İSTANBUL TİCARET ODASI DÜNDEN BUGÜNE İSTANBUL'UN NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPISI. HAZIRLAYAN Prof.Dr. Sedat Murat

Transkript

1

2 İSTANBUL TİCARET ODASI DÜNDEN BUGÜNE İSTANBUL'UN NÜFUS VE DEMOGRAFİK YAPISI HAZIRLAYAN Prof.Dr. Sedat Murat YAYIN NO: İstanbul, 2006

3 Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayının hiç bir bölümü, yazarın ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragrafları, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazarın adı ve İTO belirtilmek suretiyle kullanılabilir. ISBN İTO ÇAĞRI MERKEZİ Tel: (212) İTO yayınları için ayrıntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi'nden alınabilir. Tel : (212) Faks :(212) E-posta : ito.yayin@ito.org.tr İnternet : Odamız yayınlarına tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAYINA HAZIRLIK, BASKI, CİLT Prive Grafik Matbaacılık San. ve Tic. Ltd.Şti. Alayköşkü Cd. Küçük Sk. No.4 Cağaloğlu/İSTANBUL Tel: Faks: priveltd@ gmail.com

4 ÖNSÖZ M.Ö. yedinci yüzyılda Byzantion antik kenti olarak iki kıta üzerinde kurulan İstanbul günümüze kadar Doğu ile Batıyı birleştiren kent olma özelliğini korumuş ve zaman içinde çok çeşitli kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Dünyanın en ilginç doğa harikalarından İstanbul Boğazmm iki yakasına yayılan şehir, bugün sadece tarih, coğrafya ve kültür yönünden değil ticaret, sanayi ve turizm yönlerinden de ülkemizin en önemli merkezidir. Türk ulusu için büyük cazibe merkezi olan kentin son 50 yılda aldığı yoğun göçler gerek sosyoekonomik gerekse fiziksel ve kültürel dokusunda büyük değişikliklere yol açmıştır. 1950'li yıllardan sonra başlayan ekonomik gelişme ve sanayileşme hareketleri bu göçlerin ana sebebini oluşturmuş, şehir bu gün bir çok sorunu bünyesinde barındırır hale gelmiştir. İstanbul, özellikle 1950'den sonra sanayi fonksiyonlarının hakim olduğu alanlarda gecekondu tipi konut alanlarının yaygınlaşması ve nüfuslarını tamamının İstanbul dışından gelenlerin oluşturduğu bu yerleşmelerle büyürken, plansız ve alt yapışız şehirleşme bir yandan fiziki sorunları yaygmlaştırırken bir yandan da şehir insanı arasında sosyo-ekonomik ve kültürel açıdan derin uçurumlar oluşturmuştur. Aşırı göç ve sağlıksız kentleşmenin tüm özelliklerini taşıyan ve bu sorunlarla yaşayan şehrimiz, son yıllarda yerel yönetimler ve hükümetlerin aldığı kararlar ile kültür, turizm ve finans merkezi haline getirilmeye çalışılmaktadır. Bu gerçeklerden hareketle çalışmamızda, bir çok sorunun kaynağı olan İstanbul'un nüfus ve demografik yapısı Cumhuriyet döneminden itibaren ele alınmıştır. Dört ana başlık altında toplanan çalışmanın birinci bölümünde; genel olarak nüfus konusu, ülkemizde uygulanan nüfus politikaları ile İstanbul ve ilçelerdeki nüfus gelişmeleri, ikinci bölümünde; nüfusun coğrafi dağılışı ile yaş, cinsiyet, medeni durum dağılımı, üçüncü bölümde; nüfusun eğitim yapısı ile ekonomik faaliyet bakımından durumu, dördüncü bölümde ise İstanbul'un aldığı ve verdiği göçün sosyo-ekonomik özellikleri ele alınarak analiz edilmiştir.

5 Araştırmanın üyelerimize ve ilgililere yararlı olmasını diler, çalışmayı gerçekleştiren Sayın Prof. Dr. Sedat Murat'a teşekkür ederim. Dr. Cengiz Ersun Genel Sekreter

6 SUNUŞ Yaklaşık dokuz bin yıllık geçmişi bulunan ve birçok medeniyete ev sahipliği ve başkentlik yapmış olan İstanbul, sahip olduğu doğal ve tarihi zenginliklerini günümüze kadar önemli ölçüde koruyabilmeyi başarabilmiş nadir kentlerden birisidir. Ancak bu özelliğini günümüzde tam olarak koruyabildiğini söyleyebilmek artık gittikçe güçleşmektedir. Bu özelliğinin ve kimliğinin büyük ölçüde kaybolmasının en önemli nedenini de maalesef tarihin her döneminde olduğu gibi özellikle Cumhuriyet döneminde 1950'lerden sonra artan göçlere bağlamak mümkündür. Onbeşinci yüzyılın sonlarında nüfusu olan İstanbul, günümüzde 'ları aşmış mega bir kent görünümüne bürünmüştür. Önemli bir cazibe merkezi haline gelen İstanbul'un büyük miktarlara ulaşan nüfusu artık birçok problemin de kaynağı haline gelmeye başlamıştır. Bu problemler sadece İstanbul'u değil, aynı zamanda tüm ülkeyi de etkiler hale gelmektedir. Ülke genelindeki makro sorunlar çözümlenmedikçe İstanbul'un sahip olduğu sorunların çözümlenmesi de mümkün değildir. İstanbul, ülkenin dört bir yanından almış olduğu göçlerle adeta Türkiye'nin prototipi olmuştur. Bugün İstanbul nüfusunun yaklaşık %67'si İstanbul dışı doğumludur. Ayrıca ülke nüfusunun giderek artan bir kısmı İstanbul'da yaşar hale gelmektedir. Nitekim 1935 yılında ülke nüfusunun yaklaşık %5'i İstanbul'da bulunurken, bu oran 2000 yılında %15'lere kadar yükselmiştir. Nüfusu doğurganlıktan daha çok almış olduğu göçlerle artan İstanbul nüfusunun her yönüyle ele alınması ihtiyacı, böyle bir çalışmanın ortaya çıkmasına neden olmuştur. İstanbul'un nüfus ve demografik yapısının ele alındığı bu çalışma dört ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar; "Nüfus Konusuna Genel Yaklaşım", "Nüfusun Dağılımı, "Nüfusun Eğitim ve İşgücü Yapısı" ve "Nüfus Hareketleri" dir. Çalışma; sonuç ve genel bir değerlendirme ile son bulmaktadır. 5

7 Bu çalışma; uzun yıllar süren çaba ve birikimler ile İstanbul Ticaret Odası tarafından araştırma projesi kapsamına alınmasından sonraki yoğun ve titiz bir emek sonucunda gerçekleştirilebilmiştir. Çalışmanın bu aşamaya gelmesinde birçok kurum ve kişinin önemli katkıları olmuştur. Ancak bunların tümünü burada saymam mümkün olmadığından sadece bazılarına değinmekle yetineceğim. Çalışmaya katkıda bulunan en önemli üç kurum; ailem, İstanbul Araştırmalar Merkezi ve İstanbul Ticaret Odası'dır. Şayet, çalışmalarım esnasında kendilerini yaz boyu ihmal ettiğim ve kendilerine gereken zamanı ayıramadığım ailem olmasaydı bu eserin tamamlanması biraz güç olurdu. Diğer taraftan, belki de hayatımın en yoğun günlerini geçirdiğim ve birçok çalışmamın ortaya çıkmasına veya basılma aşamasına gelmesine katkıda bulanan ve İstanbul ile ilgili olarak büyük bir birikime sahip olmama vesile olan İstanbul Araştırmaları Merkezi 'ni zikretmekten geçmek mümkün değildir. Bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve basılmasında en büyük katkı kuşkusuz İstanbul Ticaret Odası yetkililerine ait bulunmaktadır. Burada özellikle İTO Başkanı Sayın Murat YALÇINTAŞ'a, Yönetim Kurulu'nun değerli üyelerine, Genel Sekreter Sayın Dr. Cengiz ERSUN'a, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi Müdürü Sayın Tezer PALACIOGLU ve değerli elemanlarına ve ayrıca Oda elemanlarından Sayın Cemil Hakan KILIÇ'a ve burada isimlerini zikredemediğim diğer tüm elemanlara bana vermiş oldukları ilgi ve destekten dolayı ayrı ayrı teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunmayı bir borç kabul ederim. Diğer bir teşekkürüm ise eserin gözden geçirilmesi ve tashih edilmesinde önemli katkı sağlayan Bölümümüz Araştırma Görevlileri Şenol KURT, Işıl Başak ÇETİN ve Levent ŞAHİN'edir. Ekim 2006 Prof. Dr. Sedat MURAT 6

8 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 3 SUNUŞ 5 İÇİNDEKİLER 7 TABLOLAR LİSTESİ 15 GRAFİKLER LİSTESİ 19 KISALTMALAR LİSTESİ 23 GİRİŞ 25 BİRİNCİ BÖLÜM NÜFUS KONUSUNA GENEL YAKLAŞIM 29 A. NÜFUS VE DEMOGRAFİ KAVRAMLARI KAPSAM VE YÖNTEM Nüfus Kavramı Demografinin Kapsamı, Konusu ve Tanımı Demografinin Diğer Bilimlerle İlişkisi ve Ayrıldığı Uzmanlık Dalları Demografide Yöntem 34 B. NÜFUS TEORİLERİ Klasik Nüfus Teorisi Optimum Nüfus Teorisi Demografik Evrim Teorisi 37 C. NÜFUS POLİTİKASI Nüfus Artışını Hızlandırıcı Politikalar 40 a. Ekonomik Yönü İle Nüfus Artışını Destekleyen Görüşler 41 b. Siyasi Yönü İle Nüfus Artışını Destekleyen Görüşler 43 c. Sosyal Yönü İle Nüfus Artışını Destekleyen Görüşler 44 d. Dini Yönü İle Nüfus Artışını Destekleyen Görüşler Nüfus Artışını Yavaşlatıcı Politikalar 46 a. Ekonomik Yönü İle Nüfus Artışına Karşı Olan Görüşler 49 b. Siyasi Yönü İle Nüfus Artışına Karşı Olan Görüşler 52 c. Sosyal Yönü İle Nüfus Artışına Karşı Olan Görüşler 52 d. Dini Yönü İle Nüfus Artışına Karşı Olan Görüşler Nüfusun Kalitesini İyileştirici Politikalar 54 D. DEMOGRAFİK BİLGİ KAYNAKLARI Nüfus Sayımları 56 7

9 2. Doğum ve Ölüm Kayıtları Göç Kayıtları Sürekli Nüfus Kayıt Sistemi Sondaja Dayanan Nüfus Araştırmaları Diğer Demografik Bilgi Kaynakları 61 E. NÜFUS SAYIMLAKINDAKİ YANLIŞLIK VE EKSİKLİKLER Nüfus Sayımları ve Demografik Bilgi Kaynaklarındaki Eksiklikler ve Hatalar Yaşları Tespit Edilemeyenlerle İlgili Eksiklikler Yaşlarındaki Çocukların Eksik Sayılması Genç Kız ve Kadınların Eksik Sayılması Yaşların Yanlış Açıklanması ve Yuvarlaklaştırma Eğilimi 65 F. TÜRKİYE'DE UYGULANAN NÜFUS VE AİLE POLİTİKALARI Öncesi Dönemde Nüfus ve Aile Politikaları Planlı Dönemde (1963 Sonrası) Nüfus ve Aile Politikaları 75 G. NÜFUS GELİŞMESİ, MİKTARI VE ARTIŞ HIZLARI Genel Olarak Nüfus Gelişmesi, Tanımı ve Önemi Türkiye ve İstanbul Nüfusundaki Gelişmeler 89 a. Nüfus Miktarı 89 b. Nüfus Artış Hızı 94 İKİNCİ BÖLÜM NÜFUSUN DAĞILIMI 98 A. NÜFUSUN COĞRAFİ DAĞILIŞI Genel Olarak Nüfusun Coğrafi Dağılışı 98 a. Tanımı ve Önemi 98 b. Coğrafi Dağılışın Ölçülmesi ve Nüfus Yoğunluğu 98 c. Nüfusun Coğrafi Dağılışına Etki Eden Faktörler 99 d. Nüfusun Kent ve Köy Ayırımının Önemi ve Kullanılan Kriterler Türkiye ve İstanbul Nüfusunun Coğrafi Dağılışı ve Nüfus Yoğunlukları 101 a. Köy-Kent Dağılımı 101 b. Nüfus Yoğunluğu 105 B. NÜFUSUN YAŞ YAPISI Genel Olarak Nüfusun Yaş Yapısı 109 8

10 a. Özelliği ve Önemi 109 b. Nüfusun Yaş Yapısının Ölçülmesi 110 c. Nüfusun Yaş Yapısına Etki Eden Faktörler 111 d. Nüfusun Yaş Yapısının Nüfus Gelişmesi Bakımından Anlamı, Ekonomik ve Sosyal Etkileri Türkiye ve İstanbul Nüfusunun Yaş Yapısı 113 C. NÜFUSUN CİNSİYET YAPISI Genel Olarak Nüfusun Cinsiyet Yapısı 120 a. Tanımı ve Önemi 120 b. Nüfusun Cinsiyet Yapısının Ölçülmesi 121 c. Cinsiyet Oranına Etki Eden Faktörler Türkiye ve İstanbul Nüfusunun Cinsiyet Yapısı 122 D. YAŞ BAĞIMLILIK ORANI Genel Olarak Bağımlılık Oranı, Tanımı, Önemi ve Ölçülmesi Türkiye ve İstanbul Nüfusunun Bağımlılık Oranları 126 E. HANEHALKI DAĞILIMI Genel Olarak Hanehalkı Dağılımı, Tanımı ve Önemi Türkiye ve İstanbul Genelinde Hanehalkı Dağılımı 131 E DOĞUM YERLERİNE GÖRE İSTANBUL NÜFUSU Başka İlde Doğanlar Aynı İlde Doğanlar Yabancı Ülkelerde Doğanlar Bölgeler İtibariyle İstanbul Dışı Doğumlular G. ANA DİL VE DİNLER İTİBARİYLE NÜFUS Ana Diller İtibariyle Nüfus 149 a. Ana Diller İtibariyle Türkiye ve İstanbul Nüfusu Ana Dinler İtibariyle Nüfus 152 a. Ana Dinler İtibariyle Türkiye ve İstanbul Nüfusu 152 H. NÜFUSUN ÖZÜRLÜLÜK DURUMU Toplam Özürlüler Türlerine Göre Özürlüler Neden ve Türlerine Göre Özürlülük Yaş Gruplarına Göre Özürlüler 165 I. MEDENİ DURUMA GÖRE NÜFUS Hiç Evlenmeyenler Evliler Eşi Ölenler Boşananlar 174 9

11 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NÜFUSUN EĞİTİM VE İŞGÜCÜ YAPISI 177 A. NÜFUSUN ÖĞRENİM DURUMU Genel Olarak Eğitim Yapısı ve Önemi, Türkiye ve İstanbul Nüfusunun Eğitim Yapısı İtibariyle Dağılımı.179 a. Okuma Yazma Bilmeyenler 179 b. Okuma Yazma Bilenler 186 ba. Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanlar 192 bb. Okul Bitirenler 195 bba. İlkokul Mezunları 196 bbb. Orta ve Dengi Okul Mezunları 199 bbc. Lise ve Dengi Okul Mezunları 203 bbd. Yüksekokul ve Fakülte Mezunları 207 B. NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET BAKIMINDAN DURUMU İşgücüne Dahil Olanlar (Ekonomik Yönden Aktif Nüfus) 216 a. İstihdam Edilenler 221 b. İşsizler İşgücüne Dahil Olmayanlar (Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Nüfus) 227 a. Ev Kadınları 230 b. Öğrenciler 233 c. Emekliler İstihdamın Özellikleri 237 a. Ekonomik Faaliyet Kolları İtibariyle İstihdamın Yapısı b. Sektörler İtibariyle İstihdamın Yapısı 243 c. Meslek Grupları İtibariyle İstihdamın Yapısı Meslekteki Konumu (Statüsü) İtibariyle İstihdamın Yapısı 255 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM NÜFUS HAREKETLERİ 261 A. DOĞUMLAR Genel Olarak Doğumlar 263 a. Doğumların Tanımı, Önemi ve Belirlenmesi 263 b. Doğum ve Doğurganlıkla İlgili Ölçüler 264 c. Doğumlara Etki Eden Faktörler

12 d. Doğum Oranlarında Zamanla Meydana Gelen Değişmeler Türkiye ve İstanbul'da Yaşayan ve Canlı Doğan Çocuk Sayısına Göre Kadın Nüfus 268 a. Canlı Doğan Çocuk Sayısına Göre Kadın Nüfus 269 aa. Genel Olarak Canlı Doğan Çocuk Sayısına Göre Kadın Nüfus ab. Canlı Doğan Çocuk Sayısına ve Yaş Gruplarına Göre Kadın Nüfus 270 ac. Canlı Doğan Çocuk Sayısına ve Eğitim Düzeylerine Göre Kadın Nüfus 272 b. Yaşayan Çocuk Sayısına Göre Kadın Nüfus 275 ba.genel Olarak Yaşayan Çocuk Sayısına Göre Kadın Nüfus bb.yaşayan Çocuk Sayısına ve Yaş Gruplarına Göre Kadın Nüfus 276 bc. Yaşayan Çocuk Sayısına ve Eğitim Düzeylerine Göre Kadın Nüfus 277 c. Canlı Doğan Çocukların Ölümlülük Durumları 278 ca. Genel Olarak Canlı Doğan Çocukların Ölümlülük Oranları 279 cb. Kadınların Yaş Gruplarına Göre Canlı Doğan Çocuklarda Ölümlülük 280 cc. Kadınların Eğitim Düzeylerine Göre Canlı Doğan Çocuklarda Ölümlülük 281 B. EVLENMELER Genel Olarak Evlenmeler 283 a. Evliliğin Tanımı, Önemi ve Belirlenmesi 283 aa. Evlilik Tanımları 283 ab. Evliliğin Amacı 285 ac. Evliliğin Önemi ve Belirlenmesi 285 ad. Evlenme İstatistiklerinin Belirlenmesinde Kullanılan Yöntem Evlenme Oranları ve Etki Eden Faktörler 286 a. Evlenme İle İlgili Ölçüler 286 aa. Genel Evlenme Oranı 286 ab. Özel Evlenme Oranları 287 b. Evlenme Oranlarına Etki Eden Faktörler 288 ba. Genel Faktörler 288 bb. Yıllık ve Mevsimlik Değişmelerin Nedenleri

13 c. Ortalama Evlenme Yaşı ve Buna Etki Eden Faktörler Türkiye ve İstanbul Genelinde Evlenmeler 291 a. Toplam Evlenmeler 291 b. Yerleşim Yerine Göre Evlenmeler 295 c. Aylara Göre Evlenmeler 295 d. Ortalama İlk Evlenme Yaşları. 297 da. Belediyesi Olan Yerlerde Ortalama İlk Evlenme Yaşlan 298 db. Belediyesi Olmayan Yerlerde Ortalama İlk Evlenme Yaşlan 298 C. BOŞANMALAR Genel Olarak Boşanmalar 300 a. Genel Kavramlar (Evlilik, Aile ve Boşanma) 300 b. Boşanma Kavramı 300 ba. Hukuki Açıdan 301 bb. Sosyal Açıdan 301 c. Boşanmalar Üzerinde Etken Olan Faktörler 302 d. Boşanma Nedenleri Türk Medeni Kanunu'nda Boşanma Nedenleri 304 a. Boşanmaların İncelenmesinde Kullanılan Ölçüler 304 aa. Genel Boşanma Oranı 304 ab. Özel Boşanma Oranı 304 ac. Yaşa, Mesleğe, Evlilik Süresine ve Çocuk Sayısına Göre Özel Boşanma Oranları Türkiye ve İstanbul Genelinde Boşanmalar 305 a. Toplam Boşanmalar.305 b. Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Boşanmalar 307 c. Nedenlerine Göre Boşanmalar 309 D. ÖLÜMLER Genel Olarak Ölümler a. Ölümlerin Tanımı, Önemi ve Belirlenmesi 313 b. Ölümlerle İlgili Ölçüler 314 ba. Genel Ölüm Oranı 314 bb. Özel Ölüm Oranı 314 bc. Çocuk Ölüm Oranı 315 c. Ölümlere Etki Eden Faktörler Türkiye ve İstanbul'da Ölümler 316 a. Toplam Ölümler 317 b. Cinsiyete Göre Ölümler

14 c. Yaş Gruplarına Göre Ölümler 322 d. Nedenlerine Göre Ölümler 324 e. Bir Yaşından Küçük Çocuk Ölümleri 328 E. İNTİHARLAR Genel Olarak İntiharlar 333 a. İntiharın Tanımı, Önemi ve Belirlenmesi 333 aa. Genel Olarak İntihar Kavramı 333 ab. İntihar Nedenleri ve İntihar Şekilleri 335 b. İntiharlarla ile İlgili Ölçüler 336 ba. Genel İntihar Oranı 336 bb. Özel İntihar Oranı 336 c. İntihar Oranlarına Etki Eden Faktörler Türkiye ve İstanbul'da İntiharlar 338 a. İntiharlara Genel Bir Bakış 338 b. Toplam İntiharlar 340 c. Yaş Gruplarına Göre İntiharlar 344 d. Nedenlerine Göre İntiharlar 346 E İÇ GÖÇLER Genel Olarak Göç Hareketleri 349 a. Tanımı ve Önemi 350 b. Belirlenmesi 351 ba. Dolaysız (Direkt) Yöntemler 351 bb. Dolaylı (Endirekt) Yöntemler Göç Oranları 353 a. Genel Göç Oranları 353 b. Özel Göç Oranları Türkiye ve İstanbul'da İç Göçler 354 a. İç Göçler 356 aa. İller Arası Alman ve Verilen Göçler 356 aaa. Alman Göçler 357 aab. Verilen Göçler 360 aac. Net Göçler 361 aad. Cinsiyetlerine Göre Göçler 362 ab. Yerleşim Yerlerine Göre Alman ve Verilen Göçler 363 aba. Alman ve Verilen Göçler 363 abb. Yerleşim Yeri Türlerine Göre Alman ve Verilen Göçler

15 abc. Yerleşim Yeri Tür ve Cinsiyetlerine Göre Alman ve Verilen Göçler 365 abd. İl ve İlçe Merkezlerine Alman Göçler 365 ac. Nedenlerine Göre Göçler 367 aca. Nedenlerine Göre Alman Göçler 367 acb. Nedenlerine Göre Verilen Göçler 369 acc. Nedenlerine ve Cinsiyetlerine Göre Alman ve Verilen Göçler 369 b. Göç Edenlerin Sosyo-Demografik Özellikleri 370 ba. Göç Edenlerin Yaş ve Cinsiyet Yapısı 370 bb. Göç Edenlerin Öğrenim Durumu 373 bc. Göç Edenlerin Medeni Durumu 378 c. Göç Edenlerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri 380 ca. İşgücüne Dâhil Olan Göçmenler 380 cb. İşgücüne Dâhil Olmayan Göçmenler 381 cc. Göçmenlerin İstihdam Özellikleri 383 cca. Ekonomik Faaliyet Alanlarına Göre Göçmen İstihdamı 383 ccb. Mesleklere Göre Göçmen İstihdamı 386 ccc. İşteki Durumuna (Meslekteki Konumu) Göre Göçmen İstihdamı 388 SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME 391 KAYNAKÇA 412 YAYIN LİSTESİ

16 TABLOLAR LİSTESİ BİRİNCİ BÖLÜM: NÜFUS KONUSUNA GENEL YAKLAŞIM Tablo 1: Yaşı Bilinmeyenler ( ) 64 Tablo 2: 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre 59, 60 ve 61 Yaşlarındaki Erkek ve Kadın Nüfus 66 Tablo 3: Sayım Yıllarına Göre İstanbul İlçelerinin Nüfusları ( ) 92 Tablo 4: Sayım Yıllarına Göre Yıllık Nüfus Artış Hızları (%o), ( ) 95 İKİNCİ BÖLÜM: NÜFUSUN DAĞILIMI Tablo 1: İstanbul İlçelerinin Yüzölçümleri (Km2), ( ) 106 Tablo 2: İstanbul İlçelerinin Nüfus Yoğunlukları ( ) 107 Tablo 3: Cinsiyete Göre Medyan Yaş ( ) 117 Tablo 4: İlçeler İtibariyle Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%), (2000) 118 Tablo 5: Nüfusun Cinsiyet Oranları (%), ( ) 123 Tablo 6: İlçeler İtibariyle Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000) 124 Tablo 7: Yaş Bağımlılık Oranları (%), ( ) 127 Tablo 8: İlçeler İtibariyle Bağımlılık Oranları (%), (2000) 128 Tablo 9: Toplam Hanehalkı Sayısı ve Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü ( ) 132 Tablo 10: İlçeler İtibariyle Toplam Hanehalkı Sayısı ve Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü ( ) 133 Tablo 11: Doğum Yeri ve Cinsiyetlerine Göre İstanbul Nüfusu ( ) 137 Tablo 12: Doğdukları İllere Göre İstanbul Nüfusu ( ) 139 Tablo 13: Doğdukları Yabancı Ülkelere Göre İstanbul Nüfusu (2000) Tablo 14: Anadiller İtibariyle Nüfusun Dağılımı (%), ( ) 150 Tablo 15: Anadiller İtibariyle İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 151 Tablo 16: Ana Dinler İtibariyle Nüfusun Dağılımı (%), ( ) 153 Tablo 17: Ana Dinler İtibariyle İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 154 Tablo 18: Toplam Özürlüler ( )

17 Tablo 19: Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 157 Tablo 20: Toplam Nüfus ve Toplam Özürlüler Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 157 Tablo 21: Türlerine Göre Toplam Özürlüler ( ) 158 Tablo 22: Türlerine Göre Toplam Özürlüler (2000) 159 Tablo 23: Türlerine Göre Toplam Özürlülerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 160 Tablo 24: Toplam Özürlü Türleri Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 161 Tablo 25: Neden ve Türlerine Göre Özürlüler (1975) 162 Tablo 26: Yaş Gruplarına Göre Özürlüler ( ) 165 Tablo 27: Yaş Grupları ve Türlerine Göre Özürlüler (2000) 166 Tablo 28: Medeni Durum ve Cinsiyetlerine Göre Nüfusun Toplam Nüfus İçindeki Oranları ( ) 169 Tablo 29: Medeni Durum İtibariyle Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 171 Tablo 30: Medeni Durum İtibariyle İstanbul'daki Nüfusun Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 172 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: NÜFUSUN EĞİTİM VE İŞGÜCÜ YAPISI Tablo 1: Okuryazarlık Durumuna Göre Nüfusun Dağılımı ( ) (6 ve daha yukarı yaştaki nüfus) 181 Tablo 2: Bitirilen Son Öğrenim Kurumuna ve Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus ( ) 190 Tablo 3: İlçeler İtibariyle Bitirilen Son Öğrenim Kurumuna ve Cinsiyete Göre Okuryazar Nüfus, Tablo 4: Ekonomik Faaliyet ve Cinsiyet İtibariyle Nüfus ( ).215 Tablo 5: İstihdam Edilenlerin Ekonomik Faaliyet Dallarına Göre Dağılımı ( ) 239 Tablo 6: İstihdam Edilenlerin Ekonomik Faaliyet Dallan ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 242 Tablo 7: İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı ( ) 245 Tablo 8: İstihdamın Sektörlere Göre Dağılımı (2005) 246 Tablo 9: İstihdamın Sektörler ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( )

18 Tablo 10: İstihdamın Meslek Gruplarına Göre Dağılımı (%), ( ) 250 Tablo 11: İstihdamın Meslek Dalları ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000) 253 Tablo 12: İstihdamın Meslekteki Konumuna Göre Dağılımı, ( ) 256 Tablo 13: İstihdamın Meslekteki Konumuna Göre Dağılımı (%), ( ) 258 Tablo 14: İstihdamın Meslekteki Konumuna ve Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 259 Tablo 15: Meslekteki Konumu İtibariyle İstihdam Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 260 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: NÜFUS HAREKETLERİ Tablo 1: Canlı Doğan Çocuk Sayısına Göre Evlenmiş Kadın Yüzdesi (%), (2000) 271 Tablo 2: Canlı Doğum Yapan ve Yapmayan Kadınların Eğitim Düzeylerine Göre Toplam İçindeki Oranları (%), (2000) 273 Tablo 3: Yıllara Göre Toplam Evlenmeler ( ) 292 Tablo 4: Yıllara Göre Ortalama Günlük Evlenmeler ( ) 293 Tablo 5: Evlenme Oranları (%o), ( ) 294 Tablo 6: Yerleşim Yerlerine Göre Evlenme Oranları (%), ( ) 295 Tablo 7: Aylara Göre Evlenme Oranları (%), ( ), 296 Tablo 8: Ortalama İlk Evlenme Yaşları ( ) 297 Tablo 9: Boşanma Miktarları ve Kaba Boşanma Oranlan (%c), ( ) 306 Tablo 10: Yaş ve Cinsiyete Göre Boşanma Oranları (%), ( ) Tablo 11: Nedenlerine Göre Boşanma Oranlan (%), ( ) 310 Tablo 12: Yıllara Göre Toplam Ölümler ( ) 317 Tablo 13: Kaba Ölüm Oranları (%o), ( ) 318 Tablo 14: Yıllara Göre Ortalama Günlük Ölümler ( ) 319 Tablo 15: Ölümler Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 320 Tablo 16: Ölümlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( )

19 Tablo 17: Yaş Grupları ve Cinsiyete Göre Ölüm Oranları (%), ( ) 323 Tablo 18: Nedenlerine Göre Ölümler (%), ( ) 325 Tablo 19: Cinsiyete Göre Bir Yaşından Küçük Ölenlerin Kaçar Aylık Öldükleri (%), ( ) 330 Tablo 20: Toplam Ölümler İçinde Bir Yaşından Küçük Bebek Ölüm Oranları (%), ( ) 331 Tablo 21: Toplam ve Bebek Ölümlerinde İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 332 Tablo 22: Yaş Gruplarına Göre İntiharların Dağılımı (%), ( )..345 Tablo 23: Nedenlerine Göre İntiharların Dağılımı (%), ( ) 347 Tablo 24: Nedenlerine Göre İntiharlar Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 348 Tablo 25: İller Arası Alınan ye Verilen Göçler ( ) 357 Tablo 26: İstanbul'un Diğer İllerden Aldığı ve Verdiği Göçün Toplam İçindeki Oranları ( ) 358 Tablo 27: İstanbul'un Diğer İllerden Aldığı, Verdiği ve Net Göçü ( ) 361 Tablo 28: Yerleşim Yerlerine ve Cinsiyetlerine Göre Alınan ve Verilen Göç ( ) 364 Tablo 29: İl ve İlçe Merkezlerine Alınan Göçler ( ) 366 Tablo 30: Nedenlerine Göre Alman ve Verilen Göçler ( ) 368 Tablo 31: Yaş Gruplarına ve Cinsiyetlerine Göre Göçler ( ) Tablo 32: Yaş Gruplarına Göre İlçelerin Aldığı Göçler ( ) 372 Tablo 33: Eğitim Durumu ve Cinsiyetlerine Göre Alınan Göçler ( ) 375 Tablo 34: Eğitim Düzeylerine Göre İlçelerin! Aldığı Göçler ( ) \ 377 Tablo 35: Medeni Durum ve Cinsiyetlerine Göre Göçler ( ) Tablo 36: Göçmen Nüfusun İşgücü Dağılımı (%), ( ) 381 Tablo 37: İşgücüne Dâhil Olmayan Göçmen Nüfusun Dağılımı (%), ( ) 382 Tablo 38: İstihdam Edilen Göçmenlerin Ekonomik Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı (%), ( ) 385 Tablo 39: İstihdam Edilen Göçmenlerin Mesleklere Göre Dağılımı (%), ( ) 387 Tablo 40: İstihdam Edilen Göçmenlerin Meslekteki Konumuna Göre Dağılımı (%), ( )

20 GRAFİKLER LİSTESİ BİRİNCİ BÖLÜM: NÜFUS KONUSUNA GENEL YAKLAŞIM Grafik 1: Sayım Yıllarına Göre Türkiye ve İstanbul Nüfus Miktarları ( ) 90 Grafik 2: İlçe Nüfuslarının İstanbul Toplammdaki Oranları (%), ( ) 94 Grafik 3: İlçelerin Yıllık Nüfus Artış Hızları (%c), ( ) 97 İKİNCİ BÖLÜM: NÜFUSUN DAĞILIMI Grafik 1: Toplam Nüfus İçinde Köy ve Kent Nüfus Oranları (%), (2000) 103 Grafik 2: Toplam Nüfus İçinde Kent Nüfus Oranları (%), ( ) 104 Grafik 3: Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (%), ( ) Grafik 4: Hanedeki Kişi Sayısına Göre Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü (%), ( ) 133 Grafik 5: Doğdukları Bölgelere Göre İstanbul Nüfusu (%), ( ) 146 Grafik 6: İstanbul ve Bazı İlçe Nüfuslarının Doğdukları Bölgelere Göre Dağılımı (%), (2000) 148 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: NÜFUSUN EĞİTİM VE İŞGÜCÜ YAPISI Grafik 1: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 182 Grafik 2: Okuma Yazma Bilen ve Bilmeyen Nüfus Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 183 Grafik 3: İlçeler İtibariyle Toplam Nüfus İçinde Okuryazar Olmayanların Dağılımı (%), (2000) 184 Grafik 4: İlçeler İtibariyle Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000) 185 Grafik 5: Okuma Yazma Bilmeyen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 186 Grafik 6: İlçeler İtibariyle Toplam Nüfus İçinde Okuryazar Olanların Dağılımı (%), (2000) 187 Grafik 7: İlçeler İtibariyle Okuma Yazma Bilen Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000)

21 Grafik 8: Grafik 9: Toplam Okuryazar Nüfus İçinde Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanların Oranı (%), ( ) 192 Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanların Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 193 Grafik 10: Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanlar Açısından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 193 Grafik 11: İlçeler İtibariyle Herhangi Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanların Okuryazar Nüfus İçindeki Oranları (%), (2000) Grafik 12: İlçeler İtibariyle Bir Öğrenim Kurumundan Mezun Olmayanların Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000)..195 Grafik 13: Toplam Okuryazar Nüfus İçinde İlkokul Mezunlarının Oranı (%), ( ) Grafik 14: İlkokul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 197 Grafik 15: İlkokul Mezunları Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) Grafik 16: İlçeler İtibariyle İlkokul Mezunlarının Okuryazar Nüfus İçindeki Oranları (%), (2000) 198 Grafik 17: İlçeler İtibariyle İlkokul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000)..199 Grafik 18: Toplam Okuryazar Nüfus İçinde Orta ve Dengi Okul Mezunlarının Oranı.(%), ( ) Grafik 19: Orta ve Dengi Okul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) Grafik 20: Orta ve Dengi Okul Mezunları Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%>, ( ) Grafik 21: İlçeler İtibariyle Orta ve Dengi Okul Mezunlarının Okuryazar Nüfus İçindeki Oranları (%), (2000) 202 Grafik 22: İlçeler İtibariyle Orta ve Dengi Okul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000) Grafik 23: Toplam Okuryazar Nüfus İçinde Lise ve Dengi Okul Mezunlarının Oranı (%), ( )..204 Grafik 24: Lise ve Dengi Okul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( )

22 Grafik 25: Lise ve Dengi Okul Mezunları Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 205 Grafik 26: İlçeler İtibariyle Lise ve Dengi Okul Mezunlarının Okuryazar Nüfus İçindeki Oranları (%), (2000) 206 Grafik 27: İlçeler İtibariyle Lise ve Dengi Okul Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000) 207 Grafik 28: Toplam Okuryazar Nüfus İçinde Yüksekokul ve Fakülte Mezunlarının Oranı (%), ( ) 208 Grafik 29: Yüksekokul ve Fakülte Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 208 Grafik 30: Yüksekokul ve Fakülte Mezunları Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ). 209 Grafik 31: İlçeler İtibariyle Yüksekokul ve Fakülte Mezunlarının Okuryazar Nüfus İçindeki Oranları (%), (2000) Grafik 32: İlçeler İtibariyle Yüksekokul ve Fakülte Mezunlarının Cinsiyete Göre Dağılımı (%), (2000)..211 Grafik 33: İşgücüne Katılma Oranları (Toplam Nüfus İçinde Ekonomik Yönden Aktif Nüfus Oranı) (%), ( ) 217 Grafik 34: İşgücünün (Ekonomik Yönden Aktif Nüfusun) Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 220 Grafik 35: İşgücü (Ekonomik Yönden Aktif Nüfus) Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ).., 221 Grafik 36: İşgücü İçinde İstihdam Edilenlerin Oranı (%), ( ) 222 Grafik 37: istihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 223 Grafik 38: İşgücü İçinde İşsizlerin Oranları (%), ( ) 225 Grafik 39: İşsizlerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 226 Grafik 40: Çalışma Çağındaki Toplam Nüfus İçinde İşgücüne Dâhil Olmayanların Oranı (%), ( ) 228 Grafik 41: Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Nüfusun Cinsiyet Bakımından Dağılımı (%), ( ) 229 Grafik 42: Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Nüfus Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) : 230 Grafik 43: Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Nüfus İçinde Ev Kadınlarının Oranı (%), ( )

23 Grafik 44: Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Nüfus İçinde Öğrencilerin Oranı (%), ( ) 233 Grafik 45: Öğrencilerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 234 Grafik 46: Ekonomik Yönden Aktif Olmayan Toplam Nüfus İçinde Emeklilerin Oranı (%), ( ) 235 Grafik 47: Emeklilerin Cinsiyete Göre Dağılımı (%), ( ) 236 Grafik 48: İstihdam Edilenlerin Ekonomik Faaliyet Dallarına Göre Dağılımı (%),.( ) 240 Grafik 49: Sektörler İtibariyle İstihdam Edilenler Bakımından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 248 Grafik 50: istihdamın Meslek Gruplarına Göre Dağılımı (%), ( ) 251 Grafik 51: Meslek Dalları İtibariyle İstihdam Açısından İstanbul'un Türkiye İçindeki Yeri ve Önemi (%), ( ) 254 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: NÜFUS HAREKETLERİ Grafik 1: Kadın Başına Düşen Ortalama Canlı Doğan Çocuk Miktarı ( ) 269 Grafik 2: Yaş Gruplarına Göre Kadın Başına Düşen Ortalama Canlı Doğan Çocuk Sayısı ( ) 270 Grafik 3: Canlı ve Cansız Doğum Yapan Kadınların Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı (2000) 274 Grafik 4: Kadın Başına Düşen Ortalama Yaşayan Çocuk Miktarı ( ) 275 Grafik 5: Kadın Başına Düşen Ortalama Yaşayan Çocuk Sayısı ( ) 276 Grafik 6: Toplam ve Yaşayan Çocuk Sayışma İtibariyle Kadın Nüfusun Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı (%), (2000) 277 Grafik 7: Canlı Doğan Her 100 Bebekten Kaçının Öldüğü ( ) 279 Grafik 8: Kadınların Yaş Gruplarına Göre Canlı Doğan Her 100 Çocuktan Kaçının Öldüğü ( ) 280 Grafik 9: Kadınların Eğitim Düzeylerine Göre Canlı Doğan Her 100 Çocuktan Kaçmın Öldüğü ( ) 281 Grafik 10: Toplam İntiharlar ( ) 341 Grafik 11: Genel İntihar Oranları (Yüzbinde), ( ) 343 Grafik 12: Nedenlerine Göre Göçler (%), ( ) 367 Grafik 13: Eğitim Durumlarına Göre İstanbul'un Aldığı ve Verdiği Göçler (%), ( )