Yargıtay Birinci Başkanlığı na sunulmak üzere Onbirinci Hukuk Dairesi Başkanlığı na

Transkript

1 Yargıtay Birinci Başkanlığı na sunulmak üzere Onbirinci Hukuk Dairesi Başkanlığı na Matra Avrupa İşbirliği Eğitimi (MTEC) Programı Adalet Yönetimi Kurs Raporu Kurs Yeri : T.M.C. Asser Enstitüsü Lahey (The Hague) -Hollanda Kurs Tarihleri : Haziran 2009 Raporu Hazırlayan: Levent Yavuz Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesi Üyesi Rapor Tarihi : GİRİŞ: Adalet Yönetimi kurs programı Hollanda nın AB üyeliğine aday ve yeni üye ülkelere yardımcı olmak amacıyla yürüttüğü Matra Programı nın alt programlarından biri olan Matra Avrupa İşbirliği Eğitimi (MTEC) kapsamında düzenlenmiştir. Kursun amacı, organizasyon ve idarecilik açısından Avrupa da Adalet Yönetimi ile ilgili konularda yargıçlar ve kamu görevlileri arasında bilgi paylaşımı ve işbirliğinin güçlendirilmesi, yargıda kalitenin artırılması, adalet yönetiminde bilgisayar teknolojisi, adalete erişim, alternatif çözüm yolları ve arabuluculuk, adli işbirliği, Avrupa Adalet Divanı, Avrupa Birliği, Uluslararası Ceza Mahkemesi, yargı organlarının etkileri, ifade yeteneği ve proje yönetim becerileri gibi konuların aktarılması ve tartışılmasıdır. Adalet Yönetimi kursuna, Arnavutluk, Beyaz Rusya, Bosna-Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Türkiye ve Ukrayna olmak üzere 12 ülkeden seçilen toplam 50 hakim, savcı ve kamu görevlisi katılmıştır. KURS PROGRAMI: Kurs Programı, konu başlıkları ve içerikleri ile ilgili açıklama aşağıda sunulmuştur. I- 15 Haziran 2009: T.M.C. Asser Enstitütüsü Direktörü Prof. Frans Nelissen tarafından yapılan resmi açılış konuşmasında kursun amacı hakkında bilgi verilmiş ve katılımcıların tanıtımı yapılmıştır. A. Adalet Yönetimi: bazı sorunlar Konuşmacılar Bert van Roermund ve Richard Engelfriet (Tilburg Üniversitesi) tarafından manevi tazminat sorumluluğu, parlamentonun temsil sorunu, ceza soruşturmasında mağdurun etkin rol oynaması gibi örnek konularda katılımcıların oluşturdukları gruplar vasıtasıyla karşılıklı tartışma ve fikir alışverişi yapılarak adalet yönetiminde ortaya çıkabilecek bazı sorunların ele alındığı interaktif bir toplantı gerçekleştirilmiştir. B. Lahey Bölge Mahkemesi ne ziyaret gezisi düzenlenerek Hollanda yargı sistemi hakkında kısa bilgiler edinilmiştir. II- 16 Haziran 2009: A. Sorgu Yargıcının Görevi Lahey Bölge Mahkemesi Yargıcı Rens van Zaltbommel tarafından sorgu yargıcının hazırlık soruşması aşamasındaki görev ve yetkileri anlatılmıştır. B. Savcılık Makamının Görevi Hollanda Savcılık Bürosu nda görevli savcı Yolanda de Groot tarafından Hollanda da savcıların görev ve yetkileri ve iddianame düzenlenme aşamaları hakkında bilgi verilmiştir. C. Savunma Avukatının Görevi Avukat Mischa Wladimiroff tarafından Hollanda da savunma avukatının rolü ve savunma etiği anlatılmıştır. Bu bağlamda Hollanda Barolar Birliği nin görevleri kapsamındaki mesleki yasal düzenleme yapma yetkisi ve

2 bağlayıcılığı, herkesin özgürce avukat seçme hakkı, avukatların disiplin ve ceza soruşturması, adli yardın müessesesi, avukatın sır tutma hakkı, mali ve bilimsel anlamda bağımsızlık ilkeleri açıklanmıştır. III- 17 Haziran 2009: Hollanda Tartışma Enstitüsü nde görevli Arthur Noordhis katılımcılara sunuş ve tartışma yeteneğinin geliştirilmesi hakkında açıklamalarda bulunmuş ve katılımcıların oluşturduğu çalışma grupları ile sunuş, tonlama ve tartışma yöntemi, konuşma yapısının oluşturulması gibi mesleki beceriler üzerinde uygulamalı örnekler gerçekleştirilmiştir. IV- 18 Haziran 2009: A. Adli İşbirliği Zinciri Birleşik Adalet başlıklı sunum Hollanda savcısı Ludo Goossens tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Suçların önlenmesi ve kamu güvenliğinin sağlanması için kamu kuruluşlarınca birlikte çaba gösterilmesi gerekir. Hollanda Kraliyet Savcılığı (CPB) bu amacın gerçekleştirilebilmesi diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği halindedir. Oluşturulan Adalet Merkezleri nin amacı yerel yönetimler ve halk sağlığı kuruluşlarıyla birlikte suç işlemeyi alışkanlık haline getirenler ve çocuk suçlular için entegre, şahsileştirilmiş ve bölgeselleştirilmiş politikalar geliştirmektir. Merkezin faaliyetleri, oluşturulan bilgi ağı (network) ile dünyadaki suçluluk ve anti-sosyal davranışlarla ilgilenen benzer kuruluşlarla iletişim sağlanması, polis, belediye, sağlık kurumları ve savcılık arasında birlikte izlenecek ortak politikaların belirlenmesi ve yönetimi, insan kaynakları, bilgi ve iletişim teknolojisi, gizlilik ilkelerini belirlenmesidir. Ayrıca, Merkez de başa çıkılması güç olan suçlu davranışı, uyuşturucu trafiği, kara para aklama, çocuk pornografisi, emlak sahteciliği ve bilişim suçları gibi organize suçlara ilişkin yoğun programlar geliştirilmektedir. B. Yargıda kalite ile yargılama usul kurallarının etkinliği arasındaki dengenin sağlanması; Kalite ve Etkinlik başlıklı sunum Utrecht Üniversitesi nde Prof. Philip Langbroek tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Mahkemeler sıradan kurumlar olmayıp, yargıçların ve savcıların adalet dağıtımını ve yöneticilik ilkelerini birlikte yürüttükleri, böylece çok taraflı sorumluluğun söz konusu olduğu yerlerdir. Ayrıca, polis, savcılık, mahkemeler, cezaların infazı, ceza ve tutuk evleri, nezaret ve gözetim hizmetlerinden oluşan ceza soruşturması kapsamında da karşılıklı paylaşılan sorumluluk söz konusudur. Usul hükümlerinin etkinliğine gelince, yargılama usulü yasaları adalet dağıtımına ilişkin olup yargıda kalitenin artırılmasında bir etkinliği bulunmamaktadır. Ayrıca, yargıda kalite artırımının sadece mahkemelerden beklenilmesi de mümkün değildir. Bu alanda rol oynayan bir çok etkenler vardır. Örneğin, idari makamların adli mercilerden gelen talepleri öncelik ve ivedilikle karşılaması gereklidir. Yine, adli personel sayısının yetersizliği ve mesleki eğitim noksanlığı ile yargıçların yetki, görev, bölgeler itibariyle adil dağıtılamaması ve bu konularda yeterince organize ve esnek olunamaması da yargıda kalite ve etkinliğin artırılmasına engeldir. Yargı bağımsızlığının sağlanabilmesi için yargıçların yetki ve görevlerinin belirlenmesinde şeffaflık gerçekleştirilmelidir. Bu yolla, yargıçların etik ve anayasal olarak başka mahkemelerde de çalıştırılabilmeleri yolu şeffaflaştırılmalı, yargıçların baktıkları işleriyle ilgili görevlere başvurmaları kesinlikle yasaklanmalı, mahkemelerin etkinliğinin artırılması için tek hakimli mahkemelerin yetkisi genişletilmeli ve tek hakimli mahkeme sayısı artırılarak mahkemelere bütçeden daha fazla ödenek ayrılmalıdır. C. Hollanda İcra Hukuku başlıklı sunum Kraliyet Yargı Mensupları Meslek Birliği üyesi Jeroen Nijenhuis tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Avrupa Birliği ne üye ülkelerinin ulusal yetki kurallarının yerine geçmek üzere Belgelerin Tebliği ne ilişkin 44/2001 EEX sayılı Konsey Tüzüğü kabul edilmiştir. Tüzükte tebligatın 1393/2007 sayılı Tebligat Tüzüğü ne göre yapılması gerekliliği

3 ve AB Tüzüğü ne aykırı uluslararası anlaşmaların uygulama kabiliyeti bulunmadığı hususları düzenlenmiştir. Hollanda hukuk mahkemelerinde taraflarca hazırlama, dürüstlük ve iyiniyet ilkesi geçerli olup, yargıçlarında yargılamanın hızlandırılmasında aktif sorumluluğu ve yasal prosedürler dışına çıkılmaması için de özen yükümlülüğü bulunmaktadır. Kesinleşen mahkeme kararlarının infazında hukuk mahkemelerinin bir görevi olmamasına karşın, gemi ve hava taşıtlarının icra yoluyla satışında Rotterdam mahkemeleri yetkili ve görevlidir. Bunun dışındaki kararların icrası işlemleri mahkemenin kontrolü altındaki ancak bağımsız işyeri sahibi olan icra görevlilerince (bailiff) gerçekleştirilir. V. 19 Haziran 2009: A. Lizbon Antlaşması ve Avrupa Birliği Dış İlişkileri başlıklı sunum T.M.C. Asser Enstitüsü nde görevli Karolien Pieters tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Kurucu Antlaşma ile (TEC Mad.281), Avrupa Birliği tüzel kişiliğe haiz olup, üçüncü ülkelerle sözleşme yapabilme (Mad. 133) ve içeride işbirliği anlaşmalarının yapılması (Mad. 302) yetkisi bulunmaktadır. Birliğe katılım koşulları TEU 6. ve 49. maddeleri ve Kopenhag kriterleri ile belirlenmiştir. B. Avrupa Birliği ne katılım ön koşulu olarak adli reform: yargının rolü başlıklı sunum T.M.C. Asser Enstitüsü nde görevli Claudio Matera tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: AB ye katılım için yasal ve temel koşullar (TEU Mad.49), Kopenhag Kriterleri ile açıklanmış ve Adalet Reformu kapsamında da, adalet ve yargı sisteminde yapısal reform ve yargılama usul kanunlarında düzenleme yapılmasını gerektirmektedir. Üye ülkeler yargıçlarının aynı zamanda AB bölgesel yargıcı olarak AB adli sisteminde rolü bulunmaktadır. Bu bağlamda uygulanması gereken ilkeler, davaların süratle sonuçlandırılması, mahkeme kararların tanınması ve tenfizi, infaz hukukunda adaletin etkin rolüdür. Ayrıca, AB hukukunun iç hukuk normları karşısındaki üstünlüğü ilkesi geçerlidir. C. Europol; üçüncü ülkelerle işbirliği konulu sunum Europol de görevli Bart de Buck tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Europol polis gücü olmayıp bilgi sağlayan bir kuruluştur. Avrupa irtibat yetkilileri arasında iletişim ağı oluşturarak karşılıklı bilgi alış verişi sağlar ve diğer üye devletlerin adli güçleri ile de bağlantılı olarak çalışır. Europol Bilgi Sistemi nde, merkezi izleme, Avrupa suçlu bilgi sistemleri ile bağlantılı referans ve içerik hizmetleri, etkin yaptırım, yönetim ve erişim sistemleri yer almaktadır. Europol un, aynı zamanda, organizasyonun bilgi analizi kapsamında suç oluşturan olaylar veya tehditlerle ilgili bilgi toplama, istihbarat, operasyon veya stratejik analiz ve veri bankasında sıkı sıkıya uygulanacak kuralların belirlenmesi görevleri de vardır. Europol un analitik destek hizmetleri ise; bilgi farklılıklarının teşhisi ve analitik raporların yayımlanmasıdır. Birleşik Soruşturma Timi (JIT) fikrinin Avrupa da aşayişin korunması için ilk adım oluşturabileceği düşünülmektedir. VI. 22. Haziran 2009: A. Adli işlemlerde Bilgisayar teknolojisinin kullanımı başlıklı sunum Hollanda Adalet Konsey inde görevli Dory Relling tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Yargıda bilgisayar teknolojisi kullanımının sağladığı avantajlar; yazışmalarda çabukluk sağlanarak duruşmaların ertelenmesi sebeplerinin ortadan kaldırılması, zamandan tasarruf, usul karmaşasının önüne geçilebilmesi, işlemlerde sadelik ve kolaylık, iç yazışmalarda gelişme sağlanması, on-line olarak taraflarla bağlantı kurulması ve uyuşmazlığın çabuk çözümü olanaklarının elde edilmesi, bilgiye erişim imkanı, adli sorunlar ve özel bilgi gerektiren konular hakkında halkın bilgilendirilmesi için adalete kolay erişim sağlama olanağı sunulması, bunlara ek olarak da, bilgi içeren web sitelerine erişim ve çoğaltılabilir tip formatların sağlanması, şeffaflık ve işlemlerin hızlandırılmasıdır. Öte yandan, yazılım korsanlığı riskine karşı kurumsal anlamda karşı karşıya kalınabilecek

4 sorunlarla ilgili önlemler de alınmalıdır. Bilgi teknolojisi, kurumsal olarak akıcılık ve netlik sağlamakta, istatistik ve zamanlamaya yardımcı olmakta ve vatandaşlara istedikleri yer ve zamanda bilgiye erişim imkanı vermektedir. Aynı zamanda yargı kararları internet vasıtasıyla yayımlanarak şeffaflaşma sağlanmaktadır. Ancak, bu konularda sürekli biçimde yeni yapılanma ve yaklaşımların gerekli olduğu da göz ardı edilmemelidir. B. Elektronik Adalet Hollanda Adalet Konseyi üyesi Dory Relling sunuşunun ikinci bölümünde de özet olarak 21. yüzyılın elektronik çağı olduğunu vurgulamıştır. C. Hazırlık Soruşturması İlkeleri konulu sunum Radbound Üniversitesi Nijmegen öğretim üyesi Prof. Peter J.P. Talk tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Savcılık makamı hazırlık soruşturması aşamasında filtreleme (eleme) yetkisine sahiptir. Savcılıkça gerek görüldüğü taktirde şüpheli aleyhine dava açmaktan başka yollara da gidebilir. Bu yolla amaçlanan, ciddi suçlarla mücadele etmek, daha az ciddi olaylarda ise taraflar arasında uzlaştırma yolunu tercih etmektir. Kamu davası açma prensipleri, a) yasallık ilkesi; bu ilkeye göre şüpheli hakkında dava açılabilmesi için uygun ve yeterli delil elde edilmesi, b) kamu yararı ilkesi; uygun delillerin varlığına rağmen şüpheli hakkında dava açılmasında kamu yararının bulunmasıdır. Bu ilkelerden yasallık ilkesi bir çok Avrupa ülkesinde uygulanmaktadır. İtalya daki sistemde ise, takipsizlik veya başka yollara başvurulamadığından her türlü soruşturmada dava açılma yoluna gidilmekte, biriken iş yükünden dolayı da hazırlık ve ceza soruşturmaları çoğu kez zamanaşımına uğramaktadır. D. Yugoslavya Uluslar arası Ceza Mahkemesi ICTY ziyaret edilmiştir. Özet Bilgi: 1991 yılından itibaren eski Yugoslavya da gerçekleştirilen ciddi boyutlardaki uluslar arası insan hakları hukuku ihlalleri nedeniyle ve uluslar arası barış ve güvenliğe karşı tehdit oluşturan bu tür vahim ihlallere bir cevap oluşturulması için BM Güvenlik Konsey inin 25 mayıs 1993 tarih ve 827 sayılı kararıyla Lahey de Uluslar arası Ceza Mahkemesi kurulmuştur. Güvenlik Konseyi kararında aynı zamanda ICTY nin görev ve yetkisi de belirlenmiştir. Buna göre, mahkemenin görevi; uluslar arası insan hakları hukukunun ciddi ihlallerinden sorumlu kişilerin adalet önüne çıkarılması, zarar görenler için adaletin gerçekleştirilmesi, daha başka suçların işlenmesinin önüne geçilmesi, ihlallerden sorumlu kişilerin yakalanıp yargılanmaları yoluyla barışın yeniden sağlanmasına katkıda bulunmaktır. Mahkemenin yetkisi ise, 1949 Cenevre Sözleşmesi hükümlerinin ağır ihlali, hukukun veya savaş kurallarının ihlali, soykırım ve insanlığa karşı suçları yargılamaktır. Mahkeme, bir başkan ve bir başkan yardımcısı olmak üzere toplam 16 daimi yargıç ve en çok 16 yedek üyeden oluşur. Yargıçlar BM Genel Kurulu tarafından 4 yıllık süre için seçilirler. ICTY, 3 er daimi ve en çok 6 yedek yargıçtan oluşan üç ceza dairesi ve bir başvuru (temyiz) dairesi halinde çalışır. Ceza Dairesi bir daimi ve iki yedek yargıç veya iki daimi ve bir yedek yargıçtan oluşan alt dairelere bölünebilir. Temyiz Dairesi 7 daimi yargıçtan oluşur. Bunlardan 5 tanesi sürekli görev yapar, 2 adedi ise Ruanda Uluslar arası İnsan Hakları Mahkemesi nin 11 daimi üyesi arasından seçilir. Temyiz Dairesi nin toplantı karar ve yeterlilik sayısı 5 tir. Muhtelif ülkelerden seçilen yargıçlar dünya yargı sistemlerini temsil etmekte ve mahkemeye yasal deneyim zenginliği katmaktadırlar. VII. 23 Haziran 2009: A. Adaletin Kurtarıcısı; birikmiş dosyaların çözümü başlıklı sunuş Bölge Mahkemesi Yargıcı Hans Westenber tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Hollanda da iş yükü artan mahkemelerin işlerinin azaltılması amacıyla 20 yargıç ve 25 hukukçudan oluşan bir ekip ile ihtisas ve ceza mahkemeleri dışındaki mahkemelerden gönderilen dosyalar incelenip karara bağlanmaktadır. Bu yolla oluşturulan yargı mercileri delil toplama, keşif, bilirkişi incelemesi yapılması gereken hallerde asıl

5 mahkemeden talimat yoluyla eksik olan hususları ikmal edebilirler. Uygulanan bu yöntemle Hollanda da mahkemelerin birikmiş iş yükü azaltılmaktadır. B. Yargıç ve Savcıların Seçimi ve Eğitimi başlıklı sunum Hollanda Adalet Eğitim ve Öğretim Merkezi kurs yöneticisi Lisa Petrusma tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Hollanda da boş bulunan hakim ve savcı kadrolarına atanmak isteyen hukukçular Merkezi Adalet Seçim Komitesi (SRM) tarafından seçildikten sonra göreve başlatılmakta ve Hollanda Adalet Eğitim ve Öğretim Merkezi nde düzenli aralıklarla mesleki eğitime tabi tutulmaktadırlar. C. Hollanda Adalet Sistemi nde dürüstlüğün sağlanması ve yolsuzluğa karşı mücadele konulu sunum Ulusal Savcılık Makamı ndan Ruud Hilgers tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Adalet sistemindeki yozlaşma hukukun üstünlüğü, demokrasi ve insan hakları için tehdit oluşturmaktadır. Aynı zamanda da dürüst yönetim, adil ve sosyal adalete aykırı düşmekte ve rekabette sapmaya yol açmaktadır. D. Yargıda kalite konulu sunum CEPEJ de (Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu) görevli Pim Albers tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Yargıda kalite düzeyinin ölçümüne ilişkin Avrupa daki ve küresel deneyimlere göre, yargıda kalite kavramından anlaşılması gereken; kamuoyunun tatmin edilmesi, hukukun üstünlüğü, adalete erişim gibi temel konulardır. Yargıda kalite kavramının ortaya çıkmasındaki ana nedenler, mahkeme idaresindeki sorunlar, iş yükünün artması ve toplumdan gelen yakınmalardır. ABD tarafından geliştirilen CourTools 2000 adlı çalışmada belirlenen yargıda kalite ölçümüne yönelik kıstaslar; adalete erişim, adillik, karar verme süresi, dürüstlük ve güvenilirlik, dava sürecinde belirlilik, kararlarda isabet oranı, dava dosyalarının güvenliği, para cezalarının tahsili, jürinin etkin seçimi olarak belirlenmiştir. Hollanda da 1999 yılından beri uygulanan mahkeme ve yargıçların kalite değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler ise, bağımsızlık ve tarafsızlık, usuli işlemlerdeki sürelere uyulması, yargıçların uzmanlığı, duruşmalardaki davranışları, kararların kalitesi olarak belirlenmiştir. Bu ölçütler oluşturulan özel komisyonlar tarafından kontrol edilerek değerlendirme yapılmaktadır. Finlandiya da ise, yargılamada usul hükümlerinin etkin uygulanması, kararlar, mahkemelerin taraflara karşı davranış biçimi, ara kararlarına ilişkin işlemlerin süratle yerine getirilmesidir. CEPEJ tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Avrupa daki 28 ülkenin mahkemeye başvuranların sonuçtan tatmin olup olmadıklarına ilişkin kamuoyu araştırması yaptıkları, Türkiye dahil 18 ülkede ise böyle bir araştırma yapmadıkları anlaşılmıştır. CEPEJ, mahkemelerde kurumsal kalite politikası ile ilgili kalite standartlarının geliştirilmesi çalışmaları yapmaktadır. Buna göre, mahkeme mükemmeliyetinin sağlanması için yapılan çalışmalarda göz önüne alınan mahkeme değerleri ; a) yasa önünde eşitlik, b) adillik, c) tarafsızlık, d) her türlü etkiden uzak ve bağımsız karar verilebilmesi, e) yetki, f) dürüstlük, g)adalete erişim, h)davaların zamanında sonuçlandırılması, i) şeffaflık, j) kesinliktir. Bu değerlerin gerçekleştirilmesi ve yargıda kalitenin sağlanabilmesi için de, a) mahkeme idaresi ve hakimin yöneticilik yeteneği, b) mahkeme prensipleri, c) personel, malzeme ve mali kaynakların yeterliliği, d) yargılama usulünün iyileştirilmesi, e) mahkemeye başvuranların ihtiyaçlarının tespiti ve giderilmesi yolları, f) mali olarak karşılanabilen ve yargıya başvuruya olanak veren bir adalet hizmeti sunulması, g) kamunun adalete olan güven ve inancının kazanılmasıdır. Anılan değerlerle ilgili bilgiler için ve web siteleri ziyaret edilebilir. VIII. 24. Haziran 2009:

6 A. Tahkim ve Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları başlıklı sunum T.M.C. Asser Enstitüsü araştırma görevlisi ve Utrech Üniversitesi nde öğretim üyesi Doç.Dr. Vesna Laziç tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Uluslar arası ticari meselelerde tahkimin yararı, taraflar arasında anlaşma sağlanması ve hakemler vasıtasıyla teknik uzmanlığın uyuşmazlıklarda bir araya getirilmesidir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yollarında ise, mahkemelerdeki iş yoğunluğu nedeniyle farklı bir çözüm yolu olarak ilk kez ABD de ortaya çıkmış ve daha sonra tüm dünyada yaygınlaşmıştır. Arabuluculuk (Mediation), üçüncü bir kişinin aracılığıyla taraflar arasındaki uyuşmazlığın uzlaştırma yoluyla çözüme ulaştırılmasıdır. Arabulucu, sadece uzlaştırıcıdır karar organı değildir. Nihai karar taraflara aittir. Meditrial (Yarı Arabuluculuk Mahkemesi), üst düzey bir yönetici veya iş adamı huzurunda tarafların temsilcilerinin tartıştırılmasıdır. Üst düzey arabulucu işin hukuki yönüne karışmaksızın taraflara uyuşmazlığın ticari boyutu hakkında bilgi verir ve olası riskleri anlatır, kendi görüşünü açıklar, her halükarda işin yargıya taşınması halinde de muhtemel sonucu belirtir. Bu tür arabuluculukta amaç, tarafların olabildiğince uzlaşmaya razı edilmesi olup arabuluculuğun yeni bir türü olarak gelişmektedir. WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı) tarafından hazırlanan Arabuluculuk Kuralları na göre, başlangıçta arabulucu olarak görev yapan kişinin daha sonra hakem olarak da seçilmesi mümkündür. Tahkim, mahkeme kararı gibi icra edilebilme imkanı veren hakem kararıdır. Tahkimin avantajları, hakemin uzman kişilerden seçilmesi, işlemlerin çoğu kez hızlı yürümesi, tahkim usulünün taraflarca belirlenebilmesi, uluslar arası ticari konularda tarafsız bir ülkeden hakem atanabilmesi, hakem kararının da tanınması ve tenfiz edilebilmesidir. Tahkimin olumsuz yanı ise, pahalı bir çözüm yolu olması, sürecin bazen beklenenden de uzun sürmesi, hakemin taraflarca belirlenen sınırlı yetki ile görev yapmasıdır. Taraflar arasındaki asıl veya temel sözleşmede tahkim şartı bulunması zorunludur. Ancak, yabancılık unsuru taşıyan karşılıklı yatırım sözleşmelerinde tahkim koşulu zorunlu olup sözleşmede taraflardan birisi tarafından bu koşul reddedilemez. Tahkim usulü tarafların seçimine bağlıdır. Tahkimle ilgili uluslar arası sözleşmeler, -Hakem Kararlarının tanınması ve Tenfizine İlişkin Sözleşme, New York (1958), -Uluslar arası Ticari Konularda Tahkime İlişkin Avrupa Sözleşmesi, Cenevre (1961), -Devletler ile Diğer Ülke Vatandaşları Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümüne İlişkin Sözleşme, Washington (1965) (Sözleşmeye 160 dan fazla ülke taraftır. Sözleşmeye göre, ulusal mahkemelerin hakem kararının tanınması veya tenfizine karar verme yetkisi yoktur.), Tahkim türleri, -Ad Hoc Tahkim, tahkim sözleşmesinde bazı tahkim kurallarına atıf bulunulmaktadır (Ör: UNICITRAL tahkim kuralları uygulanır gibi). - Kurumsal Tahkim, belli bir kuruluşun tahkim yeri olarak seçilmesidir. Seçilen uluslar arası tahkim kuruluşlarının kendi tahkim kuralları mevcuttur (ICC, Londra, Stockholm Ticaret Odası vb.). Kurumsal tahkim pahalı ve sonucu gecikmeli olarak alınabilmektedir. Ulusal mahkemelerin tahkimdeki rolü; -destek, yardım ve gözetim, - tahkim anlaşmasının dolaylı uygulanması; hakemlerin atanması, delil toplanması, ihtiyati tedbir kararı verilmesi, hakem kararlarının tenfizidir. Tahkim şartı sözleşmede açıkça anlaşılabilir olmalıdır. Sözleşmede, tahkim kuruluşu, hakem sayısı açık olarak belirtilmelidir. Belirsiz, genel, çelişkili ifadeler içeren, tahkim şartı

7 olduğu, tahkim kuruluşunun hangisinin seçildiği açıkça anlaşılamayan ifadeler içeren tahkim kaydı geçersizdir. B. Hollanda da Mahkeme Bağlantılı Arabuluculuk konulu sunum Bölge Mahkemesi Başkan Yardımcısı Yargıç Nicolien Verkleij tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Hollanda mahkemelerinde ceza davaları hariç olmak üzere her türlü adli ve idari davalarda tarafların uzlaştırılması için arabuluculuk yöntemini kullanmak üzere yol gösterilmektedir. Böyle bir durumda, davaya bakan mahkeme yargıcı dışındaki bir yargıç arabuluculuk yapabilmektedir.ancak, La Hey de son 3 yıllık dönemde yılda ortalama 10 civarındaki tarafların arabuluculuk başvurusu yargıçlar tarafından çözümlenmiştir. Bu yolla, taraflara aralarındaki anlaşmazlığın uzlaşma yoluyla ve isteklerine en uygun bir şekilde çözüme kavuşturulması amaçlanmaktadır. Çünkü, her yargıç bazı uyuşmazlıkların nihai kararla da tamamen çözülemediğinin bilincindedir. Arabulucunun da yardımıyla tarafların kendi yarattıkları çözümler cebri icra yoluyla infaz edilen bir mahkeme kararından daha tatminkar ve etkili olabilmektedir. Ancak, arabulucu yargıç vasıtasıyla yasal sistem dışında ve demokratik hukuk devleti ilkelerine ters düşen bir çözüm yoluna ulaşılması olanağı yoktur. Taraflar arasındaki uyuşmazlık nedeniyle dava açılması üzerine, mahkeme nezdinde görevli olan arabuluculuk memuru vasıtasıyla taraflardan arabuluculuk hizmeti isteyip istemedikleri sorulmaktadır. Taraflar kabul ettikleri taktirde, görevli memur arabuluculuk yapacak olan yargıçla bağlantı kurulması, toplantı tarihlerinin belirlenmesi, yargıç başkanlığında yapılan arabuluculuk toplantı tutanaklarının tutulması işini üstlenir. Arabuluculuk masrafları taraflarca karşılanır ve süreç sona erinceye kadar asıl dava ertelenir. Hollanda da yargıçların arabuluculuk konusundaki eğitimlerinde, işlemlerin ve sürecin kontrolü, hızlı ve ucuz çözümler üretilmesi, taraf ilişkileri, işin uzlaşma ile sona erdirilmesi ve tatminkarlık gibi konular anlatılmaktadır. Bu yolla amaçlanan, daha iyi iletişim, yöntemler ve çözümler ile toplumun adalet hizmeti ihtiyacının daha iyi karşılanmasıdır. C. Hukuki ve ticari meselelerde adli işbirliği başlıklı sunum T.M.C. Asser Enstitüsünde görevli Bart Jan van het Kaar tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Ticari ve hukuki meselelerde adli işbirliğinin konusunu yetki, tebligat, kanıtların toplanması, kararların tanınması ve tenfizi ve doğrudan uygulanabilir usul hükümleri oluşturmaktadır. Adli işbirliği ile ilgili sözleşme ve tüzükler; -AB Ödeme Emri Tüzüğü (1896/2006); AB üye ülkeleri mahkemeleri 5000 Euro dan az hukuki uyuşmazlıklarda ex-parte doğrudan ödeme emri çıkartma yetkisine sahiptir. -AB Miktarı Düşük Olan Davalar Tüzüğü (861/2007) ; AB üye ülkeleri mahkemelerinin herhangi birisi miktarı 2000 Euro dan az olan hukuk davalarına bakmakla yetkilidir. Mahkeme kararının tüm AB üyesi ülkelerde infazı kabildir. Ancak, davalı bu karara itiraz ettiği taktirde davacı yetkili ve görevli mahkemede dava açmakla yükümlüdür. -Hukuki ve Ticari Meselelere İlişkin Brüksel Anlaşması; anlaşma kapsamına aile hukuku, iflas, sosyal güvenlik ve tahkim dahil değildir. Brüksel Anlaşması nın 2. ve 5. maddelerinde yabancılık unsuru taşıyan sözleşme ve haksız fiil hukukunda yetkili mahkeme, uygulanacak hukuka dair hükümler mevcuttur. Aynı zamanda da, yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi usulünün sadeleştirilmesi ve hızlandırılması, hangi hallerde istemin reddedilebileceği hususları düzenlenmiştir. Anlaşmanın 34. ve 35. maddelerine göre, usulü gereklerin yerine getirilmemiş olması, mahkemenin sınırlayıcı yorum yapması, kamu düzeni, davalının usulüne uygun bir şekilde yargılamaya davet edilmemiş olması gibi nedenler yabancı mahkeme kararının tanınması ve tenfizi isteminin reddi nedenleridir. Anlaşmaya, Danimarka dışındaki tüm AB ülkeleri taraftır.

8 -AB Tebligat Tüzüğü (1393/2007); uluslar arası tebligatlar ile ilgili tebligat formu, kullanılacak dil gibi unsurları düzenlemektedir. Ancak, bu yolla yapılan tebliğin geçerli sayılıp sayılamaması üye ülkelerin ulusal hukuklarına tabi kılınmıştır. IX. 25. Haziran 2009: Amsterdam Bölge mahkemesine ziyaret gezisi düzenlenmiş, ziyarette bu mahkemede görevli yargıçlarla Hollanda adalet sistemiyle ilgili karşılıklı fikir alış verişinde bulunulmuştur. X. 26. Haziran. 2009: A. UYAP: Türkiye e-adalet sistemi başlıklı sunum kursa katılan Adalet Bakanlığı Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı Tetkik Hakimi Ali Rıza Çam tarafından başarı ile gerçekleştirilmiştir. Sunum esnasında ve sonrasında yapılan görüşmelerde Avrupa ve dünyanın bir çok ülkelerinin böylesine gelişmiş ve uygulanmakta olan ulusal yargı ağı sisteminin bulunmadığı, Türkiye nin bu alanda öncü ülke durumunda bulunduğu anlaşılmıştır. B. Kapanan ceza davalarının yeniden soruşturulması başlıklı sunum Tilburg Üniversitesi nde görevli Prof. Theo de Roos tarafından yapılmıştır. Sunum Özeti: Hollanda Yargıtay ı tarafından verilen bir kararda; suçun işlendiği tarihlerde teknik düzeyin yetersiz olması nedeniyle delil yetersizliğinden dolayı dava dosyası kapandığı taktirde daha sonra sağlanan teknik ilerleme sonucunda şüpheli aleyhine delil elde edebilme olanağı doğsa bile bu husus kapanan ceza soruşturmasının yeniden başlatılması için yeterli neden olamayacağı kabul edilmiştir. Ancak, daha önce mevcut olmayan yeni delillerin ele geçirilmesi karşısında ceza davası soruşturmasının yeniden başlatılması mümkündür. C. Adalette şeffaflık ve medya ile iletişim başlıklı sunum Arnhem İstinaf Mahkemesi Basın Yargıcı Mia Roessingh tarafından gerçekleştirilmiştir. Sunum Özeti: Önceleri Hollanda da yargıçlar sadece kararlarıyla konuşur ilkesi egemendi. Ancak, hukuk tekniğinin kullanıldığı karmaşık bir dil içeren yargı kararlarını sade vatandaşın anlamasının güçlüğü karşısında ve adaletin aynı zamanda kamunun genel ve temel meselesi olması nedeniyle tüm toplumu ilgilendiren ve adalete intikal eden davalarda toplumun bilgilendirilmesi amacıyla 1980 lerde mahkemeler nezdinde basın yargıçlığı makamı oluşturulmasına karar verildi. Hollanda Basın yargıçları, bulundukları yer mahkeme başkanı tarafından atanmaktadırlar. Bu göreve temsil ve konuşma yeteneği olan yargıçlar seçilmekte ve özel eğitimden geçirilmektedirler. Basın yargıçları, asıl yargıçlık görevlerinin yanında anılan görevi de yapmaktadırlar. Basın yargıçları, medya ile düzenli olarak yılda iki kez buluşmaktadırlar. Toplantıda karşılıklı fikir alış verişi yapılmakta ve açıklamada bulunulmaktadır. Basın yargıcına yardımcı olan bir basın danışmanı vardır. Basın danışmanı, önemli davalar için basın görüşmelerini organize eder ve aynı zamanda yargıçlara danışarak vatandaşlar tarafından mahkemeye yöneltilen sorulara da cevap verir. Basın danışmanının hukukçu olması şart değildir. Basın yargıçları ve danışmanı aracılığıyla halkın anlayabileceği sade bir dille kararlar ve yargı işlemlerinin açıklaması yapılır. Böylece, kamu oyunu ilgilendiren davalarda toplumun doğru bilgilendirilmesi, toplumun adalete olan inanç ve güveninin sağlamlaştırılması amaçlanmaktadır. Aynı zamanda, mahkeme kararlarının tamamı internette yayınlanmaktadır. Yine, mahkemeler ve çalışma yöntemlerine ilişkin bilgiler de mahkemenin web sitesinde mevcuttur. Web sitesinde, ilgilenenlerin mahkeme kararları hakkında görüşlerini açıklanmasına imkan veren bölüm de bulunmamaktadır. Hollanda da yargıçlar baktıkları dava ile ilgili olarak basın aracılığıyla veya doğrudan açıklama yapamazlar. Ancak, gerektiğinde basın yargıcını bilgilendirirler ve basın açıklaması basın yargıcı tarafından yapılır. Basınla mahkeme ilişkilerini düzenleyen Hollanda Basın Rehberi kabul edilmiştir. Basın ve mahkemeler bu rehber hükümlerine uygun davranmak

9 zorundadırlar. Kurallara aykırı davrana basın mensuplarına belli bir süre basın toplantılarına katılamama yasağı getirilebilmektedir. Hollanda Basın Rehberi, halkın haber alma özgürlüğü ile davada yargılanan tarafların özel yaşamları arasında denge sağlamayı, duruşmanın huzurunun bozulmamasını amaçlamaktadır. Gazeteciler mahkeme salonuna girebilirler ancak sanık, sanık yakınları, tanıklar ve dinleyicilerin resmini çekemezler. Avukatların görüntülerinin alınabilmesi için de izin vermeleri gereklidir. Her mahkemenin duruşma salonunda basın masası ve internet bağlantılı basın odası vardır. Bir çok mahkemede basın mensuplarının doğru haber yapabilmeleri için adli konularda gazeteci eğitim programı bulunmaktadır. Burada, yılda iki kez gazetecilere adli habercilik konularında eğitim verilir. Amaç, davaların yanlış anlaşılması veya saptırılmasının önüne geçilmesi ve halkın doğru haber almasıdır. Ayrıca, halkın yargı hizmetleri hakkında bilgilendirilmesi için internet yoluyla da bilgi verilmektedir. Okullarda zaman zaman derse giren hukukçular tarafından öğrencilere yargı ile ilgili eğitim verilmekte ve mahkeme ziyareti yaptırılmaktadır. Yine, halktan oluşturulan gruplar mahkemelere giderek ya da mahkeme kararlarını okuyarak görüşlerini açıklamaktadırlar. Bu yolla halkın yargıya karşı düşünce ve algılaması ölçülmekte, bilgi sahibi olunabilmektedir. Basın yargıcının görevi, mahkeme kararını yorumlamak değil, onun halk tarafından da anlaşılmasını sağlamaktır. Mahkeme gerekçesi iyi yazılır ve delillerin tartışılması kararda açıklıkla yer alırsa; karar kolaylıkla anlaşılacağından basın yargıcına çok iş düşmeyecektir. Basın yargıcı, mahkemelerin sadece sözcüsüdür. Bununla birlikte mahkemenin ciddiyetini korumakla da yükümlü olduğundan açıklama esnasındaki sözcüklerini dikkatle seçmek zorundadır. Yetki milletten alınır ancak millete zorla dayatılamaz. Bu nedenle yargıçlar yetki kullanımıyla ilgili halkın beklentilerini dikkate almak ve karşılamak zorundadırlar. Yargı gücü, şeffaflık, dürüstlük gibi kavramlar toplumların temel değerleridir ve yargıçlar da toplumun bu beklentilerine cevap vermelidirler. SONUÇ: Adalet Yönetimi kursu yukarıda açıklandığı üzere yoğun bir sunum programına sahip olmakla birlikte, katılımcıların da tartışmalarda sıklıkla yer aldığı ve ülkelerin yasal sistemleri konusunda karşılıklı fikir alış verişi olanağı tanıyan yararlı bir kurs olmuştur. Adalet Yönetimi alt başlığı altında, mahkemelerin hızlı, ekonomik ve adil yargılama yaparak en doğru kararı vermeleri ve toplumun yargıdan beklediği adalet hizmetinin en verimli ve kaliteli bir şekilde gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Küreselleşme olgusunun doğal sonucu olarak ülkeler arasında ikili, bölgesel ve çok taraflı uluslar arası anlaşmaların yapılması, ülkemizin AB üye adayı olması ve uluslar arası ticaret hacminin gelişmesine bağlı yabancılık unsuru taşıyan sözleşme ve uyuşmazlıkların doğurduğu sorunlar; hızlı, adil ve tarafsız bir adalet hizmetinin iç hukuk açısından olduğu kadar uluslar arası hukuk ve işbirliği açısından da önemini ortaya çıkarmaktadır. Adalet devletin temeli olduğundan, adalet hizmetinin mükemmel şekilde verilebilmesi özlenen amaçtır. Yargıda kalitenin artırılması, sadece devletin yargı gücü tarafından üstesinden gelinmesi gereken bir sorun olarak düşünülmemelidir. Yargıda kalitenin artırılması, yargı görevinde yer alan hakim, savcı, avukat ve adli personelin mesleki birikim, bilgi ve deneyimlerinin artırılmasına, çalışma şartları ve fiziki koşulların iyileştirilmesine, yargıda çalışan görevli sayısının ihtiyacı karşılayacak seviyeye ulaştırılmasına, diğer taraftan da; yasama ve yürütmenin hukukun üstünlüğü ilkesi uyarınca yargının hızlı, adil ve tarafsız karar verebilmesi koşullarını titizlikle gözetip gerçekleştirilmesine yardımcı olmasına bağlıdır. Yargıda, nitelikli hakim, savcı ve adli personele gereksinim olduğu kadar, avukatlık mesleğindeki uzmanlaşma ve mesleki gelişmenin de adil ve hızlı yargılama yapılmasına ve

10 dolayısıyla yargıda kalitenin artmasına çok önemli katkısı olacağı muhakkaktır. Bu anlamda, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, Adalet Bakanlığı, Adalet Akademisi ve Barolar Birliğine meslek içi eğitim ve hakimlik, savcılık ve avukatlık mesleğinde uzmanlaşmanın sağlanması için ortak politikaların oluşturulması ve hayata geçirilmesinde ciddi sorumluluklar düşmektedir. Öte yandan, soruşturma ve yargılama faaliyeti yalnızca hakimin veya savcının bireysel bilgisi ve gayreti ile gerçekleştirilmemektedir. Bu faaliyette devletin diğer organlarının da yardımcı olma sorumlulukları bulunduğu unutulmamalıdır. Yargılamayı uzatan nedenler daha başlangıçta usulüne uygun adli tebligat yapılamaması ile ortaya çıkmakta, mahkemelerin diğer kurum ve kuruluşlardan istediği bilgi ve belgelerin gönderilmesi uzun süre aldığı gibi, çoğu kez de yanlış ve yetersiz bilgi içermektedir. Bu tür aksaklıkların tespiti ve giderilmesi için yürütmenin de gereken hassasiyeti göstermesi ve çözüm yolları üretmesi zorunludur. Yargının genel bütçeden aldığı payın da verilen hizmetin önemiyle orantılı olması gerektiği açıktır. Hollanda yargı sisteminde yer alan Basın Yargıçlığı ve mahkemeler nezdinde oluşturulan Basın Danışmanlığı kavramları, ülkemizde de zaman zaman kamu oyunu yakından ilgilendiren davalar nedeniyle toplumun sağlıklı haber alma hakkı gözetildiğinde tartışılmaya değer kavramlardır. Bu yolla halkın adalet hizmetleri hakkında daha sağlıklı bilgi edinmesi olanağı sağlanabileceği gibi, yargıyı haksız yere yıpratan bir takım yayınların önüne geçilmesi de mümkün olabilecektir. Ayrıca, bu birimler nezdinde yapılacak çalışma ve araştırmalar vasıtasıyla toplumun yargı faaliyetleri hakkında eğitilmesi, adalet hizmetlerinin işleyişine ilişkin beklenti, düşünce ve eleştirilerinin öğrenilmesi, vatandaşların adalete erişiminin sağlanması ve doğru bilgilere ulaşabilmesi suretiyle adalete olan inanç ve güveninin pekiştirilmesine katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Adalet Yönetimi kursuna katılmam nedeniyle toplantı konuları ile ilgili özet bilgi ve değerlendirmelerimi içeren raporum bilgilerinize arz olunur. Levent Yavuz Yargıtay Onbirinci Hukuk Dairesi Üyesi