KONFEKSĐYON ĐŞLETMELERĐNDE KALĐTENĐN ĐYĐLEŞTĐRĐLMESĐ AMACIYLA ĐSTATĐSTĐKSEL KALĐTE KONTROL YÖNTEMLERĐNĐN KULLANILMASI ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA

Transkript

1 EGE ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ (DOKTORA TEZĐ) KONFEKSĐYON ĐŞLETMELERĐNDE KALĐTENĐN ĐYĐLEŞTĐRĐLMESĐ AMACIYLA ĐSTATĐSTĐKSEL KALĐTE KONTROL YÖNTEMLERĐNĐN KULLANILMASI ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA Đnci DENGĐZLER KAYAALP Tekstil Mühendisliği Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu: Sunuş Tarihi: Tez Danışmanı: Prof.Dr.M.Çetin ERDOĞAN Bornova ĐZMĐR

2

3 Đnci DENGĐZLER KAYAALP tarafından DOKTORA TEZĐ olarak sunulan Konfeksiyon Đşletmelerinde Kalitenin Đyileştirilmesi Amacıyla Đstatistiksel Kalite Kontrol Yöntemlerinin Kullanılması Üzerine Bir Araştırma başlıklı bu çalışma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuş ve tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunmuştur. Jüri Üyeleri: Đmza Jüri Başkanı :Prof.Dr.M.Çetin ERDOĞAN. Raportör Üye: Prof.Dr.Ziynet ÖNDOĞAN.. Üye :Prof.Dr. Erhan KIRTAY Üye :Prof.Dr.Tuna TANER Üye :Yrd.Doç.Dr.Cevdet A.Kayalı

4

5 V ÖZET KONFEKSĐYON ĐŞLETMELERĐNDE KALĐTENĐN ĐYĐLEŞTĐRĐLMESĐ AMACIYLA ĐSTATĐSTĐKSEL KALĐTE KONTROL YÖNTEMLERĐNĐN KULLANILMASI ÜZERĐNE BĐR ARAŞTIRMA DENGĐZLER KAYAALP, Đnci Doktora Tezi, Tekstil Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Prof.Dr.M.Çetin ERDOĞAN Temmuz 2007, 212 Sayfa Bu tezde orta büyüklükte bir konfeksiyon işletmesinde kalitenin iyileştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Bu amaçla istatistiksel kalite kontrol yöntemleri üç aşamada kullanılmıştır. Bunlar girdi kontrolleri, üretim sırasındaki kontroller ve final kontrolleridir. Kaliteyi yükseltmenin yolu, kalitesizliği önlemek olduğu için, malzeme kalitelerinin kontrollerinde kabul örneklemesi, üretimde Đstatistiksel proses kontrol yöntemleri ve bitmiş ürün kontrolünde kontrol örneklemesi kullanılarak, her aşamada kalitenin iyileştirilmesi çalışmaları yapılmıştır. Üretim sırasında, işletmedeki hatalı oranları, II.kalite ürün oranları ve müşteri şikayetleri incelenmiş ve azaltılmaya çalışılmıştır. Bu aşamada 7 ĐPK yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemlerle işletmedeki kalite düzeyi, kalite problemleri ve iyileştirmede öncelik verilmesi gereken konular kolaylıkla tespit edilmiştir. Kalitedeki iyileşme sonucu hatalar nedeniyle oluşan maliyetlerin de azaldığı gösterilmiştir. Đşletmedeki kalitenin, rakam ve grafiklerle somut ve görsel hale gelmesiyle takip edilmesinin ve iyileştirilmesinin daha kolay hale geldiği görülmüştür. Anahtar sözcükler: Konfeksiyon, kalite, kalitenin iyileştirilmesi, Đstatistiksel kalite kontrol, istatistiksel proses kontrol

6

7 VII ABSTRACT A RESEARCH ABOUT USING THE STATISTICAL QUALITY CONTROL METHODS FOR THE QUALITY IMPROVEMENT IN THE APPAREL FACTORIES DENGĐZLER KAYAALP, Đnci PhD. Thesis, Textile Engineering Department Supervisor: Prof.Dr.M.Çetin ERDOĞAN July 2007, 212 pages In this thesis, the quality improvements were studied in a midsized apparel factory. For this purpose, the statistical control methods were used in three stages. These are entry controls, production controls and the final controls. Quality advancing comes with preventing from the poor quality so the quality improvement studies were used in every step like approval sampling in the material quality control, statistical process control (SPC) methods in the production and control sampling in the end production control. During the process, the failure rates in the production unit, the second quality product rates and the customer complaits were observed and tried to decrease. The 7 SPC method was used for this reason. The quality level of the factory, the quality problems and the priorities were easily obtained with these methods. As a result of the quality improvement, the production mistake cost was also decreased. It was determined that by using the numbers and the graphics, the quality in the factory was followed simplier and improved easier. Key words: Apparel, quality, quality improvement, statistical quality control, statistical process control

8

9 IX TEŞEKKÜR Tez çalışmamın yürütülmesini sağlayan ve her türlü bilgi ve desteği ile bana yardımcı olan danışmanım ve hocam sayın Prof.Dr.M.Çetin ERDOĞAN a, işletmesinin kapısını bilimsel çalışmaya açan Uz Şirketler Grubu Yönetim Kurulu Başkanı Yusuf Uz a, uygulama çalışmalarım sırasında gösterdikleri büyük destek ve yardımlarından dolayı Uztex A.Ş. Üretim Müdürü Güliz Koşer ve Kalite Sorumlusu Elif Yaman başta olmak üzere tüm Uztex çalışanlarına, manevi desteği ile bana her zaman güç veren sevgili eşim Dr.Erhan Kayaalp e ve aileme, benim yetişmemde emeği geçen tüm hocalarıma, bu uzun ve zorlu süreçte okulda huzurlu bir çalışma ortamı sağlayarak bana destek olan tüm çalışma arkadaşlarıma teşekkür ederim.

10

11 XI ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖZET V ABSTRACT..VII TEŞEKKÜR IX ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ..XIII ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ...XVII KISALTMALAR DĐZĐNĐ XXI LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ..XXIII 1.GĐRĐŞ KAVRAMSAL ÇERÇEVE Kalite Kalite Kontrol Kalitenin Đyileştirilmesi Kalite iyileştirme ve verimlilik arasındaki ilişki Toplam kalite yönetimi (TKY) Đyileştirmede problem çözümü Sürekli gelişme ve PUKÖ döngüsü Sıfır hata felsefesi Đstatistiksel Kalite Kontrol Đstatistiksel kalite kontrol yöntemleri Đstatistiksel Proses Kontrol (ĐPK) Đstatistiksel proses kontrol yöntemleri Kabul Örneklemesi Kabul Örneklemesinde kullanılan sistemler..55

12 XII ĐÇĐNDEKĐLER (devam) Sayfa Standart örnekleme tablolarından MIL-STD-105 (ABC Standartları) MATERYAL VE YÖNTEM Materyal Konfeksiyon işletmesindeki iş akışı Konfeksiyon işletmesindeki kalite sistemi Yöntem Girdi kontrolleri Üretimde kontroller Çıktı kontrolü BULGULAR Girdi Kontrolleri Malzeme kontrolleri Kumaş kontrolleri Üretim Sırasında Kalitenin Đyileştirilmesi Đşletmedeki hatalı oranlarının azaltılması Đşletmedeki II. kalite ürün oranlarının azaltılması Müşteri Şikayetlerinin Azaltılması Çıktı kontrolü (Final kontrolü) SONUÇLAR ÖNERĐLER 182 EKLER..187 KAYNAKLAR DĐZĐNĐ 208 ÖZGEÇMĐŞ..212

13 XIII ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Şekil Sayfa 2.1. Kalitenin oluşumu Kalite ve müşteri ihtiyaçları ilişkisi Kalite mühendisliği unsurları Joiner üçgeni TKY - ĐPK ve karlılık arasındaki ilişki PUKÖ döngüsü ( PDCA döngüsü /Deming döngüsü) Heinrich teorisi Üretim sisteminde istatistiksel kalite kontrolün yeri Başarılı ĐPK uygulamaları için gerekli olan ön koşul (MEST diyagramı) ĐPK ile sürekli gelişme çevrimi Histogram çeşitleri Histogramların tolerans aralığına göre yorumları Dağılma Diyagramları Kontrol grafiğinde istenen durum Kontrol grafiğinde istenmeyen durumlar (a,b,c,d,e) Kalite geliştirmede istatistiksel düşünce Sürecin "kontrolde" ve"yeterli" olması durumlarının şematik gösterimi Kontrol grafiği (kontrol kartı) seçimi Tek aşamalı örnekleme planı Çift aşamalı örnekleme planı...57

14 Şekil XIV ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ (devam) Sayfa Ardışık örnekleme kontrolü Örnekleme planı dönüşümleri Üretimde kalite iyileştirme çalışmaları ve ĐPK kullanımı siparişe ait kumaş kontrol sistemindeki maliyetler Son sipariş için 3 sistemin maliyetlerinin karşılaştırılması Son sipariş için 1. sistemin maliyet kategorilerinin oranları Son sipariş için 2. sistemin maliyet kategorilerinin oranları Son sipariş için 3. sistemin maliyet kategorilerinin oranları Kumaş hataları için C kontrol grafiği Mart-Nisan dönemi aylık genel hata dağılımı çizelge ve grafiği Mart-Nisan 2006 dönemi dikiş hataları pareto analizi Düğme dikme operasyonundaki hataların nedenlerini tespit için hazırlanan neden-sonuç diyagramı Temmuz-Ağustos 2006 dönemi aylık genel hata dağılım çizelge ve grafiği Temmuz-Ağustos 2006 dönemi dikiş hataları için pareto analizi Kol çıma hataları için neden-sonuç diyagramı Mart-Nisan 2006 Dönemi hatalı oranı (p) kontrol grafiği Temmuz-Ağustos 2006 Dönemi hatalı oranı (p) kontrol grafiği Hazırlık bölümü hatalı oranı P kontrol grafiği Montaj bölümü hatalı oranı P kontrol grafiği...109

15 XV ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ (devam) Şekil Sayfa Düğme dikme operasyonu için np kontrol grafiği Kol çıma operasyonu için np kontrol grafiği Kol takma operasyonu için np kontrol grafiği Düğme dikme operasyonu için p kontrol grafiği Kol çıma için p kontrol grafiği Kol takma için p kontrol grafiği Kol takan A operatörünün üretim miktarı ve hatalı miktarı ilişkisi için hazırlanan dağılma diyagramı Kol takan B operatörünün üretim miktarı ve hatalı miktarı ilişkisi için hazırlanan dağılma diyagramı Kol çıma yapan C operatörünün üretim miktarı ve hatalı miktarı ilişkisi için hazırlanan dağılma diyagramı D operatörünün üretim miktarı ve hatalı miktarı ilişkisi için hazırlanan dağılma diyagramı Mart-Nisan dönemi lekeli oranı p kontrol grafiği Đşletmedeki leke tipleri için hazırlanan neden-sonuç diyagramlarının toplu görünümü Leke tipi pareto analizi Lekeliler için p kontrol grafiği Mart dönemi II.kalitelerine ait pareto diyagramı A müşterisinin siparişlerindeki II.kaliteler için U kontrol grafiği A müşterisinin siparişlerindeki II.kaliteler için U kontrol grafiği (yenisi)...145

16 XVI ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ (devam) Şekil Sayfa Mart 2006 da II.kalite nedeniyle oluşan gelir kaybının çizelge ve grafiği Numune eleştirileri için hata yoğunluk diyagramı II.kaliteler için hata yoğunluk diyagramı Gömlek boy ölçümlerine ait histogram Gömlek boy ölçüleri için X grafiği Gömlek boy ölçüleri için R grafiği

17 XVII ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ Çizelge Sayfa 2.1. Değişimin özel ve genel sebeplerinin karşılaştırılması Çift aşamalı örneklemede olası kontrol sonuçları ve kararları Çok aşamalı örnekleme kontrolü Ardışık örnekleme kontrolü örneği Bir malzeme için hazırlanan malzeme kontrol raporu Model için malzeme kontrol raporu Üç siparişe ait kumaş kontrol sistemi verileri ve maliyetleri Görsel kumaş kontrolü yapılmasıyla II.kalite ürün miktarının bağımlılığının kontrolü Son sipariş için 3 sistemin maliyetlerinin karşılaştırılması Kumaş kontrol sistemlerinin maliyetlerinin kontrolü Kumaş hataları için C kontrol grafiği verileri Mart-Nisan 2006 dönemi aylık hata takip raporu Pareto analizi için Mart-Nisan 2006 dönemi dikiş hataları verileri Beyin fırtınası tekniği ile belirlenen düğme dikme hatalarının nedenleri Temmuz-Ağustos 2006 dönemi aylık hata takip raporu Pareto analizi için Temmuz-Ağustos 2006 dönemi dikiş hataları verileri Kol çıma hatalarının nedenleri için beyin fırtınası Mart-Nisan 2006 Dönemi hatalı oranı p kontrol grafiği için veriler...102

18 XVIII ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ (devam) Çizelge Sayfa Temmuz-Ağustos dönemi hatalı oranı p kontrol grafiği için veriler Temmuz-Ağustos dönemi hazırlık bölümü p kontrol grafiği için veriler Temmuz-Ağustos dönemi montaj bölümü p kontrol grafiği için veriler Düğme dikme operasyonu np kontrol grafiği verileri Kol çıma operasyonu için np kontrol grafiği verileri Kol takma operasyonu için np kontrol grafiği verileri Düğme dikme operasyonu için p kontrol grafiği verileri Kol çıma operasyonu için p kontrol grafiği verileri Kol takma operasyonu için p kontrol grafiği verileri Kol takan A operatörünün dağılma diyagramı için gerekli veriler Kol takan B operatörünün dağılma diyagramı için gerekli veriler Kol çıma yapan C operatörünün dağılma diyagramı için gerekli veriler Düğme diken D operatörünün dağılma diyagramı için gerekli veriler Üç siparişin ara kontrol sonuçları Üç siparişin dikim sonrası %100 muayene sonuçları Siparişlerdeki hatalı oranları...126

19 XIX ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ (devam) Çizelge Sayfa Siparişlerin hatalılar nedeniyle %100 muayene işçilik maliyetleri Siparişlerdeki hatalıların tamiri nedeniyle dikimdeki işçilik maliyetleri Siparişlerin hatalıları nedeniyle oluşan toplam işçilik maliyetleri Mart-Nisan 2006 Dönemi lekeli oranı p kontrol grafiği için veriler Beyin fırtınası ile belirlenen leke nedenleri Leke tipi pareto analizi verileri Temmuz-Ağustos 2006 Dönemi lekeli oranı p kontrol grafiği için veriler döneme ait leke çıkarma süreleri ve işçilik maliyetleri Üretim miktarları eşit olduğunda 2 döneme ait leke çıkarma süreleri ve işçilik maliyetleri Üretim miktarları eşit olduğunda 2 döneme ait leke çıkarmanın tüm maliyetleri Mart 2006 da yüklenen bir sipariş için hazırlanan II.kalite ürün formu Mart dönemi için hazırlanan aylık II.kalite ürün raporu Mart dönemi II.kalitelerine ait pareto analizi verileri A müşterisi için üretilen siparişlere ait U kontrol grafiği verileri A müşterisi için üretilen siparişlere ait U kontrol grafiği verileri (yenisi)...143

20 XX ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ (devam) Çizelge Sayfa Gömlek boy ölçümlerine ait veriler Histogram için frekans dağılımı Gömlek boy ölçüsü için ölçüme dayalı kontrol listesi Gömlek boy ölçüsüne ait X-R diyagramı için X ve R değerleri Gömlek boy ölçüsü için X-R grafiği kontrol sınırları Bir sipariş için final kontrol raporu...158

21 XXI KISALTMALAR DĐZĐNĐ Kısaltmalar AKS AQL ASQ EQO ISO ĐGEME ĐKK ĐPK JIS KALDER MÇ OÇ SPC SQC TKY ÜKS Açıklama Alt Kontrol Sınırı (Kontrol grafiğinde kullanılır) Acceptable Quality Level (Kabul Edilebilir Kalite Düzeyi) American Society Quality (Amerikan Kalite Derneği) Europien Quality Organization ( Avrupa Kalite Örgütü) International Standardization Organization (Uluslararası Standatdizasyon Örgütü) Đhracatı Geliştirme Etüd Merkezi Đstatistiksel Kalite Kontrol Đstatistiksel Proses Kontrol Japanese Industrial Standards (Japon Endüstriyel Standartları Kalite Derneği Merkez Çizgi (Kontrol grafiğinde kullanılır) Orta Çizgi (Merkez Çizgi) Statistical Process Control (Đstatistiksel Proses Kontrol) Statistical Quality Control (Đstatistiksel Kalite Kontrol) Toplam Kalite Yönetimi Üst Kontrol Sınırı (Kontrol grafiğinde kullanılır)

22

23 XXIII LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ Đstatistiksel kalite kontrol (ĐKK), istatistiksel proses kontrol (ĐPK) ve kalitenin iyileştirilmesi konularında yurt dışında birçok makale, bildiri ve kitap bulunmasına rağmen yurt içinde yeteri kadar yayın bulunmamaktadır. Literatürde tekstil sektöründe çok az ĐPK çalışması bulunmakla beraber, konfeksiyon sektörü hakkında araştırmacının bu konuda hazırladığı bildiriler dışında hiçbir yayına rastlanmamıştır. Tez konusu olan konfeksiyon sektöründe kalitenin iyileştirilmesi amacıyla ĐPK kullanımı hakkında hiçbir yayın bulunmamıştır. Aşağıda ĐKK, ĐPK ve kalitenin iyileştirilmesi konularında son yıllardaki yurt içi ve dışı yayınlar ile ülkemizdeki lisans üstü tezler ve kitaplar hakkında kısa bilgiler alfabetik sırada verilmiştir. Akın,B. ve Öztürk, E. (2005), ĐPK tekniklerinin üretim ve hizmet sektörlerinde kaliteyi kontrol altına alma, yüksek kalite sağlama, müşteri memnuniyetini geliştirme ve maliyetlerde azalma konularında kullanılması gerektiğini belirterek, yöntemlerin bilgisayar ortamında nasıl uygulanacağını açıklamışlardır. Aksu, S.(2002), Tekstil işletmelerinde istatistiksel proses kontrol tekniklerinin uygulanması adlı yüksek lisans tezinde ĐPK tekniklerini özellikle iplik ve kumaşla ilgili olarak boyahane ve laboratuarda gerçekleştirmiştir (pareto analizi, sebep-sonuç analizi, histogram, serpme diyagramı). Kontrol diyagramlarından X-R diyagramını iplik ile ilgili olarak laboratuarda, U diyagramını da boyahanede kumaşla ilgili olarak uygulamıştır. Konfeksiyonda p ve np diyagramlarını uygulamıştır. C diyagramını fabrikada yaşanan iş kazalarında kullanmıştır.

24 XXIV LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Antony, J. (2000), ĐPK nın proses kalitesini geliştirmede güçlü bir teknik olduğunu, prosesin kalitesindeki değişikliğin özel sebebini sistematik olarak ortadan kaldırarak, proses kalitesini iyileştirdiğini belirtmişlerdir. ĐPK nın başarılı uygulaması için mühendislik, yönetim, istatistik, takım çalışması ve planlama gibi birçok konuda yeterlilik gerektiğini vurgulamıştır. Antony, J., Balbontin, A. Ve Taner, T. (2000), Đstatistiksel proses kontrolün, ürün ve proses kalitesinin devamlı gelişimi için önemli ve güçlü bir teknik olduğunu vurgulamışlardır. Organizasyonlarda ĐPK nın başarılı bir şekilde uygulanması için önemli 10 konuyu belirlemişlerdir. Bunlar: Yönetimin sorumluluğu, ĐPK eğitimi, takım çalışması, öncelikli proses seçimi, proses değişkenlerinin seçilmesi, ölçüm sisteminin tanımlanması, kontrol kartlarının seçimi, çalışma çevresinde kültürel değişim, pilot çalışma kullanımı ve bilgisayarda ĐPK yazılımları kullanımıdır. Antony, J. ve Taner, T. (2003), istatistiksel proses kontrol yöntemlerinin proseslerin performansını denetleme, analiz etme ve geliştirmede güçlü bir teknik olduğunu, Japon şirketlerinde yaygın olarak kullanılan bu tekniklerin batı şirketlerinde özellikle Đngiltere de eşit ölçüde başarı sağlayamadığını belirtmişlerdir. Ayrıca mühendislere üniversitede sadece kontrol kartlarının değil ĐPK yöntemi ve uygulanmasının öğretilmesi gerektiğini vurgulamış ve ĐPK uygulayacak organizasyonlar için bir yol haritası önermişlerdir.

25 XXV LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Başkan, Ş. (1997), Đstatistiksel Kalite Kontrol adlı kitabında Đstatistiksel kalite kontrol ve yöntemleri hakkında detaylı bilgilerin yanı sıra kalite, kalite kontrol, toplam kalite kontrol ve kalite çemberleri hakkında da bilgiler vermiştir. Bircan, H ve Gedik,H. (2003), ĐPK tekniklerini kullanarak Sivas dikimevinde üretim hatalarının sebeplerini araştırmışlardır. Bircan, H. ve Özcan, S. (2003) Excel Uygulamalı Kalite Kontrol adlı kitabında toplam kalite yönetimi, ISO 9000 kalite yönetim sistemi, istatistiksel kalite kontrol ve istatistiksel proses kontrol hakkında detaylı bilgiler verdikten sonra, Microsoft Excel de istatistiksel kalite kontrol yöntemlerinin uygulanışını detaylı olarak açıklamıştır. Bozkurt, R. (2003), Kalite Đyileştirme Araç Ve Yöntemleri adlı kitabında toplam kalite ortamında sürekli iyileştirme çalışmalarında kullanılan araçları örneklerle açıklamıştır. Ayrıca süreç, süreç yönetimi, olasılık, istatistik ve süreç iyileştirme teknikleri hakkında da bilgiler vermiştir. Dengizler Kayaalp, Đ. (2004), bir konfeksiyon işletmesinde üretimdeki kalite problemlerinin ve önceliklerinin tespitinde pareto analizi, hata sebeplerinin araştırılmasında neden-sonuç diyagramı ve banttaki kalitenin istatistiksel olarak kontrol altında olup olmadığının tespiti için kontrol şeması kullanmıştır.

26 XXVI LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Dengizler Kayaalp, Đ. ve Kaya,S. (2005), eğitimde kalitenin iyileştirilebilmesi için ĐPK tekniklerinden faydalanılabileceğini belirtmiş ve bir dersteki öğrencilerin başarı durumlarının iyileştirilmesi için bazı ĐPK tekniklerini kullanmışlardır. Dengizler Kayaalp, Đ., Kaya, S. Ve Erdoğan M.Ç. (2005), 52 konfeksiyon işletmesinde işçilere anket uygulayarak iş kazası geçirip geçirmediklerini ve yaşanan iş kazalarının çeşitlerini araştırmışlardır. Bu verilerde ĐPK yöntemlerinden pareto analizi kullanarak, yaşanan iş kazalarını gerçekleşme sayılarına göre sıralamış ve en çok yaşanan iş kazası için neden-sonuç diyagramı hazırlayarak bu kazaların oluşmasındaki etkili faktörleri incelemişlerdir. Does, R.J.M.M., Schippers, W.A.J. ve Trip, A. (1997), ĐPK nın işletmelerde sadece birkaç mühendisle uygulanamayacağını, tüm departmanlardaki insanların, özellikle de operatörlerin olduğu takımlar tarafından uygulanması ile başarılı olacağını belirtmişlerdir. Engin,A.B. (1997) Đplik işletmeleri için optimum ekonomik ve istatistiksel proses kontrol planlarının tespiti adlı doktora çalışmasında ĐPK kontrol planlarını iplik işletmeleri için kullanmıştır.

27 XXVII LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Engin, A.B. (2001), işletmelerde farklı departmanlarda çalışan kişiler arasında kalite, kalite kontrol ve kalite iyileştirmeye ilişkin kavram ve tekniklerde bir kargaşa ve anlaşmazlık yaşandığını belirtmiştir. Kalite kontrol, istatistiksel kalite kontrol, ĐPK kavramlarında ve tekniklerinde, özellikle kontrol kartlarının uygulanmasındaki algılama farklılıkları ve yanlışlıkların neler olduğunu ve nelerden kaynaklandığını açıklamıştır. Ertuğrul, Đ. (2001) Đşletmelerde kalite kontrolü ve istatistiksel kalite kontrol değerlendirmesiyle bir tekstil işletmesine uygulama örneği adlı doktora çalışmasında kalite, toplam kalite, istatistiksel kalite konularında teorik bilgiler verdikten sonra çalışmasında dokuma ve konfeksiyon bölümlerinde hatalı sebep ve miktarları için pareto analizi ve p kontrol grafikleri yöntemlerini kullanmıştır. Gümüşoğlu, Ş. (2000), Đstatistiksel Kalite Kontrolü ve Toplam Kalite Yönetimi Araçları adlı kitabında kalite kontrol, kalite kontrolünde istatistiksel kavramlar, kabul örneklemesi, kontrol şemaları ve toplam kalite yönetiminde kullanılan araçlar hakkında bilgiler vermiştir.

28 XXVIII LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Goh, T.N. (1999), istatistiksel kalite mühendisliğini, endüstriyel proses ve ürünlerin performansını sürdürmek ve iyileştirmek için, veri toplama tabanlı tekniklerin uygulaması olarak tanımlamıştır. Đstatistiksel kalite mühendisliğinin mühendislik amaçları için istatistikleri kullandığını, bu nedenle mühendislerin istatistiksel kalite mühendisliğini öğrenmesi ve tekniklerin öneminin farkında olması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca operasyonların kalitesinin geliştirilmesi konusunun mühendisin sorumluluğu olduğunu ifade etmiştir. Goh, T.N. (2000), yüksek kaliteli ürünlerin, organizasyonların yönetim yeteneği ile bilgi ve teknolojiyi kullanabilmelerine bağlı olduğunu söylemiştir ve istatistiksel kalite mühendisliğinin yüksek kaliteyi sağlamada önemli olduğunu vurgulamışlardır. Hassan, A., Baksh M.S.N. ve Shaharoun, A.M. (2000), kalite mühendisliğinin araştırma konularını incelemişlerdir. ĐPK yı çevrim içi, Kalite fonksiyon göçerimi( QFD) ve Taguchi deney tasarımını çevrim dışı kalite mühendisliği konuları olarak ele almışlardır. Hewson, C., O Sullivan, P. Ve Stenning,K. (1996), ĐPK uygulayan 4 şirkette kalite yöneticileri ile görüşmüş ve işletmelerdeki ĐPK eğitim gereksinimi incelemişlerdir. Bütün şirketlerde ĐPK uygulamasından dolayı karların arttığı, ancak ĐPK ile ilgili problemleri olduğunu görmüşlerdir. Özellikle istatistiksel prensipleri anlama sorumluluğunun kalite kontrol takımlarından operatörlere verilebilmesi için işletmede ĐPK eğitimi gereksinimi odluğunu bulmuşlardır.

29 XXIX LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Işığıçok, E. (2004), Toplam Kalite Yönetimi Bakış Açısıyla Đstatistiksel Kalite Kontrol adlı kitabında toplam kalite yönetimi, istatistiksel kalite kontrol teknikleri, istatistiksel proses kontrolü, kontrol grafikleri, proses ve makine yeterlilikleri ile istatistiksel çözümlemelerin bilgisayar uygulamaları hakkında bilgiler vermiştir. KALDER, ĐPK Eğitimi Kitabı nda ĐPK'nın tanımı ve yapı taşları, sürekli gelişme, değişkenlik kavramı ve değişkenliğin göstergeleri, veri toplama ve analiz teknikleri, histogramlar, dağılma diyagramı, kontrol çizelgeleri, proses yeterlilik analizi ve indeksleri, ĐPK uygulamaları için öneriler yer almıştır. Kaya, S. (2001), Konfeksiyonda Kalite Kontrol adlı kitabında kalite, istatistiksel kalite kontrol, toplam kalite yönetimi, ĐSO standartları gibi genel kalite bilgileri yanında konfeksiyoncular için konfeksiyonda kalite kontrol sistemi hakkında da yararlı bilgiler vermiştir. Kısaoğlu,Ö.(2002) Orta büyüklükte bir dokuma işletmesinde istatistiksel proses kontrol sisteminin kurulması adlı bir yüksek lisans çalışmasında ĐPK sistemini dokuma işletmesinde uygulamıştır. Kökçen, E. (2003) Đstatistiksel proses kontrol ve bir uygulama adlı yüksek lisans tezinde iplik fabrikasında iplik numarası değişimlerini kontrol grafikleri ile incelenmiştir.

30 XXX LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Makrymichalos, M., Antony, J., Antony, F. Ve Kumar, M. (2005), 21. yüzyılda yöneticiler ve endüstri mühendislerinin istatistiksel düşünebilmelerinin önemli olduğunu ve işletmenin performansını ve kalitesini geliştirmek için istatistiksel araç ve teknikleri kullanmayı bilmeleri gerektiğini vurgulamışlardır. Mason, B ve Antony, J. (2000), organizasyonlarda hizmet ve üretim kalitesini arttırmak için temel gereksinimin ĐPK olduğunu söylemişlerdir. ĐPK nın sadece kontrol kartları olmadığını açıklamış, başarılı ĐPK için yönetim, mühendislik, istatistik ve takım çalışmasının önemini vurgulamışlardır. Ayrıca üniversitelerde mühendislik öğrencilerine ĐPK yı önemseyen bir müfredat sunulması ve mühendislerin ĐPK yı başarılı bir şekilde uygulayacak biçimde donatılması gerektiğini belirtmişlerdir. Mast, J. (2004), makalesinde kalite geliştirme açısından Taguchi, Shainin ve 6 sigma yöntemlerini karşılaştırmış, zayıf ve güçlü yönlerini irdelemiş, istatistiksel tekniklere odaklanan 6 sigmayı üçünün arasında en eksiksiz strateji olarak belirlemiştir. Maccarthy, B.L. ve Wasusri, T. (2001), zaman aralığında literatürde yer alan ĐPK kartlarının standart dışı uygulamalarını incelenmişlerdir. Ayrıca üretimde iyileşme amacı dışında kontrol kartı kullanımına başvurulabilmesi için gereken temel bilgi ve teknik kavramlara dikkat çekmişlerdir.

31 XXXI LĐTERATÜR BĐLDĐRĐŞĐ (devam) Öntürk, H. (1997) Kalite iyileştirme çalışmalarında istatistiksel proses kontrol tekniklerinin uygulamasına yönelik bir araştırma adlı yüksek lisans tezinde kalite iyileştirme ve ĐPK teknikleri hakkında kısaca bilgi verdikten sonra farklı sektörlerden, farklı büyüklükteki 77 işletmede istatistiksel tekniklerin uygulanması hakkında anket çalışması gerçekleştirmiştir. Özcan, S. (2001), ĐPK tekniklerinden pareto analizini çimento imalat sanayiinde uygulayarak, üretimde duruşlara yol açan arıza sebeplerini önem sırasına koymuştur. Özyılmaz, D. (2003), Süreç iyileştirme teknikleri ve bir tekstil işletmesinde uygulama adlı yüksek lisans çalışmasında, boyahanede sanfordan çıkan kumaş eninin istenen değerde çıkmaması konusunda, süreci iyileştirme amacıyla ĐPK yöntemlerini kullanmıştır. Rungasamy, S., Antony, J. Ve Ghosh, S. (2002), Đngiltere deki küçük ve orta büyüklükteki 33 kuruluştaki ĐPK uygulamalarını incelemiş ve küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde ĐPK nın başarılı olabilmesi için 12 kritik başarı faktörünü vurgulamışlardır. Xie, M, ve Goh, T.N. (1999), ĐPK, istatistiksel deney tasarımı, pareto analizi, kalite fonksiyon göçerimi vb istatistiksel teknikleri kullanarak kalitenin geliştirileceğini belirtmişlerdir.

32 1 1.GĐRĐŞ Günümüzde küresel rekabet ortamında çok sayıda faktörün iyi yönetilmesi gerekmektedir. Kalite firmaya stratejik avantaj sağladığından, bu konuda şirketlerin kendilerini mükemmelleştirmesi gerekmektedir (Erbaş, 1999). Dünyadaki öncü kalite uzmanlarından biri olan Deming e göre kaliteyi yükseltmenin yolu kalitesizliği önlemektir ve kalitesizliğin temelinde değişiklik yatar. Kaliteyi yükseltmek için değişikliği mutlaka izlemek ve belirli sınırlar içinde tutmak gerekir. Kalite birdenbire değil sürekli gelişme ile yükselebilir. Ürünün kalitesini geliştirmek için sistemi geliştirmek gerekir. Sistemi geliştirmek için de prosesleri kontrol altına almak gerekir. Bunu geliştirmek için de istatistik kullanılması gereklidir (Tikici, 2004). Kalitenin iyileştirilmesinde üst yönetimin liderliği gereklidir. Kaliteyi geliştirmek için bilimsel yaklaşım ve istatistik yöntemleri kullanan ekip çalışması gerekir (Başkan, 1997). Đstatistiksel kalite kontrol yöntemleri, üretim faaliyetinin önceden belirlenmiş kalite özelliklerine uygun şekilde yapılmasını sağlamak ve standart dışı üretimi büyük ölçüde önleyerek hatalı üretimi minimize etmek için kullanılır. Bu yöntemler işletmede üretim sistemi içinde üç aşamada kullanılır. Đlk aşama girdilerin kontrolüdür. Burada üretimde kullanılacak olan hammadde ve malzemelerin belirlenen standartlara uygun olup olmadıkları kabul örneklemesi ile araştırılır. Đkinci aşama üretim sürecinde olabilecek problemlerin belirlenmesi ve ortadan kaldırılması amacıyla üretim devam ederken yapılan kontrollerdir. Burada istatistiksel proses kontrol yöntemleri kullanılır. Son aşama

33 2 üretim bitiminde elde edilen ürünün istenen özelliklere uygunluğunun kontrolü amacıyla örnekleme tekniğinin kullanılmasıdır (Bircan ve Özcan, 2003). Japon endüstrisi incelendiğinde kalitenin iyileşmesinin işletmelerin rekabet gücünü arttırdığı görülmüştür. Kalitedeki yükselmenin maliyetlerin düşmesine ve verimliliğin artmasına neden olarak işletmelerin pazar payında önemli gelişmeler yarattığı ortaya çıkmıştır. Japonların bu başarılarında istatistiksel yöntemleri etkin ve yaratıcı bir şekilde uygulamalarının çok önemli yeri olmuştur (Başkan, 1999). Bu tez çalışmasında kavramsal çerçeve bölümünde; kalite, kalite kontrol, kalitenin iyileştirilmesi ve istatistiksel kalite kontrol (ĐKK) kavramlarına genel bir bakış yapıldıktan sonra, istatistiksel proses kontrol (ĐPK) yöntemleri ve kabul örneklemesi hakkında bilgiler verilmiştir. Orta büyüklükte bir konfeksiyon işletmesinde kalitenin iyileştirilmesinde istatistiksel kalite kontrol yöntemleri kullanılmıştır. Kalitenin iyileştirilmesi için üretimde 7 ĐPK tekniği kullanılarak işletmedeki hatalı miktarları, II.kalite ürün miktarları ve müşteri şikayetleri azaltılmaya çalışılmıştır. Đşletmeye alınan kumaş ve malzemelerin kalitesinin iyileştirilmesi için kabul örneklemesi kullanılmıştır. Müşteriye gönderilmeye hazır ürünlerde kontrol örneklemesi yapılarak ürün müşteri gözüyle incelenmiştir. Konfeksiyon işletmesinde ĐKK yöntemleri kullanılarak, rakam ve grafiklerle somut ve görsel hale gelen kalitenin takip edilmesinin ve iyileştirilmesinin kolay olduğu görülmüştür.

34 3 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 2.1. KALĐTE Kalite kavramı insanların ve sistemlerin hata yapması ve mükemmele ulaşma isteği gerçeğinden ortaya çıkmıştır. Latince nasıl oluştuğu anlamına gelen qualis kelimesinden türemiş ve qualites kelimesi ile ifade edilmiştir (Özdil, 1999). Herkesin genel olarak uzlaşabileceği bir kalite tanımı yapılması neredeyse olanaksızdır. Dünya çapındaki kuruluş ve uzmanlar tarafından yapılmış olan kalite tanımları aşağıda verilmiştir: Kalite kullanıma uygunluktur (J.M.Juran) Kalite bir ürünün gerekliliklere uygunluk derecesidir (P.Crosby) Kalite, ürünün sevkiyattan sonra toplumda neden olduğu minimal zarardır (G.Taguchi) Kalite bir ürün yada hizmetin belirlenen yada olabilecek ihtiyaçları karşılama yeteneğine dayanan özelliklerinin toplamıdır (ISO) Kalite, bir mal yada hizmetin belirli bir gerekliliği karşılayabilme yeteneklerini ortaya koyan karakteristiklerin tümüdür (ASQ) Kalite, bir mal yada hizmetin tüketicinin isteklerine uygunluk derecesidir (EQO) D.Garvin, 1984 yılında kalitenin sekiz boyutunu aşağıdaki gibi tanımlamıştır : Performans: Mal yada hizmetin kendisinden beklenen fonksiyonları en iyi biçimde yerine getirebilmesi (üründe bulunan birincil özellikler) Uygunluk: Spesifikasyon, standart ve belgelere uygunluk Güvenilirlik: Ürünün kullanım ömrü içerisindeki performans özelliklerinin sürekliliği Dayanıklılık: Mamulün bozulmadan kullanılma süresi Hizmet görürlük (servis kolaylığı) : Ürüne ilişkin sorun ve şikayetlerin kolay çözülebilirliği Estetik: Ürünün albenisi ve duyulara seslenebilme yeteneği Đtibar: Ürünün ve diğer üretim kalemlerinin geçmiş performansı Diğer unsurlar: Ürünün çekiciliğini sağlayan ikincil karakteristiklerdir (Bozkurt, 2003).

35 4 Kaliteyi gerçek kalite ve algılanan kalite şeklinde incelemek mümkündür. Bir mal veya hizmeti sunan kişi veya kuruluşun, mal ve hizmeti sunma için sarf ettiği gayret ve katlandığı masrafların, onun spesifikasyonlarına ulaşması halinde elde edilen kalite gerçek kalitedir. Algılanan kalite ise sübjektif bir kavramdır ve müşterinin algıladığı kalitedir. Bir mal veya hizmet müşterilerin beklentilerini karşıladığı zaman algılanan kaliteye ulaşılmış olur. Bunun anlamı, müşterinin elde ettiği ürünün beklediğini karşılaması veya beklendiğinden daha iyi olduğuna inanmasıdır. Kalitenin iyileştirilmesi konusunda başarıya ulaşmak için her iki kalite kavramına önem verilmesi gerekir (Bircan ve Özcan, 2003). Günümüzde ürün kalitesinin istenen düzeyde olmasının, tasarım (dizayn) kalitesinin, tasarıma uygunluk kalitesinin ve kullanımda bekleneni verme kalitesinin sağlanması ile elde edileceği anlaşılmıştır (Şekil 2.1) (Başkan, 1997). Hammadde ve satın alınmış parçaların kalitesi Teknolojik donanım kalitesi Đşçilik kalitesi Tasarım kalitesi Uygulama kalitesi Kullanım kalitesi ÜRÜN KALĐTESĐ Şekil 2.1. Kalitenin oluşumu (Başkan, 1997) Tasarım kalitesi: Üretime başlanmadan önce tüketici istekleri doğrultusunda ürünü tanımlayan ve belirleyen kalite özelliklerinin (spesifikasyonların) tespiti ile oluşur. Tüketici doyumunun sağlanması

36 5 amacıyla teknik dökümanlarla kalite karakteristikleri belirlenir. Mamulün kalitesinde aktif olarak rol oynayan noktaların kaynağı dizayn safhasında tespit edilir. Çünkü hiçbir üretim, dizaynda var olmayan kalite unsurlarını temin edemez. Mamulün kalitesi ve maliyeti dizayn safhasında tespit edilir (Bircan ve Özcan, 2003). Tasarıma uygunluk kalitesi (Uygulama kalitesi): Üretilen ürünün tasarım aşamasında belirlenen tasarım kalitesi ile ilgili spesifikasyonlara uyma derecesidir. Tasarıma uygunluk kalitesinin kontrolü; ham ve yardımcı maddelerin sağlanmasından, üretilen malın ambalajlanıp depolanmasına kadar geçen tüm aşamaları kapsar. Đstatistiksel yöntemlerin en yaygın biçimde uygulandığı alandır. Kullanım kalitesi: Tüketici tarafından satın alındığında ne derece hizmet verdiğinin bir ölçüsüdür (Başkan, 1997). Kalite müşteri isteklerini ve gereksinimlerini mümkün olan en ekonomik düzeyde karşılamayı amaçlayan mühendislik ve üretim karakteristiklerinin bileşiminden oluşur. Günümüzde kalite işletmeler arası rekabette stratejik bir araç haline gelmiştir. Rekabetin ana hedefi müşteridir ve ancak müşteriyi ele geçiren, tatmin eden ve elinde tutan kuruluşlar rekabette başarılıdır. Bunun da ön koşulu kaliteye önem vermektir (KALDER, 2005). Müşteriler maliyet, teslimat, esneklik ve servis gibi kendilerini ilgilendiren her konuda memnun edilmek zorundadır. Kano Şekil 2.2 de gösterildiği gibi kalitenin müşteri ihtiyaçlarına yön verdiğini savunmuştur. Onun modeli kaliteyi iki boyut şeklinde açıklar; bu boyutlardan biri mecburi kalite (beklenen ihtiyaçları tatmin emek için) diğeri ise çekici kalite (beklenmeyen ve müşteriyi memnun eden) şeklinde tanımlanmıştır

37 6 (Kano et al.,1984; Hassan et al.,2000). Çekici kalite müşterinin sahip olmaktan hoşlanacağı ancak şimdiye kadar sahip olmadıkları fazladan özelliklerdir. Zaman içinde çekici kalite mecburi kalite haline dönüşmektedir. Ürün sunumu olgunlaştığında ve ayırt edici avantajlarını kaybettiğinde, servis düzeyi kritik ürün farklılaştıranı olarak belirir. Müşterinin ürün veya hizmetteki kaliteyi kabul ettiğini anlamanın en kolay yolu, müşterinin tekrar gelip fazlasını istemesidir (tekrar eden alıcı). Müşterilerin dönmeleri üreticilerin en azından mecburi kaliteyi sağladıklarını veya çekici kalitede beklentilerini aştıklarını göstermektedir (Hassan et al.,2000). Müşteri memnuniyeti Beklenmedik ÇEKĐCĐ KALĐTE MECBURĐ KALĐTE Beklenen Mevcudiyet düzeyi Şekil 2.2. Kalite ve müşteri ihtiyaçları ilişkisi (Kano et al.,1984; Hassan et al.,2000)

38 7 2.2.KALĐTE KONTROL ISO kalite kontrolü şöyle tarif etmektedir: Geniş anlamda kalite kontrol; kaliteyi korumak, geliştirmek ve üretimi alıcının tatmin olacağı en ekonomik seviyede devam ettirmek için uygulanan işlemler dizisidir. Dar anlamda kalite kontrol ise, bir malın spesifikasyonlarına uygunluğunu denetleme ve doğrulama işlemidir. Kalitenin teşekkül ettiği her safhada kontrol gereklidir. Kalite kontrolü, işletmenin tüm departmanlarını ilgilendiren bir işletme fonksiyonudur. Genel müdürden makinedeki işçiye kadar tüm personelin derece derece mesuliyet duygusu taşıdığı ve üretimin her safhasında yer alan bir faaliyetler topluluğudur. Bir işletme organizasyonunda kalite kontrolüne, müşteriyi her bakımdan tatmin edecek üretimi sağlamak için çeşitli gruplar tarafından kalitenin devam ve gelişimi konusunda harcanan çabaları koordine eden bir sistem olarak bakılabilir (Bircan ve Özcan, 2003). Kalite kontrol sisteminin temel gayesi, üretimde kalitesizliği önlemektir. Çünkü işletme geri alamayacağı bir gidere yol açması sebebiyle kalitesiz ürünler elde etmek gayesiyle kurulmamıştır. Bu konuda hiçbir tedbir almaz ve bozuk ürünleri piyasaya sürerse prestij kaybı ve satışların azalması sebebiyle ciddi bir kayıpla karşılaşır. Kalite kontrolün gayesi, tüketici isteklerinin ve işletmenin genel gayesini birlikte karşılayabilecek, muhtemel en ekonomik seviyede karşılayabilecek ürünün üretilmesini sağlayacak plan ve programların geliştirilerek uygulanmasını ve etkin bir biçimde yürütülmesini sağlamaktır. Genel gayenin elde edilmesine yönelik olarak bir takım tali gayeler de vardır. Bunlar:

39 8 Đşin daha başlangıçta doğru yapılmasının sağlanması ile eldeki makine ve iş gücünden en yüksek verimin temini, Hatalı ürünleri düzeltmek için kullanılan sürenin yol açtığı üretim kayıplarının ve hurda, fire atık oranının azaltılması, Alıcıya istediği toleranslar içinde kalan ürünlerin verilmesi ile firmaya itibar temin edilmesi Đç piyasalarda yerli mamule güvenin tesisi, dış pazarlarda rekabet gücünün kazanılması, Ürün kalitesini geliştirmek Đşletme ve kalite masraflarını azaltmak, Đşletme mensuplarının moralini yükseltmek Đşçi işveren ilişkilerinin düzenlenmesi Tüketicinin parasının karşılığını aldığını görerek memnun olması, müşteri şikayetlerinin azalması ve tüketicinin korunmasıdır. Bu maddeler daha da çoğaltılabilir (Bircan ve Özcan, 2003). Kalite kontrol için geriye dönük bilgilerin sağlanması büyük önem taşımaktadır. Rapor etme sistemince verilen bilgiler olmaksızın belli seviyelerde kalite kontrolu zor olmaktadır, Kalite kontrol faaliyetleriyle istenen kalite ile varılan kalite kıyaslaması yapılabilmektedir (ĐGEME). Kalite şansa bırakılamaz. Firmaların kaliteyi oluşturma geliştirme ile ilgili politikalarını belirleyen ve kararlarını verirken kaliteyi etkileyen faktörleri göz önünde bulundurması gerekir. Kalite kontrolü etkileyen ve 9M olarak bilinen bu faktörler şunlardır: Pazar (Market) Para (Money) Yönetim (Management)

40 9 Đnsan (Man) Malzeme (Material) Motivasyon (Motivation) Makine ve teçhizat (Machine and machinizasyon) Modern bilgi metodları (Modern information methods) Ürün parametreleri oluşturma (Mouting product requirements ) (Bircan ve Özcan, 2003). Kalite kontrol yöntemleri genel olarak çevrim içi (on-line) ve çevrim dışı (off-line) olmak üzere ikiye ayrılırlar. Çevrimiçi yöntemler üretim sırasında kullanılan istatistiksel kalite yöntemlerini, çevrim dışı yöntemler ise istatistiksel deney tasarımı ve güvenilirlik testleri gibi yöntemleri kapsarlar (Başkan, 1999). Hassan ve arkadaşları, bunları kalite mühendisliği unsurları olarak şekil 2.3 teki gibi göstermişlerdir (Hassan et al.,2000). Kalite Mühendisliği Çevrimdışı Kalite Kontrolü Çevrimiçi Kalite Kontrolü Ürün Proses Tasarımı Tasarımı Proses Kontrolü Sistem Tasarımı Parametre Tasarımı Tolerans Tasarımı Şekil 2.3. Kalite mühendisliği unsurları (Hassan et al.,2000)

41 KALĐTENĐN ĐYĐLEŞTĐRĐLMESĐ Juran a göre şirketlerde kaliteyi garanti altına alan çalışmalar üç aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; Kalitenin planlanması Kalitenin kontrolü ve Kalitenin geliştirilmesidir (Juran,1989; Mast, 2004). Kaliteyi geliştirmek için bilimsel yaklaşım ve istatistiksel yöntemleri kullanan ekip çalışması gerekir. Bilimsel yaklaşım eğitimle sağlanır. Ve bunu sağlamak için üst yönetimin liderliği gerekir. Şekil 2.4 te görülen Joiner üçgeni, kalite danışmanı ve istatistik uzmanı olan Brian Joiner tarafından oluşturulmuştur (Başkan, 1997). Kalite Bilimsel yaklaşım ve yöntemler Ekip çalışması ve yönetsel önlemler Şekil 2.4. Joiner üçgeni (Başkan, 1997) Kalite ile ilgili gelişmeler kendiliğinden oluşmaz. Uzun dönemli çalışmalar gerektirir. Eğer işletmede kalite problemi varsa hata sistemdedir. Sistem kontrol edilmeli ve düzeltilmelidir. Hatalı üretimlerde çözüm elemanları değiştirmek değil, sistemi geliştirmektir. Đşletme içinde kalite sistemi kurmaya yönelik çalışmalar önceleri firma içinde bir muhalefetle

42 11 karşılaşabilir. Öncelikle bu engel aşılmalıdır. Kalite sistemi ancak zorlu ve sürekli çalışmalarla firmada işler hale getirilebilir. Crosby, kaliteyi geliştirmek isteyen firmaların özellikle çalışanlarına ilk seferinde doğru yapmayı öğretmek zorunda olduklarını söyler. Đkinci önemli nokta ise çalışanlara müşteri isteklerini öğretmektir. Yine çok önemli bir başka etken ise çalışan herkesin işinden zevk almasıdır. Bu faktörler çevreye duyarlı başarılı bir organizasyon yönetimi için gereklidir. Juran, üç ana kural belirlemiştir : Kalitede yıllık gelişme, Daha iyi yönetim öncülüğünde kalite geliştirmek için yeni politikalar, planlar Etkili yönetim için ağırlıklı eğitim (kalitede gelişmeyi yakalayabilmek için sadece kalite departmanında değil tüm personelin optimum düzeyde eğitilmesi ) Kalite sisteminin başarılı olabilmesi, öncelikle bu kavramların orta ve üst yönetim kademeleri tarafından kabul edilmesini ve desteklenmesini gerektirir. Sistemin başarılı olabilmesi için üretimde sorun çıkmadan önce, sorun çıkmayacak şekilde tasarlanması gerekir. Uygulamaya geçmeden önce her türlü bilgi somut hale getirilerek çatışmalar ve yanlış anlamalar önlenmelidir. Çalışanların kalite faaliyetlerine katılımı artırılarak sorumluluk hissetmesi sağlanmalıdır. Kalite için değişmez bir reçete çıkarmak mümkün değildir. Her işletme kendi şartlarına uyan sistemi ancak kendisi yaratabilir. Ancak şu unutulmamalıdır; sistem bir dizi faaliyetin çok iyi düzenlenmiş bileşkesidir (Kaya, 2001). Đşletmelerde hata ortaya çıktığında sadece hatalı işlemle uğraşılması ve genellikle sadece anı kurtaran kısa vadeli çözüm üretilmeye çalışılması

43 12 nedeniyle işletmelerde sürekli aynı hatalar yinelenmektedir. Oysa hata yakalandığında problem incelenmeli ve uzun vadeli çözüm yolları üretilmelidir. Đşletmelerde kalite organizasyonu ile ilgilenen kişiler genellikle yeterince eğitimli ve olaya bilimsel açıdan yaklaşan kişiler değildir. Kalite faaliyetleri süreklilik ister. Yöneticilerin yeterince sabırlı olmamalarından dolayı kalite faaliyetleri tamamlanamamaktadır. Kaliteyi üretmek üretim bölümünün görevidir. Dolayısıyla üretimi bizzat gerçekleştirecek olan personelin kalite konusunda eğitilmiş olması gerekir. Đşçiler öncelikle işletme içi kalite ölçütlerini öğrenmelidir. Đşe yeni başlayan elemanlar, eski alışkanlıklarından uzaklaşmalıdırlar. Bu amaçla yeni elemanlar, eğitim programına alınmalıdır. Böylece eski yeni her eleman işletme içi kalite düzeyini öğrenmelidir. Ayrıca çalışılacak yeni modelin kalite şartları çalışanlara öğretilmelidir. Bu amaçla hazırlanan çalışma talimatları ve kalite yönergeleri üretimle ilgili her düzeyde elemana iletilmelidir. Bazı özel noktalar için işçilere uygulamalı eğitim programları da hazırlanmalıdır. Her eleman kendi yaptığı işin kalitesinden sorumludur. Üretimde çalışan her eleman, aynı zamanda kalite kontrol elemanıymış gibi bir görev anlayışıyla çalışmalıdır. Bu anlayışın işletmede yerleştirilmesi gerekir. Çünkü amaç hatalı ürünleri üretim sonunda ayıklamak değil, tam tersine en başından itibaren hatasız üretimi gerçekleştirmektir (Kaya, 2001).

44 Kalite Đyileştirme Ve Verimlilik Arasındaki Đlişki ( Deming Yaklaşımı) Birçok kuruluş üretim artışı ile karların artacağı felsefesine göre çalışır. W.Edwars Deming uzun yıllar boyunca bu tip düşünen kuruluşların düşüncelerini değiştirmeye ve onlara kalite ve verimliliğin önemini anlatmaya çalışmıştır. Verimlilik artışı hedeflenmeden, doğrudan üretim artışının zorlanması çoğunlukla istenilenin karşıtı bir etki üretmektedir. Verimliliğin değil, üretim artışının zorlanması, kalitenin ikinci plana itilmesi ve muhtemelen çıktının azalması anlamına gelecektir. Böylece işgören morali azalır, maliyetler yükselir, müşteriler mutlu olmaz ve hissedarlar şikayet etmeye başlar. Diğer yandan verimliliğin iyileştirilmesi ile bütün istenilen sonuçlar elde edilebilir. Daha az yeniden işleme, daha yüksek verimlilik, birim maliyetlerinde azalma, fiyat esnekliği, rekabet durumunun iyileşmesi, talebin artırılması, karın artması, daha çok iş sahası ve daha iyi iş güvencesi. Müşteriler yüksek kaliteyi daha düşük fiyata alırlar, satıcılar işletmelerine uzun erimli yatırımlar yapabilirler ve yatırımcılar daha çok kara kavuşurlar. Kalite ve verimliliğin iyileştirilmesi için yönetim bağlılığını net bir şekilde ortaya koymalı ve iyileştirme sorumluluğunu kabul etmelidir. Kalite ortamında; ekip çalışması, iletişim, ortak sorun çözme, güven, güvence ve sonsuz iyileştirmeye yönelik çalışmalar cesaretlendirilir. Ekip çalışması, genişletilmiş bir sürecin sürekli iyileştirilmesinde bir ön koşul olduğundan, böyle bir ortamda ortak çalışma ve yardımlaşma ruhu gelişir. Đşçilerin sistemdeki kusurları korkusuzca söyleyebilecekleri yönde kuruluş kültürü değişir. Đşçiler ve yönetim aynı dili (istatistik ve süreç kontrolü dilini)

45 14 konuşmayı öğrenir. Verimlilikte artış sağlamanın ön koşulu, kalite ve/veya süreç iyileştirme çalışmaları yapılmasıdır (Bozkurt, 2003) Toplam Kalite Yönetimi (TKY) TKY; tüketici isteklerini en ekonomik düzeyde karşılamak amacı ile işletme organizasyonu içindeki ünitelerin, kalitenin yaratılması yaşatılması ve geliştirilmesi yolundaki çabalarını birleştirip koordine eden etkili bir sistem olarak tanımlanmaktadır. Değişim, dönüşüm, yaratıcı düşünce, motivasyon, takım çalışması, iletişim, önleyici sorun belirleme ve çözme temeline dayanan TKY, gerek tüketicilerin, gerekse işgörenlerin doyumunu ön plana çıkarmaktadır. Bu yaklaşım, içinde insan unsuruna ağırlık veren, sosyal ve davranışsal bilimlerden yoğun destek alan katılımcı ve paylaşımcı lider-yöneticiler gerektiren bir uygulamalı felsefedir (Gökbunar ve Kayalı, 1998). Japonlar TKY yerine Şirket Genelinde Kalite Kontrol ya da Toplam Kalite Kontrol kavramlarını kullanmayı yeğlemektedirler (Bozkurt, 2003). TKY, hedefi müşteri memnuniyeti olan çağdaş bir yönetim anlayışıdır. Müşteri odaklı bu anlayışın iki temel unsuru vardır. Bunlar; firma çalışanlarının tam katılımı ve yapılan tüm işlerin sürekli iyileştirilmesidir. TKY, bu unsurları sayesinde dünyanın aşırı rekabetçi ortamında rekabet üstünlüğü sağlar. TKY de problemler gelişme fırsatı olarak görülür ve siz onları bulmazsanız, onlar sizi bulacaktır mantığı hakimdir. TKY, müşterinin mevcut ve gelecekteki beklentilerinin tespiti, tam ve ekonomik bir şekilde karşılanmasını gaye edinen, sürekli gelişme ve iyileştirmeyi ön planda tutan bir iş anlayışıdır. Japonların bu alanda başarılı olmaları belki de sürekli geliştirme (kaizen) düşüncesine bağlanabilir. Sürekli geliştirme fikri, Japon yönetiminde 1970 lerde yerini almış bir

46 15 düşünce biçimidir. Buna göre, problemin büyüğü küçüğü yoktur. Herkes bulduğu, sistematik şekilde bulup teşhis ettiği problemi çözerek küçük de olsa bir katkıda bulunur ve katkılar birikerek büyük sıçramalara yol açar. TKY de amaç, herkesin katılımının sağlanması suretiyle kalitenin devamlı iyileştirilmesi ve toplam maliyetlerin azaltılmasıdır. Kalitenin iyileştirilmesi ile uzun vadede maliyetlerin azaldığı, özellikle Japonya da birçok işletmede tecrübeler sonucu görülmüştür. Kalitenin artırılması ile ikinci işlemlerin yani kalitesiz ürünlerin, ıskartaların, hurdaların azalması sağlanabilmektedir. Bu ise maliyetlerde büyük düşüşler sağlamaktadır (Bircan ve Özcan,2003). Đstatistiki düşünce sistemini baz alan ve kalitede devamlı iyileştirmeyi amaçlayan TKY, üretimde yer alan bireylerin fonksiyon ve becerilerini değerlendirmek yerine organizasyonun verimini artırmayı hedef almaktadır. Bu yönetim şeklinde kalitenin ekstra bir maliyet yaratacağı inanışı, yerini kalite artışının daha ucuza mal edilebileceği olgusuna bırakmaktadır (Gökbunar ve Kayalı, 1998). TKY yaklaşımı sürekli gelişim, mükemmellik arayışı ve sıfır hata yaklaşımının temelidir (Bircan ve Özcan, 2003). TKY, istatistiksel proses kontrolü ve karlılık arasındaki ilişki Mason ve Antony (2000) tarafından Şekil 2.5 teki gibi gösterilmiştir.

47 16 Toplam kalite yönetimi Đstatistiksel proses kontrol Ürün kalitesi Müşteri memnuniyeti Artan karlılık, rekabet gücü ve artan pazar payı Şekil 2.5. TKY - ĐPK ve karlılık arasındaki ilişki (Mason and Antony, 2000) Đyileştirmede Problem Çözümü Her problem işletme süreçlerinin iyileştirilmesi için altın fırsat olarak tanımlanmalıdır. Đş görenler, problemleri tanımlama ve problem çözme takımlarında yer almaları için yetkilendirilmeli ve özendirilmelidir. Problem çözme süreci konusunda tüm çalışanlar eğitilmelidir. Çözülen problemler, başlangıçtan sonuca kadar yazılı hale getirilmeli, kayıtları tutulmalı ve bunlar çalışanların pratik eğitimleri için eğitim dökümanı olarak kullanılmalıdır. Örgütsel performans göstergelerinin iyileştirilmesinden elde edilen mali kazançlardan bir bölümü çözüm takımına aktarılmalıdır. Tanımlanan her problemin çözümünde problem ile ilgili olabilecek çalışanlara yer verilmelidir. Problem çözme takımlarına katılım gönüllü olma esasına dayandırılmalıdır. Belli periyotlarla, çözümlenen problemler işletme içi toplantılarla tüm çalışanlarca tartışma gündemine taşınmalıdır. Bu yöntem bir yönü ile çalışan motivasyonunu artırırken diğer yönden de en etkili eğitim aracıdır (Şahin ve Tanrıkut, 2005)