ADLÝ TIP HÝZMETLERÝ KÝM TARAFINDAN SUNULMAKTADIR/SUNULMALIDIR?: SAÐLIK BAKANLIÐI MI? ADALET BAKANLIÐI MI?

Transkript

1 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý ARAÞTIRMA ADLÝ TIP HÝZMETLERÝ KÝM TARAFINDAN SUNULMAKTADIR/SUNULMALIDIR?: SAÐLIK BAKANLIÐI MI? ADALET BAKANLIÐI MI? Baþar ÇOLAK*, Nilay ETÝLER**, Ümit BÝÇER* ÖZET Adli olgularda rapor düzenlenmesi, hekimlerin temel görev ve sorumluluklarýndan birisidir. Adli Týp Kurumu (ATK), merkezi yapýlanmasý ve örgütlenme biçimi nedeniyle bu görevi yeterince yerine getirememektedir. Saðlýk Bakanlýðý na baðlý saðlýk ocaklarý ve diðer saðlýk birimleri, adli týp hizmetlerinin yerine getirilmesinde önemli bir görev üstlenmektedir. Araþtýrmada, ATK na baðlý birimler olan grup baþkanlýklarý ve þube müdürlüklerinin verdiði adli týp hizmetleri ile Saðlýk Bakanlýðý na baðlý çalýþan saðlýk ocaklarýnda verilen adli týp hizmetleri, beþ yýllýk süreç( ) için karþýlaþtýrýlmýþtýr. Otopsilerin %62.7 sinin, adli raporlarýn %57.6 sýnýn saðlýk ocaklarýnda verildiði belirlenmiþtir. ATK þube müdürlüklerinde verilen hizmetlerden yaralanma ve yaralanma iddialarýna verilen raporlarýn %72.8 lik oran ile birinci sýrada olduðu, ikinci sýrada ise adli týp uzmanýnýn görev ve sorumluluklarý arasýnda bulunmayan adliye çalýþanlarýnýn ve yakýnlarýnýn muayeneleri (%16.6) olduðu saptanmýþtýr. Grup baþkanlýklarýna baðlý morg ihtisas dairelerinde yapýlan otopsilerin ATK na baðlý birimlerde yapýlan toplam otopsilerin %87.2 sini oluþturduðu belirlenmiþtir. Adli týp hizmetleri bir saðlýk hizmeti olup, saðlýk kuruluþlarýnda sunulmasý gerekmektedir. ATK saðlýk *Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Týp Fakültesi Adli Týp AD. * Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. ** Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD. yapýlanmasý içinde tanýmlanmalýdýr. Adli týp þube müdürlüklerinin ve adli týp anabilim dallarýnýn bulunduðu illerin otopsi merkezleri þeklinde çalýþabilmesi için genelge çýkartýlmasý otopsilerin pratisyen hekimlerce yapýlmasýný engelleyebilecek yeterli bir düzenleme olacaktýr. ATK bu günkü yapýlanmasý ile yeterli adli týp hizmeti verecek durumda deðildir. Anahtar Kelimeler: Adli Týp Kurumu, adli týp uzmaný, pratisyen hekim, adli týp hizmeti, saðlýk ocaðý, otopsi, adli rapor, ölü muayenesi. GÝRÝÞ Adli olgularda rapor düzenlenmesi, hekimlerin temel görev ve sorumluluklarýndan birisidir Sayýlý Tababet ve Þuabatý ve San atlarýnýn Tarzý Ýcrasýna Dair Kanun Madde 11 e göre, mahkemeler bilirkiþi olarak Türkiye de hekimlik yapma yetkisine sahip hekimlere baþvurabilir. Adli Týp Kurumu (ATK), Türkiye de Cumhuriyet öncesinde farklý isimlerde var olmakla birlikte 1982 yýlýnda Adalet Bakanlýðý na baðlý olarak yeniden yapýlandýrýlmýþtýr. ATK, merkezi yapýlanmasý ve örgütlenme biçimi nedeniyle bu görevi yeterince yerine getirememektedir. Saðlýk Bakanlýðý na baðlý saðlýk ocaklarý ve diðer saðlýk birimleri, adli týp hizmetlerinin yerine getirilmesinde önemli bir görev üstlenmektedir. Saðlýk Hizmetlerinin Sosyalleþtirilmesi Hakkýnda Kanun ve ilgili yönetmelik gereði saðlýk ocaðý hekimleri kendi bölgesinde adli tabiplik görevi yapar denilerek Saðlýk Bakanlýðý na baðlý saðlýk ocaklarýndaki hekimlerin adli týp hizmetlerini yerine getirme zorunluluðu kanun ve yönetmelikle de açýklýða kavuþturulmuþtur.

2 132 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý 2 Türkiye de adli hekimlik hizmetlerine baktýðýmýzda; 1879 yýlýnda hekimlerin adli olaylarda resmi bilirkiþi olarak görevlendirileceði çýkarýlan kanun(cmuk) ile hüküm altýna alýnmýþ ve Ýstanbul Polis Müdürlüðüne baðlý Zabýta Tababeti Adliye Þubesi kurulmuþtur(soysal, 1999; Öztürk, 2002) yýlýnda ise ilk defa Morg Müdürlüðü kurulmuþtur yýlýnda Adli Týp Örgütü Saðlýk Ýþleri Genel Müdürlüðünden ayrýlarak Adalet Bakanlýðý na baðlanmýþ ve 225 sayýlý Kanun ile Adli Týp Müessesi kurulmuþtur(gök,1995; Sosyal, 1999) sayýlý Yüksek Öðrenim Kanunu Madde 38 e göre yüksek öðretim kurumlarý veya birimleri de adli týp olaylarýnda ve diðer adli konularda resmi bilirkiþi olarak görevlendirilebilirler. Üniversitelerdeki Adli Týp Anabilim Dallarý ve Adli Týp Enstitüleri Cumhuriyet Savcýlýklarý ve mahkemelerin kýsýtlý sayýdaki talepleri doðrultusunda adli týp hizmetlerine katkýda bulunmaktadýrlar. Adli Týp Kurumu, 2659 sayýlý özel kanunla kurulmuþ olup, Ýstanbul da bulunan Kurum Baþkanlýðý ve Baþkanlýða baðlý deðiþik illerde ATK Grup Baþkanlýklarý ve Þube Müdürlükleri mevcut olup, bulunduklarý illere ve çevre illere resmi bilirkiþilik hizmeti vermektedir. ATK na baðlý þube müdürlükleri adliye binalarýnda genellikle bir iki küçük oda içinde teknik ve týbbi donanýmdan yoksun görev yapmaktadýr. Grup baþkanlýklarý ise kendisine baðlý morg, biyoloji ve kimyasal tahliller ihtisas daireleri ve adli týp þube müdürlükleri ile birlikte hizmet sürdürmektedirler. Ülkemizde illerin büyük çoðunluðunda yeterli sayýda adli týp uzmanýnýn bulunmamasý veya hiç olmamasý adli týp uzmaný bulunan illerde de adli makamlarýn adli týp uzmanýndan yeterince yararlanmamasý nedeni ile adli olgularýn büyük çoðunluðuna müdahale etme görevi fiilen pratisyen hekimlerin sorumluluk sahasýna itilmiþtir (Salaçin ve ark., 1993; Fincancý, 1994; Salaçin ve ark., 1997; Gülmen ve ark., 1998; Kök ve ark., 1997; Çolak ve ark., 2001a; Çolak ve ark., 2001b) Ayrýca adli týp uzmanlarýnýn görev yaptýðý bölgelerde hizmetlerin 24 saat verilecek þekilde yapýlanamamasý ve özellikle yaralanma ile sonuçlanan adli olgularýn ilk müracaat ettikleri saðlýk birimlerinin tümünde adli týp uzmanýnýn bulunmasýnýn imkansýzlýðý nedeni ile de adli olgularýn büyük çoðunluðu adli týp uzmanlarý dýþýndaki hekimler tarafýndan deðerlendirilmektedir. Çeþitli çalýþmalar ve toplantýlarda, hekimlerin adli týp hizmetlerini yürütürken karþýlaþtýðý sorunlarýn baþlangýcý olarak týp fakültelerindeki adli týp eðitiminin yetersiz olmasý belirtilmiþtir(gök, 1995; Tüzün ve ark., 1998; Çolak ve ark., 2001a; Kök, 2002; Dokgöz ve ark., 2002; Hilal ve ark., 2002). Bunun yanýsýra 1917 yýlýndan beri adli týp hizmetleri Adalet Bakanlýðý na baðlý adli týp birimlerinden verilmesi öngörülmüþ olmasýna karþýn, günümüzde fiili durum adli týp hizmetlerinin büyük bir kýsmýnýn Saðlýk Bakanlýðý na baðlý saðlýk ocaklarý tarafýndan yerine getirilmesidir. Devlet hastaneleri ve poliklinikler gibi Saðlýk Bakanlýðý na baðlý diðer kuruluþlarda da önemli boyutta klinik adli týp hizmetleri verilmektedir. Yapýlan çalýþmalar adli olgularla karþýlaþan hekimlerin yeterli adli týp eðitimi almamalarý nedeni ile sýk sýk eksik veya hatalý deðerlendirmelerde bulunduklarýný göstermiþtir (Gök, 1995; Çolak ve ark., 2001a; Çolak ve ark., 2001b; Kök, 2002; Dokgöz ve ark., 2002). Bu çalýþma, arasýndaki beþ yýllýk dönemde Adli Týp Kurumu na baðlý grup baþkanlýklarýnda ve þube müdürlüklerinde verilen adli týp hizmetleri ile saðlýk ocaklarýnda verilen adli týp hizmetlerini karþýlaþtýrmayý ve ayný dönemde Adli Týp Kurumu na baðlý birimlerde yürütülen hizmetlerin durumunu deðerlendirmeyi amaçlamýþtýr. Ayrýca sorunlarla ilgili öneriler getirmek hedeflenmiþtir. GEREÇ VE YÖNTEM Araþtýrmada, Adli Týp Kurumu (ATK) na baðlý birimler olan grup baþkanlýklarý ve þube müdürlüklerinin verdiði adli týp hizmetleri ile Saðlýk Bakanlýðý na baðlý saðlýk ocaklarýnda verilen adli týp hizmetleri, beþ yýllýk ( ) süreç için karþýlaþtýrýlmýþtýr. Her iki kurumda da yapýlan adli hizmetler olan ölü muayenesi, otopsi ve adli rapor sayýlarýnýn yýllar içindeki eðimi karþýlaþtýrýlmýþtýr. Ayrýca ATK na baðlý birimlerin verdiði hizmetlerin yaptýðý cinsel suçlarla ilgili muayene ve adli psikiyatrik muayeneler ile adli týp uzmanlarýnýn birincil görevi olmayan adliye çalýþanlarý ve yakýnlarýnýn muayene sayýlarýnýn yýllara göre eðimi de deðerlendirilmiþtir. Saðlýk ocaklarýna ait veriler Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Ýstatistik Yýllýklarýndan, Adli Týp Kurumu na ait veriler Devlet Ýstatistik Enstitüsü nün Adalet Ýstatistikleri ve Adli Týp Kurumu Baþkanlýðý istatistiklerinden elde edilmiþtir. Ölü muayenesi karþýlaþtýrmasýnda, ATK Þube Müdürlüðü nün istatistiklerindeki keþif baþlýðý altýndaki veriler, saðlýk ocaðý verilerinde ise defin ruhsatý sayýlarý dikkate alýnmýþtýr. Saðlýk ocaklarýnda düzenlenen adli raporlar, otopsi ve ölü muayenesi hekim baþýna düþen sayý olarak deðerlendirilmiþtir. ATK na baðlý birimlerde ise þube baþýna düþen adli rapor, ölü muayenesi ve otopsi sayýlarý hesaplanmýþ, ayrýca otopsi sayýlarýnýn grup baþkanlýklarý ve þube müdürlüklerine göre daðýlýmý deðerlendirilmiþtir. ATK na baðlý bazý grup baþkanlýklarýnda alkol raporlarýnýn adli týp uzmanlarý dýþýnda da düzenlenmesi, bazý þube müdürlüklerinde ise hiç alkol raporu düzenlenmemesi nedeni ile deðerlendirme dýþýnda tutulmuþtur. Araþtýrmada kullanlan yýllýk rutin istatistikler, formlarýn farklý kiþiler tarafýndan doldurulmasý nedeni ile veriler kýsmen hatalý olabilir. Bu durum, araþtýrmanýn en önemli kýsýtlýlýðýdýr. BULGULAR yýllarý arasýnda adli raporlarýn %42.4 ü ATK þube müdürlüklerinde verilirken, %57.6 sýnýn saðlýk ocaklarýnda verildiði belirlenmiþtir. Saðlýk ocaklarýnda daha fazla olmak üzere her iki kurumda verilen adli raporlarda yýllara göre sayýca belirgin bir artýþ görülmektedir (Tablo 1).

3 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý Tablo 1. Adli týp kurumu(atk) þube müdürlükleri ve saðlýk ocaklarýnda verilen adli týp hizmetlerinin yýllara göre daðýlýmý ATK Þube Müdürlükleri Saðlýk Ocaklarý Toplam Sayý %** Sayý % Sayý % Adli rapor* Toplam Otopsi Toplam Ölü muayenesi Toplam * Adli Týp Kurumu (ATK) Þube Müdürlüklerindeki adli rapor sayýsý, yaralanma raporlarý, cinsel suçlarla ilgili raporlar, psikiyatrik deðerlendirmeler ve diðer adli raporlarý kapsamaktadýr. ** Satýr yüzdesi Adli otopsilerin %37.3 ü ve ölü muayenelerinin %11.0 i ATK na baðlý birimlerdeki adli týp uzmanlarý tarafýndan yapýlmaktadýr (Tablo 1). Otopsi sayýlarýnýn yýllara göre farklýlýk gösterdiði, 2001 yýlýnda ise önemli bir artýþ olduðu, bu artýþta saðlýk ocaklarýnýn daha fazla payý olduðu saptanmýþtýr. Ölü muayenelerinde ise Marmara Depremi nin yaþandýðý 1999 yýlýnda büyük bir artýþ gözlenmiþtir, bu olgularýn sadece %7.2 si adli týp uzmanlarý tarafýndan deðerlendirilmiþtir. Saðlýk ocaklarýnda çalýþan hekim sayýsý 1997 den 2001 e kadar artýþ göstermesine karþýn hekim baþýna düþen adli rapor sayýsý da yýllar içinde artýþ göstermiþtir(grafik 1). Otopsi ve ölü muayene sayýsýnda ise yýllara göre farklýlýklar saptanmýþ, 1999 yýlýnda hekim baþýna düþen ölü muayene sayýsýnda belirgin artýþ görülmüþtür. Grafik 1. Saðlýk Ocaklarýnda hekim baþýna düþen ortalama rapor, otopsi ve ölü muayenesi sayýsýnýn yýllara göre daðýlýmý ( )

4 134 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý 2 ATK þube müdürlüklerinde verilen hizmetler deðerlendirildiðinde, istatistiksel verilerde yara muayenesi olarak deðerlendirilen yaralanma ve yaralanma iddialarýna verilen raporlarýn %72.8 oranla birinci sýrada olduðu, ikinci sýrada ise adli týp uzmanýnýn görev ve sorumluluklarý arasýnda bulunmayan adliye çalýþanlarýnýn ve yakýnlarýnýn muayeneleri (%16.6) olduðu saptanmýþtýr(tablo 2). Yaralanma raporlarýnýn sayýsý, hem yýllara göre hem de diðer hizmetlerin içindeki payý artmýþtýr. Adliye çalýþanlarý ve yakýnlarýnýn muayeneleri ise son yýllarda azalma göstermekle birlikte, verilen hizmetler arasýnda hala ikinci sýrasýný korumaktadýr. Tablo 2. Adli týp kurumu þube müdürlüklerinde verilen hizmetlerin yýllara göre daðýlýmý ( ) Hizmetler TOPLAM Ölü muayenesi sayý % Otopsi* sayý % Yaralanma ile ilgili rapor sayý % Cinsel suçlarla ilgili rapor sayý % Adli psikiyatri raporlarý sayý % ,8 4.0 Diðer adli týbbi hizmetler** sayý % Adliye çalýþanlarýnýn sayý muayenesi % TOPLAM sayý % *Otopsi sayýlarý ATK Baþkanlýðýna ve Grup Baþkanlýklarýna baðlý Morg Ýhtisas Dairelerinde yapýlan otopsileri de kapsamaktadýr. ** Diðer adli hizmetler; formda yaþ tespiti, uyuþturucu muayeneleri, fenni ve ilmi tetkikler ve müteferrik muayeneler olarak bildirilenler. ATK þube müdürlüklerinin sayýsýnýn 2001 yýlýnda yeni açýlan þubelerle 39 a çýkmasý üzerine, þube baþýna düþen adli rapor sayýsý, ölü muayenesi ve otopsi sayýsýnda azalma gözlenmiþtir (Tablo 3). Adliye çalýþanlarý ve yakýnlarýnýn muayeneleri ile ilgili yapýlan deðerlendirmede ise yýllarýnda artýþ görülürken 2000 ve 2001 yýllarýnda azalma olduðu görülmüþtür. Adliye çalýþanlarýnýn muayenesinin yapýldýðý þube sayýsý 1997 yýlýnda 14, 1998 de 18, 1999 ve 2000 de 16, ve 2001 de 20 dir. Adliye çalýþanlarýnýn muayenelerinin yapýldýðý yerlerin çoðunun Ýstanbul daki þube müdürlükleri (2001 yýlýnda 13 þube) olduðu dikkat çekmektedir. Tablo 3. ATK Þube Müdürlüklerinde þube baþýna düþen yýllýk adli rapor, ölü muayenesi, otopsi ve adliye çalýþanlarýnýn muayene sayýlarýnýn yýllara göre daðýlýmý ( ) Þube baþýna düþen hizmet sayýsý Yýllar Þube sayýsý Adliye Adli rapor* Ölü muayenesi Otopsi ** çalýþanlarýnýn muayenesi * Adli rapor sayýsý, yaralanma raporlarý, cinsel suçlarla ilgili raporlar, adli psikiyatrik deðerlendirmeler ve diðer klinik adli týp raporlarýný kapsamaktadýr. ** Otopsi sayýsý ATK Baþkanlýðýna ve Grup Baþkanlýklarýna baðlý Morg Ýhtisas Dairelerinde yapýlan otopsileri de kapsamaktadýr.

5 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý Alkol raporlarýnýn verildiði þube sayýsý deðerlendirildiðinde, yýllarýnda 12 þubede, 1999 da 13 þubede, 2000 de 11 þubede, 2001 de ise 17 þubede alkol raporu verildiði saptanmýþtýr. ATK þube müdürlüklerinin yýllarýnda 20 ilde olduðu, 2001 yýlýnda ise 24 ilde kurulmuþ olduðu saptanmýþtýr. Türkiye de aktif olarak çalýþan altý grup baþkanlýðý (Adana, Ankara, Bursa, Ýzmir, Malatya, Trabzon) bulunmaktadýr. ATK Baþkanlýðý na (Ýstanbul) ve grup baþkanlýklarýna baðlý morg ihtisas dairelerinde yapýlan otopsilerin ATK na baðlý birimlerde yapýlan toplam otopsilerin %87.2 sini oluþturmaktadýr. Morg ihtisas dairelerinde ve adli týp þube müdürlüklerinde yapýlan otopsilerin yýllara göre daðýlýmý Tablo 4 te gösterilmiþtir. Tablo 4. ATK de Morg Ýhtisas Daireleri ve ATK Þube Müdürlükleri'nde yapýlan otopsilerin yýllara göre daðýlýmý Otopsi 1997 % 1998 % 1999 % 2000 % 2001 % Toplam % Grup Baþkanlýklarý Þube Müdürlükleri Toplam TARTIÞMA ATK þube müdürlüklerinde ve saðlýk ocaklarýnda verilen adli rapor sayýsýnda yýllara göre belirgin artýþ gözlenmektedir. Rapor sayýlarý karþýlaþtýrýldýðýnda, adli raporlarýn yarýsýndan çoðu (%57.6) saðlýk ocaklarýnda görev yapan pratisyen hekimler tarafýndan verilmektedir(tablo1). Adli raporlarýn Saðlýk Bakanlýðý na baðlý hastaneler ve diðer saðlýk merkezlerinde de düzenlendiði dikkate alýndýðýnda, adli raporlarýn büyük bir kýsmýnýn adli týp uzmanlarý dýþýndaki hekimlerce verildiði anlaþýlmaktadýr. Yapýlan bir çalýþmada, ATK 2. Ýhtisas Kuruluna na yansýyan yaralanmalarla ilgili adli olgularýn ilk müracaat yeri %71.9 oranýnda devlet hastaneleri, %10 oranýnda saðlýk ocaklarý olduðu belirtilmiþtir(günaydýn ve ark., 2001). Cinsel saldýrý iddialarýnda ise olgularýn %54.7 sinin devlet hastanelerine, %16.3 ünün saðlýk ocaklarýna baþvurduðu bildirilmiþtir(dokgöz ve ark., 2001). Özellikle travma sonrasý saðlýk birimlerine baþvuran kiþilere doðal olarak adli rapor düzenlenme zorunluluðu bulunmaktadýr. ATK ndan rapor alýnmadan hüküm verilen dosyalarýn Yargýtay tarafýndan bozma gerekçesi oluþturmasý ATK dýþýnda verilen raporlarý formalite haline getirmektedir. Yargýtay uygulamalarý doðru olarak kabul edilecek olursa, Yargýtay a yansýmayan pek çok dava dosyasýnda ATK dan görüþ alýnmadan sonuçlandýrýlan mahkeme kararlarý tartýþýlýr hale gelmektedir. Otopsi gibi önemli ve geri dönüþümsüz sonuçlara neden olabilecek, tamamen uzmanlýk düzeyinde bilgi birikimine ihtiyaç duyulan bir iþlemin %62.7 sinin pratisyen hekimler tarafýndan yapýlmasý yargý açýsýndan ciddi bir sorundur(tablo 1). Mezuniyet öncesi dönemde, otopsi eðitiminin yeterli olmadýðý bilinen bir gerçektir. Türkiye de týp fakültelerinin 2001 yýlý verilerine göre 23(%51.1) ünde Adli Týp Anabilim Dalý bulunmazken, sadece %42 sinde birden fazla otopsi görme þansý olabilmektedir(çolak ve ark., 2001a). Mezuniyet öncesinde otopsi eðitimi yeterli olsa bile, adli týp uzmanlarý tarafýndan yapýlmasý en doðru yaklaþýmdýr. Birinci basamakta hekimlerin görev tanýmlamalarý içinde otopsi iþlemini yapmak bulunmamalýdýr. Bu günkü koþullarda adli týp uzmaný ve patologlar otopsileri yapabilecek sayý ve daðýlýmdadýr. Adli Týp Þube Müdürlüðü ve Adli Týp Anabilim Dalý bulunan Sivas ilinde yapýlan bir çalýþmada, otopsilerin %70.3 ünde tek hekim bulunduðu, %10 unun ise pratisyen hekimler tarafýndan yapýldýðý bildirilmiþtir(katkýcý, 1997). Söz konusu çalýþmada pratisyen hekimlerin yaptýðý otopsilerin payýnýn düþük olmasý, araþtýrmanýn sadece il merkezinde yapýlmasýndan kaynaklanmaktadýr. Saðlýk ocaklarýnda verilen defin ruhsatlarýnýn büyük bir kýsmý adli ölümler dýþýndaki defin ruhsatlarý olmakla birlikte, defin ruhsatý verilirken bile adli olgularýn atlanabileceði, defin ruhsatlarýnýn düzenlenmesinin de bir bilgi birikimi ve deneyim gerektirdiði unutulmamalýdýr. Yapýlan bir çalýþmada hastanede verilen defin ruhsatlarýnda ölüm nedenleri ile ilgili önemli hatalar yapýldýðý gösterilmiþtir(gürpýnar ve ark., 1997). Sivas ilinde yapýlan bir çalýþmada pratisyen hekimlerin, adli ölü muayenesi yaptýðý olgularýn sadece %7.6 sýna otopsi yaptýðý, adli týp uzmanlarýnýn ise %41.9 unda otopsi yaptýklarý bildirilmiþtir(katkýcý, 1997). Hastanelerde ölen olgulara düzenlenen defin ruhsatlarý da düþünüldüðünde, Saðlýk Bakanlýðý nýn bu konuda da önemli bir göreve sahip olduðu görülmektedir. Ölüm kararý ve defin ruhsatý düzenlenmesi konusunda týp eðitimine aðýrlýk verilmesi düþünülmelidir. Diðer hastanelerdeki ölümler de düþünüldüðünde ATK nda görev yapan adli týp uzmanlarýnýn ölümlerin çok azýný deðerlendirdiði söylenebilir. Adli ölü muayenelerinin adli týp uzmanlarý dýþýnda yapýlmasý yargý açýsýndan önemli bir sorun olarak kabul edilmelidir. Ölü muayene sayýsýnda 1999 yýlýnda görülen artýþýn Marmara Bölgesi nde yaþanan depreme baðlý ölümlerde defin ruhsatlarýnýn daha çok saðlýk ocaðý hekimleri tarafýndan düzenlenmiþ olmasýndan kaynaklandýðý düþünülmüþtür. Adli týp hizmetlerinde, adli olgularda yaralanmalarýn deðerlendirilmesi ve adli rapor düzenlenmesi önemli bir yer tutar. Ýlk muayeneler sonrasý sonuçlandýrýlamayan yaralanma olgularýnýn çoðunun, týbbi donanýmýn iyi olduðu bir hastane ortamýnda ve diðer uzmanlýk

6 136 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý 2 alanlarýndan konsültasyon ile gerçekleþtirilebilecek olgular olduðu bilinmektedir. Adli týp uzmanlarý dýþýnda düzenlenen ilk muayene bulgularýna dayanan raporlar geçici rapor olarak deðerlendirilmektedir. Geçici raporlar daha sonra deðiþtirilebilir ve önemsiz raporlar olarak algýlanmaktadýr. Ýlk muayene bulgularýnda yapýlan hatalar ve eksiklikler yargý sürecini uzatmakta, çözümlenmesi güç durumlar oluþturmakta ve yargýlama sürecinde olumsuzluklar oluþturmaktadýr. Yapýlan çalýþmalarda saðlýk birimlerinde düzenlenen yaralanma ve cinsel saldýrýlarla ilgili raporlar ile ATK nda düzenlenen raporlar arasýnda %74.2 ye varan uyumsuzluk bulunduðu bildirilmiþtir. Saðlýk birimlerine ilk baþvuruda verilen raporlar ile ATK nda verilen raporlar arasýnda yaralanmalarda ortalama 432 günlük, cinsel saldýrýlarla ilgili raporlarda ise ortalama 230 günlük süre olduðu bildirilmiþtir(günaydýn ve ark., 2001; Dokgöz ve ark., 2001). Adli týp uzmanlarý dýþýnda düzenlenen adli raporlarýn eksiklikler ve hatalar nedeni veya mahkemeler tarafýndan tatmin edici bulunmamasý nedeni ile Adli Týp Kurumu na yansýmakta ve yargýlama sürecinin gecikmesine neden olmaktadýr. Adli olgularýn hemen hemen tümünde yýllar içinde görülen artýþ, ATK þube müdürlüklerinin ve adli týp uzmaný sayýsýnýn ve daðýlýmýnýn yetersiz oluþu sonucunda pratisyen hekim baþýna düþen adli týp hizmetlerinde artýþa neden olmuþtur. Adli týp þube müdürlüklerinin Saðlýk Bakanlýðý dýþýnda Adalet Bakanlýðý bünyesinde yapýlanmasý, Saðlýk Bakanlýðý bünyesinde çalýþan hekimlerin adli olgularla ilgili hizmetleri görevleri dýþýnda bir angaryaymýþ gibi deðerlendirmelerine neden olmaktadýr. Bir hekimin özel bilgi, beceri ve eðitimini zorunlu kýlan olgularda, etik ilkeler ve yasalar uyarýnca hastayý konunun uzmaný olan baþka bir hekime aktarmasý kabul edilmektedir. Adli olgularda bu durum bilirkiþilikten çekilme olarak deðerlendirilmekte, ancak bilirkiþilikten çekilme gerekçesi oluþturmamaktadýr (Gülmen ve ark., 1998). Hekimler rapor düzenleme konusunda zorlandýklarý olgularda konunun adli týp uzmaný tarafýndan deðerlendirilmesi gerektiði hususunda kanaat bildirmesi bilirkiþilikten çekilme sayýlmayacaðý gibi hatalý adli rapor yazmak zorunda da kalýnmayacaktýr. Saðlýk Bakanlýðý bünyesinde kurulacak merkezler ile adli týpta da diðer branþlarda olduðu gibi sevk zincirinin oluþturulmasý hatalý raporlarýn yazýlmasýný azaltabilecek önlemlerden biri olarak deðerlendirmek gerekir. Adli olgularýn deðerlendirilmesinde özellikle cinsel suçlar ve adli psikiyatrik muayenelerle ilgili rapor düzenlenmesinde sýklýkla diðer branþlardan konsültasyon ihtiyacý duyulmaktadýr. Cinsel saldýrýlar ve adli psikiyatriyi ilgilendiren olgularýn deðerlendirilmesi için ekipler oluþturulduðu ve bu tür olgulara yönelik merkezler geliþtirildiði bildirilmektedir(gülmen ve ark., 1998). Adli Týp Anabilim Dallarýnýn %20 sinde adli psikiyatri derslerinin mezuniyet öncesi eðitim programlarýnda yer almadýðý bildirilmektedir(çolak ve ark., 2001a). Uzmanlýk bilgisi gerektiren konularda, pratisyen hekimlerin mezuniyet öncesi eðitim programlarýnda bile olmayan konularla ilgili rapor yazmak zorunda kaldýklarý izlenmektedir. Diðer adli týp hizmetleri baþlýðýnda verilen rapor sayýlarýnýn önemli bir kýsmýný yaþ tayini raporlarý oluþturmaktadýr. Yaþ tayini raporlarýnda da kemik yaþý için direkt grafi çekilmesi ve gerektiðinde konsültasyon istenmesi gerekebilmektedir. Adli týp hizmetlerinin gerek konsültasyonlar gerekse tetkikler açýsýndan saðlayacaðý yararlar hastane ortamýnda verilmesi gerektiðinin önemli bir göstergesi kabul edilebilir. Multidisipliner bir çalýþma yapabilmek içinde adli týp hizmetlerinin saðlýk sistemi içinde yapýlanmasý gerekmektedir. Yapýlan çalýþmalarda adli týp uzmanlarý dýþýnda verilen adli raporlarda eksiklikler ve hatalar bulunduðu gösterilmektedir (Gürpýnar ve ark., 1993; Günaydýn ve ark., 1995; Kök ve ark., 1997; Çolak ve ark., 2001b). Adli týp uzmanlarý dýþýnda verilen raporlarýn bir çalýþmada %44.1 oranýnda, baþka bir çalýþmada ise %35 oranýnda adli yargýyý olumsuz yönde etkilediði sonucuna varýlmýþtýr (Salaçin ve ark., 1993; Gürpýnar ve ark., 1993). Yapýlan bir çalýþmada da yargý mensuplarýnýn hepsi saðlýk ocaðý hekimlerini kendilerine yardýmcý olmada yetersiz bulmuþlardýr(varol&varol, 1994). Adli týp þube müdürlüklerinde verilen hizmetler arasýnda yaralanmalarla ilgili düzenlenen raporlarýn ardýndan adliye çalýþanlarý ve yakýnlarýnýn muayenesinin (%16.6) gelmesi, adli týp þube müdürlüklerinin adliye personeline saðlýk hizmeti veren kurum hekimliði birimi görüntüsü vermektedir. Adli týp þube müdürlüklerinin ve adli týp uzmanýnýn acil durumlar dýþýnda saðlýk hizmeti vermek gibi yasalarla belirlenmiþ bir görevi bulunmamaktadýr. Þube müdürlüðü baþýna yapýlan adliye çalýþanlarýnýn muayene sayýsý, bazý þube müdürlüklerinde adliye çalýþanlarýnýn muayeneleri yapýlmamasý nedeni ile verilen orandan (%16.6) çok daha yüksektir. Bazý þube müdürlüklerinde bu muayenelerin adli týp uzmanlarýnýn verdiði adli týp hizmetlerinden çok daha fazla olduðu görülmüþtür. Adli týp uzmaný sayýsýnýn yetersizliði nedeni ile adli týp hizmetlerinin yaygýnlaþamadýðý belirtilirken, saðlýk ocaðý hekimlerinin vermesi gereken hizmetler adli týp uzmanlarý tarafýndan verilmekte, benzer þekilde adli týp uzmanýnýn vermesi gereken hizmetler pratisyen hekimlerce verilmektedir. Ýstanbul daki adli týp þube müdürlüklerinin 2001 yýlý verilerine göre 15 þubenin 13 ünde adliye çalýþanlarýnýn ve yakýnlarýnýn muayenelerinin yapýlýyor olmasý dikkat çekici bir durumdur. Ayrýca, Ýstanbul için birkaç þube müdürlüðünde nöbet tutulmasý yeterli olabilecekken, hemen hemen tüm þubelerde nöbet tutulmaktadýr. Bu durum, adli týp uzmanlarýnýn görev tanýmlarýna uygun olarak çalýþtýrýlmamalarý ve insan gücü planlamasýnýn hizmet gereksinimlerine göre yapýlmamasýndan kaynaklanmaktadýr yýlýnda alkol raporu verilen adli týp þube müdürlüðü sayýsýnda artma olmasýna karþýn þubelerin %56.4 ünde alkol raporu verilmemesi büyük bir eksiklik olarak görülmektedir. Þube müdürlüklerinin bir kýsmýnda alkol raporlarý düzenlenmemesi, bunun yaný sýra önemli

7 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý oranda adliye çalýþanlarýnýn muayenelerinin yapýlmasý, þube müdürlüklerinin görev alanlarýnýn neler olduðunu tartýþýlýr hale getirmektedir. ATK da yapýlan otopsilerin, %87.2 sinin morg ihtisas dairelerinde verilmesi adli týp þube müdürlüklerinin otopsiler konusunda bölgeye yeterince hizmet vermediðini göstermektedir. Bu durum adli týp þube müdürlüklerinin sadece görev yaptýðý il veya ilçe merkezindeki Cumhuriyet Baþsavcýlýðýnýn görev alanýnda çalýþýyor olmasýndan kaynaklanmaktadýr. Yapýlan bir çalýþmada ATK Grup Baþkanlýðý Morg Ýhtisas Dairesi nde otopsi yapýlan olgularýn %46.7 sini çevre il ve ilçelerden gelen otopsiler olduðu bildirilmiþtir. Bölgeler göz önünde bulundurularak birkaç saatte ulaþýlabilecek merkezlerin oluþturulmasý ve adli otopsilerin yalnýzca bu merkezlerde yapýlmasý gerektiði, adli otopsilerin adli týp uzmaný hekimler tarafýndan yapýlmasý, pratisyen hekimlere otopsi yaptýrýlmamasý gerektiði belirtilmiþtir (Hilal ve ark.,2002). Adli týp uzmaný bulunan merkezlerin morg ihtisas dairesi gibi görev yapmasý otopsilerin pratisyen hekimler tarafýndan yapýlmasýný önemli oranda azaltacaktýr. ATK þube müdürlüðü baþýna düþen otopsi sayýsý, þube müdürlüklerinin otopsi açýsýndan etkin bir þekilde kullanýlmadýðýný gösteren önemli bir gösterge sayýlabilir. Þube müdürlüklerinin bir kýsmýnýn iþ hacmi morg ihtisas dairesi olarak görev yapmasýna engel oluþturacak düzeyde olmadýðý da görülmektedir. Bu amaçla özellikle Adli Týp Anabilim Dallarýnýn bulunduðu týp fakülteleri adli týp hizmetleri konusunda yararlanýlabilecek ve yararlanýlmasý gereken merkezlerdir. Bu durum týp fakültelerindeki öðrenci eðitimine de büyük katký saðlayacaktýr. Adli týp uzmanýna ihtiyaç duyulmasýna raðmen Adli Týp Anabilim Dallarýna yeterince baþvurulmamasý ayrý bir tartýþma konusudur. Saðlýk Bakanlýðý na baðlý birimlerde adli týp uzmanlarýnýn görev yapmasý hekimlerin týp mesleðinden uzaklaþmasýný engelleyeceði gibi adli týbbý konularýnda konsültasyon yapýlarak daha saðlýklý raporlar düzenlenmesini saðlayacaktýr. Adli týp hizmetinin hastanelerde veriliyor olmasý verilen hizmetin niteliðini de artýracaktýr. Adli Týp Uzmanlarý Derneði nin düzenlemiþ olduðu Adli Raporlar Atölye Çalýþmasý Sonuç Bildirgesi nde, adli týp uzmanlýðýnýn bir týp ihtisas programý olduðu ve hastaneler bünyesinde bulunmasýnýn bir gereklilik ve zorunluluk olduðu belirtilmiþtir(atud, 1997). Adli týp hizmetinin hastanelerde veriliyor olmasý, hekimleri adliye binalarýnýn en kötü odalarýnda muayene koþullarýndan uzak ortamlarda hekimlik mesleðini yürütmesi de önlenmiþ olacaktýr. Elazýð ilinde Saðlýk Müdürlüðü ne baðlý Adli Týp Birimi kurulmuþ olduðu ve adli olgularýn bu birim tarafýndan deðerlendirildiði bildirilmektedir (Polat ve Açýk, 2001). Benzer birimler deðiþik illerde de faaliyet göstermektedir. Elazýð ilinde Týp Fakültesinde Adli Týp Anabilim Dalý ve Adli Týp Þube Müdürlüðü varken adli týp uzmaný bulunmayan bir merkezin kurulmasý adli týp hizmetinin gereði gibi verilmesinden çok pratisyen hekimlerin tümünün bu iþle uðraþmasý yerine hizmetin belli bir pratisyen hekim grubu tarafýndan yürütülmesi amacý ile yapýlmýþtýr. Pratisyen hekimlerin uzmanlýk alaný olan bir konuyu üstlenmek zorunda býrakýlmasý bu görevi üstlenen hekimler açýsýndan da haksýzlýktýr. Saðlýk Bakanlýðý tarafýndan yapýlmak istenen düzenlemeye göre de bir uzmanlýk alaný olan adli týp hizmetlerinin kýsa süreli kurslarla pratisyen hekimler tarafýndan verilmek istenmesi, hem adli týp uzmanlýðý disiplini hem de pratisyen hekimlerin özlük haklarý açýsýndan kabul edilebilir bir durum deðildir. Adli raporlar ve bilirkiþilik konusunda savcý ve hakimler ile ayrýntýlý görüþme çalýþmasýnda adli týp uzmaný dýþýndaki birimlerden gelen tüm raporlarýn adli týp uzmanýna teyit ettirildiði, pratisyen hekimlerin adli týbbý bilmedikleri, ATK dýþýndaki raporlarýn kabul edilmesi için kanunun deðiþmesi gerektiði, adli týp uzmanlarýnýn hastanelerde olmasýnýn iþleri kolaylaþtýracaðý, Saðlýk Bakanlýðý bünyesinde adli týp uzmanlarýna kadro verilmesi gerektiði, hastanelerden rapor dýþýndaki belgelerin adliyeye gönderilmesinin posta yükünü artýrdýðý belirtilmiþtir(ýnce ve ark., 2001). SONUÇ ve ÖNERÝLER Sonuç olarak; adli týp hizmetlerinde hedeflenen deðiþikliklere karþýn bugün mevcut olan merkezi bir yapýlanma ile ATK nun adli olgulara cevap verecek durumda olmadýðý anlaþýlmaktadýr. Bilirkiþilik hizmetinin günün koþullarýna göre en uygun þekilde verilmesi, adil yargýlanma hakkýnýn önemli ayaklarýndan biri olarak kabul edilebilir. Araþtýrmanýn sonuçlarý kýsaca þu þekilde özetlenebilir: ATK ve Adli Týp Anabilim Dallarý resmi bilirkiþilik kurumlarý olarak tanýmlanmasýna karþýn adli týp hizmetlerinin çok az bir kýsmý bu kurumlarca verilmektedir. - Adli týp uzmanlarý dýþýnda verilen raporlarda ortaya çýkan eksiklik ve hatalarýn yargýyý olumsuz etkilediði bildirilmektedir. - ATK þube müdürlüklerinde verilen hizmetler arasýnda adli týp uzmanlarýnýn görev alanýnda olmayan kurum hekimliði önemli bir yer tutmaktadýr. - Adli olgularýn çoðu saðlýk kuruluþlarýna baþvurmakta ilk týbbi müdahale yanýnda, laboratuvar hizmetleri ve konsültasyonlar yapýlmaktadýr. Adli týp uzmanlarýnýn hastaneler dýþýnda görev yapýyor oluþu nedeniyle sayýlarý artsa bile, adli raporlarýn çoðunu diðer hekimlerin düzenlemesi engellenemeyecektir. - ATK nda yapýlan otopsilerin büyük bir kýsmý morg ihtisas dairelerinin kurulmuþ olduðu merkezlerde yapýlmaktadýr. - Adli týp hizmetlerinin sürdürülmesinde pek çok olgunun aydýnlatýlabilmesinde multidisipliner çalýþma birimlerine gereksinim duyulmaktadýr. Türkiye de adli týp hizmetlerinin iyileþtirilmesi için yapýlmasý gerekenler ise þunlardýr: - Adli týp hizmetleri bir saðlýk hizmetidir ve saðlýk kuruluþlarýnda sunulmasý gerekmektedir. ATK, saðlýk yapýlanmasý içinde tanýmlanmalýdýr.

8 138 TOPLUM ve HEKÝM Mart - Nisan 2004 Cilt 19 Sayý 2 - Adli týp þube müdürlüklerinin, il saðlýk müdürlüklerine baðlý olmasý ve adli hizmet birimlerinin temelde devlet hastanelerinde, devlet hastaneleri dýþýnda yatak kapasitesine göre diðer hastanelerde de görev yapmalarý uygun olacaktýr. - Hekimlerin rapor düzenleme konusunda zorlandýklarý olgularda, raporlarýn sonuç kýsmýnda konunun adli týp uzmaný tarafýndan deðerlendirilmesi gerektiði hususunda kanaat bildirmeleri hatalý adli rapor yazýlmasýný önleyebilecektir. - Belli bölgelerde oluþturulacak otopsi merkezleri ile otopsilerin adli týp uzmaný ve patologlar dýþýnda yapýlmasý yasal düzenlenme ile engellenmelidir. Geçiþ döneminde Adli Týp Þube Müdürlüklerinin ve Adli Týp Anabilim Dallarýnýn bulunduðu illerin otopsi merkezleri þeklinde çalýþabilmesi için genelge çýkartýlmasý yeterli bir düzenleme olacaktýr. - Saðlýk Bakanlýðý sertifikasyon programý ile bir uzmanlýk alaný ve görevi olan adli týp hizmetini pratisyen hekimlerin üstlenmesini zorlamak yerine, adli týp hizmetlerinin yeniden yapýlandýrýlmasý için yasal düzenlemelere destek verilmeli, adli týp örgütlenmesinin yaygýnlaþtýrýlmasý, Adli Týp Anabilim Dallarýndan etkin bir þekilde yararlanýlmasý ve adli týp uzmanlarýnýn sayýsýnýn artýrýlmasý için kadro tahsis edilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Adli Týp Uzmanlarý Derneði (ATUD). Adli Raporlar Atölye Çalýþmasý Sonuç Bildirgesi Ýstanbul. Çolak B., Yaycý N., Ýnanýcý MA. (2001a). Türkiyede Mezuniyet Öncesi Adli Týp eðitiminin Durumu. Adli Týp Dergisi. 15(3):1-8. Çolak B., Biçer Ü., Gündoðmuþ Ü.N., Etiler N. (2001b). Kocaeli Ýlinde Adli Görev ve Pratisyen Hekimler. Adli Týp Dergisi. 15(2): Dokgöz H., Yanýk A., Günaydýn U., Bütün C., Sözen Þ. (2001). Cinsel Saldýrý iddiasý ile gelen 18 yaþ üstü olgularýn muayene süreç ve sonuçlarýnýn deðerlendirilmesi. Adli Týp Dergisi. 15(4):2-16. Dokgöz H., Týrtýl L., Akgül E., Günaydýn U., Sözen Þ. (2002). Etkili Eylemlerde Düzenlenen Adli Raporlarda Kullanýlan Kavramlar ile Rapor Düzenlenmesinde Karþýlaþýlan Güçlükler(Bir Anket Çalýþmasý). Ýçinde; Yýllýk Adli Týp Toplantýlarý Sunular Kitabý (Eds: Cantürk G. Aðrýtmýþ H.) s: Fincancý Þ K. (1994). Türkiye de ve Dünyada Adli Týp Eðitimi. 1. Adli Bilimler Kongresi Sunular Kitabý. s: Gök Þ. (1995). Adli Týbbýn Dünü, Bugünü ve Yarýný. Ýstanbul. s: 3-8. Güler M. (2001). Hekimler ve Tabip Odasý Yöneticileri Ýçin Mevzuat. 3. Baský. Türk Tabipleri Birliði Yayýný. Ankara. Gülmen MK., Çekin N., Hilal A., Alper B., Salaçin S. (1998). Ülkemizde adli týp uygulamalarýnda bilirkiþilik sisteminin etik ilkeler açýsýndan tartýþýlmasý. Adli Týp Bülteni. 3(2), Günaydýn G., Demireli O., Þahin T., Demirci Þ. (1995). Selçuk Üniversitesi Acil Servisinde Verilen Adli Raporlar ve Hayati Tehlike Kavramý Yönünden Deðerlendirilmesi. 8.Ulusal Adli Týp Günleri Poster Sunularý Kitabý. s:271-5 Günaydýn U., Dokgöz H., Yanýk A., Arýcan N., Sözen Þ. (2001). Etkili Eylem Sonucu Oluþan yaralanmalarda adli rapor düzenleme sürecinin deðerlendirilmesi. Klinik Adli Týp Dergisi. 1(2); Gürpýnar S., Çakmakçý T., Özoran Y. (1993). Yargýnýn Ýþlemesinde Doktorun Rolü. 7. Ulusal Adli Týp Günleri Poster Sunularý Kitabý. s: Gürpýnar S., Çan G., Bölükbaþý O., Torun P (1997). Analysis of mortality reports from a university hospital of Turkey. Forensic Science International. 88: Hilal A., Çekin N., Karanfil R. (2002). Adli Otopsilerin Belirli Merkezlerde Yapýlmasýnýn Gerekliliði. Ýçinde; Yýllýk Adli Týp Toplantýlarý Sunular Kitabý (Eds: Cantürk G. Aðrýtmýþ H.) s: Ýnce CH., Fincancý Korur Þ. (2001). Adli Raporlar, Adli Bilirkiþik Konusunda Ayrýntýlý Görüþme Çalýþmasý(Ön Çalýþma). Ýçinde: Yýllýk Adli Týp Toplantýlarý Sunular Kitabý (Eds: Yaycý N, Cantürk G) Ýstanbul s: Katkýcý U (1997). Sivas ta adli otopsiler ( ): Demografik veriler ve otopsiyi yapan hekimin özellikleri. Adli Týp Bülteni. 2(1):3-6. Kök AN., Güraksýn A., Ýnandý T., Çankaya H. (1997). Erzurum Ýl Sýnýrlarý Ýçindeki Saðlýk Ocaklarýnda Görev Yapan Hekimlerin Adli Týp Ýle Ýlgili Bilgi Düzeylerinin Saptanmasý. Toplum ve Hekim Dergisi. 12(79):7-10 Kök AN. (2002). Adli Hekimlik Hizmetlerini Yerine Getirilmesinde Saðlýk Bakanlýðý (Saðlýk Ocaklarý) ve Adalet Bakanlýðý (Adli Týp Kurumu) Hizmetlerinin Karþýlaþtýrýlmasý. Ýçinde; Yýllýk Adli Týp Toplantýlarý Sunular Kitabý (Eds: Cantürk G. Aðrýtmýþ H.) s: Öztürk O. (2002). Adli Týp Kurumunun Kuruluþ Tarihi. Yýllýk Adli Týp Toplantýlarý Sunular Kitabý (Eds: Cantürk G., Aðrýtmýþ H.) s: Polat A., Açýk Y. (2001). Elazýð Saðlýk Müdürlüðü Adli Týp Birimine Ekim-Aralýk 2000 Döneminde Müracaat Eden Adli Vakalarýn Genel Olarak Deðerlendirilmesi. Adli Týp Dergisi. 15(4):7-11. Salaçin S., Tuncer Ý., Erkoçak EU. (1993). Türkiye de Mezuniyet Öncesi ve Mezuniyet Sonrasý Adli Týp Eðitiminin Sorunlarý. Adli Týp Dergisi. 8(1-4); Salaçin S., Çekin N., Özdemir MH., Kalkan Þ. (1997). Mezuniyet Öncesi Adli Týp Eðitimi Almýþ Öðrencilere Yönelik Bir Anket Çalýþmasý. Adli Týp Bülteni. 2(1): Soysal Z., Çakalýr C. (1999) Adli Týp. Cilt 1, s: Ýstanbul. Tüzün B., Elmas Ý., Akkay E. (1998). Adli Rapor Düzenleme Zorunluluðuna Hekim Yaklaþýmý: Anket Çalýþmasý. Adli Týp Bülteni. 3(1): Varol N., Varol Þ. (1994). Yargý Mensuplarýnýn Adli Týp Kurumu Dýþýnda adli týp uzmanlýk alanýndan yararlanma gücünün tespiti. 7. Ulusal Adli Týp Günleri Poster Sunularý Kitabý. s: