3.1. ÖRNEKLEM VE YÖNTEM

Transkript

1 Mürsel ÇUKUR (İç Denetçi) Murat ANDAÇ (İç Denetçi) ŞİKÂYETÇİ İŞÇİLERİN GÖRÜNÜMÜ Burada Bakanlığımıza şikâyet amacıyla başvuran işçilerin görünümlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Nasıl bir şikâyetçi işçi ile karşı karşıyayız? Sorusuna cevap bulunmak istenmiştir. Çalışma hayatını düzenlemeyi ve çalışma barışını sağlamayı kendine misyon edinmiş olan Bakanlığımızın çalışma hayatının tarafları olan işçi ve işverenlerin görüşlerini öğrenmesi, uygun politikaların belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Bakanlığımız politika belirlerken sosyal tarafların doğrudan görüşlerine başvurmaktadır. Bunu da esas olarak işçi ve işveren taraflarının örgütleri aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Ancak Bakanlığımız 2008/Ocak ayı istatistiklerine göre, ülkemizde özel sektörde çalışan kayıtlı işçilerin (% 44.83) ü sendikalı gözükmektedir. Buradan özel sektörde çalışan kayıtlı işçilerin (% 55.17) si sendikasız olduğu anlaşılmaktadır. İşçi ve işyeri kayıt dışılığının yüksekliği dikkate alındığında sendikasız işçi oranlarının çok daha yüksek oranda olduğu görülecektir. Ülkemizde esas itibariyle tüm işçileri işçi sendikaları temsil etmektedir. Ancak sendikalı ve sendikasız işçilerin menfaatleri her zaman örtüşmemektedir. Bazen farklı yönde çıkarları da olabilecektir. Mesela araştırmamızın verileri incelendiğinde görüleceği üzere, sendikasız işçilerin bir numaralı önceliği kayıt dışı istihdamdır. Sendikalı işyerlerinde kayıt dışılığın daha az önemli bir sorun olduğu gözlenmektedir. Kıdem tazminatı için de buna benzer bir durumun olduğu düşünülmektedir. Sendikasız ve kayıt dışı işçilerin birçoğu kıdem tazminatlarını ya hiç alamamakta ya da çalıştığı süre ve ücrete uygun olmayan tazminatları alabilmektedir. Ancak sendikalı işçilerde bu durumla nerdeyse hiç karşılaşılmayacaktır. Karşılaşılan durumlarda da kayıtlı çalışıldığından yargı sürecinde faiziyle birlikte bu hak alınabilmektedir. Çalışma hayatındaki sosyal diyalogun gerçekleştirilmesi açısından sendikasız işçilerin temsili sorunu Bakanlığımızın gündeminde belirgin bir yer tutmadığı düşünülmektedir. Yaptığımız bu araştırmayla en azından bireysel iş sözleşmelerine dayalı çalışanların bu açıdan belirli hususlarda görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Daha önce Bakanlığımızda işçilerin görüşlerini araştırmaya yönelik (çok sınırlı bazı memnuniyet anketleri vb haricinde) bir araştırmaya ulaşılmamıştır. Bakanlığımız açısından bu kapsamda bir araştırmanın ilk olduğu düşünülmektedir ÖRNEKLEM VE YÖNTEM Raporumuzun İşçilerin Hak Arama Sürecinde Bilgi Düzeyi ve Yasal Uygulamalar Hakkındaki Tutumları Araştırması na ilişkin bu bölümünde, araştırmanın örneklemi ve veri toplama aracı olarak kullanılan anket ile ilgili açıklamada bulunulacaktır Örneklem

2 Bu araştırmaya toplam (635) şikâyetçi katılmıştır. Bu şikâyetçilerin tamamı sendika üyesi değildir. Bunların (442) i erkek (% 74), (157) si de (% 26) kadındır. (36) kişi cinsiyet ile ilgili soruyu boş bırakmıştır. Çalışmaya katılanların yaş ortalaması (32.53), en küçüğü (18) ve en büyüğü ise (65) yaşındadır. Yaş sorusuna yanıt vermeyen (22) kişidir (% 3) Veri Toplama Aracı Bu çalışmada A, B ve C bölümlerinden oluşan bir anket kâğıdı kullanılmıştır. (A) bölümünde (10) soru sorulmuştur. Denekler bu sorulara (3) basamaklı Likert cinsi ölçekler ile yanıt vermişlerdir. Hedef kitlemiz dikkate alınarak, daha basit üçlü Likert ölçeği tercih edilmiştir. (3: Katılıyorum, 2: Kararsızım, 1: Katılmıyorum). Anket kâğıdının (B) bölümünde (5) tane yarı-açık uçlu soru ve (C) bölümünde ise demografik özellikleri inceleyen sorular bulunmaktadır (Ek- 15 de bu anket sunulmuştur). (A) bölümündeki sorular aşağıdaki şekilde gruplanmıştır: 1. Bilgi Düzeyi: Toplam (4) sorudan oluşmaktadır (1 4 arası sorular). Burada, katılanların çalışma ilişkileri ile ilgili yasalar ve hak arama süreciyle ilgili bilgi düzeyleri hakkında, kendilerini hangi ölçüde yeterli gördükleri üzerine odaklanılmıştır. 2. Bilgi Kaynaklarının Yeterliliği: Toplam (2) yargı cümlesinden (A.6 ve A.7. yargı cümleleri) oluşmaktadır. Burada, katılımcıların çalışma ilişkileri ile ilgili yasalar ve hak arama süreciyle ilgili bilgiye ulaşmak için, yeterli bilgi kaynaklarına sahip olup olmadıkları hakkındaki düşünceleri öğrenilmek istenilmiştir. 3. Sisteme Güven: Toplam (4) sorudan oluşmaktadır (8 10. sorular ve 5. soru). Burada, katılımcıların haklarını aramakta devlet kurumlarının yeterliliği veya genel ekonomik işleyişin hak aramalarındaki etkisi konusundaki tutumları ölçülmek istenmiştir. Anket kâğıdını şikâyette bulunmak için Bakanlığımız Ankara Bölge Müdürlüğüne müracaat eden şikâyetçilerden doldurmaları istendi. Bu çalışmada, şikâyet sahiplerinin (ana kütle) hak arama sürecindeki bilgi düzeyleri ve yasal uygulamalar hakkındaki tutumları ile ilgili önceden herhangi bir hipotez ileri sürülerek bunun test edilmesi şeklinde bir çalışma yöntemi uygulanmamıştır. Burada aslında temel amacımız basit bir şekilde nasıl bir işçi görünüşüyle karşı karşıyayız bunun fotoğrafını çekmek ve analiz etmek olmuştur. Sosyal bilimler alanında yapılan bu tür araştırmalar açısından kabul edilebilir bir sayıda şikâyetçiye ulaşılmıştır. Şikâyetçi tarafından doldurulan anket formları tarafımızca ön elemeden geçirilmiş ve istatistiksel açıdan kullanılabilir toplam (635) anket formu elde edilmiştir. Şikâyet sürecinin incelenmesi ağırlıklı olarak Ankara Bölge Müdürlüğü üzerinden gerçekleştirilse de, İstanbul, Antalya, İzmir ve Adana bölge müdürlüklerinde anket formlarının doldurulması sağlanarak örneklem uzayı genişletilmiştir (Adana dan 49, Antalya dan 18, İstanbul dan 100, İzmir den 143 ve Ankara dan 325 adet anket formu değerlendirmeye alınmıştır) BULGULAR Genel Bulgular Bu bölümde araştırmamıza katılanların cinsiyeti, eğitim durumu, yaşı ve meslek dağılımına ilişkin veriler açıklanacaktır.

3 Cinsiyet Şikâyetçilerin 74 ü erkek, % 26 sı kadın işçidir. CİNSİYET DAĞILIMI KADIN 26% Şekil 6: Katılımcıların cinsiyet dağılımı Katılımcıların çoğunluğunu erkek işçiler oluşturmaktadır Eğitim Düzeyi ERKEK 74% EĞİTİM DAĞILIMI ÜNİVERSİTE 18% İLKÖĞRETİM 43% LİSE 39% Şekil 7: Eğitim Dağılımı Eğitim dağılımına baktığımızda, işçilerin büyük çoğunluğunun (% 43) ilköğretim mezunu, (% 39) unun lise ve (% 18) inin de üniversite mezunu olduğu anlaşılmaktadır.

4 EĞİTİM DÜZEYİ-ERKEK EĞİTİM DÜZEYİ- KADIN ÜNİVERSİTE 1 BO 5% İLKÖĞRETİM 45% ÜNİVERSİTE 37% İLKÖĞRETİM 26% LİSE 38% LİSE 37% Şekil 8: Eğitim Düzeyi (erkek-kadın) Şikâyette bulunan kadınlar (tüm şikâyetçi işçilerin % 26 sı) eğitim düzeyi açısından değerlendirildiğinde, kadınlarda üniversite mezunlarının daha fazla olduğu (% 37) ve ön plana çıktığı görülmektedir. Erkeklerde bu oran daha azdır (% 12). Katılımcılardan kadınların eğitim düzeyi daha yüksektir Yaş Şikâyette bulunanların ortalama yaşı (erkek ve kadın) (32.53) olarak bulunmuştur. YA DAĞILIMI YA 7% YA 48% YA 45% Şekil 9: Yaş dağılımı Bakanlığımıza bireysel iş uyuşmazlıkları nedeniyle şikâyette bulunan işçilerin yaş dağılımına bakılırsa, yaklaşık her iki kişiden birisinin (% 48) 30 yaşın altı olduğu, % 93 ünün de yaş aralığında olduğu görülecektir.

5 YA YOĞUNLUK DAĞILIMI Şekil 10: Katılımcıların yaş yoğunluğu Şikâyet dilekçeleri üzerinden elde edilen verilerden hareketle kıdem süreleri dağılımı incelendiğinde, (15 30) yaş arası ve (31 45) yaş arası şikâyetçilerin ortalama kıdemlerinin bir yıldan az olduğu görülmektedir. Burada işçilerin ortalama kıdemlerinin (2,67) yıl olarak bulunduğu unutulmamalıdır. (Bakınız Dördüncü Bölüm: Şikâyetlerin Analizi) Meslek Dağılımı Şikâyetçi işçiler meslekleri açısından değerlendirildiğinde, dağılımın büyük dilimini (% 23) ile vasıfsız işçilerin oluşturduğu, (% 22) ile diğer grubunu oluşturan işçiler hariç (çünkü bu gruba giren işçilerin meslekleri formda beş ve daha az olarak geçmektedir) tutulduğunda bunu tekstil işçilerinin, pazarlamacı ve şoförlerin takip ettiği görülmektedir. Denetim planlarının risk esaslı olarak yapıldığı, denetim stratejisinin ve politikalarının bu yönde oluşturulduğu bir ortamda, güncellenerek yürütülen bu tür çalışmalar (örneğin burada olduğu gibi şikâyetlerin yoğun olarak geldiği meslek gruplarının belirlenmesi yönünde bir çalışma), veri tabanımıza risk ölçütlerinin tespiti açısından bilgi akışı sağlayacak ve en önemlisi kaynakların etkin ve verimli kullanılmasına hizmet edecektir.

6 MESLEK DAĞILIMI Muhasebeci 3% Kaynakçı 3% Mobilyacı Güvenlik 3% Bilgisayar Programcısı Makine Operatörü Hemşire Elektrikçi Oto Tamircisi Sekreter Tekniker Mühendis 1% Aşçı 1% Garson 1% Tornacı 1% Öğretmen 1% Balıkçı 3% İşçi (vasıfsız) 23% oför 6% Pazarlamacı 8% Tekstilci 8% DİĞER 2 Şekil 11: Meslek dağılımı, (diğer ) Diğer (değerlendirilen anket formu içerisinde meslekleri beş ve altında belirtilenler); Doğramacı, Kasap, Kuaför, Kurye, Temizlikçi, Terzi, Bankacı, Kasiyer, Kimyager, Matbaacı, Turizm, Dökümcü, İnşaat Teknikeri, Kat Hizmetleri, Tezgâhtar, Bekçi, Büro Elemanı, Çocuk Gelişimi Uzmanı, Dekorasyon, Diş Hekimi, İç Mimar, İşletme, Kalıpçı, Makine Teknikeri, Öğrenci, Pastacı, Reklâmcı, Tasarımcı, Teknik, Ressam, Ayakkabıcı, Bahçıvan, Barmen, Bilgisayar Mühendisi, Bulaşıkçı, Dış Ticaret Uzmanı, Dönerci, Fayanscı, Fırıncı, Fotoğrafçı, Gazeteci, Gemici, Grafiker, Gümrükçü, Halkla İlişkiler Uzmanı, Harita Teknikeri, Isı Cam Ustası, İdari ve Mali İşler Sorumlusu, Kahvehaneci, Kaportacı, Kuruyemişçi, Kuyumcu, Laborant, Mali Müşavir, Manav, Marangoz, Mimar, Montajcı, Odyometrist, Oto Aksesuarcı, Oto Lastikçi, Peyzaj Mimarı, Psikolog, Resepsiyonist, Sağlık Personeli, Sıhhi Tesisatçı, Sporcu, Stilist, Yedek Parçacı, Yönetmen, İmalatçı.

7 Bilgi Düzeyi, Kaynak Yeterliliği ve Sisteme Güven Sorularına Verilen Yanıtlar Bilgi Düzeyi 1. İşçilere, çalışma ilişkileri ile ilgili yasalar ve hak arama süreciyle ilgili bilgi düzeyleri hakkında, kendilerini hangi ölçüde yeterli gördüklerine yönelik tutumlarını öğrenmek amacıyla, 1 4. sorular sorulmuştur. Sorulara verilen yanıtlar Grafik 7, 8, 9 ve 10 da gösterilmiştir. Anketimizin ilk yargı cümlesi olan Çalışma mevzuatını, genelde başımıza bir sorun geldikten sonra öğreniyoruz cümlesine katılma oranı (% 88) dir. İşçiler, çalıştıkları dönemde haklarını bilmediklerini düşünmektedirler. Ancak, bir sorunla karşılaşınca arayışa girmektedirler. İşçiler sorunla karşılaştıktan sonra, zorunluluktan dolayı haklarını öğrenmeye çalışmaktadırlar. Çalışma mevzuatını genelde başımıza bir sorun geldikten sonra öğreniyoruz 6% 6% 88% Şekil 12: Anketteki (A.1) cümlesine verilen karşılığın dağılımı 2. yargı cümlesi olan Çalışma yasalarını bilmediğimden dolayı hak kaybına uğradığım olmuştur cümlesine (% 82) oranındaki işçi katılmaktadır. İşçiler, çalışma mevzuatını bilmemeleri nedeniyle hak kaybına uğradıklarına inanmaktadırlar. Çalışma yasalarını bilmediğimden dolayı hak kaybına uğradığım olmuştur 9% 9% 8 Şekil 13: Anketteki (A.2) cümlesine verilen karşılığın dağılımı

8 3. yargı cümlesinde, İşçilikten kaynaklanan yasal haklarımı biliyorum, 4. soruda İşçilik haklarımı elde etmek için nasıl, nereye ve ne şekilde başvurmam gerektiğini biliyorum cümlesine sırasıyla katılmama oranları (% 54), (% 62) ; kararsız oranları ise (% 22), (% 17) dir. İşçilikten kaynaklanan yasal haklarımı biliyorum 24% 2 54% Şekil 14: Anketteki (A.3) cümlesine verilen karşılığın dağılımı İşçilerin (% 54) ü işçilikten kaynaklanan haklarını bildiğini iddia etmektedir. Bir önceki soruya verilen cevaplar dikkate alındığında ( çalışma yasalarını bilmediğimden dolayı hak kaybına uğradığım olmuştur sorusu; % 82 katılıyorum çıkmıştır) çelişki var gibi görünse de, bu soru açısından anket formunun çapraz test sorusu diyebileceğimiz formun arka sayfasında yer alan 5 inci soruya verilen cevaplarla karşılaştırıldığında (haklarınızı aramanızı engelleyen en önemli neden aşağıdakilerden hangisidir sorusu; nereye başvuracağımı bilmiyorum (% 23), haklarımın ne olduğunu bilmiyorum (% 30) ve toplam (% 53) çıkmıştır) bu dağılım mantıklı görülmektedir. Ayrıca anket Bakanlığımıza başvuran işçiler arasında yapıldığından işçilerin müracaat aşamasına gelene kadar bilgi sahibi olduğu düşünülmektedir. Özellikle 4. cümleye verilen karşılık Bakanlığımıza müracaatta bulunma sürecine başlamış olmasına uygun düşmektedir. İşçilik haklarımı elde etmek için nasıl nereye ve ne şekilde başvurmam gerektiğini biliyorum 21% 17% 6 Şekil 15: Anketteki (A.4) cümlesine verilen karşılığın dağılımı

9 Bu dört soruya verilen cevapların ortalaması (3: Katılıyorum, 2: Kararsızım, 1: Katılmıyorum) 2.57 bulunmuştur Bilgi Kaynaklarının Yeterliliği Burada, katılımcıların çalışma ilişkileri ile ilgili yasalar ve hak arama süreciyle ilgili bilgiye ulaşmak için, yeterli bilgi kaynaklarına sahip olup olmadıkları hakkındaki düşünceleri öğrenilmek istenilmiştir. Kaynak yeterliliği bölümü, 6 ve 7. cümleleri içermektedir. 6. cümlede Çalışma haklarımıza ilişkin yazılı, görsel, sözlü vs. yeterli kaynak buluyorum cümlesine (% 46) oranında katılım olmuştur. 7. Şikâyetimle ilgili, çevremden yeterli bilgi alabilirim şeklindeki yargı cümlesine (% 47) oranında katılım vardır. Katılmıyorum (% 31) ve Kararsızım (% 22) karşılıklarının da yüksek olduğu anlaşılmıştır. Her üç yanıtta da, kararsızların oranının fazla olduğu düşünülmektedir. ikâyetimle ilgili çevremden yeterli bilgi alabilirim 31% 47% 2 Şekil 16: Anketteki (A.7) cümlesine verilen karşılığın dağılımı Çalışma haklarımıza ilişkin yazılı, görsel, sözlü vs. yeterli kaynak buluyorum 28% 46% 26% Şekil 17: Anketteki (A.6) cümlesine verilen karşılığın dağılımı

10 Çalışanların haklarına ilişkin yeterli kaynak bulmakta zorlandıkları görülmektedir. Burada olumlu görüş bildirenler (% 46) çok yüksek gibi görünse de bizce bilgiye ulaşımın bu kadar kolay olduğu bir dönemde, Bakanlığımızın en azından işçilerin çalışma hayatı ile ilgili temel hakları konusunda, yönetişim yaklaşımında önemli bir basamak olan bilgi ve iletişim aracını çok daha fazla etkin kullanması gerektiği görüşündeyiz. Anketin B.5. numaralı sorusuna verilen cevaplarla karşılaştırıldığında ( B.5. Haklarınızı aramanızı engelleyen en önemli neden aşağıdakilerden hangisidir ) Haklarımla ilgili yeterli bilgi kaynakları yok seçeneğini işaretleyenlerin oranı % 25 görülmektedir) bu düşüncemize uygun düşmektedir. Şikâyetçilerin kaynak yeterliliğine ilişkin tutumlarının ortalaması (2,17) dir Sisteme Güven Bu alt bölüm, toplam (4) yargı cümlesinden oluşmaktadır (8 10. cümleler ve 5. cümle). Burada, katılımcıların haklarını aramakta devlet kurumlarının yeterliliği veya genel ekonomik işleyişin hak aramalarındaki etkisi konusundaki tutumları ölçülmek istenmiştir. Bu sorular ve katılıp katılmama oranları şöyledir: 5. cümle: Şikâyetlerimle ilgili yetkililer (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) yeterince yardımcı oluyor (% 14 katılmıyorum, % 73 katılıyorum). Bu sorunun ileriki araştırmalarda ilave sorularla irdelenmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu sorudan işçilerin ne anladığı daha açıklayıcı şekilde incelenmelidir. Şikâyetçilerin burada genel olarak Bakanlığın uygulamalarını mı kastettiği, yoksa özelde şikâyete başvuru birimindeki yetkililerin yaklaşımlarını mı dikkate aldığı hususları değerlendirilmelidir. ikâyetlerimle ilgili yetkililer (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) yeterince yardımcı oluyor 13% 14% 73% Şekil 18: Anketteki (A.5) cümlesine verilen karşılığın dağılımı Şikâyete başvuranlar Bakanlığımızla ilgili olarak büyük oranda olumlu düşünmektedirler. 8. cümle: Çalışma yasalarını bilmenin uygulamada yararı vardır (% 5 katılmıyorum, % 86 katılıyorum).

11 Çalışma yasalarını bilmenin uygulamada yararı vardır 9% 5% 86% Şekil 19: Anketteki (A.8) cümlesine verilen karşılığın dağılımı İşçilerin büyük çoğunluğu (% 86) çalışma hayatında yasaları bilmenin uygulamada faydalı olacağını düşünmektedir. İşçilerin çalışma hayatına ilişkin mevzuatı ve hak arama yollarını bilmeleri mevzuata aykırılıkları da azaltacaktır. Raporumuzun dördüncü bölümüne bakılırsa, bu yaklaşımın şikâyetlerin daha çok eğitim düzeyi yüksek ( öncelikle 17 ve 25 numaralı işkollarından gelmektedir) yerlerden (Çankaya gibi) geldiği yönünde elde edilen verilerle uyuştuğu görülecektir. 9. cümle: Yalnızca ekonomik gücü olanlar haklarını arıyorlar (% 34 katılmıyorum, % 50 katılıyorum). Yalnızca ekonomik gücü olanlar haklarını arıyorlar 34% 16% 50% Şekil 20: Anketteki (A.9) cümlesine verilen karşılığın dağılımı Parası olanın haklarını aldığı genel bir kanıdır. İşçilerin % 50 si ekonomik açıdan güçlü olanların haklarını almakta güçlük çekmediklerini düşünmektedir. 10. cümle: Çalışma yasalarının gereğince uygulandığına inanıyorum (% 26 katılmıyorum, % 51 katılıyorum).

12 Çalışma yasalarının gereğince uygulandığına inanıyorum 26% 23% 51% Şekil 21: Anketteki (A.10) cümlesine verilen karşılığın dağılımı Burada Kararsızım seçeneği (%23) gibi yüksek bir orandadır. Yargı cümlelerini daha önce fazla sorgulamadıkları ve her ne kadar kendilerine aksi söylense de, verecekleri yanıtların açıklanması durumunda zorda kalabileceklerine inanmaları, işçilerin kararsız kalmalarının iki temel nedeni olabileceği düşünülmektedir. Yasaların uygulanmadığı genel yargısı ya da zayıf olana karşı uygulanıyor algısı ön plana çıkmaktadır. Şikâyet sahiplerinin (% 49) u bu cümleye katılmamış ya da kararsız kalmıştır. Bu oran bizce bu genel yargıyı desteklemektedir. Şikâyetçilerin sisteme güvene ilişkin tutumlarının ortalaması (2,44) dür Yarı-Açık Uçlu Sorulara Verilen Yanıtlar Şikâyete Başvurma Sayısı Bu alt bölümde anket kâğıdındaki B.1 ve B.2 sorularına verilen yanıtların değerlendirmesi yapılmıştır. ÜÇ 4% DÖRT VE DAHA FAZLA BAKANLIĞIMIZA DAHA ÖNCE KAÇ KEZ İKÂYETTE BULUNDUNUZ? BO BIRAKILAN 1% İKİ 16% BU İLK İKÂYETİM 77% Şekil 22: Anketteki (B.1) sorusuna verilen karşılığın dağılımı Şikâyetçilerin (% 77) si ilk defa şikâyette bulunduklarını, (% 22) si ise iki, üç, dört ve daha fazla seçeneklerini işaretleyerek birden fazla şikâyette bulunduklarını belirtmişlerdir.

13 Daha Önceki Başvuruların Sonuçlanması EVET OLDU FAKAT ÇÖZÜLMEDİ 8% EVET OLDU VE ÇÖZÜLDÜ 14% DAHA ÖNCE DE BENZER İKÂYETLERİNİZ OLDU MU? OLDUYSA ÇÖZÜLDÜ MÜ? EVET OLDU SONUCUNU BİLMİYORUM BO BIRAKILAN HAYIR OLMADI 74% Şekil 23: Anketteki (B.2) sorusuna verilen karşılığın dağılımı Bakanlığımıza daha önce kaç kez şikâyette bulundunuz? sorusuna bu ilk şikâyetim cevabını verenlerin oranı (% 77) ile bir sonraki Daha önce de benzer şikâyetleriniz oldu mu? Olduysa çözüldü mü? sorusuna hayır olmadı cevabını verenlerin dağılımı (% 74) karşılaştırıldığında bu iki grafik arasında tutarlılık görülmektedir. BAKANLIĞIMIZA DAHA ÖNCE KAÇ KEZ İKÂYETTE BULUNDUNUZ? (İKİ-ÜÇ-DÖRT VE DAHA FAZLA) EVET OLDU SONUCUNU BİLMİYORUM 4% EVET OLDU FAKAT ÇÖZÜLMEDİ 33% BO BIRAKILAN EVET OLDU VE ÇÖZÜLDÜ 61% Şekil 24: Anketteki (B.1) sorusuna verilen karşılığın (iki-üç-dört ve daha fazla) dağılımı Bir önceki grafikte evet oldu ve çözüldü, evet oldu fakat çözülmedi, evet oldu sonucunu bilmiyorum seçeneklerini işaretleyenlerle seçenekleri boş bırakanlar kendi aralarında tekrar değerlendirildiğinde, Bakanlığımıza birden fazla şikâyette bulunmuş işçilerin (% 61) nin uyuşmazlık konularının çözümlendiği; (% 33) ünün şikâyete konu olan sorunlarının çözümlenmediği ve (% 4) ünün ise daha önce de şikâyette bulunduğu fakat sonucunu bilmediği anlaşılmaktadır.

14 Çalışma İlişkilerindeki Önem Sıralaması Bu soruda şikâyetçi işçilerin kendileri açısından en önemli gördükleri bir seçeneği işaretlemeleri istenmiştir. Sadece bir tanesini işaretleyenlerin dağılımı yapıldığında, şikâyetçiler için en önemlisi % 50 ile sosyal sigorta görülmektedir. Bunu iş güvencesi (% 20), kıdem ve ihbar tazminatı (% 10), ücret miktarı (% 8) takip etmektedir. SİZİN İÇİN A AĞIDAKİLERDEN EN ÖNEMLİSİ HANGİSİDİR? ÇALI MA ARTLARI (FAZLA ÇALI MA, HAFTA TATİLİ, İZİNLER GİBİ) 7% ÜCRET MİKTARI 8% İ Çİ SAĞLIĞI ÖNLEMLERİ 3% DİĞERLERİ KIDEM VE İHBAR TAZMİNATI 10% İ GÜVENCESİ 20% SOSYAL SİGORTA 50% Şekil 25: Şikâyetçilerin çalışma ilişkilerindeki öncelikleri, diğerleri İşçilerin şikâyet dilekçeleri analizi ve iş müfettiş raporlarının incelenmesi ile belirlenen şikâyetçi taleplerinde önceliği ihbar tazminatı, ücret alamama uyuşmazlıkları ve kıdem tazminatı oluştururken şikâyetçilerin sosyal sigortayı bu derece önceliklendirmeleri dikkate değerdir. Gerçekten işçilerin emekli olmaları, sağlık yardımlarından yararlanmaları ve diğer işçilik haklarını alabilmeleri için çalıştığını kolayca ispatlamasını sağlaması gibi başlıca nedenlerle sigortalı çalışma yönündeki tutum ortaya çıkmıştır. Bireysel başvurulara odaklanmak yerine sosyal sigorta kayıtdışılığına odaklanmak, çalışanların hak kaybına uğramaması bakımından da önem taşımaktadır. İş güvencesinin, (% 20) ile ikinci sırada çıkmasında, ekonomik yapıdaki bozukluğun yol açtığı yüksek işsizlik oranı ve iş sözleşmesinin işverence kolaylıkla bozulabilmesine olanak sağlayan yasal düzenlemelerin yetersizliği başlıca nedenler arasındadır. İşçiler; ücret tutarı, işçi sağlığı önlemleri, çalışma koşulları gibi etkenleri daha az önemli görmektedirler. İş güvencesinin, yasal düzenlemelerden çok, işsizlik oranını düşürecek ve böylece fiili iş güvencesini artıracak önlemlerle sağlanması daha gerçekçidir. Aksi durumlarda yasalar gereği gibi uygulanamayacaktır. İş sağlığı ve güvenliği konusunun çalışanlar açısından sonlarda yer alması (% 3) Bakanlığımız açısından üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir sorun gibi gözükmektedir. Sosyal güvencesi olan ve sürekli çalışabilecekleri bir işe sahip olmak işçiler için daha önemli görülmektedir. Diğerleri (verilen cevaplar): Maaşımı alamadım, maaşı gününde almak, maaşın ödenmemesi, izin ücretleri, haklarımın engellenmemesi, bütün haklarım, zamanında alınmayan maaş, anlaşılır kanunlar.

15 Bakanlığımıza Şikâyette Bulunulabileceğinin Nasıl Öğrenildiği ÇALI MA BAKANLIĞINA İKÂYETİNİZLE İLGİLİ DİLEKÇE VEREBİLECEĞİNİZİ NASIL ÖĞRENDİNİZ? GAZETELERDEN DEVLET İNTERNETTEN MUHASEBECİDEN YETKİLİLERİNDEN 3% 4% 3% AVUKATTAN 8% DİĞER 6% TV-RADYODAN 1% SENDİKADAN 1% KİTAP VE BRO ÜRLERDEN 1% İ VERENDEN 0% İ ARKADA LARIMDAN 33% KENDİM BİLİYORDUM 38% Şekil 26: Anketteki (B.4) sorusuna verilen karşılığın dağılımı, diğerleri Şikâyet sahiplerinin (% 38) i Bakanlığımıza şikâyette bulunacağını kendisinin bildiğini, (% 33) ü iş arkadaşlarından, (% 8) i avukattan, (% 4) ü Devlet yetkililerinden öğrendiğini belirtmektedir. Devlet yetkililerinden (özelde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı) çok sınırlı şekilde öğrenilmesi, danışma, bilgilendirme ve iletişim hizmetlerinin yeterliliğinin sorgulanması ve değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Diğerleri (verilen cevaplar): Çalıştığım firmaya gelen şikâyet dilekçelerinden, eşimden, danışman, işyeri dışındaki arkadaşlarımdan, mevzuattan (İş Kanunundan), komşumdan, devlet memuru olan akrabasından, ailemden, alacağımdan emin değilim, diğer arkadaşlarımdan.

16 Hak Aramayı Engelleyen Hususların Sıralaması HAKLARINIZI ARAMANIZI ENGELLEYEN EN ÖNEMLİ NEDEN A AĞIDAKİLERDEN HANGİSİDİR? DİĞERLERİ 11% ÇALI ANLARLA İLGİLİ RESMİ KURUMLARIN YETERSİZLİĞİ 10% HAKLARIMIN NE OLDUĞUNU BİLMİYORUM 31% NEREYE BA VURACAĞIMI BİLMİYORUM 2 HAKLARIMLA İLGİLİ YETERLİ BİLGİ KAYNAKLARI YOK 26% Şekil 27: Anketteki (B.5) sorusuna verilen karşılığın dağılımı, diğerleri Şikâyetçilerin (% 31) i haklarının ne olduğunu bilmediğini, (% 26) sı yeterli bilgi kaynaklarının olmadığını, (% 22) si nereye başvuracağını bilmediğini, (% 10) ise çalışanlarla ilgili resmi kurumların yetersizliğini belirtmiştir. Burada resmi kurumların yetersizliğinin sıralamada geri olması bu kurumların başarılı olduğu gibi bir sonuç doğurmaktadır. Ancak diğer hak arama engellerinin başlıca nedenlerinden birinin de resmi kurumların yetersizliğinin sonucu olduğu düşünülmektedir. Resmi kurumların danışmanlık, rehberlik faaliyetlerini fazla önemsememesi ve bu yönde bir yönetim yaklaşımı ortaya koymasının bu duruma yol açtığı düşünülmektedir DEĞERLENDİRME Bu bölümde açıklanan dikkat çekici ve vurgulanmasının yararlı olacağı düşünülen başlıca hususlar şöyledir: 1. Özel sektörde çalışan kayıtlı işçilerin (% 55.17) si sendikasızdır. Ülkemizde esas itibariyle tüm işçileri işçi sendikaları temsil etmektedir. Ancak sendikalı ve sendikasız işçilerin menfaatleri, kayıtdışılık ve kıdem tazminatı yaklaşımlarında olduğu gibi, her zaman örtüşmemektedir. Çalışma hayatındaki sosyal diyalogun gerçekleştirilmesi açısından sendikasız işçilerin temsili sorununun Bakanlığımızın gündeminde belirgin bir yer tutması gerektiği düşünülmektedir. Aşağıdaki tespitler İşçilerin Hak Arama Sürecinde Bilgi Düzeyi ve Yasal Uygulamalar Hakkındaki Tutumları Araştırması sonucu elde edilmiştir. 2. Şikâyetçilerin, Diğerleri (verilen cevaplar): İşyerine güvenmek ve yeterli denetimlerin yapılmaması, kısıtlı başvuru zamanı, işverenle uğraşmak istememek, işten çıkartılma, zaman-uzun sürmesi, işini kaybetmekten korkmak, iyi niyet, sürecin yavaş işlemesi, engelleme yaşamadım, işsiz kalmak, hakkımın yendiğini düşünmüyorum, iş güvencesi, lehimize sonuç olmayacağı kanaati, işverenin her zaman haklı olması, cevap almakta süre uzunluğu, adli işlemlerin maddi yükü, işverenin her zaman güçlü olması, ekonomik zayıflık, işverenin yasal boşlukları değerlendirip işçiyi kandırması.

17 74 ü erkek, % 26 sı kadındır. (% 43) ilköğretim mezunu, (% 39) unun lise ve (% 18) inin de üniversite mezunudur. Yaş ortalaması (32.53) dür. Meslek dağılımı bakımından (% 23) ile en çok vasıfsız işçilerdir. 3. Şikâyetçilerin, (% 88) i Çalışma mevzuatını, genelde başımıza bir sorun geldikten sonra öğreniyoruz cümlesine katılmaktadır. (% 82) si Çalışma yasalarını bilmediğimden dolayı hak kaybına uğradığım olmuştur cümlesine katılmaktadır. (% 86) sı çalışma hayatında yasaları bilmenin uygulamada faydalı olacağını düşünmektedir. (% 50) si ekonomik açıdan güçlü olanların haklarını almakta güçlük çekmediklerini düşünmektedir. (% 51) si Çalışma yasalarının gereğince uygulandığına inanıyorum cümlesine katılmaktadır. 4. Şikâyetçilerin (% 77) si ilk defa şikâyette bulunduklarını belirtmişlerdir. 5. Şikâyetçi işçilerin kendileri açısından (% 50) oranında sosyal sigortayı en önemli görmektedirler. Bunu iş güvencesi (% 20), kıdem ve ihbar tazminatı (% 10), ücret miktarı (% 8) takip etmektedir. İş sağlığı ve güvenliği konusunun çalışanlar açısından sonlarda yer alması (% 3) Bakanlığımız açısından üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir sorun gibi gözükmektedir. Sosyal güvencesi olan ve sürekli çalışabilecekleri bir işe sahip olmak işçiler için daha önemli görülmektedir. 6. Şikâyet sahiplerinin (% 38) i Bakanlığımıza şikâyette bulunacağını kendisinin bildiğini, (% 33) ü iş arkadaşlarından, (% 8) i avukattan, (% 4) ü Devlet yetkililerinden öğrendiğini belirtmektedir. Devlet yetkililerinden çok sınırlı şekilde öğrenilmesi, danışma, bilgilendirme ve iletişim hizmetlerinin yeterliliğinin sorgulanması gerektiğini düşündürmektedir. 7. Hak aramanızı engelleyen en önemli neden aşağıdakilerden hangisidir? sorusuna şikâyetçilerin (% 31) i haklarının ne olduğunu bilmediğini; (% 26) sı yeterli bilgi kaynaklarının olmadığını; (% 22) si nereye başvuracağını bilmediğini; (% 10) ise çalışanlarla ilgili resmi kurumların yetersizliğini belirtmiştir. Burada resmi kurumların yetersizliğinin sıralamada geri olması bu kurumların başarılı olduğu gibi bir sonuç doğurmaktadır. Resmi kurumların danışmanlık, rehberlik faaliyetlerini fazla önemsememesi ve bu yönde bir yönetim yaklaşımı ortaya koymasının bu duruma yol açtığı düşünülmektedir.

18 ŞİKÂYETÇİ İŞÇİ GÖRÜNÜMÜ

19 ŞİKÂYETÇİ İŞÇİ GÖRÜNÜMÜ