Sosyal Bilgilerde Öğretim Etkinliklerinin Planlanması

Transkript

1 Sosyal Bilgilerde Öğretim Etkinliklerinin Planlanması Yazar Prof.Dr. Şefik YAŞAR ÜNİTE 8 Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra; planın ne olduğunu açıklayabilecek, öğretimde plan yapmanın önemini kavrayabilecek, öğretim sırasında kullanılan plan türlerini sıralayabilecek, yıllık planın nasıl hazırlandığını kavrayabilecek, Sosyal Bilgiler dersi için bir yıllık plan hazırlayabilecek, ders planın nasıl hazırlandığını kavrayabilecek, Sosyal Bilgiler dersi için bir ders planı hazırlayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Öğretimde Planın Önemi Yıllık Plan Ders Planı Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

2 Çalışma Önerileri Bu üniteye başlamadan önce, öğretim stratejisi, yöntem ve teknikleriyle ilgili bilgilerinizi hatırlayınız. Çevrenizdeki öğretmenleri gözleyerek onların derslerinde hangi planları kullandıklarını belirlemeye çalışınız sınıflarda Sosyal Bilgiler dersini okutan öğretmenlerin yıllık planları ile ders planlarını inceleyiniz. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

3 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Giriş Bireylerin önceden belirlenen amaçlar doğrultusunda yetiştirilmeleri eğitim ile olanaklı olabilmektedir. Okulların işlevi de, her türlü eğitim ve öğretim etkinliklerini milli eğitimin genel amaçlarına uygun bir biçimde düzenlemek ve sürdürmektir. Bu da ancak öğretmenlerin çalışmalarını planlamalarıyla gerçekleşebilir. İşte bu ünitede önce, öğretimde plan yapmanın gerekliliği vurgulanmış, daha sonra da öğretmenlerin özellikle yapmaları gereken öğretim planlarından yıllık plan ile ders planının özellikleri ve yapısal nitelikleri üzerinde durularak Sosyal Bilgiler dersine ilişkin bir ders planı örneği verilmiştir. 2. Öğretimde Planın Önemi Plan nedir ve öğretimde niçin plan yapmak gerekir? Plan, bir sorun ya da bir konu üzerinde, öğrencilerin bireysel ya da gruplar halinde bilgi, beceri, alışkanlık ve değerler kazanmalarını sağlamak amacıyla, gerektiğinde öğrencilerin de katılımıyla öğretmenlerce hazırlanan bir çalışma kılavuzudur.? Başarılı olmak, plan yapmayı ve planlı çalışmayı gerektirir. Plansız yapılan etkinlikler, işlerin gelişigüzel yürümesine, aksaklıklara, zaman ve emek kaybına yol açar, eğitim öğretimi gerçek amacından uzaklaştırır. İyi bir planlama, öğretim etkinliklerinin akıcı ve düzenli olarak yürütülmesine olanak sağlar. Yapılacak çalışmaları önceden planlayan bir öğretmen, sınıfta herhangi bir güçlükle karşılaşmaz, işlerini güven ve gönül rahatlığı içinde sürdürür, verimli bir çalışma gerçekleştirerek, amaçlarına en kısa yoldan ulaşabilir. Özellikle yeni göreve başlayan öğretmenler, plan yaparak sınıfa girdiklerinde kendilerini daha rahat ve güveli hissederler; bilgi, beceri ve yaratıcılıklarını öğrencilerin daha iyi yetişmeleri yönünde harekete geçirirler. Böylece öğretim için ayrılan zaman daha ekonomik ve akıllıca kullanılmış, sınıf içi çalışmalar da daha düzenli ve verimli olarak gerçekleştirilmiş olur. Ayrıca, öğretmenlerin her türlü eğitim-öğretim çalışmalarını önceden hazırladıkları planlara göre yürütmeleri gerektiği yönetmeliklerde belirtilmiştir. Eğitim-öğretim çalışmalarının planlı biçimde yürütülmesiyle ilgili olarak plan çeşitleri; 1) Yıllık Plan, 2) Ünite Planı, ve 3) Ders Planı olmak üzere üçe ayrılmaktadır. İlköğretim ikinci basamağı ile ortaöğretimdeki öğretmenlerin, yıllık ders planı ile günlük ders planı yapmaları bir zorunluluktur. Bu nedenle aşağıdaki kesimde yıllık plan ile ders planının özellikleri ve yapısal niteliğine ilişkin açıklamalar yapılmıştır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

4 144 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI?? 3. Yıllık Plan Yılık plan nedir? Yıllık plan öğretmenin, bir öğretim yılı süresince ders vermekle yükümlü bulunduğu sınıflarda, program uyarınca belli üniteleri ya da konuları hangi aylarda yaklaşık ne kadar zamanda işleyeceğini gösteren ve öğretmence hazırlanarak ders yılı başında okul yönetimine verilen bir çalışma planıdır. Merkezi yönetim anlayışının egemen olduğu eğitim sistemimizde, öğretmenler yıllık plan konusunda yeterince söz sahibi değildir. Çünkü her eğitim basamağı ve her düzeyde uygulanacak eğitim programı Milli Eğitim Bakanlığı'nca hazırlanmış ve geliştirilmiş olduğundan, öğretmenler bu programın öngördüğü derslerle bunların içeriklerine olduğu gibi bağlı kalmak zorundadırlar. Sadece, ele alınacak konuların yıl içindeki dağılımı, işlenişi ile ilgili bazı noktalar ve birtakım düzenlemeler öğretmenlere bırakılmıştır. Örneğin, öğretilecek ünite sayısı, hangi ünite ya da konunun ne zaman öğretileceği, dersin nasıl yürütüleceği, hangi araç-gerecin ne zaman ve nasıl kullanılacağı, öğrenci başarısının nasıl değerlendirileceği gibi konularda karar vermek öğretmenin sorumlulundadır. Dersiyle ilgili bir yıllık plan hazırlayacak öğretmen, öncelikle hangi bilgilere sahip olmalıdır? Yıllık plan hazırlayacak öğretmenin herşeyden önce; okulda hangi sınıflarda, hangi dersi vereceğini, bu derslerin haftanın hangi günlerine rastladığını, resmi tatiller ile özel günler çıkartıldıktan sonra fiilen ne kadar süreyle ders yapılacağını, öğretim programı uyarınca kaç ünite ya da konuyu işlemek durumunda olduğunu, okulda mevcut hangi araç ve gereçlerden yararlanabileceğini, okulun okutulan derslerle ilgili olarak ne gibi maddi ve eğitsel olanaklara sahip olduğunu bilmesi gerekir.? Öğretmen bu bilgileri edindikten sonra, yıllık planı kendi başına hazırlayabileceği gibi, aynı dersi aynı düzeyde okutan diğer öğretmenlerle (zümre öğretmenleri) birlikte de hazırlayabilir. Hazırlanan yıllık plan uygulamaya konulmadan önce, okul müdürünce onaylanır. Bir yıllık planda hangi bölümler bulunmalı ve bu bölümlerde hangi bilgiler yer almalıdır? Bir yıllık planda süre, konular, amaçlar, yöntem ve teknikler, kaynak ve araç-gereçler, deney-gezi-gözlem, diğer zümre öğretmenleriyle işbirliği, ödev ve konu- ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

5 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 145 su, değerlendirme, düşünceler başlıklarını taşıyan bölümler yer alır. Çizelge 8.1'de bir yıllık plan örneğine yer verilmiştir. Bir yıllık planda bulunan bölümler aşağıda kısaca açıklanmıştır. Çizelge 8.1'den anlaşılacağı gibi, bir yıllık planda üç bölüm bulunmaktadır. Birinci bölümde, planın uygulanacağı öğretim yılı, okulun adı, dersin adı ve sınıflar belirtilir. Aynı ders aynı düzeydeki birden çok sınıfta uygulanacaksa, her bir sınıf için ayrı bir plan yapmak gerekmez, yapılan yıllık plan tüm sınıflar için geçerli olur. İkinci bölüm, derslerin işlenişine ilişkin ana bölümdür. Bu bölümün dikkatlice ve iyi düşünülerek düzenlenmesi gerekir. Üçüncü bölümde ise, ders ya da zümre öğretmenlerinin adı soyadı ve imzası ile okul yönetiminin onayı yer alır. Yıllık planın ana bölümünü oluşturan ikinci bölümde bulunması gereken özellikler şöyle açıklanabilir: Süre: Yıllık plan yapılırken, önce okulun açık olduğu günler takvime bakılarak belirlenir. Öğretim programı ile ders ve yardımcı ders kitaplarından yararlanarak her ünite ya da konuya, uzunluk ve yoğunluk derecelerine göre, yarıyıl tatilini de dikkate alarak, öğretim yılı içinde, hangi ay ve haftalarda kaç saatlik bir sürenin ayrılmasının uygun olacağı kararlaştırılır. Bu konuda öğretmenler, ya önceki yıllardaki kendi deneyimlerinden ya da aynı dersi okutmuş olan diğer öğretmenlerin görüşlerinden yararlanabilirler. Ayrıca, deney, gezi, gözlem, ödev ve öğretimin değerlendirilmesine ayrılacak zaman ve sürenin de önceden belirlenerek yıllık plana alınması gerekir. Konular: Bakanlıkça uygulamaya konulan program doğrultusunda, yıl içinde işlenecek konular, yoğunluk durumlarına da bakılarak ay ve haftalara göre yıllık plana sadece konu başlıkları olarak yazılır. Amaçlar: Yıllık planda amaçlar, konuya yönelik özel amaç olarak ifade edilir. Konular, sınıfta bu amaçları gerçekleştirecek biçimde işleneceğinden, bu bölümün kurallarına uygun olarak özenle hazırlanması gerekir. Yöntem ve Teknikler: Bu bölümde konunun öğretilmesinde en çok yararlanılması düşünülen öğretim yöntem ve tekniklerine yer verilir. Kullanılması düşünülen tüm yöntem ve tekniklerin nasıl bir sırayla, nasıl uygulanacağını belirleyen anlatımlara yer verilmesine gerek yoktur. Bu konudaki ayrıntılı açıklamalar ders planında belirtilir. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

6 146 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Çizelge 8.1: Yıllık Plan (Örnek) I. Bölüm Ö retim Y l :.../.../....../.../... Okulun Ad :... Dersin Ad :... S n flar :... II. Bölüm Süre Saat Konular Amaçlar Yöntem ve Teknikler Kaynak Araç-Gereçler Deney Gezi Gözlem Zümre Ö retmenleriyle flbirli i Ödev ve Konusu De erlendirme Düflünceler III. Bölüm Ders veya Zümre Ö retmenlerinin Ad, Soyad, mzas Uygundur.../.../... mza - Mühür Okul Müdürü Kaynaklar, Araç-Gereçler: Konunun işlenişi sırasında yararlanılabilecek yayın, kişi, ya da araç-gereçler bu bölümde belirtilir. Yayınlar, kaynak belirtme kurallarına uygun olarak, açıklayıcı biçimde yer almalı, elde etme kolaylığı sağlaması bakımından yayın yeri ve yayın tarihi belirtilmelidir. Ayrıca, öğretim sırasında kullanılması tasarlanan araç-gereçlerin adları bu bölüme yazılmalıdır. Deney, Gezi, Gözlem: Sosyal Bilgilerdeki konuların öğretiminde deneyden daha çok, gezi ve gözleme yer verilir. Hangi konularda bu tür etkinliklere yer verileceği öğretim yılı başında yıllık planda belirtilmelidir. Kuşkusuz, konu işleneceği zaman, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

7 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 147 bununla ilgili yapılacak işlemler ders planında ayrıntılı olarak açıklanmalı ve ayrıca deney, gezi, gözlem planı yapılmalıdır. Zümre Öğretmenleriyle İşbirliği: Aynı düzeyde, aynı ders okutan öğretmenler öğretim yılı başında ve daha sonra, birbirlerine paralel bir öğretimi gerçekleştirebilmek ve bir işbirliği ortamında çalışabilmek bakımından zaman zaman biraraya gelip toplantılar gerçekleştirirler. Böylece kendi aralarında bir eşgüdüm sağlayabilecekleri gibi, konuların işlenişiyle ilgili olarak da birbirlerinin görüş ve düşüncelerinden yararlanabilirler. Bu tür toplantılar, öğretimde belli bir standartın tutturulması ve sürdürülmesinde önemli bir işlevi yerine getirir. Bu nedenle, yıllık planın bu bölümünde, yapılmasında yarar görülen zümre toplantılarının hangi konu ya da üniteler işlenirken düzenleneceği belirtilir. Ödev ve Konusu: Ödev, belli bir konu ya da ünitenin öğrenilmesiyle ilgili olarak, öğrencilerin okulda ya da evde bireysel ya da grupça yapmaları gereken bir iş ya da etkinliktir. Öğretimin sınıf dışına taşan bir uzantısı olduğundan, öğrencilerin ya işlenecek konuya hazırlanması ya da işlenen konunun pektiştirilmesi amacını taşır. Bu nedenle ödev, yinelemeye ve ezberlemeye dayalı olmaktan çok, öğrencileri güdüleyici, zihinsel etkinlikleri ve yaratıcılığı teşvik edici nitelikte olmalıdır. Değerlendirme: Öğrenci başarısını belirlemeye yönelik gerçekleştirilecek değerlendirmelerin, hangi konu ya da ünitenin sonunda ve nasıl yapılacağı önceden kararlaştırılarak yıllık planda belirtilir. Düşünceler: Belli bir konu ya da ünitenin öğretimi sırasında, belli bir ay ya da hafta içinde unutulmaması ya da ihmal edilmemesi gereken açıklama ya da ek bilgi söz konusu ise, zamanı gelince dikkate alınması bakımından yıllık planın bu bölümündeki yere küçük notlar alınabilir. 4. Ders Planı Ders planı nedir? Ders planı, bir veya birkaç ders saatinde işlenecek bir konunun amaçlarını, ana çizgilerini, bu konuya ilişkin deneyleri, tartışma sorularını, ödevleri, uygulama çalışmalarını, ders araç ve gereçlerini, değerlendirme yollarını belirten ve önceden ilgili öğretmence hazırlanan bir plandır.? Bir öğretmenin, ne kadar deneyimli olursa olsun, sınıfta göstereceği başarı, büyük ölçüde ders öncesi hazırladığı plana bağlıdır. Bununla birlikte, plan çok iyi hazırlanmış da olsa, tek başına başarının kesin güvencesi değildir. Çünkü önemli olan hazırlanan planın sınıfta gerektiği gibi uygulanmasıdır. İyi bir ders planı ne gibi özellikler taşımalıdır? AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ?

8 148 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI? İyi bir ders planı, konu ya da ünitenin öğretimi süresince, öğretmenin öğrencilere neyi, nasıl öğreteceğini gösteren bir kılavuzdur. Kesinlikle ders kitabının izlenen bir bölümü değildir. Ders planının hazırlanması sırasında bu noktanın göz önünde bulundurulması gerekir. Ders planı aynı düzeydeki sınıflarda aynı dersi okutan öğretmenlerle birlikte yapılabileceği gibi, öğrencilerle birlikte de yapılabilir. Kuşkusuz ders planının öğrencilerle birlikte yapılması eğitsel bakımdan birçok yarar sağlar. Böylece, öğrencilerin konuya ilişkin ilgileri sağlanarak gereksinimleri dikkate alınmış olur, öğrenme sorumluluğunu yüklenirler, çeşitli yönlerden görüş birliğine ulaşarak isteklerine uygun bir öğrenmeyi gerçekleştirirler. Ders planlarının hazırlanmasında nelere dikkat edilmelidir? Ders planlarının hazırlanmasında dikkat edilmesi gereken noktalar şöyle sıralanabilir: Ders planı hazırlanırken öğrencilerin gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Plan esnek bir biçimde hazırlanmalı, son anda yapılabilecek değişikliklere olanak vermelidir. Plan, işlenecek konuyla öğrencilere kazandırılmak istenen amaçları ve bu amaçların ne ölçüde kazanıldığını sınayacak değerlendirme yollarını göstermelidir. Plan öğretme-öğrenme sürecinde uygulanacak öğretim stratejilerini, yöntem ve teknikleri, öğretimi kolaylaştırmada kullanılabilecek araç-gereçleri göstermelidir. Plan yeni ders ile önceki ders arasındaki gerekli bağlantıyı kurmalı ve dersi bir sonraki öğrenme durumuna bağlayacak nitelikte olmalıdır. Plan çok ayrıntılı ya da çok kısa ve dağınık olmamalıdır. Plan kolay izlenebilecek ve uygulanabilecek bir biçimde hazırlanmalıdır. Planın hazırlanmasında, ders kitaplarındaki düzen ve sıraya uyma koşulu yoktur. Öğrencilerin ruhsal durumları ya da gereksinimleri, düzen ve sıranın bazı hallerde değiştirilmesini gerektirebilir. Dersi planlarken, öğretmenlerin işini kolaylaştırması bakımından, izlenmesinde yarar görülen bazı anahtar öğeler belirlenmiştir. Soru biçiminde düzenlenen bu öğeler şöyle sıralanabilir: Öğretmek istediğiniz konu nedir? Üzerinde durmak istediğiniz amaç ve davranışları saptadınız mı? Hangi öğretim stratejilerinden yararlanmayı düşünüyorsunuz? Öğretmeyi tasarladığınız anahtar düşüncelerin ya da temel kavramların bir listesini yaptınız mı? ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

9 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 149 Bu dersin öğretimi için hangi araç-gereç ve kaynaklara geresinim duymaktasınız? Öğrencileri güdülemeye yönelik olarak ne yapacaksınız? Derse nasıl bir giriş yapacaksınız? Dersi nasıl kapatacaksınız? Öğrenmeyi nasıl değerlendireceksiniz? Bu soruların her birini dikkatlice yanıtlayabilen bir öğretmen, başarılı bir öğretmeyi gerçekleştirmeye aday demektir.kuşkusuz burada önemli olan, bunları yazılı olarak belli bir plan içinde toplayabilmek ve sınıfta gerektiği gibi uygulayabilmektir Ders Planının Yapısal Niteliği Ders planları, genelde birbirlerine benzer öğeleri içermekle birlikte, farklı biçimlerde düzenlenebilir. Ders planlarının, değişmeyen kalıplara göre hazırlanması durumunda, öğretimin tek düze bir nitelik kazanacağı, öğretmenlerin de yaratıcılıklarının engelleneceği ileri sürülmektedir. Bununla birlikte, öğretimde belli bir düzeyi tutturmak ve gerek planlamada gerekse öğretim etkinliklerinde belli bir düzeyin altına düşmemek de önemlidir. Bu bakımdan ders planlarının belli temel öğeleri kapsayacak bir biçimde hazırlanması büyük yarar sağlar. Çizelge 8.2'de bir Ders Planı örneğine yer verilmiştir. Bir ders planında hangi bölümler bulunmalı ve bu bölümlerde hangi bilgilere yer verilmelidir?? Bir ders planında genelde, şu bölümler bulunmalıdır: Tanıtıcı Bölüm: Biçimsel bölüm olarak da adlandırılan bu bölümde, planı hazırlanan dersin adı, verileceği sınıf ve şubesi, tarihi, süresi, konusu yer alır. Ayrıca, öğretim sırasında kullanılacak yöntem ve teknikler ile kaynaklar, araç ve gereçlere de bu bölümde belirtilir. Amaçlar: Öğretim programı uyarınca yıllık planda ortaya konulmuş olan özel amaçlar göz önünde bulundurularak belirlenen davranışlar gereksinim ölçüsünde ders planında yer alır. Bu davranışlar gözlenebilen ve ölçülebilen öğrenci davranışları bakımından ifade edilir. Dersin işlenişi sırasında bu davranışların öğrencilere kazandırılmasıyla, belirlenen özel amaçlara ulaşılmış olunur. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

10 150 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Çizelge 8.2: Ders Planı (Örnek) Dersin Adı : Sınıf ve Şube : Tarih : Süre : Konu : Yöntem ve Teknikler : Kaynaklar, Araç-Gereçler : I. Amaçlar ve Davranışsal Amaçlar a.... b.... c a.... b.... c.... II. Giriş III. Geliştirme IV. Sonuç V. Değerlendirme VI. Alıştırma / Ödev Öğretmen Adı ve soyadı (İmza) Onay Müdür Adı ve soyadı (İmza-Mühür) ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

11 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 151 Giriş: Dersin başında, öğrencilerin dersi işlemeye hazır duruma getirilmesi gerekir. Bu sürenin 3-5 dakikayı geçmemesi gerekir. Bu sürede öğretmen, öğrencilerin dikkatini konuya çekmek için bir olay, anı ya da fıkra anlatır. Sonra işlenecek konunun bir sonraki derste ve hayatta ne işe yarayacağını ortaya koyarak öğrencileri güdüler. Daha sonra öğrencileri konuyla ilgili amaçlar ve davranışsal amaçlardan haberdar eder ve derse geçiş yapar. Bu bölümde yapılacak konuşmalar, öğrenciler için yararlı olabileceği gibi, özellikle yeni göreve başlayan öğretmenlerin kendilerini derse ve sınıfa hazırlamaları bakımından yararlı olabilir. Geliştirme: Dersin işlenişi olarak da adlandırılan bu bölümde, bireysel ya da grupça yapılacak çalışmalar önceden belirlenen bir süre içinde sırayla gerçekleştirilir. Derse ilişkin toplam sürenin büyük bir kısmı bu bölüm için ayrılır. Bu bölüm, dersin önemli noktalarının özetlenmesi, tekrarların yapılması, karşılaştırma ve genellemelere gidilmesi, düşündürücü alıştırma ve sorulara yer verilmesi gibi etkinliklerin yapılmasına ilişkin yazılı olarak dile getirilen kılavuz bilgileri kapsar. Sonuç: Bu bölümde işlenen konuyla ilgili olarak kısa bir özet yapılır ve öğrencilerin konuya dikkatleri bir kez daha çekilir. Bu bölümde yapılacak etkinlikler kazanılan davranışların pekiştirilmesinde ve öğrenmenin kalıcılığının sağlanmasında önemli bir işlevi yerine getirir. Değerlendirme: Öğrencilere kazandırılmak istenen davranışsal amaçların gerçekleşip gerçekleşmediği yapılacak bir değerlendirme sonucu anlaşılır. Bunun için planın bu bölümünde, öğrencilerin konuyla ilgili davranışları kazanıp kazanmadıklarını sınamaya yönelik sorulara yer verilir. Bu soruların dersin işlenişinden önce hazırlanarak ders planına yazılmış olması öğretmen için bir güvencedir ve onun işini büyük ölçüde kolaylaştırır. Alıştırma/Ödev: Bu bölümde, işlenecek konuyla ilgili olarak öğretmenlerin yapmasında yarar görülen alıştırma ya da ödev konuları yer alır. İlköğretim 6. sınıf Sosyal Bilgiler dersi için hazırlanmış olan bir ders planına aşağıda yer verilmiştir: AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

12 152 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI SOSYAL BİLGİLER DERSİ İÇİN BİR DERS PLANI ÖRNEĞİ* Dersin Adı : Sosyal Bilgiler Sınıf ve Şube : 6. Sınıf Tarih : / /1998 Süre : 80 Dakika Konu : Demokratik Hayat Yöntem ve Teknikler : Düzanlatım, Soru-Yanıt, Tartışma. Kaynaklar, Araç ve Gereçler : İlköğretim 6.Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı. : 1961 Anayasası, 1982 Anayasası ve Vatandaşlık Bilgisi Kitabı. I. Amaçlar: 1. Demokrasi ile ilgili terim ve kavramların anlam bilgisi. Davranışsal Amaçlar: a. Demokrasi, eşitlik, hürriyet, kamuoyu, milli egemenlik, siyasi parti, iktidar partisi, muhalafet partisi kavramlarının tanımlarını söyleme/yazma. 2. Demokrasinin temel ilkelerini kavrayabilme. Davranışsal Amaçlar: a. Demokrasilerde hakimiyetin asıl sahibinin millet olduğunu söyleme/ yazma. b. Devlet yönetiminin halkın temsilcileri aracılığıyla yürütüldüğünü söyleme/yazma. c. Demokrasilerde dil, din, ırk, cinsiyet gibi özellikler gözetilmeksizin tüm insanların eşit olduğunu söyleme/yazma. d. Demokrasilerde aynı düşünceyi paylaşan insanların biraraya gelerek siyasal partileri oluşturduğunu söyleme/yazma. e. Hükümeti kuran partilere iktidar partisi denildiğini söyleme/yazma. f. Hükümet dışında kalan partilere muhalefet partisi denildiğini söyleme/ yazma. g. Demokrasilerde serbest seçimlerin yapılmasının demokrasinin esasını oluşturduğunu söyleme/yazma. II. Giriş: 1. Dikkat Çekme : Öğretmenin, demokrasi dışı yönetim biçimlerinin olumsuzluklarını örnekleyerek öğrencilerin dikkatlerini demokrasi üzerine çekmesi. 2. Güdüleme : Öğretmenin öğrencilere, Çocuklar, bugün kullandığımız tüm hak ve hürriyetlerimizi demokrasiye borçluyuz. Demokrasi, bizi kula kul olmaktan kurtarıp, hür bir vatandaş haline getirmiştir. İşte biz bu dersimizde, demokrasi ile ilgili temel bilgileri edinmeye çalışacağız, biçiminde bir konuşma yapması. 3. Gözden Geçirme : Öğretmenin öğrencilere, Bu dersin sonunda,demokrasiyle ilgili kavramları ve demokrasinin temel niteliklerini öğrenmiş olacaksınız, demesi. 4. Derse Geçiş : Öğretmenin, demokrasinin tanımına ilişkin çeşitli ip uçları vererek öğrencileri demokrasi kavramı üzerinde düşünmeye yöneltmesi. ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

13 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI 153 III. Geliştirme: Öğretmenin, demokrasi, eşitlik, hürriyet, kamuoyu, milli egemenlik, siyasi parti, iktidar partisi, muhalafet partisi kavramlarına ilişkin ipuçları vererek öğrencilerin, bu kavramlarla ilgili tanım yapmasını sağlaması. Öğretmenin, yapılan tanımlardaki eksikliklere dikkat çekerek doğru tanımı öğrencilere buldurmaya çalışması. Doğru tanımları birkaç öğrenciye tekrarlatarak pekiştirmesi. Öğretmenin sınıfa, Demokrasiyi diğer yönetim biçimlerinden ayıran en önemli özellik nedir? sorusunu yönelterek egemenliğin millete ait olduğunu öğrencilerin kendi aralarında tartışarak bulmalarını sağlaması. Öğretmenin öğrencilere, Demokrasilerde halk yönetime nasıl katılır? sorusunu yönelterek bu sorunun sınıfta tartışılmasını istemesi. Tartışma sonunda öğrencilerin, halkın temsilcileri aracılığıyla yönetime katılabilecekleri sonucuna ulaşmalarının sağlanması. Öğretmenin öğrencilere, İnsanların eşit olması ne anlama gelir? sorusunu yönelterek onları tartışmaya yöneltmesi. Tartışma sonunda öğrencilerin, demokrasilerde dil, din, ırk, cinsiyet gibi özellikler gözetilmeksizin tüm insanların eşit olduğu sonucuna ulaşmalarının sağlanması. Öğretmenin öğrencilere, Siyasal parti nedir ve nasıl oluşur? sorusunu yöneltip, onların bu soru üzerinde tartışmalarını istemesi. Tartışma sonunda öğrencilerin, demokrasilerde aynı düşünceyi paylaşan kişilerin bir araya gelerek siyasal partileri oluşturduğu sonucuna ulaşmalarının sağlanması. Öğretmenin öğrencilere Hangi partilere iktidar partisi, hangilerine muhalefet partisi denilir? sorusunu yöneltmesi ve onların bu soruyu tartışarak yanıtlamalarını sağlaması. Öğretmenin öğrencilere, Demokrasilerde niçin seçim yapılmalıdır? sorusunu yönelterek tartışmalarını istemesi, tartışma sonunda demokrasiyi diğer yönetim biçimlerinden ayıran en önemli özelliklerden birinin seçim olduğu görüşünü paylaşmalarını sağlaması. IV. Sonuç: Öğretmenin, demokrasiyle ilgili kavramları tanımlayıp, demokrasinin temel niteliklerini özetlemesi ya da sorular yönelterek öğrencilere özetletmesi. V. Değerlendirme: Konuyla ilgili davranışların öğrenciler tarafından kazanılıp kazanılmadığını sınamak amacıyla öğretmenin öğrencilere şu soruları yöneltmesi: Demokrasiyi diğer yönetim biçimlerinden ayıran özellikler nelerdir? Demokrasi insanların gelişmesine nasıl katkıda bulunabilir? Demokrasi ile barış kavramları arasında nasıl bir ilişki vardır? VI. Alıştırma / Ödev: Ülkemizde demokrasiye niçin sahip çıkmalıyız? sorusuyla ilgili düşüncelerinizi, evde, sözcük arasında değişen bir yazıyla ifade ediniz. Onay Öğretmen Müdür Adı ve soyadı Adı ve soyadı (İmza) (İmza-Mühür) * Bu plan, yazarın deneyimli bir Sosyal Bilgiler dersi öğretmeniyle birlikte ortaklaşa çalışması sonucu hazırlanmıştır. AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

14 154 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Özet Plan, bir sorun ya da bir konu üzerinde, öğrencilerin bireysel ya da gruplar halinde bilgi, beceri, alışkanlık ve değerler kazanmalarını sağlamak amacıyla, gerektiğinde öğrencilerin de katılımıyla öğretmenlerce hazırlanan bir çalışma kılavuzudur. Başarılı olmak, plan yapmayı ve planlı çalışmayı gerektirir. Plansız yapılan etkinlikler, işlerin gelişigüzel yürümesine, aksaklıklara, zaman ve emek kaybına yol açar, eğitim öğretimi gerçek amacından uzaklaştırır. İyi bir planlama, öğretim etkinliklerinin akıcı ve düzenli olarak yürütülmesine olanak sağlar. Eğitim-öğretim çalışmalarının planlı biçimde yürütülmesiyle ilgili olarak plan çeşitleri; 1) Yıllık Plan, 2) Ünite Planı, ve 3) Ders Planı olmak üzere üçe ayrılır. İlköğretim ikinci basamağı ile ortaöğretimdeki öğretmenlerin, yıllık ders planı ile günlük ders planı yapmaları bir zorunluluktur. Yıllık plan öğretmenin, bir öğretim yılı süresince ders vermekle yükümlü bulunduğu sınıflarda, program uyarınca belli üniteleri ya da konuları hangi aylarda yaklaşık ne kadar zamanda işleyeceğini gösteren ve öğretmence hazırlanarak ders yılı başında okul yönetimine verilen bir çalışma planıdır. Öğretmen yıllık planı kendi başına hazırlayabileceği gibi, zümre öğretmenleriyle birlikte de hazırlayabilir. Hazırlanan yıllık plan okul müdürünce onaylandıktan sonra uygulamaya konulur. Ders planı, bir veya birkaç ders saatinde işlenecek bir konunun amaçlarını, ana çizgilerini, bu konuya ilişkin deneyleri, tartışma sorularını, ödevleri, uygulama çalışmalarını, ders araç ve gereçlerini, değerlendirme yollarını belirten ve önceden ilgili öğretmence hazırlanan bir plandır. İyi bir ders planı, konu ya da ünitenin öğretimi süresince, öğretmenin öğrencilere neyi, nasıl öğreteceğini gösteren bir kılavuzdur. Kesinlikle ders kitabının izlenen bir bölümü değildir. Ders planı zümre öğretmenleriyle birlikte yapılabileceği gibi, öğrencilerle birlikte de yapılabilir. Kuşkusuz ders planının öğrencilerle birlikte yapılması eğitsel bakımdan birçok yarar sağlar. Ders planları, genelde birbirlerine benzer öğeleri içermekle birlikte, farklı biçimlerde düzenlenmektedir. Ders planlarının, değişmeyen kalıplara göre hazırlanması durumunda, öğretimin tek düze bir nitelik kazanacağı, öğretmenlerin de yaratıcılıklarının engelleneceği belirtilmektedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz. 1. Türk Eğitim Sisteminde öğretmenlerin yıllık plan konusunda yeterince söz sahibi olamamalarının gerekçesi nedir? A. Öğretmenlerin içeriğin düzenlenmesinde yeterli olmayışları B. Her coğrafi bölgenin ayrı bir plan uygulamayı gerektirmesi C. Türk Eğitim Sisteminde merkezi yönetim anlayışının egemen olması D. Yıllık plan hazırlamanın uzun zaman alması E. Hiçbiri ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ

15 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Aşağıdakilerden hangisi, yıllık plan hazırlayan bir öğretmenin öncelikle gereksinim duyduğu araç-gereçtir? A. İlgili dersin öğretim programı B. Geçmiş yıllarda kullanılan plan örnekleri C. Ders ve yardımcı ders kitapları D. Boş plan çizelgeleri E. Okulun fiziksel durumunu gösteren mimari plan 3. Aşağıdakilerden hangisi yıllık planının yapısında yer almaz? A. Konular B. Giriş C. Yöntem ve Teknikler D. Kaynak, Araç ve Gereçler E. Amaçlar 4. Aşağıdakilerden hangisi, ders planının özelliklerinden birisi değildir? A. Plan esnek olmalıdır B. Plan kolay izlenebilecek ve uygulanabilecek nitelikte olmalıdır C. Planın çok ayrıntılı biçimde hazırlanmasına özen gösterilmelidir D. Plan, öğrencilerin gereksinimleri, ilgi ve yetenekleri göz önünde bulundurularak hazırlanmış olmalıdır E. Planın ders kitabındaki sıraya uyularak hazırlanması gerekmez Aşağıdaki cümlelerin DOĞRU ya da YANLIŞ olduklarını belirleyiniz. 5. Öğretmenler, yıllık plan hazırlarken, öğretim programının öngördüğü içeriğe olduğu gibi bağlı kalmak durumundadırlar. 6. Ders planları zümre öğretmenleriyle birlikte yapılabileceği gibi, öğrencilerle birlikte de yapılabilir. 7. Ders planları tüm öğretmenlerin üzerinde anlaşabileceği bir biçime uygun olarak hazırlanmalıdır. 8. Öğretmenlerin her türlü eğitim-öğretim çalışmalarını önceden hazırlanan planlara göre yürütmeleri yönetmelik gereğidir. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Alıcıgüzel, İ. İlk ve Orta Dereceli Okullarda Öğretim. (4. Basım), İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, Alkan, C. ve F. Hacıoğlu. Öğretmenlik Uygulamaları Öğretim Teknolojisi. Ankara: Alkım Yayınevi, AÇIKÖĞ RETİ M FAKÜLTESİ

16 156 SOSYAL Bİ LGİ LERDE ÖĞ RETİ M ETKİ NLİ KLERİ N İ N PLANLANMASI Bilen, M. Plandan Uygulamaya Öğretim. (Üçüncü Baskı), Ankara: Takav Matbaacılık, Yayıncılık Sanayi, Binbaşıoğlu, C. Genel Öğretim Bilgisi. (Üçüncü Basım), Ankara: Binbaşıoğlu Yayınevi, Callahan, J. F., Clark, L. H. ve Kellough, R. D. Teaching in the Middle And Secondary schools. (Fifth Edition). Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice Hall, Inc., Çilenti, K. Fen Eğitimi Teknolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası, Demirel, Ö. Genel Öğretim Yöntemleri. Ankara: Usem Yaynıları-11, Kindsvatter, R., W. Wilen ve M. Ishler. Dynamics of Effective Teaching. (Third Edition), New York: Longman Publishers, Küçükahmet, L. Eğitim Programları ve Öğretim Öğretim İlke ve Yöntemleri. (Genişletilmiş 8. Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi, M.E.B. Tebliğler Dergisi sayı 22 Haziran M.E.B. M.E.B. İlköğretim Okulu Programı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Oğuzkan, Ferhan. Orta Dereceli Okullarda Öğretim. (İkinci Basım), Ankara: Gül Yayınevi, Smith, G. Principles And Application of Effective Instruction. Tempe: Arizona State University Document Production Services, Sönmez, V. Program Geliştirmede Öğretmen Elkitabı. (Genişletilmiş Dördüncü Baskı), Ankara: Adım Yayıncılık, Sözer, E. Kuramdan Uygulamaya Sosyal Bilimlerin Öğretimi. Eskişehir: A.Ü. Eğitim Fakültesi Yayınları, Vural, M. En Son Değişiklikleriyle İlköğretim Okulu Programı. Erzurum: Yakutiye Yayıncılık ve Bilgi İşlem Merkezi, Vural, F. ve M. Vural. Yıllık, Ünite ve Günlük Plan Örnekleri. Erzurum: Yakutiye Yayıncılık ve Bilgi İşlem Merkezi, ANADOLU ÜNİ VERSİ TESİ