KIRGIZĠSTAN RAPORU. BĠġKEK TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ. Ticaret MüĢaviri: Çağatay ÖZDEN

Transkript

1 2013 KIRGIZĠSTAN RAPORU BĠġKEK TĠCARET MÜġAVĠRLĠĞĠ Ticaret MüĢaviri: Çağatay ÖZDEN Adres: Moskovskaia BiĢkek / KIRGIZĠSTAN Tel: Faks: biskek@ekonomi.gov.tr

2 ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ... 6 KISA ÜLKE PROFĠLĠ... 7 I.BÖLÜM: ÜLKE HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER Ülkenin Kısa Tarihçesi Siyasi ve Ġdari Durum Cogorku KeneĢ (Kırgız Cumhuriyeti Büyük Meclisi) Yürütme Yargı Coğrafi ve Demografik Bilgiler Coğrafi Konumu, Yer ġekilleri, Akarsular ve Göller, Ġklim-Bitki Örtüsü Nüfus: ÇalıĢma ve ĠĢgücü Eğitim ve Kültür Sosyal Göstergeler II. BÖLÜM: KIRGIZĠSTAN IN EKONOMĠK DURUMU Ekonomik Göstergeler Genel Ekonomik Durum Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Sanayi ĠnĢaat UlaĢtırma ve Telekomünikasyon Ticaret Hizmetler Enerji Doğal Kaynaklar ve Madencilik Döviz Piyasası Son 10 Yılda Ekonomiyi Etkileyen Ġç ve DıĢ Olaylar III. BÖLÜM: KIRGIZISTAN IN EKONOMĠK VE TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERĠ Genel durum Ödemeler Dengesi: Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları Son Dönemde Alınan Ekonomik Önlemler ve Uygulamaları DıĢ Ticaret Genel Durum... 39

3 DıĢ Ticaret Mevzuatı Ġthalatta Alınan Tarife DıĢı Vergiler Tarife DıĢı Engeller Anti-Damping Uygulamaları Ticaret AnlaĢmaları ve Preferanslar DıĢ Ticaret Ġstatistikleri IV. BÖLÜM: TÜRKĠYE ĠLE EKONOMĠK VE TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERĠN GELĠġĠMĠ Ekonomik ĠliĢkilerin Genel Durumu Ticari ĠliĢkilerin Genel Durumu Ġkili AnlaĢma ve Protokoller, KEK Toplantıları Diğer Temas ve GörüĢmeler Türkiye-Kırgızistan DıĢ Ticaret Ġstatistikleri Türkiye Ġle DıĢ Ticaretin Durumu BaĢlıca Maddelere Göre Türkiye nin Kırgızistan dan Ġthalatı BaĢlıca Maddelere Göre Türkiye nin Kırgızistan a Ġhracatı V. BÖLÜM: TĠCARĠ ĠLĠġKĠLERDE BĠLĠNMESĠ GEREKLĠ KONULAR Ticari Engeller Kırgızistan da Tarife DıĢı Engeller Diğer Ticari Engeller Ġthalat Mevzuatı Etiketleme Uygulamaları Serbest Bölgeler Mevzuatı Pazarlama ve Hizmetler ġirket KuruluĢu Yıl Ġçinde Açılan Fuarlar Belli baģlı Ekonomik ve Ticari kuruluģlar Vize Kırgız Cumhuriyeti nde Yabancı ĠĢçi Ġstihdamı UlaĢım Konaklama Gerekli Olabilecek Adresler VI. BÖLÜM: SORUNLAR, GÖRÜġLER VE ÖNERĠLER Sorunlar GörüĢ ve Öneriler: EKLER EK 1.Yıllar Ġtibariyle Kırgız Cumhuriyeti'ne Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar... 82

4 EK 2. Fasıllar Ġtibariyle Türkiye nin Kırgızistan a Ġhracatı EK 3. Fasıllar Ġtibariyle Türkiye nin Kırgızistan dan Ġthalatı EK 4. BiĢkek Merkezli Yayın Yapan Radyo Ve Televizyon Kanalları EK 5. Kırgızistan da Basılı Yayın Organları EK 6. Kırgız Cumhuriyeti nde Faaliyet Gösteren Sektör KuruluĢları EK 7. Kırgız Cumhuriyeti'nde Faaliyet Gösteren Belli BaĢlı Firmalar EK 8. Kırgız Cumhuriyeti nde Faaliyet Gösteren Türk Sermayeli Firmalar ( Tarihi Ġtibariyle) KAYNAKÇA METĠN ĠÇĠNDEKĠ TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo1. Nüfusun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı Tablo2. Kırgız Cumhuriyeti nde Resmi Kayıtlara Göre Ġstihdam (Bin kiģi) Tablo 3. Sosyal Göstergeler Tablo 4. Sosyal göstergeler Tablo Yılları Ġtibariyle GSYĠH'nın Sek törel Dağılımı Tablo 6. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Yapısı (Cari piyasa fiyatları ile) Tablo 7. K.C. Fiyat Endeksleri Tablo 8. Tüketici fiyatları endeksi Tablo 9. Devlet Borcu Tablo 10. Kırgız Cumhuriyeti nde BaĢlıca Tarım Sektörü Üretimi Tablo 11. Kırgız Cumhuriyeti nde BaĢlıca Hayvancılık Sektörü Üretimi Tablo 12. Yıllar Ġtibariyle Sanayi Sektöründe Üretim Hacmi Tablo 13. Ġmalat sanayisi ürünleri fiziksel hacim endeksleri Tablo 14. Finansman Kaynaklarına Göre Yatırımların Yapısı Tablo 15. Tüketici piyasasında toplam iģlem hacmi Tablo 16. Sektörler itibariyle piyasa hizmetleri Tablo 17: Döviz kurları Tablo 18. Ödemeler Dengesi Tablo 19. Yıllara Göre DıĢ Ticaret Değerleri Tablo 20. Kırgız Cumhuriyeti nin Ġthalatında Ġlk 10 Ülke Tablo 21. Kırgız Cumhuriyeti nin Ġhracatında Ġlk 10 Ülke Tablo 22. BDT ve BDT DıĢı Ülkelerle Ticaret Tablo 23. BaĢlıca Maddelere Göre Ġthalat Tablo 24. BaĢlıca Maddelere Göre Ġhracat

5 Tablo 24. Türkiye-Kırgızistan Ticareti Tablo 25. Türkiye-Kırgızistan Ticareti Tablo 26. Türkiye Ġstatistiklerine Göre Türkiye nin Kırgızistan dan ithalatı(2012) Tablo 27. Türkiye Ġstatistiklerine Göre Türkiye nin Ġhracatı (2012) Tablo 28. Yararlı adresler Tablo 29. Doğrudan yabancı yatırımlar

6 GĠRĠġ Kırgızistan ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile Ekonomik-Ticari ĠliĢkileri Raporu, Kırgızistan pazarında faaliyet göstermek, yatırım yapmak, bu ülkeyle ticari iliģkileri geliģtirmek isteyen Türk iģ çevrelerine ülke hakkında genel hatlarıyla bilgi vererek, yatırım ve iģbirliği olanaklarına dikkat çekmek ve kılavuzluk etmek amacıyla hazırlanmıģtır. Belirtilmesi gereken önemli husus, uzmanlara göre ülkede kayıt dıģı ekonominin çok yüksek seviyede olduğu, dıģ ticaret rakamlarının da doğruyu tam yansıtmadığıdır. Kırgızistan a ihracat rakamlarımızda 2 kat farklılık bulunurken, Kırgızistan ile Çin arasındaki bu farkın uzmanlarca en az 8 kat olduğu ifade edilmektedir. Yine de iģbu raporda yer alan bilgilerin Kırgızistan ekonomisi hakkında bilgi sahibi olunmasına yardımcı olacağı düģünülmektedir. Rapor esas itibariyle, ülkeye iliģkin siyasi ve sosyo-ekonomik temel verileri, ülkenin ekonomik durumu, ülkenin genel itibariyle ekonomik ve ticari iliģkileri, esas olarak da Türkiye ile olan ekonomik ve ticari iliģkileri üzerine yoğunlaģmaktadır. Öte yandan, söz konusu alanlarda verilen istatistiki verilerin yanı sıra, iģ çevrelerimizin Kırgızistan da gerçekleģtirecekleri iģ bağlantılar için ihtiyaç duyabilecekleri bazı pratik bilgiler de bu rapor içinde yer almaktadır. Çağatay ÖZDEN BiĢkek Ticaret MüĢaviri

7 KISA ÜLKE PROFĠLĠ Resmi Adı BaĢkenti Yönetim Biçimi Kırgız Cumhuriyeti BiĢkek Cumhuriyet, Parlamenter Bağımsızlık Tarihi 31 Ağustos 1991 Resmi Dili Kırgızca ve Rusca Dini Müslüman % 75, Rus Ortodoks %20, Diğer %5 Para Birimi KiĢi BaĢına DüĢen Milli Gelir Üyesi Olduğu Uluslararası KuruluĢlar Yıllık Ortalama Döviz Kuru Kırgız Somu Dolar (PPP) BM, AGĠT, Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK), ECO, ĠKÖ, Dünya Bankası, IMF, ILO, Avrupa Kalkınma ve Ġmar Bankası (EBRD), Uluslararası Sivil Havacılık TeĢkilatı (ICAO),UNIDO, WHO, UNESCO, Uluslararası Finans KuruluĢu (IFC), Ġslam Kalkınma Bankası, Uluslararası Enerji Ajansı, Asya Kalkınma Bankası, BM Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), Dünya Ticaret Örgütü, Bağlantısızlar Örgütü (gözlemci) 1 ABD $=47 Som (Yıl sonu 1 ABD $=47,4 Som) Yüzölçümü km 2 Sınır KomĢuları Toplam Nüfus Kazakistan, Çin, Tacikistan, Özbekistan (2010 yılı sonu KG resmi tahmin) - Erkek (%49,4) - Kadın (%50,6) - Yıllık Nüfus ArtıĢı (%) 3,39% - - Nüfus Yoğunluğu (Km 2 /kiģi) 27,6 kiģi/ km2 - - YaĢ Ortalaması - 25 yaģ Mesai Saatleri ve Günleri Büyük Kentler Haftalık ÇalıĢma Saati (Ortalama) Pzt-Cuma BiĢkek (Nüfus: 804 bin), OĢ (Nüfus: 228 bin), Celalabat (Nüfus: 78 bin), Kara Kul (Nüfus: 63 bin) 40 saat

8 Türkiye ile Saat Farkı Yerel saat Türkiye den kıģ saati uygulanan dönemde 4, yaz saati uygulanan dönemde 3 saat ileridir. Resmi Tatil Günleri Telefon Kodu 1 Ocak Yeni Yıl, 7 Ocak Ortodoks Noeli, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü, 21 Mart Nevruz Bayramı, 1 Mayıs ĠĢçi Bayramı, 5 Mayıs Anayasa Bayramı, 9 Mayıs Zafer Günü, 31 Ağustos Bağımsızlık Günü, Ramazan ve Kurban Bayramları +996 (Kırgızistan), 312 (BiĢkek) I.BÖLÜM: ÜLKE HAKKINDA GENEL BĠLGĠLER 1.1. Ülkenin Kısa Tarihçesi Kırgızlar Kuzey Sibirya ve Orta Asya da yerleģmiģ çeģitli gruplardan oluģmaktadır. Eski Kırgızlar Kuzeybatı Moğolistan a ait topraklara yerleģmiģlerdir. M.Ö. 4. yüzyıldan 3. yüzyıla kadar, Çin sınırlarına devamlı saldıran ve onları Çin Seddi ni yapmaya zorlayan güçlü, göçebe kabileler arasında sayılmaktadırlar. M.Ö. 2. yüzyıldan 1. yüzyıla kadar olan süreçte Hun egemenliğinden ayrılan Kırgız kabileleri Yenisey ve Baykal bölgelerine göçmüģlerdir. Bu bölgede M.S. 6. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar hüküm süren ilk Kırgız Devleti Kırgız Kaganat ı kurmuģlardır. Orta Asya nın çeģitli bölgelerine dağılan diğer Kırgız Kabileleri ise Orta Asya nın tarihinde aktif rol oynamaya devam etmiģlerdir. Kırgızların Orta Asya daki birçok insan gruplarıyla olan iliģkisi 40 kabile anlamına gelen Kırgız ile ifade edilir. Asya da sona eren Moğol üstünlüğü sonrasında, 1700 yılında kurulan Hokand Devletinin hakimiyetine girmiģler, Hokand ın tamamen Rusya nın hakimiyetine girmesiyle de Çarlık Rusya sının etkisi altında kalmıģlardır den itibaren Rus askeri güçlerinin iģgaliyle karģılaģan Kırgızistan da, ayaklanmalar ve kanlı müdahaleler ile geçen yılların arkasından yıllarında kesin olarak Sovyet gücü egemen olmuģtur. SSCB döneminde Kırgızistan önce 1924 anayasasıyla Rus Sovyet Federe Sosyalist Cumhuriyeti içinde Kara Kırgız Özerk Bölgesi olarak yer almıģ, müteakiben 1925 te adı Kırgız Özerk Bölgesi olarak değiģtirilmiģ ve 1926 da da Özerk Cumhuriyet olarak yeniden örgütlenmiģtir. Birliğin cumhuriyet statüsüne yükseltilmesi ise 1936 da gerçekleģmiģtir yılında Kiril alfabesinin uygulamaya konulmasıyla Sovyetler ülkede iyice egemen olmuģtur. Kırgızistan, Sovyetler Birliği nin dağılma süreci içine girmesi üzerine 15 Aralık 1990 da egemenliğini, 31 Ağustos 1991 de bağımsızlığını ilan etmiģtir. Bağımsızlıktan 2005 yılına kadar CumhurbaĢkanlığı görevini Askar Akayev sürdürmüģtür yılı içinde gerçekleģtirilen parlamento seçimlerini muhalefet milletvekillerinin üstün geleceğinin düģünülmesine rağmen Devlet BaĢkanı Akayev yanlısı milletvekillerinin kazanması, ülkede gerilimi tırmandırmıģ, muhalifler seçimlerde hile yapıldığını iddia ederek, CumhurbaĢkanı nın istifasını talep eden bir ayaklanma hareketi baģlatmıģtır. Kırgızistan ın güneyinde OĢ Ģehrinde baģlayan ayaklanma hareketi 24 Mart 2005 tarihinde BaĢkent BiĢkek e sıçramıģ vee yaklaģık 10 bin civarındaki gösterici BaĢkanlık Sarayı nı ele geçirmiģti. GeliĢmeler üzerine CumhurbaĢkanı Akayev ülkeyi terk etmiģ, Devlet BaĢkanlığı ve BaĢbakanlığa muhalefet lideri Kurmanbek Bakiyev getirilerek geçici Hükümet

9 kurulmuģtur. 10 Temmuz 2005 tarihinde gerçekleģtirilen CumhurbaĢkanlığı seçimi sonucunda Kurmanbek Bakiyev CumhurbaĢkanlığı koltuğuna oturmuģ, CumhurbaĢkanlığı adaylığından kendisi lehine çekilen Feliks Kulov u ise BaĢbakan olarak atanmıģtır yılına kadar CumhurbaĢkanlığını sürdüren Kurmanbek Bakiev e karģı Kırgıztelekom ve Severoelektro gibi stratejik iģletmelerin çok ucuza satılması, halkın kullandığı elektrik fiyatlarının iki kat arttırılması gibi son dönemlerde alınan kararlardan ve yolsuzluk yolsuzluk suçlamalarından dolayı halk arasında hoģnutsuzluklar artmaya baģlamıģtır tarihinde Talas ta muhalif grupların Vilayet binasını basıp valiyi rehin almaları ile baģlayıp, tarihinde sabah saatlerinde CumhurbaĢkanlığı hizmet binasına (Beyaz Ev) 3 km mesafede bir alanda toplanmaya baģlayan 2-3 bin kiģilik muhalif grubun öğlen saatlerinde Beyaz Ev e yürüyüģe geçmeleri ile tırmanmaya baģlamıģ ve muhalif grup Beyaz Ev'in önündeki meydanda bin kiģiye ulaģmıģtır. Hükümet binasını ele geçirmeye çalıģan protestoculara ateģ açılmıģ, 100 e yakın kiģi ölmüģtür. AkĢam saatlerinde Hükümet Evi protestocular tarafından ele geçirilmiģ, CumhurbaĢkanı Bakiyev önce ülkenin güneyine, devamında ise Beyaz Rusya ya kaçmak zorunda kalmıģtır. Geçici Hükümet BaĢkanlığına gelen Roza Otunbaeva 7 Nisan AkĢamı iktidarı tamamen ele geçirdiklerini duyurmuģtur. Söz konusu olaylarla aynı zamanda 7 Nisan akģamı ve gecesinde üzücü yağma olayları meydana gelmiģtir. 11 Nisan 2010 da ülkenin güneyinde 426 kiģinin (bazı kaynaklara göre yaklaģık kiģi/wikipedia) ölümüne sebep olan Kırgız ve Özbekler arasında çatıģmalar meydana gelmiģtir. Söz konusu olayların incelenmesine iliģkin oluģturulan Komisyon BaĢkanı olaylar için Etnik ÇatıĢma değerlendirmesini yapmıģtır. 27 Haziran 2010 tarihinde Kırgızistan da yeni anayasaya iliģkin referandum yapılmıģtır. Yeni anayasa oy verenlerin %90,57 si tarafından onaylamıģtır. Böylelikle Kırgızistan da Parlamenter Cumhuriyet kurulmuģtur. Geçici Hükümet BaĢkanı Roza Otunbaeva tekrar seçilmemek kaydıyla 31 Aralık 2011 tarihine kadar GeçiĢ Dönemi CumhurbaĢkanı olarak onaylanmıģtır. 30 Ekim 2011 tarihinde Kırgızistan da CumhurbaĢkanlık seçimleri gerçekleģmiģtir. Seçimlerde seçmen arasından sı oy kullanmıģ, oy kullananların oranı %61,28 olmuģtur. Seçimlere katılan aday sayısı 16 kiģi olmuģ ve %5 sınırını 3 aday geçebilmiģtir. Bunlar Almazbek Atambaev, Adahan Madumarov ve Kamçıbek TaĢiev dir. Seçim resmi sonuçlarına göre %62,52 oyla ilk turda Almazbek Atambaev ( SDPK Sosyal Demokrat Partisi) kazanarak Kırgız Cumhuriyeti CumhurbaĢkanı olmuģtur Siyasi ve Ġdari Durum Cogorku KeneĢ (Kırgız Cumhuriyeti Büyük Meclisi) 2005 yılında 75 Milletvekilinden oluģan 3.dönem tek Konseyli Cogorku KeneĢ çalıģmaya baģlamıģtır. Ocak 2008 den itibaren yeni anayasaya uygun olarak tamamen partilerden oluģan 4. Dönem çalıģmaya baģlamıģtır. Ancak 7 Nisan 2010 yılında meydana gelen olaylardan sonra Geçici Hükümet tarafından dağıtılmıģtır. 27 Haziran 2010 tarihinde referandum ile kabul edilen Anayasaya göre Parlamento oransal sistemine göre, 5 yıl süre ile seçilen 120 kiģiden oluģmaktadır. Seçim sonuçlarına göre bir partiye en fazla 65 koltuk verilebilir. Seçim gününden önce 21 yaģında giren ve oy hakkına sahip olan her Kırgız vatandaģı Milletvekili olabilir. Ekim 2010 da ülkede politik istikrarın sağlanması açısından büyük önemi olan Parlamento seçimleri yapılmıģtır. Seçimler sonucunda %5 ülke barajını geçen Ata-Jurt Partisi ülke genelinde %8,89 luk oy ile Parlamento da 29 koltuk, Sosyal Demokrat Partisi %8,04 oy

10 ile 26 koltuk, Ar-Namıs Partisi %7,74 oy ile 23 koltuk, Respublika Partisi %7,24 oy ile 23 koltuk ve Ata-Meken Partisi %5,6 oy ile 19 koltuk kazanmıģtır. Kayıtlı seçmenlerin %55,9 u katılmıģtır. Yürürlükteki Anayasaya göre toplam milletvekili sayısı 120 olup, Hükümetin oluģturulması için en az 60 koltuk gerekmektedir. Seçimlerden sonra Parlamentoda oluģan duruma göre Hükümetin kurulması için en az 3 partinin birleģmesi gerekmektedir. Aralık 2010 da ülkede politik istikrarı getireceği ve dolaysıyla ekonomiyi olumlu yansıması beklenen Parlamento Koalisyonu kurulmuģtur. Koalisyonu Kırgız Sosyal Demokrat Partisi, Respublika (Cumhuriyet) ve Ata Jurt Partileri oluģturmuģlardır. Kırgız Cumhuriyeti BaĢbakanı Almazbek Atambaev olmuģtur CumhurbaĢkanlık seçimleri için Koalisyon BaĢkanı, K.C. BaĢbakanı Almazbek Atambaev geçici olarak istifa ederek seçimlere katılmıģ ve kazanmıģtır. Koalisyon BaĢkanının CumhurbaĢkanı olması gerekçesi ile yeni Koalisyon kurulmasına gidilmiģ ve Kırgız Sosyal Demokrat Partisi, Respublika (Cumhuriyet) Ata Meken ve Ar-Namıs Partilerinden oluģan yeni Koalisyon oluģturulmuģtur. Sözkonusu Koalisyonun BaĢkanı ve Kırgız Cumhuriyeti nin BaĢbakanı Respublika Partisi BaĢkanı Omurbek Babanov olmuģtur. Muhalefet tek parti, Ata- Jurt partisinden oluģmuģtur yılında BaĢbakan Omurbek Babanov un yolsuzluklara karıģtığı suçlamaları ile Koalisyon dağılarak Kırgız Sosyal Demokrat Partisi, Ar-Namıs ve Ata-Meken partisinden oluģan yeni Koalisyon kurulmuģ ve BaĢbakan Cantoro Satıbaldiev olmuģtur Yürütme Kırgız Cumhuriyetinde yürütme; Hükümet ve ona bağlı Bakanlıklar, Devlet Komiteleri, Ġdari Birimler ve Yerel Devlet Yönetimleri tarafından yerine getirilir. Hükümet, Kırgız Cumhuriyeti nin üst Yürütme Organıdır. Hükümetin baģında BaĢbakan bulunmaktadır. Hükümet BaĢbakan, BaĢbakan Yardımcıları, Bakanlar ve Devlet Komite BaĢkanlarından oluģur. Parlamentodaki koltuklardan yarısından fazlasına sahip olan parti veya koalisyon Parlamentoya BaĢbakan adayını, BaĢbakan adayı ise Parlamentoya programı ve Hükümetin yapısını sunar. Hâlihazırda Bakanlar Kurulu BaĢbakan, BaĢbakan Yardımcıları ve 15 Bakandan (Bakan-Hükümet Ġdaresi BaĢkanı ile 16) oluģmaktadır. Daha önceki anayasa ile çok geniģ yetkilere sahip olan CumhurbaĢkanı nın, Parlamenter sisteme geçiģ ile birlikte, BaĢbakanı, Bakanları atama gibi önemli yetkileri elinden alınmıģ (Savunma Bakanı hariç), hesap sorma ve görevden alma prosedürleri basitleģtirilmiģtir. CumhurbaĢkanı Devletin BaĢı olup, halk birliğini ve Devlet Ġktidarını temsil eder. KIRGIZ CUMHURĠYETĠ HÜKÜMET YAPISI BaĢbakan Cantoro Satıbaldiev (Sosyal Demokrat Partisi); BaĢbakan Birinci Yardımcısı Joomart Otorbaev (Ata Meken Partisi); BaĢbakan Yardımcısı Toktokuçuk Mamıtov (Ar Namıs Partisi); BaĢbakan Yardımcısı Tayırbek SarpaĢev (Sosyal Demokrat Partisi); BaĢbakan Yardımcısı Kamila Talieva (Ar Namıs); BAKANLAR Hükümet Ġdaresi BaĢkanı - Bakan Nurhanbek Momunaliev (BaĢbakan kotası); DıĢiĢleri Bakanı Erlan Abdıldaev (BaĢbakan kotası) ĠçiĢleri Bakanı Abdulda Surançiev;

11 Adalet Bakanı Almambet ġikmamatov (Ata Meken Partisi); Maliye Bakanı Olga Lavrova (Ar-Namıs Partisi); Ekonomi Bakanı Temir Sariev (Sosyal Demokrat Partisi); Tarım ve Islah Bakanı Çıngısbek Uzakbaev (Ar Namıs Partisi); UlaĢtırma ve ĠletiĢim Bakanı Kalıkbek Sultanov (Ata Meken Partisi); Olağanüstü Durumlar Bakanı Kubatbek Boronov (Cumhuriyet Partisi); Enerji ve Sanayi Bakanı Osmonbek Artıkbaev (Sosyal Demokrat Partisi); Eğitim ve Ġlim Bakanı Kanatbek Sadıkov (Sosyal Demokrat Partisi); Sağlık Bakanı Dinara Sagınbaeva (Sosyal Demokrat Partisi); Kültür, Bilgi ve Türizm Bakanı Sultan Raev ; Sosyal Kalkınma Bakanı Kudaybergen Bazarbaev; Gençler, ĠĢ ve Ġstihdam Bakanı - Alyasbek Alımkulov (Sosyal Demokrat Partisi); Savunma Bakanı Taalaibek Ömüraliev (K.C. CumhurbaĢkanı tarafından tayin edilmiģtir); Yargı Bağımsız bir yargı sistemine sahip olan Kırgızistan da yargı organlarını Yüksek Mahkeme ve Yerel Mahkemeler oluģturmaktadır. Yüksek Mahkeme kapsamında Anayasa Konseyi bulunmaktadır. Yargı organlarının görev ve sorumlulukları Anayasa ile düzenlenmiģ olup, suçüstü yakalanma durumu hariç, hakimlerin dokunulmazlıkları vardır. 1.3.Coğrafi ve Demografik Bilgiler Coğrafi Konumu, Yer ġekilleri, Akarsular ve Göller, Ġklim-Bitki Örtüsü Kırgızistan, km² yüzölçümü ile Türkiye nin yaklaģık dörtte biri büyüklüğünde olup, tarihi Ġpek Yolu üzerinde yer almaktadır. Ülkenin doğusu ile batısı arasında 925 kilometre, kuzeyi ile güneyi arasında ise 453 kilometre mesafe bulunmaktadır. Ülkede yüksek ve karlı dağlar, derin vadiler, yüksek akıģ hızına sahip binlerce ırmak ve dağ gölleri bulunmaktadır. % 6 sı ormanlardan ve % 4,2 si buzullardan oluģan ülkenin % 93 ü deniz seviyesinden metre yüksekliktedir. Tanrı ve Altay sıradağları ülkeyi birbirinden ayrı keskin vadilere bölmekte olup, baģlıca vadiler güneyde Fergana, kuzeyde Çüu, batıda Talas ve doğuda Narın dır. Ülkede mevcut nehirden üçü 200 kilometreden daha uzun olup, 27 si 100 kilometreden uzun, 10 nehir ise yaklaģık 100 km uzunluğundadır. Yüksek dağlardan çıkan düzensiz ve yüksek akıģ hızına sahip olan nehirler ulaģıma elveriģli değildir. Elektrik enerjisi üretimi için kullanılan Narın, Tar, KurĢab, Talas, Alay, Çuy ve Kızılsu baģlıca nehirleridir. Nehir ve ırmaklar birlikte değerlendirildiğinde yaklaģık 47 km 3 lük bir su kaynağı hacmi ortaya çıkmakta, komģularıyla imzaladığı anlaģmalar uyarınca Kırgız Cumhuriyeti bunun en fazla 12 km 3 ünü kullanabilmektedir. Söz konusu 12 km 3 lük kaynağın %90 ı tarıma, %7 si sanayiye, geri kalan %3 ü ise içme suyu dahil diğer alanlara ayrılmaktadır. Ülkedeki e yakın gölün en büyük ve derini km² geniģliği ile dünyanın 2 nci en büyük dağ gölü olarak bilinen Issık Göl dür. Bunun dıģında Son Gölü ve Çatır Gölü ülkenin önemli gölleri arasındadır.

12 Ülkede dağlık yapıdan ve deniz seviyesinden ortalama metre yükseklikten kaynaklanan karasal bir iklim hüküm sürmektedir. YağıĢ az, yaz kıģ ve gece gündüz ısı farkı fazla, bitki örtüsü değiģkendir. Ortalama yıllık güneģli gün sayısı 247, yıllık ortalama yağıģ milimetredir. KıĢlar soğuk ve karlıdır. Kar genellikle Kasım ayı sonunda yağar ve Mart ayı sonuna kadar karlı hava görülebilir. KıĢ aylarında geceleri hava sıcaklığının -35 dereceye kadar düģtüğü görülmektedir. Yaz aylarında hava sıcaklığı Türkiye deki karasal iklim özellikleri ile benzerlik gösterir. BaĢkent BiĢkek teki iklim, Ankara iklimi ile benzerlik taģır Nüfus: Ülke baģkent ve 7 Ġdari Bölge ye ayrılmıģtır. BaĢkent BiĢkek e özel bir statü verilmiģtir. Ġller ve kapsadıkları Ģehirler Ģöyledir; 1. BaĢkent: BiĢkek ( kiģi) 2. Çuy ili ( kiģi) : Kant, Karabalta, Tokmak 3. Issık Göl ili ( kiģi) : Karakol, Balıkçı, Çolponata 4. Narın ili ( kiģi) : Narın 5. Talas ili ( kiģi) : Talas 6. Celalabat ili ( bin kiģi) : Celalabat, Maylısuu, TaĢkömürü, Kökyangak 7. OĢ ili ( bin kiģi) : OĢ, Kızılkıya, Sülükta, Özgön, Karasuu 8. Batken ili ( bin kiģi) : Çonkara, Haydarkan, Çek, Cahgijer 2009 yılında yapılan sayıma göre Kırgızistan ın toplam nüfusu kiģidir. Tablo1. Nüfusun YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı YaĢ % , , , , , , , ,4 80 ve üstü 0,9 BDT deki Kırgızların %88,5 i Kırgızistan da yaģamaktadır. Geri kalan Kırgızlar baģta Özbekistan ve Tacikistan olmak üzere BDT deki diğer ülkeler dağılmıģ durumdadır. 80 i aģkın etnik grubun bir arada yaģadığı Kırgızistan da nüfusun %69,6 sı Kırgız, %14,5 i Özbek, %8,4 ü Rus, %1,2 si Dungan, %1 i Uygur, %5,3 ü diğer etnik gruplar oluģturmaktadır.

13 Ülkede yerleģik Türk Nüfusu (Ahıska ve Kırım) yaklaģık olup, Kırgızistan da yaģayan Türkiye Cumhuriyeti vatandaģı sayısı yaklaģık dir. Kırgızistan daki nüfus hareketliliği ile ilgili olarak dikkate alınması gereken bir husus, bağımsızlığı takip eden dönemde hızlı bir Ģekilde Rus ve Alman etnik kökenli Kırgız vatandaģlarının ülkeyi terk etmeye baģlamasıdır yılı Mart ayında yaģanan olaylarla da güçlenen bu eğilime engel olmak ve kalifiye iģgücünün Kazakistan ve Rusya pazarlarına kaptırılmasını engellemek amacıyla 2001 yılında Rusça diline Kırgızca ile eģit statü tanınmıģtır ÇalıĢma ve ĠĢgücü Tablo2. Kırgız Cumhuriyeti nde Resmi Kayıtlara Göre Ġstihdam (Bin kiģi) (Bin kiģi) Toplam çalıģan sayısı , ,4 2243,7 Tarım, avcılık, ormancılık ,9 718,5 699,1 Balıkçılık 0 0 0,1 0,1 0,1 Madencilik ,3 14,7 17,5 Ġmalat sanayi ,0 172,6 174,6 Enerji, gaz ve su üretimi ile dağıtımı ,8 38,8 41,4 ĠnĢaat , ,1 Motorlu taģıt, ev ekipmanı ve kiģisel kullanıma yönelik cihazların ticareti ve tamiri , ,5 Otel ve restoranlar ,2 82,2 82,8 TaĢımacılık ve iletiģim ,8 144,9 147,5 Finansal faaliyetler ,2 15,8 18,2 Gayrimenkul iģlemler ve kira hizmetleri ,7 55,3 58,4 Kamu idaresi ,7 103,6 99,9 Eğitim ,1 164,3 171,9

14 Sağlık ve sosyal hizmetler ,2 79,4 74,4 Barınma, sosyal ve kiģisel hizmetler ,4 43,9 48,7 Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi Kırgızistan da çalıģmakta olan 2,2 milyon civarındaki iģgücünün %31,2 si tarım, %15 i ticaret, %10,4 ü ise sanayi sektöründe çalıģmaktadır. K.C. ÇalıĢma Bakanlığının bilgilerine göre iģsizlik oranı %8,6 dır. Ġlgili Devlet Birimlerinde kayıt olanların açısından değerlendirildiğinde iģsizlik oranı 2,4 tür. Kayıtlı iģsizlerin %52,7 si kadındır. Kırsal kesimde uzun dönemli iģsizlik %70 dolaylarındadır. Hasat dönemlerinde bu oran düģmektedir. Asgari ücret 760 som dur (16,1 Dolar). Ancak Kırgızistan genelinde bu derece düģük tutar ödenmemekte olup, söz konusu tutar vergi hesaplamalarında belirli bir büyüklük olarak kullanılmaktadır. Uygulamada BiĢkek için asgari ücret som olarak düģünmek doğru olur ( $). Haftalık çalıģma süresi 40 saattir Eğitim ve Kültür Kırgız Cumhuriyeti nde zorunlu öğrenim 9 yıldır. Esas olarak ilk-ortaokul seviyesinde Kırgızca nın kullanıldığı Kırgızistan da üniversitelerde Rusça eğitim ağırlıklıdır yılında yapılan ölçümlerde okuma yazma oranı %98,3 olarak tespit edilmiģtir. Halkın %23 ü yüksek öğrenim kurumlarından, %75,3 ü orta öğrenim okullarından mezundur. Toplam 56 yüksek öğrenim kurumu vardır. Eğitim sistemi düģük ücretler ve düģük yatırım seviyesi nedeniyle beklenen etkinlikten uzak olup, özellikle bağımsızlık sonrası yaģanan ekonomik güçlükler bunda etken olmuģtur. Kırgızistan da Manas, Atatürk Ala-Too, Ġktisat ve GiriĢimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü olmak üzere dört Türk üniversitesi, Türkiye den iģadamlarının desteklediği AraĢan Ġlahiyat Fakültesi, Anadolu Kız Meslek Lisesi, Anadolu Lisesi ve Sebat Eğitim Kurumlarına ait 14 lise eğitim vermektedirler Sosyal Göstergeler Tablo 3. Sosyal Göstergeler Ortalama Ömür Kadın Erkek 69,6 yıl 73,7 yıl 65,7 yıl Okuma Yazma Oranı (%) 98,3% Yüksek öğrenim(%) 23 Orta öğrenim(%) 75,3 Yüksek Öğretim Okul Sayısı 56

15 Yüksek Öğretimdeki Öğrenci Sayısı Hastane Sayısı 182 Doktor BaĢına DüĢen KiĢi Sayısı 405 BĠN KĠġĠYE DÜġEN Otomobil 120 Telefon 97 Televizyon 260 Mobil Telefon 1000 Bilgisayar 121 Internet Kullanıcı sayısı 580 Gelen Turist Sayısı (2012) Giden Turist Sayısı (2012) 2,5 milyon kiģi 1,1 milyon kiģi Eğitim Harcamaları / GSYĠH %7,0 Sağlık Harcamaları / GSMH %3,7 Karayolu Uzunluğu Demiryolu Uzunluğu KiĢi BaĢına Yıllık Elektrik Tüketimi Asgari Ücret km ( km asfalt) 372 km (Endüstriyel hatlar dahil değildir.) kw/saat 16,1 ABD Doları (760 Som, uygulamada ise dolar) Asgari Tüketim Bütçesi 92,1 ABD Doları (Uygulamada 300 dolar) II. BÖLÜM: KIRGIZĠSTAN IN EKONOMĠK DURUMU 2.1. Ekonomik Göstergeler Tablo 4. Sosyal göstergeler GSYĠH (Nominal) / DÜNYA SIRALAMASI 5,9 Milyar Dolar / 146. Sırada 5,8 Milyar Dolar (2012 tahmini) /151. Sırada

16 GSYĠH BÜYÜME (Reel) % 5,7 % -0,9 (2012 tahmini) KĠġĠ BAġINA GSYĠH (Nominal) Dolar / 151. Sırada Dolar / 183. Sırada (2012 tahmini) ĠHRACAT / DÜNYA SIRALAMASI Milyar Dolar / 134. Sırada Milyar Dolar / 140. Sırada (2012 tahmini) ĠTHALAT / DÜNYA SIRALAMASI Milyar Dolar /135. Sırada 4,659 Milyar Dolar / 136. Sırada (2012 tahmini) ENFLASYON ORANI % 16,5 % 2,8 (2012) DIġ BORÇ TOPLAM ĠġGÜCÜ DÜNYA BANKASI Ġġ YAPMA KOLAYLIĞI SIRALAMASI (2012) 3,6 milyar dolar 2,344 milyon 70 ĠġSĠZLĠK ORANI % 8,6 GSMH NĠN SEKTÖREL DAĞILIMI Tarım ve ormancılık % 24,8; Sanayi % 23,1; Hizmetler % 52,0 DOĞAL KAYNAKLAR BAġLICA SANAYĠ DALLARI BAġLICA TARIMSAL ÜRETĠM ĠHRACATIMIZ (2012) ĠTHALATIMIZ (2012) Doğalgaz, altın, uranyum, civa Küçük makineler, tekstil, iģlenmiģ gıda, çimento, ayakkabı, soğutucu, mobilya, elektrikli motorlar, altın, kıymetli metaller Tütün, pamuk, patates, sebze, meyve, küçük ve büyükbaģ hayvan, yün 257,477 milyon dolar 45,226 milyon dolar

17 ĠHRACATIMIZ (2013/1-4) ĠTHALATIMIZ (2013/1-4) 104,815 milyon dolar 13,084 milyon dolar 2.2. Genel Ekonomik Durum Genel durum: 1991 yılında Sovyetler Birliği nin dağılmasıyla ülke Sovyet kaynaklarından mahrum kalmıģ, varlıklar tükenmeye yüz tutmuģ, özel tüketimde düģüģ görülmüģ ve kamu harcamaları artmıģtır. Bunun sonucunda döneminde GSYĠH 1990 daki seviyesinin yarısına inmiģtir. Tüm ekonomik göstergeler kötüye gitmiģ, hiperenflasyon, artan iģsizlik ve reel gelirde düģüģ yoksulluğun artmasına yol açmıģtır yılında ulusal para tedavüle girmiģ, fiyatlar serbest bırakılmıģ, ticaret mevzuatı ile tarım sektöründe reform yapılmıģ, varlıklar özelleģtirilmiģ ve serbest bir ticaret rejimi kabul edilmiģtir. Bu sayede ekonomi 1996 yılından itibaren düzelmeye baģlamıģtır yılında yaģanan Rusya Krizi sonrasında Kırgız ekonomisi istikrara kavuģarak yılda yaklaģık %5 oranında büyümüģtür. Tarım ve madencilik sektörleri geleneksel olarak güçlü olarak tanımlanan sektörlerdir. Bunların yanı sıra, inģaat ve enerji ile ulaģtırma, ticaret ve catering gibi hizmet sektörü alanlarında da sağlıklı bir büyüme gözlemlenmektedir. Genel Ekonomik Yapı: Kırgız Cumhuriyeti Milli Ġstatistik Komitesi yayınlarına göre 1 Ocak 2012 tarihi itibariyle Kırgızistan topraklarında Ģirket (tüzel kiģi) faaliyet göstermektedir. Bunların içinde %29,4 ü Devlet Ģirketleri olup, özel Ģirketlerin payı %70,6 dir. Tüzel kiģilerin içinde büyük payı BiĢkek te yoğunlaģmıģ küçük iģletmeler almaktadır. Orta ve büyük iģletmelerin payı sırasıyla %14 ve %6,5 tir. Kırgız Cumhuriyeti GSYĠH sı, 2012 yılında Kumtor altın madeni üretimi hariç tutulduğunda %5 oranında artıģ göstermiģtir. Anılan Maden üretimi ile beraber değerlendirildiğinde GSYĠH daki azalma %0,9 olup, 6,48 milyar Dolar olmuģtur. KiĢi baģına GSYĠH Doları Ģeklinde gerçekleģmiģtir. AĢağıda Gayrisafi Yurtiçi Hasıla nın sektörel dağılım tablosu verilmektedir. Tablo Yılları Ġtibariyle GSYĠH'nın Sek törel Dağılımı GSYĠH milyon Dolar (cari fiyatlarla) Yıllar Ġtibariyle Veriler Faaliyet türü Pay Toplam 5.059, , , , , Tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 1.307, ,30 855, , ,70 17,5 Dağ madenciliği 22,8 28,7 31,6 48,3 86,93 1,3 Ġmalat Sanayii 570, ,1 993,1 807,23 12,5

18 Elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı 112,7 77,7 126, ,79 3,0 ĠnĢaat 158, ,1 288,6 366,69 5,7 Ticaret; otomobil ve özel kullanım eģyalarının tamiri ,9 744,3 950, ,67 16,2 Otel ve restoranlar 65,7 62, ,1 98,73 1,5 UlaĢtırma ve iletiģim 422,7 418,1 421,8 486,9 556,17 8,6 Finansal faaliyet 39 34,5 29,7 31,9 41,85 0,6 Gayrimenkul mallar ile yapılan iģlemler, kira ve tüketicilere sunulan hizmetler ,7 202,2 232,4 265,64 4,1 Devlet Ġdaresi 214,9 287,3 260,5 321,1 329,67 5,1 Eğitim 221,5 216,1 203,3 298,4 386,01 6,0 Sağlık ve sosyal hizmetler 96,2 74,3 106,4 139,7 171,71 2,7 Kamu, Sosyal ve Özel servisler 82,5 84,6 94,8 121,3 122,42 1,9 Mallar üzerinden tahsil edilen net vergiler 668,4 509,7 486,4 679,5 869,32 13,4 Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi Tablodan görüleceği üzere GSYĠH ye önemli katkıyı tarım, ticaret, vergiler ve imalat sanayisi sağlamıģtır. GSYĠH nın yapısnda hizmet üretimi mal üretiminden daha fazla olmuģtur. Ġlgili tablo aģağıda yer almaktadır. Tablo 6. Gayrisafi Yurtiçi Hasılanın Yapısı (Cari piyasa fiyatları ile) Milyon Som Milyon USD Pay Cari piyasa fiyatlarıyla GSYĠH , , ,1 4616,6 5919,1 6475,5 100 Mal üretimi 92427, , ,7 2011,0 2580,4 2587,3 40,0

19 Hizmet üretimi 97397, , ,2 2119,2 2659,3 3018,9 46,6 Satılan mal ve hizmetlerden net vergiler (sübvansiyonlar hariç) 22352, , ,2 486,4 679,5 869,3 13,4 Kaynak: K.C. İstatistik Komitesi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla yapısında 2012 yılında Mal üretimi %40, Hizmet üretimi 46,6 olarak dağılım göstermiģtir. Vergi gelirleri ise %13,4 olmuģtur. Kırgızistan da 2012 yılında ortalama asgari tüketim bütçesi 92,3 Dolar olarak ölçülmüģtür yılına kıyasla sözkonusu göstergede %1,1 lik azalma olmuģtur yılında enflasyon oranı %5,7 olurken, 2012 yılında %7,5 olmuģtur yılında gıda ürünleri ve alkolsüz içecekler kaleminde fiyat artıģı % 4,5 Ģeklinde gerçekleģmiģtir. Bu kalemde en büyük artıģlar taze meyveler (%27), balık (%20), ekmek (%18,4), un (%16,3) süt ve süt ürünlerinde (%11,6) olmuģtur. Gıdai olmayan ürünler ve hizmetler kalemlerinde fiyat artıģı eģit seviyede %9,8 olarak gerçekleģmiģtir. Hizmetler kaleminde ise yıllık fiyat artıģı 9,8dir. Tablo 7. K.C. Fiyat Endeksleri 2012 Tüketici fiyatları endeksi 120,1 Mallar 121,3 Gıda ürünleri 131,6 Gıda dışı ürünler 109,8 Hizmetler 100,6 Kaynak: K.C. İstatistik Komitesi AĢağıda mal ve hizmet türlerine göre bir önceki döneme yüzde olarak tüketici fiyatları endeksleri tablosu sunulmaktadır. Tablo 8. Tüketici fiyatları endeksi Mal ve Hizmet Türlerine Göre Tüketici Fiyatları Endeksi (%) Tüm mallar ve paralı hizmetler 106,8 108,0 116,6 102,8 Gıda ürünleri ve alkolsüz içecekler 101,1 106,5 125,0 95,09 Alkollü içkiler ve tütün ürünleri 107,6 107,8 111,4 109,5 Gıda olmayan ürünler 113,4 111,4 110,7 110,1

20 Hizmetler 118,1 107,2 111,6 110,2 Gıda ürünleri ve alkolsüz içecekler 101,1 106,5 125,0 95,9 Ekmek ürünleri ve tahıllar 93,0 100,8 126,9 92,5 Et 105,5 110,3 133,9 106,7 Balık 111,4 109,8 112,1 118,4 Süt ürünleri, peynir ve yumurta 103,7 101,1 112,7 106,0 Hayvansal ve bitkisel yağlar 86,1 110,0 127,7 99,3 Meyveler 117,2 107,0 119,1 99,0 Sebzeler 95,7 95,1 127,9 75,8 ġeker, jem, bal, çikolata ve Ģekerleme 120,4 120,6 117,7 93,7 Diğer gıda ürünleri 107,2 104,3 109,8 105,0 Alkolsüz içecekler 120,8 113,3 115,7 105,5 Alkollü içkiler ve tütün ürünleri 107,6 107,8 111,4 109,5 Alkollü içecekler 109,8 106,4 107,1 109,2 Tütün ürünleri 103,3 111,5 123,3 110,0 Giyim ve ayakkabı 109,3 111,0 116,5 113,4 Giyim 111,0 113,2 117,8 112,2 Giyim üretimi için gereken malzemeler 138,8 122,9 107,5 111,7 Üst giyim 110,0 113,0 118,3 112,2 Erkek giyimi 110,7 114,4 121,5 110,3 Bayan giyimi 113,1 114,1 115,7 112,7 Çocuk ve bebe giyimi 105,6 109,6 118,3 113,6 Diğer giyim aksesuarları 112,1 107,6 112,5 114,5 Giyim temizleme, bakım ve kira 120,5 112,8 122,4 113,6 Ayakkabı, tamir dahil 106,3 106,3 113,3 115,6 Ayakkabı 106,1 106,3 113,0 115,6

21 Erkek ayakkabı 105,0 104,3 115,3 116,4 Bayan обувь 105,5 109,1 112,9 115,9 Çocuk ayakkabısı 107,9 104,4 111,5 113,2 Ayakkabı tamiri 117,8 107,4 126,2 114,0 Konut hizmetleri, su elektrik, gaz ve diğer yakıt türleri 119,3 113,3 101,1 106,2 Konut kirası 127,3 100,5 105,3 109,1 Konut tamiri ve bakımı için malzemeler 104,3 108,4 112,0 111,0 Su 117,0 131,7 108,4 104,6 Elektrik, gaz ve diğer yakıt türleri 121,7 113,9 100,0 105,8 Gaz 153,5 110,4 101,4 104,2 Katı yakıt 111,3 99,6 104,8 111,3 Isı enerjisi 129,5 168,4 96,4 100,2 Ev gereçleri ve ev elektroniği 115,3 106,3 110,3 111,4 Mobilya ve yer kaplamaları 109,6 104,4 111,4 109,4 Mobilya ve ev gereçleri 109,2 105,4 111,4 104,9 Halı ve yer kaplamaları 110,2 103,2 112,9 116,5 Ev tekstil ürünleri 138,4 112,8 109,2 113,0 Ev elektroniği 105,6 102,8 107,7 113,5 Büyük ev elektroniği 105,6 102,1 106,9 111,4 Küçük ev elektroniği 106,9 104,2 111,0 125,3 Cam ürünler yemek takımları, kapkacak 113,4 107,8 110,0 111,0 Küçük çeģitli aletler 106,4 104,6 116,6 113,3 Kısa ömürlü evde kullanılan malzemeler 120,9 107,4 110,3 110,8 Sağlık 108,4 123,0 110,0 111,7 Ġlaçlar ve tıbbi donanım 108,9 117,6 111,9 109,0 Tedavi hizmetleri 107,3 132,5 106,9 114,6

22 UlaĢtırma 108,7 107,2 108,2 107,3 Araç satın alımı 115,2 107,1 102,9 99,9 ġahsi araçların kullanımı 81,3 134,5 105,5 104,2 Yakıt ve yağ ürünleri 79,6 140,4 105,8 ġahsi araçların teknik servisi ve tamiri ,4 Nakliye hizmetleri 112,7 104,7 111,3 110,8 ĠletiĢim 94,2 100,9 101,5 100,6 Posta hizmetleri 118,4 100,0 100,0 112,0 Telefon ve faks hizmetleri 92,4 101,0 101,4 100,5 Dinlenme ve kültür faaliyetlerinin organizasyonu 108,5 115,8 116,2 110,0 Görsel iģitsel donanım ve foto cihazları 102,1 121,0 111,3 107,9 Dinlenme için diğer mal ve donanım 113,4 112,7 108,3 114,2 Kültür faaliyetlerinin organizasyonuna iliģkin hizmetler 114,6 108,6 111,4 Gazete, kitap ve kırtasiyecilik ürünleri 111,6 116,3 124,0 110,9 Eğitim 125,4 102,8 110,8 112,4 Restoran ve oteller 122,7 109,3 117,0 116,5 Sosyal beslenme 122,9 109,1 117,2 115,6 Otel hizmetleri 118,1 113,7 111,8 113,3 ÇeĢitli mal ve hizmetler 122,3 112,5 112,9 107,3 ġahsi hizmet 125,7 112,8 113,3 108,0 BaĢka kategorilerde yer almayan Ģahsi kullanım eģyaları 116,2 114,0 114,9 109,0 Diğer kategprilerde yer almayan hizmetler 104,7 99,9 101,6 87,2 Kaynak: KC Merkez Bankası 2012 yılı baģında 46,48 som/abd Doları olan döviz kuru, yıl sonunda %2 artarak 47,40 som/abd Dolarına yükselmiģtir. Yıllık ortalama döviz kuru 2012 yılında 2011 yılı ortalamasına göre %1,8 oranında artarak 47 som/abd Doları olmuģtur.

23 Devlet Bütçesi: 2012 yılında Devlet Bütçesi GSYĠH nin % 6,6 oranında açık vermiģ olup, söz konusu açık 430,5 milyon ABD doları Ģeklinde gerçekleģmiģtir yılında Bütçe gelirleri 87 milyar som (1,85 milyar Dolar) olup, 2011 yılına kıyasla %11,7 oranında artmıģtır. Bütçe gelirlerin GSYĠH ye oranı %28,6 olup, %73,5 i vergilerden oluģmuģtur. Vergilerden sağlanan gelirlerin önemli kısmını Katma Değer Vergisi % 40,3, uluslararası ticaret ve iģlemlerden vergiler (gümrük vergileri) %14,8, oluģturmuģtur. Bütçenin gider kısmı ise GSYĠH nin %35,2 oranında, 107 milyar som (2,28 milyar Dolar) seviyesinde gerçekleģmiģtir. Bütçe giderlerinin %20,7 si Ekonomik faaliyetlere iliģkin Devlet hizmetlerine, %20,2 si Eğitime, 16,3 ü Sosyal Güvenliğe, %10,6 sı Sağlık sektörüne, 10,2 si Genel amaçlı Devlet Hizmetlerine olmuģtur. Kırgız Cumhuriyeti nin dıģ borcu büyük ölçüde dıģ finansmanla gerçekleģtirilen kamu yatırımı programları nedeniyle 1999 yılından bu yana yüksek bir seviyede seyretmektedir yılında da 2,8 milyar dolara olan dıģ borç 2012 yılında 3 milyar dolara ulaģmıģtır. Kırgız Cumhuriyeti nin iç borcu 274 milyon Dolardır. Kırgız Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı verilerine göre toplam Devlet borcu tarihi itibariyle 3,3 milyar Dolardır. Tablo 9. Devlet Borcu ĠÇ BORÇ Bin Dolar* KISA VADELĠ MENKÜL KIYMETLER Hazine bonoları UZUN VADELĠ MENKÜL KIYMETLER Hazine borçları Devlet tahvilleri (2 yıl süreli) Yenilenen Hazine bonolar Devlet tahvilleri (3 yıl süreli) Aktarmalı bonolar (Elbank'ın mevduat sahiplerine borçları) 737 HALK TASARRUFLARININ ENDEKSLENMESĠ TOPLAM ĠÇ BORÇ DIġ BORÇ ĠKĠLĠ, MUAFĠYETLĠ Çin Eksimbankı

24 Nateksis Bank (Fransa) Japon Uluslararası ĠĢbirliği Bankı KfB Bankı (Almanya) Kore Eksimbankı Arap Ekonomik Kalkınma Küveyt Fonu Rusya Suudi Kalkınma Fonu 182 Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ĠKĠLĠ MUAFĠYETSĠZ Beyaz Rusya 69 Danimarka Ġhracat Kredi Bankası Germes Kreditverziherungs-AktingezelĢaft (Almanya) Rusya Türk Eksimbank 0 ÇOK TARAFLI MUAFĠYETLĠ Uluslararası Para Fonu Petrol Ġhraç Eden Ülkeler Örgütü (ОPEC) Asya Kalkınma Bankası Uluslararası Kalkınma Derneği (IDA) Ġslam Kalkınma Bankası Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) Küzey Kalkınma Fonu ÇOK TARAFLI MUAFĠYETSĠZ Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası ġartli YÜKÜMLÜLÜKLER** 0 Avrupa Ġmar ve Kalkınma Bankası*** 0

25 TOPLAM DIġ BORÇ TOPLAM DEVLET BORCU Kaynak: K.C. Maliye Bakanlığı * Hesaplamalar için tarihli Merkez Bankası kuru 1 Dolar = 47,4012 som ** K.C. Hükümet garantisi ile alınan krediler *** Merkez Bankası Tarafından alınan krediler Kalkınma Planları: yılları planı içinde istikrarlı kalkınmaya önemli yer verilmiģtir. Orta vadede ekonomi politikasının ana hedefleri: - Bütçe açığı, dıģ borç ve enflasyonun azaltılması yoluyla makroekonomik istikrara ulaģılması, - Ekonomiye vergi yükünün eģit seviyede dağıtımı, altyapı için dıģ ve iç yatırımların çekimi, iģ ve yatırım Ģartlarının iyileģtirilmesi, bölgesel ekonomi sistemine ekonominin entegre edilmesi, ekonominin ana sektörlerinin kalkınması için yapısal reformların gerçekleģtirilmesi (enerji, dağ madenciliği, tarım ürünlerini iģleme, ulaģtırma, finansal sektör v.s.) yolları ile ekonomik büyümenin desteklenmesi, - Ülkenin sosyal ekonomik kalkınması için konulan hedeflere ulaģılması için ortalama en az %7 lik büyümenin sağlanması. Bu hedefe ulaģım, ekonomik kalkınmaya tam destek verilmesine yönelik makroekonomik politikanın sıkı koordinasyonuna ulaģılmasını ve sürdürülmesini talep etmektedir; - Ġç üretim hacminin yükseltilmesi ve tarım ve hayvancılıkta verimliliğin arttırılması ve yeterli düzeyde Devlet rezervlerin oluģturulması yolu ile gıda güvenliğinin sağlanması, Makroekonomik istikrara ulaģılması için aģağıdaki rakamsal göstergeler belirlenmiģtir; Parametre: Yıllık ortalama reel GSYĠH artıģı Gösterge: %7 üstünde Enflasyon 2015 ten itibaren %5-%7 Bütçe açığı Devlet dıģ borcu GSYĠH nin %5 ini geçmeyecek GSYH nin %60 ını geçmeyecek Kalınma Planı na göre; kalkınmadaki BaĢ Rol özel sektöre düģecektir. Hükümetin amacı özel sektörün geliģmesine tüm Ģartları oluģturma olacaktır. 2.3.Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Ülkenin büyük bölümü yüksek steplerden oluģtuğu ve ekilebilir alanların toplam yüzölçümüne oranı %7 olduğu için tarım sektöründe hayvancılık ön plana çıkmaktadır. Üretim daha çok alçak vadilerde yoğunlaģmıģ bulunmaktadır. Tarım sektörü, sanayi üretiminin fazla olmaması nedeniyle açığa çıkan iģgücünün istihdam edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Kırgızistan da özel iģletmeler tarımsal

26 üretimin %40 ını gerçekleģtirmekte, kamu iģletmelerinin üretime katkısı %5 düzeyinde olmakta, üretimin %55 i ise evlerde kiģisel giriģimlerle gerçekleģtirilmektedir. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık sektörünün GSYĠH daki payı 2012 yılında %17,5 tir. Sözkonusu sektörün 2012 yılındaki üretiminde bir önceki yıla kıyasla %1,2 lik bir artıģ olmuģtur. Sektörün toplam üretim hacminde hayvancılık sektörünün payı %47,8, tarımcılığın %50,5, hizmetlerin %1,6, avcılık ve ormancılığın payı ise %0,1 olmuģtur. Tablo 10. Kırgız Cumhuriyeti nde BaĢlıca Tarım Sektörü Üretimi 2012 / Bin ton 2011 DeğiĢim Buğdaygiller 1333,8-10,2 Ham pamuk 84,7-16,4 Tütün 7,4-25 Şeker pancarı 102,0-35,8 Yağ özlü bitkiler 58,6 3,4 Patates 1312,7 4,8 Sebzeler 865,9 5,5 Kavun, karpuz 193,3 27,5 Meyve ve yemişler 222,7 103,6 Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi Bağımsızlık sonrası dönemin koģullarından derinden etkilenen tarım sektöründe tarım makinesi yedek parça ve ekipman eksiği ile gübre açığı da ortaya çıkmıģtır. Bağımsızlığa kadar diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden temin edilmekte olan söz konusu girdiler, doğal olarak bağımsızlık ertesi dönemde piyasa koģullarından temin edilmeye baģlanmıģ ve fiyatlar üzerinde yükseltici etkisi olmuģtur. Tarım sektörünün diğer sektörlerle ortak sıkıntısını bankacılık sistemindeki yetersizlik nedeniyle yaģanan finansman sorunları oluģturmaktadır. Tablo 11. Kırgız Cumhuriyeti nde BaĢlıca Hayvancılık Sektörü Üretimi 2012 / ton 2011 DeğiĢim Kesimlik hayvan ve kanatlı (canlı ağılığı) ,7 Süt ,8

27 Yumurta (bin adet) ,1 Yün ,1 Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi Kırgızistan ın sadece %4 lük kesimi ormanlık alan olarak kabul edilmekte, tamamı Devlete ait olan bu alan ülkenin kereste ihtiyacını karģılamaya uygun olarak değerlendirilmemektedir. Ülkede en çok bilinen ürün Celalabat Ceviz ormanlarıdır. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık setörlerinin ürünleri olan sebze meyve, canlı hayvan ve ceviz Kırgızistan ın önemli ihraç kalemleridir. Uzmanların görüģleri sözkonusu ürünlerin ihracatı istatistiğe tam olarak yansıtmadığı yönündedir. Tarım ürünleri iģleme sektörü ise hem ülke içi ve özellikle de Kazakistan ve Rusya ya ihracat açısından cazip yatırım alanıdır Sanayi SSCB nin dağılmasının ardından Kırgız ekonomisi üretim kayıpları nedeniyle ciddi sorunlarla karģılaģmıģtır. Bugün itibariyle de sanayi sektörü Sovyet zamanındaki üretim hacimleri seviyesinden uzak olduğu söylenebilir. Sanayi üretiminin en önemli alt sektörü gıda iģleme sanayisidir. Madencilik, gıda iģleme sektörü ve hazır giyim sektörleri aynı zamanda en cazip yabancı yatırım alanları olmuģtur. Kırgızistan da sanayi üretim hacmi 2012 yılında %20,2 oranında azalmıģ ve 2,85 milyar dolar civarında gerçekleģmiģtir. Söz konusu azalma Kırgızistan sanayi sektörü ve ekonomisi için çok büyük önemi taģıyan, Kumtor madeni iģleten Ģirketlerin üretimindeki azalmadan oluģmuģtur. Kumtor altın madeninde gerçekleģtirilen üretim göz ardı edildiğinde ise %6,1 lik artıģ kaydedildiği görülmektedir. Tablo 12. Yıllar Ġtibariyle Sanayi Sektöründe Üretim Hacmi (Milyon $) Pay Toplam 2 267, , ,9 2847,3 100,0 Madencilik 54,9 56,9 83,7 147,3 5,2 Ġmalat Sanayi 1 845, , ,8 2175,9 76,4 Elektrik, gaz ve su üretim ve dağıtımı 367,4 471,0 536,4 524,1 18,4 Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi 2012 yılında sanayi üretiminin yaklaģık 2,9 milyar Dolara tekabül eden %76,4 ü imalat sektörü kaynaklı olmuģtur. Ġmalat sektöründeki artıģ tekstil ve konfeksiyon, diğer metal olmayan mineral ürünler, metalurji ve hazır metal ürünler ve elektrik üretimi ve dağıtımı sektörlerinde meydana gelen artıģlardan kaynaklanmıģtır. AĢağıda bir önceki yıla yüzde olarak imalat sanayisi ürünleri fiziksel hacminin endeksleri yer almaktadır.

28 Tablo 13. Ġmalat sanayisi ürünleri fiziksel hacim endeksleri (Milyon $) TOPLAM 111,9 79,8 Kumtor madenini iģleten Ģirketler hariç 118,8 106,1 Dağ madenciliği sanayisi 124,6 122,5 Yakıt Enerji yeraltı kaynaklarının çıkarımı 117,7 108,8 Yakıt enerji hariç yeraltı kaynaklarının çıkarımı 150,0 170,0 Ġmalat Sanayi 109,8 72,8 Gıda ürünlerinin üretimi 97,6 103,5 Tekstil ve konfeksiyon üretimi 149,5 112,5 Deri, deriden ürünler ve ayakkabı üretimi 76,6 78,0 Ağaç iģleme ve ağaçtan ürünlerin üretimi 74,9 99,0 Seluloz-kağıt üretimi, matbaacılık faaliyeti 111,5 132,2 Petrol ürünleri ve nükleer maddelerin üretimi 79,3 99,5 Kimyasal üretim 160,0 122,7 Lastik ve plastik ürünlkerinin üretimi 115,5 76,2 Metal olmayan mineral ürünlerin üretimi 122,4 116,4 Metalurji üretimi ve hazır metal ürünlerin üretimi 103,6 56,0 Makina ve donanım üretimi 170,0 66,5 Elektrik, elektronik ve optik donanım üretimi 83,0 101,3 Nakilye araçları ve donanımları üretimi 160,0 108,8 Diğer üretim sektörleri 93,4 100,8 Elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı 122,4 105,2 Kaynak: K.C. İstatistik Komitesi

29 2.5. ĠnĢaat Sovyetler Birliği dağılımından itibaren 2005 yılına kadar inģaat sektöründe durgunluk yaģanmıģ, Uluslararası kuruluģlar tarafından finanse edilen büyük projeler dıģında pek inģaat yapılmamıģtır yılından itibaren canlanmaya baģlayan konut inģaatları sektörüne 2008 Dünya Finans krizi ve 2010 yılında Kırgızistan da meydana gelen malum olaylar olumsuz katkılarını sağlamıģtır yılında inģaat sektörünün toplam üretimi 1,2 milyar Dolar olup, 2011 yılına kıyasla % 17,3 oranında artmıģtır. ĠnĢaat sektöründe ana sermayeye yapılan yatırımların seviyesinde %21,5 artıģ yaģanmıģ ve 1,3 milyar dolar olmuģtur. Tablo 14. Finansman Kaynaklarına Göre Yatırımların Yapısı (Bin $) Pay Ana sermayeye yatırımlar Ġç yatırımlar Devlet bütçesinden , , , ,0 100, , , , ,0 67, , , , ,8 Yerel bütçelerden , , , ,7 1,0 KuruluĢ ve Ģirketlerden , , , ,3 37,0 Banka kredili , , , ,4 0,5 Halktan DıĢ yatırımlar Yabancı kredi , , , ,2 23, , , , ,0 32, , , , ,0 19,8 Doğrudan yabancı yatırımlar , , , ,6 9,0 Yabancı hibe ve yardımlar , , , ,1 3,8 Kaynak: KC İstatistik Komitesi 2011 yılına kıyasla 2012 yılında tarım, avcılık ve ormancılık sektörleri ve inģaat sektörüne yapılan yatırımların miktarı %0,1 oranında artmıģtır. Madencilik sektörüne yapılan yatırımlar %60 lık artıģ mevcuttur. Ġmalat sanayisindeki ana sermayeye olan yatırımlarda 3

30 katlık artıģ kaydedilmiģtir. Elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı sektöründeki yatırımlarda 2,7 katlık artıģ bulunmaktadır. Ticaret, araba, ev eģyaları ve Ģahsi kullanım eģyaları tamiri sektöründeki artıģ %90 dır. Otel ve restoran inģaatlarında %2,9 luk azalma olmuģtur. UlaĢtırma ve iletiģim sektörüne yapılan yatırımlardaki azalma %36,1 Ģeklinde gerçekleģmiģtir. Büyük ve orta çaplı Devlet inģaat projeleri için bütçede yeteri kaynak bulunmadığından dıģ finansman kaynaklarından istifade edilmekte olup, proje tarihlerinin belirlenmesi, istenilen müteahhidin seçilmesi gibi konularda bağımsız hareket edilmesini engelleyici faktör olmaktadır. Konut inģaatı seköründe artan talep ile birlikte müteahhitler ilgili mevzuatlardaki engeller ve bürokrasi ile karģılaģmaktadırlar. Bu kapsamda yatırımcıların belirli bir iģe baģlamadan önce kalifiyeli Hukuk uzmanları ile birlikte mevzuat açısından ön araģtırma yapmalarının faydalı olacağı düģünülmektedir UlaĢtırma ve Telekomünikasyon Kırgız Cumhuriyeti nde bulunan kilometre kara yolunun kilometresi asfalt, 140 kilometresi otobandır. BaĢkent BiĢkek çevresindeki yollar genel olarak iyi durumda olup, diğer bölgelerdeki karayollarının önemli ölçüde bakıma ihtiyacı bulunmaktadır yılında her türlü taģıma araçları ile taģınan yüklerin toplam hacmi 39,5 milyon ton olmuģ ve 2011 yılına göre %4,5 artmıģtır. TaĢımada karayolunun payı %96 olmuģtur. Demiryolu taģımasında 8,3 lük artıģ kaydedilmiģtir. Yolcu taģıma hacmi ise 603 milyon kiģi olmuģtur. Ülke genelinde toplam 370 kilometrelik demiryolu bulunmaktadır yılı baģında Kırgızistan, Özbekistan ve Çin Halk Cumhuriyeti ni birbirine bağlayacak büyük bir demiryolunun inģa edilmesi üzerinde Çin ile mutabakata varılmıģ olup, detayları halen görüģülmektedir. Çin in dar enli raylarının inģaatına diretmesine karģılık Kırgız tarafı BDT ülkeleri karģısında geniģ enli rayları inģa zorunluluğu bulunduğunu ifade etmektedir. Halihazırda açıklığa kavuģmayan konu Kırgız tarafından finansman konusudur. AĢağıda bu demiryolu projesine iliģkin genel bilgiler yer almaktadır. Proje süresi Planlanan vergi gelirleri Hammade kaynaklarına ihtiyaç hacmi Ġstihdam KiĢilerden alınan gelir vergisi- 1,06 mln Dolar; Sosya Fon - 2 mln Dolar Beton bin m3; Çakıl bin m3; Çimento bin ton Değer 1 milyar 886 milyon som. Yapımda 10 bin kiģi istihdam edilecek, demiryolunun iģletilmesinde ise 3500 kiģi.

31 Yatırım kaynakları Planlanan inģaat hacmi Proje bedeli Teknik Ekonomik KeĢif Hazırlayanlar DıĢ kaynak Magistralin uzunluğu 268,4 км; 48,9 km uzunluğunda 48 tonel; 20,9 km uzunluğunda 95 köprü; 5 devriye, 4 istasyon. 2 milyar Dolar 5 milyon Dolar UlaĢtırma ve ĠletiĢim Bakanlığı, Kırgızdemiryolu Devlet ġirketi Halihazırda ülkede faaliyet gösteren BiĢkek Manas ve OĢ havaalanları uluslararası niteliklidir. Ülkedeki boru hattı sisteminin yetersizliği yakıt dağıtımında etkinliğin sağlanamamasında önemli bir etkendir. Ülkede 367 kilometre uzunluğunda doğal gaz hattı ve 13 kilometre uzunluğunda petrol hattı bulunmaktadır. Telekomünikasyon altyapısı Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası finansmanı ile modernize edilmiģtir. Devlet tarafından iģletilen Kırgıztelecom piyasada tekel pozisyonundadır. Piyasada 6 adet mobil telefon operatörü faaliyet göstermektedir. Bunlar abone sayılarına göre sırasıyla Sky Mobile, Megacom, Fonex, Katel, Nexi, Nur Telekom dur. Devlet ĠletiĢim Ajansının bildirisine göre halihazırda Kırgızistan halkının %118 (6,3 milyon abone) cep telefonu iletiģim servisini kullanmaktadır. Ancak bir abonenin iki farklı telefon operatörün sim-kartlarını kullandığı durumlar gözönüne alındığında bu rakamların biraz daha düģük olması gerektiği düģünüllmektedir. Ġnternet kullanımı yaygınlaģmaktadır. Yine aynı makamın bildirisine göre internet kullanıcıların sayısı 2012 yılında 3,2 milyona yükselmiģ olup, ülke genelinde dağılımı açından Çüy bölgesinde yoğunlaģtığı görülmektedir. 2.7.Ticaret 2012 yılında tüketici piyasasında toplam iģlem hacmi %11,1 lik artıģ ile 6 milyar dolar olarak gerçekleģmiģtir. Tablo 15. Tüketici piyasasında toplam iģlem hacmi milyon $ Pay Toplam 5 356, ,6 100 Otomobil, motorsiklet ve onların 156,9 194,6 3,2