TASARIM EĞĠTĠMĠNDE DEĞĠġEN DĠNAMĠKLER: EVRENSEL TASARIM KAVRAMI

Transkript

1 1774 Özet TASARIM EĞĠTĠMĠNDE DEĞĠġEN DĠNAMĠKLER: EVRENSEL TASARIM KAVRAMI Yrd.Doç.Dr. Şenay Boduroğlu Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yrd.Doç.Dr.Füsun Seçer Kariptaş T.C.Haliç Üniversitesi Arş.Gör. Esin Sarıman Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi İçinde bulunduğumuz yüzyılda fiziksel çevrenin, toplumun tüm bireyleri için adil olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda mekânın engelleyici nitelikleri günlük yaşamın tüm alanlarındaki eylemleri etkilediklerinden, yaşanılabilirlik açısından büyük önem taşımaktadır. Bugünkü yaşam çevrelerimiz, önemli bir bölümü fiziksel olan ciddi engeller içermektedir. Bu engeller belirli olanakların bulunmaması anlamında olabileceği gibi var olan olanaklara erişilememesi anlamında da ortaya çıkabilmektedir. Amerika Birleşik Devletleri nde Evrensel-Universal, Avrupa ülkelerinde Kapsayıcı- Inclusive olarak adlandırılan tasarım yaklaşımı farklı ölçülere ve yeteneklere sahip engelli olan veya olmayan insanlar, çocuklar ve yaşlıların ürünleri ve çevreleri kullanım yollarını eşitlemeyi amaçlamaktadır. Eşit statü, eşit davranış ve eşit değer evrensel tasarımın fikirlerinin merkezidir. Yaşam kalitesinin yükseltilebilmesi evrensel tasarım anlayışının yaygınlaştırılması ve daha etkin hale getirilmesi ile mümkün olacaktır. Bunun da yolu Evrensel Tasarım kavramını tasarım eğitimi veren bütün birimlere dahil etmekten geçmektedir. Eğitimleri süresince öğrenciler, görme, algılama, düşünme, inceleme, irdeleme, fikir geliştirme, araştırma ve karşılaştırma yöntemleri ile tasarım becerilerini geliştirirler. Bu eğitim sisteminin evrensel ölçütlere ve çağın gerektirdiği bilgi donanımına ulaşması sağlanmalıdır. Bildiri kapsamında Evrensel Tasarım kavramı anlatılacak ve tasarım eğitimindeki yeri irdelenecektir. Anahtar Kelimeler: Engelsiz Fiziksel Çevre, Evrensel Tasarım, Herkes İçin Tasarım GĠRĠġ Geleneksel olarak tasarımcılar ortalama insan kavramıyla tasarım yapma eğilimindedirler. Yapılanmış çevrenin tasarımında da ölçütler oluşturulurken bu ortalama insan ölçütleri ve kapasiteleri dikkate alınmaktadır. Ülkemizdeki tasarımcılar Türk insanının ölçülerine uygun bilimsel bir boyutlandırma kullanmamakta, genellikle Alman insanları göz önüne alınarak yapılmış bir çalışma olan Neufert i veya yine yurtdışı kaynaklı kitaplarda yer alan ölçüleri aynen ya da kısmen alarak tasarımlarını yapmaktadırlar. Ancak gerçekte böyle bir insan modeli veya bu standartlara birebir uyabilecek bir kullanıcı yoktur. İnsanlar hareket kapasiteleri, görme, işitme yetenekleri ve ergonomik ölçüleri açısından farklılık gösterirler. Bütün bunların ötesinde tekerlekli sandalye kullanıcılarına yönelik tasarımlarda ölçütler daha karmaşık olabilmektedir. Bu nedenle kişilerin farklı ihtiyaçları için farklı tasarımlar yapmak yerine herkes tarafından kullanılabilir ürünler tasarlamanın önemi anlaşılmaya başlamıştır. Gelişen teknoloji ile birlikte insanların daha uzun süre ve daha bağımsız olarak yaşamaya başlamaları ortalama ergonomik ölçülere dayalı geleneksel tasarım anlayışının yeniden ele alınmasını ve yapılı çevrenin evrensel olarak daha kullanılabilir olmasını sağlayan yeni bir tasarım yaklaşımının gerekliliğini ortaya koymaktadır. EVRENSEL TASARIM KAVRAMI Yapılaşmış çevre, bina iç mekânlarından kentsel dış mekânlara hatta kenti çevreleyen doğa parçalarına kadar zincirleme bir yapı göstermektedir li yıllarla birlikte bazı tasarımcılar ve sayıları çok az da

2 1775 olsa onları destekleyenler, yaşa veya yeteneğe bakmaksızın herkes için daha kullanılabilir ürünler ve çevreler tasarlamanın önemini kavramaya başlamışlardır. Bu sayede son yıllarda yapılarda ve dış mekânlarda fonksiyonellik adına devam eden gelişimler yaşanmıştır. Bu yapı içinde yer alan her türlü mekânın işlevini yerine getirebilmesi, kullanıcılarına yönelik tasarlanmasının yanı sıra erişilebilir, kullanılabilir ve yaşanabilir olmasına bağlıdır. Engellere sahip olmayan, uygun tasarlanmış fiziksel çevrede, herkes tarafından kullanılabilirlik sağlanmış olur. Herkes tarafından kullanılabilir mekanlar, ulaşılabilir-erişilebilir, engelsiz mekanlardır. Gelişmiş ülkelerde engelsiz fiziksel çevrelerin elde edilmesinde ulaşılabilir-engelsiz tasarım, uyarlanabilir tasarım ve evrensel tasarım kavramları sırasıyla gelişmiştir. Ürünler ve çevrelerdeki ulaşılabilirliği elde etmede kullanılan bu kavramlardan evrensel tasarım kavramının ayrımını yapmak önemlidir. Engelsiz-Ulaşılabilir tasarım ürünlerin ve yapıların engelli insanlar tarafından kullanılabilir ve ulaşılabilir olması anlamına gelmektedir. Uyarlanabilir tasarım özel kullanıcıların ihtiyaçları için kolaylıkla adapte olabilen özellikleri taşıyan ürünler ve çevrelerin tasarımıdır. Uyarlanabilir tasarım çözümlerinin ayırt edilen özelliği ürün ve çevreyi daha kullanılabilir yapmak için var olan ürün ve çevreye uyarlama ve ilave etme zorunluluğunun olmasıdır. Evrensel tasarım ise ürünlerin ve yapıların engelli insanları da kapsayan herkes tarafından kullanılabilir ve ulaşılabilir olması anlamına gelmektedir. Engelsiz-Ulaşılabilir tasarım engelli insanlar için ayrı kolaylıklar sağlama eğilimine sahiptir, mesela girişte merdivenin yan tarafında rampa başlatılması veya tekerlekli sandalye ile ulaşılabilen tuvalet kabinleri engelsiz-ulaşılabilir tasarıma örnek gösterilebilir. Diğer taraftan evrensel tasarım hem engelli insanlara hem de nüfusun geri kalan kısmına yardım eden bir çözüm sağlar. İlk olarak 1950 lerde ulaşılabilir-engelsiz tasarım hareketi ile kamu politikalarında ve tasarım uygulamalarında başlayan yöntem değişimi ile çevredeki fiziksel engellerin hareket güçlüğü çeken insanlar için bir sorun olduğu gerçeği kabul edilmiş ve ulaşılabilir-engelsiz yapılar için ulusal standartların gelişmesi sağlanmıştır. Daha sonraki yıllarda ise çevresel engeller kaldırılırken herkesin fonksiyonel kapasitesini artıracak, ulaşılabilirlikten daha geniş bir kavrama ihtiyaç duyulduğu ortaya çıkmıştır. Yirminci yüzyıl boyunca nüfus, yasa ve ekonomideki değişimler, yaşlılar ve engelli insanlar arasındaki sosyal değişimler, filizlenen bir tohum gibi ortaya çıkan daha sonra derin ve güçlü bir şekilde köklenen evrensel tasarım kavramının başlangıç noktasını oluşturmuştur. EVRENSEL TASARIM IN TANIMI Kullanıcıların yeteneklerine bakmaksızın bütün insanların kolaylıkla faydalandığı her nesnenin, kullanıcının ergonomik özelliklerine uygunsa evrensel olarak kullanılabileceği varsayılır. Evrensel tasarımın amacı, ulaşılabilir olma özelliğinin yanında, mümkün olabildiği kadar büyük bir kitle tarafından kullanılabilecek ürünler, yapılar ve çevrelerin tasarlanmasıdır. Evrensel tasarımın tanımı ve prensipleri Amerika daki North Carolina Üniversitesi nde bu konuda çalışan The Center for Universal Design isimli grup tarafından geliştirilmiştir. Bu grubun çalışmaları ileriye dönük bir adım getirmektedir. The Center for Universal Design evrensel tasarımı ve bu kavramın amacını aşağıdaki şekilde tanımlamıştır: Evrensel tasarım uyarlama veya özel tasarım gerektirmeyen, mümkün olabildiği kadar bütün insanlar tarafından kullanılabilen ürünler ve çevrenin tasarımıdır. (Preiser ve Ostroff 2001) Evrensel tasarım kavramının amacı, çok az ekstra maliyetle veya ekstra maliyet gerekmeksizin daha fazla insan tarafından daha kullanılabilir ürünler, iletişimler ve yapısal çevreler oluşturarak herkes için yaşamı kolaylaştırmaktır. Evrensel tasarım kavramı tüm yaşlardaki, ölçülerdeki ve yeteneklerdeki bütün insanları hedef almaktadır. (Preiser ve Ostroff 2001) Herkes tarafından kullanılabilen, geniş kapsamda uygulanabilen, hem ürünlerin hem de yapı özellikleri ve elemanlarının tasarım yaklaşımıdır. İnsan merkezli herkes için tasarım düşüncesidir. Bu sebeple evrensel tasarım aynı zamanda herkes için tasarım - design for all ve yaşam boyu süren tasarım - lifetime design şeklinde de adlandırılabilir. Evrensel tasarım yaygınlaştığı oranda kullanıcılarına faydalı olacaktır. Gelişen her yeni düşüncenin, pratik açıklıkta tespit edilmiş ve hızlı bir şekilde yayılmasına yardım eden prensiplere ihtiyacı vardır. Evrensel tasarım prensiplerinin ve onunla ilişkili rehberlerin amacı evrensel tasarım kavramını kapsamlı bir biçimde ifade etmektir.

3 1776 EVRENSEL TASARIM IN PRENSĠPLERĠ Evrensel tasarım prensipleri çevreyi, ürünleri ve iletişimi kapsayan bütün tasarım disiplinlerinde uygulanan temel prensiplerdir. Prensipler tasarım yöntemlerine rehberlik ederler, tasarımın sistematik değerlendirilmesine izin verirler ve daha fazla kullanılabilir tasarım çözümleri hakkında hem tasarımcıların hem de tüketicilerin eğitilmesine yardım ederler. The Center of Universal Design mimarlardan, endüstri tasarımcılarından, mühendislerden ve çevre tasarımcılarından oluşan çalışma grubu ile bir araya gelmiş ve evrensel tasarım prensiplerini belirlemiştir. Belirlenen bu prensipler varolan tasarımların değerlendirilmesi, tasarım ürününe rehberlik edilmesi ve daha fazla kullanılabilir ürünler ve çevrelerin hakkında tasarımcılar ve tüketicilerin eğitilmesi için gereklidir ve mümkün olduğu kadar çok kullanıcının ihtiyaçlarını karşılayabilecek özelliklerle daha iyi bütünleşmesinde tasarımcılara rehber niteliği taşımaktadır yılının aralık ayında The Center for Universal Design evrensel tasarım prensiplerinin birinci versiyonunu yayınlamış, bunu ikincisi takip etmiştir. 1. EĢit Kullanım Prensibi Eşit kullanım, tasarımın farklı yeteneklere sahip insanlar için kullanılabilir ve satın alınabilir olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, ayrım yapmadan bütün kullanıcılar için eşit olan hizmetler sağlanması, mahremiyetin korunması ve tasarımın genellikle çekici düşünülmesi anlamına gelir. Tasarım çok farklı yetenekleri olan insanlar tarafından kullanılabilir olmalıdır. Bu hem ürün tasarımı için, hem de mekan tasarımı için geçerlidir. Resim 1. EĢit Kullanım Prensibi Örnekleri Resim 1 de yer alan ilk örnekte görülen kamusal alandaki telefonların, farklı yüksekliklere yerleştirilmiş olması oturan veya ayakta duran kullanıcılar için eşit kullanım imkânı sağlar. İkinci örnekteki bankanın bir bölümü alçaltılmış bankosu bütün kullanıcılar için özellikle kısa boylu ve tekerlekli sandalye kullanan kişiler için kullanışlıdır. Son resimde yer alan kamusal alandaki düzenleme hem merdiven hem de rampa kullanımına aynı anda imkan vermektedir. 2. Kullanımda Esneklik Prensibi Kullanımda esneklik, tasarımın kişisel tercihler ve yeteneklerin geniş alanını barındırmasını sağlar. Tasarım kişisel tercihler ve yetenekler konusunda geniş seçenekler içermelidir. Kullanıcıların kendileri için uygun olan tercihi yapabilmeleri için gereklidir.

4 1777 Resim 2. Kullanımda Esneklik Prensibi Örnekleri Resim 2 deki ilk örnekte yer alan makas hem sağ hem de sol el ile kullanılabilecek biçimde tasarlanmıştır. İkinci örnekteki kamusal alan düzenlemesi merdiven veya rampa konusunda tercihi kullanıcıya bırakmaktadır. 3. Basit ve Sezgisel Kullanım Prensibi Basit ve sezgisel kullanım, tasarımın veya hizmetin kullanıcının tecrübesine, bilgisine, yabancı dil yeteneğine veya mevcut konsantrasyon seviyesine bakmaksızın kolay anlaşılabilir olmasını sağlar. Tasarımda basitliği sağlama gereksiz karmaşıklığı gidermeyle, tutarlı biçimde bilgi sağlamayla ve okuryazarlık ve yabancı dil becerilerinin seviyelerine göre hareket edilmesiyle gerçekleşir. Tasarımın kolay anlaşılabilmesi için basit ve kolay algılanabilir olması gerekmektedir. Resim 3. Basit ve Sezgisel Kullanım Prensibi Örnekleri Resim 3 teki ilk örnekte yer alan telefon, büyük tuşları ve okunabilir rakamları ile kullanımda karmaşayı ortadan kaldırır. İkinci resimdeki bataryanın manivela şeklindeki açma kapama elemanının, çalışma şekli herkes tarafından kolayca algılanabilir. Son resimdeki bilet makinesinin çalışama şekli farklı biçimlerdeki (görülebilir, duyulabilir) bilgi yöntemleri ile açıklanmıştır. 4. Algılanabilir Bilgilendirme Prensibi Algılanabilir bilgilendirme çevredeki koşullara ve kullanıcının duyusal yeteneklerine bakmaksızın bilginin etkili bir şekilde nakledilmesi anlamına gelir. Algılanabilir bilgilendirmenin kaliteli olması bilgi dağıtımında farklı tarzların kullanımı, dikkati çeken gerekli bilgi, açık ve kolay açıklamalar verme ve duyusal kısıtlamalara sahip insanların tüm dikkatlerini verebilmeleri için ulaşılabilir tarzda bilgi sağlama ile gerçekleşir. Resim 4. Algılanabilir Bilgilendirme Prensibi Örnekleri Resim 4 teki ilk örnekte yer alan cihazın kablo girişlerinin farklı renklerde düzenlenmesi kullanım sırasında kolaylık sağlar. İkinci resimdeki yuvarlak duvar termostatı, iki derece sıcaklık aralığında görsel bilgi, dokunma duyusuyla algılanabilen harfle belirtme ve duyulabilir bir sesle stop etme özelliklerini kapsar. Son resimde gösterilen bebek küvetinde kullanılan elemanlar arasındaki renkte, parlaklıkta ve dokuda kullanılan kontrast özellikler, ailelere bebeklerini emniyetle yerleştirmede yardımcı olur.

5 Tasarımda Hata Payı Prensibi Tasarım kaza eseri olan planlanmamış hareketler sonucunda oluşan tehlikeleri veya kötü sonuçları mümkün olduğu kadar azaltıyorsa bu evrensel tasarımın tasarımda hata payı prensibidir. Evrensel tasarım tüm kullanıcıları tehlike ve kazalara karşı korumalıdır. Resim 5. Tasarımda Hata Payı Prensibi Örnekleri Resim 5 teki ilk örnekte görülen tencerenin tasarımı kullanım sırasında sıcak su nedeniyle oluşabilecek kazaları önler. İkinci ve üçüncü resimde görülen armatür soğuk ve sıcak su kullanımı sırasında farklı renklerde akış sağladığı için özellikle ellerinde his kaybı olan kullanıcılar ve çocuklar için sıcak sudan dolayı oluşabilecek kazaları azaltmaya yardımcı olur. 6. DüĢük Fiziksel Güç Kullanımı Prensibi Düşük fiziksel güç harcanması, kullanıcıların minimum yorgunluk ile randımanlı ve rahat bir şekilde ürün ve mekanları kullanabilmeleri anlamına gelir. Kesin ve apaçık bir ifadeyle kullanıcı hep kendini tekrar eden hareketlerden kaçınmalı ve başından sonuna kadar aynı şekilde sürdürülen fiziksel gücü azaltmalıdır. Tasarım ürünleri ve mekanlar minimum güçle konforlu bir şekilde kullanılabilmeli, mekan ve çevre minimum güç harcanacak şekilde ulaşılabilir olmalıdır. Resim 6. DüĢük Fiziksel Güç Kullanımı Prensibi Örnekleri Resim 6 daki ilk örnekte yer alan manivela şeklindeki kapı kulpu, topuz şeklindeki kulplardan farklı olarak yumruk veya dirsek ile daha az enerji harcanarak çalıştırılabilir. İkinci resimdeki mutfak üst dolabının tasarımı erişim kolaylığı ve daha az kuvvet ile daha kolay kullanım sağlar. Üçüncü örnekte yer alan bahçe hortum ağızlığı sürekli aynı güçle sürdürülen su akışının ayarlanmasını sağlayarak kullanılan su miktarını ve harcanacak fiziksel gücü azaltır. 7. YaklaĢım ve Kullanım Ġçin Boyut ve Mekan Sağlanması Prensibi Yaklaşım ve kullanım için boyut ve mekan sağlandığı zaman mekan ve ürün, beden ölçüsüne, durumuna veya devingenliğine bakmaksızın bütün kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılar. Oturan veya ayakta duran kullanıcı için rahatlık sağlanmalıdır, yardımcı araçlar ve kişisel yardım için yeterli alan sağlanmalıdır.

6 1779 Resim 7. YaklaĢım Ġçin Boyut ve Mekan Sağlanması Prensibi Örnekleri Resim 7 deki ilk örnekte görülen mutfak depolama elemanının çevresinde bırakılan alan çekmecelerin kullanımında kullanıcının beden ölçüsüne, durumuna ve hareket kabiliyetine bakmaksızın yanaşma, uzanma, hareket ettirme ve kullanma sağlar ve rafa koymada bütün depolama parçalarına tam erişim sağlar. Çekmece raflarına her iki taraftan uzanılabilir. Dışarı çekilebilmesi tekerlekli sandalye kullanıcılarının paralel olarak yaklaşmalarına izin verir. İkinci resimdeki mutfak tasarımı, cihazlara ve elemanlara oturan kullanıcıları da kapsayan bütün kullanıcılar için eşit derecede erişim imkanı sağlamaktadır. Son örnekte yer alan koridorun uygun genişliği, özellikle tekerlekli sandalye kullanan insanlar ve onlara yardımcı olan kişiler için kullanışlıdır. EVRENSEL TASARIM KAVRAMININ TASARIM EĞĠTĠMĠNDEKĠ ÖNEMĠ Toplumsal araştırmalar, demografik yapıda değişimler meydana geldiğini ve nüfus içerisinde yaşlı insanların ve engellilerin sayısında artış olduğunu göstermektedir. Bunun sonucunda yaşam alanlarının her bireyin özel koşullarını sağlama özelliğinden başka, her durumda insanın konforu ve rahat yaşaması için pek çok genel koşulu da yerine getiriyor olması önem kazanmaktadır. Ülkemizde engellilerin toplumsal yaşama katılmasını sağlamak amacıyla alınması gereken bir takım önlemler, yasalara ve yönetmeliklere girmiştir fakat bu önlemlerin mimarlık ve kent ölçeğine yeterince yansımadığı görülmektedir. Fiziki çevrenin tasarımında engellilik ve erişilebilirlik konusuna yeterince önem verilmemekte, doğru uygulamalar yapılmamaktadır. Yeni çıkan yasayla 2012 yılına kadar tüm kamu binalarında engellilerin kullanımı için gerekli uyarlamaların yapılması istenmekte, yeni yapılacak binalarda ise bu düzenlemeler zorunlu hale gelmektedir. Bu yönde pek çok girişim olmasına rağmen bu konu mimarlar planlamacılar, mühendisler, iç mimarlar, ürün tasarımcıları ve inşaatçılar tarafından benimsenmemektedir. Yaşam standartlarına sahip mekanlar pek çok planlamacı ve tasarımcı tarafından hala sakat ve yaşlı insanlar için özelleşen çözümler olarak görülmektedir ve yaşam boyunca kullanılabilir olan mekanların planlaması için temel olmayan standartlar olarak algılanmaktadır. Bunun sebeplerinden en önemlisi profesyonellerin eğitildiği okullar ve üniversitelerde bu konulara değinilmemesidir. Bu açıdan, evrensel tasarım kavramının anlaşılması, prensiplerinin incelenmesi ve dünyadaki uygulamalarının tasarımcılar tarafından bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Dünyada ve Türkiye de hem ulusal hem de uluslararası düzeyde düzenlenen toplantılarda, tasarım eğitimindeki yetersizlikler akademisyenler ve üniversiteler tarafından vurgulanmış bunlara çözüm üretebilmek üzere çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından 15 Şubat 2001 tarihinde benimsenen kararda, tasarımla ilgili tüm mesleklerin eğitim ve öğretim programları içinde evrensel tasarım yaklaşımına yer vermeleri tavsiye edilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, İrlanda, Danimarka, Belçika, Fransa, Kanada ve Japonya gibi ülkelerde Evrensel Tasarım Kavramı bir tasarım yaklaşımı olarak, farklı biçimlerde ifade edilerek, daha ilköğretim yıllarından başlayarak eğitim programlarına ve tasarım eğitimi veren yüksekokulların programlarına dahil edilmiştir. Türkiye de ise evrensel tasarım kavramı bildirinin yazıldığı tarih itibariyle 94 ü devlet, 34 ü vakıf olmak üzere 128 adet üniversitenin mimarlık ve tasarım ile ilgili bölümlerinden, devlet üniversitelerinin ulaşılabilen müfredatlarının 3 ünde lisans ve yüksek lisans düzeyinde seçmeli ders olarak, vakıf üniversitelerinin ise 2 sinde seçmeli, 2 sinde zorunlu ders olarak yer almaktadır. 128 adet üniversitenin sadece 7 sinde Evrensel Tasarım Kavramı nı içeren derslerin olması bu kavramın bilinmesi ve benimsenmesi açısından yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle tasarım eğitimi veren

7 1780 üniversitelerde, Mimarlık, İç Mimarlık, Endüstri Ürünleri Tasarımı, Şehir ve Bölge Planlama, Peyzaj Mimarlığı gibi bölümlerin lisans ve yüksek lisans programlarında Evrensel Tasarım-Herkes İçin Tasarım anlayışını temel alan derslerin sadece seçmeli ders olarak değil zorunlu ders olarak yer alması, stüdyo derslerinde ise bu konunun göz ardı edilmemesi, akademik platformlarda bu konuyla ilgili sempozyum, seminer ve konferans gibi etkinlikler düzenlenmesi, araştırma ve projeler geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. SONUÇLAR Yaşam ortamlarının ve bu ortamlarda kullanılacak ürünlerin tasarımında kullanıcı faktörü önemlidir. Engelli insanları da kapsayan, bütün kullanıcı gruplarının, barınma, eğitim, çalışma ve eğlence gibi yaşamın mümkün olduğu kadar farklı alanlarına, özel çözümler veya önlemler ile sınırlandırılmadan aynı imkanlar ile katılımları sağlanmalıdır. Evrensel tasarım, mümkün olduğu kadar bütün insanlar tarafından kullanılabilen ürünlerin ve çevrenin gelişimini sağlayan yaklaşım tarzıdır. Evrensel tasarım kavramında, yapıların, dış mekanların, iletişim araçlarının ve ürünlerin kullanımında herkesin mümkün olduğu kadar aynı fiziksel çözümlerden faydalanabilmeleri amaçlanmaktadır. Evrensel tasarım engelli insanlar ya da diğer kullanıcı grupları için gerçekleştirilen özelleşmiş ayrımcı çözümlere karşı çıkar. Eşit statü, eşit davranış ve eşit değer anahtar kavramlardır. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından 15 Şubat 2001 tarihinde Resolution Res AP başlığı altında benimsenen kararda evrensel tasarım yaklaşımına, insan yapısı çevreyle ilgili tüm mesleklerin her kademedeki eğitim ve öğretim programları içinde yer verilmesi tavsiye edilmiştir. Mimar, iç mimar, şehir plancısı, peyzaj mimarı, endüstri ürünleri tasarımcılarının herkes tarafından kullanılabilirliğe duyarlı olabilmeleri için eğitim kurumlarında bu konuya ilişkin araştırma ve çalışmaların geliştirilmesi, ders programlarında konunun sürekli irdelenmesi sağlanmalıdır. Ürünlerin ve çevrelerin tasarımında herkes tarafından kullanılabilirliğin ve ulaşılabilirliğin elde edilebilmesi için ülkemizde tasarım eğitimi veren üniversitelerde "Herkes için Tasarım" felsefesi benimsenmeli ve sürdürülmelidir. Tanımlanan Evrensel Tasarım Kavramı ve Prensipleri kullanıcı merkezli tasarımın temelini oluşturmalıdır. Bu felsefe ürünlerin, fiziki çevrenin, yapıların ve hizmetlerin en yaygın biçimde insanlara ulaşabilmesi ve onlar tarafından kullanılabilmesi koşulunu ortaya koymaktadır bu nedenle tasarım eğitimi veren üniversitelerin eğitim programları içine dahil edilmelidir. KAYNAKLAR Aslaksen, F., Bergh, S., Brınga, O.R. & Heggem, E.K Universal Design: Planning And Design For All, The Norwegian State Counsil On Disability, Oslo Boduroğlu, Ş Konutlarda Evrensel Tasarım Kavramı Ve Örnekler Üzerinde Analizi, Sanatta Yeterlik Tezi, M.S.G.S.Ü Cavıngton, A. Ve Hannah, B Access By Design, Van Nostrand Reinhold, New York Clarkson, J, Coleman, R., Keates, S. Ve Lebbon, C Inclusive Design:Design For The Whole Population, Springer, London, Connell, B.R The Principles Of Universal Design, The Center For Universal Design, N.C. State University, Raleigh Danford, G. Ve Tauke, B.(Ed.) Universal Design New York, A City Of New York Office Of The Mayor Publication, New York, Hacıhasanoğlu, I. Mayıs Evrensel Tasarım, Tasarım Kuram, Sayı:3, S: Hazer, O. Mayıs Evde Kullanılan Araç-Gereç Ve Ekipmanlar: Özürlüler İçin Ergonomik Bir Yaklaşım, Özveri Dergisi, Cilt:2, Sayı:2 Lavıne, D Universal Design Newyork 2, Center For Inclusive Design&Environmental Access, University At Buffalo, The Satate University Of Newyork, Liebrock, S., Ve Behar, S Beautiful Barrier-Free: A Visual Guide To Accessibility, Van Nostrand Reinhold, New York

8 1781 Mace, R Definitions: Accessible, Adaptable, And Universal Design, The Center For Universal Design, N.C.State University, Raleigh Mueller, J.L Case Studies On Universal Design, The Center For Universal Design, N.C.State University, Raleigh, Preiser, W.F.E. Ve Ostroff, E Universal Design Handbook, Mcgraw-Hill, S: Steınfeld, E The Concept Of Universal Design, Sixth Ibero-American Conference On Accessibility, Center For Indepent Living Rio De Janerio Story, M.F., Mueller, J.L. Ve Mace, R.L The Universal Design File, The Center For Universal Design, N.C. State University