CEZA HUKUKU L I B E R T U S ENDER BÜYÜKÇULHA. Müfettişlik. Uzmanlık. Denetmenlik. Banka Sınavları. Gelir Uzmanlığı TEK KİTAP. Vergi Müfettişliği

Transkript

1 L I B E R T U S CEZA HUKUKU Konu Anlatımlı Örnekler Yorumlar Uyarılar Pratik Bilgiler Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları KPSS ve kurum sınavları için özgün soru ve konu anlatımından oluşan TEK KİTAP Müfettişlik Uzmanlık Denetmenlik Banka Sınavları Gelir Uzmanlığı Vergi Müfettişliği Hâkimlik ENDER BÜYÜKÇULHA

2 Av. Ender BÜYÜKÇULHA LIBERTUS CEZA HUKUKU KONU ANLATIMI ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2015, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: 2015, Ankara Yayın-Proje: Şafak Tangıç Türkçe Redaksiyon: M. Nilay Bulut - D. Büşra Gürçay Dizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş. Yenice Mah. No: 3 Esenboğa - Ankara ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNUŞ Hukuk bilimi ya da disiplini içerisinde büyük bir öneme ve yere sahip bulunan ceza hukuku, ne yazık ki eğitim sistemimizde hak ettiği yeri ve değeri bulamıyor. Doğrudan hukuk eğitimini konu edinen lisans programları dışında, ceza hukuku dersinin verildiği eğitim programları ve eğitim kurumları, yok denecek kadar az. Bu durum, özellikle KPSS ve kimi kamu kurumlarının özgün sınavlarına hazırlanan adaylar için, şüphesiz ciddi bir eksiklik oluşturuyor. Bu kitap, işte bu eksikliği gidermek, en azından bu yolda bir katkı sunmak amacıyla hazırlanmıştır. Belirli somut hedeflere ulaşmaya çalışan okuyucularının, bir hukukçu olmadığını ve olmaya da çalışmadığını bilerek ancak onların ceza hukuku konusunda temel bilgilere ihtiyaç duyduğunu da dikkate alarak kaleme alınmıştır. Akademik bir içerikten ve dilden mümkün olduğunca uzak ve sade tutmaya çalıştığımız kapsam ve anlatım, ancak bir yandan da mevcut bilgi ihtiyacına yeterince yanıt verme yetkinliğindedir. KPSS ve kimi özgün kamu kurumu sınavlarında görülen soru dağılımları da dikkate alınarak, ceza hukuku alanında yer alan iki alt disipline; "ceza genel hukuku" ve "ceza muhakemesi hukuku"na ait bilgiler, bu kitabın içeriğini oluşturmaktadır. Aynı zamanda bu kitabın, asıl olarak sınava hazırlık sürecinde işlev kazanacağı da düşünülerek; geçmiş yıllarda ceza hukuku alanında çıkmış sorular ve ilk kez bu kitapta yer verilen özgün sorularla, konu anlatımları desteklenmiştir. Yine yer verilen örnek olay ve olgularla da, konuların ve kavramların daha anlaşılır olmasına çaba gösterilmiştir. Sınavlarda başarı şüphesiz önemlidir. Ancak, ceza hukukuna dair temel bilgilere sahip olmanın, özellikle bir kamu görevlisinin mesleki yaşamında ve kariyerinde de, kanımca büyük bir önem taşıdığı unutulmamalıdır. Hatta kolaylıkla denebilir ki, temel ceza hukuku bilgisi aynı zamanda bir hayat bilgisidir ve her insanın, gündelik yaşamında da ihtiyaç duyacağı ve ona bir çok avantajlar sağlayacak önemli ve temel bir bilgi alanıdır. Bu kitabın oluşumunda ve sizlere ulaşmasında katkısı bulunanlara, en başta da PEGEM ailesine, teşekkürlerimi sunmak isterim. Aynı zamanda kitabın ilk taslaklarını okuyarak öneri ve katkılarını benden esirgemeyen değerli meslektaşlarıma da teşekkür etmek isterim.

4 Özel bir teşekkürü ve takdiri ise, bu kitabı yazdığım bir iki aylık süreçte, kendileri ile daha az ilgilenmeme, daha az oyun oynayıp zaman geçirmeme fazlasıyla anlayış gösteren, aynı zamanda bütün cazibesine rağmen çalışma masama da hiç dokunmayan, sevgili oğullarım Taylan ve Efe'ye sunuyorum. Bir "ön söz" değerindeki bu sunuşun "son söz"ü olarak da, toplumsal yaşam ve düzen için vazgeçilmez görülen ceza hukukunun her durumda ve mutlaka "ultima ratio" olması gereğini ifade etmek isterim. "Son çare" ya da "en son yöntem" şeklinde çevirebileceğimiz bu Latince deyiş, aynı zamanda çağdaş ceza hukukunda kabul gören temel bir ilkeyi de karşılamaktadır. Ceza hukuku bu gün için vazgeçilmezimiz olabilir ancak her daim ona muhtaç değiliz, olmamalıyız... Av. Ender BÜYÜKÇULHA

5 İÇİNDEKİLER Sunuş...iii I. KISIM: CEZA GENEL HUKUKU 1. BÖLÜM CEZA HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR 1. Ceza Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı...3 Suç ile Haksız Fiil Ayrımı...5 Suç ile Disiplin Suçu Ayrımı...6 Suç ile Kabahatler Ayrımı Ceza Hukukuna Hakim Olan İlkeler...7 Kanunilik İlkesi...8 Cezada Adalet (Orantılılık) İlkesi...11 Eşitlik İlkesi (Ayrımcılık Yasağı)...11 Kanunun Bağlayıcılığı İlkesi...11 Özel Yasalarla İlişki...11 Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi...12 Cezaların Şahsiliği İlkesi...12 İnsancıllık İlkesi...12 İkincillik İlkesi Ceza Hukuku Kurallarının Zaman Bakımından Uygulanması Ceza Hukuku Kurallarının Kişi Bakımından Uygulanması Ceza Hukuku Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması...16 a. Mülkilik (Ülkesellik) İlkesi...17 b. Şahsilik (Kişilik/faile göre şahsilik) İlkesi...17 c. Koruma İlkesi (Mağdura göre kişilik/şahsilik ilkesi)...18 d. İkame Yargı İlkesi...19 e. Evrensellik İlkesi...20 f. Yer Bakımından Uygulamada Tamamlayıcı Kurallar Suçluların İadesi...21 Çıkmış Sorular...24 Çözümlü Sorular...32 Cevaplı Sorular...39

6 vi Ceza Hukuku 2. BÖLÜM SUÇUN UNSURLARI 1. Tipiklik (Kanunilik) Unsuru Hukuka Aykırılık Unsuru Suçun Maddi Unsurları...46 a. Fail (aktif süje)...46 b. Mağdur (pasif süje)...47 c. Suçun konusu...47 d. Fiil (Davranış/Hareket) unsuru Suçun Manevi Unsurları...59 a. Kast...59 b. Taksir...65 c. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Suçlar...69 Çıkmış Sorular...71 Çözümlü Sorular...78 Cevaplı Sorular BÖLÜM CEZAİ SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN VEYA AZALTAN NEDENLER 1. Hukuka Uygunluk Nedenleri...88 a. Kanun Hükmünü Yerine Getirme...90 b. Amirin Emrini Yerine Getirme...91 c. Meşru Savunma...92 d. Hakkın Kullanılması...94 e. İlgilinin Rızası Kusurluluğu ve Cezalandırılmayı Etkileyen Nedenler...97 a. Zorunluluk Hâli...97 b. Cebir ve Şiddet, Korkutma ve Tehdit c. Haksız Tahrik d. Hata e. Yaş Küçüklüğü f. Akıl Hastalığı g. Sağır ve Dilsizlik...113

7 İçindekiler vii h. Geçici Nedenler, Alkol veya Uyuşturucu Madde Etkisinde Olma ı. Hukuka Aykırı Bağlayıcı Emir Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular BÖLÜM SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 1. Suça Teşebbüs Suça İştirak Suçların İçtimaı a. Bileşik Suç (Mürekkep suç) b. Zincirleme Suç (Müteselsil suç) c. Fikri İçtima Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular BÖLÜM YAPTIRIMLAR VE SON HÜKÜMLER 1. Ceza Hukukunda Yaptırımlar a. Cezalar b. Güvenlik Tedbirleri Dava ve Cezayı Düşüren Nedenler a. Sanığın veya Hükümlünün Ölümü b. Af c. Zamanaşımı d. Şikâyet e. Önödeme f. Uzlaşma Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular...220

8 viii Ceza Hukuku II. KISIM: CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU 6. BÖLÜM CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR 1. Ceza Muhakemesi Hukukunun Tanımı, Amacı ve Kapsamı Ceza Muhakemesi Hukukuna Hakim Olan İlkeler a. Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi b. Adil (dürüst) yargılanma hakkı c. Davasız yargılama olmaz ilkesi d. Çelişme/çatışma (Çelişmeli muhakeme) ilkesi e. Silahlarda eşitlik ilkesi f. Maddi gerçeğin araştırılması ilkesi g. Delil serbestliği ilkesi h. Vicdani delil sistemi ı. Doğrudanlık (Vasıtasızlık) ilkesi i. Sözlülük (yüzyüzelik) ilkesi j. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi (masumiyet karinesi) k. Oranlılık ilkesi l. Hukuk devleti ilkesi Uygulama Alanı ve Kuralları Ceza Muhakemesi Şartları (Muhakeme Engelleri) Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular...246

9 İçindekiler ix 7. BÖLÜM GÖREV VE YETKİ KURALLARI İLE CEZA MUHAKEMESİ ÖZNELERİ 1. Görev (Madde Bakımından Yetki) Kuralları Görev Kurallarının Anlamı Yetki (Yer Bakımından Yetki) Kuralları Yetki Kurallarının Anlamı Görev ve Yetki Kurallarına İstisna Teşkil Eden Durumlar Yargılamanın (davanın) nakli İstinabe Bağlantı ve Birleştirme Nisbi Muhakeme Ceza Muhakemesi Özneleri a. İddia Makamı b. Savunma Makamı c. Yargılama (Hüküm) Makamı Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular...295

10 x Ceza Hukuku 8. BÖLÜM KORUMA TEDBİRLERİ VE DELİL ELDE ETME YÖNTEMLERİ 1. Koruma Tedbirleri a. Yakalama ve Gözaltı b. Tutuklama c. Adli Kontrol d. Zorla Getirme e. Arama f. El Koyma g. İletişimin Tespiti, Dinlenmesi ve Kayda Alınması h. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi ı. Teknik Araçlarla İzleme Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Delil Elde Etme Yöntemleri a. Gözlem Altına Alma b. Beden Muayenesi ve Vücuttan Örnek Alınması c. Çocuğun Soy Bağının Araştırılması d. Moleküler Genetik İncelemeler e. Fizik Kimliğin Tespiti f. Keşif g. Yer Gösterme h. Ölünün Kimliğinin Belirlenmesi, Ölü Muayenesi ve Otopsi Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular...353

11 İçindekiler xi 9. BÖLÜM SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA EVRELERİNİN İŞLEYİŞİ 1. Soruşturma Evresi Soruşturma Evresine Hakim Olan Temel İlke ve Kurallar Temel Soruşturma İşlemleri Soruşturma Evresinin Sona Ermesi ve Kamu Davasının Açılması a. Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi b. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı c. İddianamenin Düzenlenmesi, Kabulü veya İadesi Kovuşturma Evresi a. Duruşma Hazırlığı Evresi b. Duruşma Evresi Delillerin Ortaya Konması ve Değerlendirilmesi a. Delilin Reddi ve Delil Yasakları b. Tanıklık c. Bilirkişi Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular BÖLÜM HÜKÜM VE KANUN YOLLARI 1. Hüküm Kanun Yolları a. Olağan Kanun Yolları b. Olağanüstü Kanun Yolları Çıkmış Sorular Çözümlü Sorular Cevaplı Sorular YARARLANILAN KAYNAKLAR

12 xii Ceza Hukuku ACK: 1632 Sayılı Askeri Ceza Kanunu AİHM: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi AİHS: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi KISALTMALAR AÖAY: Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği AYM: Anayasa Mahkemesi BAM: Bölge Adliye Mahkemesi BMGİFKTY: Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik CD: Ceza Dairesi CGİK: 5275 Sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun CMK: 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ÇKK: 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu HSYK: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu KHK: Kanun Hükmünde Kararname PVSK: 2559 Sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu SİDAS: Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi TCK: 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu TK: 7201 Sayılı Tebligat Kanunu TKK: 5726 Sayılı Tanık Koruma Kanunu TMK: 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu UCM: Uluslararası Ceza Mahkemesi YCGK: Yargıtay Ceza Genel Kurulu YGİY: Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği

13 I. KISIM CEZA GENEL HUKUKU

14 1. BÖLÜM CEZA HUKUKUNA GİRİŞ, TEMEL İLKE VE KURALLAR 1. CEZA HUKUKUNUN TANIMI, AMACI VE KAPSAMI İnsan, toplumsal bir varlıktır. Toplumsal yaşam, insanlar için bir tercih; hatta tercihin de ötesinde, varlıklarının devamı için bir zorunluluk olagelmiştir. Ancak toplumsal yaşam, bir düzene ihtiyaç duyar. Düzeni sağlamak için de kurallara ihtiyaç doğmuştur. Bu nedenle insanlar zaman içinde hukuk kurallarını yaratmışlar, devamında bu kuralların ihlal edilebilir olduklarını görerek, kuralları yaptırımlar (müeyyideler) ile desteklemişlerdir. İşte en basit ifadesi ile hukukun doğuş öyküsü, aynı zamanda bir hukuk normunun basit yapısı (kural ve yaptırım) bu şekilde özetlenebilir. Bugün için toplumsal düzenin vazgeçilmezi olan hukuk kurallarının ihlaline, genel olarak hukuka aykırılık denebilir. Eğer bir hukuka aykırılık nedeniyle toplumsal yaşama ve düzene yönelik ağır tehditler, zararlar ortaya çıkıyorsa; o zaman suçtan ve böylesi bir hukuka aykırılık karşısında caydırıcılığı en üst düzeyde sağlamak adına cezadan söz edebiliriz. Nitekim ceza hukukunun diğer hukuk dallarından en belirgin farkı, kuralın ihlaline (yani suça) en ağır yaptırımların (yani cezanın) öngörülmesidir. Ceza hukuku -ya da suç ve yaptırım hukuku-; adına suç denilen hukuka aykırı eylemleri ve bu eylemlere karşılık uygulanacak yaptırımları ele alan bir hukuk disiplinidir. Ceza hukukunun temel amacı, belki diğer hukuk disiplinlerinden daha belirgin ve baskın bir biçimde, toplumsal düzeni sağlamak ve korumaktır. Bunun yanında, şüphesiz her hukuk dalında olduğu gibi ceza hukukunun da toplumu dönüştürmek, değiştirmek gibi işlevleri de bulunur. Bu açıdan siyaset bilimi ile yakın bir ilişki içinde bulunan ceza hukuku, çağlar boyu son derece rasyonel bir yönetim enstrümanı da olagelmiştir ve bu nedenle çoğu zaman, bir ülkedeki siyasi rejimin niteliğini de belirler ve bize gösterir.

15 4 Ceza Hukuku Bu nedenle ceza hukuku, devletin hukuk düzeninin asli bir parçasıdır ve kamu hukuku alanında yer alır Sayılı Türk Ceza Kanunu na (TCK) göre, ceza hukukunun amaçlarından şu şekilde söz edilebilir (Bkz. TCK m. 1): v suç işlenmesini önlemek -ve böyleliklev v v v v kişi hak ve özgürlüklerini korumak kamu düzenini ve güvenliğini korumak hukuk devletini korumak kamu sağlığını ve çevreyi korumak toplum barışını korumak Ceza yasasında, bu amacı gerçekleştirmek için, ceza sorumluluğunun temel esasları ile suçlar, ceza ve güvenlik tedbirlerinin türleri düzenlenmiştir. Ceza normu; ister ceza yasasında, ister diğer yasalarda bulunsun, cezai nitelikteki yasa hükümlerine denir. Ceza normunun iki temel unsuru; kural ve yaptırım dır. Suç; hukuk düzeni tarafından ceza veya güvenlik tedbiri yaptırımına bağlanmış olan yani devletin ceza tehdidi ile yasakladığı hukuka aykırı eylemdir. Ceza; bir ceza normunu ihlal eden kişiye devlet tarafından uygulanan ve ceza hukukuna özgü yaptırımdır. Ceza hukuku, öğretide öncelikle iki ana bölüme ayrılabilmektedir; bunlar, maddi ceza hukuku ve biçimsel ceza hukuku şeklindedir. CEZA HUKUKU Genel Özel