Kurs: BİR TIP DERGİSİNDE NASIL İYİ HAKEM/DANIŞMAN OLUNUR?

Transkript

1 Bilimsel Derginin Temel Özellikleri Sempozyumu 16 Ocak 2015, Edirne Kurs: BİR TIP DERGİSİNDE NASIL İYİ HAKEM/DANIŞMAN OLUNUR? Prof. Dr. CEM UZUN Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi KBB AD., Edirne Balkan Medical Journal Baş-Editörü

2 DENEYİM: Baş-Editör ve eski Editör yardımcısı, Balkan Medical Journal, «Araştırma ve Yayın Etiği» kitabı ve etik makale yazarlığı, Committee of Publication Ethics (COPE) üyesi, Türk KBB ve BBC Derneği önceki Etik ve Onur Kurulu sekreteri, TKBB ve BBC Der. TTB-UDEK Etik Çalışma grubu ön. temsilcisi, Yayın veya danışma kurulu üyeliği ve/veya hakemlik.. Laryngoscope (SCI) Audiology and Neurotology (SCI) Journal of Medical Updates (Türk Tıp Dizini) KBB Forum Elektronik KBB ve BBC Dergisi (Türk Tıp Dizini) Undersea and Hyperbaric Medicine (SCI) Aviation, Space and Environmental Medicine (SCI) Occupational and Environmental Medicine (SCI) International J. of Pediatric Otorhinolaryngology (SCI) The Journal of International Advanced Otology (SCI-E) Journal of Clinical Anesthesia (SCI-E) African J. of Trad. Compl. & Alternative Medicines (SCI-E) BMC Ear, Nose and Throat Disorders (PMC & Medline) African J. of Pharmacy & Pharmacology (CAB Abstracts) Kulak Burun Boğaz İhtisas Dergisi (Medline) The International ORL Bulletin Pro Otology (Balkan J. of Otology & Neuro-Otology) Archives of Clinical and Experimental Surgery Türk Otolarengoloji Arşivi Journal of Medicine and Medical Sciences Kulak Burun Boğaz Klinikleri Türk ORL Klinikleri Türkiye Klinikleri KBB Dergisi Kulak Burun Boğaz Uygulamaları Journal of Medical Updates (Türk Tıp Dizini)

3 BİR TIP DERGİSİNDE NASIL İYİ HAKEM OLUNUR? İÇERİK: İyi hakemliğin/danışmanlığın etik boyutu: Yazı değerlendirirken hakemlerin/ danışmanların dikkat etmesi gereken etik konular, Bu noktada pratik bilgiler. Hakemlerin/danışmanların uyması gereken etik kurallar anlatılacaktır.

4 Yazının etik kurul onayı, Hasta onamları sorgulanır. DANIŞMANLAR İÇİN ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ: TEMEL NOKTALAR Benzerlik oranı, ithenticate, çeviri aşırması açısından dikkat. Şekil hırsızlığı, Data manipülasyonu, Duplikasyon, Çıkar çatışması (hem hakemler hem de yazarlar açısından), Finansman desteği sorgulaması,

5 ARAŞTIRMA ETİĞİ Bilimsel bilgi üretiminde ortaya çıkan değer sorunlarının çözümünde bilim toplumunun vicdanını temsil eden ilkeler bütünüdür. (Berg, Tranoy; 1983) Helsinki Declaration "Guide for the care and use of laboratory animals Clinical Trials Registration ( veya ml). (Özellikle Faz 3) Balkan Medical Journal ( instructions to authors & useful links )

6 ARAŞTIRMA ETİĞİ İLKELERİ Zarar vermemek (Non nocere) Saygı Gizlilik Aydınlatılmış onam (rıza) Dürüstlük Arda

7 ARAŞTIRMA SÜRECİNDEKİ ETİK DEĞER SORUNLARI Bilinenlere katkı getirmeyecek araştırmaların yayın amacıyla yinelenmesi, Zedelenebilir grupların denek olarak kullanılması, Deneklerin aydınlatılmış onamlarının alınmamış olması, Deneklerin araştırmadan kaynaklanan zararlara uğratılması, Katılımcı olmayı istemeyenlerin mağdur edilmesi, Tasarım hatasıyla yerleşik tedaviden mahrum bırakılma, Gizliliğe önem vermemek, Ekonomik desteğin sonuçlara etkisi... Arda

8 HAYVANLAR ÜZERİNDE YAPILAN BİLİMSEL ÇALIŞMALARDA 3R KURALI 1. Materyali Değiştirme (Replacement): Eğer mümkünse, hayvan yerine, aynı güvenirlikte sonuçlar verecek başka materyal yada modeller üzerinde çalışmak. 2. Sayıyı Azaltma (Reduction): İstatistik hesabı etkilemeyecek en az sayıda hayvan üzerinde çalışmak. 3. Uygun Koşulları Sağlama (Refinement): Deneylerde hayvanlarda en az rahatsızlığa yol açacak şekilde davranmak. BALKAN

9 BİLİMSEL ALDATMACA Bir bilimsel araştırmanın değerini ve güvenilirliğini azaltan her türlü girişim Disiplinsiz araştırma Bilimsel yalancılık ve saptırma RUACAN

10 Araştırma aşamasındaki aldatmacalar 1. Olmayan araştırmanın varmış gibi gösterilmesi 2. Yapılmış araştırmanın verileriyle oynanması a. Ortalamadan sapan verilerin ortalama değerlerine yaklaştırılması, b. Sadece hipotezi destekleyenlerin bildirilmesi, c. Yöntemin ayrıntılarıyla belirtilmemesi. ARDA

11 Yayın aşamasındaki aldatmacalar a.başkalarının verilerini izinsiz alıp kullanmak (korsanlık), b.başkalarının yazı ve çalışmalarını kendisininmiş gibi sunmak (aşırmacılık, yağmacılık) c.aynı araştırmayı birden fazla yayınlamak, d.bir araştırmayı bütünlüğünü bozacak biçimde parçalara ayırıp yayınlama, e.emek vermemiş kişilerin adlarına yayında yer verilmesi (ya da tersi). f. Ulaşılmamış çalışmaları kaynaklarda göstermek,... ARDA

12 hata yanıltma sahtekarlık yok kasıt var 1.yanlış gözlem 2.yanlış analiz 3.yetersiz kayıt tutma 4.yöntemin ayrıntılarını açıklamama 5.çift veya dilimlenmiş yayın 6.önyargı veya çalışma sonrası tasarımı değiştirme 7.daha önceki çalışmaları görmezden gelme 8.verileri baskılama,veri noktalarını çıkarma 9.açıklanmamış çıkar ilişkisi,sahtekarlık 10.haksız yazarlık 11.haksız hakemlik,yalan tanıklık 12.casusluk,sırları açıklamak 13.kamu fonlarının kötü kullanımı 14.zorbalık,insan kayırma 15.hatalı verileri görmezden gelme 16.sahtekarlık ihbarlarını baskılama 17.bilgilendirilmiş onam alınmaması 18.aşırma 19.çarpıtma 20.uydurma 21.yasa dışı insan deneyleri Orta yüksek düşük impakt zor saptanma anm kolaylı ylığı kolay Lancet 2006 Prof. Şevket Ruacan dan

13 EN SIK YANILTMA TİPLERİ 163/212 Duplikasyon (yineleyen) yayın 58 Yazarlık ihlalleri 26 Etik kurul onayı ihlalleri 25 Bilgilendirilmiş onam ihlalleri 22 Uydurma veya çarpıtma 19 Aşırma (intihal) 17 Etik dışı araştırma veya klinik uygulama 15 Çıkar ilişkisi belirtmemek 8 Danışman kusuru 6 Editör kusuru 3 Çeşitli 39 2/3 ü basılmamış yazı COPE ( )

14 SAHTECİLİK (UYDURMA, FABRICATION) Sunulan veya yayınlanan belgeyi gerçeğe aykırı olarak düzenlemek veya bir belgeyi değiştirmek veya gerçeğe aykırı belgeyi bilerek kullanmak Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya yayınlamak ÜAKDSEK-2006

15 ÇARPITMA (FALCIFICATION) Araştırma kayıtları ve verileri tahrif etmek Kullanılmayan yöntem, cihaz ve materyalleri kullanılmış gibi göstermek Araştırma hipotezine uygun olmayan verileri değerlendirmeye almamak İlgili teori ve varsayımlara uydurmak için veriler ve/veya sonuçlarla oynamak ÜAKDSEK-2006

16 AŞIRMA (İNTİHAL, PLAGIARISM) Başkalarının fikirlerini, metodlarını, verilerini, uygulamalarını, yazılarını ve şekillerini sahiplerine bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendisininmiş gibi sunmak. Yabancı dilden kitap, makale v.b. tercüme ederek kendi yazmış gibi basmak. ÜAKDSEK-2006

17 İNTİHAL (AŞIRMA/PLAGIARISM) Ömür boyu ve kalıcı retraksiyonlar akademik sıkıntılar Orjinali refere et! Kopyala yapıştır çocukluk çağından itibaren engellenmeli! Rephrasing (başka şekilde ifade etmek)! Dikkat! ithenticate (Kütüphane - TÜBİTAK) Benzerlik olmamalı! %10, %20, Ardışık 6-8 aynı kelime, refere edilse bile?? etblast Déjà vu projesi! ( Balkan Medical Journal (useful links)

18 Tıp yazılarında önemli sorunlar aşırmalar ve uygunsuz profesyonel davranışlar (PD White/ H Yazıcı) İstanbul Üniversitesi Bilim Etiği Günü, 4 Ekim 2011, İstanbul

19 ÇİNLİ VE TÜRK YAZARLAR ARASINDA AŞIRMA NEDEN ÖNDE GELEN BİR SORUN? «Bu ülkelerden gelen yazılarda en sık görülen aşırma bilim İngilizcesine az hakim olmalarındandı. Yine bu ülke yazarları başka kaynaktan alınan herhangi bir kısım için, kelime kelime aynen (verbatim) alınma olmasa dahi, gönderme yapma zorunluluğunun bilincinde değiller. Bunlar yanında, ABD ve Avrupalı yazarları da ilgilendiren, fikir hırsızlığı, veri uydurma (fabrikasyon) ve etik komitelerden veya hastalardan olur almadan klinik çalışma yapmak gibi daha önemli uygunsuz davranışlar da var.» PD White/ H Yazıcı

20 «Deneyim yetersizliği TIP YAZILARINDA AŞIRMA NEDENLERİ Yabancı dil yetersizliği Özgün yazı yazmanın zorluğundan kaçmak tembelliği Akademik hayatta yükselmek için gerekli olduğu düşünülen ya yayın yap ya yok ol publish or perish düşüncesi Ana dili İngilizce olmayan ülkelerde yazarların dallarında yükselebilmek için İngilizce dergilerde yayın yapmak zorunluluğu» PD White/ H Yazıcı

21 TEKNİK AŞIRMA (PD WHİTE/ H YAZICI) Kelimesi, kelimesine aynı (kopyala-yapıştır) veya çok az fark var ama alındığı yazının kaynağı cümle sonuna eklenmiş: teknik aşırma! Aynısı yazılmak durumundaysa tırnak içine alınmalı, koyu veya farklı bir şekilde yazılarak, yazarların dikkati çekilmeli. Ülkemiz ve Asya kaynaklı yazılarda «teknik aşırmaya» çok sık rastlanıyor. Balkan Medical Journal da da sık rastlıyoruz. Yazarlar uyarılıyor, düzeltmeleri isteniyor. Asıl sorumlu yazarlar! Retraksiyon yapılabilir. Kendinden bile olsa!

22 SIK KARŞILAŞTIĞIMIZ BİR İNTİHAL ÖRNEĞİ Çalıntı yazısı: In addition, severe oxidative stress is associated with lysosomal membrane permeabilization and subsequent necrosis, which is controlled by complicated signaling pathways (16) Çalınan yazı: In addition, severe oxidative stress is associated with lysosomal membrane permeabilization and subsequent necrosis, which is controlled by complicated signaling pathways [41], [42] kaynak 16 = kaynak 42 x3

23 Baždarić ve ark. Prevalence of plagiarism in recent submissions to the Croatian Medical Journal Science and Engineering Ethics 2012;18(2): Tüm başvurularda %10 dan fazla metin benzerliği: %14 İntihal oranı %11 (85/754) % 8 gerçek plagiarism % 3 self-plagiarism İntihal en sık Çin (%21), Hırvatistan (%14) ve Türkiye den (%18)! En sık materyal metod bölümünde!

24 KAYNAK GÖSTERME Yararlanılan asıl kaynakları belirt! Mutlak alıntı ifadelerini tırnak içine al! Özetle! Referans vermek kaydı ile, farklı sözcüklerle açıkla! (paraphrasing)! Türkçe yazıp, daha sonra İngilizce ye çevir! Alıntılar makul düzeyde, orijinal kaynağa uygun ve emeğe saygılı olmalı! ARDA + UZUN

25 ÇİFT YAYIN YİNELEYEN YAYIN (DUPLİKASYON) Editörlere danışıp izin almadan, en az bir yazarın ortak olduğu orijinal bir çalışmanın aynen veya sonuçlarıyla başka bir yayın organında yayınlanması Dergilerin, hakemlerin, editörlerin kaynaklarını boşa harcamak Okuyucuya, araştırıcıya, bilime saygısızlık Farklı dillerde, farklı okuyucu kitlesine hitap etme gerekçesi yeterli değil! Dergilerin telif hakkı sorunu RCT meta-analizlerinde yanlış hesaplamalar

26 KABUL EDİLEBİLİR İKİNCİ YAYIN 1. Her 2 editörün onay yyazısı olması 2. İki yayın y arasında en az 1 hafta olması 3. İkinci yayının y farklı okuyucu kitlesine hitap etmesi 4. İkinci yayının birincinin veri ve yorumları ile aynı olması 5. İkinci yayında dip not olarak ilk yayının belirtilmesi Poster er, abstrakt kongre bildirisi ikinci yayın sayılmaz az bstrakt, ICMJE Korunma: en ufak şüphede editörleriri bilgilendir çalışmadaki diğer araştırmacılarlaa irtibatta a ol l, çoklu başvuru dir, u yapma a!

27 ÇOKLU YAZI BAŞVURUSU VE YAZI GERİ ÇEKME (WITHDRAWL) TALEBİ Duplikasyon!

28 Danışmanların sorumluluklarından Literatür takibi Toplantıların tutanakları Aynı yazılara hakemlik (farklı zamanda veya aynı anda) Çoklu yazı başvurusu!

29 ALDATMACALARIN ÖNLENMESİ Araştırıcıların eğitimi (atıf yapma, yazarlık), Yayın baskısının azaltılması (atama-yükseltme), Ekonomik baskıların azaltılması (iş, ücret), Yayınların denetimi ve, Tartışmalı olanlarda evrensel tanımların ve kılavuzların yapılması gereklidir. ARDA + UZUN

30 Journal editorials on plagiarism: what is the message? Roig M. European Science Editing 2014;40(3): ; PubMed; plagiarism ve self-plagiarism konulu Toplam: 63 dergi editoryal Plagiarism (intihal) tanımında ve kabul edilebilir eski metin eşiğinde uzlaşı yok! Bazı editörler bazı materyalin yeniden kullanımını kabul ederken, bazıları hiç-bir yeniden kullanımı kabul etmiyor. Bu sakıncalar doğurabilir. Çünkü biri için normal karşılanan bir durum, diğeri için self-plagiarism olarak tanımlanabilir.

31 Açık çalma dışında (başkasınınkini kendisininki gibi gösterme) intihal için evrensel uzlaşıya ihtiyaç var! «İntihal konusunda evrensel bir rehbere ihtiyaç var! Böyle bir rehber özellikle anadili İngilizce olmayan araştırmacılar ve takım çalışması yapanlar için gereklidir.» (Roig M, 2014) 2007 de Üniversitemiz yönetimine, 2008 de Ulusal KBB Derneğine, 2010 da Ulusal KBB Derneği Etik kurulu olarak TÜBİTAK a 2013 de TÜBA ya çağrıda bulunduk: Etik kusurların ve intihalin net tanımların yapılması ve bir milat oluşturulması!

32 Deneylerin ve çalışmaların dikkatle uygulanması, dürüst ve açık olarak sunulması (yazılması) koşuluyla bilimde yanlış yapmak hiçbir zaman suç sayılmaz. New England Journal of Medicine (Prof. Şevket Ruacan dan)

33 ithenticate

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44 COPE HAKEMLER İÇİN ETİK KILAVUZU (I) or_peer_reviewers_0.pdf Kendi konusu değilse veya zamanında yapamayacak ise kabul etmemelidir. Yazı ile ilgili tüm bilgiler gizli tutulmalıdır. Yazarlar ile editör bilgisi dışında iletişim kurmamalı. Yazı basılmadan önce içerdiği bilgi kullanılmamalı.

45 COPE HAKEMLER İÇİN ETİK KILAVUZU (II) Yazının orijininden etkilenmemeli (kurum, ülke, din, ırk, ticari konular gibi). Çıkar çatışması varsa (pozitif veya negatif) kabul etmemeli. Objektif ve yapıcı olmalı. Yazara yazısını iyileştirmede yardımcı olunmalı. Kendi veya çalışma arkadaşlarını yazısını sırf atıf sayısını artırmak için kaynaklara eklenmesini önermemelidir

46 _guidelines_for_peer_reviewers_0.pdf

47 Reporting Guidelines Balkan Medical Journal Useful Links Randomized controlled trials - CONSORT CONSORT translations Standard protocol items for randomized trials SPRIT Observational research: cohort, case-control, and cross-sectional studies - STROBE Diagnostic accuracy studies - STARD Systematic reviews and meta-analyses - PRISMA Non-randomized behavioral and public health intervention trials - TREND Experimental animal trials - ARRIVE For further information on the reporting guidelines: EQUATOR network American Psychological Association s (APA) Reporting Standards for Research in Psychology MIBBI Minimum Information guidelines from diverse bioscience communities

48

49

50

51

52 Hakemlerimize / danışmanlarımıza ve sizlere dikkatiniz ve katılımınız için TEŞEKKÜR EDERİZ! Prof. Dr. Cem UZUN Balkan Medical Journal

53 SERTİFİKALAR!