BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI

Transkript

1 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI Ayşe İNAN KILIÇ * Öz Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye de yaygın din eğitimi kapsamında görev yapan bayan vâizlerin, mesleki yeterlik açısından kendilerini nasıl değerlendirdiklerini tespit etmektir. Araştırma verileri, Türkiye nin farklı illerinde görev yapan 155 bayan vâize uygulanan anket sonucuna göre belirlenmiştir. Bayan vâizlerin meslekî yeterliğini ölçmek için kullanılan ölçek, 3 grup yeterlik alanını test etmiştir. Bunlar; İletişim, Rehberlik ve Pedagojik Formasyon yeterliği, Meslekî Alan ve Uygulama Yeterliği, Temel İslam Bilimleri Alan Yeterliği dir. Bayan vâizlerin kendilerini İletişim, Rehberlik ve Pedagojik Formasyon yeterliği alanında yüksek oranda yeterli gördükleri tespit edilmiştir. Yine bayan vâizlerin kendilerini Meslekî Alan ve Uygulama Yeterliği alanında en yüksek düzeyde yeterli gördükleri ortaya çıkmıştır. Bayan vâizlerin kendilerini Temel İslam Bilimleri Alan Yeterlikleri alanında da oldukça yeterli gördükleri tespit edilmiştir. Araştırmanın sonunda mesleği daha verimli hale getirebilmek için bazı önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Yaygın Din Eğitimi, Vaaz, Özyeterlik, İrşat, Vâize (Bayan vâiz). Proficiencies of Female Preachers Abstract The main purpose of this study is to establish female preachers how they evaluate themselves in relation to in the context of common religious education in Turkey. The data were obtained from 155 questionnaires that were administered to 155 female preachers who work in various cities in Turkey. In order to test the professional proficiencies of female preaching, three fields of proficiency were used: These are the Proficiency of Communication, Guidance and Pedagogical Formation ; the Proficiency of Professional Field and Application, and the Proficiency of Basic Islamic Field. Lastly, in order to make a better job, some suggestions were made. Keywords: Informal Religious Education, Preaching, Proficiency, Guidance to the Path of Allah, Female Preacher. * Dr., Diyanet İşleri Başkanlığında Kuran Kursu Öğreticisi, ayseinank@hotmail.com Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 14, Sayı 3, 2014 ss db 14/3

2 AYŞE İNAN KILIÇ 8 db Giriş Türkiye de yaygın din eğitimi faaliyetlerini yürütme görevi, Tevhîd-i Tedrîsat Kanunu yla birlikte resmi bir statüye kavuşarak anayasal bir kurum haline gelen Diyanet İşleri Başkanlığı na verilmiştir. 1 Başkanlık, yaygın din eğitimi kapsamında başta Kur an Kursları olmak üzere, câmi içi ve câmi dışı dini etkinliklerle bu görevini yerine getirmeye çalışmaktadır. Ancak ne var ki toplumun yarısını oluşturan kadınlara sunulan dini hizmet, erkeklere oranla oldukça sınırlıdır. 2 Bilindiği gibi ülkemizde yaygın din eğitimi ve öğretimi denince, akla öncelikle erkek din görevlileri ve erkek cemaat gelmektedir. Dini yükümlülük bakımından kadınlarla erkekler arasında fark olmamakla birlikte 3, kadınların dini öğrenme ve öğretme konusunda ikinci planda kaldıkları bir vakıadır. Zira câmi, medrese ve tekke gibi yaygın din eğitimi kurumu olarak nitelendirebileceğimiz yerler, ataerkil toplum yapısı nedeniyle, daha çok erkeklerin devam ettiği ve faydalandığı mekânlar olarak inşa edilmiş ve öyle kabul görmüştür. Bu algılama biçimi, zaman içinde kadınların dini bilgilerden yoksun kalmasına ve İslam dinini ilk elden değil de erkeklerin zaviyesinden anlamasına ve yaşamasına neden olmuştur. 4 Bununla birlikte, dinin anlaşılmasında ve anlatılmasında İslam ın ilk yıllarından itibaren kadınların aktif bir şekilde sadece öğrenen değil, aynı zamanda öğretici olma hususunda örnek oldukları da tarihi bir gerçektir. 5 Bu tevarüsün yeniden canlandırılması ve mevcut kadın din eğitimine katkı sağlanması için, son yıl sayılı Diyânet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun. 2 Geniş bilgi için bkz. Ayşegül Gün Yiğit, Yaygın Din Eğitimi Kapsamında Kadının Eğitimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011). 3 Bkz. Kur an, Erkek veya kadın, kim mü'min olarak iyi iş işlerse, elbette ona hoş bir hayat yaşatacağız ve onların mükafatlarını yapmakta olduklarının en güzeli ile vereceğiz. (16:97), Mü'min erkekler ve mü'min kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emreder, kötülükten alıkoyarlar. Namazı dosdoğru kılar, zekâtı verirler. Allah'a ve Resûlüne itaat ederler. İşte bunlara Allah merhamet edecektir. Şüphesiz Allah mutlak güç sahibidir, hüküm ve hikmet sahibidir. (9:71), Ey insanlar! Şüphe yok ki, biz sizi bir erkek ve bir dişiden yarattık ve birbirinizi tanımanız için sizi boylara ve kabilelere ayırdık. Allah katında en değerli olanınız, O'na karşı gelmekten en çok sakınanınızdır. Şüphesiz Allah hakkıyla bilendir, hakkıyla haberdâr olandır. (49:13) 4 Abdullah Özbek, Din Eğitiminin Problemleri, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, S 6, 1999, s Hüseyin Yılmaz, Hz. Peygamber Döneminden Günümüze Kadınlar ve Câmi Eğitimi, Değerler Eğitimi Dergisi, 5 (14), ss

3 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI larda kadın din eğitimcilerinin yetiştirilmesi ve istihdam edilmesi oldukça önemli bir gelişmedir. Bu bağlamda bayan Kur an Kursu öğreticisi, bayan vâiz, bayan müftü yardımcısı, bayan din eğitimi uzmanı gibi değişik kadrolarda görev alan yaygın din eğitimcileri öne çıkmaktadır. Bu görevliler içerisinde yer alan bayan vâizler, kadınlarla doğrudan iletişime geçebilme ve sözün gücünü kullanarak kadınlara rehberlik etme noktasında kilometre taşı mesâbesindedirler. Bayan vâizlik mesleği özelinde yaygın din eğitiminin sorunlarından biri, hizmet çeşitliliğinin çokluğu nisbetinde uzmanlaşmanın olmamasıdır. Bilindiği gibi bayan vâizler câmi haricinde cezâevi, huzurevi, sevgi evi, kadın sığınma evi, bakım rehabilitasyon merkezi gibi çok farklı yerlerde görev yapmaktadırlar. 6 Burada üzerinde durulması gereken en önemli problem hiç şüphesiz ki zikredilen yerlerde sunulan din hizmetinin niteliğidir. Zira din gibi soyut bir olgunun, eğitimin konusu olması başlı başına pek çok zorluğu içinde barındırırken, bu güçlüğe bir de farklı ihtiyaçlar içerisindeki insan kitlelerine din hizmeti sunma görevi eklenince, mevcut sorun daha da derinleşmektedir. Tahmin edileceği üzere cezâevine götürülen din hizmeti ile huzurevine götürülen din hizmeti aynı olmadığı gibi, çocuklara sunulan dini etkinlikler ile yetişkinlere sunulan dini faaliyetler aynı olamaz. Din hizmetinde kişinin yaşı, eğitim seviyesi, yaşam tecrübesi, içinde bulunduğu özel koşullar, ilgi ve ihtiyaçları, dine yaklaşımı gibi niteliklerin hepsi önem arz eder. 7 Bu yüzden iyi bir din eğitimcisinin hedef kitleyi çok iyi tanıması bundan da önemlisi ihtiyaçlarını bilip ona göre hizmet sunması büyük önem taşır. Ne var ki bayan vâizlerin yürüttükleri faaliyetlerin çeşitliliğine rağmen, aldıkları eğitimin tek tip olması meslekî yeterlik durumunun sorgulanması ihtiyacını doğurmaktadır. İşte bu çalışma, yaygın din eğitimi bağlamında hizmet veren bayan vaizlerin mesleki faaliyetlerini, yeterliklerini ve sorunlarını ve beklentilerini tespit etmek amacıyla yapılmış bir doktora çalışmasının bulgularına dayanmaktadır. Makalede tezin içerdiği tüm alt db 9 6 DİB Görev ve Çalışma Yönergesi, Madde Mustafa Köylü, Psiko-Sosyal Açıdan Dînî İletişim, 2. Baskı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006, ss

4 AYŞE İNAN KILIÇ 10 db başlıklara ve istatistiksel verilere yer vermek mümkün olamayacağı için sadece konuyla ilişkili tablolarla yetinilecektir. Bu doğrultuda öncelikle, araştırmaya katılan bayan vaizlerin kişisel bilgilerine, ardından yeterlik ölçeğinden elde edilen karşılaştırmalı istatistiki verilere yer verilecektir. Son olarak makale, çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda sunulan önerilerle son bulacaktır. A. Araştırmanın Amacı Kadınların dini eğitim ve öğretimden geri kalmamaları toplumun küçük bir çekirdeği olan aile ve burada yetişen nesil açısından oldukça önemlidir. Zira doğru ve güvenilir dini bilginin olmadığı yeri, batıl inanç, hurafe ve sağlıksız inanma biçimleri doldurur. Bu durum, bireysel ve sosyal hayatın uyumsuzluğuna ve deformasyonuna neden olur. Kadının dinini, bilgiye dayalı olarak yaşaması, aileden başlayarak tüm toplumda doğru din anlayışına dayalı bir dindarlık oluşumuna bu da sosyal, ekonomik, entelektüel, siyasi vb. açıdan daha nitelikli bir toplumun ortaya çıkmasına zemin hazırlar. 8 Bu çalışmanın amacı; Türkiye de yaygın din eğitimi kapsamında görev yapan bayan vâizlerin, mesleki yeterlik açısından kendilerini nasıl değerlendirdiklerini tespit etmektir. Herhangi bir yerde ortaya çıkan sorunların çözümünde ilk adım, mevcut sorunların nedenlerinin tespitinden geçtiği için, bu araştırma ile asıl amaçlanan husus, bayan vâizler aracılığıyla yürütülen din hizmetinin niteliğine katkıda bulunmaktır. B. Araştırmanın Problemi Bu araştırmanın temel problemi, yaygın din eğitimcisi olan bayan vâizlerin yeterlik algıları ne düzeydedir? Bu temel problem çerçevesinde aşağıdaki alt problemlere yanıt aranacaktır: Bayan vâizlerin meslekî yeterlikleri, a. Yaşlarına, b. Eğitim durumlarına, c. İhtisas yapma durumlarına, d. Meslekî kıdemlerine, e. Meslekî memnuniyetlerine, 8 Ejder Okumuş, Kadın Dindarlığının Sosyolojik Yansımaları Diyânet Aylık Dergi Eki, Mart 2008, S 207, s. 13.

5 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI f. Görev yaptıkları yerleşim yerine, g. Görev yaptıkları coğrafi bölgeye göre farklılaşmakta mıdır? C. Araştırmanın Sınırlılıkları Bu araştırma; 1. Türkiye de tarihleri arasında Diyânet İşleri Başkanlığı bünyesinde görev yapan bayan vâizlerle sınırlıdır. Aynı görevi yapan erkek vâizler araştırmanın dışında tutulmuştur. 2. Ölçme aracının uygulandığı zaman dilimi ile sınırlıdır. Anketler 2013 yılı Ekim, Kasım, Aralık ayları ile 2014 yılı Ocak ayı içerisinde uygulanmıştır. Dolayısıyla bu aylar içerisinde görevde bulunan ve kendilerine ulaşılabilen bayan vâizler ankete dâhil edilmiştir. 3. Araştırma verileri bayan vâizlerin kendilerine ilişkin öz yeterlik algılarından hareket ederek toplanmıştır. Öz yeterlik algısı; bireyin belirli bir faaliyeti başarılı olarak yapma hakkında kendine ilişkin algı olarak tanımlanmaktadır. 9 Kendisini tanıyan, sahip olduğu olumlu ve olumsuz özelliklerinin farkında olan, neyi ne kadar bildiğinin farkında olan bireyler kendileri hakkında daha objektif ve isabetli değerlendirmelerde bulunabilirler. Buna rağmen bu yöntem gerçekte var olan yeterliği değil, var olduğu düşünülen yeterliğe ait algıyı ortaya koyar. Bu sebeple gerçekle mevcut algı arasında tam bir örtüşme olmayabilir. 10 Araştırma genellenirken bu sınırlılıklar göz önünde bulundurulmalıdır. D. Araştırmanın Hipotezleri Araştırmanın hipotezleri şunlardır: 1. Bayan vâizlerin yaş düzeyleri yükseldikçe; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterliği düzeyleri de yükselmektedir. 2. Bayan vâizlerin eğitim durumları yükseldikçe; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterliği düzeyleri de yükselmektedir. 3. Bayan vâizlerin ihtisas kursunu tamamlamaları; db Serap Kurbanoğlu, Öz Yeterlik inancı ve Bilgi Profesyonelleri İçin Önemi, Bilgi Dünyası Dergisi, C 2, S 5, 2004, s. 139.

6 AYŞE İNAN KILIÇ 12 db a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterlik düzeylerini de artırmaktadır. 4. Bayan vâizlerin meslekî kıdemleri arttıkça; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterlik düzeyleri de artmaktadır. 5. Bayan vâizlerin meslekî memnuniyetlerinin artması; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterlik düzeylerinin artmasında etki göstermez. 6. Bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim biriminin farklı olması; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterlik düzeylerini etkilemez. 7. Bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgelerin farklı olması; a. Meslekî formasyon yeterliği, b. Genel kültür ve iletişim yeterliği, c. Alan bilgisi yeterlik düzeylerini etkilemez. E. Araştırmanın Yöntemi Bu araştırma, survey (tarama) metodunu içermektedir. Survey araştırma, geniş gruplar üzerinde uygulanan, olgu ve olayları mevcut şekliyle belirlemeye ve betimlemeye çalışan sosyal bilimlerde yaygın olarak kullanılan bir araştırma şeklidir Evren ve Örneklem Araştırmamızın evrenini, araştırmanın yapıldığı Ekim Ocak 2014 aylarında Türkiye de görev yapan toplam 504 bayan vâiz oluşturmaktadır. 12 Araştırmanın örneklemini ise illerde görev yapan vâiz sayısı dikkate alınmak suretiyle tesadüfi yöntemle belirlediğimiz toplam 155 bayan vâiz oluşturmaktadır. Bu sayıya göre örneklem, evreni temsil niteliğine haizdir. 11 İsmail Karakaya, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, 2. Baskı, Abdurrahman Tanrıöğen (Ed.), Ankara: Anı Yayıncılık, 2001, s yılına ait bu bilgi, tarihinde Diyânet İşleri Başkanlığı Bilgi Yönetimi ve İletişim Daire Başkanlığından edînîlmiştir.

7 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI 2. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında vâizlik meslekî yeterlik ölçeği kullanılmıştır. Ölçek, Diyanet İşleri Başkanlığının belirlediği vâizlik yeterlik kriterlerinden hareketle hazırlanmıştır. 13 Hazırlanan ölçek vaizlere yüzyüze, posta yolu ve büyük oranda da mail aracılığıyla uygulanmıştır. Likert tipinde beş dereceli olarak hazırlanan ölçek toplam 50 maddeden oluşmaktadır. Ölçek maddelerinin puanlaması dereceli olarak, yeterli değilim 1 puan, biraz yeterliyim 2 puan, orta düzeyde yeterliyim 3 puan, oldukça yeterliyim 4 puan, tam yeterliyim 5 puan olarak değerlendirilmiştir. Ölçeğin tümünden alınabilecek en düşük puan 50, en yüksek puan ise 250 dir. Alt boyutlarda ise, Meslekî formasyon yeterliği alanından alınabilecek en düşük puan 25, en yüksek puan 125; Genel kültür ve iletişim yeterliği alanından alınabilecek en düşük puan 17, en yüksek puan ise 85; Alan bilgisi yeterliği alanından alınabilecek en düşük puan 8, en yüksek puan ise 40 olabilmektedir. Vâizlik Yeterlik Ölçeği nin yapı geçerliği için faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizi, aynı yapı ya da niteliği ölçen değişkenleri bir araya toplayarak ölçmeyi, az sayıda faktör ile açıklamayı amaçlayan istatistiksel bir tekniktir. 14 Araştırmanın evreni N=504, güven düzeyi α=% 95, yanılma payı ±%6,5 ve araştırmanın örneklemi n=155 tir. Bu örneklem sayısı, faktör analizi için yeterli görülmektedir. Yapılan faktör analizi sonucuna göre ölçeğin KMO değeri 0,912, Barlett test değeri 5564,20 (p<0,001) olarak bulunmuştur. KMO değerinin yüksek bulunması, ölçek verileri üzerinde faktör analizinin yapılabilirliğini göstermektedir. Yapılan döndürülmüş (varimax) faktör analizi sonucunda ölçeğin üç faktörlü olduğu ortaya çıkmıştır. Bu üç faktörün toplam varyansta açıkladığı değişim % 50,05 tir. db Yeterlikleri-tevhit pdf, ( ). 14 Şener Büyüköztürk, Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, 4. Baskı, Ankara: Pegema Yayınevi, 2004, s. 123.

8 AYŞE İNAN KILIÇ Üç faktörlü olarak ortaya çıkan ölçekte, birinci faktör Meslekî formasyon yeterliği 25 maddeden, ikinci faktör Genel kültür ve iletişim yeterliği 17 maddeden ve Alan bilgisi yeterliği 8 maddeden oluşmaktadır. Meslekî formasyon yeterliği maddelerinin faktör yükleri ve madde-toplam puan korelasyon katsayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Meslekî Formasyon Yeterliği Meslekî Formasyon Yeterlik Ölçeği Maddeleri 1. Faktör Yükü Mad.-Top. Puan Kor.ela. Katsayı 14 db 1. Diğer dinler hakkında bilgi sahibi olma 0,46 0,66 2. Arapça haricinde en az bir yabancı dil bilme 0,36 0,42 3. Yerel, bölgesel, ulusal ve evrensel aktüaliteyi takip etme 0,52 0,60 4. Din hizm. ilgili strateji, yöntem ve teknikleri uyg 0,68 0,70 5. Vaaz ve konuşma metni hazırlama 0,51 0,73 6. Dini konularda danışmanlık ve rehberlik yapma 0,58 0,76 7. Yetişkin eğitiminin ilke, teknik ve yöntemlerini uygulama 0,59 0,73 8. Alanla ilgili olarak bilimsel yayınlardan istifade etme 0,58 0,70 9. Eğitim teknolojisindeki yeniliklerden yararlanma 0,57 0, Bilgisayar ve interneti etkili kullanma 0,40 0, Konuşma yapacağı ortamı düzenleme ve etkili biçimde yönetme 0,58 0, Meslekle ilgili olarak yeni projeler üretme ve uygulama 0,68 0, Hitabetin ilke, yöntem ve tekniklerini uygulama 0,56 0, Vaaz kaynaklarını olumlu ve olumsuz yönleriyle tanıma 0,46 0, Hedef kitlenin ilgi, ihtiyaç ve beklentisini tespit etme 0,56 0, Vaazlarda din alanındaki temel prob. toplumun ihtiyacına göre işleme 0,58 0, Vaazların sonunda durum değerlendirmesi yapabilme 0,54 0, Önemli gün ve gecelerde program düzenleme 0,49 0, Görev yapılan yerin sosyo- kültürel ve dini yapısını tanıma 0,56 0, Psikoloji, sosyoloji ve eğitim alanında yazılan eserleri okuma 0,71 0, Din hizmetleriyle ilgili yeni yöntemler deneme 0,82 0, Cemaatin özel soru ya da sorunlarıyla yakından ilgilenme 0,51 0, Kadın psikolojisi ile onların ilgi ve ihtiyaçlarını bilme 0,56 0, Cezâevi, hastâne, huzurevi, yetiştirme yurdu v.b. yerlerdeki dini faaliyetler için gerekli donanıma sahip olma 0,58 0, Müftüye vekâlet konusunda yeterli bilgi ve donanıma sahip olma 0,61 0,61

9 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI Meslekî formasyon yeterliği maddelerinin faktör yük değerleri 0,36-0,82 arasında değişmektedir. Madde-toplam puan korelasyonları ise 0,42-0,76 arasında değişmektedir. Bu sonuca göre Meslekî formasyon yeterliği alt ölçeğinin geçerlik özelliğine sahip olduğu söylenebilir. İkinci alt ölçek olan Genel kültür ve iletişim yeterliği maddelerinin faktör yükleri ve madde-toplam puan korelasyon katsayıları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Genel Kültür ve İletşim Yeterlik Ölçeği Maddeleri 2. Faktör Yükü Mad.-Toplam Puan Korelas. Katsayı 1. Hz. Peygamberin dindeki konumunu açıklama 0,78 0,76 2. Hz. Peygamberin hayatından örnekler aktarabilme 0,76 0,77 3. İslam tarihi hakkında detaylı bilgi sahibi olma 0,49 0,66 4. Din ahlak ilişkisini açıklayabilme 0,71 0,73 5. Dindeki inanç ve yorum farklılıklarını açıklayabilme 0,48 0,69 6. Dinin toplumsal yaşantıya olan katkılarını açıklayabilme 0,79 0,75 7. Türkiye nin sosyo-kültürel ve dini yapısını tanıma 0,45 0,63 8. Mesleği icrâ ederken kendine güvenme 0,55 0,73 9. Etkili iletişim kurabilme 0,58 0, Vaaz ve konferansı etkili şekilde sunabilme 0,54 0, Türkçeyi doğru ve etkili biçimde kullanma 0,57 0, Vaazda, Kur an ve sahih hadislerde geçen kıssaları kullanma 0,55 0, Ayet ve hadisleri vaaz konusuna göre yorumlayabilme 0,50 0, Vaazda güvenilir tarihi bilgileri kullanma 0,56 0, Görev mahallinin dilini ve şivesini anlayabilme 0,50 0, Vaazlarda yerel örf ve Âdetleri dikkate alma 0,65 0, Vaaz ve konuşmalarda duygu ve düşünceleri rahatça ifade edebilme 0,61 0,70 Genel kültür ve iletişim yeterliği maddelerinin 2. faktör yük değerleri 0,54-0,75 arasında, madde-toplam puan korelasyonları ise 0,54-0,77 arasında değişmektedir. Bu sonuca göre Genel kültür ve iletişim yeterliği alt ölçeğinin geçerlik özelliğine sahip olduğu görülmektedir. Üçüncü alt ölçek olan Alan bilgisi yeterliği maddelerinin faktör yükleri ve madde-toplam puan korelasyon katsayıları ise aşağıdaki tabloda verilmiştir. db 15

10 AYŞE İNAN KILIÇ Alan Bilgisi Yeterliği Alan Bilgisi Yeterlik Ölçeği Maddeleri 3. Faktör Yükü Mad.-Top. Puan Kor.ela. Katsayı 1. Kur andan bazı bölümleri ezbere okuma 0,44 0,57 2. Okuduğu ayetlerin anlamlarını bilme 0,73 0,74 3. Kur an mealini kullanma 0,59 0,66 4. Kur an ve tefsirle ilgili temel kavram ve ilkeleri bilme 0,77 0,76 5. Tefsir yardımıyla ayetleri açıklayabilme 0,71 0,74 6. Temel fıkıh kaynaklarından yararlanabilme 0,55 0,75 7. İman, ibâdet ve ahlak konularında yeterli hadis bilme 0,58 0,66 8. Mesleğin gerektirdiği düzeyde Arapça bilme 0,69 0,66 16 db Alan bilgisi yeterliği alt ölçeğinde yer alan maddelerin 3. faktör yük değerleri 0,44-0,77 arasında, madde-toplam puan korelasyonları ise 0,57-0,76 arasında değişmektedir. Maddelerin fakör yüklerini ve madde-toplam puan korelasyon katsayılarının yüksek olması, Alan bilgisi yeterliği alt ölçeği maddelerinin yapı geçerliğine sahip olduğunu gösterir. Ölçeğin güvenirlik analizi sonucunda, Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0,97 ve test-yarı test güvenirlik katsayısı 0,92 olarak bulunmuştur. Güvenirlik katsayılarının yüksek bulunması, Vaizlik Meslekî Yeterlik Ölçeği nin güvenilir olduğunu göstermektedir. 3. Verilerin Çözümü ve Değerlendirilmesi Örneklem grubundan elde edilen veriler, araştırmacı tarafından kodlanarak, SPSS 20 paket programına girilmiştir. Verilerin analizinde, t-testi, varyans analizi ile birlikte ki-kare testleri kullanılmıştır. Veriler bulgular bölümünde tablolaştırılarak tartışma ve yorumları yapılmıştır. Ölçekte yer alan her bir yeterlik boyutuna ilişkin toplam puan ortalamalarının bağımsız değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini belirlemek için ise bağımsız değişkenin niteliğine göre farklı teknikler kullanılmış; iki alt kategoriye ayrılan bağımsız değişkenler için ilişkisiz örneklemler için t-testi (Independent Samples T Test), ikiden fazla alt kategoriye ayrılan bağımsız değişkenler için tek faktörlü varyans analizi (One Way ANOVA) testi kullanılmıştır. Araştırmada gerçekleştirilen analizlerde manidarlık düzeyi 0,05 olarak kabul edilmiştir.

11 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI Bulgular ve yorum kısmında ölçekten elde edilen veriler frekans dağılımları, karşılaştırmalar, yeterlik puanları ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiler şeklinde gruplandırılarak yorumlanmıştır. F. Bulgular ve Yorum 1. Araştırmaya Katılan Bayan Vaizlerin Kişisel Bilgileri Bu başlık altında araştırmaya katılan bayan vâizlerin yaş, eğitim düzeyi, ihtisas kursuna katılma durumu, meslekî kıdem, mesleki memnuniyet, görev yaptığı yerleşim birimi, görev yaptığı yerleşim bölgesi gibi kişisel bilgilere yer verilmiştir Bayan Vaizlerin Yaşlara Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, yaşlarına göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 1: Bayan Vaizlerin Yaşlara Göre Dağılımları Yaş N % , , ,5 40 yaş üstü 36 23,2 Toplam ,0 Tablo 1 de görüleceği üzere araştırmaya katılanların % 12,3 ü 24-29, % 40 ı 30-35, % 24,5 i yaş arasında, % 23,2 si ise 40 yaş üstündedir. Bu rakamlara göre araştırmaya katılanların büyük bölümü (%64,5) 30 yaş ile 40 yaş aralığındadır Bayan Vaizlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, eğitim durumlarına göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 2: Bayan Vaizlerin Eğitim Durumlarına Göre Dağılımları Eğitim N % Lisans 54 34,8 Yüksek Lisans 66 42,6 Doktora 7 4,5 Lisansüstüne devam 24 15,5 Diğer 4 2,5 Toplam ,0 db 17

12 AYŞE İNAN KILIÇ 18 db Araştırmaya katılan görevlilerin % 34,8 i lisans, % 42,6 sı yüksek lisans, % 4,5 i doktora mezunu iken, % 15,5 i ise lisansüstü eğitimine devam etmektedir. Bilindiği gibi Diyanet İşleri Başkanlığında vâiz olarak atanabilmek için en az dört yıllık dini yüksek öğrenim mezunu olma şartı bulunmaktadır. 15 Lisansüstü eğitime devam edenlerle mezun olanların toplam oranının % 62,6 olması, bayan vâizlik mesleğinde eğitim seviyesinin oldukça yüksek olduğunu ve bu seviyenin giderek arttığını göstermektedir Bayan Vaizlerin İhtisas Kursuna Katılımlarına Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, ihtisas kursuna katılımlarına göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 3: Bayan Vaizlerin İhtisas Kursuna Katılımlarına Göre Dağılımları İhtisas N % Evet 31 20,0 Hayır ,0 Toplam ,0 Tablo 3 de görüldüğü gibi, ihtisas kursuna katılan bayan vâizlerin oranı % 20 iken, katılmayanların oranı % 80 dir Bayan Vaizlerin Meslekî Kıdemlerine Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, meslekî kıdemlerine göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 4: Bayan Vaizlerin Meslekî KıdemlerineGöre Dağılımları Kıdem N % 1-5 yıl 45 29, yıl 70 45, yıl 17 11,0 15 yıl üstü 23 14,8 Toplam , gistirme.pdf( )

13 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI Tablo 4 e göre araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev süreleri % 45,2 si 6-10 yıl, %29 u 1-5 yıl, yaklaşık % 15 i 15 yıl üstü, % 11 i ise yıl arasında değişmektedir. İlk iki seçenek birlikte değerlendirildiğinde görevlerinin henüz ilk 10 yılını tamamlayanların oranının % 74,2 oluşu, son yıllarda bu mesleğe olan ilginin artmasının bir göstergesi olmasının yanı sıra, Diyanet in yaygın kadın din eğitiminde yaptığı açılımlara paralel olarak, bayan vâiz istihdamını arttırmasının göstergesi olarak da ifade edilebilir. Bununla birlikte Türkiye nüfusu ve sosyal ihtiyaçlarla, mevcut bayan vâiz sayısı mukayese edildiğinde bu sayının çok yetersiz olduğu görülecektir Bayan Vâizlerin Meslekî Memnuniyetlerine Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, meslekî memnuniyetlerine göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 5: Bayan Vaizlerin Meslekî Memnuniyetlerine Göre Dağılımları Meslekî Memnuniyet N % Hiç memnun değilim 1 0,6 Biraz memnunum 5 3,2 Orta düzeyde memnunum 23 14,8 Memnunum 68 43,9 Çok memnunum 58 37,4 Toplam ,0 Tablo 5 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan bayan vâizlerin % 3,8 i meslekten hiç memnun değil ya da biraz memnun iken; % 14,8 i orta düzeyde memnun, % 43,9 u memnun, % 37,4 ü ise çok memnundur. Mesleğinden memnun olmadığını ifade eden sadece bir kişi olmuştur. Sonucun böyle olmasında mesleği severek ve isteyerek tercih etmenin 17 de payı büyüktür, denilebilir. db yılı Temmuz ayı personel verilerine göre Türkiye deki bayan vâiz sayısı 504 tür. Bu rakamın büyük bir kısmı ise İstanbul, Ankara ve Konya gibi büyükşehirlerde toplanmıştır. Doğu bölgelerinde ve kırsal kesimlerdeki ihtiyaç had safhadadır. 17 Tarafımdan Yapılan doktora tezinde, mesleği kendileri isteyerek tercih edenlerin oranı % 81,3 olarak tespit edilmiştir.

14 AYŞE İNAN KILIÇ 20 db 1.6. Bayan Vaizlerin Görev Yaptıkları Yerleşim Birimine Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, görev yaptıkları yerleşim birimine göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo 6: Bayan Vaizlerin Görev Yaptıkları Yerleşim Birimine Göre Dağılımları Yerleşim Birimi N % İl 44 28,4 İlçe ,6 Toplam ,0 Tablo 6 da görüldüğü gibi araştırmaya katılan bayan vâizlerin % 28,4 ü il merkezinde görev yaparken, % 71,6 sı ilçelerde görev yapmaktadır. Dolayısıyla örneklem grubunda bulunan bayan vâizlerin büyük bir çoğunluğu ilçelerde görev yapmaktadır. Fakat vâizler daha çok il müftülüklerinde ve şehirlerin merkez ilçelerinde görev yaptıklarından burada kastedilen ilçelerin çoğu ücra ilçeler değildir. Zira Bazı merkez ilçelerin illerden bile büyük olduğu bilinmektedir Bayan Vaizlerin Görev Yaptıkları Coğrafi Bölgeye Göre Dağılımları Araştırmaya katılan bayan vâizlerin, görev yapılan coğrafi bölgeye göre frekans dağılımı aşağıda verilmiştir. Tablo7: Bayan Vaizlerin Görev Yaptıkları Coğrafi Bölgeye Göre Dağılımları Coğrafi bölge N % Karadeniz 33 21,3 Marmara 30 19,4 Ege 11 7,1 Akdeniz 16 10,3 İç Anadolu 48 31,0 Doğu Anadolu 8 5,2 Güneydoğu Anadolu 9 5,8 Toplam ,0 Tablo 7 ye göre araştırmaya katılan bayan vâizlerin % 31 i İç Anadolu, % 21,3 ü Karadeniz, % 19,4 ü Marmara, % 10,3 ü Akdeniz, % 7,1 i Ege, % 5,8 i Güneydoğu Anadolu, % 5,2 si Doğu Anadolu bölgesindendir. Örneklem grubunu oluşturan bayan vâizlerin 18 ( ).

15 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI bölgelere göre sayılarının çok orantısız olması, istihdam edilen bayan vâizlerin sayısıyla alakalıdır. Zira Ankara ve İstanbul gibi büyükşehirlerde bayan vâiz sayısı fazla iken, yine büyükşehir olmasına rağmen İzmir de ve Erzurum da bu sayı oldukça azdır. Özellikle doğu bölgelerinde Bazı illerde hiç bayan vâiz olmaması ya da sadece bir ya da iki tane olması, örneklemi oluşturan grubun dengeli dağılmamasına neden olmuştur. Ayrıca Bazı bölgelerde vâizlere ulaşılamadığından ankete katılımları sağlanamamıştır. 2. Bayan Vaizlerin Sahip Olduğu Yeterlik Alanları ile Diğer Bağımsız Değişkenler Arasındaki İlişkiye Ait Bulgular Bu başlık altında yeterlik ölçeğinin ortaya koyduğu üç yeterlik alanı ile yaş, eğitim durumu, ihtisasa katılma durumu, mesleki kıdem, mesleki memnuniyet, görev yapılan yerleşim birimi, görev yapılan yerleşim bölgesi değişkenleri arasındaki ilişkilere yer verilecektir Mesleki Formasyon Yeterliği ile Bağımsız Değişkenler Arasındaki İlişki Yaşa Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin yaşları ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında anlamlı bir farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=1,98; p= 0,11, p>0,05]. Araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin yaş düzeyleri yükseldikçe meslekî formasyon yeterlik düzeyleri de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamıştır. Bu bulgu yaş faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Bununla birlikte meslekî formasyon yeterliği puan ortalaması en düşük (X=89,21) olan yaş aralığı iken, en yüksek (X=97,19) olan yaş aralığının 40 yaş üstü olması dikkat çekicidir. Bu sonuç her ne kadar istatistîki olarak anlamlı kabul edilmese de yaş yükseldikçe kişinin bilgi ve tecrübesinin artmasına paralel olarak, söz konusu yeterlik alanında kendisini daha yeterli görmesi ihtimal dâhilindedir. db 21

16 AYŞE İNAN KILIÇ 22 db Eğitim Durumuna Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin eğitim durumları ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında anlamlı bir farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda da anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=1,34; p= 0,25 p>0,05]. Bu bulgu eğitim faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin eğitim durumları yükseldikçe meslekî formasyon yeterlik düzeyi de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamıştır. Eğitim seviyesinin artması yeterlik düzeyinin artması için önemli bir etken olmasına rağmen, istatistikî olarak anlamlı bir ilişkinin çıkmamış olması bayan vaizlerin kendilerine ilişkin yeterlik algılarının objektif olmamasından kaynaklanmış olabileceği gibi, bayan vaizlerin zaman içerisinde kendi kişisel çabaları ile yeterlik düzeyini artırmış olmalarından da kaynaklanabilir İhtisas Mezunu Olma Durumlarına Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin ihtisas mezunu olma durumları ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında anlamlı bir farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [t=0,66; p= 0,72 p>0,05]. Bu bulgu eğitim faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin ihtisas kursunu tamamlamaları meslekî formasyon yeterlik düzeylerini de artırmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamıştır Mesleki Kıdemlerine Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin meslekî kıdemleri ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=1,70; p= 0,15 p>0,05]. Bu bulgu meslekî kıdem faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin meslekî

17 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI kıdemleri arttıkça meslekî formasyon yeterlik düzeyi de artmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamıştır. Aslında meslekte kıdem ilerledikçe kişinin yeterlik düzeyinin artması gerekmektedir. Buna rağmen araştırma sonucunun böyle çıkmamasının farklı sebepleri olabilir. Örneğin bayan vaizlik mesleğinin sürekli yeni ve dinamik bir yapı arz etmesi, görevi icrâ edenlerde donanım yetersizliği oluşturabilir. Zamana ve mekâna göre çok çeşitlilik gösteren meslekî faaliyetlerde uzmanlaşmak, hem eğitim hem de tecrübe gerektirmektedir. Bayan vaizlerin ise söz konusu alanlarda yeterli eğitim altyapısı olmadan mesleği icrâ ettikleri göz önünde tutulursa, böyle bir sonucun ortaya çıkması daha anlaşılır hale gelmektedir Mesleki Memnuniyetlerine Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin meslekî memnuniyet ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=2,01; p=0,09 p>0,05]. Bu bulgu meslekî memnuniyet faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin meslekî memnuniyetlerinin artması meslekî formasyon yeterlik düzeyinin artmasında etki göstermez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmıştır Görev Yapılan Yerleşim Birimine Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim birimi ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında anlamlı bir farklılaşma olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, vâizlerin söz konusu yeterlik puanları ile görev yaptıkları yerleşim birimi arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır [t=0,65; p=0,51 p>0,05]. Dolayısıyla ilde görev yapan bayan vâizlerle ilçede görev yapan bayan vâizler kendilerini meslekî formasyon yeterliği açısından eşit düzeyde yeterli görmektedir denilebilir. Araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim biriminin farklı olması, meslekî formasyon yeterlik düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmıştır. db 23

18 AYŞE İNAN KILIÇ 24 db Görev Yapılan Coğrafi Bölgeye Göre Bayan Vaizlerin Meslekî Formasyon Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgeler ile Meslekî Formasyon Yeterliği puanları arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. [F=0,12; p=0,99 p>0,05]. Bu bulgu coğrafi bölge faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla araştırma sonucuna göre, Bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgelerin farklı olması, meslekî formasyon yeterlik düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmıştır Genel Kültür ve İletişim Yeterliği ile Bağımsız Değişkenler Arasındaki İlişki Yaşa Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Tablo 8: Yaşa Göre Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Puanlarının İstatistiksel Sonuçları Yaş N X S Tukey ,15 7, ,85 8, ,07 7,16 40 üstü 36 68,36 7,07 Toplam ,07 8,24 (30-35) & (40 yaş üstü) F=5,213 sd=3/151 p=0,002 p<0,00 önemli Bayan vâizlerin yaşları ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği arasında ilişki olup olmadığı ANOVA testiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre, vâizlerin yaşlarına göre genel kültür ve iletişim yeterliği algı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmüştür. Bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla yapılan Tukey çoklu karsılaştırma testi sonucunda, yaş arası bayan vâizler ile 40 yaş üstü bayan vâizlerin söz konusu yeterlik puanları arasında istatistîki olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. 40 yaş üstü bayan vâizlerin puanlarının ortalamasının (X=68,36) en yüksek olduğu, yaş arası bayan vâizlerin puan ortalamasının en düşük (X=61,85) olduğu tespit edilmiştir. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin yaş düzeyleri yükseldikçe Genel kültür ve iletişim yeterlik düzeyleri de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır.

19 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI yaş arasında bulunan vâizler, mesleklerinde henüz yeni oldukları için daha istekli ve idealist olabilirler. Üniversitede edindikleri bilgileri uygulama yeri olarak gördükleri sahada büyük bir özveriyle ve heyecanla çalışarak geçirdikleri için kendilerini daha yeterli görebilirler. 40 yaş üstü bayan vâizler ise, meslekte hayli yol kat etmiş, mesleği ve insanları tanıma konusunda tecrübe kazanmış deneyimli personeldir. Bu sebeple onlar meslekle ilgili gelgitleri artık bir kenara bırakarak, sadece Allah rızasına odaklanmış, eş olma, annelik gibi toplumsal rollerinde belli bir düzeni kurmuş insanlar olarak görevlerini daha etkili yapan din eğitimcileri olmalarından kaynaklanıyor olabilir yaş arası ise, kişilerin kendilerini başarılı ve başarısız yönlerini ele alarak değerlendirmeye tabi tuttukları bir dönemdir. 19 Ayrıca bu dönem ilk yetişkinlik iyimserliği ve idealistliğinden, gerçekliğe geri dönüş yapılan ve hayal kırıklıkları ve toplumsal rollerin karmaşasıyla daha fazla mücadele edilen bir yaşam aralığı olması hasebiyle, bu dönemde din eğitimcisi kendisini yetersizlik duygularıyla ifade edebilir Eğitime Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin eğitimleri ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği puanları arasında farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=0,84; p= 0,50 p>0,05]. Bu bulgu eğitim faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin eğitim durumları yükseldikçe genel kültür ve iletişim yeterlik düzeyleri de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamıştır İhtisas Mezunu Olma Durumuna Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin ihtisas yapma durumları ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği algıları arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, vâizlerin söz konusu yeterlik puanları ile ihtisas yapmış olma durumları arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. [t=0,18; p=0,85 p>0,05]. Dolayısıyla ihtisas yapan bayan vâizlerle yapma- db Mustafa Köylü, Yetişkin Din Eğitiminin Teorik Temelleri, Samsun: Etüt Yayınları, 2000, s. 62.

20 AYŞE İNAN KILIÇ yan bayan vâizler kendilerini Genel Kültür ve İletişim Yeterliği alanında eşit düzeyde yeterli görmektedir denilebilir. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin ihtisas kursunu tamamlamaları, genel kültür ve iletişim yeterlik düzeylerini de artırmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır Meslekî Kıdeme Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Tablo 92: Meslekî Kıdeme Göre Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Puanlarının İstatistiksel Sonuçları Kıdem N X S Tukey 1-5 yıl 45 63,08 7, yıl 70 62,60 8, yıl 17 66,52 8,26 15 yıl üstü 23 68,65 6,35 Toplam ,07 8,24 (1-5) &(>15) ve (6-10) &(>15 26 db F=4, 05 sd=3/151 p= 0,008 p<0,05 önemli Bayan vâizlerin meslekî kıdemleri ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği arasında ilişki olup olmadığı ANOVA testiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Testin sonucunda, vâizlerin meslekî kıdemleri ile genel kültür ve iletişim yeterliği algı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmüştür. Bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla yapılan Tukey çoklu karsılaştırma testi sonucunda, meslekî kıdemi 1-5 yıl arasında olanların ortalaması (X=63,08) ile 15 yıl üstü ortalaması (X=68,65) arasında anlamlı bir fark olduğu ortaya çıkmıştır. Yine meslekî kıdemi 1-5 yıl arasında alanların ortalaması ile 6-10 yıl arası olanların (X=62,60) arasında da anlamlı bir fark ortaya çıkmıştır. Benzer şekilde genel kültür ve iletişim yeterliği ile yaş arasında da aynı gruplar arasında istatistikî bir farklılaşma çıkmıştı. Aynı yorumlar, meslekî kıdem ile genel kültür ve iletişim yeterliği arasındaki ilişki için de geçerlidir, diyebiliriz. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin meslekî kıdemleri arttıkça genel kültür ve iletişim yeterlik düzeyleri de artmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır.

21 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI Meslekî Memnuniyete Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Tablo 10: Meslekî Memnuniyete Göre Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Puanlarının İstatistiksel Sonuçları Meslekî mem. N X S Tukey Biraz memnunum 6 54,66 14,17 Orta düzeyde 23 64,56 8,69 Memnunum 68 63,13 8,09 Çok memnunum 58 65,94 6,77 Toplam ,07 8,24 Biraz & çok memnun F=4,16 sd=3/152 p=0,007 p<0,05 önemli Bayan vâizlerin meslekî memnuniyet ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği arasında ilişki olup olmadığı ANOVA testiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Buna göre, genel kültür ve iletişim yeterliği algı puanları ile meslekî memnuniyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmüştür. Bu farkın hangi gruplardan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla yapılan Tukey çoklu karsılaştırma testi sonucunda, çok memnunum diyenlerin ortalaması (X=65,94) iken biraz memnunum diyenlerin ortalaması (X=54,66) olup istatistikî olarak aralarında önemli bir fark bulunmuştur. Dolayısıyla Bayan vâizlerin meslekî memnuniyetlerinin artması genel kültür ve iletişim yeterlik düzeylerinin artmasında etki göstermez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır. Bu sonuca göre mesleklerinden az memnun olanlar kendilerini söz konusu alanda daha az yeterli görürken, çok memnun olanlar daha fazla yeterli görmektedirler. Burada memnuniyet ile yeterlik arasında doğru orantı olduğu görülmüştür. Ancak hangi faktörün hangisini etkilediğini tespit etmek güçtür. Zira mesleklerinden az memnun olan bayan vaizlerin kendilerini az yeterli hissettikleri için böyle bir memnuniyetsizlik içinde oldukları düşünülebilir. Diğer yandan, zaten mesleklerinden az memnun oldukları için, yeterlikleri bu olumsuz duygudan etkilenerek düşmüş de olabilir Görev Yapılan Yerleşim Birimine Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim birimi ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği puanları arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, vâizlerin söz konusu yeterlik puanları ile görev yaptıkları yerleşim birimi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır [t=0,19; db 27

22 AYŞE İNAN KILIÇ 28 db p=0,84 p>0,05]. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim biriminin farklı olması, genel kültür ve iletişim yeterliği düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır. Dolayısıyla ilde görev yapan bayan vâizlerle ilçede görev yapan bayan vâizler kendilerini genel kültür ve iletişim yeterliği konusunda eşit düzeyde yeterli görmektedir, denilebilir Görev Yapılan Coğrafi Bölgeye Göre Bayan Vâizlerin Genel Kültür ve İletişim Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları bölge ile Genel Kültür ve İletişim Yeterliği puanları arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. [F=0,15; p= 0,98 p>0,05]. Bu bulgu görev yapılan coğrafi bölgeye göre vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir fark olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla Bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgelerin farklı olması, genel kültür ve iletişim yeterliği düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır Alan Bilgisi Yeterliği ile Diğer Bağımsız Değişkenler Arasındaki İlişki Yaşa Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin yaşları ile Alan Bilgisi Yeterliği puanları arasında farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=1,60; p= 0,19 p>0,05]. Bu bulgu eğitim faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında farklı bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla Bayan vâizlerin yaş düzeyleri yükseldikçe alan bilgisi yeterlik düzeyleri de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır Eğitime Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin eğitimleri ile Alan Bilgisi Yeterliği puanları arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi yapılmıştır. Test sonucuna göre, eğitim durumuna göre alan bilgisi yeterliği puan oartalamaları arasında önemli bir fark görülmemiştir. [F=0,44; p= 0,77 p>0,05]. Dolayısıyla Bayan vâizlerin eğitim durumları yükseldikçe alan bilgisi ye-

23 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI terlik düzeyleri de yükselmektedir şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır İhtisas Mezunu Olma Durumuna Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği algıları ile ihtisas kursunu tamamlama arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, vâizlerin söz konusu yeterlik puanları ile görev yaptıkları yerleşim birimi arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır [t=0,65; p=0,51 p>0,05]. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin ihtisas kursunu tamamlamaları, alan bilgisi yeterlik düzeylerini de artırmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır. Dolayısıyla ihtisas kursunu tamamlayan bayan vâizlerle tamamlamayan bayan vâizler kendilerini alan bilgisi yeterliği açısından eşit düzeyde yeterli görmektedirler, denilebilir Mesleki Kıdeme Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları meslekî kıdem ile Alan Bilgisi Yeterliği puanları arasında ilişki olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. [F=1,42; p= 0,23 p>0,05]. Bu bulgu meslekî kıdem faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında farklı bir etkiye sahip olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla Bayan vâizlerin meslekî kıdemleri arttıkça alan bilgisi yeterlik düzeyleri de artmaktadır şeklindeki hipotezimiz doğrulanmamış olmaktadır Mesleki Memnuniyete Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin meslekî memnuniyetleri ile Alan Bilgisi Yeterliği puanları arasında fark olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=1,14; p= 0,33 p>0,05]. Bu bulgu meslekî memnuniyet faktörünün vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye neden olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla Bayan vâizlerin meslekî memnuniyetlerinin artması, alan bilgisi yeterlik düzeylerinin artmasında etki göstermez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır. db 29

24 AYŞE İNAN KILIÇ 30 db Görev Yapılan Yerleşim Birimine Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği ile görev yaptıkları yerleşim birimi arasında ilişki olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarına göre, vâizlerin söz konusu yeterlik puanları ile görev yaptıkları yerleşim birimi arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır [t=0,30; p=0,76 p>0,05]. Bu sonuca göre Bayan vâizlerin görev yaptıkları yerleşim biriminin farklı olması, alan bilgisi yeterlik düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır. Dolayısıyla ilde görev yapan bayan vâizlerle ilçede görev yapan bayan vâizler kendilerini sözkonusu yeterlik açısından eşit düzeyde yeterli görmektedirler, denilebilir Görev Yapılan Coğrafi Bölgeye Göre Bayan Vâizlerin Alan Bilgisi Yeterliği Araştırmaya katılan bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgeler ile Alan Bilgisi Yeterliği puanları arasında anlamlı bir farklılaşma olup olmadığını tespit etmek amacıyla yapılan ANOVA testi sonuçlarına göre, bu konuda anlamlı bir fark bulunamamıştır. [F=0,79; p=0,57 p>0,05]. Bu bulgu görev yapılan coğrafi bölge faktörünün, vâizlerin söz konusu yeterlik algılarında önemli bir etkiye neden olmadığını göstermektedir. Dolayısıyla Bayan vâizlerin görev yaptıkları coğrafi bölgelerin farklı olması, alan bilgisi yeterlik düzeylerini etkilemez şeklindeki hipotezimiz doğrulanmış olmaktadır. F. Sonuç ve Öneriler Yaygın din eğitiminin resmi kanalı olan Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı olarak görev yapan bayan vâizler, kadın eğitiminin önemli bir bölümünü üstlenmiş durumdadır. Bayan vâizlerin görevi sadece kadınlardan gelen dini soruları cevaplandırmak ve onları dini konularda bilgilendirmekle kalmaz, aynı zamanda aile içi sorunların çözümünde danışmanlık ve rehberlik yapma, cezâevi, kadın sığınma evi gibi özel koşullarda bulunan kadınlara motivasyon sağlama, yaşlı ve hastalara rehabilitasyon hizmeti sunma, çocukevi ve bakım merkezi gibi mekânlarda psikolojik travma yaşayan çocuk ve gençlere rehberlik yapma gibi daha pek çok hizmet sahasında faaliyet gösterirler. Zikredilen görev alanları genel olarak câmi içi ve câmi dışı din hizmetleri olmak üzere iki grupta ele alınır. Câmi

25 BAYAN VAİZLERİN MESLEKİ ÖZYETERLİK ALGILARI vaazları daha ziyâde câmiye devam eden belli bir kesime yönelik iken, sosyal faaliyetler toplumun hemen her kesimine hitap etmektedir. Bayan vâizlerin meslekî yeterliğini ölçmek için kullanılan ölçek, 3 grup yeterlik alanını test etmiştir. Bunlar; meslekî formasyon yeterliği, genel kültür ve iletişim yeterliği, alan bilgisi yeterliği dir. Söz konusu alanlara ilişkin sonuçlar şöyledir; 1. Bayan vâizlerin Meslekî formasyon yeterliği ölçeğinden aldıkları toplam puanlarının ortalaması X=3,55 dir. (Max.=4,72) Bu puana göre bayan vâizlerin, kendilerini meslekî formasyon alanında yüksek oranda yeterli gördükleri söylenebilir. Ortaya çıkan bu tablo, bayan vâizlerin kendi algılamaları olduğu için gerçekle ne kadar örtüşüp örtüşmediğini tespit etmek amacıyla daha kapsamlı ve ayrıntılı araştırmalara ihtiyaç vardır. 2. Bayan vâizlerin Genel kültür ve iletişim yeterliği ölçeğinden aldıkları toplam puanlarının ortalaması ise X= 4,01 dir. (Max.=5) Bu puan diğer yeterlik gruplarının içinde en yüksek puandır. Dolayısıyla bayan vâizlerin kendilerini en yüksek oranda yeterli buldukları alan, genel kültür ve iletişim yeterliği alanıdır, denilebilir. 3. Bayan vâizlerin Alan bilgisi yeterlikleri ölçeğinden aldıkları toplam puanlarının ortalaması ise X= 3,61 dir. (Max.=5) Bayan vâizler kendilerini en az bu boyutta yeterli görmektedirler. 4. Bayan vâizlerin toplam yeterlik puanları ile yaş arasında istatistikî olarak anlamlı bir farklılaşma olduğu tespit edilmiştir. Tukey çoklu karşılaştırma analiz sonucuna göre, yaş grubunda bulunan bayan vâizler, 40 yaş üstü bayan vâizlere göre kendilerini daha az yeterli görmektedir. Genelde vâizlik, özelde ise bayan vâizlik mesleği ile ilgili olarak, mevcut pozisyonu olumlu yönde geliştirmek, mesleği toplumun ihtiyaçlarını karşılayacak düzeye çıkartabilme noktasında katkı sağlayabilmek için kısa ve uzun vadede bir takım yapılanma ve değişikliklerin yapılması gereği ortadadır. Bu bağlamda aşağıdaki kısa ve uzun vadeli çözüm önerileri şu şekilde sıralanabilir: 1. Bayan vâizlerin görev tanımı netleştirilmelidir. Müftülüklerde Fetva birimi, rehberlik birimi, sosyal birim, huzurevi birimi gibi birimler tesis edilerek uzmanlaşmaya gidilmelidir. Bu kadrolara db 31