg/BaĢ) Ġnek (Kültür Irkı) Ġnek (Melez) Ġnek (Yerli) Koyun Kıl Keçisi Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

194 Yıllara Göre Süt Üretimi (Ton) Grafik 9- Ġlimizde Yıllara Göre Süt Üretimi Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 59- Ġl Genelindeki Toplam Et Üretimi Hayvanın Cinsi Kesilen Hayvan Sayısı (BaĢ) Et Üretim Miktarı (Ton) Ort. Karkas Verimi (Kg/BaĢ) Sığır Koyun Kuzu/Toklu Kıl Keçisi/Oğlak Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Not: Rakamlar mezbahanelerin resmi verileri olup, halkın doğrudan kestiği hayvanlar ile kaçak kesimleri kapsamamaktadır. 175

195 Yıllara Göre Et Üretimi (Ton) Grafik 10- Ġlimizde Yıllara Göre Et Üretimi Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 60- Ġl Genelindeki Toplam Yapağı ve Kıl Üretimi Hayvanın Cinsi Sayısı (BaĢ) Yapağı Üret. (Ton) Verimi (Kg/BaĢ) Koyun ,50 Kılkeçisi ,50 Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) Tablo 61- Kümes Hayvancılığı HAYVANIN CĠNSĠ SAYISI (Adet) Yumurtacı Tavuk Etçi (Broiler) Hindi Ördek Kaz 366 Toplam Kanatlı Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

196 Tablo 62- Ġl Genelindeki Toplam Yumurta Üretimi Hayvanın Cinsi Sayısı (BaĢ) Yumurta Üretimi (Adet) Verimi (Ad/BaĢ) Tavuk Hindi Ördek Kaz Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 H Su Ürünleri Tablo 63- Ġl Genelindeki Toplam Su Ürünleri Üretimi AVCILIK (Kg) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 YETĠġTĠRĠCĠLĠK (Kg.) TOPLAM (Kg.) Tablo 64- Ġlimizde Yıllar Ġtibari Ġle Üretilen Alabalık Miktarları ÜRETĠLEN BALIK CĠNSĠ KAYNAĞIN TÜRÜ 2006 (Kg.) 2007 (Kg.) 2008 (Kg.) 2009 (Kg.) 2010 (Kg.) G.Alabalığı YetiĢtiricilik Gökçe Avcılık Sazan Avcılık Siraz Avcılık Diğer Türler Avcılık TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, Tablo 65- Ġlimizde Hayvancılığı GeliĢtrime ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllar Ġtibari Ġle Su Ürünleri Desteklemeleri YILI BALIĞIN CĠNSĠ DESTEKLEME MĠK. (TL) 2003 GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı GökkuĢağı Alabalığı TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

197 H Kürk Hayvancılığı Ġlimizde kürk hayvancılığı yetiģtiriciliği yapılmamaktadır. H Arıcılık ve Ġpekböceği YetiĢtiriciliği Ġlimizin 494 köyünden 324 köy arıcılık yapmaktadır. Bu %66 lık bir oran demektir. Malatya ili ve ilçelerinde eski tip (toprak) ve yeni tip (fenni) olmak üzere iki Ģekilde arıcılık yapılmaktadır. Arıcılık yapan çiftçiler eski tip toprak kovanları terk ederek fenni kovanlara geçmektedir. Ġl ve Ġlçelerde yapılan arıcılık faaliyetine iliģkin bilgiler aģağıdaki tabloda yer almaktadır. Dağınık bir yerleģim yapısına ve geniģ ormanlara sahip olan yerlerde toprak kovanlar tercih edilmektedir. Tablo 66- Ġlimizde Arıcılığı GeliĢtirme ÇalıĢmaları Kapsamında Yıllara Göre Aktif Koloni Desteklemeleri YILI ÇĠFTÇĠ SAYISI KOLONĠ SAYISI DESTEKLEME MĠKTARI (TL) Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 Tablo 67- Ġl Genelindeki Toplam Bal vebalmumu Üretimi Bal Üretimi (Ton) Balmumu Üretimi (Ton) Kovan Sayısı (Ad) Bal Verimi (Kg/Kovan) ,5 Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü, 2010 H.3 ORGANĠK TARIM Organik Tarım (Ekolojik Tarım) üretiminde kimyasal girdi kullanmadan üretimden tüketime kadar her aģaması kontrollü ve sertifikalı bir üretim biçimidir. Organik tarımın amacı toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumaktır. Bu üretim sisteminde kimyasal gübre ve her türlü ilaç kullanımı azaltılmaktadır. Ürün çeģitliliği temel kurallardan biri olup amaç çevreyi korumaktır. Dolayısı ile kimyasal kalıntı içermeyen kaliteli tarım ürünü üretmeyi; biyolojik mücadele, erken uyarı gibi sistemler, mineral gübreler ve doğal olarak elde edilen gübreleri kullanmakla gerçekleģtirilen bir üretim sistemidir. Dünyada ve ülkemizde hızla geliģmekte olan organik tarım sözleģmeli ve sertifikalı bir tarım tekniğidir. Kontrol ve sertifikasyon; halihazırda Bakanlığımızdan izin almıģ bulunan 8 yerli ve yabancı kuruluģ tarafından yürütülmektedir. Bu kuruluģların denetimi ise, Bakanlığımızca çıkarılan Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına ĠliĢkin Yönetmelik hükümlerine göre Bakanlığımızca yapılmaktadır. Malatya ekolojik tarım konusunda aslında büyük bir potansiyele sahiptir.yasal düzenlemeler baģlatıldıktan sonra Malatya da kayısı üretiminde ekolojik tarım çalıģmaları baģlatılmıģtır.ġlde ekolojik tarım, sözleģmeli çiftçilik Ģeklinde yapılmaktadır.organik ürün üretimi sözleģmeli olarak yabancı Ģirketlerle ortaklığı olan 8 Ģirket tarafından yapılmakta ve yurt dıģına ihracatı bu Ģirketler aracılığıyla olmaktadır.ülkemizin genel konumu, kirlenmemiģ yapısı ve iklim özellikleri organik ürünler yönü ile tüm bölgelerimizde 178

198 potansiyel kaynak mevcuttur.birçok yerde organik olarak üretilen ürünler organik olarak değerlendirilememektedir.çünkü organik üretimde yalnız gübre ve ilaç kullanmadan ürün üretilmesi demek değildir.ürünlerin kontrolü yanında verimliliğin artırılması için organik gübre ve toprak iyileģtiricileri kullanılmaktadır. Ġlimizde organik tarım üretimi ve ihracatını gerçekleģtiren Diyar Tarım, Kırıcı ve Nimeks Firmalarıdır. Diyar Tarım 2002 yılı içerisinde III.alt bölgede ( Darende Ġlçesi ) 5 çiftçide 200 hektar alanda 150 ton, IV. Alt bölgede ( Yazıhan Ġlçesi ) 5 çiftçide 40 hektar alanda 20 ton olmak üzere toplam 170 ton organik kayısı üretimi gerçekleģtirmiģtir.üretilen kayısıların tamamı Almanya ya 3200 Dolar/ton fiyatıyla ihraç edilmiģtir.2003 yılında ayrıca organik nohut ve yeģil mercimek üretimine baģlayacaktır. Kırıcı firmasınca 2003 yılı içerisinde Battalgazi Ġlçesinde mülkiyeti firmaya ait arazide 681 ton organik kayısı üretimi yapılmıģtır.baģta Ġngiltere olmak üzere ABD, Hollanda, Almanya ve Fransa ya ihraç edilmiģtir. Nimeks firmasınca 2002 yılı içinde Akçadağ ve DoğanĢehir de 41 çiftçide 317,2 hektar alanda 1214,5 ton kuru kayısı üretimi gerçekleģtirilmiģtir.yine Nimeks firması 2002 yılı içinde Akçadağ ve DoğanĢehir de 7 üreticide 1,5 hektar alanda 140,5 ton armut, 1 üreticide 13 hektar alanda arpa, 13 üreticide 336,9 hektar alanda 505,35 ton k.mercimek, 4 üreticide 47 hektar alanda 94 ton y.mercimek, 9 üreticide 54,5 hektar alanda 81,75 ton kuru fasulye, 32 üreticide 308,3 hektar alanda 616,6 ton nohut üretimi gerçekleģtirmiģ olup yurt dıģına ihraç etmektedir. Tablo 68- Malatya Ġli Organik Tarımsal Üretim Verileri ÜRÜN ADI ALAN (ha) Verim (ton) Üretici Sayısı Armut Arpa Ayva 0,5 0,020 1 Badem 22 3,6 2 Biber 98 6,5 2 Buğday Ceviz Domates Dut Elma Erik 2 0,050 1 Fasulye Kuru Fasulye Fiğ Hıyar 95 2,5 2 Karpuz Kavun 84 0,012 1 Kayısı Kayısı Fidanı Kiraz Mercimek Mısır Nadas Nar Nohut Patlıcan 98 6,5 2 ġeftali 2 0,030 1 Trabzon Hurması 2 0,045 1 Üzüm ViĢne Yonca Zerdali TOPLAM: , , Kaynak: Tarım Ġl Müdürlüğü,

199 H.4 TARIMSAL ĠġLETMELER Ġlimizde toplam adet tarım iģletmesi bulunmaktadır. Malatya da yapılan 1997 yılı DĠE kayıtlarında yalnız hayvancılık yapan tarımsal iģletmelerin tasarrufunda bulunan arazi, daimi çayır ve otlak, koruluk ve orman veya tarıma elveriģli olmayan araziler olduğundan tarımsal iģletmeler bitkisel üretim yapanlar ve bitkisel üretim+hayvansal üretim yapan iģletmeler Ģeklinde iki kategoriye ayrılmıģtır. Tablo 69 - Ġlimizdeki Tarım ĠĢletmelerinin Sayısı Ġlçe Adı ĠĢletme Sayısı Alan Toplamı (Da) AKÇADAĞ ,118 ARAPGĠR ,586 ARGUVAN ,846 BATTALGAZĠ ,013 DARENDE ,415 DOĞANġEHĠR ,099 DOĞANYOL ,621 HEKĠMHAN ,205 KALE ,437 KULUNCAK ,516 MERKEZ ,787 PÜTÜRGE ,499 YAZIHAN ,226 YEġĠLYURT ,941 TOPLAM ,309 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 Tablo 70- Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı ARAZĠ BÜYÜKLÜĞÜ (DA) ĠġLETME SAYISI TOPLAM ALAN (DA) Arazisi Olmayan < > Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

200 Arazi Büyüklüğü ĠĢletme Sayısı Arazisi Olmayan <9 10* > Grafik11 - Tarım ĠĢletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı(%) (Tarım Ġl Müdürlüğü Malatya Tarım Master Planı-2003) H.4.1 Kamu ĠĢletmeleri Liste 4- Ġlimizdeki Kamu ĠĢletmeleri 1- Sultansuyu Tarım ĠĢletmesi 2- Meyvecilik AraĢtırma Enstitüsü 3- Zirai Üretim ĠĢletmesi ve Tarım Meslek Lisesi H.4.2 Özel ĠĢletmeler Tablo 75- Özel ĠĢletmeler Özel ĠĢletmeler 1-Yem Fabrikaları 2-Kayısı Fabrikaları 3-Un Fabrikaları 4-Süt ĠĢletmeleri 5-Bisküvi Fabrikaları 6-Kırmızı et Kombinası 7-Tavuk Kombinaları 8-Bulgur Fabrikaları 9-Tuz ĠĢletmeleri 10-Helva-Reçel-Pekmez ĠĢletmeleri Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, adet 98 adet 9adet 39 adet 3 adet 1 adet 2 adet 9 adet 5 adet 14 adet 181

201 H.5 TARIMSAL FAALĠYETLER H.5.1 Pestisit Kullanımı Ġlimizde pestisit kullanımında çiftçilerin yönlendirilmesi ve buna bağlı olarak gerektiği kadar ve gerektiği zamanda ilaç kullanılması sağlanabilmesi amacıyla erken uyarı sistemi, entegre mücadele ve yönetimli çiftçi mücadelesi projeleri yürütülmektedir. Ayrıca bu konuda çiftçilerin bilinçlendirilmesi için eğitim ve yayım faaliyetleri yürütülmektedir. Capnodis, Ağustos Böceği, Cytospora Kanseri V.S Mücadelesi: Son yıllarda Kayısı, Elma, Kiraz ağaçları ve sebzelerde sorun olmaya baģlayan hastalık ve zararlılara karģı çiftçilerimizin bilinçli mücadele yapmalarını sağlamak ve ekonomik olarak katkıda bulunmak üzere çiftçilere gerekli bilgiler verilmektedir. Süne Ve Çekirge Mücadelesi:GeniĢ sahalara yayılmıģ ve çiftçiler tarafından mücadelesinin yapılması zor olan zararlıların kontrol altına alınmasında, devletçe ilaç ve alet yardımı yapılmaktadır. Bu kapsamda ilimizde devlet mücadelesi programına alınan zararlılar süne ve yerli çekirge olup, 2010 yılı için program aģağıda verilmiģtir. a)süne Mücadelesi: Süne mücadelesi 2010 yılında 10 bin da. olarak programa alınmıģtır. ÇalıĢmalar 4 ekiple 3 ilçede, 44 köyde gerçekleģtirilmiģtir. Ayrıca yumurta paraziti ve nimf sürveyleri de yapılmıģtır. Bölgemizde parazitlenmenin yüksek olması nedeniyle 2010 yılında ilaçlı mücadele yapılmamıģtır yılından itibaren Süne mücadelesinde ilaç yardımı yapılmamaktadır. Ancak teknik yardım devlet tarafından karģılanmaktadır. b)yerli Çekirge Mücadelesi: 2010 yılında dekar olarak programa alınmıģtır. Ġlkbahar döneminde garsiyat sahaları kontrol edilmiģtir yılında Pütürge, Doğanyol, Battalgazi ve Kale ilçelerinde görülen da. lık sahada ilaçlı mücadele yapılmıģ olup ilaçlamada 215 litre Cypermethrin 25 EC. ilacı kullanılmıģtır. Ambar Zararlıları Ġle Mücadele ÇalıĢmaları: Ġlimizde AL-TAR, TARBĠL, BUDAKSAN ve BORAN olmak üzere 4 firmaca fumigasyon çalıģmaları yürütülmektedir. Özel Fumigasyon operatörleri tarafından Ġhracatçı Firmalara ait Kg. Kuru Kayısı, Kg. K.Çekirdeği, Kg. Fındık, Kg. Hurma, Kg. Kuru Üzüm, Kg. Kuru Ġncir, Kg.Buğday, Kg. Un ve 30,5 M3 AhĢap ambalaj (Ġlaç firmalarca karģılanmak üzere) Methyl Bromür ile fümige edilmiģtir. Bitkisel Üretimde Kullanılan Kimyasalların Kayıt Altına Alınması ÇalıĢmaları: Tarladan sofraya güvenli ürün ulaģtırılması amacına yönelik olarak Ġlimizde yapılan bitkisel üretim faaliyetlerinde üreticilerimizin yetiģtirdikleri ürünlerde kullandıkları kimyasalların kayıt altına alınması ve izlenebilirliğinin sağlanması amacıyla 2008 yılında özellikle kayısı ve kiraz üreticileri ile ilgili çalıģmalar baģlatılmıģ ve çalıģmalar devam etmektedir. Bu amaçla 2010 yılı itibariyle adet kayısı üreticisi ve adet kayısı ağacı ile 378 kiraz üreticisi ve adet kiraz ağacı kayıt altına alınmıģtır. Yine bu projeyle ilgili olarak Ġlçe Müdürlükleri ve sözleģmeli personel ile toplantılar yapılmıģ konu hakkında bilgi verilmiģtir. Malatya Ġlinde faaliyet gösteren kayısı firmalarına gerekli bilgiler verilmiģtir. ÇalıĢmalar önümüzdeki yıllarda da devam edecektir yılında kayısı ve kiraza ilave olarak 14 ürün daha (domates, elma, bağ, ceviz, erik, Ģeftali, ayva, armut v.s) kayıt altına alınacaktır. 182

202 Zirai Mücadele Eğitim ÇalıĢmaları: Bitki sağlığı zirai mücadele eğitim çalıģmaları üreticilerin iģlerinin yoğun olmadığı sonbahar ve ilkbahar aylarında uygun yerlerde datashow ve bilgisayar yardımıyla görüntülü olarak bilgiler verilmektedir. Çiftçilere yönelik eğitim çalıģmalarında 24 köy 290 çiftçiye gerekli bilgiler verilmiģtir. Genel Zararlılarla Ġlgili ÇalıĢmalar: Tarla faresi, kör fare ve yabani domuz zararları ile ilgili olarak çiftçiler bilgilendirilmektedir. Ambar Zararlıları: Fabrika ve boģ depo ilaçlaması yapılmaktadır. Üreticilere ait depo ve ambarlarda bulunan hububat ve kuru meyvelere karģı fumigasyon yapılmaktadır. Tablo ve 2010 Yılları Pestisit Kullanım Miktarları Kullanılan Ġlaçların Gurupları Kullanım Amacı 2009 Yılı Ġlaç Tüketim Miktarları (ton) 2010 Yılı Ġlaç Tüketim Miktarları (ton) Ġnsektisitler Hububat, meyve, sebze ve bağ zararlıları için kullanılır Fungusitler Meyve, sebze, hububat, bağ hastalıkları için kullanılır Herbisitler Yabancı ot mücadelesi, hububatta fasulye için kullanılır Akarsitler Meyve ve sebzelerde kırmız örümcek zararlısına karģı 3 3 kullanılır. Fumigantlar Fabrikalarda ambar zararlıları ve kuru kayısı zararlıları için kullanılır. 0,004 0,004 Bakır Sülfat Meyve, sebze ve endüstri bitkileri için kullanılır Çinko Sülfat Elma ağaçlarında çinko noksanlığında kullanılır. 2,4 2 Demirli Preparatlar Meyvelerde demir noksanlığı hastalığına karģı kullanılır. 3 3 Kükürt Bağ hastalıkları için kullanılır. 3,2 3,2 Çinko Sülfür Tarla faresi mücadelesinde kullanılır. 0,015 0,015 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü, 2010 H.5.2 Gübre Kullanımı Tablo ve 2010 Yılları Kimyevi Gübre Kullanımları 2009 YILI 2010 YILI GÜBRE CĠNSĠ (ton) (ton) A.SULFAT % , ,750 KALSĠYUM A.NĠTRAT % , ,550 A.NĠTRAT % , ,550 ÜRE % , ,650 DAP 3.528, ,050 TSP 632, ,100 KOM , ,500 KOM Zn 671, ,300 KOMP , ,700 KOMP Zn 814, ,100 KOMP (süper gold) 186, ,500 KOM , ,000 POTASYUM NĠTRAT 12,950 60,975 TOPLAM , ,725 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü,

203 H.5.3. Toprak Kullanımı Tablo 74- İlimizde En Çok Karşılaşılan Toprak Erozyonu Türleri Erozyon Türü Derecesi Erozyonun Genişlik (ha) Arazinin Eğimi (%) Yüzey Erozyonu orta Su Erozyonu Oyuntu Erozyonu şiddetli Kıyı Erozyonu yok Rüzgar Erozyonu yok Kitle Hareketleri hafif Çığ Erozyonu yok Kaynak : İl Çevre Orman Müdürlüğü-AGM mühendisliklerine ait projeler, 2010 KAYNAKLAR 1-Ġl Tarım Müdürlüğü 2-Ġl Tarım Müdürlüğü Malatya Tarım Master Planı Ġl Çevre Durum Raporu, Malatya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları 5- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 184

204 I. MADENCĠLĠK I.1 MADEN KANUNUNA TABĠ OLAN MADENLER VE TAġ OCAKLARI NĠZAMNAMESĠNE TABĠ OLAN MALZEMELER I.1.1 Sanayi Madenleri BileĢiminde en az %15 Al2O3 içeren killer (Kaolen, kaolenit, Dikit, Alunitik Kaolen, Nakrit, Halloysit, Glossekolit, Allofan, Ġmogolit, ġiferton, Refrakter Kil, AteĢ Kili,Bağlama Kili), Bentonit (Ġllit, Loglinit, Montmorillonit, Notronit,Saponit, Hektorit, Baydilit), Atapuljit, Allunit, Sodyum, Potasyum, Lityum, Kalsiyum, Mağnezyum (Anyon ve katyon olarak) tuzları (Tuz Kanunu hükjümleri mahfuzdur.), Vollastonit, Talk, Steattit, Profillit, Diatomit, Dünit, Olivin, Zeolit, Sillimanit, Andaluzit, Dumortiorit, Disten (Kyanit), Fosfat, Apatit, Amyant, Manyezit, Trona (Tabii soda), Perlit, Grafit, Kükürt, Florit, Kriyolit, Zımpara TaĢı (Diaspor), Barit, Stronsiyum tuzu (Sölestin), Kuvars, Kuvarsit ve bileģiminde en az %90 Sio2 içeren kuvars kumu, Bor tuzları (Kolemanit, Uleksit, Borasit, Tinkal,Pandermit) veya bünyesinde enaz %10 B2O3 bulunan diğer bor minarelleri, Feldspat (feldspet ve feldspatoid grubu minareller), Mika (Biyotit, Muskovit, Serisit, Lepidolit, Flogobit, Vermikülit), Mermer (Kalker, Dolomit, Kalsit, Aragonit, Traverten, Albatr, Diyabaz, Granit, Serpantin, ve kesilip parlatılabilen diğer taģlar), Nefelin, Siyenit, Pomza, Kalsedon Sayılı Maden Kanunu nun 5177 sayılı kanunla değiģik Ģekline göre IV. Grup a bendine giren madenler BENTONĠT Darıca Bentonit Seviyesi Malatya-Akçadağ-Darıca-Köseler Mahallesi Genel Jeoloji: Saha Neojen yaģlı killi marnlarla kaplıdır. Bazalt tüfler ve andezit tüfler Neojen yaģlı formasyonların üstünde bulunmaktadır. Bentonit seviyesi andezitlerin üstündeki tüflerin kimyasal alterasyonu sonucunda meydana gelmiģtir. Numune alınan bentonit seviyesi tek baģına büyük bir rezerv teģkil etmesine rağmen civarda yapılacak detay etütler sonucunda yeni bentonitik seviyeler tespit edilebilir. Arapgir-Bentonit Seviyesi Malatya-Arapkir- MemetuĢağı (Pirali) Genel Jeoloji: Saha Alt ve Orta Miyosen yaģlı yer yer kumlu killerle kaplı olup, bentonit seviyesi masif killi kalkerlerin altında ince yerlerde mostra vermiģtir. Neticeye mostraların üstünde açılacak yarmalarla seviyenin uzanımını tespit ettikten sonra varılacaktır. Karahüyük Bentonit Seviyesi Malatya-Arguvan-Karahöyük-Sami Dere Genel Jeoloji: Saha Üst Miyosen yaģlı killi kalkerlerden killi Ģistlerden ve yer yer kumlu killerden müteģekkildir. Bentonit zuhuru Sami Dere vadisindeki ince bir kömür seviyesinin (20-30 cm) altında görülmektedir. Rezerv bakımından ümitli görülen bentonit seviyesi hakkında kesin yargıya bölgede yapılacak detay etüd sonucunda fikir ileri sürülebilir. Mineyik Bentonit Seviyesi (Arguvan) Malatya-Arguvan-Minevik Genel Jeoloji: Saha Üst Miyosen yaģlı kalker, kil ve yer yer kumlu killerden oluģmuģtur. Bentonit seviyesi kumlu killerin üst seviyesindedir. 185

205 Tenci Bentonit Seviyesi (Malatya) Malatya-Yazıhan-Tenci Genel Jeoloji:Neojen yaģlı ince kumlu killer arasında geniģ bir mostra vermiģ durumdadır. Saha civarında bulunan kalkerler killidir. Rezerv hakkında fikir sunulmayan saha için, detay etüdünün yapılması faydalı olacaktır. Kiltepe Bentonit Seviyesi Malatya-Merkez-Kiltepe Mahallesi Genel Jeoloji: Saha karasal Neojen yaģlı kil ve kumlu killerden müteģekkildir. Sahada görülen kalkerler killi ve büyük bir kalınlık teģkil etmemektedir. Sahada bir çok yerde mostra veren bentonit seviyesinin büyük bir rezerve sahip olduğu tahmin edilmektedir. Detey etüdler sonucu durum daha iyi aydınlanacaktır. DĠSTEN Malatya- Pütürge (Lar Köyü ) Disten Sahası Malatya-Pütürge-Lar-Güncik Sırtı Genel Jeoloji:Malatya-Pütürge Lar Köyü yakınlarında sillimanit ile birlikte Disten zuhurları bulunmaktadır. Disten de Pütürge metamorfitleri içindeki ayrılmamıģ mikaģistler içinde gözlenmektedir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:AyrılmamıĢ mikaģistler içinde küçük mercekler halindeki sillimanit-disten kütleleri dıģında önemli bir oluģum bilinmemektedir. Bazı örneklerde %10 oranında disten saptanmıģtır. DOLOMĠT Zorbehan Dağı Dolomit Sahası Malatya-Hekimhan-Zorbehan dağı Genel Jeoloji:Bölgenin en eski birimi SerpantinleĢmiĢ ultrabazik ve bazik kayaçlardır. Üst Kretasenin tabanını oluģturan bu kayaçlar peridotit, piroksenit, harzburjitten oluģurlar. Yer yer gabro, dolarit daykları ihtiva ederler. Ultrabazik kayaçları volkanik bir seri (yastık lav, dolerit, bazalt, diyabaz, andezit ve spilit) örtmüģtür. Bunların üzerine üst Kretase sedimanları (konglomeraratik bir seviye, kumtaģı, Ģeyl ve resifal kireçtaģı) diskordan olarak yerleģmiģtir. Üst Kretase serileri üzerine açısal diskordansla Paleosen yaģlı jipsli seri gelir. Bu jipsli seri üzerine ve bazende Üst Kretase çökelleri üzerine diskordansdan olarak Eosen yaģlı çökeller (Konglorematik seviye, killi ve sileksit yumrulu kireçtaģı, fosilli kireçtaģı, fliģ) gelir. Muhtemelen Orta Eosenden baģlayıp Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları mevcuttur. Oligosen ise genellikle konglomeralardan oluģur. Üste doğru kumtaģı tabakalarına geçen sedimanter birimler tarafından temsil edilir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Zorbehan Dağında yüzeylenen dolamit, açık gri, beyazımsı, brej renkte olup, cm tabaka kalınlığındadır. Dolomit %20,21 MgO, %29-31 CaO ile diğer elementlerin binde ve yüzde iki arasında değiģir ton görünür rezerv tespit edilmiģtir. FLÜORĠT Kuluncak Flüorit Sahası 186

206 Malatya-Kuluncak-BaĢören-Alibey tepe Genel Jeoloji: Sahada en yaģlı birim Üst Kretase yaģlı yer yer kristalize kireçtaģıdır. Yer yer tabakalıdır. Bol çatlaklı, Rudist ve Orbitoides içeriklidir. Üst Kretase-Paleosen yaģlı siyenit porfirler, aģırı bozuģma örneği gösterirler. Masif siyenit daha az görülmektedir. Eosen çökelleri ise çakıltaģı, kumtaģı, silttaģı, kiltaģı, marn, kireçtaģından oluģur. Nummulit ve Assilina içerir. Bazaltlar ise piroklastikler ve bazaltik lavlardan oluģur. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Kristalize kireçtaģı ile siyenit porfir kontağında yer alan fluorit mineralizasyonları hidrotermal kökenlidir. Fluorit mineralizasyonunun oluģtuğu kısımlarda siyenitler alterasyona uğramıģ kireçtaģları ise cevherleģmenin yakınında iri kristalli, cevherleģmeden uzaklaģtıkça ufak kristalli bir görünüm kazanmıģlardır. Mineralizasyonların çoğu düzensiz damarlar ve dissemine halindedir. Fluoritin yoğunluğu 3 gr/cm 3 alınarak yapılan yarma çalıģmalarından sonra, toplam görünür rezerv ton olarak verilmiģtir. FOSFAT Malatya DoğanĢehir, Bıçakçı Sahası Malatya-DoğanĢehir-Bıçakçı-Bıçakçı dere Genel Jeoloji:Sahada Paleozoyik yaģlı Pütürge Metamorfiklerine ait Ortagnays, Amfibolit, Ortagnays-amfibolit ve mikaģistleri ile tektonik iliģkili olan Karbonifer-Triyas yaģlı Malatya Metamorfiklerine ait Ģist ve kristalize kireçtaģları yer alır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Apatit zuhuru Bıçakçı köyü güneybatısında TepebaĢı Tepede Ortagnays içinde mostra verir. Apatitli zon genel Ģistoziteye uyumludur. Apatit, aktinolit, turmalin, magnetit, segonder, kuvarstan oluģur. Apatit, magnetit ve aktinolit mineralleri bantlı bir yapı oluģturur. Zon 200 m uzunlukta kuzeybatı, güneydoğu doğrultusunda uzanır. 40 o kuzeydoğuya dalımlıdır. Her iki ucunda merceksel olarak kapanır. Kalınlığı 0,5-2 m arasında değiģir. En fazla % 3,75 P 2 O 5, %13,1 Fe (HCl) içerir. PĠROFĠLLĠT Malatya Pütürge Pirofillit Sahası Malatya-Pütürge-TaĢmıĢ-KötüreĢ tepe-varlık tepe Genel Jeoloji:Pirofillit yataklarının bulunduğu bölge Doğu Toros kuģağında yer almaktadır. Bölgenin güneyinde Anadolu ve Arap Levhaları arasındaki bindirme kuģağı ve kuzeyinde Doğu Anadolu fayı bulunmaktadır. Pirofillit yatakları Pütürge Metamorfitlerinin yeģil Ģist metamorfizması fasiyesine denk gelen kesimlerinde bulunmaktadır. Bölgede en altta Pütürge Metamorfitleri yeralmaktadır. Pütürge Metamorfitleri alttan üste doğru gözlü gnays, amfibollü granatlı mikaģistler, biyotitli mikaģistler, kuvarslı turmalinli profillitli makaslama zonu, granitik gnays ayrılmamıģ mikaģistler ve bantlı mermerlerden oluģmaktadır. Bu birimin üzerine kalkģist, çamurtaģı, aglomera,breģ, tüf, spilit, diyabaz kompleksi ve kireçtaģı bloklarından oluģma Maden KarmaĢığı uyumsuz olarak olarak oturmaktadır. Bu bölümlerin üzerine uyumsuz olarak Pliyosen yaģlı çakıltaģı, kumtaģı, kiltaģı ve traverten örtmektedir. Yöredeki en genç kayaçlar kuvaterner yaģlı Alüvyon lardır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Esas cevher minerali olan pirofillite disten ve kuvars eģlik etmektedir. Bunların yanısıra kaolinit, turmalin, sfen, rutil, topaz, diyabaz, alunit ve 187

207 pirit gözlenmektedir. XRD analizlerinde illit ve montmorillonit de belirlenmiģtir. Sahadaki profillitli zonlar makaslama zonlarını izleyen çeģitli boyutlardaki mercekler halinde gözlenmektedir. CevherleĢmeyle muskovitli Ģistler arasında çok yaygın bir iliģki gözlenmektedir. Aynı Ģekilde kuvarsit mercekleri de pirofillitli zonların saptanmasında önemli bir klavuzdur. CevherleĢmenin oluģumunda hidrotermal eriyikler ve retrograd metamorfizma etkili olmuģtur. Yapılan kimyasal analizler ve ön teknolojik deneyler sonucunda sahadaki cevherin seramik ve refrakter hammaddesi çimento ve yer karosu hammaddesi olarak kullanılabileceği nitelikte olduğu saptanmıģtır. a) Seramik ve refrakter hammaddesi olarak kullanılabilecek ton b) Çimento ve yer karosu hammaddesi olarak kullanılabilecek ton c) Genel toplam ton görünür pirofillit rezervi saptanmıģtır SĠLLĠMANĠT Malatya Pütürge (Lar Köyü) Sillimanit Sahası Malatya-Pütürge-Lar-Babıklar-Güncik sırtı Genel Jeoloji:Malatya L 41, c2 paftasında Lar Köyü yakınlarında sillimanit zuhurları bulunmaktadır. Sillimanit Pütürge Metamorfitleri içinde gözlenmektedir. Pütürge Metamorfitleri alttan üste doğru gözlü gnays, amfibollü granatlı mikaģistler, biyotitli mikaģistler, granitik gnays, ayrılmamıģ mikaģistler içinde ve mermerlerden oluģmaktadır. Sillimanit mineralleri ayrılmamıģ mikaģistler içinde bulunmaktadır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: AyrılmamıĢ mikaģistler içinde küçük mercekler halindeki sillimanit kütleleri dıģında önemli bir oluģum bilinmemektedir. Bazı örneklerde % 15 oranında sillimanit saptanmıģtır. VERMĠKÜLĠT Kuluncak Darılı Sahası Malatya-Kuluncak-Darılı-Çörmü dere Genel Jeoloji:Sahada harzburjit, piroksenit gabrodan oluģan ofiyolitik istif, Üst Kretase yaģlı Karapınar KireçtaĢı, Bazik volkanitler-trakiandezit, Eosen yaģlı kırıntılardan oluģan Ġnceciğindere Formasyonu ve bazalt yeralır. Sahanın doğusunda mostraları görülen siyenit intrüzyonu ile bazik volkanitler ve trakiandezitlerin metasomatizması sonucu skapolitfelsler oluģmuģtur. Vermikülit cevherleģmesi bu skapolitfels içinde ve ofiyolitik istif kontaklarında izlenir. Kuzeybatı doğrultulu faylarla cevherleģme dilimlere ayrılmıģtır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Cevher zonu, kuzeybatı-güneydoğu uzantılı ve yüzeyde düģeye yakın dalımlı konumdadır. Doğrultu boyunca m kadar izlenir. Her iki uçta ilksel sınırla kamalanır. Kalınlık değiģkendir. (1-30) Demir etüdünde yapılan sondajlarda 182 m, ye kadar devam ettiği görülmüģtür. Mineralojik olarak vermikülit dolomit ve ayrıca az skapolit, kuvars, opak mineral izlenir. % vermikülit tenörü tesbit edlmiģtir. Teknoloji incelemesinde ĢiĢme kabiliyeti maksimum 2,5 bulunmuģtur. Deneylerin ani alev temasında yapılması halinde genleģmenin çok daha yüksek olacağı sanılmaktadır. Sahada eksik kalan detaylı çalıģmaların tamamlanmasıyla kalite, rezerv yönünden bir sonuca varılabilecektir. 188

208 Kuluncak Yunnuk Sahası Malatya Kuluncak-Yunnuk Genel Jeoloji: Sahada harzburjit, piroksenit gabrodan oluģan ofiyolitik istif, Üst Kretase yaģlı Karapınar KireçtaĢı, Bazik volkanitler-trakiandezit, Eosen yaģlı killi kireçtaģı bazalt ve Traverten ile Alüvyon yer alır. Bazik volkanitlerin metasomatizması ile oluģan skapolitfelsler ofiyolitik istif ile fay kontaklıdır. Vermikülit cevheri skapolitler içinde bulunur. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Vermikülit demir cevheri zonu ile uyumlu olarak kuzeydoğu, güneybatı uzantılı ve güneye dalımlı konumdadır. Büyük kristaller halinde demir cevheri çatlaklarında, 0,20-5 metre uzunlukta damar ve saçılmıģ pullar halindedir. Demir etüdünde yapılan sondajda vermikülite rastlanmamıģtır. Mineralojik olarak manyetit ve vermikülitten ibarettir. GenleĢme oranı maksimum 2,5 dir. Sahada ekonomik değerde vermikülit yoktur. Kuluncak Sahası Malatya-Kuluncak-Merkez Genel Jeoloji:Sahada harzburjit, piroksenit gabrodan oluģan ofiyolitik istif, Trakiandezit ve Eosen yaģlı kırıntılardan oluģan Ġnceciğindere Formasyonu yeralır. Sahanın dıģında görülen siyenit intrüzyonu etkisiyle trakiandezitlerin metasomatizması sonucu skapolitfelsler oluģmuģtur. Bu oluģuğun içinde siyenit porfir daykları yer alır. Vermikülit cevherleģmesi skapolitfelsler içinde yer alır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Vermikülit demir cevherleģmesi zonu ile uyumlu olarak kuzeybatı-güneydoğu uzantılı düzensiz konumdadır. Doğrultu boyunca 200 m kadar izlenir. Kalınlık cm, geçmez. Demir etüdünde yapılan 10 adet sondajda yer yer saçılmıģ kristaller halinde rastlanmıģtır. Mineralojik olarak mikrolit ve tablamsı vermikülit ile az kalsit, krizotil, magnetit, kromit izlenir. GenleĢme oranı maksimum 2,5 çıkmıģtır. Bu sahada ekonomik değerde Vermikülit yoktur. Petrol: Yerden çıkarılan veya çıkarılabilen sıvı veya gaz halindeki tüm doğal hidrokarbonlara,sıvı petrol veya gazla birlikte üretime elveriģli olan veyahut bunların içinde erimiģ halde bulunan tüm asfalt ve diğer katı hidrokarbonlara petrol denir.türkiye' deki petrol kaynakları Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Tuz: 1400C'de kurutulduğu takdirde en az %95 klorosodyum içeren ve zehirli bileģenlerden arındırılmıģ bulunan maddedir. Kimyasal iģlemlere ihtiyaç göstermeksizin sıradan iģlemlerle de içerdiği klorosodyumun ayrıģtırılması mümkün olan ve klorosodyum oranı %20' den fazla olan topraklar ve kayalar ile 4 bomeden fazla bome derecesini içeren klorosodyum ürünlerine tuz denir. Türkiye dahilinde bilinen veya yeniden keģfedilecek olan bilumum göl, kaya ve deniz tuzlarıyla akar veya kaynak veyahut kuyu halindeki tuzlu suların tasarrufu özellikle Devlete aittir. I.1.2 Metalik Madenler Altın, Bakır, Pirit, Kobalt, Nikel, KurĢun, Çinko, GümüĢ, Kadmiyum, Bizmut, Nadir elementler (Ġndiyum, Galyum, Ġtriyum, Talyum, Germanyum), Kalay, Tantal, Tellür, Molibden, Tungsten (Wolframit, ġelit), Demir, Mangenez, Titan (Ġlmenit, Rutil), Vanadyum, Arsenik, Cıva, Antimuan, Krom, Platin, Ġridyum, Palatyum, Osmiyum, Rutenyum, Rehatyum, Alüminyum( Boksit). 189

209 3213 Sayılı Maden Kanunu nun 5177 sayılı kanunla değiģik Ģekline göre IV. Grup c bendine giren madenler: BAKIR Kale Çanakçı Sahası Malatya-Kale-Çanakçı-Sey deresi Genel Jeoloji:Belirti çevresinde en altta metamorfik seri ile bunların üzerine konglomera, kırmızı kireçtaģı gelmektedir. KireçtaĢı üzerinde bazik tüfler, kireçtaģı arakatkılı olarak izlenmektedir. En üstte tüfler bulunur. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Mineralizasyon bazik tüf içindedir. Bu bazik tüfler kloritleģmiģ, hematitleģmiģ, limonitleģmiģ, killeģmiģtir. Bu altere zonda; pirit, çok az kalkopirit yer alır. Söz konusu cevherleģme, breģik ve küçük bir senklinal merkezinde oluģmuģtur.görünür rezerv tondur. Pütürge Sevik Yaylası Malatya-Pütürge-Sevik yaylası Genel Jeoloji: Sahada kalkģist, kırmızı kireçtaģı, çamurtaģı+ lav+ tüf+ aglomera, bazalt ve dasit yer alır. Ayrıca yer yer kuvars damarları da bulunur. ÇamurtaĢı+ lav+ tüf+ aglomera serisi yer yer alterasyona uğramıģtır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: CevherleĢme; dasit, kuvars porfir içinde dissemine pirit, az kalkopirit, dasit- kuvars porfir ile bazik volkanik kayaç kontağında genellikle fay zonlarında damar ve masif yığıģımlı pirit, az kalkopirit halindedir. PoluĢağı ( Pütürge ) Sahası Malatya-Pütürge-PoluĢağı-Hasenek dere Genel Jeoloji: Sahada, Üst Paleosen- Alt Eosen yaģlı kalkģistler, bunların üzerinde uyumlu olarak fillit izlenmektedir. Bunların üstünde Tersiyer volkanitleri yüzeylenmektedir. En üstte ise geliģmiģ alüvyon yer alır. Yukarıdaki birimlerin altında ve saha çevresinde Pütürge Metamorfitleri (Ģist, gnays, kristalize kireçtaģı) izlenir. Saha ve yöre tektonik olarak çok karmaģıktır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:CevherleĢme; bazik lavlarla kırmızı Ģistlerin kontağında bazaltlarla uyumlu ve bazalt, spilit, diyabaz içerisinde geniģ kaolenleģme ve piritleģme Ģeklindedir. Yüzeyde kalkopirit pek görülmemiģtir. Ancak, Hasenek derede kalkopirit yüzeyde görülür. Etibankın yaptığı 566m. lik sondajda ancak 3m. kalınlıkta kalkopirit ve pirit görülmüģtür. MTA nın yaptığı 6 adet 770 m. lik sondajda cevher görülmemiģtir. Etibank 1968 yılında 560 ton cevher çıkarmıģtır. Sahada, ekonomik rezerv yoktur. DEMĠR Hekimhan- Hasançelebi Demir Sahası Kuluncak Demir Zuhuru Malatya-Kuluncak-Merkez Genel Jeoloji:Bölgenin en eski birimi, serpantinleģmiģ bazik ve ultrabazik kayaçlardır. Üst Kretasenin tabanını teģkil eden bu birimin üzerinde Üst Kretase ve daha genç sedimanter birimler diskordan olarak sıralanmıģtır. Bu sedimenter birimler Orta Eosenden 190

210 baģlayıp Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları kompleksi ve Orta- Üst Pliyosende ortaya çıkan andezitik- bazaltik genç volkanikler tarafından kesilmiģtir (Alpan, 1976). Bölgenin bugünkü tektonik yapısı, Tersiyer tektonik olayları ile meydana gelmiģtir. Hakim kıvrım, fay ve çatlak sistemleri yaklaģık E- W uzanımlıdır. Bu sistemler daha sonra N- S doğrultulu faylarla parçalanmıģtır. E- W doğrultulu faylar makaslama kuvvetlerinin, N- S doğrultulu faylar ise düģey kuvvetlerin eseri olup, genç faylardır. Cevherli zonların pozisyonunu en çok bu faylar değiģtirmiģtir (Alpan, 1976). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Kuluncak demir madeni yatakları, KuluncakĠlçesi ve civarında yer almaktadır. En önemli cevherleģmeler; Kuluncak, Yunnuk ve DüĢüksöğüt- Kızılboynu Tepe olmak üzere üç yerde mostra vermektedir (Özer ve KuĢçu, 1985). Kuluncak Zuhuru Malatya-Kuluncak-Merkez Genel Jeoloji:Bölgenin en eski birimi, serpantinleģmiģ bazik ve ultrabazik kayaçlardır. Üst Kretasenin tabanını teģkil eden bu birimin üzerinde Üst Kretase ve daha genç sedimanter birimler diskordan olarak sıralanmıģtır. Bu sedimenter birimler Orta Eosenden baģlayıp Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları kompleksi ve Orta- Üst Pliyosende ortaya çıkan andezitik- bazaltik genç volkanikler tarafından kesilmiģtir (Alpan, 1976). Bölgenin bugünkü tektonik yapısı, Tersiyer tektonik olayları ile meydana gelmiģtir. Hakim kıvrım, fay ve çatlak sistemleri yaklaģık E- W uzanımlıdır. Bu sistemler daha sonra N- S doğrultulu faylarla parçalanmıģtır. E- W doğrultulu faylar makaslama kuvvetlerinin, N- S doğrultulu faylar ise düģey kuvvetlerin eseri olup, genç faylardır. Cevherli zonların pozisyonunu en çok bu faylar değiģtirmiģtir (Alpan, 1976). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Bu sahada en önemli mostra 80 m. uzunluğunda olup, cevherleģme SW- NE uzanımlıdır. Bazik volkanik ve skapolitfelsler içerisinde düzensiz yataklanmıģ haldedir. Dissemine damarcıklar halinde %40-50 Fe tenörlü ton görünür+ muhtemel rezerv saptanmıģtır. Yunnuk Zuhuru Malatya-Kuluncak-Yunnuk Genel Jeoloji:Bölgenin en eski birimi, serpantinleģmiģ bazik ve ultrabazik kayaçlardır. Üst Kretasenin tabanını teģkil eden bu birimin üzerinde Üst Kretase ve daha genç sedimanter birimler diskordan olarak sıralanmıģtır. Bu sedimenter birimler Orta Eosenden baģlayıp Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları kompleksi ve Orta- Üst Pliyosende ortaya çıkan andezitik- bazaltik genç volkanikler tarafından kesilmiģtir (Alpan, 1976). Bölgenin bugünkü tektonik yapısı, Tersiyer tektonik olayları ile meydana gelmiģtir. Hakim kıvrım, fay ve çatlak sistemleri yaklaģık E- W uzanımlıdır. Bu sistemler daha sonra N- S doğrultulu faylarla parçalanmıģtır. E- W doğrultulu faylar makaslama kuvvetlerinin, N- S doğrultulu faylar ise düģey kuvvetlerin eseri olup, genç faylardır. Cevherli zonların pozisyonunu en çok bu faylar değiģtirmiģtir (Alpan, 1976). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Yukarı ve AĢağı Yunnuk Mahalleleri arasındadır. Çatlak sistemlerine yerleģmiģ manyetit+ hematit filonları mevcuttur. Pnömatojenhidrotermal olarak oluģmuģ %45-50 Fe tenörlü ton muhtemel rezerv tespit edilmiģtir. DüĢüksöğüt- Kızılokboynu Zuhuru Malatya-Çörmü-DüĢüksöğüt tepe-kızılokboynu tepe Genel Jeoloji:Bölgenin en eski birimi, serpantinleģmiģ bazik ve ultrabazik kayaçlardır. 191

211 Üst Kretasenin tabanını teģkil eden bu birimin üzerinde Üst Kretase ve daha genç sedimanter birimler diskordan olarak sıralanmıģtır. Bu sedimenter birimler Orta Eosenden baģlayıp Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları kompleksi ve Orta- Üst Pliyosende ortaya çıkan andezitik- bazaltik genç volkanikler tarafından kesilmiģtir (Alpan, 1976). Bölgenin bugünkü tektonik yapısı, Tersiyer tektonik olayları ile meydana gelmiģtir. Hakim kıvrım, fay ve çatlak sistemleri yaklaģık E- W uzanımlıdır. Bu sistemler daha sonra N- S doğrultulu faylarla parçalanmıģtır. E- W doğrultulu faylar makaslama kuvvetlerinin, N- S doğrultulu faylar ise düģey kuvvetlerin eseri olup, genç faylardır. Cevherli zonların pozisyonunu en çok bu faylar değiģtirmiģtir (Alpan, 1976). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Kuluncak ın 7 km. kuzeybatısındadır. Yüzeyde manyetit ve az oranda hematit cevherleģmesi mevcuttur. Dissemine ve damarcıklar halinde skapolitfelsler içinde görülür. %10-15 Fe 3 O 4 tenörlü ton görünür+ muhtemel rezerv hesaplanmıģtır. MTA tarafından yapılan etüt, yarma ve sondajlar sonucunda sahanın rezerv ve tenörü hesaplanmıģ, belirlenen tenör, rezerv ve yataklanma Ģekline göre zuhurların demir cevheri bakımından ekonomik bir değer taģımadığı saptanmıģtır (Özer ve KuĢçu, 1985). Bahçedamı- Hasançelebi arasında uzanan (Davulgu) Demir Yatağı Malatya-Hekimhan-Hasançelebi-Davulgu Genel Jeoloji:Hasançelebi nin hemen güneyinden baģlayıp batıya doğru uzanan manyetitli skapolitfels formasyonu, yaklaģık olarak 19 km2 lik bir sahaya yayılmıģtır. %70e kadar manyetit içermektedir. Skapolitfelslerin içinde birçok cevherli zon vardır. En önemli zon, sahanın kuzeydoğusundadır. Ana yatağı teģkil eden bu zon, yaklaģık E- W uzanımlı olup, 4.3 km. uzunluğunda ve 300 m. geniģliğindedir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Bu ana zon, birkaç zoncuktan oluģmuģtur ve aralarında paralellik vardır. CevherleĢme masif, dissemine damarcık ve tabakalı yapılarda görülmektedir. Ağsal damarcıklar Ģeklinde görülen manyetit, dissemine cevherli skapolitfelslerin düzensiz çatlaklarını doldurmuģtur (Alpan, 1976). Bu sahada %15-20 Fe tenörü mevcuttur. Toplam rezerv ise %52 Fe eģdeğeri ton olarak hesaplanmıģtır (MTA Plan Koordinasyon Dairesi Yayını, 1974). Karakuz Demir Sahası Malatya-Kuluncak-Karakuz dağı Genel Jeoloji:Karakuz demir madeni, Hekimhan Ġlçesinin 17 km. kuzeybatısında Karakuz sırtında bulunmaktadır. Sahada Üst Kretasede meydana gelen mağmatik olaylar esnasında ortaya çıkan siyenit intrüzyonunun neticesinde bölgedeki daha yaģlı mafik kayaçlar ve trakit altere ve mineralize olmuģtur. Bunlara bağlı olarak demir oksit mineralleri trakit içerisinde düzensiz raplasman gövdeleri ve damarlar halinde bulunmaktadır (Jacobson ve Boğaz, 1970). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Filon Ģeklinde cevherleģme hem trakit içinde hem de metamorfize bazik kayaçlar içinde masif demir oksit Ģeklinde yer almaktadır. Filonlar N80E doğrultulu aynı kırık sistemi boyunca birbirinden kopuk olarak bulunmaktadır m. geniģlikte, m. uzunluktaki filonlar ortalama 62 m. derinliğe sahiptir (Özer ve KuĢçu, 1983). Karakuz demir madeni yatağının cevher mineralleri genellikle hematit olup, az miktarda manyetit, limonit ve düzensiz çatlaklarda ise siderittir. Demir tenörü %33-55 arasında değiģen toplam tonluk cevherleģme saptanmıģtır (Özer ve KuĢçu, 1983). MTA tarafından yapılan sondaj ve araģtırmalarda Karakuz demir madeni yatağı hem rezerv olarak, hem de kalite olarak önemli bir hammadde kaynağıdır (Çiftçi, vd., 1983). 192

212 Kırmızı Tepe Demir Zuhuru Malatya-Hekimhan-Hasançelebi-Kırmızı tepe Genel Jeoloji:Hasançelebi ye bağlı Keçememolar köyünün 4 km. güneybatısında, Kırmızı Tepe mevkiinde demir cevherleģmesine rastlanmıģtır. Mikrosiyenit intrüzyonunun plaketli kalkerleri kesmesi neticesinde cevher; silisifiye ve dolomitize kalkerler içinde yerleģmiģtir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Cevher hematitten ibarettir. Sahada biri 100 m. uzunlukta, 35 m. geniģlikte, diğeri 55 m. uzunlukta ve 22 m. geniģlikte olmak üzere iki mostra mevcuttur. Her iki mostra için toplam ton muhtemel- mümkün rezerv hesaplanmıģtır. Yapılan analizlerde ise %10-63 Fe tenörü saptanmıģtır (Oral, 1971). Sivri Tepe ve Mağara Tepe Zuhurları Malatya-Hekimhan-Hasançelebi-Bahçedamı-Sivri tepe-mağara tepe Genel Jeoloji:Sivri Tepe, Bahçedamı Köyünün 1 km. batısındadır. Mağara Tepe ise Sivri Tepenin 500 m. güneybatısındadır. Sivri Tepe Zuhuru: Mafik volkanik kayaçlar ve trakitlerden oluģan tepenin, trakitlerin yayılma düzlemine paralel mercekler teģkil edecek yer almaktadır.cevherleģme manyetit ve hematitten ibarettir. Mağara Tepe Zuhuru: 2 m. kalınlığında, çapı 100 m. olan hematit- manyetit mertceği mevcuttur. Demir bloklarından oluģan bir sapada mostra vermektedir. Sivri Tepe ve Mağara Tepede rezerv hesaplanmıģ ve Ģu sonuçlar alınmıģtır (Özkoçak, 1972). Görünür Rezerv : ton Hematit- Manyetit Muhtemel Rezerv : ton Hematit- Manyetit Mümkün Rezerv : ton Hematit- Manyetit Boğazgören (ġırzı) Demir Zuhurları Malatya-Hekimhan-ġırzı-Mehli dere Genel Jeoloji:Hekimhan Ġlçesinin kuzeybatısındaki Boğazgören Köyü yolu üzerinde aynı tipte oluģmuģ birbiriyle yaklaģık 400 m. mesafeli Kurucagöl Tepe ve Çatallı Tepe demir zuhurları mevcuttur. Her iki zuhurda bazik volkanik sedimenter seri üzerindeki Üst Kretase kireçtaģlarının demirli solüsyonlar tarafından metasomatizmaya uğratılması ile oluģmuģlardır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:CevherleĢme her ikisinde de hematit, az miktarda manyetitten ibarettir. %50 Fe tenörlü tonluk bir demir rezervi hesap edilmiģtir (Kurt, 1974). Deveci Demir Yatağı Malatya-Deveci-Demir tepe-karamağara tepe Genel Jeoloji:Malatya Ġli Hekimhan Ġlçesinin 22 km. kuzeydoğusundaki Deveci Köyünün yaklaģık 3 km. kuzeyinde Üst Kretase yaģlı seriler içerisinde, tabaka doğrultu ve eğimlerine uygun olarak yer alan sedimanter oluģumlu masif siderit cevherleģmesi mevcuttur (Özer ve KuĢçu, 1982). Deveci demir yatağı, batıdan doğuya doğru Karamağra Tepe, Karatepe ve Karaköçek zuhurları olmak üzere üç ana zuhura ayrılmıģtır (Ünlü, 1983). Karamağara Zuhuru 1582 m. rakımındaki Karamağara Tepesi mevkiinde iki ayrı mostra mevcuttur. Güneydeki mostra 140 m. uzunluğunda, 50 m. geniģliğindedir. Kuzeydeki mostra 450 m. uzunluğunda olup, geniģliği değiģkendir. 193

213 Karatepe Zuhuru 1636 m. rakımındaki Karatepede bulunan bu mostra bir fay ile iki kısma ayrılmıģ olup, büyük kısım 450 m. uzunluğunda, m. geniģliğindedir. Küçük kısım ise güneye doğru kaymıģ olup, 100 m. uzunluğunda, 50 m. geniģliğindedir. Karaköçek Zuhuru 1620 m. rakımındaki Maden Tepesinde bulunan asıl mostra 250 m. uzunlukta, 60 m. geniģliktedir. Bu mostranın doğusunda irili ufaklı birkaç zuhur daha mevcuttur. Her üç zuhurda yapılan rezerv hesaplarında Ģu neticeler alınmıģtır (Ünlü, 1983). %36 Fe tenörlü ton siderit %50 Fe tenörlü ton hematit+ götit DoğanĢehir Demir CevherleĢmeleri Tatlar Köyü Zuhuru Malatya-DoğanĢehir-Tatlar Genel Jeoloji: DoğanĢehir çevresinde; Paleozoik birimleri, Silüryen ve Devoniyen yaģında olan metamorfik Ģistler ve Permokarbonifer yaģındaki kristalize kireçtaģları ile temsil edilir. Paleozoik üzerinde Kretase birimleri diskordan olarak bulunur ve ofiyolitik seriler ile kireçtaģları tarafından temsil edilir. Üst Kretase birimlerini ise karıģık fasiyesler oluģturmaktadır. Tersiyer birimleri olarak da Alt Miyosen ile Orta Miyosen görülür (Kormalı, 1973). Yörede demir zuhurları, muhtemelen Devoniyen yaģlı metamorfik Ģistler içinde yer almaktadır. Devoniyen, çalkantılı öjeosenklinal ortamında kumtaģı ve Ģeyller içinde çökelen hematit mercekleri, daha sonra bütün sahayı içeren bölgesel metamorfizmadan etkilenerek yer yer manyetitleģmiģtir (Akçay ve Güven, 1974). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Kullar ve Tatlar Köyleri arasında Kullar Köyünün 1,5 km. kuzeydoğusunda kristalize Ģistler içinde 6-8 m. kalınlıkta, m. uzunlukta olup, kuzeye dalımlı bir zuhurdur (KoĢal, 1967). Bıçakçı Köyü Zuhurları Malatya-DoğanĢehir-Bıçakçı Genel Jeoloji: DoğanĢehir çevresinde; Paleozoik birimleri, Silüryen ve Devoniyen yaģında olan metamorfik Ģistler ve Permokarbonifer yaģındaki kristalize kireçtaģları ile temsil edilir. Paleozoik üzerinde Kretase birimleri diskordan olarak bulunur ve ofiyolitik seriler ile kireçtaģları tarafından temsil edilir. Üst Kretase birimlerini ise karıģık fasiyesler oluģturmaktadır. Tersiyer birimleri olarak da Alt Miyosen ile Orta Miyosen görülür (Kormalı, 1973). Yörede demir zuhurları, muhtemelen Devoniyen yaģlı metamorfik Ģistler içinde yer almaktadır. Devoniyen, çalkantılı öjeosenklinal ortamında kumtaģı ve Ģeyller içinde çökelen hematit mercekleri, daha sonra bütün sahayı içeren bölgesel metamorfizmadan etkilenerek yer yer manyetitleģmiģtir (Akçay ve Güven, 1974) Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Bıçakçı Köyünün 1 km. güneyinde, Kuz Tepenin 300 m. kuzeydoğusunda kristalize kalkerler içerisinde %55 Fe tenörlü çok küçük bir zuhurdur. Kalınlığı 1 m., uzunluğu ise 6-7 m. dir. Bıçakçı Köyünün batısında DemirtaĢ Tepede kalkerlerin çatlaklarına yerleģmiģ manyetitten ibaret, %53 Fe tenörlü ton rezervli bir zuhurdur (KoĢal, 1967). Murata Köyü Zuhurları Malatya-DoğanĢehir-Murata Genel Jeoloji: DoğanĢehir çevresinde; Paleozoik birimleri, Silüryen ve Devoniyen yaģında olan metamorfik Ģistler ve Permokarbonifer yaģındaki kristalize kireçtaģları ile temsil edilir. Paleozoik üzerinde Kretase birimleri diskordan olarak bulunur ve ofiyolitik seriler ile kireçtaģları tarafından temsil edilir. Üst Kretase birimlerini ise karıģık fasiyesler 194

214 oluģturmaktadır. Tersiyer birimleri olarak da Alt Miyosen ile Orta Miyosen görülür (Kormalı, 1973). Yörede demir zuhurları, muhtemelen Devoniyen yaģlı metamorfik Ģistler içinde yer almaktadır. Devoniyen, çalkantılı öjeosenklinal ortamında kumtaģı ve Ģeyller içinde çökelen hematit mercekleri, daha sonra bütün sahayı içeren bölgesel metamorfizmadan etkilenerek yer yer manyetitleģmiģtir (Akçay ve Güven, 1974). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Murata Köyünün 2 km. kuzeydoğusundaki Zeynel Tepede Permokarbonifer kireçtaģları arasında, manyetit cevherleģmesi Ģeklinde, %37,48 Fe tenörli ton rezervli bir zuhur mevcuttur. Murata Köyü güneyindeki Oklar Komu mevkiinde granitik bir kayaç içinde hematit ve limonit cevherleģmesinden ibaret %49,61 Fe tenörlü ton rezervli bir zuhur bulunmaktadır (Kormalı, 1973). Elmalı Köyü Zuhurları Malatya-DoğanĢehir-Elmalı-Kırmızı tepe Genel Jeoloji: DoğanĢehir çevresinde; Paleozoik birimleri, Silüryen ve Devoniyen yaģında olan metamorfik Ģistler ve Permokarbonifer yaģındaki kristalize kireçtaģları ile temsil edilir. Paleozoik üzerinde Kretase birimleri diskordan olarak bulunur ve ofiyolitik seriler ile kireçtaģları tarafından temsil edilir. Üst Kretase birimlerini ise karıģık fasiyesler oluģturmaktadır. Tersiyer birimleri olarak da Alt Miyosen ile Orta Miyosen görülür (Kormalı, 1973). Yörede demir zuhurları, muhtemelen Devoniyen yaģlı metamorfik Ģistler içinde yer almaktadır. Devoniyen, çalkantılı öjeosenklinal ortamında kumtaģı ve Ģeyller içinde çökelen hematit mercekleri, daha sonra bütün sahayı içeren bölgesel metamorfizmadan etkilenerek yer yer manyetitleģmiģtir (Akçay ve Güven, 1974). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Birinci zuhur Davli Tepe güneyinde 5 m. kalınlığında, 40 m. uzunluğunda %50 Fe tenörlü, ton rezervli hematit cevherleģmesi Ģeklindedir. Davli Tepe doğusundaki ikinci zuh ur; kalınlığı 50 cm. ile 2 m. arasında değiģen %26 Fe tenörlü ton rezervli, merceksel, hematit cevherleģmesi Ģeklindedir. Her iki zuhurda sedimanter- metamorfik jenezlidir. ġistler arasında yer almıģlardır. ġistler kuvarsit ve killi Ģistlerden oluģmuģtur (Kormalı, 1973). Sürgü Hematit Zuhuru Malatya-DoğanĢehir-Sürgü-Göstendibi Mevkii Genel Jeoloji:Sürgü hemetit zuhurları, DoğanĢehir Ġlçesinin Sürgü nahiyesinin 3 km. güneyinde Demir Tepeden baģlayıp, Göstendibi mevkiine kadar kesintili olarak 4 km. kadar uzanır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:CevherleĢme sahasında; altta muhtemelen Devoniyen yaģlı metamorfik Ģistler, bunlarla beraber çökelmiģ hematit cevherleģmesi mevcuttur. CevherleĢme sedimanter kökenli olup, rejyonal metamorfizmanın etkisi ile sedimanter- metamorfik özellik kazanmıģtır. 4 km. kuzeydoğusundaki cevherleģmenin büyük bir kısmı toprak örtü altındadır. Kalınlık 5 m.- 26 m. arasında değiģmektedir. %13-49 Fe tenörlü ton rezervli olduğu tespit edilmiģtir (Kormalı, 1973). Kelhalil Köyü Demirli Zımpara taģı Zuhuru Malatya-DoğanĢehir-Kelhalil Genel Jeoloji:Bu zuhur, Kelhalil Köyünün 2.5 km. kuzeydoğusunda, Permokarbonifer yaģlı kireçtaģları arasında N- S doğrultulu uzanan bazik kayacın alterasyonu ile oluģmuģtur. Manyetit ile birlikte titanlı ve demirli korund mineraline rastlanmıģtır. %29 Fe tenörlü ve ton rezervlidir (Kormalı, 1973). 195

215 Eskiköy Hematit Zuhuru Malatya-DoğanĢehir-Eskiköy Genel Jeoloji: Eskiköyün 750 m. güneydoğusunda Bozbulak Dere üzerindeki 1450 m. kotundan baģlayarak sırta doğru uzanan bir zuhur mevcuttur. Ancak, cevher taģınıp gitmiģ ve geriye cepcikler kalmıģtır, dolayısıyla ekonomik değildir (Kormalı, 1973). Pütürge Demir CevherleĢmeleri Malatya-Pütürge-Yamacıkebir Genel Jeoloji:Pütürge demir cevherleģmelerinin bulunduğu saha, Malatya Ġlinin Pütürge Ġlçesinin Yamaç- Midye Köyleri arasındaki Yamacıkebir, Yamacısağır ve ġerik Mahalleleri ve çevresindedir. Demir zuhurlarının bulunduğu sahada Paleozoik yaģlı metamorfik Ģistler, Üst Kretase yaģlı serpantinleģmiģ peridotit, spilitik diyabaz ve bazaltlar, Eosen yaģlı konglomera, kireçtaģı, kumtaģı, Holosen yaģlı alüvyon, erozyon artıkları ve taraçalar mevcuttur. Üst Kretaseden sonra lateritleģme geçiren volkanik seri ve serpantinler aģınmıģ, bu aģınma ürünleri yeni çökelmekte olan Eosen kireçtaģlarının tabanında konglomeratik kumtaģları içinde bir hematit yoğunlaģması meydana getirmiģtir (Akçay, 1972). Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Yamacısağır Zuhurları; Bu zuhurlar, Yamacısağır Mahallesinin hemen güneybatısında Hergü Çayı yamaçlarında yer alır. KireçtaĢı ve konglomera altında yer alan bindirme nedeniyle ardalanmalı, mercek Ģeklinde zuhurlardır. Yamacıkebir Zuhuru ; Bu zuhur, Yamacıkebir ve Yamacısağır Mahalleleri arasında, serpantinit kütlesi üzerinde, tenörü oldukça sık değiģe, faylarla kontrollü bir seviye olarak yer alır. ġelik Zuhuru;Bu zuhur, ġelik Mahallesinin güneydoğusunda iki düģey fayla sınırlı olarak serpantinit kütlesi üzerinde yer alır. Her üç zuhur için ortalama %30 Fe tenörlü ton Fe cevheri rezervi hesaplanmıģtır. Bunun tonu %48 Fe tenörlüdür (Akçay, 1972). Arapgir ( AktaĢ köyü ) Hematit CevherleĢmesi Malatya-Arapkir-AktaĢ-Koçubahçe Damları Genel Jeoloji:Arapkir Ġlçesi, AktaĢ Köyünün 2.5 km. kuzeybatısında Çalıca Tepe batısında Permokarbonifer yaģlı kristalize kireçtaģı içinde, 30 m. kalınlığında ve 400 m. uzunluğunda hematitli bir seviye bulunmaktadır. Yapılan analizde %13.84 Fe ve %47.37 SiO 2 tespit edilmiģ olup, silisi fazla olduğundan saha önemsizdir (Kadıoğlu ve Cengiz, 1982). KROM Yayladam Köyü (Hekimhan/ Malatya) Sahası Malatya-Hekimhan-Yayladamı-Kırankaya tepe Genel Jeoloji: Bölgenin en eski birimi serpantinleģmiģ ultrabazik ve bazik kayaçlardır. Üst kretasenin tabanını oluģturan bu kayaçlar piroksenit, harzburjit ve peridotit ten oluģurlar. Yer yer dolerit, Gabro daykları ihtiva ederler. Ultrabazik kayaçların üzerinde yastık lav, dolerit, bazalt, diyabaz, andezit ve spilitten oluģan volkanik bir seri vardır bunların üzerine üst kretase sedimanları (Konglomera, kumtaģı, Ģeyl, resifal kireçtaģı) diskordan olarak yerleģmiģtir. Üst kretase serileri üzerine açısal diskordansla paleosen yaģlı jipsli seri gelir bu seri üzerine ve bazende üst kretase çökelleri üzerine diskordan olarak yaģlı çökeller (konglomera, killi ve sileksit yumrulu kireçtaģı, fosilli kireçtaģı, fliģ) gelir. Muhtemellen orta Eosenden baģlayup Eosen sonlarına kadar geliģen asit intrüzyonları mevcuttur. Oligosen ise genellikle konglomeralardan oluģur. Üste doğru 196

216 kumtaģı tabakalarına geçen sedimanter birimler tarafından temsil edilir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Sahada önemli sayılabilecek kromit mostrası yoktur. Sahada en büyük cevher merceğinin boyudu 1x0.5 m. dir.cevher zonunda masif, benekli, disemine fakir, bireģik tipte kromit görülmektedir. Genelde görülen en fazla kalınlık 50 cm, ortalama tenör % 30 Cr 2 O 3 kadardır. KURġUN-ÇĠNKO PoluĢağı Sahası Malatya-Pütürge-PoluĢağı-Hasenek dere Genel Jeoloji: Kristalin Ģistler: Paleozoyik yaģlı seri mikaģistlerden oluģmaktadır. Cevher içermez. Kalk Ģistler: Seri genellikle karbonat ve kil mineralleri içeren, Ģistozite gösteren kayaçlardan oluģur. Cevher içermez.paleozoyik yaģlıdır. Fillit ve Aglomera: Kırmızı renkli killi birimlerden oluģur. Seri üst kesimlerde bazik bileģimli aglomeralar içerir. Bazaltik kompleks: Hakim litoloji bazalt lavlarıdır. Kompleks içinde diyabaz sil ve daykları mevcuttur. Alt kesimleri cevher içerir. CevherleĢme konumu lavlarla uyumludur. (Stratiform) Cafana (Görgü)-YeĢilyurt Sahası Malatya-YeĢilyurt-Görgü (Cafana)-KurĢunlu tepe Genel Jeoloji: Malatya Metamorfitleri olarak adlandırılan metamorfik kayaçlar, volkano tortul kayaçlar üzerine tektonik olarak gelir. Bunlar karbonifer-ü.trias yaģındadır. Metamorfitler içinde yeralan kireçtaģları, birbirlerine çok az benzemelerine rağmen harita renk, dolomitleģme, bitüm ve fosil içeriğine göre ayırtlanmıģtır. Maden formasyonuna karģılık olarak düģünülen volkano tortular ve cevherleģmenin içinde yer aldığı volkanitler, sahada mevcut diğer litolojik birimlerdir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme:Hidrotermal alterasyon olarak düģünülen yatağın cevher mineralleri: Simitsonit, Galenit, Sfalerit, Pirit, Limonit tir. I.1.3 Enerji Madenleri Maden kömürü (Linyitten Antrasite kadar her tür kömür, Asfaltit, Bitümlü ġist, Bitümlü ġeyl), Radyoaktif minareller, Uranyum, Toryum, Radyum, Niyop, Lantan, Neodyum, Peraseodyum, Selenyum. (3213 Sayılı Maden Kanununun 5177 sayılı kanunla değiģik Ģekline göre IV. Gurup b bendine giren madenler) KÖMÜR Arguvan, Perçikan Zuhuru Malatya-Arguvan-Parçikan-Devedüzü Mevkii Genel Jeoloji:ÇalıĢma alanında stratigrafik dizilim Paleozoyik ve Senozoyik yaģlı tortul çökeller ve volkaniklerle temsil edilmiģtir.temelde Paleozoyik yaģlı kireçtaģları ve kalkģistler bulunmaktadır. Üste doğru Eosen yaģlı konglomera, kireçtaģları (Eh2), Olgosen yaģlı konglomera ve kumtaģları ile Miyosen yaģlı kireçtaģı ve kiltaģı yer almaktadır. Üstte Miyosen gölsel fasiyeste olup, tabanda kumtaģı- kiltaģı (Mü1), ortada kireçtaģı- tüfit ve bazalt akıntıları (Mü2), üstte konglomera- kireçtaģı- kiltaģı (Mü3) yer 197

217 almaktadır. Pliyosende ise üç litostratigrafi birimi ayıtlanmıģtır. Konglomera- kumtaģıkiltaģı- bazalt akıntıları (p1 1) havzanın orta ve güney kesiminde geniģ bir yayılımı olan P1 2 ile gösterilen marn, killi kireçtaģı ve kilden oluģan bu seri ekonomik linyit damarları içermektedir. P1 3 ise konglomera- kumtaģı- kiltaģı ile temsil edilir. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Kömür kalınlıkları m. Orijinal kömürde kimyasal özellikler: Su %11.19, Kül %36.77, AID Kcal/kg 2921, Görünür + Muhtemel ton. Üretim yapılıyor. Teknolojik çalıģmalar yapılmamıģtır. TORYUM Malatya Kuluncak BaĢören Yöresi Toryum Sahası Malatya-Kuluncak-BaĢören-Kepez ÇeĢmesi Mevkii Genel Jeoloji:Yörede en yaģlı formasyon, metamorfize olmuģ Jura- Kretase kalkerleridir. Bu seri üzerine alacalı Üst Kretase fliģi gelmektedir. Oligosen taban konglomerası, Jura- Kretase kalkerleri üzerine diskordan olarak oturmakta ve karasal fasiyestedir. Pliyosen formasyonları, Oligosen ve Jura- Kretase kalkerleri üzerine diskordans olup, konglomera ve kumtaģlarından ibarettir. Jura- Kretase kalkerleri, Üst Kretase- Alt Paleosen siyenit çıkıģı tarafından kesilmekte, cevherleģme siyenitlere bağlıdır. Cevherin özellikleri U 3 O 8 : % Th O 2 : % I.1.4 TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Ocaklar; Somaki, Alçı, Kireç, Çakmak, Kaldırım,değirmen, Litoğrafya, çeģitli mermer, çakıl, gre, granit, kumlu ve benzeri taģlarla amniyant, puzolan, seterasi, bazalt, lav, marn, tebeģir, üstpec, kil, çimento, koalen, felspat ve buna benzeyen cisimlerden, yün ve yapağı temizliğinde, çanak ve çömlek vb. üründe, boya yapmada veya toprağı kuvvetlendirmek için ziraatçılar tarafından kullanılan piritli ve diğer topraklardan ve baģka bunlara benzeyen maddelerden ibarettir. I.2 MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNĠN YAPILDIĞI YERLERĠN ÖZELLĠKLERĠ Bir madencilik iģleminde aģağıdaki faaliyetlerin tamamı veya bir kısmı yapılmaktadır; harfiyat (harfiyat atığı toprak, taģ, kum ve benzeri maddelerin nerelere taģınacakları ve hangi amaçlar için kullanılacakları) parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve toksik maddelerin kullanımı, kırma-öğütme gibi, toz yayıcı iģlemler, kullanılacak yakıtlardan dolayı oluģacak emisyonlar, artık suların meydana getireceği durum, vibrasyon ve gürültü, ağaç kesimi ve bitki türlerinin ortadan kaldırılması. Bu iģlemler sonucu oluģacak arazi arızalarının (kuyu, galeri, yarma vs.) giderilmesi, saha düzenlemelerinin(yeģil alan düzenlemeleri, ağaçlandırma vs.) yapılması gerekmektedir. I.3 CEVHER ZENGĠNLEġTĠRME Yeraltından çeģitli metotlarla çıkarılan madenler, mineral atıklarıyla beraber çıkarıldığı için mineral dokusuna ulaģıncaya kadar kırma, öğütme ve eleme iģlemine tabi tutulurlar. Eleklerden geçirildikten sonra silolarda depolanır. Buraya kadar tüm madenlerde aynı iģlemler uygulanır. Bundan sonra zenginleģtirme iģlemine geçilir. 198

218 Cevherin yapısına göre önce sulu sistem zenginleģtirme ile mineral atıkları temizlenir. Her değiģik tür cevheri zenginleģtirmek için farklı metotlar uygulanır. Örneğin, demir cevherinin zenginleģtirilmesi yüksek ısıda olur. Sonuç olarak zenginleģtirme; yeraltından çıkarılan maden cevherinin fiziksel, kimyasal ve mineralojik iģlemlere tabi tutularak cevherin pasadan ayrılmasıdır. Sulu sistem zenginleģtirme sonucu ortaya çıkan sıvı atıklar ise sedimentasyon havuzlarına ihtiyaç gösterirler ve bu nedenle pasa barajlarında toplanırlar. Sıvı atıkların depolanması çoğu zaman su iliģkileri ve tuzlanmada etkili olurlar ve tarımsal zehirli metallerin veya maden cevherini iģlemede kullanılan kimyasal atıkları bulundurabilirler. AĢırı dolu sedimentasyon havuzları oldukça zararlı ve tehlikelidir. Bunların etkileri ile hidrostatik basınç artar ve atık baraj duvarlarının çökmesi veya sızıntı olması durumunda çevrede doğrudan büyük tehlike oluģturabilirler. I.4 MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNĠN ÇEVRE ÜZERĠNE ETKĠLERĠ Madencilik iģletmeleriyle doğal kaynaklar olan madenler ve mineraller insan refahı için bir taraftan ekonomiye kazandırılırken, diğer taraftan ekolojik çevreye verilen büyük tahribat ve zararları çoğu zaman gözardı edilmektedir. Faaliyetlerin yapıldığı alanlarda ve özellikle açık iģletme yöntemi ile çalıģılan sahalarda, çalıģmalar bittikten sonra topografya, jeolojik yapı, röliyef, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen değiģmekte ve bitki örtüsünün de tahrip olmasına neden olmaktadır. Madencilik faaliyetleri sonucu iki tür çevre bozulması söz konusudur. 1. Doğrudan Bozulma: Maden ocakları çalıģma sahalarındaki örtü ve atık yığınları ile madencilik binalarının inģa edildiği diğer alanlardaki toprak ve bitki örtüsünün yok edilmesi sonucu meydana gelir. 2.Dolaylı Bozulma: Eski maden hafriyat yerleri, örtü ve atık yığınları, maden binaları ile mineral zenginleģtirme tesislerinin bulunduğu yerlerde toprak yapısı, su iliģkileri, kimyasal özellikler, toprak ve bitki örtüsü, yerel iklim, insan ve hayvan sağlığının değiģime uğraması gibi olaylar görülebilir. Genel olarak yapılan bu sınıflandırmanın dıģında, madenciliğin üretim aģamalarında oluģabilen çevre sorunları da çok büyük önem arzetmektedir. Bu sorunlara iliģkin kısa bilgiler aģağıda verilmiģtir. Açık ĠĢletmelerde OluĢabilen Çevre Sorunları: Açık iģletmelerin çevreye zararlı etkilerinin boyutu, jeolojik yapıya, hidrolojik özelliklere, ocak alanlarının geniģliği ve derinliğine, mevcut toprak, bitki örtüsü ve iklim Ģartlarına bağlıdır. Açık iģletmelerde, örtü-kazı çalıģması sonucu, sahadaki flora ve fauna zarar görmekte, oluģturulan Ģevler büyük çukurlar meydana getirmektedir. Saha terk edildikten sonra, Ģevlerin derinliği, dikliği nedeniyle bu alanlar su ile dolmakta ve bu alanların iyileģtirilmesi güçleģmektedir. Açık iģletmecilikte, iģ makinelerinden ve delme-patlatma iģleminden kaynaklanan gürültü sorunu ve örtü kazı sırasında oluģan toz emisyonları diğer çevre sorunları olarak sayılabilir. Yeraltı ĠĢletmelerinde OluĢabilen Çevre Sorunları: Yeraltı iģletmeciliğinde açık iģletmelerde olduğu gibi sahadaki flora ve fauna doğrudanzarar görmemektedir. Ancak yeraltında oluģan büyük boģluklar zamanla sahada tasman denen çökmelere neden 199

219 olabilmektedir. Bu durum kayaçların gerilmeler sonucu birkaç metreye varan yatay ve/veya dikey hareketleri sonucu oluģmaktadır. Yeraltı iģletmeciliğinde kazı çalıģmaları sonucu ortaya çıkan suyun yerüstüne çıkarıldıktan sonra bertaraf edilmesi de diğer bir çevre sorunu olarak görülebilir. Yeraltı kömür madenciliğinde ise atıkların çevreye en etkili olanları, metan, taģ, ocak suyu ve ocak ısısıdır. Cevher Hazırlama ve ZenginleĢtirme ĠĢlemlerinde OluĢabilen Çevre Sorunları: Cevher hazırlama aģamasında uygulanan kırma, öğütme ve eleme iģlemlerinde bazen toz sorunu oluģabilir. Cevher zenginleģtirme iģlemlerinde ise uygulanan yönteme göre değiģik atıklar oluģmaktadır. Genel olarak, su ve değiģik kimyasallar kullanılan bu yöntemlerde oluģan atıksu çeģitli çevre sorunlarına neden olmaktadır. Bu atık suyun arıtılarak alıcı ortama verilmesi gerekmektedir. Bu iģlemlerden çıkan atık su bazı iģletmelerde atık barajlarında depolanır. Atık barajlarında hidrostatik basıncın artması sonucu, baraj duvarlarında çökme ve sızıntı oluģtuğu ve büyük çevre sorunlarına neden olduğu bilinmektedir. I.5 MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠ SONUCUNDA ARAZĠ KAZANIM AMACIYLA YAPILAN REHABĠLĠTASYON ÇALIġMALARI Madencilik faaliyetleri tamamlanmıģ sahaları iyileģtirmedeki baģlıca amaç, madenciliğe bağlı olarak bozulan ve etkilenen alanlara ekolojik ve ekonomik değerlerini mümkün olduğu ölçüde geri kazandırmak olmalıdır. Yeniden kazanma arazinin güzel bir peyzaj görünümüne sahip olması kadar, bu alanlardan ekonomik olarak yararlanmayı da hedefler. Bu maksatla sığ hafriyat yerleri suyla doldurulup balık yetiģtirmeye uygun hale getirilebilir. Derin ocak alanları ise, su tutma yerleri olarak kullanılacağı gibi eğlence, dinlenme yerleri olarak da düzenlenebilir. Çok derin hafriyat yerleri dik eğimleri nedeni ile yalnızca su tutma yapıları olarak kullanılabilir. Uygun amaçlar için iyileģtirilmiģ arazide tarımsal geliģme, gerekli röliyef, toprak ve su iliģkilerinin geliģtirilmesi için, arazinin uygun biçimde düzenlenmesine, toprağın, verimliliğinin eski haline getirilmesine eğimin azaltılmasına ve yol inģası gibi benzer faaliyetlere ihtiyaç gösterir. Çevreyi koruma, kirliliği önleme ve ekolojik değerleri geri kazanmada en etkili ve maliyeti en ucuz olan yol, arazi ve çevre bozulmalarını önlemeye erken baģlamaktır. Endüstride kullanılan hammaddelerin büyük bir kısmı yer altı kaynaklarından sağlanmaktadır ve giderek artan alepler, madencilik teknolojisindeki ilerlemeler madencilik alanlarının geniģlemesini ve düģük tenörlü maden yataklarının da iģletilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu durum ise arazi ve çevre bozulmalarını daha da yaygınlaģmaktadır. Madencilik faaliyetlerinin neden olduğu çevre sorunlarının çözülmesi veya en aza indirilmesi sürecinde ÇED ve Onarım çalıģmalarının önemi büyüktür. Tahrip edilmiģ alanların geri kazanım sürecinde ise biyolojik Ġslah ve bitkilendirme önemli bir yer tutmaktadır. ÇalıĢma alanının koģullarına bağlı olarak doğru seçilecek bitki türleri ve doğru bitkilendirme teknikleri ile alanın bitkilendirilmesi ve buna bağlı olarak alanın ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yeniden oluģturulması ve geri kazanılması mümkündür.ancak, zaman, emek, finansal kaynak ve uzmanlık gerektiren bu çalıģmaların baģarılı olabilmesi için madencilik faaliyetleriyle birlikte baģlaması ve paralel yürütülmesi çalıģmaların baģarısını artıracak, zaman, emek ve kaynaktan tasarruf sağlayacaktır. Orman sayılan alanlar dıģındaki maden iģletmeleri kazı faaliyetleri ile bozulan alanlar, araziye bırakılmıģ olan dekapaj atık ve artıklarının çevreye olabilecek olumsuz 200

220 etkilerinin en aza indirilmesi ve bozulan arazinin doğaya yeniden kazandırılması amacı ile, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Madencilik Faaliyetleri Ġle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği ne göre yönetmelik kapsamındaki faaliyet sahipleri gerekli dosyaları hazırlayarak Ġl Müdürlüklerine baģvurmaktadırlar. Tablo 75- Ġl Müdürlüğümüze Doğaya Yeniden Kazandırma Planı Hazırlayıp Sunan ve Olumlu Sonuçlanan Faaliyetler Faaliyetin Adı Adresi Onay Tarihi 1) Karayolları 5. Böl. Müdürlüğü TaĢ Ocağı Darende Ġlçesi Yeniköy Köyü Kale Tepesi mevkii Doğaya Yeniden Kazandır ma Planı / Çevre Yönetim Planı (*) ÇED DURUMU (1) TABĠ 2) Akyüz Mad. ĠnĢ. Nak. Orm. Ürünleri Ġç ve DıĢ Tic. Ltd. ġti Demir Ocağı 3) Acemoğulları Beton Kum Ocağı Mak. Tic. Ve Son. Ltd. ġti. Kalkerocağı Kırma-Eleme Tesisi 4) Kadir Çelik Kalsit Ocağı Kırma Eleme Tesisi Hekimhan Ġlçesi Konaktepe Köyü Kırmızı Tepe Mevkii YeĢilyurt Ġlçesi EĢikkıran Gediği Mevkii DoğanĢehir Ġlçesi Sürgü Kasabası (1) TABĠ (1) TABĠ (1) TABĠ 5) Vehbi BektaĢ Krom Ocağı Hekimhan Ġlçesi Ar Ruhsat Nolu Saha (1) TABĠ 6) Sedat ġahin Kum Çakıl Ocağı Darende Ġlçesi, Ayvalı Kasabası, KaĢıyaka Mah. Karakum Mevkii (1) (2) TABĠ 7) Ahmet Tangün Mermer Ocağı DoğanĢehir Ġlçesi Kelhalil Köyü (1) TABĠ DEĞĠL 8) Aydınnur Dericilik San. Tic. Ltd. ġti. Mermer Ocağı Arapgir Ġlçesi Günyüzü Köyü (1) TABĠ DEĞĠL 9) Limit Mad. Turizm ĠnĢ. San. Ve DıĢ Tic. A.ġ.Mermer Ocağı Merkez Ġlçe Orduzu Beldesi Gelincik Tepe Mevkii (1) TABĠ DEĞĠL 10) Exxapo Mad. Turizm ĠnĢ. San. Ve DıĢ Tic. A.ġ.KurĢun Ocağı Kuluncak Ġlçesi, Yünlüce Köyü Mevkii (1) TABĠ 201

221 11) Adem ÖZTÜRK Demir Cevheri Ocağı 12) Zeren ĠnĢ. Taah. San. Ve Tic. Ltd. ġti.kalker Ocağı Darende Ġlçesi, Kurudere Köyü Mevkii 23/09/2008 (1) TABĠ Hekimhan Ġlçesi, ruhsat nolu saha 03/11./2008 (1) TABĠ 13) Akyüz Mad. ĠnĢ. Nak. Orm. Ürünleri Ġç ve DıĢ Tic. Ltd. ġti Demir Ocağı 14)Dinçarslan DıĢ Tic. ve San. Ltd.ġti Krom Ocağı DoğanĢehir Ġlçesi, Sürgü Kasabası,75563 ruhsat nolu saha Hekimhan Ġlçesi Karadere Köyü Ruhsat Nolu Saha 27/10/2008 (1) TABĠ 17/02/2009 (1) TABĠ 15)D.S.Ġ. Kapıkaya Barajı Malzeme Ocağı 16)Alacakaya Mermer ve Maden ĠĢl. Tic. ve San. A.ġ. Mermer Ocağı Malatya Ġli, Kapıkaya Barajı Karadere Köyü Ruhsat Nolu Saha Akçadağ Ġlçesi KadiruĢağı Köyü ĠR:7683 Ruhsat Nolu Saha 05/11/2008 (1) TABĠ 16/12/2008 (1) TABĠ DEĞĠL 17)BaĢarı Mermer ve Maden ĠĢl. Tic. ve San. A.ġ. Mermer Ocağı Dedeyazı Köyü DoğanĢehir ĠR:62541Ruhsat Nolu Saha 31/12/2008 (1) TABĠ DEĞĠL 18)Erdemir Madencilik. Tic. ve San. A.ġ. Demir Ocağı 19) Alacakaya Mermer ve Maden ĠĢl. Tic. ve San. A.ġ. Mermer Ocağı 20) Mesta Traverten Mermer San.ve Tic. A.ġ. Mermer Ocağı 21) Atılım Dek. ĠnĢ. Plst. Nak. Mad. San.ve Tic. Ltd. ġti. Mermer Ocağı 22) RüĢtü Çağlayan Mermer Ocağı 23) Ġmece Müh.Mad. San.ve Tic. Ltd. ġti. Krom Ocağı 24) Ġmece Müh.Mad. San.ve Tic. Ltd. ġti. Krom Ocağı 25)Hekimhan Madencilik. Tic. ve San. A.ġ. Demir Ocağı 26)Bilfer Madencilik. Turzm A.ġ. Krom Ocağı Hekimhan Ġlçesi, Hasançelebi Beldesi ĠR:4234,4331 Ruhsat Nolu Saha Darende Ġlçesi, Hacılar Köyü, Ruhsat Nolu Saha Arapgir Ġlçesi, Sarıkız Köyü, ĠR: Ruhsat Nolu Saha Akçadağ Ġlçesi, Dedeyazı Köyü, ĠR:62542Ruhsat Nolu Saha Darende Ġlçesi, Gürpınar Köyü, Ruhsat Nolu Saha Hekimhan Ġlçesi civarı ĠR: Ruhsat Nolu Saha Hekimhan Ġlçesi YeĢilpınar Köyü 49381Ruhsat Nolu Saha Hekimhan Ġlçesi, Deveci Köyü Civarı ĠR:1138 Ruhsat Nolu Saha Kuluncak Ġlçesi, ĠR: /02/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 05./01./2009 (1) TABĠ DEĞĠL 27/01/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 19/01/2009 (1) TABĠ DEĞĠL ÇalıĢma yok taahütneme alındı /04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman (1) TABĠ DEĞĠL (1) TABĠ (1) TABĠ 08/01/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 04/03/2009 (1) TABĠ 27)Bilfer Madencilik. Turzm A.ġ. Krom Ocağı 28)Bilfer Madencilik. Turzm A.ġ. Krom Ocağı 29)Bilfer Madencilik. Turzm Kuluncak Ġlçesi, Bicir Köyü mevkii ĠR: /03/2009 (1) TABĠ Darende Ġlçesi, Alakilise köyü mevkii,ġr /03/2009 (1) TABĠ Hekimhan Ġlçesi, Ardahan 202

222 A.ġ. Demir Ocağı köyü mevkii ĠR: /03/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 30)Adana Çimento San.Profilit Ocağı Pütürge Ġlçesi, Tekkederesi Köyü mevkii 03./04/2009 (1)? Orman kapsam dıģı 31)Naim ĠnĢ. Kalker ocağı YeĢilyurt ilçesi Görgü Köyü 32)Çimsa Çimento San San. Profilit Ocağı 33) ÇoĢtaĢ Çim.Mad.Profilit Pütürge Ġlçesi, TaĢmıĢ Köyü, ĠR:26023 Ruhsat Nolu Saha 34) Çimsa Çimento San San. Profilit Ocağı 35) Çimsa Çimento San San. Profilit Ocağı 36) Çimsa Çimento San San. Profilit Ocağı 37) Ro-mer Mad.. San.ve Tic. Ltd. ġti. Mermer Ocağı 38) Çimko Çim.San Tic.AĢ. AlçıtaĢı Ocağı 39)Limansan ĠnĢ.TiçLtD ġti Kalker Ocağı 40)NESKO Mad. Tic.San A.ġ. Mermer Ocağı 41)NESKO Mad. Tic.San A.ġ. Mermer Ocağı 42)NESKO Mad. Tic.San A.ġ. Demir Ocağı 43)Elteks Mad Ltd.ġti. Demir Ocağı ĠR:7937Ruhsat Nolu Saha 25/03/2008 (1) TABĠ Pütürge Ġlçesi, Aksekideresi 24/04/2009 Köyü ĠR:5673 Ruhsat Nolu muaf Orman (1)? Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman Pütürge Ġlçesi, Babik Köyü, ĠR:22220 Ruhsat Nolu Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman Pütürge Ġlçesi, TaĢmıĢ Köyü, ĠR:48159 Ruhsat Nolu Saha Pütürge Ġlçesi, TaĢmıĢ Köyü, ĠR:6784 Ruhsat Nolu Saha Arapgir Ġlçesi Gebeli Köyü AR: Ruhsat Nolu Saha Hekimhan AğharmaN Mevkii Ġlçesi Ruhsat Nolu Saha Darende Ġlçesi Yazıköy Köyü Ruhsat Nolu Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman (1) TABĠ DEĞĠL (1)? (1)? (1)? 11/03/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman Darende ilçesi civarı ĠR:60994 Ruhsat nolu Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman Darende ilçesi civarı ĠR:65040 Ruhsat nolu Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman Merkez ilçe Ruhsat nolu Saha 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman (1)? 26/01/2009 (1)? Kuluncak Ġlçesi,Darılı köyü ruhsat nolu saha 27/01/2009 (1) (1) TABĠ DEĞĠL (1) TABĠ DEĞĠL (1)? TABĠ 44)Fametal mad.turz ĠnĢ. Ltd ġti Krom Ocağı 45) Mehmet AYDIN Krom Ocağı 46) Mehmet AYDIN Krom Ocağı 47) Sa-fa ĠnĢ.Tic San Ltd ġti Mermer Ocağı 48) Muharrem DOĞAN Kalker Ocağı Darende Ġlçesi, Körmustafalar Köyü ruhsat nolu saha Kuluncak Ġlçesi, Çay Köyü, AR:91354 Ruhsat Nolu Saha Kuluncak Ġlçesi, Kaymaz Köyü, ĠR:7312 Ruhsat Nolu Saha 17/04/2009 (1) TABĠ 04/06/2009 yazı mera muaf (1) TABĠ 01/06/2009 yazı orman (1) TABĠ DEĞĠL Merkez Ġlçesi, ÇöĢnük Mah. ĠR:60739 Ruhsat Nolu Saha 27/05/2009 (1) TABĠ DEĞĠL YeĢilyurt Ġlçesi Gözene KöyüĠR: Ruhsat 24/04/2009 (1) TABĠ 203

223 49) Sümer HOLDĠNG.Aġ. Demir Ocağı 50)Martut ĠnĢ.LtD ġti Demir Ocağı 51)Titiz Mad. Harf.Ltd ġti. Demir Ocağı 52)Alacakaya Mermer Mermer Ocağı 53)Metin ÇAYLI Kalsit Ocağı 54)Ünallar Mermer Ltd ġti Mermer Ocağı Nolu Saha Hekimhan Ġlçesi karakuzdağı Mevkii Ruhsat Nolu Saha DoğanĢehir Ġlçesi Dedeyazı Köyü Ruhsat Nolu Saha Hekimhan ilçesi,yeģilkale köyü mevkii Ruhsat nolu Saha Akçadağ ilçesi KadiruĢağı köyü Ruhsat nolu Saha DoğanĢehir ilçesi Karanlıkdere köyü karacaoluk mevkii Ruhsat nolu Saha Akçadağ Ġlçesi,KadiruĢağı köyü ruhsat nolu saha 11/03/2009 (1)? 24./04/2009 orman muaf 04/06/2009 mera (1) TABĠ (1) 16/04/2009 (1) 24/04/2009 (1) sayılı yazı ile muaf Orman 11/06/2009 mera (1) TABĠ? TABĠ TABĠ DEĞĠL 55)Ġyidemirler kireç. A.ġ.Kalker Ocağı 56) Alacakaya Mermer Mermer Ocağı 57) Ali Ġhsan DOĞAN Kalker Ocağı 58) Yusuf SARSILMAZ Kireç Ocağı 59) Ġzzet Sedat KÖYLÜOĞLU Mad.Çinko-KurĢun Ocağı 60) AKYÜZ Mad. AlçıtaĢı Ocağı 61) AKYÜZ Mad. Kum-Çakıl Ocağı 62) Ġzzet Sedat KÖYLÜOĞLU Mad.Çinko-KurĢun Ocağı 63)AKYÜZ Mad. Mermer Ocağı 64)Karpat San Tiç Ltd.ġti KurĢun Ocağı 65)Makumsan San Tic Ltd.ġti Kum Çakıl Ocağı 66)Mehmet PAK Kum-çakıl Ocağı YeĢilyurt Ġlçesi, Gözene Köyü ve ruhsat nolu sahalar Akçadağ Ġlçesi, KadiruĢağı Köyü, 51081Ruhsat Nolu Saha YeĢilyurt Ġlçesi, Gözene Köyü, ĠR: Ruhsat Nolu Saha Merkez Ġlçesi, Çamurlu Köyü, ĠR: Ruhsat Nolu Saha YeĢilyurt Ġlçesi Cafana Köyü 4285 Ruhsat Nolu Saha Hekimhan ilçesi karģıpınar/dumlu köyü Ruhsat Nolu Saha Yazıhan Ġlçesi Göyük Köyü Kuruçay mevkii 9 Ruhsat Nolu Saha 27/10/2009 (1) TABĠ.././2008 (1) TABĠ DEĞĠL.././2008 (1) TABĠ 13./04./2009 (1) TABĠ 18/02/2009 (1) Mera Vasıflı TABĠ 20/03./2009 (1) TABĠ 19/02/2009 (2)? YeĢilyurt ilçesi Görgü Köyü 2600Ruhsat nolu Saha 18/02/2009 (1) Mera Vasıflı Hekimhan ilçesi Hacıismail köyü Ruhsat nolu Saha 06/03/2009 (1)? DoğanĢehir ilçesi? Melatderesi köyü /02/2009 (1) Ruhsat nolu Saha Yazıhan Ġlçesi,Boyaca köyü TABĠ Kuruçay Mevkii 16 ruhsat 18/02/2009 (2) nolu saha Yazıhan Ġlçesi, Sinanlı Köyü 1 ruhsat nolu saha 18/02/2009 (2) TABĠ? 67) Netmer Mad.San Tic.LtD.ġti Mermer Ocağı Akçadağ Ġlçesi, Hançerli Köyü, ĠR:52826 Ruhsat Nolu Saha 68) Akyüz Mad.AlçıtaĢı Ocağı Hekimhan Ġlçesi, Bayramlar Köyü, Ruhsat Nolu Saha 69) Ensu ĠnĢ. Tic.Ltd.Ģti. Kalker-Kireç Ocağı Yazıhan Ġlçesi, ġillan Köyü Ruhsat Nolu Saha 19/02/2009 (1) Mera Vasıflı TABĠ 25./03/2009 (1) TABĠ 06/03/2009 (1)? 204

224 70)Cemal BERKPINAR Mermer Ocağı Akçadağ Ġlçesi HarunuĢağı Köyü, AR: saha 24/02/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 71)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı DoğanĢehir Ġlçesi, ReĢadiye köyü (1) 72)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı Merkez Ġlçe, Yaygın köyü (1) TABĠ 73)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı Darende Ġlçesi, Zaviye Köyü Yarmatepe mevkii 26/01/2009 (1) TABĠ 74) Ro-mer Mermer Ocağı Darende Ġlçesi, TavĢanlı Köyü, AR Ruhsat Nolu Saha 75) Ro-mer Mermer Ocağı Hekimhan Ġlçesi, Keçememolar Köyü, AR: Ruhsat Nolu Saha 76) Ro-mer (3-K)Mermer Arapgir Ġlçesi, Suçeyim Ocağı Köyü, AR: Ruhsat Nolu Saha 77) Ro-mer Mermer Ocağı Arapgir Ġlçesi, ÇakırsuKöyü, AR: Ruhsat Nolu Saha 78) Ro-mer Mermer Ocağı Arapgir Ġlçesi, Gebeli Köyü, AR: Ruhsat Nolu Saha 79) Norm Maden Ltd.ġti TaĢocağı ve konkasör tesisi ÇalıĢma yapılmadı ruhsat iptal taahütneme alındı28/07/ /04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman (1) TABĠ DEĞĠL (1) TABĠ DEĞĠL 11/03/2009 (1) TABĠ DEĞĠL 24/04/2009 sayılı yazı ile muaf Orman (1) TABĠ DEĞĠL 11/03/2009 (1) TABĠ DEĞĠL YeĢilyurt Ġlçesi, Görgü Köyü, Ruhsat Nolu Saha.././2008 (1) TABĠ 80)Durmazlar Mozaik Ocağı 81)Serdar AYDINLIK Mozaik Ocağı 82)Altılar Tic. A.ġ. TaĢocağı Ocağı 83)Öner KardeĢler Mozaik Ocağı 84) Bilal DURMAZ Mozaik Ocağı 85) Acemoğulları Nak. Ltd.ġti Kum ocağı YeĢilyurt ilçesi Gözene köyü 73107Ruhsat nolu Saha 04/03/2009 (1) TABĠ YeĢilyurt ilçesi Gözene köyü TABĠ 73042Ruhsat nolu Saha 04/03/2009 (1) Darende Ġlçesi,Heyikgediği? köyü ruhsat nolu 27/07/2009 (1) saha YeĢilyurt Ġlçesi, Gözene Köyü ruhsat nolu 04./06/2009 (1) TABĠ saha YeĢilyurt Ġlçesi, Gözene Köyü, 54947Ruhsat Nolu (1) TABĠ Saha 12/02/2008 Mera Protokolü SunulmuĢtur. Yazıhan Ġlçesi, Eğribük Köyü, 7Ruhsat Nolu Saha 05/03/2009 (2) TABĠ 86) Selahattin Kılıç Kum ocağı Kuluncak Ġlçesi, Sultanlı Köyü, 23 Ruhsat Nolu Saha 05/03/2009 (2)? 87) Özer BOYRAZ Kum ocağı Yazıhan Ġlçesi, Eğribük Köyü, 15 Ruhsat Nolu Saha 05/03/2009 (2) TABĠ 88) NevpaĢ Sanayi ve Tiç Ltd.ġti Kum ocağı 89)Altılar ĠnĢ Nak.ve Tiç San A.ġ. Kum ocağı Yazıhan Ġlçesi, Gövük Köyü, 11 Ruhsat Nolu Saha 05/03/2009 (2) TABĠ Darende Ġlçesi, Karadiğin Köyü, 12 Ruhsat Nolu Saha 05/03/2009 (2) TABĠ 90) Ber-Oner Mermer Paz. Darende Ġlçesi, Kırtolar 205

225 San. ve Tiç A.ġ Mermer Ocağı Köyü, Ruhsat Nolu Saha 13/03/2009 (1) TABĠ 91)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı Akçadağ Ġlçesi, Kürecik köyü, Kepez mevkii (1) TABĠ DEĞĠL 92)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı 93)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü TaĢocağı 94)Planet Oto Mad. Ltd. ġti. Kum-Çakıl Ocağı Hekmhan Ġlçesi, Hasançelebi Beldesi, Ulugüney mevkii YeĢilyurt Ġlçesi, Kozluk Köyü /07/2009 yazı ile muaf DoğanĢehir Ġlçesi, Erkenek, Gedikağzı Mahallesi 05/10/2009 (1) (1)? (1) TABĠ DEĞĠL TABĠ 95)Planet Oto Mad. Ltd. ġti. Kum-Çakıl Ocağı DoğanĢehir Ġlçesi, Erkenek, Gedikağzı Mahallesi 05./01/2009 (2) TABĠ 96)Arslanlı Alçı ve Hammaddeleri Tic.San.Aġ. AlçıtaĢı Ocağı Hekimhan Ġlçesi, ĠĢlaman Köyü ĠR: /03/2009 (1) TABĠ 97)DSĠ Boztepe Barajı Ocakları (3 adet kil,1 adet kalker,4 adet kum ocağı) 98)Bilfer Madencilik. Turzm A.ġ. Demir Ocağı 99)Objektif Mad. Ve ĠnĢ. San. Tic.Ltd. ġti. Mermer Ocağı 100)Kenan KAYA Mermer Ocağı 101)3 K Mermer Mad ĠnĢ. Taah. Ltd ġti Mermer Ocağı 102)Pertek Mad End ĠnĢ. Kum Çakıl Ocağı ve Yıkama Eleme Kırma Tesisi Hekimhan Ġlçesi,Boztepe köyü 26/02/2009 (1),(2) TABĠ Darende Ġlçesi, Bıyıkboğazı Köyü mevkii ĠR /03/2009 (1) TABĠ Kuluncak Ġlçesi, Bıcır Köyü ruhsat nolu saha 11/03/2009 (1) TABĠ DEĞĠL Hekimhan Ġlçesi, Keçememolar Köyü ruhsat nolu saha Arapgir Ġlçesi, Çakırsu Köyü AR ruhsat nolu saha Merkez Ġlçesi, Göktarla Köyü Bük Mevkii 26 nolu parsel nolu saha 03/04/2009 (1) 03/04/2009 (1) 04/06/2009 (1),(2) TABĠ DEĞĠL TABĠ DEĞĠL TABĠ 103)Mag Mad. San Tic Ltd ġti Manganez Ocağı 104)Malazgirt Mad. San Tic Ltd ġti Demir Ocağı 105)Zeren ĠnĢ. Tahh.San Tic Ltd ġti Bazalt Ocağı ve kırma eleme tesisi Merkez Ġlçesi, TanıĢık Köyü Yukarı Mah Mevkii ruhsat nolu saha Merkez Ġlçesi, Kavanfezi tepe Mevkii AR ruhsat nolu saha Hekimhan Ġlçesi, Hasançelebi beldesi civarı ruhsat nolu saha 22/05/2009 (1) 17/07/2009 (1) 14/08/2009 (1) TABĠ TABĠ TABĠ 106)STY ĠnĢ Turizm ve. San Tic Ltd ġti Kalker Ocağı 107)STY ĠnĢ Turizm ve. San Tic Ltd ġti Kalker Ocağı ve kırma eleme tesisi Akçadağ Ġlçesi, Ortaköy Köyü ruhsat nolu saha Akçadağ Ġlçesi, Ortaköy Köyü ruhsat nolu saha 23/10/2009 (1) 23/10/2009 (1) TABĠ TABĠ 108)Ġbrahim BOZKURT Kum Ocağı ve Kırma Eleme Tesisi 109)Karayolları 8.Bölge Müdürlüğü Setrek Bazalt Ocağı DoğanĢehir Ġlçesi, Gövdeli Beldesi, M39 a2 pafta nolu saha Akçadağ Ġlçesi, Darıca Beldesi, 24/03/2010 (1),(2) 08/04/2010 (1) TABĠ TABĠ 206

226 110)Bilçağ Mad. Ltd.ġti. Traverten-mermer Ocağı 111)Akyüz Mad. ĠnĢ. Nak. Orm. Ür. Ġç ve DıĢ Ltd.ġti. Puzolanik Kayaç(Tras) Ocağı 112)Özpak ĠnĢ. Nak. Harf. Kum Çakıl Ocağı Arguvan Ġlçesi, AĢutka Köyü, EriĢim ruhsat nolu K40B4.B3 pafta Yazıhan Ġlçesi, Akyazı Köyü, Sarsap Mahallesi Mevkii ĠR:77284EriĢim ruhsat nolu saha Yazıhan Ġlçesi, Sinanlı Köyü, Cihanbey Mevkii K40 c4 pafta nolu saha 13/04/2010 (1).././2010 (1) TABĠ DEĞĠL TABĠ 06/04/2010 (1)ÇED Ģubede TABĠ (2) Onay verildi 16/04/2010 (1) Tabi 113) Akyüz Madencilik Demir Ocağı ÇakĢak Köyü, Kızılkaya Mevkii, DoğanĢehir 114) Bekir Boyraz Çulhalı Köyü, Hekimhan 15/06/2010 (1) Tabi Krom KurĢun Ocağı 115) Bekir Boyraz Çulhalı, Hekimhan (1) Tabi Krom KurĢun Ocağı 116) Doğu Metalik Sofular, Kuluncak (1) Tabi Krom Ocağı 117) Akyüz Maden Sarsap Mah. Akyazı Köyü, (1) Tabi Puzolanik Kayaç(TaĢ) Ocağı Yazıhan 118) Vasıf Kılıç Hekimhan (1) Tabi Krom Ocağı 119)Tck Görgü, YeĢilyurt (1) Tabi (Karayolları) Kalker Ocağı Ve Kırma Eleme Tesisi 120) Zeren ĠnĢ. Taah. San.Ve (1) Tabi Hasançelebi, Hekimhan Tic. Ltd. ġti. Bazalt Ocağı 121)Martut Madencilik (1) Tabi Küçüklü, DoğanĢehir Demir Ocağı 122)Martut Madencilik (1) Tabi Fındıklı, DoğanĢehir Demir Ocağı 123)TCK Akpınar, Hekimhan (1) Tabi Kalker Ocağı-Konkasör Tesisi 124)Kale Kaymakamlığı (1) Tabi Kalker Ocağı Ve Kırma Gülenköy, Kale Eleme Tesisi Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü,2010 *Doğaya Yeniden Kazandırma Planı (1) *Çevre Yönetim Planı (2) KAYNAKLAR 1- Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, MTA 4. Bölge Müdürlüğü 3- Türkiye Çevre Atlası, 2004, Ankara 4- Madencilik Faaliyetlerinde Çevresel Planlama ve Uygulanabilecek Doğaya Yeniden Kazandırma Alternatifleri, Türkiye 12. Kömür Kongresi Bildirileri Kitabı, 2000, Zonguldak. 207

227 Tablo 75- Malatya Ġli Mineral Kaynakları MADENIN CĠNSĠ IL ILÇE- BUCAK KOY VE MEVKII TENOR VE KALITE REZERVLER DIGER BILGILER Alüminyum (Boksit) Malatya DoğanĢehir Merkez Melefdere Ky. Ancakali madeni, Körtigöre madeni AI Si02 %21.64 Fe ton Muh Bakır Kale Çanakcı ton Önemsizdir. ÇalıĢmalar Yeterlidir. Pütürge Sevik yaylası - - ÇalıĢmalar yeterlidir. Pütürge PoluĢağı - - Sahada ekonomik rezerv yoktur. Demir Kuluncak Karakuz Demir Sahası %33-55 Fe ton Hem rezerv hem de kalite olarak inemlidir. Kuluncak Kuluncak %40-50 Fe ton Görünür ve muhtemel rezev miktarıdır. Kuluncak DüĢüksöğüt, Kızılokboynu %15 Fe ton Görünür ve muhtemel rezev miktarıdır. Kuluncak Yunnuk %45-50 Fe ton Muhtemel rezerv miktarıdır. DoğanĢehir Bıçakçı % 53 Fe ton Hekimhan Merkez Deveci-Demirtepe-Karamağara Tepe %36 Fe % 50 Fe ton siderit ton hematit+götit Hesap edilen rezerv miktaırdır. Hasançelebi Bahçedamı Hasançelebi arasında uzanan Davulgu demir yatağı %15-20 Fe ton Toplam rezervdir. Hasançelebi Sivritepe- Magaratepe ton Görünür rezerv miktarıdır. Hasançelebi % 50 Fe Hesap edilen rezerv ton ġırzı köyü miktaırdır. Demir Muhteme ve mümkün rezerv Hasançelebi Kırmızı tepe %10-63 Fe ton Gör miktarıdır. Pütürge Yamacısağır %30 Fe ton Hesap edilen rezerv miktaırdır.. Hekimhan Karakuz doğusu %14.5 Fe ton Gör+Muh 208

228 MADENIN CĠNSĠ IL ILÇE- BUCAK KOY VE MEVKII DoğanĢehir Polat köyünün Karlık mevkii TENOR VE KALITE REZERVLER DIGER BILGILER Sahada eski izabe izlerine rastlanmıģtır. DoğanĢehir- Sürgü Ketizman %30.8 Fe ton Muh DoğanĢehir- Sürgü Çakçak tepe %42 Fe ton Muh Demir DoğanĢehir- Sürgü Çakçak- KarataĢdere ton Muh DoğanĢehir- Sürgü Çakçak- ÇeĢtepe %39.7 Fe ton Muh DoğanĢehir- Sürgü Çakçak- Kurtdeliği sırtı %43 Fe ton Muh DoğanĢehir- Sürgü Murata- Kelhalil- Elmalı- Erikli %25-50 Fe ton Muh Arapkir AktaĢ Köyü DoğanĢehir- Sürgü Krom Kuluncak Kuluncak Sürgü civarında Bıcır Köyü Çakır ocağı Bıcır Köyü Gülocağı %13.84 Fe %47.37 Iyi cins cevher: %45.78 Fe,%10.71 Si02 %0.11 S,%0.3 As, %0.12 P Kuluncak Hapislik dere Mvk. %40 Cr203 Hekimhan Merkez Çayköy- Çakırçukuru tepe mvk. 30m kalınlığında ve 400m uzunluğunda hematit seviyesi ton toplam %40 Cr ton Muh %40 Cr ton Muh Zaman zaman iģletilmektedir. Zaman zaman iģletilmektedir. Zaman zaman iģletilmektedir. Bir miktar üretim yapılmıģtır. 209

229 MADENIN CĠNSĠ IL ILÇE- BUCAK KOY VE MEVKII Merkez TavĢantepe civarı Hekimhan Merkez Güvene Köyü civarı Hekimhan Merkez Karaahmet Köyü TENOR VE KALITE Hekimhan Merkez Kesikköprü istasyon civa rı %40 Cr203 den az AlçıtaĢı Hekimhan Ağharman Asbest Malatya YeĢilyurt Gündüzbey Köyü Bentonit Darıca AlçıtaĢı Hekimhan Ağharman Asbest Malatya YeĢilyurt Gündüzbey Köyü Bentonit Akçadağ Darıca Köseler Mah. Arapkir MemetuĢağı Arguvan Karahöyük %33 CaO %40-50 S03 %1-15 Si02 Lif yüzdesi düģük, lif uzunluğu değiģken %33 CaO %40-50 S03 %1-15 Si02 Lif yüzdesi düģük, lif uzunluğu değiģken REZERVLER Kalınlık: 100m ton Gör ton Muh ton Müm Kalınlık: 100m ton Gör ton Muh ton Müm DIGER BILGILER Küçük bir yarmayla üretim yapıldığı öğrenilmiģtir. Zaman zaman üretim yapılmıģtır. Zaman zaman üretim yapılmıģtır. Zuhur 50m kadar uzanan bir damarcıktan ibarettir. Zaman zaman üretim yapılmaktadır. Detay etütler sonucu yeni seviyeler tespit edilebilir. Zaman zaman üretim yapılmaktadır. Detay etütler sonucu yeni seviyeler tespit edilebilir. Sonucu yarmalarla belli olacaktır. Detay etüt sonucu fikir verilebilir. 210

230 MADENIN CĠNSĠ IL ILÇE- BUCAK KOY VE MEVKII TENOR VE KALITE REZERVLER DIGER BILGILER Arguvan Mineyik Merkez Tenci Arguvan Kiltepe Detaylı etüt yapılması Faydalı olacaktır Büyük bir rezerve sahip, Detay etütler sonucu daha iyi sonuç alınır. Disten Pütürge Lar % 10 Detaylı çalıģılmamıģ Dolomit Hekimhan Zorbehan %21 MgO ton Fluorit Kuluncak BaĢören köyü AĢılıkpınar civarı %14-52 CaF2 % SiO2 Fosfat DoğanĢehir Bıçakçı %3.75 P205 Kalınlık: 0.5-2m Küçük bir zuhurdur. Önemsizdir. Granat Pütürge Ersele Olumsuz Detaylı çalıģılmamıģ Pirofillit Pütürge Babik Köyü iyi ton Gör+Muh Pütürge TaĢmıĢ Mvk. Seramik- refrakter Çimento- ver karosu ton Gör ton Gör Detaylı çalıģılmamıģ Pütürge Dölek Mvk ton Gör+Muh Detaylı çalıģılmamıģ Sillimanit Pütürge Lar Detaylı çalıģılmamıģ VermikOlit Kuluncak ton Müm Kömür Malatya Arguvan Parçikan ton Görünür ve muhtemel rezervdir. 211

231 MADENIN CĠNSĠ IL ILÇE- BUCAK KOY VE MEVKII TENOR VE KALITE REZERVLER DIGER BILGILER " " Hekimhan KurĢunlu " " Hekimhan KurĢunlu Ören mezrası Mvk. Toryum " Kuluncak BaĢören Oç numunenin analiz ortalaması: Su:%33 Kül:%39 AĢağı kalori değeri:1065kcal/kg Su:%30.58 Kül:%52.55 AĢağı kalori değeri: 1593Kcal/Kg (Tek numunede) U3oQ-%1-16 TjzO2=% Neojen yaģlı kalkerlimarnlı seviye içerisinde 5m kot farkıyla iki kömür damarı bulunmaktadır. Damar kalınlığı cm olup, köylüler tarafından zaman zaman iģletilmektedir. Toryum Ġçmece suyu " Darende Balaban Balaban içmecesi Sıcaklık: 13" C PH: 5.00 Debi:=0.1IUsn Basit tesis mevcuttur. Ġçmece suyu " DoğanĢehir HarapĢehir içmecesi Sıcaklık: 12.5" C PH: 5.00 Debi:=0.07IUsn Tesis ilkeldir. Kaplıca suyu " Ispendere AĢağı Ispendere kaplıcası Sıcaklık: 29" C PH: 6.20 Radyoaktivite: 8 Eman Toplam mineralizasyon: mg/lt Debi:=3 IUsn Ġçmece olarak da faydalanılmaktadır. Normal tesis mevcuttur. Kaplıca suyu " Kaynak: MTA 4. Bölge Müdürlüğü, 2009 Hekimhan Kuluncak kaplıcası Ġlkel tesis mevcuttur. Maden suyu " Merkez Ortaköy Rötükan maden suyu Sıcaklık: 14" C PH: 6.20 Radyoaktivite: 9.1 Eman Toplam mineralizasyon: mg/lt 212

232 J. ENERJĠ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. TaĢkömürü Ġlimiz de Arguvan bölgesinde kömür cevheri bulunmaktadır. Ġlimizde kullanılan kömürlerin büyük bir kısmı Rus linyiti, metalürjik kok ile yerli linyitlerde kullanılmaktadır. J.1.2. Linyit J.1.1 baģlığında verilmiģtir. J.1.3. Asfaltit Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. J.1.4. Bitümlü ġist Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. J.1.5. Hampetrol Ġlimiz sınırları içinde herhangi bir petrol rezervi ve rafineri gibi kuruluģlar bulunmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz Ġlimiz sınırları içinde doğalgaz rezervi yoktur. J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) Ġlimiz Kuluncak ilçesinde Toryum madeni bulunmaktadır. Cevherin özellikleri U 3 O 8 % , ThO 2 % dir. Uranyum rezervi bulunmamaktadır. J.1.8. Orman Ġlimizde odun ihtiyacı yurdumuzun değiģik yörelerinden karģılanmakta olup,odunun miktarı ve özellikleri hakkında herhangi bir çalıģma yoktur. J.1.9.Hidrolik Konu ile ilgili bilgi edinilememiģtir. J Jeotermal Ġlimizde bu yönde çalıģma bulunmamaktadır. J GüneĢ Giderek pahalılaģan ve tükenmeye mahkum olan kömür, petrol, doğalgaz gibi enerji kaynaklarının yerine daha ekonomik olan güneģ enerjisinin kullanılması kaçınılmazdır. 213

233 Ġlimizde genellikle binaların çatısına yerleģtirilen paneller vasıtasıyla sıcak su elde etmek amacıyla faydalanılmaktadır.güneģ Enerjisi çevre açısından sorun teģkil etmemektedir. J Rüzgar Malatya da cephesel durumlar haricinde rüzgar, genel olarak sakin ve hafif olarak eser. Son 10 yılın ortalama rüzgar hızı 1,8 m/sec tir. Malatya da rüzgarın fırtına olarak estiği günler çok fazla değildir. J Biyokütle Biyokütle yakıtları ile ilgili olarak, ilimizde tarih ve 2008/709 sayılı Mahalli Çevre Kurulu nda Prina Briketi özellikleri aģağıda verilmiģtir. Tablo 77- Prina Briketi Özellikleri (kuru bazda) ve Sınırlar Özellikleri Sınırlar Alt Isıl Değer Nem (orijinalde) Yağ 3700 Kcal/kg (min.) %15 (max.) %1.5 (max.) Sodyum (Na) Boyut 300 ppm (max) 6 mm (min.) (6mm den küçük ağırlıkça %5 i geçemez, ancak mekanik beslemeli yakma tesisleri için % 50 ye kadar olabilir.) Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü, 2010 J.2 Ġkincil Enerji Kaynakları Bu konu Ġle ilgili bilgi edinilememiģtir. J.2.1 Termik Enerji Bu konu Ġle ilgili bilgi edinilememiģtir. J.2.2 Hidrolik Enerji Bu konu Ġle ilgili bilgi edinilememiģtir. J.2.3 Nükleer Enerji Bu konu Ġle ilgili bilgi edinilememiģtir. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi Bu konu Ġle ilgili bilgi edinilememiģtir. 214

234 Sanayi UlaĢtırma Diğer Sektörler Konut ve Hizmetler Tarım Enerji DıĢı Elektrik Enerjisi Tüketimi (GWh) Kurulu Güç Kapasitesi (MW) J.3 ENERJĠ TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI Tablo 78- Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı ABONE TĠPĠ 2009 YILI AKTĠF kwh. SANAYĠ TĠCARETHANE RESMI DAĠRE MESKENLER DĠĞER GENEL TOPLAM Kaynak: Fırat Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi, 2009 Tablo Yılı Ġçin Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı Sektörler Isıl Değer (K.cal/kg) Birim Hidrolik (GWh) Kaynak: Fırat Elektrik Dağıtım Anonim ġirketi, 2009 J.3 ENERJĠ TASARRUFU ĠLE ĠLGĠLĠ YAPILAN ÇALIġMALAR Malatya Ġli Enerji Tasarrufu izleme ve değerlendirme komisyonu tarafından alınan kararlar çerçevesinde Ġl genelinde resmi kurum ve kuruluģlarla birlikte vatandaģları da tasarrufa yönlendirici kararlar alınmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Binalarda Enerji Verimliliği Ġle Ġlgili ÇalıĢmalar Türkiye de binalarda birim alanı veya hacmi ısıtmak için harcanan enerjinin Avrupa ülkelerine göre 2-3 kat daha fazla olması nedeniyle 1985 tarihli Binalarda Isı Yalıtımı Kurallarının Belirleyen TS 825 Standardı, EĠE raportörlüğünde diğer kurum ve kuruluģlar ile iģbirliği yapılarak revize edilmiģtir. Yeni standart, 14 Haziran 2000 tarihinden itibaren zorunlu uygulamaya girmiģtir. Böylece yeni inģa edilecek binalarda bina zarfından olan yıllık ısı kayıplarının yarı yarıya azaltılması sağlanabilmektedir. Enerji Tasarrufu Koordinasyon Kurulu: Kamuoyunun enerji tasarrufu konusunda bilinçlendirilmesini sağlamak yönünde çalıģmalar yapmak ve tasarruf tedbirlerini uygulamaya koymak amacıyla 1981 yılında BaĢbakanlık talimatı ile kurulan Enerji Tasarrufu Koordinasyon Kurulu, EĠE/UETM bünyesinde çalıģmalarını sürdürmektedir. Kurul'un kamu kurum ve kuruluģlarının yanı sıra, özel sektör ve üniversite bünyesinden üyeleri bulunmaktadır. 215

235 Bilinçlendirme ve eğitim çalıģmaları kapsamında her yıl Ocak ayında Enerji Tasarrufu Haftası düzenlenmekte ve hafta içerisinde çeģitli etkinlikler organize edilmektedir. Anılan haftadan bağımsız olarak yıl içerisinde de seminer, konferans, panel gibi faaliyetler sürdürülmektedir. Kurul ve kurul üyesi kuruluģlarca enerji tasarrufu konulu TV spot filmleri hazırlanmakta, Milli Eğitim Bakanlığının katkıları ile ilk ve orta dereceli okullarda enerji verimliliğini iģleyen konferanslar düzenlenmektedir. Bu çalıģmalarda hedef kitle; öğrenciler, sanayiciler, kamu kuruluģları ve halktır. Enerji tasarrufu konusunda öğrencilerin bilinçlendirilmesi amacıyla her yıl ilköğretim okulları arası resim ve öykü, liseler arası proje yarıģmaları düzenlenmekte ve derece alan öğrenci ve öğretmenlerine çeģitli ödüller verilmektedir. Ayrıca Sanayi Tesislerinde Enerjinin Verimli Kullanımına Yönelik Proje YarıĢmaları düzenlenmektedir. KAYNAKLAR 1-Ġl Çevre Durum Raporu, Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü 3- TEDAġ 216

236 K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.1 ĠL SANAYĠNĠN GELĠġĠMĠ, YER SEÇĠMĠ SÜREÇLERĠ VE BUNU ETKĠLEYEN ETKENLER Ġlimizde sanayiye yönelik gayret ve faaliyetler son on yılda yoğunluk kazanmıģtır. Ġlimizin sanayisi genelde tarıma dayalıdır.devletin öncülüğünde 1930 yıllarda baģta il merkezi olmak üzere değiģik yerlerde kurulan fabrikalar ilimize sanayi açısından çok büyük bir canlılık kazanmıģtır. ġeker fabrikası, TĠGEM Sultansuyu ĠĢletmesi gibi devletin sanayi kuruluģları ilimiz sanayisinin temellerini oluģturmuģlardır.günümüzde ise sanayileģme özel sektörün elinde daha baģka bir boyut kazanarak sürekli ileriye doğru gitmektedir.ġlimizde dağınık olarak çalıģan sanayicileri bir arada toplamak amacıyla küçük sanayi sitesinin inģaatına 1968 yılında baģlanılmıģ ve 1975 yılında bitirilmiģtir.sanayi ve Ticaret Bakanlığının % 80 desteğiyle kurulmuģ olan küçük sanayi sitesinde 1500 iģ yeri bulunmaktadır. 1.ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGESĠ 4562 Sayılı OSB Kanunun Tanımlar ve Kısaltmalar baģlıklı 3. Maddesinde; Organize Sanayi Bölgeleri: Sanayinin uygun görülen alanlarda yapılmasını sağlamak, kentleģmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek, bilgi ve biliģim teknolojilerinden yararlanmak, imalat sanayi türlerinin belirli bir plan dahilinde yerleģtirilmeleri ve geliģtirilmeleri amacıyla sınırları tasdikli arazi parçalarının gerekli altyapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler, teknoparklar ile donatılıp planlı bir Ģekilde ve belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluģturulan ve bu Kanun hükümlerine göre iģletilen mal ve hizmet üretim bölgeleridir, Ģeklinde tanımlanmıģtır. Bakanlığın kredi desteği ile MüteĢebbis TeĢekkül Heyetinin sorumluluğu altında kurulan Malatya 1. Organize Sanayi Bölgesinin kuruluģ çalıģmaları 1977 yılında baģlamıģ, bazı aksaklıklardan dolayı 1984 yılına kadar ilerleme kaydedilememiģ, 1984 yılından itibaren yeniden ele alınarak inģasına hız verilmiģ, 1988 yılında hizmete alınmıģtır. Bölge Malatya Ankara karayolu üzerinde Ģehir merkezine 12 km. mesafede 300 hektar alan üzerine kurulmuģtur. Bölge Müdürlüğü Bölge imar planı dahilinde 17 km yol ağı, 15 km kanalizasyon, 30 km elektrik Ģebekesi, 2.5 km çelik, 17 km PE m 3 /h kapasite ile doğalgaz Ģebekesi, 31 adet trafo binası, arıtma tesisi ile sosyal hizmet binaları, Müdürlük, Ġtfaiye ve Jandarma Binaları ile sanayicilere hizmet vermektedir. Organize Sanayi Bölgesi Malatya- Ankara Karayolunun 12.km. de hava alanı yol ayrımı üzerinde m 2 alan üzerinde kurulmuģtur. I. Organize Sanayi Bölgesi nde 120 tesis faaliyete geçmiģ, 1 tesis proje aģamasında olmak üzere toplam 142 tesis bulunmaktadır. II. Organize Sanayi Bölgesinde faaliyete geçen fabrika sayısı ise 48 dir. Ayrıca II. Organize Sanayi Bölgesinde üretime geçen 75 tesis, inģaat aģamasında 55 tesis ve proje aģamasında 14 olmak üzere toplam olarak 144 tesis bulunmaktadır. Darende Organize Sanayi Bölgesi ve Akçadağ Mermer Ġhtisas Sanayi Bölgesi kurulması ile ilgili çalıģmaları devam etmektedir. 1. Organize Sanayi Bölgesinde doğalgaz Ģebekesi ve istasyonu tamamlanmıģ olup, Ekim 2006 tarihinden itibaren talep eden firmalara doğalgaz verilmeye baģlanmıģtır. 1. Organize Sanayi Bölgesinde 37 firma doğalgaz kullanmaktadır. 2. Organize Sanayi Bölgesinde ise doğalgaz kullanımına henüz baģlamamıģtır. 217

237 1. Organize Sanayi Bölge Müdürlüğünde 3 mühendis, 1 kimyager, 5 teknisyen, 1 otomasyoncu, 1 muhasebeci, 1 avukat, 1 yeminli müģavir ve 19 alt kadro olma üzere toplam 32 kiģi çalıģmaktadır. Tablo 80- Organize Sanayi Bölgesindeki Tesislerin Sektörel Dağılımı I. ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ SEKTÖR ADI SAYI ORAN ÜRETİME GEÇEN İNŞ./PROJE HALİNDE TEKSTİL GIDA DİĞER TOPLAM II. ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ SEKTÖR ADI ORAN (%) TOPLAM ÜRETİME GEÇEN İNŞAAT /PROJE HALİNDE TOPLAM / 14 Kaynak: 1. Organize Sanayi Bölgesi ve Malatya Ticaret ve Sanayi Odası Web Sayfası K.2 GENEL ANLAMDA SANAYĠNĠN GRUPLANDIRILMASI Gıda ve içki, Deri ve Kösele, Demir çelik, Dokuma ve giyim, Lastik, Demir dıģı Metaller, Orman Ürünleri, Kimya, TaĢıt araçları, Kağıt, Cam, Madeni EĢya, Mesleki Bilgi Ölçüm Optik Donanım, Çimento, Makine Ġmalat, PiĢmiĢ Kil ve Çimento Gereçleri, Elektriksiz Makineler, ĠnĢaat, Elektronik, Seramik, Elektrik ve Diğer. Tablo 81- Malatya da Yıllara Göre Özel Sektör Tesis Sayıları SANAYĠ SEKTÖRÜ ADI YILI YILI YILI YILI YILI YILI YILI YILI GIDA VE KAYISI SAN DOK. VE GĠYĠM SAN ORMAN SANAYĠĠ KAĞIT SANAYĠĠ DOK. VE GĠYĠM SAN PLASTĠK SANAYĠĠ KĠMYA SANAYĠĠ ĠNġAAT VE ÇĠMENTO DEMĠR- ÇELĠK EġYA SANAYĠ MADENĠ EġYA SAN TARIM MAK. ĠM. SAN ELEKTRĠKLĠ MLZ. TRAFO MERMER SANAYĠĠ DEMĠR DIġI METAL SAN TÜTÜN VE MAM. SAN GIDA MAK. ĠMA.SAN YEM SANAYĠĠ KAL.KAZAN Yd.Parça GÜNEġ EN. MONTAJ CAM SANAYĠĠ DERĠ VE MAMÜL SAN GENEL TOPLAM Kaynak: Malatya Ticaret ve Sanayi Odası Web Sayfası 218

238 K.3 SANAYĠNĠN ĠLÇELERE GÖRE DAĞILIMI Tablo 82 - Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı Sıra No Ġlçe Firma Adı Ġstihdam Durumu Sektörü 1 Akçadağ YaĢar Ambalaj Kağıt Bobin San. Tic. A.ġ. 2 Diğer 2 Akçadağ Netmer Madencilik 16 Maden 3 Arguvan CoĢkunlar Madencilik ĠnĢ. Tic.Ltd.ġti. 15 Maden 4 Darende Erteks Konfeksiyon Tekstil San.Tic.A.ġ. 122 Tekstil 5 Darende Altılar ĠnĢ.Nak.Ltd.ġt 9 ĠnĢaat 6 Darende Doğaner Tekstil Konfeksiyon San.Tic.LTD. 32 Tekstil 7 Darende Hasan BOYRAZ 4 Gıda 8 Darende Darende Tekstil San. Ve Tic. A.ġ. 157 Tekstil 9 Pütürge Ġmrün End. Min. Öğütme san. Tic. Ltd. ġti. 7 Maden 10 YeĢilyurt UmtaĢ Un ve Makarnacılık Tic. San. A.ġ. 34 Gıda 11 YeĢilyurt Aydınoğulları Mozaik San.Ltd.ġti 6 ĠnĢaat 12 YeĢilyurt Bağdatlı ÇağdaĢ Çerez 3 Gıda 13 YeĢilyurt Hüseyin Serdar Bahçıvan Kayısı Branda 30 Tekstil 14 YeĢilyurt Barguzu ĠnĢ. Taah. Turz. Tic. Ltd. ġti. 10 ĠnĢaat 15 YeĢilyurt Vesta Tarım Ürünleri San. Tic. A.ġ. 19 Gıda 16 YeĢilyurt Durmazlar Mozaik 6 ĠnĢaat 17 YeĢilyurt Aksan Tekstil ĠnĢ. Ve Gıda san. Tic. Ltd. ġti. 8 Tekstil 18 DoğanĢehir Aziz BUDAK 36 Diğer 19 DoğanĢehir 7 As branda Tekstil San. Tic. A.ġ. 12 Tekstil 20 DoğanĢehir Hüseyin KARAASLAN 4 Gıda 21 DoğanĢehir Muzaffer ġahġn 4 Gıda 22 DoğanĢehir Nur Tarım Soğutma DıĢ Tic. Ltd. ġti. 18 Gıda 23 DoğanĢehir Dursun SIĞIRCI 8 Diğer 24 DoğanĢehir Mustafa ARSLAN 3 Gıda 25 Battalgazi Abdulvahap SAYIN 16 Kayısı ĠĢleme 26 Battalgazi Sun Gıda Tarım Ür. DıĢ. Tic. A.ġ. 183 Kayısı ĠĢleme 27 Battalgazi Fahrettin ÖZKAYA 2 Gıda 28 Battalgazi MormaĢ Malatya Orman Ür. Ve Mobilya Tesisleri A.ġ. 31 Mobilya 29 Battalgazi Kilim Ticaret Ltd.ġti 22 Tekstil 30 Battalgazi Ahmet YAġAR - ġems Isı Sanayi (GüneĢ Enerji Ġmalatı) 10 Diğer 31 Hekimhan Nazif KAYA 6 Gıda 32 Hekimhan ġekerciler Tic. Ve San. Ltd. ġti. 11 Gıda 33 Hekimhan Hekimhan Toprak San.Tic.Ltd.ġti. 55 ĠnĢaat 34 Hekimhan Bahar Madencilik San.Tic.Ltd.ġti. 56 Maden 35 Hekimhan ÖzpektaĢ Tuğla ĠnĢ. Ġml. Ġç ve DıĢ Tic. San.A.ġ. 70 ĠnĢaat 36 Yazıhan Vatan Kireç ve Toprak San. Ltd. ġti. Kapalı ĠnĢaat 37 Yazıhan Makumsan ĠnĢ.Taah. Nak.Kum ocağı ĠĢ. Sn. ve Tc. Ltd. ġti. 13 ĠnĢaat 38 Yazıhan Acemoğulları Nakl. Harf.Ltd. ġti. 6 ĠnĢaat 39 Yazıhan Güler Kum Çakıl ĠĢl.LTD.ġTĠ. 7 ĠnĢaat 40 Yazıhan Çakıl Gıda Tic. Ve San. Ltd. ġti. 5 Gıda 41 Yazıhan Boyrazlar ĠnĢaat San.Ltd.ġti 16 ĠnĢaat 42 Yazıhan Mehmet PAK 6 ĠnĢaat 43 Yazıhan Akyüz Madencilik ĠnĢ. Orman Ür. Ġç ve DıĢ Tic. Ltd. ġti. 2 ĠnĢaat Kaynak: Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü,

239 Sıra No K.4 SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ĠġYERĠ SAYILARI VE ĠSTĠHDAM DURUMU Tablo Organize Sanayi Bölgesindeki ĠĢletmeler Firma Adı Ġstihdam Durumu Sektörü 1 7.As Branda Tekstil San.Tic.A.ġ. 25 Tekstil 2 Toka Tekstil San.Tic.Ltd.ġti 54 Tekstil 3 Cmc ĠletiĢim Bil.Rek.San.Tic.A.ġ 916 Çağrı Merkezi 4 Adalılar Kerestecilik Tic.San.Ltd.ġti 7 Mobilya 5 Ilsan Tekstil San.Tic.A.ġ 390 Tekstil 7 Fırat Entegre Tekstil San.Tic.A.ġ. 300 Tekstil 8 ĠzotaĢ Yapı Limyasalları Boya ĠnĢ.San 15 ĠnĢaat 9 Sun Gıda Ve Tarım Ürn.DıĢ.Tic.AĢ. 10 Gıda 10 Tekgül Kağıt Kutu Amb.Nak.San.Tic. 15 Kutu Ġmalatı 11 Özyalçın Masura Ve Amb.San.Tic.AĢ. 19 Masura Ġmalatı 12 Aypa Plastik Mutfak EĢyaları San.Tic.Ltd.ġti 14 PVC eģya 13 Göçmez Tarım Ürünleri Ve Gıda San A.ġ 90 Gıda 14 Yaka Teks.San.Ve Tic.A.ġ 245 Tekstil 15 Asya Cam 24 Cam Endüstri 16 Özpınar Gıda 32 Gıda 17 Rota Tekstil 250 Tekstil 18 Mert Gıda Giyim 55 Gıda 19 Türkel Tarım 120 Gıda 20 ĠpaĢ Malatya Ġplik 108 Tekstil 21 Anateks 165 Tekstil 22 Malatya Boya Ve Emprime 127 Tekstil 23 Kölük Ġplik 5 Tekstil 24 Somay Plastik 21 Naylon Ambalaj- PoĢet 25 Safa Mermer 20 ĠnĢaat 26 Safteks Tekstil 7 Tekstil 27 Doğancan Gıda 60 Gıda 28 Kaçmazlar Gıda 90 Gıda 29 Yapı Teks 10 Tekstil 30 Fırat Un Ve Yem 20 Gıda 31 Kölük Boya 15 ĠnĢaat 32 Penka Plastik 7 Plastik 33 Çelebi Tüketim Maddeleri 28 Gıda 34 Balıkçı Plastik 14 Plastik 35 BaĢyurt Tarım Ürünleri 100 Gıda 36 Aysultan ġekerleme 16 Gıda 37 DoğanateĢ Pano 32 Elektrik 38 PaĢa Yılmaz 4 Yapı Kimyasalları 39 Babacan Tekstil Örme 310 Tekstil 220

240 Sıra No Firma Adı Ġstihdam Durumu Sektörü 40 Sereteks Yapı Kimyasalları 47 ĠnĢaat 41 Duru Gıda 98 Gıda 42 Zeyveli Gıda 10 Gıda 43 Aslantepe ĠnĢ.TaĢ.Orman Ürn. 6 AhĢap 44 Aslan Elektronik 50 Elektronik 45 Dünya Ambalaj 25 Kağıt 46 Zengi Plastik 13 Plastik 47 Karagözlüler Tekstil 260 Tekstil 48 Fırat Entegre Tekstil San.Tic.A.ġ. 300 Tekstil 49 Balcıoğlu Baran ĠnĢ. 14 ĠnĢaat 50 Altıntel Kadayıf 16 Gıda 51 Sentetik Ünlü 12 Tekstil 52 Sabit Gemici 15 Zirai Tarım Aletleri 53 Çakıroğlu Helva Gıda 17- Gıda 54 Boyrazoğlu Gıda 90 Gıda 55 AkbaĢ Gıda Ürünleri 230 Gıda 56 Ferit Erenler 50 Tekstil 57 Seher Yem Ve Gıda 28 Gıda 58 Ġda Asansör San.Tiç.LtdĢti 50 Makine 59 Gültekinler Tekstil San 20 Tekstil 60 Demir Plastik San.Ve Tic.A.ġ 60 Diğer 61 Demir ĠĢ Mak.Ġml.San. 10 Demir iģleri 62 Ülkem Tekstil 160 Tekstil 63 Önder Tekstil San 10 Tekstil 64 Berter Tekstil 40 Tekstil 65 DoğuĢ Gıda 20 Gıda 66 Ermas Rolik Masura 4 Kağıt rolik üretimi 67 Taha Tekstil 1100 Tekstil 68 SoytaĢ Gıda 20 Gıda 69 Öz Ekersan 2 Tarım Aletleri 70 Ġnci Bordür Seramik 15 ĠnĢaat 71 Elnur Ltd.ġti 1 ĠnĢaat 72 Akkol Makine Ġml 8 Makine 73 Malatya BeĢ Reklam 4 Hizmet 74 Tekvalf Ġmalat San.Tic.Ltd. 22 Diğer 75 TaĢkın Tekstil 90 Tekstil 76 Fidan Orman Ürünleri 40 Mobilya 77 Monoteks Tekstil 56 Tekstil 78 Türkoğlu Tekstil Gıda Tarım San.Tic.A.ġ. 1 Tekstil 221

241 Sıra No Firma Adı Ġstihdam Durumu Sektörü 79 Ayka Bulgur 14 Gıda 80 Timsan Trafo 25 Elektrik 81 Malsa Gıda 40 Gıda 82 Koza Tekstil 30 Tekstil 83 Eren Bulgur 10 Gıda 84 MaĢtaĢ Seramik 25 ĠnĢaat 85 Ġpek Muflon 62 Tekstil 86 Anka Gıda 25 Gıda 87 Penteks Ġplik 84 Tekstil 88 Ġnci Makine 52 Makine 89 Azmet Tekstil Gıda San. 120 Tekstil 90 Doğanlar Tekstil 79 Tekstil 91 Arisal Tekstil 10 Tekstil 92 Malatya Ġplik San Tic.A.ġ. 460 Tekstil 93 Ber Gıda 60 Gıda 94 Ersoy Tekstil 1 Tekstil 95 FlaĢpen Plastik A.ġ. 27 PVC kapı pencere 96 Gap Tekstil Dokuma 1514 Tekstil 97 Aldin Tekstil 2 98 Art Model 1 Tekstil- Dokuma Madeni Mobilya 99 Diyar Tarım 20 Gıda 100 Güzeller Tekstil 1 Tekstil 101 Ġnterpak 6 AhĢap iģleri 102 Aras Kargo 55 Hizmet 103 Yurtiçi Kargo 37 Hizmet 104 Sürat Kargo 30 Hizmet 105 Öz KarakuĢ 10 ĠnĢaat 106 Raner ĠnĢaat 1 ĠnĢaat 107 Mimsan 20 Metal 108 Ġlbaylar Kayısı 150 Gıda 109 Su Tekstil 30 Tekstil 110 Beydağı Plastik 30 Plastik 111 Ayfa Makine 50 Makine 112 Cendere Tekstil 14 Tekstil 113 Bilal Mutfak 12 Mobilya 114 Fırat Çelik 1 Metal 115 ToptaĢlar Tekstil 30 Tekstil 116 Baykamlar Tekstil 25 Tekstil 117 Malatya Gömlek 25 Tekstil 118 Hayat Yem 3 Yem Üretimi Kaynak: 1. Organize Sanayi Bölgesi,

242 K.5 SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ÜRETĠM TEKNOLOJĠSĠ VE ENERJĠ KULLANIMI Ġlimizde böyle bir çalıģma yapılmamıģtır. K.6 SANAYĠDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER K.6.1 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 1. Organize Sanayi Bölgesinde yer alan sanayi tesislerinde Ġl Mahalli Çevre Kurulunca belirlenmiģ olan evsaftaki yakıtlar, Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü nün denetiminde kullanılmaktadır. Bu tesislerden emisyon iznine tabi olanlar ise yine ilgili Müdürlüklerce incelenmekte ve gerekli iģlemler yapılmaktadır. Bölgede lastik vs. nin açıkta yakılması yasak olup, bu firmalar Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğünce cezai iģleme tabi tutulmaktadır. K.6.2 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Su kirliliği yönünden ilimizin en önemli sorunu; Ģehir kanalizasyonun ve Organize Sanayi Bölgesi ndeki atık suların herhangi bir arıtmaya tabi tutulmadan Karakaya Baraj Gölü ne deģarj edilmesidir. Faaliyete geçen arıtma tesisi ile bu sorun çözülmüģtür. Mevcut tesis m 3 /gün kapasiteli olup, tesis m 3 /gün kapasiteyle çalıģmaktadır. ĠĢletmeler tarafından kanalizasyona verilen atık sular Organize Sanayi Bölgesine ait atık su arıtma tesisinde arıtılmaktadır. Arıtma Tesisi fiziksel, kimyasal, biyolojik ve çamur arıtma birimlerinden oluģmaktadır. Fiziksel arıtmada atık sudaki yüzen parçaların, kum, çakıl, yağ ve gresin, kimyasal arıtmada ilave kimyasallarla atık sudaki kimyasal kirliliğin, biyolojik arıtmada atık sudaki organik kirleticilerin giderilmesi, çamur arıtma birimlerinde ise atık çamurun belt preste % kuru katı içeriğinde katılaģtırılması sağlanmaktadır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğine göre arıtılan su, sulamada kullanılmak üzere Beylerderesi güney sahil sulama kanalına verilmektedir. K.6.3 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Ġlimizde kayısıcılığın yaygınlaģması ve modern tarımın uygulanması, bünyesinde birden fazla etken kimyasal madde bulunduran tarım ilaçlarının kullanımını gün geçtikçe arttırmaktadır. Ġlimiz genelinde bir yılda yaklaģık 3-4 milyon kg tarım ilacı kullanılmaktadır. Özellikle bilinçsiz ve aģırı ilaç kullanımı tarımsal ürünlerde kirlenmeye sebep olduğu gibi faydalı mikroorganizmalar, böcekler v.b. canlıların yok olması ile ekolojik dengenin bozulmasına yol açmaktadır. Sanayiinin geliģmesi ve kazançlı ürün elde etmek amacıyla kullanılan ilaçlar toprak kirliliğine neden olmaktadır. Ayrıca bazı sanayi tesislerinden çıkan atık sular, arıtıma tabi tutulmadan toprağa deģarj edilerek toprak kirlenmesine neden olmaktadır. K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Gürültü, büyüyen ve geliģen ilimizin çevre sorunları arasında yer almaktadır. Çok büyük boyutlarda olmasa da il merkezindeki mevcut gürültü kirliliği, trafik ve sanayiden kaynaklanmaktadır. Endüstri kökenli gürültü, halen meskun mahal içerisinde bulunan küçük ve orta ölçekli imalat ve tamir atölyelerinden kaynaklanmaktadır. 223

243 Organize Sanayi Bölgesi nde kurulu bulunan fabrikaların tamamı kapalı sistem çalıģmaktadır. Dolayısıyla vibrasyon yapan ve gürültü çıkarabilecek makine aksamları bina içerisinde kalmaktadır. Bölgede yakın yerleģim yeri olmadığından gürültü problem teģkil etmemektedir. K.6.5 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar Malatya ili I.ve II.Organize Sanayi bölgesinde; katı atıklar, Malatya Belediyesi tarafından toplanmaktadır. Merkezde bulunan iģletmelerin katı atıkları belediye çöp depolama alanında, ilçelerdeki iģletmelerin katı atıkları ilçe çöp depolama alanlarında bertaraf edilmektedir. Proses atıkların geri kazanılabilecek olanları firmalar tarafından satıģa sunulmakta, geriye kalanlar ise firmalarca bertaraf edilmektedir. K.7 SANAYĠ TESĠSLERĠNĠN ACĠL DURUM PLANI Bu konu ile ilgili bilgi elde edilememiģtir. KAYNAKLAR 1-Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü Envanter Bilgileri 2-Ticaret ve Sanayi Odası Envanter Bilgileri 3-Ġl Çevre Durum Raporu, Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü ÇalıĢmaları 224

244 L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME L.1 ALTYAPI L.1.1 Temiz Su Sistemi Malatya merkezi ve 11 belediyenin içme suyu ihtiyacı malatya ya 22 km uzaklıkta Gündüzbey-PınarbaĢı Menbasından temin edilmektedir. Gündüzbey Kozluk mevkiinde bulunan su kaynağı Malatya Belediyesi tarafından yaklaģık olarak 1935 den beri kullanılmaktadır. Ġçme suyu kaynağının çıkıģ kotu 1204 mt olup, Ģehrimizin yerleģim merkezi bu kottan yaklaģık 120 mt aģağıda oluģu nedeniyle Ģehre kendi cazibesi ile iletilmektedir. Mevcut içme suyu kaynağı maksimum debisi 2800 lt/sn dir. Gündüzbey-PınarbaĢı Menbaasından q 1400 çelik isale hattı ile gelen içme suyu Malatya merkezde bulunan 11 adet depo ile Ģehir Ģebekesine dağılmaktadır. 1.PAġAKÖġKÜ SU DEPOSU M³ 2.YAPRAKLI SU DEPOSU M³ 3.CEMAL GÜRSEL SU DEPOSU M³ 4.KUYUÖNÜ SU DEPOSU M³ 5.MELEKBABA SU DEPOSU M³ 6.ĠNDERESĠ SU DEPOSU M³ 7.YEġĠLKUġAK SU DEPOSU 1500 M³ 8.TECDE ġentepe SU DEPOSU 1000 M³ 9.TECDE ġentepe-2 SU DEPOSU 1500 M³ 10.TOKĠ YERLEġĠM YERĠNE TERFĠ ĠLE 2 ADET DEPOYA SU VERĠLMEKTEDĠR.(500 M M3) Klorlama tekniği 900 kg kapasiteli klor tankları içinde gaz halinde temin edilmektedir. Tank odasından iki sıra halinde 15 er adet tank bulunmaktadır. Klor çekimi gaz fazında iki adet tanktan yapılmakta olup, diğer bağlantılı tank yedek olarak kullanılmaktadır. Tesiste üç klorinatör bulunmaktadır. Bunların ikisi 1400 lük hatta bağlı olup saatte 3 kg gaz halinde klor vermektedir, diğeri ise yedektir. 600 lük hatta bağlı olan klorinatör saatte 1,5 kg gaz halinde klor vermektedir. Bakiye kloru ölçmek için bir adet klor ölçer bulunmaktadır. Malatya Belediyesi ve müteahhit firmalar tarafından 2007 yılında imar planında açılan yeni yollar, daha önceleri içme suyu Ģebekesi olmayan bölgeler ile içme suyu Ģebeke hattı olupta yetersiz kalan ve sürekli sorun yaģanan bölgelere m çeģitli çaplarda içme suyu Ģebekesi döģenmiģtir. Toplam içme suyu Ģebekesi uzunluğu m dir. 225

245 Malatya - Kaptaj Malatya Kaptaj 226

246 L.1.2 Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Malatya Atık Su Arıtma Tesisi projesinin amacı; Malatya Ģehri ve komģu belde ve ilçe belediyelerinin atık sularının çevre ve sağlık koģulları gözetilerek bertaraf edilmesidir. Malatya Atık Su Arıtma Tesisi, özellikle Karakaya Barajı olmak üzere, bölgedeki yerüstü sularının ve kırsal alanda yaģayan halkın sosyal ekonomik yaģam Ģartlarının iyileģtirilmesinde katkıda bulunmaktadır. Malatya Arıtma Tesisi 1. aģamada nüfusa hizmet vermektedir. Arıtma Tesisini beslemekte olan Malatya merkezi kanalizasyon Ģebekesi Doğu, Batı ve merkezi kolektör hattı olmak üzere üç ana kolektörden oluģmaktadır. Batı kolektör hattı ,7 m, Merkez kolektör hattı m, Doğu kolektör hattı m ve Ana kolektör hattı 3099 m dir. Ülkemizde son yıllarda nüfusun hızlı artıģı ve kentleģme sonucunda ihtiyaca bağlı olarak suyun tüketimi artmaktadır. Tüketim sonucunda oluģan atık sular deģarj edildikleri alıcı ortamın fiziki, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiģtirerek çevre kirliliğine yol açmaktadır. Bu anlamda ilimizde önemli çevre yatırımlarından olan Malatya Belediyesi evsel atıksu arıtma tesisi, Battalgazi Belediyesi ile Karakaya Baraj Gölü arasında mm lik merkez ve mm lik doğu kolektörlerinin birleģtiği noktada m 2 lik alan üzerine kurulmuģtur. Malatya Atıksu Arıtma Tesisi, Malatya Sağlık ve Çevre GeliĢtirme projesinin önemli bir parçasını oluģturmaktadır. Bu proje, Malatya ve çevresinin atıksuyunun sağlıklı Ģartlarda toplanıp bertaraf edilmesini ve güvenilir çevre koģullarının sağlanmasını hedeflemiģtir yılında iģletmeye alınan Malatya Belediyesi evsel atıksu arıtma tesisi 2010 yılı için , 2020 yılı için ve 2030 yılı için eģdeğer nüfusa hitap edecek Ģekilde yapılmıģtır. Malatya Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisi uzun havalandırmalı aktif çamur sisteminde olup, biyolojik olarak azot ve fosfor giderimi gerçekleģtirilmektedir tarihine kadar m 3 atıksu arıtılarak Boran Deresi vasıtasıyla Karakaya Baraj Gölüne deģarj edilmesi çevresel açıdan büyük bir yatırımdır. Malatya Atıksu Arıtma Tesisi dizayn debisi m 3 /gün olup, 2009 yılı içerisinde toplamda m 3 /yıl atıksu tesiste arıtılmıģtır. Atıksu arıtma tesisinden 2009 yılı içerisinde toplamda ton/yıl arıtma çamuru tesisten çıkartılmıģtır. Malatya Belediyesi, Maski Müdürlüğü tarafından yılları arasında 16 km yağmur suyu drenaj sistemi yapılmıģtır. Bu drenaj sistemleri ile yağmur suyu Babuktu deresi ile Ġlyas mahallesinde bulunan dereye deģarj edilerek bahçelerde sulama suyu olarak kullanılması sağlanmıģtır. Malatya Belediyesi evsel atıksu arıtma tesisinin çıkıģında atıksu karakteristiklerinin AB deģarj normlarının altında olduğu yapılan analizler sonucunda görülmektedir. Dünyada organik üretim giderek yaygın hale gelmekte ve buna bağlı olarak önem kazanmaktadır. Depolanan organik kökenli bu çamurların gübre değerinin yüksek olması nedeniyle tarımsal alanlarda kullandırılması Çevre ve Orman Bakanlığının iznine tabi 227

247 olduğu için, sözkonusu Bakanlığa yapılan baģvurular neticesinde çamur kullanım izin belgesi 1 yıllığına Malatya Belediyesine verilmiģtir. Tablo 84 - Atıksu Arıtma Tesisinden Çıkan Çamur Miktarları YILLAR MĠKTARI (ton/yıl) ÇIKIġ SU DEBĠSĠ (m 3) TOPLAM Kaynak: Malatya Belediyesi, 2010 Malatya Belediyesi evsel atıksu arıtma tesisinin devreye girmesiyle birlikte barajın kendisini temizlemesi zaman almakla birlikte kirlenmenin önüne geçilmiģtir. Atık Su Arıtma Tesisi giriģ kapasitesi 133,629 m³/ gün dür. Atık su arıtma tesisinde arıtılan su bulunduğu bölgenin alt kotlarında tarımsal sulama da kullanılmaktadır. Kanalizasyon hatları kent içinde kapalı boru sistemiyle toplanıp Doğu, Batı ve Merkez olmak üzere 3 adet kolektör hattına bağlanarak Atık su Arıtma Tesisine deģarj edilmektedir. Tablo 85 - Malatya Merkez Kanalizasyon Hattı ġebeke Uzunlukları BORU ÇAPI YILLARI ARASI Batı Kollektörü Belediye Tarafından Ø100mm 284 Ø150mm _ Ø200 mm Ø300mm Ø400mm Ø500mm Ø600mm Ø700mm _ Ø800mm Ø900mm _ Ø1000mm Ø1200mm Ø1400mm Ø1600mm _ Ø2400mm _ TOPLAM TOPLAM ġebeke UZUNLUĞU M Kaynak: Malatya Belediyesi,

248 Tablo 86- Malatya Ġli Nüfus Atıksu Debi ve Projeksiyonu Yıllar Nüfus EĢdeğeri Pik Kuru Hava Debisi Pik YağıĢlı Hava Debisi (PE) (m 3 /saat) (m 3 /saat) Kaynak: Malatya Belediyesi, 2007 Tablo 87 -Atıksu Karakteristikleri ve Projeksiyonu Askıdaki Katı Madde (kg/d) Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı (kg/d) Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı (kg/d) Toplam N yükü (kg/d) Toplam N Yükü (kg/d) Kaynak: Malatya Belediyesi,2007 Tablo 88- Tesis ÇıkıĢında Garanti Edilen Atıksu Karakteristikleri (AB Normları) BOĠ 5 (Mg/l) KOĠ (Mg/l) Toplam N (Mg/l) Askıda katı madde (Mg/l) ph- değeri (Mg/l) <25 <125 <35 <35 6,0-9.0 Kaynak: Malatya Belediyesi,2007 Tablo 89- Malatya Atıksu Arıtma Tesisi ÇıkıĢ Parametreleri ve AB Normları ile KarĢılaĢtırılması ÇIKIġ PARAMETRELERĠ BĠRĠMĠ ÇIKIġ DEĞERLERĠ AB DEġARJ NAORMLARI BOĠ5 (Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı) KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) Mg/lt 5,9 < 25 Mg/lt 15 < 125 TN (Toplam Azot) Mg/lt 5,4 < 35 Askıda Katı Madde Mg/lt 5 < 35 ph Mg/lt 7, Kaynak: Malatya Belediyesi, Organize Sanayi Bölgesine ait evsel ve endüstriyel atık su arıtma tesisinin yapımına 1992 yılında OSB MüteĢebbis heyetinin Sanayi Bakanlığına talebi ile baģlamıģ, tarihinde inģaatı tamamlanarak m³/günlük kısmının mekanik aksamının montajı tamamlanarak iģletmeye alınmıģtır. Tesis fiziksel, kimyasal, biyolojik ve çamur susuzlaģtırma ünitelerinden oluģmaktadır. Tesisin tarihinde deģarj izin belgesi aloınmıģ ve 2008 yılında deģarj izin belgesi yenilenmiģtir. 1.OSB de yer alan bazı firmaların kapasite artıģı, yeni fabrikaların devreye girmesi ve 2. OSB nin atık sularının arıtma tesisine bağlanması sonucu arıtma tesisinde 2004 yılında kapasite artıģı meydana gelmiģtir. Kapasite artıģı için ilaveler 2004 yılının kasım ayında tamamlanarak m³ / 229

249 günlük kapasite ile iģletmeye alınmıģtır. Gerek I. OSB gerekse 2. OSB de yeni tesislerin faaliyete geçmesiyle ve kapasite arttırmaları neticesinde tesis kapasitesini aģma noktasına geldiğinden yeni ilave yapılması gündeme gelmiģ olup, 2.OSB Müdürlüğü ek tesisin yapımını üstlenmiģ olup, yeni tesisin inģaatına baģlanılmıģtır. 1. OSB de 2010 yılı sonu itibariyle güncelleģtirilmiģ değerleriyle altyapı (yol, su, doğalgaz tesisleri) çalıģmalarına TL harcanmıģtır. L.1.3 YeĢil Alanlar Kent bütünü imar planında park, meydan, çocuk bahçesi, ağaçlandırılacak alan, rekreasyon alanı vb. yeģil alanlar 2235 hektarlık bir sahayı kapsamaktadır. L.1.4 Elektrik Ġletim Hatları Tablo 90- Enerji Sektöründe Faaliyet Gösteren Firmalar. Firma Adı Santral Adı Yeri Yıllık Üretimi Kw TEAġ Kernek Merkez TEAġ Erkenek DoğanĢehir ALARKO A.ġ. Medik Yazıhan SÜMER HOLDĠNG A.ġ Derme YeĢilyurt Kaynak: Ġl Çevre Durum Raporu, 2008 TEDAġ ile bağlı ilçe ve kasaba iģletme Ģefliklerinde elektrik ve elektronik atıklar bulunmamakla birlikte, Ģebekelerde kullanılan malzemeden dolayı kaynaklanan hurdalar M.K.E hurda sanayi iģletmeleri ve Ticaret A.ġ. Genel Müdürlüğüne teslim edilmekte ve bu genel müdürlükçe gerekli iģlemler yapılmaktadır. L.1.5 Doğal Gaz Boru Hatları Ġlimizde doğalgaz boru hattı ile ilgili çalıģmalar 2006 yılı Nisan ayında il merkezinde baģlamıģtır. Tablo 91- Ġlimizde Doğalgaz Çekilen Hat Metrajları ÇELĠK PE SH TOPLAM Kaynak: Malatya Doğalgaz Dağıtım A.ġ Tablo 92- Ġlimizde Doğalgaz Tüketimleri KONUT TĠCARETHANE RESMĠ DAĠRELER SANAYĠ SERBEST TÜKETĠCĠ GENEL TOPLAM Kaynak: Malatya Doğalgaz Dağıtım A.ġ

250 60,000,000 TÜKETİM MİKTARLARI 50,000,000 40,000,000 30,000,000 20,000,000 KONUT TİCARETHANE RESMİ DAİRELER SANAYİ SERBEST TÜKETİCİ 10,000,000 0 Grafik 4- Yıllar itibariyle 2006 Malatya 2007 Ġlindeki 2008 Doğalgaz 2009Tüketim 2010 Grafiği Grafik 12- Ġlimizde Yıllar Ġtibariyle Doğal Tüketimi 1.Organize Sanayi Bölgesinde 2,5 km çelik,17 km PE doğalgaz Ģebekesi m 3 /h lik 1 RMS-A istasyonu, 8000 m 3 /h lik 2 RS-B istasyonu tamamlanmıģ olup, Ekim 2006 itibarı ile talep eden firmalara doğalgaz verilmeye baģlanmıģtır.2006 yılı fiyatlarıyla, yapılan yatırımın bedeli; TL dir. Alt yapının baģlaması ve devreye alınması 5 ay içinde tamamlanmıģtır.bölgemizdeki tesislerde ısınma ve proses amaçlı olarak doğalgaz ve kömür ve yedek yakıt olarak LPG kullanılmaktadır.bölgemizde 37 firmada doğalgaz kullanılmakta olup büyük tesislerde kömür ve doğalgaz birlikte kullanılmakla beraber ağırlıklı tüketilen yakıt kömürdür. Doğalgaz kullanmayan tesislerde ise genel olarak kullanılan yakıt türü kömürdür. L.2 ULAġIM L.2.1 Karayolları Malatya Doğu illerinin ulaģım merkezi olması ve Doğu Anadolu dan Akdeniz ve Güneydoğu ya giden yollarında geçiģ merkezi olması nedeni ile Kara yolları bakımından geliģmiģtir.ġldeki karayolu ağı 1087 km. olup, bunun 506 km.si Devlet yolu, 581 km.si ise il yoludur. Karayollarının 840 km.si asfalt 103 km.si stabilize 77 km.si toprak ve 67 km.si geçit vermeyen yoldur. Devlet ve il yolları dıģında 415 km.si asfalt 2275 km.si stabilize 3141 km.si tesviye ve 655 km.si ham yol olmak üzere toplam 6518 km. köy yolu bulunmaktadır. 231

251 OTOMOBĠL OTOBÜS KAMYON OTOMOBĠL OTOBÜS KAMYON L Karayolları Genel Tablo 93 - Malatya Ġlinde Devlet Yollarının ve Ġl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları (Km) Devlet Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları ASFALT BETONU ASFALT YOLLAR SATHĠ KAPLAMA TOPLAM PARKE STABĠLĠZE TOPRAK GEÇĠT VERMEZ TOPLAM UZUNLUK BÖLÜNMÜġ YOL ,1 Ġl Yollarının Satıh Cinslerine Göre Uzunlukları ASFALT BETONU ASFALT YOLLAR SATHĠ KAPLAMA TOPLAM PARKE STABĠLĠZE TOPRAK GEÇĠT VERMEZ TOPLAM UZUNLUK BÖLÜNMÜġ YOL AĞ DURUMU OTOYOL DEVLET YOLU ĠL YOLU TOPLAM Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü Web Sitesi, 2010 Grafik 13 - Malatya Ġli Yol Ağının Satıh Cinsleri (km) Tablo 94- Ġlimiz sınırları içinden geçen yollarda hareket halindeki yıllık taģıt sayısı (2010 yılı) DEVLET YOLU ĠL YOLU OTOYOL TOPLAM TAġIT (ADET- KM) YÜK (TON KM) YOL (KĠġĠ KM) Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü 8. Bölge Müdürlüğü,