1 Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretim ve Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü, Antalya 2 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,Trabzon

Transkript

1 AVRUPA YILAN BALIĞININ (Anguilla anguilla L.) AKDENİZ KIYILARIMIZDA BESLENME ORTAMLARININ BELİRLENMESİ VE YAKALANAN KÜÇÜK YILAN BALIKLARININ BESİYE ALINMASI Süleyman ÖZTÜRK 1, Salih KOCAKAYA 1, Atilla ÖZDEMİR 2 1 Akdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretim ve Eğitim Enstitüsü Müdürlüğü, Antalya 2 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü,Trabzon ÖZET Bu çalışmada yılan balığının (Anguilla anguilla L.), Türkiye nin Akdeniz kıyısı boyunca (Eşen çayından Suriye ye kadar) giriş yaptığı iç sular ile yılan balığı yetiştiriciliğinde farklı büyüklüklerin büyüme ve yemden yararlanma performanslarının saptanması amaçlanmıştır. Araştırma sonunda, yılan balıklarının iç sulara Mart Nisan döneminde girdiği, üreme yaşına gelenlerin Kasım Aralık aylarında çıkış yaptıkları tespit edilmiştir. Araştırmanın ikinci safhasında, avcılık ile yakalanan yılan balıklarının adaptasyonu ve pazar boyuna ulaşabilmelerini değerlendirmek üzere besi denemeleri yürütülmüştür. Denemede kullanılan yılan balıkları ağırlıklarına göre 4 gruba ayrılmış; 1:<100 gr, 2: gr, 3: gr, 4: >200 gr ve % 0,12 acı su içeren havuzlara aktarılmışlardır. Bu balıklar yaş yem ile vücut ağarlıklarının yaklaşık % 2 si düzeyinde yemlenmişlerdir. Başlangıçta su sıcaklığının düşük olmasından dolayı balıkların yem alımları istenilen seviyeye ulaşmasa da, sonraki dönemlerde su sıcaklığının yükselmesi ile (Temmuz Eylülde o C) ağırlık artışı göstermişlerdir. Deneme sonunda, ortalama 1 kg canlı artış için 5,89 kg yaş yem harcandığı tespit edilmiştir. Bu oran benzer çalışmalarda 1/5 6 olarak tespit edilen değerlerle benzerlik göstermektedir. Sonuç olarak, farklı ağırlık gruplarına ayrılan yılan balıklarından en iyi büyüme ve yemden yararlanma performansı g arasındakilerde gözlenmiştir. ABSTRACT DETERMINATION OF FEEDING HABITATS OF EUROPEAN EEL (Anguilla anguilla L.) IN MEDITERRANEAN COASTS (TURKEY) AND EVALUATION OF COLLECTED JUVENIL EEL BY REARING IN ARTIFICAL MEDIUM 1

2 The aim of this study was to determine the inland waters in Mediterranean coasts) from Esen stream to Syria) of Turkey to which the Eels enter and the growth and feed utilization parameters of different sizes in eel culture. At the end of the study, it was determined that eel entered the freshwater in March April and exit for reproductive migration during November December. In the second stage of the study, we conducted a fattening trial in captured fish from adaptation to marketing period. The fish used in the experiment were separated to four classes by weights: 1:<100 gr, 2: gr, 3: gr, 4: >200 g and were stocked into the ponds with brackish water. They were fed with moisturized feed at a daily ratio of 2% of body weight. At the beginning fish displayed little growth due to low temperature, but later it increased as a s result of favorable water temperature (24 25 C in July September). At the termination of the study, it was estimated that 5.89 kg moisturized feed was spent for each kg fish growth. This value is similar to those reported for the eel. Consequently, of the separated eel by their sizes, fish showed the best growth and feed utilization performance. 1 GİRİŞ Bilindiği gibi yılan balıkları (Anguilla anguilla L.1759) denizlerde üreyen,yaşamlarının büyük bir evresini acı ve tatlı sularda geçiren bir türdür( GELDİAY ve BALIK, 1996, KÜÇÜK, 1997). Avrupa yılan balığı ülkemiz kıyılarına bahar aylarında ulaştığı bilinmektedir. Akarsularımıza giren bu balıklar büyüme ve gelişmesini tamamlayarak üreme göçü yaparlar (KÜÇÜK ve ark, 2004). Çeşitli Avrupa ve Uzak Doğu ülkelerinin iç sularında; sazan, (Cyprinus carpio), alabalık (Oncorhychus mykiss), yayın (Siluris glanis), gibi balık türlerinin dışında yılan balığı (Anguilla anguilla, Anguilla japonica), türlerinin de yaygın olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır (ALPAZ, 1988, USİU, 1991). Özellikle yılan balığı yetiştiriciliği ve avcılığı Japonya da gelişmiştir (USİU, 1991). Avrupa yılan balığının dünyadaki yetiştiriciliğinden arasında elde edilen üretim ton arasında değişmiştir (FAO 2009). Bu süreçte kg yılan balığı fiyatı 7.89 $ dan 12 $ a çıkmıştır (FAO). Yılan balıkları, akarsuların özellikle sazlık ve çamurluk alanlarda bol olarak bulunmaktadır. Bu balıkların bu alanları tercih ettikleri ve bol besin buldukları kabul 2

3 edilmektedir. Akarsular üzerinde kurulan sulama kanalları ve barajlar balıkların beslenme alanlarını daraltmaktadır (Şekil 1). Bunun yanı sıra yerleşim yerlerindeki dere ve çaylarda yapılan ıslah çalışmaları, diğer balıklarda olduğu gibi yılan Balıkları nda olumsuz yönde etkilemektedir (Şekil 2). Şekil 1. Akarsu önüne kurulmuş bir baraj. Oymapınar barajı Manavgat/Antalya Şekil 2. Şehir merkezinde kalmış akarsuların ıslah çalışması Ön çalışma niteliğindeki bu araştırmada, Avrupa yılan balıklarının Akdeniz kıyısı boyunca tatlı uslara giriş yaptıkları alanlar ile avcılıkla yakalanan balıkların farklı büyüklüklerde besi performanslarının belirlenmesi hedeflenmiştir. 3

4 2 MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın birinci ayağını gerçekleştirmek amacıyla tarihleri arasında Eşen Çayından Suriye sınırına kadar olan ülkemiz kıyı şeridindeki akarsular incelenmiştir. Bu incelemelerde, öncelikle akarsulardaki yılan balığı varlığı, giriş çıkış zamanları ve bulunan diğer balık türleri yöredeki balıkçılardan öğrenilmeye çalışılmıştır. Ayrıca söz konusu akarsuların su sıcaklığı, tuzluluk, ve coğrafik konumları belirlenmiştir. Su sıcaklığı ise termometre ile ölçülürken, tuzluluk refloktometre ile ölçülmüştür. Akarsuların coğrafik konumlarına CPS (Coğrafik Yer Belirleme) cihazı ile tespit edilmiştir. Projenin ikinci ayağını gerçekleştirmek amacıyla Beymelek ve Köyceğiz Lagünlerinden yakalanan 2837 adet (318 kg) yılan balığı besiye alınmıştır. Ancak bu balıkların 1110 si adaptasyon ve yeme alışma vb. sorunlar nedeniyle ölmüştür. Denemelerin 8 Mart 24 Aralık 2003 tarihleri arasında 1727 adet yılan balığıyla yürütülmüştür. Denemelerde yılan balıkları 4 farklı büyüklük grubuna ayrılmıştır. Bu büyüklük grupları; 1:<100 gr, 2: gr, 3: gr, 4: >200 gr şeklindedir. Stok yoğunluğu sırasıyla; 1.82, 1.67,1,05, 0,5 kg/ton olarak konuldu. Yem materyali olarak, taze dondurulmuş hamsiler çözdürülüp toz pelet yemle karıştırılarak mama yapıldı. Toz pelet, 4 mm alabalık yeminin öğütülmesi ile elde edilmiştir. Karışımdaki hamsi ve toz pelet yem oranı 5:1 dir. Yemleme günde bir defa yapılmıştır. Bu boy gruplarının besiye alma denemelerinde 8 adet ve 40 ton su hacimli betonarme havuzlar kullanılmıştır. Su değişimi ortamın oksijen seviyesine 4 ppm/lt nin üzeride tutuldu. Deneme boyunca su sıcaklığı ºC arasında, tuzluluk %0,12 ise civarında gerçekleşmiştir. 3 BULGULAR VE SONUÇLAR Yapılan bu çalışma ile yılan balıklarının deniz ile bağlantısı bulunan tüm akarsulara girdikleri tespit edilmiştir. Bu balıklar özellikle sazlık,çamurluk, yavaş akan ve kıvrım yapan akarsuları tercih ettikleri saptanmıştır (Şekil 3 4). Taşlık ve hızlı akan akarsularda ise daha az bulunmaktadırlar. Yılan balıklarının Akdeniz kıyılarımıza Mart ve Nisan aylarında geldikleri tespit edilmiştir. Bu balıklar Akdeniz kıyılarımızın belli başlı akarsuları olan Aksu, Manavgat, Dim çayı, Göksu, Seyhan, Ceyhan ve Asi ırmakları ile Yumurtalık ve Karataş dalyanlarında da yoğun olarak bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca Devlet Su İşlerinin, Antalya, Mersin, Adana ve Hatay ovalarında yaptığı drenaj kanallarının yeni beslenme alanlarını oluşturduğu gözlenmiştir. Yılan balıklarının, tatlı sularda ortamdaki besin durumuna göre yaklaşık yıl kaldıkları bildirilmektedir (GÜNER 2005). Bu çalışmada, kasım aralık aylarında suların soğumasıyla birlikte 4

5 üreme göçü yaptıkları tespit edilmiştir. Avcılık için, bu göç esnasında akarsu önlerine kurulan pinter (Şekil 5) ağlar kullanılmaktadır. Ayrıca, çalışmanın hedefleri arasında yer almasa da, balıkçılarla yapılan mülakatlarda, akarsular üzerine kurulan baraj ve diğer yapıların, yılan balıklarının beslenme alanlarını daralttığı belirtilmiştir. Sekil 3. Yılan balıklarının beslenmek için tercih ettiği alanlardan biri. (Çayağzı Demre Antalya) Şekil 4. Akyatan dalyanı Karataş Adana Şekil 5. Yılan balığı avcılığında kullanılan Pinter. 5

6 Projenin ikinci ayağını oluşturan besi çalışmasında, farklı büyüklüklere ayrılan yılan balıklarının büyüme hızları ile yemden yararlanma oranları Tablo 1 de sunulmuştur. Elde edilen verilere göre g aralığında denemeye alınan balıkların en iyi performansı sağladıkları gözlenmiştir (Şekil 6 7). Bunu g aralığındaki b alıklar izlemiştir. Düşük stoklama oranına karşın en büyük balıkların oluşturduğu grup, en kötü performansı sağlamıştır. Bunun muhtemel nedeni bu gruptaki bazı balıkların cinsi olgunluğun göstergesi olan gümüş rengine dönmeleri olabilir. Zira bu döneme geçen yılan balıklarında beslenme aktivitelerinin düştüğü ileri sürülmektedir (SVEDANG ve ark 1996). Deneme boyunca su sıcaklığındaki dalgalanmaların yem tüketimini ve dolayısıyla büyüme etkilediği gözlenmiştir. Avrupa yılan balıklarında büyüme için optimum sıcaklığın 22 23ºC olduğu (SADLER 1979) tespit edilmiş olup, bu değerlerden saplamalar arttıkça büyüme de negatif yönde etkilenmektedir. Tablo 1. Besi denemesinde elde edilen büyüme performansı 1. havuz 2. havuz 3. havuz 4. havuz Başlangıç ağırlık < >200 sınıfları (g) Ortalama başlangıç 89,8 116,8 162,4 300,0 ağırlığı (g) Başlangıç Biyokütle 72,6 66, (kg/havuz) Deneme sonu ,3 143,3 53,3 biyokütle(kg) Ortalama deneme 246,3 426,1 559,8 579,4 sonu ağırlığı (g) Verilen yem miktarı (kg) Ağırlık artışı (kg) 126,4 176,6 101,4 31,3 Yemden yararlanma 6,73 3,70 7,47 9,62 oranı Spesifik Büyüme Oranı (%) 0,37 0,48 0,46 0,24 Ağırlık artışı (%)

7 Şekil 6. Yakalanan yılan balıklarının besiye alıştırma tanklarında. Şekil 7. Yılan balıklarının deneme havuzlarında toplu olarak görünüşü. Farklı büyüklükteki yılan balıkları 3,70 9,62 arasında yemden yararlanma oranı göstermişler, en iyi sonuç g lık balıklarda elde edilmiştir. Denmeye alınan tüm balıklar dikkate alındığında, ortalama yemden yararlanma oranının 5.89 olduğu tespit edilmiştir. Bu oran kuru madde üzerinden dikkate alındığında 2,5 civarındadır. Bu değer literatürde bildirilenlerle örtüşmektedir (APPELBAUM ve ark. 1998). Sonuç olarak, yılan balıklarının cinsi olgunluk yaşı öncesi, bu çalışmanın şartlarında yetiştiricilik için kabul edilebilir büyüme hızı gösterdikleri söylenebilir. Ülkemizde yakalanan yılan balıklarının neredeyse tamamı ihraç edilmektedir. Avcılıkta yakalanan küçük yılan balıkları verim kaybına neden olmaktadır. Ülkemizde denize bağlantılı olan akarsularımıza giren camsı 7

8 yılan balıklarının tam olarak giriş çıkış zamanları ve miktarları tam olarak bilinmemektedir. Bu çalışmanın devamı olarak, elver boyutundaki yılan balıklarının besiye alınması edilmektedir. tavsiye KAYNAKLAR 1.ALPAZ, A. HOŞSUCU, H., İçsu Balıkları Yetiştiriciliği. Ege Üniv.Basımevi, İzmir, 1988, 221 s. 2,ANONİM.,Balık Geçitleri bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Devlet su İşleri Genel Müdürlüğü, İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı ANKARA 198, Y: Ekoloji 6.Sayı (Nisan Haziran 2005) 3, ANONYMUS,,Report of the 1994 Session of the EİFAL. Working Group on eel.eifal Occasional Paper No:30, FAO 4, FAO, Fisheries and Aquaculture Information and Statistics Service. 5,GELDİAY,R., BALIK,S., Türkiye tatlı su Balıkları (ıı:baskı).ege Üniv.Basımevi, İzmir, 1996, 532 s 6, H.SVEDANG,. E. NEUMAN AND H. WICKSTRÖM. Journal Of Fish Biology (1996) 48, ,İKİZ, R, KÜÇÜK, F., GÜLYAVUZ, H., GÜLLE, İ., Antalya Körfezindeki akarsulara (Manavgat Irmağı, Köprüçay Irmağı, Aksu ve Alara Çayları) Giren Yılan Balığı (Anguilla anguilla L., 1758) Elverlerinin Giriş Mevsimlerinin Tesbiti ve Yakalama Metotları Mayıs 1998 eğirdir/isparta 8.KÜÇÜK, F., Antalya Körfezi ne Dökülen Akarsuların Balık Faunası ve Bazı Ekolojik özellikleri Üzerine Bir Araştırma. (doktora Tezi). SDÜ Fen Bil.Ensr., Isparta, 1997, 128 s. 9,, K.SADLER., Journal Of Fish Biology (2006) ,USİU, A., Eel Culrure.Translated by Ichiro Hayashi fish Hay. Co. Ltd.Kanagava Prefecture second Ed:Pub. 148 pp., ,S.APPELBAUM, A.CHERNITSKY and V. BIRKAN (1998) Bull.Fr. Peche Piscic.(1998) 349: