GÖZALTI, ARAMA, EL KOYMA İŞLEMLERİNİN USUL VE ESASLARI

Transkript

1 GÖZALTI, ARAMA, EL KOYMA İŞLEMLERİNİN USUL VE ESASLARI Anayasamızın 2. maddesinde öngörüldüğü gibi Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devleti olup, Anayasamız ve tarafı olduğumuz Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nde düzenlenen temel hak ve özgürlükler içinde yer alan suçsuzluk karinesi, kişi hürriyeti ve güvenliği, konut dokunulmazlığı hakları bir kişinin üzerinin, ev, işyeri ya da arabasının aranmasını, buralardaki eşyalarına el konulmasını ve de kişinin gözaltına alınmasını belirli usul ve kıstaslara bağlamıştır. Girişte özet olarak, bu usul ve kıstasları kısaca şöyle özetleyebiliriz: Herkes konut dokunulmazlığı hakkına sahiptir, Konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, ancak hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir, Bir eşyaya el koyma, Hakim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile, kolluk görevlileri, el koyma işlemini gerçekleştirebilir. Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlı olarak Cumhuriyet Savcısı emri ile yapılabilir. Gözaltı süresi kural olarak 24 saattir ancak toplu olarak işlenen suç soruşturmalarında azami 96 saate kadar uzatılabilir. 1. GÖZALTINA ALMA İŞLEMİ Gözaltına alma Ceza Muhakemesi Kanunu nda düzenlenmiş tedbirlerdendir. Bu tedbir kişi hürriyeti hakkına getirilmiş yasal istisnalardandır. Ceza Muhakemesi Kanunu nun 91. maddesinde düzenlenen Gözaltına Alma işleminin usul ve şartları şöyledir: Gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığına bağlıdır, Gözaltına alma kararı Cumhuriyet Savcısı tarafından verilir Gözaltı süresi kural olarak 24 saattir, 1

2 Toplu olarak işlenen suçlarda, delillerin toplanmasındaki güçlük veya şüpheli sayısının çokluğu nedeniyle; Cumhuriyet savcısı gözaltı süresinin, her defasında bir günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uzatılmasına yazılı olarak emir verebilir. Böylelikle süre azami 96 saate (4gün) kadar uzatılabilir, Gözaltı süresinin uzatılırsa bu karar gözaltına alınana derhal tebliğ edilir, Yakalama işlemine, gözaltına alma ve gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı, yakalanan kişi, müdafi veya kanuni temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı, hemen serbest bırakılmayı sağlamak için sulh ceza hakimine itiraz edebilir, Kişi gözaltına alındığı veya gözaltı süresinin uzatıldığı hususunu gecikmeksizin bir yakınına veya belirlediği bir kişiye haber vermek hakkına sahiptir, Gözaltına alınan kişiye yasal haklarını bildiren bir form verilip imzalatılmak zorundadır, Kişi, gözaltı süresi içerisinde ya serbest bırakılmak ya da sorgu için mahkemeye sevk edilmek zorundadır. GÖZALTINA ALINMANIZ DURUMUNDA BU DURUMU YAKINLARINIZA BİLDİRMEK HAKKINIZI KULLANIN 2. ARAMA ve EL KOYMA İŞLEMİ Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Anayasamıza göre herkes konut dokunulmazlığı hakkına sahiptir. Buna göre kimsenin evi, işyeri, aracına izinsiz girilemez ve buralarda arama yapılamaz. Anayasamızın 21. maddesine göre Kimsenin konutuna dokunulamaz.... usulüne göre verilmiş hakim kararı yahut gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Arama tedbiri Ceza Muhakemesi Kanunu nda daha ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Buna göre: 2

3 Yakalanabileceği veya suç delillerinin elde edilebileceği hususunda somut delillere dayalı kuvvetli şüphe varsa; şüphelinin veya sanığın üstü, eşyası, konutu, işyeri veya ona ait diğer yerler aranabilir. Konutta, işyerinde ve kamuya açık olmayan kapalı alanlarda arama, Hakim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet savcısının yazılı emri ile yapılabilir. BUNA GÖRE EV YA DA İŞYERLERİNE KOLLUK GÖREVLİLERİNİN ARAMA İÇİN GELMESİ DURUMUNDA ÖNCELİKLE GÖREVLİLERİN KİMLİKLERİNİ SORMAK VE ARAMA KARARINI GÖRMEK HAKKINA SAHİPSİNİZ. Arama karar veya emrinde; a) Aramanın nedenini oluşturan fiil, b) Aranılacak kişi, aramanın yapılacağı konut veya diğer yerin adresi ya da eşya, c) Karar veya emrin geçerli olacağı zaman süresi, d) Aranılacak eşyanın elde edilmesi halinde el konulup konulmayacağı hususları açıkça gösterilir. BUNA GÖRE KARARDA BELİRTİLEN KİŞİNİN SİZ OLUP OLMADIĞINI, KİMLİK BİLGİLERİNİ, KARARDA BELİRTİLEN ADRESİN DOĞRU OLUP OLMADIĞINI, KARARIN TARİH VE SAATİNİ UYGUN OLUP OLMADIĞINI, ARANILACAK EŞYALARIN NELER OLDUĞUNU DİKKATLİCE KONTROL EDİNİZ. Arama işlemi bir tutanağa bağlanır. Tutanakta; a) Arama kararının tarih ve sayısı, hakim kararı yoksa verilmiş olan yazılı emrin tarih ve sayısı ile emri veren merci, b) Aramanın yapıldığı yer, tarih ve saat, (İşleme başlama ve Bitiş Saati) c) Aramanın konusu, d) Araçta, konutta, işyeri ve eklentilerinde arama yapılmışsa, aracın plaka numarası, markası, konutun, işyerinin ve eklentilerinin açık adresi, e) Aramanın sonuçları, el konulan suç eşyasına ilişkin belirleyici bilgiler f) Arama sonucunda yaralanma veya maddi bir zarar meydana gelip gelmediği, g) Arama işlemini yapanların adı, soyadı, sicili ve unvanı, hususları yer almak zorundadır. 3

4 Tutanak arama işlemine katılmış olanlar ve hazır bulunanlarca imzalanır. Tutanağın bir sureti ilgiliye verilir. TUTANAKTA BU HUSUSLARIN OLUP OLMADIĞINI, İŞLEME BAŞLAMA VE SON VERME SAATLERİNİN DOĞRU YAZILIP YAZILMADIĞINI, EL KONULAN EŞYALAR VARSA DOĞRU OLARAK TUTANAĞA GEÇİRİLİP GEÇİRİLMEDİĞİ HUSUSLARINI KONTROL EDİNİZ. GERÇEĞİ YANSITMAYAN YADA ANLAŞILMAYAN HUSUSLAR VARSA İTİRAZİ KAYIT KOYARAK İTİRAZLARINIZI TUTANAĞA YAZINIZ, KOLLUK GÖREVLİSİ BUNA MÜSAADE ETMİYORSA TUTANAĞI İMZALAMAYINIZ. Cumhuriyet savcısı hazır olmaksızın konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde arama yapabilmek için o yer ihtiyar heyetinden veya komşulardan iki kişi bulundurulur. Arama sonunda, el konulan eşyanın tam bir listesi yapılarak resmi mühürle mühürlenir. Bu eşyanın resmi mühürle mühürlendiğine dair tutanak tanzim edilerek, bir sureti ilgilisine verilir. EL KONULAN EŞYA LİSTENİN GERÇEĞİ YANSITIP YANSITMADIĞI VE EL KONULAN EŞYALARIN MÜHÜRLEME İŞLEMİNİN YAPILIP YAPILMADIĞI KONTROL EDİLMELİDİR. ARAMA YAPAN GÖREVLİLERE NEZARET EDİNİZ, YANLARINDAN AYRILMAYINIZ, SİZE AİT OLMAYAN EŞYALARA KESİNLİKLE DOKUNMAYINIZ) Aranacak yerde bulunan kişilerin özel hayatlarına ve mallarına gereken azami özen gösterilir. (Yönetmelik Md 30) Adli aramalar kural olarak gündüz yapılır. Konut, işyeri veya diğer kapalı yerlerde, kural olarak gece arama yapılması yasaklanmıştır (CMK m. 118/1). Bunun nedeni, kişinin gece vakti konut ve işyerinde veya diğer kapalı yerlerde rahatsız edilmek istenmemesi ve bu bakımdan kişinin konutunda özgürce yasama hakkına saygıdır. Esasen bu Anayasa ile koruma altına alınmış konut dokunulmazlığı hakkının bir yansımasıdır. Ancak, suçüstü veya 4

5 gecikmesinde sakınca bulunan haller ile yakalanmış veya gözaltına alınmış olup da firar eden kişi veya tutuklu veya hükümlünün tekrar yakalanması amacıyla gece arama yapılmasına olanak tanınmıştır (CMK m. 118/2) Gece araması, suçüstü, firari eden kişiyi yakalamak gibi çok sınırlı hallerde yapılabilir. Aramada bilgisayarlara el konulması halinde içindekilerin bir kopyası ilgiliye verilmek zorundadır. Aranacak yerlerin sahibi aramada hazır bulunabilir; kendisi bulunmazsa temsilcisi veya ayırt etme gücüne sahip hısımlarından biri veya kendisiyle birlikte oturmakta olan bir kişi veya komşusu hazır bulundurulur. Kişinin avukatı da aramada hazır bulunabilir. 3. EL KOYMA İŞLEMİ El koyma, ceza muhakemesinde delil olabilecek ya da ileride müsadere edilebilecek eşya u zerinde zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılması demektir. CMK m. 123 e göre ispat aracı olarak yararlı görülen eşyaya el konulabilir. Hâkim kararı üzerine veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısının, Cumhuriyet savcısına ulaşılamadığı hallerde ise kolluk amirinin yazılı emri ile kolluk görevlileri, el koyma işlemini gerçekleştirebilirler. El koyma işlemi bir tutanag a bag lanır. Bu tutanakta işlemi gerçekleştiren kolluk go revlisinin açık kimlig i yazılır (CMK m. 12 /2). El konulan eşyanın tam bir defteri yapılır ve mu hu rlenir veya bir işaret konulur (CMK m. 121/3). 5