COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ

Transkript

1 ADANA KENT SORUNLARI SEMPOZYUMU / BU BİR TMMOB YAYINIDIR TMMOB, bu makaledeki ifadelerden, fikirlerden, toplantıda çıkan sonuçlardan ve basım hatalarından sorumlu değildir. COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ Hasan ZENGİN HKMO Adana Şubesi 403

2 404

3 COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ GİRİŞ Bu gün itibarıyla Dünya da en güçlü ülkeler, bilgiyi elinde bulunduran ülkelerdir. Başta ABD olmak üzere gelişmiş ülkelerin Milli gelirlerinin yarıya yakın bir bölümü Bilgi teknolojilerinden, Coğrafi Bilgi Sistemlerini etkin bir biçimde uygulamalarından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucu olarak ta hepimiz biliyoruz ve görüyoruz bu ülkeler bilgi toplumu olmaları sayesinde Dünyanın ekonomik siyasal vb. tüm alanlarında söz sahibidirler. Ülkemizde her alanda olduğu gibi bu alanda da geç kalınmıştır. Ancak ne kadar geç olsa da gelişmiş ülkelerle rekabet edebilmenin yolu bilgiye en ekonomik ve en kısa zamanda sahip olmaktan geçmektedir. Şüphesiz bilgiye sahip olmak önemlidir. Ancak, uydulardan, yazılı ve görsel basından vb. alınan bilgiler sonuçta karmaşık bir hal almaktadır. Bilgileri karmaşık yapıdan kurtarmak işin en önemli aşamalarından birisidir. Dolayısıyla, bilgileri toplamak, derlemek, analiz etmek için Bilgi Teknolojilerinden yararlanmak gerekmektedir. Sonuç olarak, gelişmiş ülkelerin 60 lı yıllarda kullanmaya başladığı bilgi teknolojilerini ve kurmuş oldukları bilgi otoyollarını Ülke olarak bizim de kurmamız son derece önemlidir. Özellikle kentlerimizin yönetilmesi noktasında coğrafi Bilgi sistemlerinden etkin biçimde yararlanmak gerekmektedir. Ülkemizde Coğrafi Bilgi Sistemlerinin tam anlamıyla oluşturulduğu ve etkin bir şekilde kullanıldığı her hangi bir kurum, kuruluş ya da her hangi bir kentimizi örnek göstermemiz mümkün değildir. Adanamız da da bu konuda bazı girişimler olmuştur. Ancak sonuç alınamamıştır. Bu çalışmada kurulacak olan Bilgi Sisteminin sağlam temellere oturtulabilmesi için izlenecek yol hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır. 1-BİLGİ VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ. Coğrafi Bilgi Sistemlerine girmeden önce bilgi bilginin tarifi ile işe başlanılması gerekmektedir. Bilgi nedir? İnsanlar doğal olarak öğrenme duygusu içerisindedir. Örneğin, isminiz ne?, yaşınız kaç? gibi. Bütün bunların arkasında yatan olgu insanın öğrenme duygusudur. İnsanlar bu merakları sayesinde, sorunları daha iyi tespit edebilirler ve sonuçta daha iyi hizmet üretebilirler. Dolayısıyla, tüm bunların arkasında bir bilgi ihtiyacı vardır. Bugün Dünyada gelişmiş toplumlara baktığımızda bu ülkelerin neden daha güçlü olduklarını iyi irdelememiz gerekmektedir. Bilginin gücüne inandıklarından, çok meraklı olduklarından ve öğrenme arzusu taşıdıklarından olduğu hemen anlaşılacaktır. Türk insanı ile diğer toplulukları karşılaştırdığımızda, Türk insanı daha duygusalsızdır. Bizde ah ve vah kelimeleri çoktur, ama gelişmiş toplumlarda olaylar karşısında hep neden, niçin soruları sorulur. Buna 5N kuralı denilmektedir. Ne, nedir, nerede, niçin, nasıl? gibi. Gelişmiş ülkelerin bakış açısı bu yönde olduğu için de bu toplumlar bilgi çağını yakalamışlardır. Bu ülkelerde insanlar artık bilginin önemli bir kaynak olduğunu algılamışlar, bilginin nasıl kullanılacağını ve paylaşılacağını tartışmaktadırlar. İnternet bunun en canlı örneğidir. Bilgiye sahip olan güçlüdür; bu da artık bilinen bir sonuçtur. burada en önemli sorun, bilgi, nereden, 405

4 nasıl temin edilebilir, toplanan bilgiler nasıl organize olabilecek sorunudur. Bu sorunun çözümü için bazı tespitler yapılmıştır, bu tespitler: 1-İnsanların bir işlemi gerçekleştirebilmesi için mutlaka bir sisteme ihtiyaç vardır. Ancak bir sistemin de kurulabilmesi ve buna bağlı uygulayıcı kararların verilebilmesi için kesinlikle doğru bilgiye ihtiyaç vardır. 2- Günümüzde yeryüzünde üretilen bilgilerin yanında, uydulardan da bilgiler elde edilmekte ve bunlar her geçen gün hızlı bir şekilde artmaktadır. İstatistiklere göre her yıl toplanan bilgi bir önceki yıla oranla en az iki kat artmaktadır. 3- Çevremizde yoğun bir bilgi birikimi ve bilgi trafiği yaşanmaktadır. Bilginin hacmi, büyüklüğü ve yoğunluğu bilgilerin gittikçe daha karmaşık bir hâl almasına neden olmaktadır. 4- İletişimin önemidir. Bilgi teknolojisi sadece bugünkü bilgisayar dünyası değil, aynı zamanda iletişimi de kapsamaktadır. Yapılan araştırmalarda, karar vericilerin, yani idarecilerin zamanlarının yüzde lık kısmını sadece iletişim almakta olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, iletişim de yine bilgi teknolojisinin önemli bir parçası olup, ekonomik, sosyal ve kültürel dengeleri birinci derecede etkileyecek bir gerçektir. Bilgi, aslında çok karmaşık gibi gözükse de, temelde yazılı ve çizili olarak iki şekilde ortaya çıkmaktadır: Yapılan yazışmalar, raporlar, gazeteler, formlar, evraklar vb. Tüm bunlar birer yazılı bilgilerdir. Krokiler, planlar, grafikler, şekiller, resimler gibi bilgiler de çizili bilgilerdir. Bu bilgiler genelde haritalar olarak nitelendirilmektedir. Haritalardaki bilgilerin de yüzde 80 e varan kısmının da konum bilgisidir. Konum bilgisi de nerede sorusunun yanıtıdır. Dolayısıyla, bilgi gerçekten güçlü bir kaynak olmakla birlikte, burada önemli olan, bilginin mutlak surette organize edilmesi gerektiğidir. Sonuçta bilgilerin organizasyonu ihtiyacı bilgi sistemleri kavramı da ortaya çıkmıştır. Dünyada bilgi sistemi uygulamalarına baktığımızda, 1960 lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri nde kullanılmaya başlanmış. Örneğin nüfus sayımı, adres bilgileri vs. o dönemde bilgisayar ortamında değerlendirilmeye başlanmıştır.oysa Hâlâ ülkemizde insanların adres olarak hangi bilgiyi kullandıkları tam olarak bilinmemektedir. Örneğin, faturalarımıza, cep telefonumuz, elektrik ve su makbuzlarımızdaki adres bilgilerimizin tam olarak birbiriyle örtüşmediğini görebiliriz. Adres standardı olmaması bilgi toplumu olamayışımızın kötü örneklerinden biridir. Sonuçta Coğrafi Bilgi Sistemi; konuma dayalı gözlemlerle elde edilen grafik ve grafikolmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulması işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemidir. diye tarif edilebilir. Ancak, Coğrafi Bilgi Sistemi Sihirli bir değnek değildir. karar verme yeteneğini artıran ve alternatifler üreten bir sistemdir. Dolayısıyla, bilgi sisteminin temel fonksiyonu sadece ve sadece doğru karar verme kapasitesini artırmaktır. Burada temel sorun Dünyada yığınla bilgi bulunmakta, çevremizde çokça olaylar yaşanmakta, bunlarla ilgili bilgiler nerelerden ve nasıl temin edilebilir ve bu bilgiler nasıl organize edilebilir? Aslında hepimiz için ortak bir olgu vardır. Bu olgu yaşadığımız Dünya, yani coğrafya denilen yeryüzüdür. Hepimiz bir coğrafya üzerinde yaşamaktayız. Dolayısıyla farkında olmadan bu bilgiler hep birlikte paylaşılmaktadır. Bu coğrafya üzerinde birçok deprem olayı, su taşması, heyelan yaşanmıştır, yaşanmaya da devam etmektedir. Önemli olan öncelikle bu olayların nerede olduğunu, ardından özelliklerini tanımlamaktır. Yeryüzünde yaşan olayların ve 406

5 nesnelerin yeryüzü üzerindeki konumlarını tanımlamak mümkündür. Bunun için değişik amaçlı haritalar yapılmaktadır. Kadastro (mülkiyet) haritası, Turizm haritası, kanal-su haritası, imar plânı, birçok değişik ölçekte veya değişik tematik yapıda topografik veya benzeri amaçlı birçok harita üretilmektedir. Ancak asıl problem, bu haritalar yeterli midir, değil midir sorusu. Bilgi toplumunda, 5N sorularının yanıtlanabilmesi için bu türden klasik haritalar artık yeterli değildir. Yeni akıllı haritalar üretilmelidir. Akıllı haritaların üretilmesi de bilgi teknolojisiyle mümkündür Dünyamızda her taraftan bir bilgiler yağmakta ve bu bilgilerin organize edilmesinde Bilgi teknolojisi kullanılmaktadır. Bilgi teknolojilerinin kullanılmasında kullanılabilecek en etkin araç ta bilgisayarlardır. Gerek uydulardan, gerekse yeryüzünden, gerek eski veya yeni plânlanan, düşünülen tüm bilgiler bilgisayar ortamında organize edilerek saklanabilmektedir. Coğrafî Bilgi Sisteminde bilgiler toplanır, bu bilgiler veri tabanları şeklinde saklanır, saklanan bilgilerden yararlanarak konuma dayalı analizler yapılır ve sonuçta istenilen çıktılar elde edilir. Burada sunulan sonuçlar kesin, en doğru demek değildir. Daha önce belirtildiği gibi, bilgi sistemindeki temel amaç doğru karar vermeye yardımcı olacak alternatifleri sunmaktır. Dolayısıyla kesin sonuç yine de karar vericilerce tayin edilecektir. Coğrafî bilgi sistemleri bazı kesimlerce yanlış anlaşılmakta ve sadece bir bilgisayar kullanımıymış gibi gösterilmektedir. Oysa CBS nin beş temel bileşeni vardır. 1-Yazılım, 2- Donanım, 3-Veriler, 4- Yöntemler yani işlemlerin nasıl olacağını ortaya koyan prosedürler dizisi, (Örneğin bir bilgi paylaşılmalı denildiğinde bunun hangi esaslara göre yapılacağının belirlenmesi) 5-İnsanlar. İnsanlar, hem bu işi organize eden, hem CBS yi kullanan kişilerdir. İnsanlar aynı zamanda CBS ye ihtiyaç duyan kesimdir. İnsanlar tarafından bir ihtiyaç yoksa zaten böylesi bir bilgi sistemine de gerek olmayacaktır. Onun için en önemli bileşenlerinden biri de insanlar olarak verilmesi gerekir. Coğrafi bilgi sistemlerinin bileşenleri enleri yazılım donanım veri insanlar yöntemler 407

6 Özetle, coğrafî bilgi sistemi sizin için ne yapar? sorusuna cevap olarak, Basit anlamda konum tanımlar, her türlü mekânsal sorgulama ve analizi gerçekleştirir. Çok farklı yapıdaki bilgileri bir araya getirerek onları işler ve onlardan yeni birtakım sonuçlar üretilebilir. Tüm detaylar arasında ilişki kurabilir. Örneğin bir trafik kazası sadece iki aracın çarpışması değildir; aynı zamanda yol durumu, hava durumu, yol malzemesi de bu olayda etkendir. İşte bu bağlantılara dayalı sorgulamalar yapılabilir. Akıllı haritalar üretir. Buna yabancı literatürde smart map denilmektedir. Akıllı haritalar dijital ortamlarda sunulabilir ve bu yaklaşımın klasik yöntemlere göre birçok avantajı vardır. Örneğin haritanın ölçeğine bağlı kalmaksızın istediğiniz boyutta detayları görüntüleme yapılabilir, herhangi bir detay tıklandığında o detaya ait birçok bilgiye ulaşılabilir. Bir yol seçilirse o yolun uzunluğu vb. hakkında bilgi alınabilir. Gerçek model analizi yapılabilir. Örneğin Seyhan Barajı taştığı çatladığı zaman ne olur? kim ne kadar zarar görür? önceden kestirmek mümkün olacaktır. Özellikle yaşadığımız Çukurova bölgesinde çokça rastlanan, akarsuların taşması ve tarımsal alanların zarara uğraması olayları oldukça büyük maddi zararlar oluşturmaktadır. Gerçek model analizi sayesinde alınacak önlemleri önceden belirlemek mümkün olur ve daha doğru kararlar verilir. Bütün bu bilgiler CBS ortamında bulunduğu takdirde verilen kararlar doğru olacaktır. Dolayısıyla daha doğru çözümler ortaya çıkacaktır. Sonuçta coğrafî bilgi sistemi kullanıcılara güç verecektir. Coğrafî bilgi sistem uygulamaları oldukça fazladır. Turizmden askerî alana, ticarete, taşımacılığa kadar her alanda coğrafi bilgi sistemlerini kullanılabilir. Bunların hepsi verimi artırmaya yöneliktir. İmar, kadastro işleri, çevre yönetimi, madencilik, ormancılık, tarım, arazi kullanımı, tıp ve sağlık CBS nin uygulama alanlarıdır. Coğrafi Bilgi Sistem Uygulamaları Elektrik rik/gaz İşletimi Ticarette Telekom komünikasyon Taşı şımacılık Maden/Petrol arama Güvenlik/Emniyet Su ve atık k su Tıp p / Sağlık Risk yönetimiy Jeoloji / yer bilimleri Perakendecilik Askeri/İstihbarat stihbarat Harita yapımı Arazi kullanımı Çevre yönetimiy İmar ve kadastro Devlet sektörü Ziraat / tarım Ormancılık Yerel yönetimy...vd. 408

7 2-KENT BİLGİ SİSTEMİ Bilindiği gibi Kent Bilgi Sistemi CBS nin kent ölçeğindeki uygulamasıdır. Ülkemizdeki CBS uygulamaları incelendiğinde genelde Kent Bilgi Sistemi adı altında Belediye Bilgi Sistemi düzeyindeki faaliyetler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun nedeni kent bilgi sistemlerini yerel yönetimler temelde bir gelir aracı görmektedirler. Oysa Dünyadaki uygulamaların temelinde vatandaşa kaliteli hizmet üretmek, yaşam kalitesini artırmak, sonuçta CBS yi hizmet verimini artırıcı bir araç olarak görmek yatmaktadır. Neden KBS ülkemizde gelir aracı görülmektedir?.birincisi neden vatandaş müşteri olarak kabul edilmiş, ikincisi, yatırım için gerekli olan vergiler gerçekçi bir şekilde toplanamıyor. Çevre vergileri, emlâk vergileri, reklam vergileri vs. Bu vergileri toplayabilmek için temel haritalara ihtiyaç vardır. Bilgisayar ile denetime ihtiyaç vardır. Yerel yönetimler bu iki aracı birleştirip, kent bilgi sistemleri (belediye bilgi sistemlerini) adı altında bir sistem kurup, öncelikle gelirleri artırmayı hedeflemektedirler. Oysa bilgi sistemlerinin modern toplumlardaki temel amacı bilgiyle gerçekten güçlenmektir. Kent Bilgi Sistemlerinin Kurulabilmesi için başlangıçta mutlaka amaçların çok iyi bir şekilde ortaya konması gerekmektedir. Kent bilgi sistemleri deyince, aklımıza belediyeler gelmekte, Kent dediğimizde, kentsel birçok faaliyet akla gelmektedir. Bu faaliyetler de, imar faaliyeti, iletişim, çevre, eğitim, sağlık, vergi, trafik, bütçe, güvenlik, sanayi vb. tüm diğer kentsel fonksiyonlardır. Bu faaliyetler sadece belediyelerin hizmet fonksiyonları değildir. Dolayısıyla, buradaki temel sorun, bütün bu fonksiyonlar, kentsel organizasyonlar nasıl bir araya getirilerek çözümler üretilebilir, bunun için nasıl modeller kurulabilir? Bu konular da yöneticilerin hep sorguladığı, üzerinde durduğu konulardır. Tüm bunların günümüzdeki teknolojik çaresi de kent bilgi sistemleridir. 3-KENT BİLGİ SİSTEMİ UYGULAMALARI Kent de tıpkı insanlar gibi canlı bir organizmadır. Tıpkı insan gibi onunda kendine özgü fonksiyonları vardır. Örneğin damarlarımız, kent ulaşım ağına, ciğerlerimiz park ve bahçelere benzetilebilir. Önemli olan bu fonksiyonları sağlıklı bir şekilde yönetebilmektir. İnsan bunu beyni ile yaparken kentlerde idari kurum ve kuruluşlarla bu yönetim ve denetimi yapar. Dolayısıyla kentlerde öncelikli iş yönetim biçimi ve işleyişidir. Buna kurumsallaşma da denilebilir Mevzuatımıza ve uygulamalara incelendiğinde, kentle ilgili kararları veren kişiler her ne kadar hep tek kişiler gibi görünse de, aslında, kentte yaşayan insanların karar veriyor olması gerekir. Bir başka deyişle demokratik yaklaşım. Bu yaklaşım bir anlamda kent yöneticilerine de önemli bir sorumluluk yüklemektedir. Çünkü kentte yaşayan kesimlerin bütünleştirilmesi, sorunlara birlikte çözüm aramak ve bulmak farklı bir idarecilik meziyeti gerektirir. Özetle kentteki tüm kamu kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, özel sektör, yöneticiler ve kentli insan bir arada olmalı ve kente birlikte sahip çıkabilmelidirler. Kent bilgi sistemlerinin özünde bu anlayış yatar. Çünkü bu sisteme ihtiyaç duyacak, bu sistemi kuracak ve yaşatacak olanlar, sözü edilen bu kesimlerdir. Kent Bilgi Sistemlerinin tanımı, kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde ihtiyaç duyulan planlama, altyapı gibi temel mühendislik hizmetlerinin yanında yönetimsel hizmetlerin 409

8 yapılmasında kent yöneticilerine kolaylık sağlayan, kente ait bilgilerin sorgulanmasına, analiz edilmesine olanak sağlayan bir sistemdir. Şeklinde yapılabilir Kent bilgi sisteminde iki temel unsur vardır; bunlardan ilki kentli kütüğü dür. Bu kütük daha çok kentte yaşayan bireyler hakkındaki verilerin, bilgilerin, (nüfus, adres vb) tutulduğu, saklandığı ortamdır. İkinci temel unsur da grafik kütük dediğimiz kente ait haritalardan oluşan bölümdür. Eğer kent için bir bilgi sisteminden söz ediliyor ise, öncelikle çok yönlü veriye ihtiyaç vardır. Bunların birçoğu da haritalarda bulunur. Özellikle kentlere ait imar, kadastro, topografik veriler, iklim bilgileri, doğayı etkileyen kirlilik, gürültü, çevreye etki edecek diğer etmenler gibi. Bilgilerin toplanmasından sonra en temel sorun bu bilgilerin nasıl organize edileceğidir. Yapılacak olan her harita bilgisinin artık ayrı ayrı katmanlar hâlinde tutulması gerekmektedir. Bir topografik harita veya hâlihazır harita üzerinde binalar, yollar, akarsular, vb.her şey bulunmaktadır. Dolayısıyla karmaşık bir bilgi yapısı mevcuttur. Bilgi sistemleri bunu bütün alma yerine farklı birer veri tabakası hâlinde algılamaktadır. Ama burada dikkat edilmesi gereken en önemli unsur, tüm bunların aynı koordinat sistemi içerisinde olması gerekir. Böyle olunca, her kurum kendisiyle ilgili ürettiği farklı bilgiyi aynı koordinat sisteminde bütünleştirebilecektir. Bu durumda, ilişkilendirme bilgisayarlar ile yapılmalıdır. Örneğin, özel sektör binalarla ilgili bir hâlihazır alımı yapmış olsun, diğer taraftan jeolojik yapıyla ilgili harita da jeolojiyle uğraşan kurumlarca üretilmiş olsun; bu bilgiler eğer aynı mekâna ait ise, bilgisayar ortamında bunları çakıştırmak oldukça kolaydır. Bunlara ait detayları sorgulamak da kolaydır. Bir yandan binalarla ilgili nüfus bilgisi veya yerleşim durumu jeolojik yapı üzerine yansıtılmış olursa, artık yeni yeni plan analizleri yapmak son derece kolay olacaktır. z y x Veriler tematik katmanlar şeklinde toplanır r ve Gerçek dünya saklanır... Kent bilgi sisteminde doğal olarak birçok bilginin, verinin olması gerekmektedir. Konuma dayalı herhangi bir bilgi sistemi bu kent bilgi sistemi de olabilir. Bilgi Sistemlerinin en az yüzde 50 lik kısmı tamamen veriyle ilişkilidir. Bu, veri toplama, saklama, işleme sunmayı kapsar. Ancak en çok emek ve zaman veri toplama için gereklidir. Maliyet açısından da 410

9 baktığımızda, yine maliyetinde yüzde 50 gibi önemli bir kısmı da veri toplamaya gitmektedir. Olayın başlangıç kısmında elinizde hazır kullanılabilir, organize edilmiş veriler yok ise, bilgi sistemi zor oluşur. Kent idaresi sadece belediyeye özgü bir iş değildir. Bir kentte belediyeler yanında valilik kurumu ve devletin diğer kamu kurumları vardır. Dolayısıyla kent, bünyesinde birçok kurum, birçok fonksiyonu, faaliyeti yerine getirmektedir. Burada yapılan faaliyetlerin de mutlak surette birbiriyle ilişkili olmasıdır. Kısacası kentte bir birinden bağımsız bir iş söz konusu değildir. Bir kentte bir kanalizasyon işi yapılacak ise, mutlaka bir kamu kurumuyla veya mülkiyet yapısıyla ilgili bilgilerin irdelenmesi gerekmektedir. Bir plân yapılacak ise birçok kurumdan bilgi sağlanması gerekmektedir. Zabıta Bütçe Hes. Gelir Ulaşım Halkla İlişki Personel BELEDİYE Harita İmar Fen işleri Su Trafik Güvenlik Defterdarlı k Çalışma Suç Emniyet Basın Yayın Milli Eğitim Sağlık Harita İmar Konut Bayındırlık Kirlilik Çevre Gürültü Spor Mezarlık Doğalgaz İtfaiye Hukuk Park Bahçe APK Kanalizasyon Sosyal hizmetler Mahalli İdareler Anıtlar VALİLİK Kültür Sivil Savunma Tarım Jandarma Köy Hizmetleri Tapu ve Kadastro İller Bankası Orman Bölge Turizm Alımsatım Şerh Tapu-Sicil Tescil Doğum Nüfus Ölüm Göç Müftülük Doğal afet Heyelan Sel Deprem THY DHMİ DİĞER BAZI KAMU BİRİMLERİ TEDAŞ MTA TCDD DSİ BOTAŞ Karayolları Üniversite Mahkemeler SSK Kent bilgi sisteminin modellenmesinde üç temel aşama vardır. Bunlardan ilki konumsal bilgiye olan ihtiyaçların değerlendirilmesidir. Yani kent bilgi sistemi kurmayı hedefleyen kişi, kurum, kuruluş mutlak surette bir araya gelerek, belediye, ilgili idare, özel sektör, diğer sektörler öncelikle bu işi masaya yatırıp etraflıca bir tartışmalıdır. Kentin öncelikleri belirlenmelidir. Kent bir ticarete dayalı bir kent olabilir, sanayiye dayalı olabilir, turizme dayalı olabilir. Kent bilgi sistemi denilen sistem ihtiyaçları karşılayacak sistem değil, sadece o kentin ihtiyaçlarına göre ortaya konulması gereken bir olgudur. Dolayısıyla, yapılacak ilk iş, kent gereksinimleri ve konumsal bilgiye olan ihtiyaçlarının değerlendirilmesidir. Bu tamamlandıktan sonra modellemedeki ikinci aşama kurumsal desteklerin kazanılması aşamasıdır. Bu, öncelikle kurumların KBS ye inandırılması demektir. Kurumlar gerçekten böyle bir sistemin oluşmasıyla birlikte birçok avantaj sağlayacaktır. Özel sektör, mühendis, mimar, kentte yaşayan mahalle sakinleri bu işe inanmalıdır. Onların sisteme en azından bir kullanıcı düzeyinde katkısı sağlanmalıdır. Bunu sağlamak için, pilot bölge çalışması yapılır,. Ülkemizde birçok yerde, bilgi sistemini kentin tamamı için hemen kuralım diye bir yaklaşım vardır. Bu yanlış bir yaklaşımdır. Mutlaka öncelikle deneme amaçlı da olsa, bir bölgede, örneğin bir mahalle bazında, örnek bir çalışma yapılmalı, oradaki sonuçlar 411

10 görülerek kurumların ve bireylerin desteklerinin kazanılması yoluna gidilmelidir. Bu tamamen bir pilot çalışmadır. Bu tür çalışmalarda başarı sağlandıkça uygulama alanı genişletilmelidir. Kent bilgi sistemi modellemenin üçüncü temel aşaması; kent bilgi sistemi projesinin yönetimidir. Bu kısım yazılım-donanımla ve kurumsal yapılanma ile ilgilidir. Ne tür bilgisayar kullanılmalı, işletim sistemi ne olmalı, altyapı, bilgi akışı nasıl olacak, sayısallaştırma işleri nasıl gerçekleşecek, işler ihale edilecek ise neler yapılmalı gibi daha pek çok teknik işlerle ilgili konular tartışılmalı ve karar alınmalıdır Kent bilgi sisteminde, bütün mühendislik projelerinde olduğu gibi maliyet-fayda analizinin irdelenmesi gerekmektedir. Bir, kent bilgi sistemini sınırlandırıp bir paket program gibi algılamak tamamen yanlıştır. Adana nın dijital haritası var, plânların da ona göre yapıldığı düşünülse bile bu işin bitiği anlamına gelmez. Kirlilik haritasından, jeolojik haritaya kadar, sağlık, güvenlik gibi diğer birçok bilgiyi kapsayacak kadar bu iş geniş düşünülmelidir. Bu anlamda baktığımızda, tamamlanmış bir kent bilgi sistemi örneği verilemez, böyle bir şeyin beklenmesi de doğru olmaz. Fayda-maliyet analizine bakıldığında, bu işin maliyeti başlangıçta yüksektir. Çünkü veri toplanması, ona göre alt yapının oluşturulması maliyeti en çok artıran bölümdür ve başlangıçta doğal olarak fayda düşüktür. Ancak ilk etapta veri tabanı oluşturulduktan sonra, başa baş noktası denilen nokta, kentin büyüklüğüne ve beklentilere göre 3 ilâ 5 yılda yakalanabilir. Ancak kâr a ondan sonra geçilebilir. Örneğin Adana için, bir kent bilgi sisteminde, ancak 5. yıldan sonra fayda yönünde bir beklenti içerisine girilebilir. Dolayısıyla, bu süreç uzun bir süreç, sabır isteyen bir süreçtir. Gelinen süreçte bu tablo Türkiye de neden sıkıntı olduğunu kısmen ortaya koymaktadır. Kent bilgi sistemleri için karar vericiler genelde siyasî otoritelerdir ve onların da hizmet süreleri zamanla sınırlıdır. Ülkemizde böyle bir yatırımı yapmak, klasik siyaset açısından baktığımızda pek doğru değildir. Ancak Adana bu işe yeni bir anlayış getirebilir. Adana da bir Kent Konseyi var. Meslek odaları bu konuda belli bir deneyime sahip, Üniversite var. En önemlisi sayısal 1/1000 ölçekli haritalar çok yakın zamanda İller Bankası tarafından yapılmıştır. 4-KENT BİLGİ SİSTEMİ ÖRNEKLEMELERİ -Konu kent bilgi sistemi olduğunda en basit soru ne, nerede sorusudur. Bu aslında temelde haritalara bağlı bilgidir. Eğer akıllı haritalar mevcut ise bu sorulara kolayca yanıt bulunabilir. -Belediye hizmetleri; kent bilgi sisteminin en çok kullanıldığı uygulama alanlarından biridir. Klâsik sorgulamada örneğin, taşınmazlar nerede sorusu belediyeler için hep önemli olmuştur. Bunun yanında nüfus bilgisi, kat mülkiyeti bilgisi, fotoğrafı, planı, malikin resmi rahatça sorgulanabilir. -Belediyenin bir kentsel fonksiyonu yerine getirebilmesi için plânlama açısından üç boyutlu bilgileri elde ederek kentin doğusu, batısı, binaların güneş alanı alamayanı, kat adedi, silueti gibi bilgileri almak son derece kolaydır. Bunun yanında üç boyutlu görsel içerikli dijital kent haritaları üretilebilir. 412

11 -Uydu görüntülerinden yararlanarak kente ait taşınmaz değer veya vergi haritaları üretilebilir. Bu haritalar üretildiğinde, mekânlar belli olduğu için insanlara da ulaşmak mümkündür, böylece adil bir vergi takip sistemi uygulanarak, vergi kayıplarını önlenebilir. -Kent bilgi sistemlerinin bir uygulama alanı da sağlık hizmetleridir. Sağlık servislerinin, eczanelerin nerede olduğu, nüfusa bağlı olarak hasta yapısının nasıl kente dağıldığına yönelik bilgiler kent bilgi sisteminde kullanılabilir. Örneğin, Adana da acaba kaç kalp hastası vardır ve bunlar hangi mekânlarda yaşıyor diye sorgulanabilir. Veya mahalle bazında sağlık haritaları üretilebilir, düzenli sağlık hizmetleri sunulabilir. -Uygulama alanlarından biri de ticarettir. Bilgi sadece kurumsal ihtiyaçlar için değildir. Sahip olunan bilgilere başkaları da ihtiyaç duyabilir. Dolayısıyla, yerel yönetimler veya kent bilgi sistemi kapsamında toplanan bilgiler başkaları için de bir girdi verisi olacaktır. Böylece bilgiyi rahatça pazarlanabilir. Böylece bilginin parasal maliyeti de bu şekilde, geri kazanımla elde edilebilir. Örneğin bir market yatırımcısı; mutlaka nüfus bilgisi, ulaşım, yerleşim bazında aile gelirleri gibi bilgilere ihtiyaç duyabilir. Veya sadece özel amaçlı tematik ve istatistiksel haritalar üreterek bunlar pazarlanabilir. Bir banka, bir market veya bir pazarlama şirketi müşteri dağılımını haritada görmek ister. Dolayısıyla, kent bilgi sisteminin ticarette birçok uygulaması vardır. -Trafik ihlalleriyle ihbar sıklığı haritası üreterek, suç analizlerinde de kent bilgi sistemini kullanmak mümkündür. Bir kent için güvenlik de elbette büyük önem taşımaktadır. İnsanlar hangi saatlerde, nerelerden güvenli yürüyebilecektir. Kap-kaç olayları, trafik kazaları, hırsızlık gibi suç oranları ile gerekli harita altlıklarını üretip, daha fazla önlem alınabilir, denetim devriyeleri artırılabilir. Dolayısıyla, kent bilgi sistemleri vasıtasıyla kentin emniyetini daha kolay sağlamış olur. -Bir diğer uygulama, araç takip sistemleri. Gelişen GPS teknolojiyle birlikte ülkemizde de araç takibi uygulamaları hızlı bir şekilde artmaktadır. Basit anlamda insanlar bürolarındaki bilgisayar ekranı üzerinde, herhangi bir aracın nereye gittiği rahatça denetleyebilir. Bir belediye başkanı, oturduğunu yerden ulaşım araçlarının hangi güzergâhlarda gezdiğini gerçek zamanlı olarak izleyebilir. Ayrıca, okul servis araçlarında, yangın araçlarında, ambulanslarda, polis devriye araçlarında veya kargo araç takibinde bu sistemler kullanılabilir. Bugün, kargo hizmetlerinde araç ve tırlar bu tür sistemlerle denetlenebilmektedir. Bu denetimler için bilgisayar ekranınızda dijital yol haritası ve ulaşım ağı mevcut olmalıdır. Doğal afetler sıkça karşımıza çıkan olaylardır. Maalesef ülkemizde coğrafi veya kent bilgi sistemleri gibi sistemlerin önemi, depremlerle birlikte anlaşılmaya başlanmıştır. Özellikle 17 Ağustos depremi nedeniyle, tüm etkinliklerde sempozyumlarda, panellerde deprem konuşulmuştur. Bu tür doğal afetlerde insanlara en kısa zamanda müdahale edebilmek için mutlaka kentlerin coğrafî bilgi sistemleri veya kent bilgi sistemlerine ihtiyaç duyduğu vurgulanmıştır. Gelinen süreçte pek fazla bir şey değişmemiş, gerekli sistemler kurulamamıştır. 413

12 5-ADANADA CBS FAALİYETLERİ Adana da Coğrafi Bilgi Sisteminden yararlanılarak kent bilgi sistemi kurulması noktasında bazı tecrübeler yaşanmıştır. Adana Valiliği bünyesinde çalışmalar yapılmıştır Adana Büyükşehir Belediyesinin 1994 yılında başlayan bazı girişimleri olmuştur. Harita ve kadastro Mühendisleri Odamızın oldukça yoğun etkinlikleri olmuştur. Kent Konseyi ile birlikte yine Harita ve Kadastro Mühendisleri Odamızın bir etkinliği olmuştur. Seyhan Belediyesinin bir çalışması olmuştur. Ancak Coğrafi Bilgi Sistemi olgusundaki temel anlayış eksikliği yüzünden Adana da Kurulması düşünülen Coğrafi Bilgi Sistemi bir türlü uygulama aşamasına gelememiştir. Oysa Adanamızın bir çok ile göre avantajlı yönleri vardır. Coğrafi Bilgi Sisteminin temeli olan sayısal 1/1000 ölçekli haritalar çok yakın zamanda İller Bankası tarafından yapılmıştır. En son teknolojiyle en son durumu yansıtan bu haritalar Adana da Coğrafi Bilgi Sisteminin kurulmasında büyük önem kazanmaktadır. 6- SONUÇ VE ÖNERİLER Günümüz itibarıyla Dünyada Bilişim teknolojileri hızla gelişmektedir. Özellikle iletişimde akıl almaz gelişmeler son hızla devam etmektedir. Bu gelişmeler sonucu insanlarımızın ihtiyaçları da hızla artmaktadır. İnsanlarımızın ihtiyaçlarının artması kentsel ihtiyaçların katlanarak büyümesi sonucunu doğurmaktadır. Bu anlamda Kentlerimiz yönetmek ve insanların kentsel vb. ihtiyaçlarının karşılanması noktasında kentlerimizi yönetmede geleneksel yöntemleri uygulayarak başarı kazanma şansı artık mümkün değildir. 414

13 Dünyada gelişmiş ülkeler gelişmenin Bilgi teknolojilerinden geçtiğini 60 yıllarda farkına varmışlar, bu amaçla 1999 yılında başlatılan GIS Day/CBS Günü etkinliği ile dünyada 100 ü aşkın ülkede yüzlerce kamu kurum ve kuruluşunun katılımıyla, milyonlarca kişi Coğrafi Bilgi Sisteminden haberdar edilerek bilgilendirilmekte, eğitiminin gerekliliği vurgulanmakta ve kullanımının insanlık hizmetindeki yeri öne çıkarılmaktadır. Harita ve Kadastro Mühendisleri Odasınca, uzunca bir süredir CBS uygulamaları, CBS nin kent ölçeğinde en etkin uygulama alanlarından birisi olan Kent Bilgi Sistemleri konulu etkinlikler düzenlenmektedir. Burada amaç, CBS olgusunu canlı tutmak halkımızın kent yöneticilerimizin bilinçlenmesine katkı sağlamak ve sonuçta Bilgi teknolojilerinden en üst seviyede yararlanmaktır. Sağlıklı Bir Bilgi Sistemi kurulması ve yaşatılabilmesi için; 1. Bu ve benzeri projelerde öncelikle fizibilite raporu, 2. Sistemin kurulması ve yaşatılması için veri akışı, 3. Sistemin kurulmasına destek olacak baskı grubunun oluşması, 4. Sistemi sahiplenecek kurumsal yapı, 5. Sistemi çalıştıracak ve güncellemeyi yapacak personelin eğitimi ve istihdamı gerekmektedir. Bu gün itibarıyla Yasal altlığı ve standartları belirlenen bilgi sistemlerinin kurulması ve yaşatılması çağın gereğidir. Bilindiği gibi, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye yasasının 7/h maddesi Büyükşehir Belediyelerimize Kent Bilgi Sistemini kurma zorunluluğunu getirmektedir. Ayrıca, Sayın Başbakan tarafından yayımlanan Birlikte Çalışabilirlik Esasları konulu 2005/20 sayılı genelgede e- dönüşüm Türkiye projesi kısa dönem eylem planında kurumlar arası bilgilerin akışının önündeki tüm engeller kaldırılmıştır. Sonuçta, kentlerin tüm kurumların yönetilmesi, ekonomiden, sanayiye, eğitimden sağlığa tüm yatırımlarımızda kaynak israfının önlenmesi noktasında CBS den, bilgi teknolojilerinden en etkin biçimde faydalanma zorunludur. Bu olgunun harekete geçmesi içinde önce vizyonu olmalı geniş bir halk kitlesinden de belli oranda zorlama olmalıdır. Adana Kent Sorunları sempozyumunun kamuoyu baskısı oluşması için önemli olacaktır. 7-KAYNAKLAR YOMRALIOĞLU T., Coğrafi Bilgi Sistemleri Temel kavramlar ve Uygulamalar, Trabzon, 2002 HKMO Adana Şb, Adana Kent Konseyi, Kent Bilgi Sistemi, Adana Kent Konseyi Yayınları, Yayın No:21, Adana,2003 HKMO Adana Şubesi, Kent Bilgi Sistemi Paneli notları, Mersin,2006 HKMO Adana Şubesi, Coğrafi Bilgi Sistemleri Paneli notları, Adana, 2007 TMMOB HKMO, CBS kongresi, Trabzon,

14 416