Zazaca nın sekizinci ünlüsü é (kapalı e), tarihsel ve sesbilimsel olarak Zaza dilinde önemli bir yere

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Zazaca nın sekizinci ünlüsü é (kapalı e), tarihsel ve sesbilimsel olarak Zaza dilinde önemli bir yere"

Onur Yiğit
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 É Harfinin Kullanımı Üzerine Açıklayıcı Bilgiler Zazaca nın sekizinci ünlüsü é (kapalı e), tarihsel ve sesbilimsel olarak Zaza dilinde önemli bir yere sahiptir. Onun içinde yazılı metinlerde bu harfi doğru kullanmamız gerekir. Oysa hatalı kullandığımız görülmektedir. Bazen e harfinin kullanıldığı yere é harfini, é harfinin kullanıldığı yere de, e harfinin kullanıldığı gözlenmiştir. Bu hatayı yapmamak için, ses üzerinde sıkça egzersiz yapmamız gerekmektedir. Ayrıca aşağıdaki kuralları dikkate alırsak, bu hataları yapmamış oluruz. 1. Zazaca isim tamlamalarında, iyelik eki olarak kullanılan e harfi daima şapkalı é şeklinde 1 tamlamalarında, Eril isim tekil halde ise Tekil Zazaca Türkçe Zazaca Tamlaması Türkçe Tamlaması çéber kapı çéberé kulınde Mutfağın kapısı goş kulak goşé heri Eşeğinin kulağı ga öküz gaé xali Dayının öküzü por saç poré amıkı Halamın saçı dest el desté waşti Sevgilinin eli 2 tamlamalarında, Eril isim çoğul halde ise Zazaca Türkçe Zazaca Tamlaması Türkçe Tamlaması koz ağıl kozé kavıra Kuzuların ağılı çım göz çımé hera Eşeklerin gözleri kel teke kelé cirana Komşuların tekeleri

2 3 tamlamalarında, dişil isim çoğul halde ise Zazaca Türkçe Zazaca Tamlaması Türkçe Tamlaması bıze keçi bızé welata Ükelerin keçileri medege manda medegé dewa ma Bizim köylerin mandaları tire oklava tiré cınika Kadınların oklavaları 4 Aşağıdaki tablo, isim tamlamalarında iyelik eklerini vermektedir. Tekil Eril -é -é Dişil -é Not: ekleri, kimi yörelerde a yerine, u veya an kullanılmaktadır. Açıklama: Yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi, ismi eril olan ad tamlamalarında isim tekil ve çoğul halde iken, iyelik eki daima -é şeklindedir. e şeklinde yazılmaz. İsmi dişil olan ad tamlamalarında isim ve çoğul halde iken, iyelik eki daima -é şeklindedir. e şeklinde yazılmaz. İyelik eki -é daima isimle bitişik yazılır. İsmin eril-dişil ayırımını yaparken sıkıntı yaşıyorsak, o ismi, ad tamlamasında kullanalım. O ismin eril mi, dişil mi olduğunu öğrenmiş oluruz. Zazaca isim tamlamasında iyelik eki -é ise, isim erildir. : Adıré locıne, gıré kemi, gezé ma, kursé to, heşé koya Zazaca isim tamlamasında iyelik eki -a ise, isim dişildir. : Cığara mı, merga gomi, pırnıka çeneké, béçıka cınıke

3 2. Türkçe de İlgi zamiri olan -ki'den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ilgi ekleri yerine, Zazacada -é ilgi eki kullanılır. : Zazaca Çé ma é şima ra khano. Deftera Gewre khana, é to newe. Poré Xıdıri kılmo, é mı derg. Türkçe Bizim arabamız sizinkinden eski. Gevre nin devteri eskdir, seninki yeni. Hıdır ın saçı kısadır, benimki uzun 3. Sesli ile biten sıfat tamlamalarında, Eril ve dişil isimlerin çoğul durumundaki tamlanan eki, daima şapkalı é şeklinde 1 Sıfat tamlamalarında, eril isim çoğul halde iken Zazaca Türkçe Zazaca Sıfat Tamlaması Türkçe Sıfat Tamlaması ri yüz çar riyé birindari Dört yaralı yüz ko dağ dı koé berzi Yüksek dağ astare yıldız des astaré gırsi On büyük yıldız 2 Sıfat tamlamalarında, dişil isim çoğul halde iken Zazaca Türkçe Zazaca Sıfat Tamlaması Türkçe Sıfat Tamlaması bıze keçi çar bızé şıtıni Dört sütlü keçi merge çayır dı mergé vaşini İki otlu çayır pırnıke burun phonc pırnıké dergi Beş uzun burun

4 Aşağıdaki tablo, sıfat tamlamalarında ki eklerini vermektedir. Tekil Eril -é Dişil -é şahıs zamirin e si, daima şapkalı é şeklinde Tekil Şahıs Zamirleri Şahıs Zamirleri Zazaca Türkçe Ez Tı O(e) A(d) Ma Şıma É é şiye Onlar gitmişler 5. Fiil çekiminde şimdiki zamanın 2. ve 3. çoğul şahısın soneki -e daima şapkalı é şeklinde Werdene Şimdiki Zaman Zamir Zazaca Türkçe ez Ez wen Ben yiyorum tı tı wena Sen yiyorsun o o weno(eril) O yiyor a a wena(dişil) O yiyor ma ma wenime Biz yiyoruz şıma şıma wené Siz yiyorsunuz é é wené Onlar yiyorlar

5 6. Fiil çekiminde miş li geçmiş zamanın 2. ve 3. çoğul şahısın soneki -e daima şapkalı é şeklinde Şiyene Miş li Geçmiş Zaman Zamir Zazaca Türkçe ez Ez şiya Ben gitmişim tı tı şiya Sen gitmişsin o o şiyo(eril) O gitmiş a a şiya(dişil) O gitmiş ma ma şiyime Biz gitmişiz şıma şıma şiyé Siz gitmişsiniz é é şiyé Onlar gitmişler 7. Rê parçacığındaki e ler, daima şapkalı é şeklinde : toré, mıré, inaré 8. Nê olumsuzlık ekinin e si, daima şapkalı é şeklinde : Ez nézanena, A nêwerzena, O néxebetino Hpolat Not: Yukarıdaki é kullanımı ile ilgili özet Jacobson, Asmêno Bêwayir, Harun Turgut, Zilfi Selcan, Deniz Gündüz ve Ludwig Paul ün dil çalışmalarından yararlanılmıştır.

Benzer belgeler

c. Yönelme Hâli: -e ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir.

c. Yönelme Hâli: -e ekiyle yapılır. Yüklemin yöneldiği yeri, nesneyi ya da kavramı gösterir. ÇEKİM EKLERİ: Çekim ekleri, kelimelerin diğer kelimelerle bağ kurmasını, kelimelerin cümlede görev almasını sağlar, hâlini, sayısını, zamanını, şahsını belirler. Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamında