T.C. SOSYAL GÜVENLİK KURUMU Strateji Geliştirme Başkanlığı YURTDIŞI GÖREV RAPORU

Transkript

1 YURTDIŞI GÖREV RAPORU 1- GENEL BİLGİLER Konu : Avrupa Birliğine Üyelik Sürecinde Hırvatistan Sosyal Güvenlik Sistemi Görev Tarihi ve Yeri : Şubat 2011 Katılan Görevliler : Gökhan ERGİN - Başmüfettiş Varol DUR - Sosyal Güvenlik Uzmanı Serdar SAYER - Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı Halil Emre ÇÖKELEK - Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı 2- TOPLANTI İLE İLGİLİ BİLGİLER Düzenleyen Proje: Sosyal Güvenlik Kurumunun Kapasitesinin Artırılması Projesi Ziyaret Edilen Kuruluşlar: Proje kapsamında Hırvatistan Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı ile Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu, Hırvatistan Sosyal Refah ve Sağlık Bakanlığı, Hırvatistan İstihdam Kurumu ziyaret edilmiştir. Hırvatistan İstihdam Kurumunun bir Zagreb Ofisi de çalışma ziyareti kapsamında incelenmiştir. Ziyaretin Niteliği ve Amacı: 2008 Ulusal Programı çerçevesinde Kurumumuz, Avrupa Birliğine (AB) Katılım Müzakerelerinde, İşçilerin Serbest Dolaşımı Faslı kapsamında yer alan sosyal güvenliğin koordinasyonu hususunda yetkili kurum olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda Kurumumuzun görev sahasına giren alanlarda yapılacak çalışmaların desteklenmesi amacıyla Başkanlığımızca hayata geçirilen Sosyal Güvenlik Kurumunun Kapasitesinin Artırılması 1

2 Projesi çalışmaları 08/01/2010 tarihinde başlatılmış olup, 15 aylık uygulamanın ardından 08/06/2011 tarihinde sonlanacaktır. Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) kapsamında finansmanı sağlanan Projenin amacı, Türk sosyal güvenlik mevzuatının, söz konusu fasıl ile ilgili olarak topluluk müktesebatıyla uyumlaştırılması sürecinde idari kapasitenin artırılmasıdır. Proje mal alımı ve hizmet alımı olmak üzere iki bileşenden oluşmaktadır. Birinci bileşen kapsamında proje süresince verilecek olan eğitimlerde gerekli olabilecek donanım alınıp kullanılmaya başlanmıştır. İkinci bileşen ise eğitim, raporlama ve analiz çalışması ile farkındalık oluşturma çalışması alt bileşenlerinden oluşmaktadır. Eğitim faaliyetleri kapsamında Stratejik Uygulama Grubuna Yönelik AB Sosyal Müktesebat Eğitimi, Genel Düzeye Yönelik AB Sosyal Müktesebat Eğitimi ve Proje Döngüsü eğitimleri gerçekleştirilmiştir. Projenin Teknik Şartnamesinin (TŞ) No lu maddesine istinaden eğitimlere yüksek oranda katılım sağlayan ve bu eğitimlerde başarı gösteren katılımcıların ilgili fasla yönelik uygulamaların yerinde görülmesi bakımından, iş üstünde eğitim ziyaretlerine katılmaları öngörülmüş olup, işbu rapora konu olan çalışma ziyareti bu çerçevede gerçekleştirilmiştir. Ziyaret sırasında yapılan çalışmalar çerçevesinde, başta ziyaret edilen Hırvat kurumlarının Avrupa Birliğine uyum çalışmaları kapsamında yürüttüğü çalışmalar olmak üzere, Hırvat sosyal güvenlik sisteminin yapısı, kurumsal yapılanma, Hırvat kurumları tarafından yürütülen AB kaynaklı projeler değerlendirilmiştir. Toplantının Gündemi: Toplantı Gündemi Ek 1 de sunulmuştur. 3- ZİYARET SIRASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Ek 1 de verilen program çerçevesinde gerçekleştirilen ziyaretlerde aşağıdaki konular üzerinde sunumlar yapılmış ve incelemeler gerçekleştirilmiştir. Hırvat Sosyal Güvenlik Sistemi Nüfusun genel yapısı incelendiğinde 2004 nüfus sayısına göre nüfusun olduğu, kadınların oranlarının yüzde 52 olduğu, nüfusun giderek yaşlandığı ve doğurganlık 2

3 oranının düşük olduğu, ortalama yaşam süresinin erkekler için 72, kadınlar için 79 olduğu görülmektedir. Hırvat sosyal güvenlik sistemi ülkemizde mevcut yapının aksine parçalı bir yapı ihtiva etmektedir. Bu çerçevede, Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı, Aile, Gaziler ve Nesiller arası Dayanışma Bakanlığı, Sosyal Refah ve Sağlık Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı politika belirleme ve izleme noktasında görevli Bakanlıklardır. Sistemin uygulayıcısı olan kurumlar ise Emeklilik Sigortası Kurumu, Sağlık Sigortası Kurumu, Hırvatistan İstihdam Kurumu ile ikinci ve üçüncü sütun kapsamında faaliyet gösteren firmalardır. Hırvatistan sosyal güvenlik sistemi son yıllarda bir reform yaşamıştır. Yapılan reform çalışmasının nedenlerinin ülkemizdeki reform çalışmasının nedenleri ile benzerlik taşıdığı tespit edilmiştir Bu çerçevede; Yüksek düzeydeki aylıklar, Sistemin finansman sorunları, Kamu emeklilik sistemindeki harcamaların yüksekliği, Uzun dönem finansal istikrar eksikliği, Ekonomik ve demografik eğilimlere uymayan sosyal güvenlik sistemi, Aylıkların kişilerin kazançlarıyla ilişkilendirilmesine yönelik sorumluluk duygusunun eksikliği ve Ekonomik daralma yapılan reform çalışmasının temel nedenleri olarak sayılmıştır. Hırvatistan da aktif/pasif oranın 1 e 1,23 gibi aşırı derecede düşük olması sistemin önündeki en önemli engel olarak karşımıza çıkmaktadır. Aylıklara ilişkin harcamalarının GSMH içerisindeki yerinin %10,53 olması ve devlet bütçesinden birinci sütunun %40 ının finanse edilmesi gider azaltıcısı önlemler alınmasının nedenleri arasındadır. Reform neticesinde; 3

4 Emeklilik yaşları kademeli olarak yükseltilmiş, özürlülük tanımı daha kısıtlayıcı bir şekilde tanımlanmıştır. Ücretlere bağlı sosyal güvenlik primleriyle, sosyal güvenlik hakları arasında daha sıkı bir ilişki kuran formülerler geliştirilmiştir. Sosyal güvenlik yardımlarının ücretler ve tüketici fiyat endeksiyle ilişkilendirilmesi de reform kapsamında söz konusudur. Bu parametrik değişikliklere ilave olarak, bazı yapısal değişikliklerde Hırvat sisteminde yaşanmıştır. Reform sonrasında Hırvatistan da uygulanan sosyal güvenlik sistemi Dünya Bankası tarafından önerilen bir model çerçevesinde şekillendirilmiş olup, üç sütunlu bir yapıdadır. Bu çerçevede, Sistem içerisinde birinci sütun emeklilik sistemi, asgari taban aylık esasına dayanacak şekilde düzenlenmiş ve öncelikle düşük gelir gruplarında çalışanları hedef olarak almıştır. İkinci sütun emeklilik sistemi bu planı genişleterek, prim ödemelerini aylıklarla ilişkilendiren bir yapıyla, birinci sütun emeklilik sisteminin üzerinde destekleyici bir yapı oluşturmuştur. Hırvatistan da tek bir genel zorunlu sistemin olduğundan bahsedilerek, polis, yargı mensupları, askeri personel, parlamenterler, savaş malulleri için ayrı kanunlarla özel düzenlemelerin yapıldığı belirtilmiştir. İş kazası ve meslek hastalıkları için ise özel bir program bulunmamaktadır. Birinci sütun emeklilik sisteminde bir hizmet akdine tabii çalışanlar ve kendi nam ve hesabına çalışanlar gelirlerinin %20 sini sisteme prim ödemesi şeklinde aktarırlar. İkamet süresine veyahut uyruk temeline dayanan ulusal bir emeklilik sistemi değildir. Birinci sütuna tabii kişiler; bir hizmet akdine tabii çalışanlar, kendi nam ve hesabına çalışanlar, sigortalıların aile üyeleri, belirli şartlar altında sigortalanan kişiler ve isteğe bağlı sigortalılığı devam edenlerdir. Hırvatistan birinci sütun emeklilik sisteminde, sigortalılık süresine ve hizmet süresi karşılığında verilen puanlara dayanan kişisel puan sistemi ile aylıkların değerini ve aylık faktörünü ilişkilendiren bir formüler sayesinde aylıklar hesaplanmaktadır. Burada reform sürecinde yeniden değerleme yapılarak, erken emeklilik aylıkları düşürülmüş, maluliyet ve ölüm aylıkları hesabında kullanılan hizmet süreleri olumlu yönde revize edilmekle birlikte bunların azaltılmış oranlar hesabına göre ödenmesi kararlaştırılmıştır. 4

5 Hem birinci sütun hem de ikinci sütuna dahil olanlar için ise bu oranlar sırasıyla %15 ve %5 şeklindedir. İkinci sütun emeklilik sistemi için devlet bütçesinden finansman olmamakla birlikte, sadece birinci sütuna tabii kişilerin tabii olduğu sisteme devlet katkıda bulunmaktadır. 40 yaşının altındakiler için ikinci sütun zorunlu, yaş aralığı için seçimli bir durum söz konusudur. Hırvat ikinci sütun emeklilik sistemi üye ve 6 milyar dolar fon büyüklüğüne sahiptir. Birinci sütuna katılımı zorunlu olan grupların ikinci sütuna katılımları da zorunludur. Ülkede, ülke vatandaşlarının faydalanabileceği çoğu yabancı sermayeli şirketler tarafından yürütülen gönüllü üçüncü sütun emeklilik sistemi de bulunmaktadır. İkinci sütunda, bireysel bir sigortalılık halinde, garanti süresinde faydalanıcı öldüğü takdirde belirlenen yakınına garanti süresinin sonuna kadar aylık ödemesi yapılmaktadır. Garanti süresi asgari beş yıldır. Ortak aylık sistemiyle birlikte, hayatta kalan eşe asgari %60 oranında ödeme yapılmaktadır. Bu süre de garanti süresi kapsamında değerlendirilebilir. İkinci ve üçüncü sütunlarda belirli prim miktarları söz konusudur. Sosyal güvenlik yardımlarının aktüeryal hesaplaması yapılmaktadır. Yardımların miktarı; kişisel hesabın büyüklüğüne, faydalanıcının yaşına, yardımın türüne ve yardımların endekslenme şekline göre değişiklik göstermektedir. Kişisel hesaplardaki varlıklar; emekliliğe kadar harcanamaz, mahkeme kararına konu olamaz ya da iflasa tabi tutulamaz ve başka kişilerin hesabına transfer edilemez. Birinci, ikinci ve üçüncü sütun emeklilik sistemleri için Hırvatistan da ayrı kanunlar çıkarılmıştır. Birinci sütundan Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu; ikinci sütundan zorunlu emeklilik fonları, emeklilik sigortası şirketleri ve REGOS (Sigortalı Kayıt Merkezi); üçüncü sütundan isteğe bağlı emeklilik şirketleri, isteğe bağlı emeklilik fonları ve HANFA (Finansal Hizmetlerin Merkezi Denetim Ajansı) sorumludur. Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu nun merkezi Zagreb te olup, 19 bölgede hizmet vermektedir. Kurumun merkez teşkilatında ulusal emeklilik sistemine bağlı işlemler ve çocuk yardımları, uluslar arası sosyal güvenlik sözleşmelerine bağlı işlemler, bilişim teknolojileri, iktisadi ilişkiler, hukuki ilişkiler ve insan kaynakları kontrolü ve kurum varlıklarının yönetimi gerçekleşmektedir. Emeklilik Sigortası Kurumu, Ekonomi, Çalışma ve 5

6 Girişimcilik Bakanlığının ilgili kuruluşudur. Bununla birlikte aile sigortası uygulaması bakımından Aile, Gaziler ve Nesiller arası Dayanışma Bakanlığı ile birlikte çalışmaktadır. Bu çerçevede, iki farklı sigorta kolu kapsamında iki bakanlığın ilgili kuruluşu konumundadır. Ayrıca yapılan tüm aktüeryal hesaplamalara ilişkin olarak da Hırvat Maliye Bakanlığının gözetimi altında yer almaktadır. Sağlık sigortacılığı Sosyal Refah ve Sağlık Bakanlığı ve Sağlık Sigortası Kurumu tarafından idare edilmekte olup, bu kurum da Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığının ilgili kuruluşudur. Sağlık sigortasının zorunlu olduğu ülkede, prim oranı yüzde 15 olarak belirlenmiş bulunmaktadır. Hırvatistan sosyal güvenlik sistemi aile yardımlarını da kapsamaktadır. Tüm yerleşikleri ve yasal olarak ikamet edenleri kapsayan bu yardım planının maliyeti devlet bütçesinden karşılanmaktadır. Aile, Savaş Gazileri ve Nesiller arası Dayanışma Bakanlığı yetkili otorite olup, Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu ise yetkili kurumdur. Sosyal yardım esasına dayanan çocuk yardımları, 2001 yılında ve 2004 yılında yapılan kanunlara dayanmaktadır. Aileler, evlat edinenler, koruyucular, üvey anne veya babalar, büyük anneler veya babalar ve tüm eğitim süreçleri boyunca yetim çocuklar bu konuda uygun haklara sahiptir. Bu yardımlara hak kazanmak için, Hırvat vatandaşları ve yabancılar hak talebinin öncesindeki üç yıl boyunca Hırvatistan da ikamet ediyor olmak zorundadırlar. Bununla birlikte hak talebinin öncesindeki yılda devletin belirlediği asgari bütçe tabanının %50 sini aşmayan bir aile geliri söz konusu olmalıdır yılı için bu miktar aylık 950 TL civarındadır. Bu haktan her halükarda 15 yaş altındaki çocuklar, öğrenimine devam eden yaş arasındaki çocuklar, özürlü durumu olan 21 yaş altındakiler ve ciddi derecede özrü olan 27 yaş altındaki kişiler faydalanabilir. Hanenin aylık gelirine göre, 2011 yılı için, çocuk başına aylık 60 lira ile 90 lira arasında bir çocuk yardımı söz konusudur. Anne ya da babanın vefatı halinde bu miktarlar %15, her ikisinin vefatı halinde veya özürlü çocuğu olan ailelerde ise %25 oranında yükseltilir. Hırvatistan ın ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinin 14 tanesinde çocuk yardımlarının koordinasyonu hususu söz konusudur. Bu sözleşmelerde, ülkelerde tamamlanan çalışma sürelerinin toplanması ve diğer ülke sınırları dahilinde yaşayan çocukların sürelere dahil edilmesi mümkündür. 6

7 İşsizlik ödeneği için ise kişinin işini kaybetmeden önceki son iki yıl içinde dokuz ay prim ödeme şartı aranmakta olup, azami aylıktan faydalanma süresi 15 aydır. İşsizlik ödeneğinden toplam işsizlerin yüzde 24 ü faydalanmaktadır. Hırvatistan da Uygulanan Sosyal Güvenlik Sözleşmelerinin Esasları İkili sözleşmelerin tarihçesinin belirtilmesinin akabinde sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonuna ilişkin temel ilkelerden bahsedilmiştir: eşit muamele, uygulanabilir mevzuatın tespiti, ilişkili sürelerin toplanması, koordinasyon yöntemiyle hesaplama (pro-rata ya da doğrudan), hakların ihracı, gerçeklerin ve durumların eşdeğer tutulması, kazanılmış hakların sürdürülmesi. İkili sözleşmeler, tarafların vatandaşlarını, aile üyelerini, göçmenler ve vatansızları kapsamaktadır. Bunun yanında genellik ilkesi gereğince, ilgili ülkelerin kanuna tabi çalışan kişiler ve bu kişilerin ailesi de kişisel kapsam içerisinde yer almaktadır. Avrupa ülkeleriyle yapılan sözleşmeler hemen hemen tüm sosyal güvenlik yardımlarını kapsarken, deniz aşırı ülkelerle gerçekleştirilen sözleşmeler sadece emeklilik planlarını kapsar. Yapılan ikili sözleşmelerden 14 tanesi çocuk yardımlarını da kapsamaktadır. Birinci sütun emeklilik sisteminde sürelerin toplanması koordinasyona tabii olup, yine koordinasyon yöntemiyle hesaplanırken; ikinci sütun emeklilik sisteminde süreler hakların ihracı prensibi nedeniyle koordinasyona tabiidir, ancak koordinasyon yöntemiyle hesaplanmaz. Buradaki farkın nedeni, ikinci sütun emeklilik sisteminin sürelerin toplamından ziyade ödenen primlerin toplamıyla fark yaratmasıdır. Hırvatistan ikili anlaşmalarının kurumsal yapısı incelendiğinde; Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı nın aylıklar ve işsizlik yardımları konusunda, Sağlık Bakanlığı nın hastalık sigortası ve sağlık yardımları konusunda, Aile, Savaş Gazileri ve Nesiller arası Dayanışma Bakanlığı nın ise aile yardımları konusunda idari denetim yetkisinin olduğu belirtilmiştir. 7

8 Avrupa Birliği Uyum Süreci Avrupa Birliği ne uyum çalışmaları çerçevesinde Hırvatistan ileri bir aşamaya ulaşmış ve tüm başlıklarda müzakereleri geçici olarak kapatmıştır. Kurumumuz gibi Hırvat sosyal güvenlik kurumları da İşçilerin Serbest Dolaşımı Faslı (2. Fasıl) ve Sosyal Politika ve İstihdam Faslından (19. Fasıl) sorumlu tutulmuşlardır. Her iki fasıla ilişkin çalışmalarda çalışma grupları tarafından yürütülmüştür. Çalışma grupları arasındaki temel farklılık 2. Faslın teknik bir alan olması nedeniyle sosyal tarafların bu alandan ziyade 19. Faslın çalışmalarına dahil edilmiş olmasıdır. Her iki faslın çalışma gruplarına da tamamen bu işe odaklanmış akademisyenler başkanlık etmiştir. Teknik düzeyde yürütülen çalışma grubu çalışmaları uzman düzeyinde devam etmiş, belli aralıklarla gelişmeler üst düzeye sunulmuştur. Yapılan tüm çalışmaların belli stratejilere dayandırıldığı görülmektedir. Önce strateji belgeleri hazırlanmış, siyasi otorite tarafından onaylanmış arkasından operasyonel konular ele alınmıştır. Örneğin JIM ve JAP belgeleri çok hızlı bir sürede hazırlanarak hayata geçirilmiş, halka duyurulmuş ve uygulanmaya başlanmıştır. Yapılan tüm ilgili proje çalışmaları JIM ve JAP a uygun olarak hazırlanmıştır. Bu tip belgeler üyelik sürecinde Hırvatistan ın elindeki önemli kozlar olmuşlardır. Her iki fasılda geçici olarak kapatılmış olup, kapasite artırımının izleneceği ifade edilmiştir. Fasılların geçici olarak kapatılmasının anlamı, Komisyon un gerekli görmesi halinde fasılları tekrar müzakerelere açabileceğidir. Bu çerçevede, ilgili tüm kurumlar Komisyon izlemesine muhatap olmaktadırlar. Üyelik sürecinde Hırvat kurumlarınca uygulanan iki adet proje bulunmaktadır. Sosyal Güvenliğin Koordinasyonu Alanında İsveç ile Düzenlenen Twining Projesi Bu proje yetkili kurumların yönetici kapasitesinin güçlendirilmesi ve sosyal güvenlikle ilgili plan ve programların koordinasyonu için büroların kurulması gerekliliğini ifade etmektedir. 8

9 Buradaki genel amaç, Hırvatistan yetkili makamlarının yönetim kapasitesinin güçlendirilmesi ve işçiler için serbest dolaşımın alanlarının oluşturulması için büro ve merkezlerin kurulmasının sağlanması gerekliliğidir. Bu projedeki kurum ve kuruluşlar; - Ekonomi, Çalışma ve Girişim Bakanlığı, - Sağlık ve Sosyal Refah Bakanlığı, - Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kuruluşu, - Hırvatistan Sağlık Sigortası Kuruluşu, - Hırvatistan İstihdam Kurumu Proje 3 bileşenden oluşmaktadır. Birinci bileşen ajansların kurulması ve yetkili makamlar tarafından yönetimsel ve kurumsal kapasitenin artırılmasının sağlanması, İkinci bileşen Hırvatistan sosyal güvenlik sisteminde işçilerin serbest dolaşım hakkının etkilerinin analizi, Üçüncü bileşen ise işçilerin serbest dolaşım hakları ile ilgili kamuoyu dikkatini artırmak ve bu konuya çekmekten oluşmaktadır. Twinning Projesinin Sonuçları: 1.bileşen sonucuna göre, sosyal güvenlik ile ilgili kurum ve kuruluşların kapsamlı ve ayrıntılı işbirliği artmıştır. İlgili kuruluşların kapasitesinin işbirliği kuralları çerçevesinde artırılması, onların bu konudaki uzmanlıklarının ve bilgi akışlarının sağlanması gerçekleştirilmiştir. Bazı uygulamalar, AB düzenlemeleri ile uyumlu hale getirilmesi için çeşitli prosedürlerle ilgili çalışmalar yapılmıştır. 2. bileşen sonucuna göre, Hırvatistan sosyal güvenlik sisteminin oluşturulmasında ve Avrupa Birliği üyesi ülkeler arasında işçilerin serbest dolaşımının etkisi kapsamlı bir analiz ve finansal çalışmaya tabi tutulmuştur. 9

10 Değerlendirme Komitesi tüm deklarasyonları gözden geçirip yeniledi ve en uygun olanı seçti. İsveç kazanan ülke oldu. Şu anda Twinning sözleşmesi imza aşamasına gelmiş durumdadır. Bu proje 2011 in ortalarında başlayacak ve 18 ay sürmesi planlanmaktadır. Twinning Projesinin bitmesinden sonra ise en az 180 işveren grubu eğitilmiş olacak ve işverenlerin her grubu kendi alanlarıyla ilgili eğitim vermeye başlayacaktır. Ve yetkili makamların personelleri Avrupa Birliği kurumlarındaki görüşmelere aktif bir biçimde katılacaklardır. İşçilerin serbest dolaşımı ile ilgili Hırvatistan sağlık sisteminin katlanacağı ilave maliyetlerle alakalı ekonomik çalışma ve analizler yapılmaya devam etmektedir. Kurumsal Yapılanmanın Güçlendirilmesi - MATRA Hırvatistan ın sosyal güvenliğinin yönetiminin modernleştirilmesi projesi MPAP, EURO bütçeli, Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı nın öncülüğünde 24 aylık( Ocak 2009-Mart 2011) dönemini kapsayan bir projedir. Bu proje, sosyal güvenlik sisteminden sorumlu olan Hırvatistan yönetiminin modern bir sosyal güvenlik sisteminin ve yönetiminin kurulmasına ve geliştirilmesine destek olmayı amaçlamıştır. Bu proje, sosyal güvenlik alanıyla ilgili kuruluşların yüksek kalitedeki bilgibirikimlerinin önemini vurgulamış ve bu kurum-kuruluşlar arasındaki elektronik bilgi alışverişinin geliştirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu projenin sonuçlarından birisi Avrupa Birliği sosyal güvenlikle ilgili standartların yerine getirilip getirilmediğiyle ilgili içeride, Hırvat sosyal güvenlik sistemiyle ilgili düzenli eğitim veren bir birimin kurulmasını sağlamaktır. Bu kapsamda projeyle ilgili bugüne kadar 6 seminer düzenlenmiştir. 1- Stratejik iletişim ile ilgili kampanyalar düzenlenmiştir. 2- Yeni yasal düzenlemelerle ilgili eğitim faaliyetleri yapılmıştır. 3- Avrupa Birliği üye ülkeleriyle bilgi değişimi yapılması koşuluyla ulusal düzeyde bilgi paylaşımı imkânı sağlanmıştır. 10

11 4- Avrupa Birliği düzenlemelerinin geliştirilmesi ile ilgili hem Avrupa Birliği üyesi ülkelerin hem de Avrupa Birliği nin temel yapısı konusunda Hırvatistan Hükümeti ile iletişime geçilmesi sağlanmıştır. 5- Koordinasyonun açık metot usulüyle yapılması sağlanmıştır. 6- Sosyal güvenliğin yönetimi ile ilgili temel ilke ve prensipler konusunda eğitim verilmiştir. Hırvat Sosyal Güvenlik Sisteminde Bilgi İşlem Teknolojilerinin Kullanımı Bu alanda yapılan sunumlar çerçevesinde; REGOS (Sigortalı Kayıt Merkezi) un tanıtımı, Hırvatistan daki sigortalılık durumlarına ilişkin genel sayısal veriler verilerek başlamıştır. 4,5 milyon nüfus, 1,5 milyon çalışan, 250 bin işveren ve 200 bin kendi nam ve hesabına çalışan insanın olduğu Hırvatistan da, işgücü maliyetleri tablolarla gösterilmiştir. Üç sütunlu sistemin finansman yapısı aktarılmış, devlet bütçesi ve ödenen primlerle finanse edilen birinci sütuna, bireysel tasarrufla yapılandırılan zorunlu ikinci sütuna ve gönüllülük esasına dayanan bireysel tasarrufu içeren üçüncü sütuna değinilmiştir. REGOS un amaçları tanımlanarak, gerekli veritabanı hareketliliğini oluşturmak, zorunlu emeklilik fonları arasında bireysel değişikliklerin yapılması imkânını yaratmak, sigortalıların kişisel hesaplarının merkezi muhasebesini yapmak ve bunları yönetmek gibi işlevleri belirtilmiştir. REGOS veritabanı işleyişi elektronik tabanda anlatılmış ve sigortalılara verilen hizmetler açıklanmıştır. Veritabanı formlarının üretilmesi ve bunlar sayesinde sistem üzerinde yapılan sıkı kontrollerle kişisel verilerin güncellenmesi, ikinci sütun ödemelerinin takibi ile genel prosedür ortaya konmuştur. Sistem içinde Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu na aktarılan bilgilerle emeklilik sigortası hakları işlerlik kazanmakta, diğer kurumlarla veri paylaşılmakta, sigortalılara bildirimlerin yapılması kolaylaşmakta, istatistik ve raporlamalar daha sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmektedir. Sigortalılar da sistemde kullanıcı olarak, emeklilik sigortası haklarını buradan takip edebilmekte, istedikleri emeklilik sigortası fonuna birikimleri aktarabilmekte, hesaplarını kapatabilmekte ve emeklilik sigortası fonlarıyla 11

12 sözleşme imzalayabilmektedir. Sistem ISO 9001: 2000 standartlarında olup, Temmuz 2002 den bu tarihe kadar başarıyla hizmet vermektedir. Ulusal düzeydeki önemli programların, projelerin ve faaliyetlerin bilgilendirilme sistemiyle tüm sektörlere duyurulması, Hırvatistan sosyal güvenlik sistemindeki bilgilendirme süreçleri ve Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu nun elektronik hizmetleri temel alınarak yapılan sunumda; E-Hırvatistan programından bahsedilmiş, e-hükümet stratejisi anlatılmış ve bilgisayar iletişim ağı açıklanmıştır. Bilgilendirme sisteminin bilinç arttırma gayesini güttüğü, merkezi ofis aracılığıyla sistemin ulusal düzeyde kontrol altına alındığı ve bu programın 2003 yılında başlatıldığı belirtilmiştir. Temel bir çerçeve kanun üzerine oluşturulan program, etkin bilgi sistemi ve hizmetlerinin sektörler tarafından sunulduğu, veri paylaşımının güvenli bir ağda gerçekleştiği, elektronik idare sistemlerinin erişilebilirliğinin arttığı ve hükümet bütçesinin desteklediği bir yapıdadır. E-Hükümet stratejisi, kullanıcı odaklı, erişilebilir ve efektif bir elektronik hükümet sisteminin kurulması gerektiğinden hareketle, 2009 yılında Hırvatistan Eylem Planı içerisinde oluşturulmuştur. Buna göre, kurumlar arası kullanıma yönelik bir çerçeve oluşturulması, e- ofis pilot projesinin elektronik kayıt yönetimi için yapılandırılması, entegre tanımlama ve yetkilendirme pilot projesinin oluşturulması ve HITRO NET isimli ağ sisteminin modernize edilmesi hedeflenmektedir. HITRO NET aracılığıyla, ortak bir iletişim tabanını kullanarak kamu kurumları ve özel kuruluşlar birbirlerine bağlanabilmektedir. Hali hazırda 46 kamu kurumu ve 400 yasal kurum sistemde bulunmaktadır. Sosyal güvenlik sistemindeki projeler içinde, EESSI nin görev biriminin Hırvatistan da teşkili, Teknik Komisyon da Hırvatistan ın koordinatör olarak bulunması ve Bakanlıklar arası Daimi Çalışma Grubu bulunmaktadır. Hırvatistan Emeklilik Sigortası Kurumu nun veritabanına değinilerek, sosyal güvenlik sistemlerinin bundan sonra daha çok elektronik yolla veri üretmesi gerektiği belirtilmiştir. E- emeklilik uygulamaları ve sigortalıların sistemi kullanımları anlatılmış, e-başvuru sisteminin işlerliğinden bahsedilmiştir. E-başvuru sayesinde, firmaların iş ve işçi bildirimlerini yapmaları elektronik hale getirilmiştir. Zamandan ve evraktan tasarruf sağlanan elektronik uygulamaların teşvik edildiğinden söz edilmiştir. Kullanıcılar açısından, sigortalılık sürelerini 12

13 kontrol ettikleri, başvurularının hangi aşamada olduğunu gördükleri, bilgilendirmeye yönelik hesaplamaları yapabildikleri bu sistemden bahsedilerek, elektronik belge yönetim sistemi olan ESUD un çalışma biçimi örnek olarak anlatılmıştır. Ayrıca REGOS, üyelik sonrasında AB ülkeleri ile sosyal güvenlik alanındaki veri akışını elektronik ortamda sağlayacak EESSI (Sosyal Güvenlik Bilgilerinin Elektronik Değişimi) sistemi çerçevesinde ulusal giriş noktası olarak belirlenmiştir. Bu sistemle; AB ülkelerindeki kuruluşlar arasındaki bilgi ve veri alışverişinin hızlanması, Kolay ve hızlı bir biçimde sosyal hakların dışarıdaki ülkeler tarafından anlaşılabilmesi, Bilgi paylaşımı sırasında hata ve hileyi azaltması, Yönetici maliyetini düşürmesi ve etkin bir bilgi ağı kurulması amaçlanmıştır. Brüksel ile Üye ülkeler arasında ve üye ülkelerin kendi aralarında sosyal güvenlik hususunda bilgi akışını sağlayan sistem olan EESSI ya giriş ve gerekli uyum çalışmaları için Hırvat hükümeti yaklaşık 1 milyon Avro harcanmıştır. Üyelik ile birlikte Hırvatistan da yaşayan üye ülke vatandaşları ile üye ülkelerde yaşayan Hırvat vatandaşlarının sosyal güvenliğe ilişkin tüm bilgileri bu sistem üzerinden ilgili taraflara akacaktır. Sistem internet üzerinden çalışmamakta, kendi ağını kullanmakta böylelikle üst düzey bir güvenlik sağlanmaktadır. 4- SONUÇ VE KANAAT Ziyaretin Ülkemiz/Kurumumuz Açısından Değerlendirilmesi: Hırvatistan ülke olarak AB üyelik sürecine büyük önem vermekte ve bu doğrultuda çalışmalarını sürdürmektedir. Hâlihazırda AB üyesi olmamasına rağmen Hırvat Parlamentosu başta olmak üzere tüm kamu kurumlarının önünde AB bayrağının Hırvat ulusal bayrağı ile eşit düzeyde bulunduğu gözlemlenmiştir. Coğrafi ve ekonomik konumu gereğince, Hırvatistan için AB üyeliğinin bir hedeften ziyade bir ihtiyaç olduğu mütalaa edilmektedir. 13

14 Ziyaret edilen kurumların tamamında müzakere süreçlerinde uzmanlaşmış birimler bulunmakta olup, müzakere süreçlerinin hızlı ilerlemesi neticesinde bu alandaki deneyimlerini artırma imkânı elde etmişlerdir. Gelinen aşamada AB tarafından herhangi bir itiraz yaşanmaz ise Hırvatistan ın üyeliğinin 2012 yılında gerçekleşmesini beklenmektedir. Üyelik sürecinde, Hırvatistan da sosyal güvenlik alanında yaşanan en önemli gelişme EESSI üyelik çalışmaları kapsamında ülkenin sosyal güvenlik alanındaki tüm verilerinin elektronik ortama aktarımı ve bunların AB düzeyinde paylaşımının önünün açılmasıdır. Alınan teknik destek dışında ulusal kaynaklar ile tamamlanan çalışma neticesinde sosyal güvenliğin koordinasyonu çerçevesinde üyelik sonrasında uygulamaya geçecek direktiflerin uygulanmasına ilişkin veri paylaşımı işlemleri bitmiştir. Üyelik ile birlikte Hırvatistan ın sosyal güvenlik alanındaki tüm uluslararası işlemleri bu sistem üzerinden, evrak akışına gerek olmaksızın yapılacaktır. Sosyal güvenlik alanında hizmet veren birden fazla kuruluşu bulunan Hırvatistan ın, EESSI ile ilişkilendirilen kuruluşu REGOS olmuştur. Ülkemizde sosyal güvenlik alanında hizmet veren tek kuruluş olan Kurumumuzun ulusal giriş noktası olacağı kesindir. Bu çerçevede, teknik destek çalışmalarının başlatılması için bir TAEIX faaliyeti hayata geçirilmesinde önemli faydalar bulunmaktadır. Hırvat sosyal güvenlik kurumları tarafından yürütülen sosyal güvenliğin koordinasyonu alanında kapasite geliştirilmesine dönük projeler, ilgili kurumlar tarafından yürütülmektedir. Bu çerçevede Kurumumuzda yürütülen Sosyal Güvenlik Kurumunun Kapasitesini Artırma Projesi çalışmalarında nihayete yaklaşmış ve önemli çıktılara erişmiştir. Bununla birlikte proje değerlendirildiğinde, sosyal güvenlik sistemlerinin koordinasyonu meselesinin özellikle sosyal sigortacılık alanında çalışmaların yürütüldüğü ve sağlık sigortacılığı alanında doldurulması gereken bazı alanların hale mevcut olduğu görülmektedir. Bu çerçevede, sağlık sigortacılığı alanında özellikle pratik uygulamalara dönük bir twinning ya da twinning light projesinin hayata geçirilmesinin faydalı olabileceği düşünülmektedir. Ülkemizle kıyaslandığında her bakımından çok küçük bir ülke olan Hırvatistan ın, insan kaynakları kapasitesi olarak da ülkemizden geridedir. Özellikle dil bilen yetişmiş personel istihdamında sıkıntı çeken Hırvat kurumları, bu alandaki AB kriterlerini yerine 14

15 getirebilmekte zaman zaman zorluk çekmişlerdir. Bununla birlikte, belirlenen net stratejiler çerçevesinde AB üyeliğine ilişkin istikrarlı çalışmaların yürütüldüğü gözlemlenmiştir. Hırvatistan çocuk yardımları ülkemiz açısından dikkat çekicidir. Çünkü Hırvatlar tarafından uygulanan çocuk yardımı ILO 102 Numaralı Sözleşmesi kapsamında aile yardımı olarak kabul edilmektedir. Hâlbuki uygulanan çocuk yardımının gelir testine dayanan bir uygulama olduğu ve ülkemizde hâlihazırda uygulanan çocuklara dönük koşullu nakit transferi gibi uygulamalarla benzerlik taşıdığı görülmektedir. Hırvat uygulamasının farkı bu yardımlara ihracat edilebilme özelliğinin getirilmesi ve ulusal kanunlarındaki tanımlanış biçimidir. Benzer düzenlemelerin yapılması halinde, özellikle ikili sosyal güvenlik sözleşmelerinde ülkemiz için sorun alanı teşkil eden aile yardımları meselesine de bir çözüm getirileceği düşünülmektedir. Bilgilerinize arz ederim. Serdar SAYER Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı H. Emre ÇÖKELEK Sosyal Güvenlik Uzman Yardımcısı Varol DUR Sosyal Güvenlik Uzmanı Gökhan ERGİN Başmüfettiş 15

16 EK 1: ŞUBAT 2011 Tarihleri Arasında Hırvatistan da Gerçekleştirilen Çalışma Ziyaretinin Programı 21 Şubat 2011 Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı, Hırvatistan ın Sosyal Güvenlik Sisteminin Sunumu - Kurumsal Yapı/ Kurumlar arası İletişim - Yasal Yapı - Yönetici Kapasitesinin Güçlendirilmesi ve Sosyal Güvenlikle İlgili Plan ve Programların Koordinasyonu İçin Büroların Kurulması ile İlgili Twinning Projesi nin Sunumu - Hırvatistan Sosyal Güvenlik Yönetiminin Modernleştirilmesi ile İlgili Matra Projesi nin Sunumu 22 Şubat 2011 Sosyal Refah ve Sağlık Bakanlığı, Hırvatistan Sağlık Sistemi ile İlgili Sunum - Kurumsal Yapı/ Kurumlar arası İletişim - İkili Anlaşmalarla İlgili Sunum - Sosyal Yardımlar - Sosyal İçerme Belgesi ile İlgili Sunum - Yasal Yapı 23 Şubat 2011 Hırvatistan Emeklilik Sigortası Birimi, Sosyal Güvenlikle İlgili Uluslararası Anlaşmaların Sağlanması -Hırvatistan Emeklilik Sigortası Sisteminin Şu Andaki Yapısı ile İlgili Sunum -Hırvatistan Çocuk Yardımlarıyla İlgili Sistemin Sunumu 24 Şubat 2011 Ekonomi, Çalışma ve Girişimcilik Bakanlığı, İşçilerin Serbest Dolaşımı Faslına İlişkin Sunum - Sosyal Politika ve İstihdam Faslına İlişkin Sunum - Sosyal Güvenlik Bilgilerinin Elektronik Değişimi Projesiyle İlgili Sunum 25 Şubat 2011 Hırvatistan İşçi Bulma Kurumu, Organizasyon Yapısı, Merkez ve Şube Servisleri - EURES Ağının Oluşturulması ile İlgili Sunum - Zagreb Şubesini Ziyaret 16