Öyküsel Terapi, yeniden çerçevelemeyi genişleterek kullanmanın yanı sır; - danışanın güçlerine ve kaynaklarına odaklanma,

Transkript

1 NARRATIVE (ÖYKÜSEL) TERAPİ Nedir? Öyküsel Terapi; Avustralyalı Aile Terapisti Michael White ve Yeni Zelandalı Aile Terapisti David Epson tarafından geliştirilmiş postmodern bir terapi yaklaşımıdır. Kurucuları; aile terapisinde odağı aile yapısından danışanın hayat olaylarına verdiği anlamlar ve yorumlara kaydıran Palo Alto ekolünden etkilendikleri için Öyküsel Terapi bir aile terapisi geleneği içinden gelmiştir. (Polkinghorne,2000) Öyküsel Terapinin temel felsefesi kişi problem değildir, problemdir problemin kendisi şeklinde özetlenebilir. Yani Öyküsel Terapi, bireylerin problemlerini içselleştirdiğini ve kendilerinin bir parçası haline getirdiklerini öne sürer. Halbuki problem dışarıdan gelmektedir ve kişinin problemi sahiplenmesi için hiçbir sebep yoktur. Çünkü problemi içselleştirdikçe ve sahiplendikçe problemi kendisinden uzaklaştırması ve problemden kurtulması zorlaşacaktır. (Corey, 2008) Ne Yapar? Öyküsel Terapinin ilham aldığı Palo Alto Ekolünün kullandığı tekniklerden biri yeniden çerçevelemedir. Yeniden çerçevelemede danışandan, durumunu ya da diğer insanların davranışlarını yeniden yorumlaması veya anlamlandırması istenir. Bunun sebebi insanların davranışlarının, yaşadıkları olaylara veya diğer insanların davranışlara verdikleri anlamdan kaynaklandığı yönündeki teorik altyapıdır. Dolayısıyla problemli bir davranış varsa danışanın olaylar ve insanlar hakkındaki doğru olmayan yorumlarından kaynaklanabilir ve bu nedenle de danışanın yorumu değişirse davranışı da değişecektir. (Polkinghorne,2000) Öyküsel Terapi yeniden çerçeveleme uygulamasını genişleterek kullanmış ve yeniden çerçeveleme temelinde insanların hayatlarını hikayeleştirme üzerinden düzenleyerek yorumlarının ve anlayışlarının değişeceğini geliştirmiştir. Öyküsel Terapi, yeniden çerçevelemeyi genişleterek kullanmanın yanı sır; - danışanın güçlerine ve kaynaklarına odaklanma, - danışanı kendi hayatından neyin en iyisi olacağına dair en yetkin kişi olarak kabul etme ve - terapiyi danışanla terapist arasında yeniden yapılandırma olarak görme gibi aile terapisi uygulamalarını da kullanmaktadır. (Polkinghorne,2000) Yakın Tarihçe Öyküsel Terapi, Avustralyalı Aile Terapisti Michael White ve Yeni Zelandalı Aile Terapisti David Epson tarafından geliştirilmiştir yılında bir aile terapisi kongresinde tanışan White ve Epson, konuşma ve paylaşımları esnasında ortaya attıkları öyküsel metafor

2 kavramından yola çıkarak Öyküsel Terapiyi geliştirmişlerdir yılında ilk kitapları Narrative Means to Therapeutic Ends yayınlanmış ve bunu öyküsel terapi merkezli çok sayıda kitap ve makale izlemiştir. Özellikle Anoreksiye, ADHD ve şizofreni gibi zor patolojiler hakkında öyküsel terapi kullanılarak yapılan çalışmaları anlatan yayınlar dikkat çekmiştir de ise White 6 farklı görüşmenin sunumunu içeren Maps of Narrative Practice kitabını, 2011 yılında ise Öyküsel Terapi nin çerçevesini çizdiği Narrative Practice: Continuing the Conversations adlı kitabını yayınlamıştır. (Polkinghorne,2000) Uzak Tarihçe Psikolojik ve psikiyatrik hastalıklara ve sorunlara yönelik psikoterapinin kullanımı 1886 yılında Avusturya da Sigmund Freud un kurduğu Psikodinamik Terapi ile başlamıştır. Birinci Dalga Terapi olarak adlandırılan Psikodinamik Terapi; patoloji odaklıdır ve sorunun kaynağının insanın problemli kişiliğinde yattığını öne sürer. İkinci Dalga Terapiler olarak adlandırılan Bilişsel Terapiler ve aile terapileri ise Amerika da 1950 lerde ortaya çıkmıştır. Albert Ellis ve Aaron Beck in öncüsü oldukları Bilişsel Terapiler, problem odaklı terapiler olarak nitelendirilirler. Psikodinamik terapilerden farklı olarak gizli anlamların yerine şimdi ve burada ya odaklanmışlardır. Üçüncü Dalga Terapiler ise Postmodern yaklaşımlar olarak isimlendirilirler lı yıllarda yayılmaya başlayan postmodern yaklaşımların en bilinenleri Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi ve Öyküsel Terapidir. Çözüm Odaklı Kısa Süreli Terapi Amerika da karı koca aile terapisti olan Steve de Shazer ve Insoo Kim Berg tarafından kurulmuştur. Öyküsel Terapi ise biri Avustralya da diğeri Yeni Zelanda da çalışan iki aile terapisti (Michael White ve David Epson) tarafından geliştirilmiştir. Kaynakları Postmodern bir terapi yaklaşımı olarak Öyküsel Terapi, postmodern felsefeden oldukça etkilenmiş ve temel düşüncelerini postmodern felsefeden almıştır. Özellikle postmodern felsefenin öncülerinden Michel Foucault un sosyal varsayımlar ve önyargılar düşüncesi ile Jacques Derrida nın yeniden yapılandırma yaklaşımını söz konusu temel düşüncelerin başında sayabiliriz. Yine feminizm,antropoloji ve coğrafya da Öyküsel Terapinin sıklıkla başvurduğu ve beslendiği kaynaklardır. (Prochaska & Norcross, 2010) Söz konusu kaynakların ışığında Öyküsel Terapi, insana bakışını şu şekilde şekillendirmiştir; İnsanlar içine doğdukları kültürel yapı ve değerlerin kim olduklarını yapılandırmasına aşinadırlar ve bunu doğal karşılarlar. Sözkonusu kültürel kalıplar kişinin kendini ve diğer insanları tanımlarken, konumlandırırken, sınıflarken ve değerlendirirken dil vasıtasıyla ortaya çıkar.

3 Böylelikle kişi hakim kültürün varsayımlarıyla kendini tanımlar ve kendine çerçeve çizer. Bateson un farkı yaratan farkı aramaktır sözü etrafından şekillenen düşünceleriyle Kelly nin şayet karşındakinin probleminin ne olduğu bilmiyorsan, sor, sana söyler sözü de Öyküsel Terapi nin mottosu olmuştur. (Corey, 2008) Temel Yaklaşımları Öyküsel Terapi, postmodernizmin ışığında aşağıdaki temel yaklaşımları geliştirmiştir; Gözlemden bağımsız olarak öznel gerçeklik vardır. Doğruluk ya da rasyonellikten ziyade bireylerin gerçekleri vardır. Gerçeklik dil üzerine kuruludur. Gerçek sosyal olarak yapılandırılır. Buna sosyal yapısalcılık denir. Kişi sorunum var diyorsa sorunu vardır. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Halbuki postmodernizmden önce modernistlerin yaklaşımı aşağıda görülebileceği gibi oldukça farklıydı; Gözlenebilen ve sistematik olarak bilinebilen nesnel gerçeklik vardır. Nesnel normlardan uzaklaşıldığında sorun yaşanır ve terapiye ihtiyaç duyulur. İnsan normal dışına taşıp anormal hissettiğinde normal davranabilmek için yardıma ihtiyaç duyar. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Yine Öyküsel Terapi, sosyal yapısalcılıktan istifade ederek aşağıdaki yaklaşımları geliştirmiştir; Terapist uzman değildir, danışan kendi hayatını en iyi bilen kişidir. Terapist danışanın referans çerçevelerini araştırmada uzmanlaşmaya çalışan kişidir ve danışanların daha tatmin edici bir yaşamı yaratabilmeleri için bu algıları tanımlamaya uğraşır. Terapötik süreçte önemli olan teknik ya da değerlendirmeden çok empati ve işbirliğine dayalı ortaklıktır. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004)

4 Sosyal Yapısalcı Kurama göre; Bilgi ve dünyayı kavrayış tarihsel olarak biçimlendirilmiştir ve geleneksel bilgiye eleştirel bakılmalıdır. Bilgi zaman ve kültürle kuşatılmış ve sınırlandırılmıştır. Bilgi sosyal süreçler sonucu yapılanır. Sosyal yapılar, farklı biçimlerin çeşitli şekillerde bir araya gelmelerinden ortaya çıkar. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Terapi Ne Yapar? Hayatı kendi anlattığımız ya da başkalarının bizim hakkımızda anlattığı öykülerle yaşarız.her yaşantımız ve algımız sosyal ve kültürel bağlamda yapılan konuşmalarla öyküye dönüşür.öyküsel terapi danışanı umutsuz ve hastalıklı yaşamları sürdüren patolojik kurbanlar olma rolünden çıkarıp, bu güçlü görünen öyküleri parçalayıp atacak kadar cesur kahramanlar yapar. Süreç sadece danışanı değil terapisti de değiştirir. (Prochaska & Norcross, 2010) Terapist Ne Yapar? Dinler ama Saygılı bir merak, ısrar,şefkat,ilgi, iyimserlik ve danışanın bilgisine değer vererek hatta bazen büyülenerek dinler ama; Danışanın sorunlarla dolu hikayesine saplanıp kalmaz Hikayenin içindeki yetenek ve başarı ayrıntılarına dikkat eder ve üzerinde durmak için sorular sorar, aldığı cevaplara göre yeni sorular üretir Sorunla danışanı ayırır ve toptancı bir dil kullanmaz Danışanın söylediğinden fazlasını duymaz, anlatılan öyküyü izleme, onaylama ve kendine rehberlik etme olanağı sağlayan bilmeme konumunu kullanarak katılımcı gözlemci ve süreç kolaylaştırıcı rolünü üstlenir Değişim sürecini kolaylaştırır, yönlendirmez çünkü bunu yapamaz Tecrübesinin gücünü ilişkiye yansıtmaz Tekniğe değil yaklaşım ve tutumuna dayanır Terapi sürecini formülleştirip danışanı pasifize etmez Bilgi kazandıracak değil deneyimleri harekete geçirecek sorular sorar Sorunun devam etmesini sağlayan konuşma biçimini bozmayı ve değiştirmeyi hedefler

5 Kültürel özelliklere saygı gösterir ve anlamaya çalışır Danışma sürecindeki gelişmeyi kayıt altında tutmak amacıyla danışana mektuplar yazar ve iki seans arasında danışana gönderir. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Öyküsel Terapinin Süreçleri 1. Her Hayat Bir Öyküdür Öyküsel terapiye göre her bireyin hayatını ve dünyayla ilişkisini tanımlayan ve organize eden bir öykü vardır. Bu öykü yaşadıkça ve tecrübe kazandıkça oluşur ve her birimiz hayatımıza anlam ve devamlılık veren bir öykü geliştiririz. İyi yazılmış bir hikâye gibi öykümüz karakterler, gerginlikler ve rahatlıklar, giriş, gelişme ve sonuç içerir. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) 2. İşlemiyorsa Yeniden Yazın Bu aşamada öyküsel terapi; kişinin kendini baskı altında tuttuğu öyküsünü yıkıp, daha bütün, daha adaptif, daha bireysel olarak anlamlı öyküsel yapmasına yol açar. Bireye içselleştirdiği sosyal, kültürel ve politik baskılardan kendini sıyırıp, bireysel özgürlük penceresinden hikayesini yeniden yazmasına yardım eder. (Prochaska & Norcross, 2010) 3. Yapmak İçin Önce Yık Buna göre öncelikle danışan önce kendi hikayesinin ve hikayesinde yapılanmış kültürel varsayımların farkındalığını kazanmaya teşvik edilir. Dışsallaştırma konuşmalarıyla gizli ve baskın hikayelerin farkına varılır ve yerlerine yeni ve seçilmiş hikayeler konur. Bunun için danışana halihazırdaki hikayenin kendisine ne kadar etki ettiğini derecelendirmesi teklif edilir. Böylelikle eski hikayeyle arasına mesafe konur. Bu süreçte danışan bu hikayenin yaşanabilecek alternatiflerden biri olduğuna dair farkındalık kazanır. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) 4. Sorunun Sen Değilsin,Dışsallaştır Dışsallaştırma konuşmalarında danışana problemle kendi kimliğini dilde ayırmasına yardım edilir. Çünkü gerçekliği dil yaratır. Danışandan probleme bir isim veya şekil bulması istenir. Sonra o müşahhaslaşmış sorun hakkında sorular sorulur. Böylelikle danışan problemle başedemeyeceği inancından kurtulur ve problemi kontrol edebileceğine dair inanç kazanır. (Polkinghorne,2000) 5. Eşsiz Sonuçları Gör Dışsallaştırma sürecinde danışan hikayesine şimdiye kadar baktığından farklı bir pencereden bakmaya teşvik edilir. Bunun için de sosyolog Goffman dan alınmış olan eşsiz sonuçlar kavramı

6 kullanılır. Eşsiz sonuçlar kavramı öyküsel terapide, danışanın geçmişte eski hikayesinin baskısından kurtulduğu ancak hikayesinin ağırlığından dolayı görünmez olan yaşantılarını görünür kılmak olarak açıklanmıştır. Eşsiz sonuçları görerek danışan baskın hikayenin aslında hikayenin tamamı olmadığını farketmiş olacaktır.(polkinghorne,2000) 6. Yeniden Yazmak Yeni Biri Olmak Değildir Öyküsel terapi danışanın başkası olmasını veya geçmişini bir tarihçi soğukluğuyla incelemesini beklemez. Öyküsel terapi danışanın geçmişini ve geçmişte yaptıklarını tüm boyutlarıyla görmesini ve geçmişini geleceğine rehber olarak kullanmasını sağlamaya çalışır. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Öyküsel Terapinin Odağı Tanı ve teşhis yoktur İlgi ve işbirliği vardır Danışanın hayatında yaşanmış alternatif hikayeler araştırılır Sorunların yaşamları üzerindeki etkilerini belirlemelerine yardımcı olunur İçselleştirdikleri baskın hikayeden kurtarıp alternatif hikayeler oluşturabilmeleri için açık alanlar yaratılır. (Sommers-Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Mektuplar Ne Yapar? Öyküsel terapinin diğer terapilerden en önemli farklarından biri mektuplardır. Öyküsel terapide, terapist danışanına terapi sürecinde düzenli mektup yazar. Bunun amacı; Mektuplar oturumların kayıt altına alınmasını sağlar Danışanın ilerlemesinin ve sorunla mücadelede gösterdiği gayretin kanıtlarıdır Mektuplarla diyalogun oturumlar arasında da devam etmesi sağlanır Hem danışana hem de çevresine danışanın sorunlarıyla mücadelesinde ne kadar güçlü olduğu ve değişiminin ne kadar anlamlı olduğu gösterilir Mektuplarla terapide öğrenilenlerin gündelik yaşama taşınması kolaylaşır Terapiden zaman zaman çok daha etkili olduğu bulunmuştur Öyküsel terapide yazılan mektupların bir formatı vardır. Buna göre mektuplarda; Giriş paragrafı danışanı bir önceki terapi oturumuna bağlar İfadeler, sorunun danışanın üzerinde önceki ve şimdiki etkilerini özetler

7 Oturum sonrasında terapistin üzerinde düşündüğü sorular danışana yöneltilebilir. Sorular alternatif hikayeyle ilgili olmalıdır (Corey, 2008) Terapinin Temel Adımları Terapide önce soruna ortak bir ad koyun Soruna baskıcı niyetler ve taktikler atfedin Sorunun olumsuz etkinlerini araştırın Danışanın yaşamının sorunun gelişimi üzerindeki etkisini belirleyin Alternatif anlamlar çıkarın ve farklı bakış açılarından sorunu görmeye çalışın Sorunun sorun ol(a)madığı anları tespit edin Yeni bakış açısını destekleyecek geçmiş örnekler bulun Bugünü geçmişten kurtarın, geleceği yapılandırın Yeni sürece uygun sosyal çevre oluşturun Öyküsel Terapinin Sınırlılıkları Öyküsel terapi bir formül değil, ilişkidir. Formül gibi kullanılırsa danışan yapması gerekenleri bir başkasına yaptırdığını düşünecek ve ilişki kurmayacaktır Danışanın liderliğinden çok oryantasyon haritasını ağırlık vermek terapinin etkisini bozar Terapi basit fikir üzerine kurgulanmıştır ancak uygulaması ustalık istemektedir. (Sommers- Flanagan ve Sommers-Flanagan, 2004) Kaynaklar Corey, Gerald (2008).Psikolojik Danışma Kuram ve Uygulamaları (T. Ergene, Çeviren). Ankara:Metis Yayıncılık Polkinghorne, Donald E. (2000). Narrative Therapy, Encychopedia of Psychology (Alan E. Kazdin, ed.). Oxford University Press. Prochaska, James O. & Norcross, John C. (2010) Systems Of Psychotherapy.7.ed.:Brooks/Cole Sommers-Flanagan, John & Sommers-Flanagan, Rita (2004). Counseling and Psychotherapy Theories in Context and Practice. New Jersey: Wiley