Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 10, Mart 2015, s Erol ALTINSAPAN 1 Zeliha DEMİREL GÖKALP 2 Hasan YILMAZYAŞAR 3 Ali GERENGİ KAZILARI IŞIĞINDA ESKİŞEHİR KARACAHİSAR KALESİ 5 Özet Eskişehir in 7 km güneybatısında Porsuk Çayı nın kenarında bulunan Karacahisar Kalesi; deniz seviyesinden yaklaşık 1010 metre yüksekte bir plato üzerine kurulmuştur. Yaklaşık 200x300 metre ölçülerinde olan kalenin doğu yönünde tek bir girişi bulunmaktadır. Karacahisar Kalesi nin, hangi dönemde, kimler tarafından inşa edildiği ve önceki ismi konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır yılında Osman Gazi tarafından ele geçirilen kalenin, Osmanlı dönemi kroniklerinde sıklıkla vurgulanması, Osmanlı tarihi açısından önemli bir noktada bulunduğunu ortaya koymaktadır. Kaledeki ilk bilimsel araştırmalar 1999 yılında gerçekleştirilmiştir yılları arasında sürdürülen kazı çalışmalarından elde edilen sonuçların değerlendirildiği bu çalışma ile tarihsel süreç içerisinde Karacahisar Kalesi ndeki değişim ve dönüşümlerin ortaya konulması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Eskişehir, Karacahisar, Kale, Bizans, Osmanlı, Arkeoloji EXCAVATIONS OF ESKİŞEHİR KARACAHİSAR CASTEL IN Abstracts Karacahisar Castle is located in 7 km. southwest from Eskişehir City Center and nearby Porsuk River. Castle is build in 200x300 m. dimensions and on a plateau which is nearly 1010 m. higher from sea level. Only one portal from east allows entrance to castle. 1 Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, ealtinsapan@anadolu.edu.tr 2 Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, zdgokalp@anadolu.edu.tr 3 Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, hyyasar@anadolu.edu.tr 4 Öğr. Gör., Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, agerengi@anadolu.edu.tr 5 Karacahisar Kazıları, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonunca kabul edilen 1110E138 nolu proje kapsamında desteklenmiştir.

2 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 622 There is no clear information about the previous name and the construction date of the castle. According to Ottoman Chronicles castle was captured by Osman Ghazi in Karacahisar Castle was often mentioned in Ottoman Chronicles, thus one can suggest that castle is really important for early Ottoman history. Scientific researches at castle started in In this article, it is aimed to make a clear suggestion about the change and transformation of Karacahisar Castle based upon the foundings from excavation seasons. KeyWords: Eskisehir, Karacahisar, Castle, Byzantine, Ottoman, Archeology GİRİŞ Bu makalede Karacahisar Kalesi nde yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmaları ele alınmıştır. Karacahisar Kalesi nde ilk bilimsel çalışmalar, 1999 yılında Prof. Dr. Halil İnalcık ın danışmanlığında, Anadolu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji, Sanat Tarihi ve Tarih Bölümlerinde görevli akademisyenlerden oluşan bir heyet ile yüzey araştırması olarak başlamıştır (Doğru, 2001a, s ) yıllarında Eskişehir Arkeoloji Müzesi Başkanlığında ve Prof. Dr. Ebru Parman ın bilimsel danışmanlığında oluşturulan bir ekip ile kalede temizlik ve çevre düzenlemesi çalışmaları ve yılları arasında Prof. Dr. Ebru Parman ın başkanlığında Bakanlar Kurulu kararıyla kalede ilk kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir yılından sonra kazı çalışmalarına ara verilmiştir yılında Eskişehir Arkeoloji Müzesi Müdürü Dursun Çağlar ın başkanlığında ve Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erol Altınsapan ın bilimsel danışmanlığında yeniden başlayan temizlik ve kazı çalışmaları yılından itibaren Prof. Dr. Erol Altınsapan başkanlığında Anadolu Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü Öğretim görevlileri ve öğrencilerinden oluşan bir ekip tarafından, Bakanlar Kurulu kararı ile Kültür Bakanlığı ve Anadolu Üniversitesi nin destekleri ile yürütülmektedir. Karacahisar Kalesi Tarihçesi Karacahisar Kalesi Eskişehir in 7 km güney batısında, Porsuk Çayı nın kenarında, 1010 metre yükseklikte bir plato üzerinde konumlandırılmış bir Ortaçağ kalesidir (Çiz.1). Kalenin ilk olarak hangi tarihte inşa edildiği ve Osmanlı öncesinde hangi isimle anıldığı bilinmemektedir. Osmanlı kaynaklarında yer alan bilgilerin yetersizliği, Bizans kaynaklarında ise kaleye dair her hangi bir bilgi ve belgenin olmaması, kalenin tarihini tartışmasız ve kesintisiz bir bütünlükte ortaya koymayı güçleştirmektedir. Bundan dolayıdır ki halen Osmanlı Beyliği nin kuruluş tarihi bile tarihçiler tarafından tartışılan bir mevzu olarak güncelliğini korumaktadır (İnalcık, 2010, s ). Yine aynı sebeplerle Osmanlı Beyliği nin kuruluş dönemi bazı tarihçiler tarafından kara bir delik olarak tanımlanmaktadır (İmber, 2000a, s.68-77). Bu sebeplerden dolayı Karacahisar ı konu edinen az sayıdaki yayında kalenin tarihsel süreci, yaklaşık 11 km. kuzeyinde yer alan Dorylaion ve yakın bölgesinin maruz kaldığı tarihsel olaylar içerisinde ele alınarak değerlendirilmiştir. Bu hususta altı önemle çizilmesi gereken nokta kalenin tarihini bölge tarihi ile birebir ilişkilendirerek ortaya koymanın ve olasılık vurgusundan ziyade yalın bir netlik ile tanımlanan sonuçların önemli bilimsel hataları beraberinde getireceğidir. Uzun süredir 6 Karacahisar Kalesi nde gerçekleştirilen kazı çalışmaları için bk. Parman, 2001, s ; Parman, 2002a, s ; Parman 2002b, s ; Parman & Parla, 2003, s ; Parman, Parla & Bursalı, 2006, s yılı kazı çalışmaları için bk.altınsapan, Yılmazyaşar & Gerengi, 2010, s.1-17; Altınsapan, Yılmazyaşar & Gerengi, 2011; Yılmazyaşar, 2011, Altınsapan, 2014, Altınsapan, Palalı, 2013.

3 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi devam eden ve bu makalenin de konusu olan kazı çalışmalarının sonuçları kalenin tarihine dair bazı çıkarımlara olanak vermiş, ancak aralıklı olarak rapor edilen kazı sonuçları göz ardı edilerek yayınlanan güncel bazı çalışmalar devam eden belirsizlikleri ve türlü olasılıklara eklenen yeni olasılık ve yorumlar haricinde her hangi somut sonuçlara ulaşamamıştır. Ayrıca uzmanlık gerektiren ve detaylı analize ihtiyaç duyulan hususlarda farklı alan uzmanlarınca gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde ulaşılan kestirme sonuçlar bir bilinmeyenin aydınlatılmasından ziyade temeli varsayıma dayanan yeni sorunsallara sebep olmaktadır 8. Bu güne kadar kuruluş dönemini konu edinen Osmanlı Tarihçileri tarafından detayları ile analiz edildiği üzere Karacahisar a dair yegane bilgiler Osmanlı kroniklerinde karşımıza çıkmaktadır. Örneğin Aşıkpaşazade Tarihi nde:... Şimdi Sultan Alaaddin e haber vardı ki Osman Gazi nin üzerine kafirler kalabalık askerle varmışlar; kardeşi Saru Yatı yı şehid etmişler. Hangi kafirin askeri geldiyese bildirdiler. Sultan dahi: Malum oldu ki Karaca Hisar tekfuru bizimle düşman olmuş. Germiyanoğlu da o garipleri (Osmanlıları) sevmez. Çok defa o kafilerin hareketi onun ihmalindendir. Ben bilirim dedi. Emretti: Tez asker toplansın dedi. O kafirler böyle işler yaparlar, bizde İslam gayreti yok mudur diyip büyük bir ordu topladı. Hücum ettiler. Karacahisar ın üzerine geldiler. Osman Gazi de geldi. O da bir taraftan cenge girişti. Bir iki gün savaş olunca feryatçılar gelip: Bayıncar Tatar geldi. Ereğli yi aldı. Yıktı. Halkını kırdı ve şehri ateşe verdi dediler. Sultan Alaadin, pıştılar. Gayet büyük savaş oldu. Osman Gazi nin kardeşi Saru Yatı orda şehid oldu. O yerde bir çam Osman Gazi yi çağırıp getirdi. Hisar için getirdikleri savaş levazımının hepsini verdi. Dedi ki: Oğul, Osman Gazi! Sende saadet alametleri çoktur. Sana ve Nesline alemde karşı koyacak kimse yoktur. Benim duam, Allah ın yardımı, evliyanın himmeti, Muhammed in mucizeleri seninle beraberdir. Kendisi memleketine gitti. Sultan gidince Osman Gazi dahi bir kaç gün sabretti. Sonunda kaleyi yağma etti. Fetholundu. Tekfurunu da tuttu. Gazilere dahi ganimetler verdi. Şehrin evlerini gazilere ve başkalarına dağıtarak onu Müslüman şehri yaptı. Bu fethin tarihi hicretin 687 sinde vaki olmuştur ibaresi yer almaktadır (Atsız, 1992, s.18). Metinden açıkça anlaşıldığı üzere Karacahisar ın Osman Gazi tarafından fethi 1288 yılında ve Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat ın bilgisi dahilinde gerçekleşmiştir. Yine Aşıkpaşazade Tarihi nde karşımıza çıkan bir başka anektod 1299 yılında Karacahisar da Osman Gazi nin adına hutbe okunması sonrasında bağımsız bir beylik olarak tarih sahnesinde yerini aldığını ortaya koymaktadır. Söz konusu anlatıda dikkat çekici önemli husus halkın Karacahisar da bir Cuma namazı kılınması ile kadı atanması yönündeki talebine Dursun Fakı nın Selçuklu Sultanı ndan izin alınması gerektiğini belirtmesi ve Osman Gazi nin bahsi geçen öneri ve görüşlere karşı bağımsız bir beylik lideri olarak tanımlanmasına sebep olan cevaptır: Bu şehri ben kendi kılıcımla aldım. Bunda sultanın ne dahli var ki ondan izin alayım? Ona sultanlık veren Allah bana gaza ile hanlık verdi. Eğer minneti şu sancak ise ben kendim dahi sancak kaldırıp kafirlerle uğraştım. Eğer o, ben Selçuk Hanedanındanım derse ben de Gök Alp oğluyum derim. Eğer bu ülkeye ben onlardan önce geldim derse Süleyman Şah dedem de ondan evvel geldi (Atsız, 1992, s.18). Bu metin açıkta bir başkaldırı ve bağımsızlık vurgusu içermektedir. Ancak bu tespiti yaparken söz konusu süreçte Selçuklu Sultanı nın hakimiyet 8 Örneğin Osmanlı kroniklerinde Karacahisar da kurulduğu belirtilen pazarın yerinin tespitine yönelik bir çalışma sonucunda söz konusu alanın bu gün askeri alan olarak tel örgülerle sınırlı bölge olduğu yönünde bazı tespitler yayınlanmıştır. Bk. Karasu vd., s Ancak söz konusu alanda yapılan yüzey araştırmasında azımsanmayacak sayıda insan kemiğinin varlığı tespit edilerek belgelenmiştir. Dolayısı ile bahsi geçen yayında kestirme bir sonuçla pazar yeri olarak tanımlanan bölgenin kalenin mezarlık alanı olması muhtemeldir.

4 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 624 alanı sınırlanmış ve etkinliği oldukça azalmış bir iktidarı olduğunun altını çizmek gerekir. Bu süreç sonrasında Karacahisar ile birlikte bazı Bizans Tekfurluklarının hızla ele geçirildiği ve 14. yüzyılın başında Yenişehir, Yarhisar, İnegöl, Bilecik, İnönü, Sarıcakaya, Harmankaya, Göynük, Taraklı ve Mudurnu gibi yerleşimleri kapsayan alanda Osmanlı hakimiyetinin yerleştiği anlaşılmaktadır (İnalcık, 2010, s.27-41). Bu süreçte Karacahisar ın beyliğin başkenti olduğu yine Osmanlı kroniklerinde yer alan anlatıların referansı ile ortadadır. Osman Gazi nin kardeşi Gündüz ün civarımızdaki illeri vuralım bozalım önerisine Osman Gazi nin bu düşünce yanlıştır. Şundan dolayı ki bu illeri yakıp yıkınca bu Karacahisar şehrimiz mamur olmaz. Yapılması gereken şu dur ki komşularımızla iyi geçinip dostluk edelim (Atsız, 1992, s.20). Metinde açıkça Karacahisar ın merkez konumu ve önemi vurgulanmakta, aynı zamanda dönemin fetih stratejisine dair önemli bir ayrıntının altı çizilmektedir 9. Kroniklerde akınlar sonrasında Karacahisar a üs merkezi olarak geri dönüldüğü yönündeki anlatılar da 10, kalenin merkez hüviyetini destekler veriler olarak ayrıca anlamlıdır. Karacahisar ın ele geçirilmesi ve beyliğinin bağımsızlığı ilan etmesinin ardından Germiyan ilinden ve başka yerlerden gelen (Atsız, 1992, s.25) ahalinin evlere yerleştirilmesi ileri yüzyıllarda bir çok kentin ele geçirilmesi sonrasında uygulan iskan politikasının kuruluş sürecinin ilk yıllarından itibaren tercih edilen bir sistemin devamlılığı olduğunu ortaya koyması açısından anlamlıdır. Kentin ele geçirilmesinin ardından kiliselerin camiye çevrilmesi de başta Bursa, İznik ve İzmit olmak üzere bir çok Bizans kentinin fethi sonrasında uygulanan simgesel ve pragmatik dönüştürme pratiğinin ilk uygulaması olarak tanımlanabilir 11. Başta kadılık ve subaşılık olmak üzere bir çok kurumsal organizasyonun ilk temsillerinin de Karacahisar da uygulandığı bilinmektedir (Atsız, 1992, s. 25). Karacahisar ın ele geçirildiği 1288 yılı ile 14. yüzyılın başındaki durumuna dair bilinenler, başta Aşıkpaşazade olmak üzere Osmanlı kroniklerinde yer alan bilgilerin ışığında önceki satırlarda özetle aktarılan bilgiler ile sınırlıdır. Bir vakıf kaydında (Doğru, 1992, s. 16) Fatih Sultan Mehmed döneminde kalenin aşağısında yer alan bu günkü Karacaşehir e taşındığı belirtilen yerleşimin sonraki dönemlerde kullanılıp kullanılmadığı ve kullanıldı ise söz konusu iskanın niteliğine dair çıkarım yapılabilecek her hangi bir belgeye ulaşılmamıştır. Özetle aktarıldığı üzere söz konusu verilerin sınırlılığında Karacahisar Kalesi ni tartışmasız bir bütünlükte ortaya koymak mümkün değildir. Özellikle kroniklerde bahsi geçen bazı detay bilgiler ile bir vakıf kaydında kaledeki yerleşimin bütünü ile aşağı şehire taşındığı yönündeki bilginin teyide ihtiyacı vardır ki bu hususta yeni arşiv belgeleri tespit edilemediği süreci yegane beklenti arkeolojik verilerin söz konusu sorunsallara dair ışık tutacak sonuçlara ulaşmasıdır 12. Bahsi geçen hususlarda kazı çalışmaları sırasında elde edilen bazı verilerin kaynaklık ettiği öncül sonuçlar özetle şöyledir. 9 Osmanlı fetih yöntemleri hakkında detaylı bilgi için bk. İnalcık, 2000, s Osman Gazi ordan hücum edip Göynük çevresini vurdu. Tarakçı Yenicesi ni dahi vurdu. Yakıp yıktılar. Geldiler, Göl-Flanoz a çıktılar. Yine Harmankaya dan Karacahisar a geldiler... bk. Atsız, 1992, s Rivayet ederler ki, çünki İznik i feth itdiler, içinde bir ulu kiliseyi Cuma mescidi idüb ve bir manastırı medrese kılup bk. Neşri, Kitabı Cihanüma, s. 163; Atsız, s. 42. Diğer örnekler için bk. Neşri, Kitabı Cihanüma, s. 145, Atsız, s Önceki satırlarda Aşıkpaşaoğlu referansı ile aktarılan bilgilerin doğruluğuna tereddütle yaklaşıldığı, bazı çalışmalarda bir çok anlatının düzmece olarak yorumlandığının bu nokta da altını çizerken, kronikte aktarılanın aksine Karacahisar ın Bizanslılardan değil Germiyanoğullarından alındığı gibi bir çok farklı bakış açısı ve yorum da bulunmaktadır. Bk. İmber, 2000b, s ; Lindler, 2008, s. 80. Tarihçilerin çok sayıda farklı görüş ile tartıştığı söz konusu hususta görüş bildirmek onaylamak ya da reddetmek gibi bir amaç bu makalenin konusu değildir. Ancak bu noktada bir kere daha kazı sonuçlarının ortaya koyacağı olası sonuçlarının önemi ortaya çıkmaktadır.

5 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi Kazı Çalışmaları Karacahisar Kalesi nde yılları arasında yapılan kazı çalışmaları X, Y, Z, V ve L olarak adlandırılan alanlarda gerçekleştirilmiştir (Çiz. 1, Res.1) yılı kazılarında bir bölümü ortaya çıkartılan iç sur giriş kapısının güneyi X, kuzey bölümü ise Y alanı olarak isimlendirilmiştir. Bu iki alandaki çalışmaların birincil amacı iç suru açığa çıkarmakla birlikte surun doğu yüzüne eklenmiş olan mekanları tespit etmeye yöneliktir yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalarda, ilk kez 2009 yılı çalışmalarında tespit edilen ve bir bölümü açığa çıkartılan iç surun, kalenin kuzey ve güney dış surları arasında uzandığı, 1.60 metre genişliğinde olup yaklaşık 105,40 metre uzunluğunda olduğu tespit edilmiştir. Moloz taş örgüye sahip olan iç sur ekseninde 4.50 m. genişliğinde ve muhtemelen ahşap iki kanatlı bir kapıya 13 ait kapı açıklığı bulunmaktadır. Bu kapı batı yönünde iki yandan yarım daire formlu birer burçla ile desteklenmektedir (Res. 2). İç surun güneye yöneliş gösteren duvarı önünde yer alan ve X olarak adlandırılmış alanda gerçekleştirilen çalışmalarda moloz taş örgülü, yaklaşık dikdörtgen planlı mekanlar tespit edilmiştir. Söz konusu mekanların iç sur inşasından sonraki bir evrede iç sur duvarına doğu yönünden dayanılarak oluşturulmuş mekanlar olduğu anlaşılmaktadır. Bu bölümde bulunan sekiz mekandan altısında ocak nişleri tespit edilmiştir. Moloz taş duvar örgüsüne sahip bu birimlerin, duvar örgüsünde harç kullanılmamış olması, ya da bazı mekanlarda çamur harçlı duvar örgüsü ile karşılaşılması, bu birimlerin üzerinin doğu yönüne eğimli kırma ahşap bir çatı ile örtülü olabileceğini akla getirmektedir. Batı yönünden iç sura iliştirilen bu sekiz birimin karşısında doğuda, benzer bir planlamaya sahip yedi mekan düzenlemesi daha yer alır. Karşılıklı olarak yerleştirilen bu mekanlar arasında 2 metre genişliğinde ve 44 metre uzunluğunda bir sokak uzanmaktadır. Bu sokak oluşumu, Y alanında belirlenen mekanlar ile V alanı arasında da görülmektedir. X olarak isimlendirilen alanda açığa çıkartılan ve karşılıklı olarak düzenlenmiş olduğu anlaşılan bu on beş mekan, iç sur duvarı ile ana giriş kapısı arasında bulunan ikinci bir sur arasına yerleştirilmiştir. İç sur kapısının kuzeyinde bulunan ve Y alanı olarak adlandırılan bölümde yapılan çalışmalarda, X alanında olduğu gibi doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı, moloz taş örgülü duvarlara sahip mekanlar ortaya çıkartılmıştır. Bu birimlerin içerisinde tıpkı X mekanlarında olduğu gibi ocak nişleri bulunmaktadır. Ancak bu bölümde karşılaşılan ocakların neredeyse tümü geç bir evreyi işaret etmektedir. Çünkü ocaklar daha erken bir evrede var olan mekanların kapı açıklıklarının kapatılması ile oluşturulmuştur. Bu alanda Y5 olarak adlandırılmış açmada tespit edilen dikdörtgen planlı mekan, malzeme-teknik açıdan diğer mekanlardan farklıdır. 7x7 metre ölçülerinde kare planlı mekanın, kuzey ve güney yönünde iki girişi bulunmaktadır. Güney girişin sonradan moloz taşlarla örülerek kapatıldığı anlaşılmaktadır. Kuzey yönünde ve eksende yer alan kapının mermer eşiğinde tespit edilen zıvana deliği buradaki açıklığın tek kanatlı ahşap bir kapıyla kapatıldığını göstermektedir. Mekanın iç duvarlarında bugün de görülebilen kiremit kırmızısı renkli sıvanın altında önceki kullanım evresine ait ikinci bir sıva daha tespit edilmektedir. Söz konusu mekanın batısında 8.03x1.78 metre ölçülerinde kuzey-güney doğrultulu, dikdörtgen planlı ve zemini Roma Dönemine ait 13 Kazı çalışmaları esnasında kapı açıklığının iki yanında, in-situ durumunda tespit edilen ve üzerinde zıvana delikleri bulunan taşlar kapının biçimi hakkında aydınlatıcı bilgiler vermektedir.

6 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 626 devşirme mermer bloklar ile döşeli bir mekan daha bulunmaktadır. Bu bölümde tespit edilen mermer bloklar iç surun altına uzanmaktadır ki bu durum iç surun inşa edilmesi ile birlikte, kalede önceki bir dönemde var olan bir yapının bu bölümünün iç sur ile ikiye ayrıldığı ve işlevini yitirdiği söylenebilir (Res.3). Y5 alanın kuzeyinde gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda; iç sur duvarının kalenin kuzey dış suru ile birleştiği ve bu bölümde, çokgen biçimli bir burca yer verildiği anlaşılmıştır. Söz konusu burç, Karacahisar Kalesi nde bugüne kadar tespit edilen en geniş burç olma özelliğine sahiptir (Res.4). Kuzey sur duvarında bulunan burç, aşağıdaki Eskişehir ovasına bütünüyle hakim olduğu gibi aynı zamanda Eskişehir-Bursa ve Eskişehir-Kütahya yolunu görüp kontrol edebilecek biçimde konumlandırılmıştır. Burcun güney dış duvarına bitişik halde tespit edilen iki basamak ise sur duvarına ve burca çıkışı sağlamaktadır. Kısmen düzgün taş döşemeli zemine sahip burçta farklı dönemlerde eklenen duvarlar, bölümlemeler ve kapatılan açıklıklar görülmektedir. L olarak isimlendirilen alan; X mekanlarının doğusunda yer almaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalarda dört birim açığa çıkartılmıştır. Burada tespit edilen mekanlar ile X mekanlarını ayıran sur duvarı 2.16 metre kalınlığındadır. Kaleyi kuzey-güney doğrultusunda ikiye bölen bu ikinci sur duvarında 3.30 metre genişliğinde bir kapı açıklığı yer almaktadır. L alanında bulunan dört mekanın mimari özellikleri X ve Y alanlarında bulunan mekanlar ile benzer niteliktedir. Bu alanda bulunan L1 ve L2 mekanlarının köşelerinde zemine yerleştirilen düzgün dikdörtgen taş blokların, mekanların örtü sistemiyle ilişkili olduğu düşünülmektedir. 14 L4 açmasında tespit edilen ve sur duvarı ile kalenin dış suru arasına diyagonal yerleştirilmiş duvar bakiyesi, sonradan inşa edilmiş bir burcu işaret etmektedir. 15 Y alanının doğusunda bulunan ve kazılarda V olarak adlandırılmış alanda yapılan çalışmalarda 15 mekan açığa çıkartılmıştır. Dikdörtgen planlı, moloz taş örgülü birimler kuzeyde dış sur duvarı ile sınırlandırılmış iken diğer yönlerden 1.70 metre kalınlığında duvar ile çevrelenmiştir. Bir iç avluya sahip bu alanda çok sayıda pitos parçası bulunmuş olması, söz konusu birimlerin saklama ve depolama alanı olarak kullanıldığını düşündürmektedir. İç surun dışında kalenin batısında Z kodu ile tanımlanan alanda yapılan çalışmalarda; doğu-batı doğrultusunda 26.33x16.66 metre ölçülerinde dikdörtgen planlı bir yapı bakiyesi ortaya çıkartılmıştır. Temel seviyesinde açığa çıkartılan yapı; moloz taş duvar örgüsüne ve yer yer çamur harçlı örgü tekniğine sahiptir. İşlevi tam olarak belirlenemeyen yapının dikdörtgen birimlerden oluştuğu ve her birimin içerisinde ocak nişlerine yer verildiği görülmektedir. Sonuç Kim tarafından ve hangi tarihte inşa edildiği bilinmeyen Karacahisar Kalesi nde gerçekleştirilen kazılar, kalenin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümlere kısmen de olsa ışık tutacak niteliktedir. Tarihi kaynaklarda Karacahisar Kalesi ile ilgili yukarıda da belirtildiği gibi Osmanlı kroniklerinde aktarılan bilgilerin haricinde bir bilgi bulunmamaktadır. Tarihi kaynaklarda aktarılan bu bilgilerin niteliği kazı sonuçları ile birlikte değerlendirildiğinde anlam taşıyacaktır. 14 Moloz taş örgülü duvarlara sahip olan mekanların tek yöne eğimli, kiremit kaplı, tek pahlı ahşap çatılı olduğu öne sürülebilir. 15 Dış sur ile kazılar sırasında tespit edilen iç sur duvarı arasına yer alan bu burcun işlevini yitirmiş ve çöp alanı olarak kullanıldığı söylenebilir. Gerçekleştirilen kazı çalışmalarında L4 açmasında tespit edilen ocağın külleri ile bu üçgen boşluğun doldurulduğu anlaşılmıştır.

7 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi Karacahisar ın da içerisinde bulunduğu bölge 11. yüzyıldan itibaren Selçuklular ile Bizans imparatorluğu arasında sürekli çekişmelerin yaşandığı bir sınır bölgesidir. Dorylaion ve Miryakephelon savaşları 11. ve 12. yüzyıllarda bölgedeki hakimiyet mücadelelerini ortaya koymaktadır. Bu savaşlar sonrasında Bizans ın bölgedeki gücünün önemli ölçüde azaldığı ve hakimiyet alanının oldukça daraldığı anlaşılmaktadır yılında II. Kılıçarslan ( ) ve I. Manuel Komnenos ( ) arasında yapılan antlaşma ile; Eskişehir-Seyitgazi-Afyon hattı Bizans ile Selçuklu arasındaki sınır bölgesi olarak belirlenmiştir. Antlaşma gereği Selçuklular akınlar halinde batıya ilerlemek isteyen Türkmen boylarının Bizans topraklarına girmelerini engelleyecek buna karşın, I. Manuel Komnenos bu sınır bölgesinde yer alan kale ve surları onarmayacak, yenilerini inşa etmeyecektir. Ancak 1175 yılında I. Manuel in bu anlaşmaya uymayarak bölgede imar faaliyetine başladığı bilinmektedir 16 (Ayönü, 2014, s. 169; Cahen, 2000, s. 41; Doğru, 2001b, s.223). 12. yüzyılın ikinci çeyreğinde gerçekleşen söz konusu savaş ve anlaşmalar Karacahisar ın bu tarihsel süreç içersindeki etken ve edilgen konumu açısından oldukça önemlidir. Eğer Karacahisar Kalesi söz konsu tarihlerde var olan bir kale ise bu sürecin sonrasında kalede bir inşa faaliyeti (onarım ve ekleme) düşünülmelidir. Karacahisar Kalesi nde bugün bir bölümü günümüze ulaşan giriş kapısında onarım ve eklemeler tespit edilmiştir. Kalenin bu bölümünde yapılan ekler ile 4.12 metre kalınlığındaki giriş kapısının duvarlarının 7.05 metreye çıkartıldığı anşlaşılmıştır. 17 (Res. 5-6). İlk kez 2009 yılındaki çalışmalarda orataya çıkartılan iç sur, bir iç kale uygulamasının varlığını ortaya koyması açısından önemlidir. İç surun kalenin ana giriş kapısı ile yaklaşık aynı aksta bir kapısı bulunmaktadır. Kuzey-güney doğrultuda kale kapısına paralel uzanan iç sur kapısının her iki yanında yer alan kuleler ve kuzey-güney yönünde tespit edilen mekanların alt kodunda sur duvarından daha erken dönemlerde inşa edilmiş olduğu anlaşılan temel seviyesinde duvarlar tespit edilmiştir. Söz konusu duvarlar iç sur duvarı altında da devam etmektedir. Bu veriler ışığında da iç surun kaleye ikinci bir inşa evresinde eklendiği sonucu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca iç sur giriş kapısının iki yanında kazı sonucunda ortaya çıkarılan ve yüzeyden de izleri takip edilebilen iç sur boyunca uzanan kuleler, söz konusu iç sur inşaasının savunmaya yönelik önemli bir güçlendirme faaliyetini açıklar niteliktedir. Bu güne kadar kalede gerçekleştirilen yüzey araştırması ve kazılar sonrasında ortaya çıkan veriler, kalenin Geç Bizans Dönemi nde ve Erken Osmanlı Dönemi nde yerleşime sahne olduğunu destekler niteliktedir. Ancak son yıllardaki çalışmalarda ortaya çıkan Bizans sikkeleri kalede yüzyıllar arasında da bir iskanın olabileceğini yönünde veriler sunmaktadır. 18 Kalede gerçekleştirilen kazılar sonrasında bu güne kadar, Osmanlı kroniklerinde bahsi geçen kiliseden camiye çevrilen bir yapı 19 tespit edilememiştir. Ancak 2012 yılında iç surun kuzeyinde yani Y alanında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında devşirme olarak kullanılan çifte sütun, baluster, sütun başlığı, lento, söve gibi Bizans dini mimarisinde kullanılan parçaların ele geçmesi kalede var olan anıtsal bir Bizans yapısını işaret ediyor olabilir. Gerçekleştirilen kazı çalışmalarında kaledeki yapı bakiyelerinde Osmanlı Dönemi onarım ve ekleme gibi inşa faaliyetleri takip edilirken Bizans Dönemi olabilecek mekanlar henüz tespit edilmemiştir yılı Myriyokefalon savaşından sonra II. Kılıç Aslan ın elçisi ile yeniden yapılan bir anlaşmada Dorylain ve Sublaion kalelerini yıkılması kararı alınmıştır. Bk. Khoniates, 1995, s Sürecin içersinde ortaya çıkan bir başka olasılık da Karacahisar ın bir takım başka kaleler ile birlikte sözü edilen dönemde inşa edilmiş olmasıdır. Sur duvarlarının dış cephesinde gözlenen taş-tuğla almaşık duvar tekniği de Geç Bizans Dönemi malzeme teknik özellikleri ile paralellik göstermektedir yılları arasında gerçekleştirilen kazılarında İmparator Focas ( ), II. Mikhael ( ), VII. Konstantinos ( ) ve X. Konstantinos ( ) sikkeleri ele geçmiştir. 19 Aşıkpaşazede Tarihi nde geçen bir çok kiliseleri de mescit yaptılar ibaresi için bk. Atsız, 1992, s.25.

8 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 628 Kalede yüzeyde işlev ve nitelik açısından izlenebilen tek yapısal düzenleme kalenin güney batı yönünde yer alan sarnıçtır. 20 Kazı çalışmalarında ulaşılan bir diğer sonuç ise; kalenin Türk Dönemine ilişkin sunduğu önemli verilerdir. Tarihi belgelerde, kalenin 15. yüzyılda Fatih Dönemi nde yayınlanan bir fermanla birlikte boşaltıldığı ve halkın aşağıdaki ovada yer alan ve bugün Karacaşehir olarak bilinen alana taşındığı yönünde bilgiler yer almasına rağmen (Doğru, 1992, s.16; Doğru, 2001b, s.223), kazı çalışılmalarında ele geçen Osmanlı Dönemi sikkeleri, metal ve seramik buluntuları ışığında kalede yerleşimin 14.yüzyıldan 18. yüzyıla kadar farklı fonksiyonlarda da olsa kesintisiz devam ettiğini düşündürür. 21 Karacahisar da gerçekleştirlen kazı çalışmaları sonrasında önemli veriler ortaya çıkmasına karşın, kaledeki yapısal dönüşümlerin tamamen anlaşılması ancak kazı çalışmalarının ilerlemesine ve bunların ortaya koyacağı sonuçlara muhtaçtır. Bununla beraber henüz kalenin çok küçük bir bölümünde kazı çalışmalarının gerçekleştiğini belirtmek yerinde olacaktır. KAYNAKLAR ALTINSAPAN E, YILMAZYAŞAR H. & GERENGİ, A. (2010). Karacahisar Kalesi 2009 Yılı Temizlik ve Kazı Çalışmaları, XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Konya, s ALTINSAPAN E, YILMAZYAŞAR H. & GERENGİ A. The Karacahisar Castle Excavation Project: Work 2009, 15th Symposium on Mediterranean Archaeology (SOMA March 2011), Poster Session, ALTINSAPAN, E., M. Palalı, (2013)," The Excavation of Karacahisar Castle 2012", 17th Symposium on Mediterranean Archaeology (SOMA) "Management of Cultural Heritage in the Coastal Zone", Moscow / April, Poster Session. ALTINSAPAN, E., (2014),"Karacahisar Kalesi Kazısı", Eskişehir Rehberi, Eskişehir Valiliği, Eskişehir, s AYÖNÜ Y. (2014). Selçuklular ve Bizans. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ATSIZ H. N. (1992). Aşıkpaşaoğlu Tarih. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. CAHEN C. (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İMBER C. (2000a). Osman Gazi Efsanesi. Elizabeth Zachariadou (Ed.), Osmanlı Beyliği içinde (s ). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. İMBER C. (2000b). İlk Dönem Osmanlı Tarihinde Düstur ve Düzmece. Elizabeth Zachariadou (Ed.), Osmanlı Beyliği içinde (s ). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. DOĞRU H. (1992). XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. Eskişehir. 20 Sarnıç doğu batı yönünde oval bir düzenlemeye sahiptir. Oldukça yüksek bir alanda ve savunma amacı ile kurulmuş bir yerleşimde su ihtiyacının karşılanmasına yönelik zaruri bir yapı olarak tanımlanmalıdır. 21 Kazıda ele geçen en geç tarihli Osmanlı sikkesi II. Osman Dönemine ( ) tarihlenen gümüş bir sikkedir. Ancak bunun 18. yüzyıla tarihlenen seramik ve metal buluntular, kaledeki yerleşimin bu yüzyılın sonlarına kadar devam ettiğinin bir göstergesidir.

9 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi DOĞRU H. (2001a). Karacahisar Kalesi ve Osmanlı Devletinin Kuruluşundaki Önemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1/1, S.1, DOĞRU H. (2001b). Osmanlı Kroniklerinde Karacahisar Kalesi ve Karacaşehir in Yer Değiştirmesi. Sema Alpaslan (yay.haz.), V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler içinde (s ). İNALCIK H. (2000). Osmanlı Fetih Yöntemleri. Oktay Özel ve Mehmet Öz (Ed.), Söğüt ten İstanbul a. Osmanlı Devleti nin Kuruluşu Üzerine İncelemeler içinde (s ). İstanbul: İmge Kitabevi. İNALCIK H. (2010). Osmanlı Devleti nin Kuruluşu Problemi. Halil İnalcık (Ed.), Osmanlılar (Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile İlişkiler) içinde (s ). İstanbul: Timaş Yayınları. KARASU C., vd. (2010). Osmangazi İlkler ve Karacahisar. Ankara: Odunpazarı Belediyesi Yayınları. LİNDLER R. P. (2008). Osmanlı Tarihöncesi. Ayda Arel (Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi. MEHMET NEŞRİ (1995), Kitabı Cihanüma C.1. Ankara: T.T.K. NİKETAS KHONİATES (1995). Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri). Fikret Işıtan (Çev.), Ankara: TTK. PARMAN E. (2001). Eskişehir-Karacahisar da Bir Ortaçağ Kalesi. Sema Alpaslan (yay.haz.), V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler içinde (s ). PARMAN E. (2002a). Eskişehir-Karacahisar Kalesi 2001 Yılı Kazı Çalışmaları. 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, PARMAN E. (2002b). Eskişehir Karacaşehir Köyünde Karacahisar Kalesi. Kebikeç 15, PARMAN E. & PARLA C. (2003). Eskişehir (Merkez Karacaşehir Köyü) Karacahisar Kalesi 2002 yılı Kazı Çalışmaları. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, PARMAN E., PARLA C. & BURSALI M. (2006). Eskişehir (Merkez Karacaşehir Köyü) Karacahisar Kalesi 2005 yılı Kazı Çalışmaları. 28. Kazı Sonuçları Toplantısı, C.2, YILMAZYAŞAR H. (2011). A Comparative Evaluation About Architectural and Historical Aspects of Karacahisar Castle, 15th Symposium of the Mediterranean Archaeology in Catania between 3 and 5 March of 2011, İtalya-Sicilya (Bildiri-Özet).

10 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 630 Çizim 1. Karacahisar Kalesi Planı

11 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi Resim 1. X-Y-Z-L Alanları Resim 2. İç Sur Giriş Kapısı Güney Kule

12 Erol Altınsapan - Zeliha Demirel Gökalp - Hasan Yılmazyaşar - Ali Gerengi 632 Resim 3. Y Alanı Resim 4. Y Alanı Kuzey Burç

13 Kazıları Işığında Eskişehir Karacahisar Kalesi Resim 5. Giriş Kapısı Doğu Cephe Resim 6. Giriş Kapısı Batı Cephe