Demirin metabolizması: olarak demir, besi ile ferrihidroksit

Transkript

1 DEMİR EKSİKLİGİ ANEMİSİ ANEMIA DUE TO IRON DEFICIENCY Dr. Yıldırım Güneş (*) Demir eksikliği aşağıdaki anemisi başlıca hallerde görülür: a) - Gıda ile alınan demirin kifayetsizliği, b) - Alınan demirin, mide bağırsak kanalında utilise edilmemesi, aşili hallerinde vesaire olduğu gibi. c) - İnfeksiyon hallerinde: organizmanın korunması için, de mirin retikuloendotelia1 sistemde toplanması dolayısıyla, hemotopoiez için yeter miktarda bulunmaması. Demirin metabolizması: Mutad olarak demir, besi ile ferrihidroksit şeklinde alınır. Proteine bağlı olarak, bulunan gıda demiri, mide asidinin tesiri ile ferro demiri halinde lonise olur. Bu ionise demirin mühim bir kısmı, mide ve bilhassa duedenumun üst kısmında absorbe olur. Bağırsak mükoza hücreleri içinde ferro demiri, ferri demiri halinde okside olur, Apoferritin denilen bir protein ile birleşerek, bir demir - protein kompleksi teşkil eder. Buna ferritin denir. Ferritin bağırsak mükosa hücrelerinde depo edilir. Organizmanın ihtiyacına göre, ferritinin ferri demiri, ferro demiri halinde redüklenerek dola nıma verilir (2). Süt çocukluğu ve çocukluk çağındaki nutritionel anemiler arasında, Mikrositik hlpokromik demir eksikliği anemisi çok mutaddır. İlk aylarda, inek sütü ile büyüyen bir çocuk için uygun bir gıda olmak~ ("') Zeynep Kamil Hastanesi Çocuk Kllnlği Baş Asistanı

2 GÜNE$ la beraber, daha sonraki aylarda verilmesi uygun değildir. Zira süt demirden fakir bir gıdadır. Avrupa'da birinci yaşın sonunda ve ikinci yaşın başında rastlanılan demir eksikliği anemisi, alin1ı::ı.n ter anemiler arasında başyer işgal eder. Prematüre, ikizlerin, dispept.ik, inf ekte çocukların, bu anemiye karşı özel bir disposisyon u vardır (1, 5, 6, 7, 8, 9). Kahil organizması 4-5 gr. de-. mir ihtiva eder. Bunun % 60'ı Hb. içinde bulunur. Kanda demir detoksike olur, siderofilin veya transf errin denilen beta I globuline b:.ığlanması sayesinde nakledilir. Umumiyetle transf errinin ~1a 40'ı demir tarafından satüre olmuştur (6). Di~ ğer müelliflere göre, bu miktar daha az olup ancak.% 30 1 kadardır. (2). Başka müelliflere göre ise, insanda 5.85 gr. demir vardır. Bunun % BO'i fonksiyon demiri, % 20 si materyel demiridir. Fonksiyon demirinin!% 57 si Hb., ';k1 7 si myoglobin, % 16 sı cytochrom, peroxydase, catalase'dadır ( 4). Kanda detoksike olan, siderofilin veya transf errin denilen beta I globuline bağlanması sayesinde nakledilen demirin % 0.07'si Beta. I globuline bağlı olarak, transport demiri gibi sirkulasyonda bulunur ( 4). Sirkulasyonda siderofilin veya transf errin halinde transport demiri gibi bulunur.,.. Total demir bağlama kapasite- si 1 oo ml. plasma için 400 gamma olup, bunun ancak 120 gamması sabittir. Demek ki siderofilinde daha 250 gamına kadar, demiri bağlayabilecek bir latent kapasite mevcut ~ur (2). Çocukta % gamına arasında değişir. Doğumdan ikinci aya kadar: % 129 gamına, 1-2 ay '3,rasında: 1% 80 gamına oyun çocukluğun da : % ı 2 ı gamına arasında değişir (3). Kadında% 110 gammaya, erkekte ise % 130 gammaya vasıl olan ortalama demir, serum demiri veya transport demiridir. Mutad olarak gıdalarla ortalama olarak günde mg. demir alınır. Bunun ancak 1 ila 10 mg. ionise olup absorbe olur ( 4). 24 saatte harap olmuş Hb. den serbest kalmış 25 mg. demirin ancak ı mg. dan azı vücudu terk eder (2, 6). Gıda ile alınan demir ionise inorganik demire transforme olur. Suk gastrit asit hidroklorikinin tesiri ile fer ferreux'e indirgenir. "FeC1 2 ". Vitamin C ve bakır katalisfr gibi fonksiyone ederler (9). C vital:ti.ininde defisit ve infeksiyonlar, anemiyi agrave eder (9). Dolanımda transport- demiri halinde bulunan demir, organizmanın ihtiyaçlarına göre, hematopoetik sistemde utillise -edilir. Bir kısmı da organismanın reserv'lerini teşkil etmek üzere R.E.S. de depo edilir (2). Demirin absorptionu mide, duodenum ve jejunumun üst kısmında olur (2, 4, 6). Bazı müelliflere gö.:

3 ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENİ re, colon ve rektumda da eser miktarda demir imtisası olmaktadır ( 4) Absorbe olan miktar sadece verilen demirin kantite ve kalitesine tabi olmayıp, aynı zaman da organizmanın aktüel ihtiyacınada bağlıdır ( 4, 6). Şayet demir eksikliği hali mevcutsa absorption, normal şahısta olan absorptionun 10 misline kadar yükselmiş olabilir (6). Demirin sindirim kanalından geçip ab.sorbe olması, sadece bağırsağa gelen demir miktarına ba.ğlı olmayıp, Oto - regülatör bir mekanizma ile düzen~enir. Bu da bağırsak mükozasındaki ferritine muhtevasına bağlı olarak düzenlenir. Bağırsakların de.mir ile saturasyonu resorptionda bir blokaj yapar (2). Yapılan tetkiklerde ağır hemolis vakalarında bile demirin safrada ekskresyon un un çok minimal miktarlarda slduğu gösterilıniştir. Cooley anemisinde olduğu gibi, birçok transfüsyon yapmak mecburiyeti olan vakalarda, hemosidero1 tehlikesi büyüktür (6). Son senelerde A.B.D. de annenin kansızlığında kullanılması için piyasaya çıkarılmış ferrosulfat drajelerinin, çocuklar tarafından ınassif olarak alınmasında, akut demir zehirlenmeleri meydana gelmiştir. Bu hususa istinaden bir kısım müellifler, mükoza blokajının mevcut olamıyacağını ileri sürmeye başlamışlardır (2). Fakat bu tip zehirlenmeden ö len vakaların yapılan nekraopsile~ rinde; duedenum, jejunum, hatta ileumun ilk cm. lik kısımlarında akut mükosa nekroslarına rastlanılmıştır. Bu müşahade, akut zehirlenmelerinde açığa çıkan mükoza blokunun bozulmasının, nekropside tespit edilen geniş nekroslardan ileri geldiğini kesin olarak ifade edebilir (2). Serum demiri, transferrin konsantrasyonu yaşla inverse olarak hareket eder. 3. yaştan itibaren demirinin azalmasına mukabil, transferrine ziyadeleşir. Demir eksikliği anemisi gibi patolojik hallerde bu discrepance maksimaldir. Mesela normal değ~ri 1% 350 olan transfeı;rine % 475'e kadar ziyadeleşir. Buna mukabil normal değeri llo 100 gamn1a olan serum demiri 7o 25 gammaya kadar azalır de bir müe.ilif tarafından açıklandığına göre: Demir absorptionu ile transferrin saturasyonu arasında direkt bir münasebet vardır. Serum demir seviyesi aşağı inip, buna karşılık transf errin yükselmişse, a.bsorption ziyadeleşriıiştir (6). İlk yaşın demir eksikliği ile fizyolojik ve patolojik aneminin sebepleri nelerdir? Fetusta de.mir esas olarak son üç ayda olmak üzer eritrosit, karacfr;er ve depo organlarında birikir (3, 6). Bu depo edilen miktar 3.5 e.y kadar, çocukta Hb. teşekkülüne kafi gelir (3). Vaktinden evvel doğan çocuklarda "prematürele.rde" bu depo demirinin düşük olacağı

4 QÜNE$ aş~kardır. Bu hususun yanında annenin fakir dieti, sık gebelik veya annenin kan kaybından ötürü demir eksikliği neticesi, f ötal demir depolarınında eksik olacağını hatırdan çıkarmamak lazımdır (6, 7). Bununla beraber bebek anemik doğmaz. Fakat büyümenin çok süra:tli olduğu ilk üç ay ile altlı ay arasında anemi teessüs e.der (7). Yenidoğan devrinde belirli bir Hb. harabiyeti vardır. Fakat serbest o~ lan demir daha sonra hemoglobino j en es için kullanılır. Yalnız yenidoğanda kordonun e.rken bağlanması veya hemoraji, melena v.s. kuvvetli olarak artmış hemolisle, demir eksikliği derhal hissedilecektir. Bu duruma ilaveten mutad gıdayı teşkil eden anne sütü veya inek sütü, demirden ve onun ab- sorptionunu stimule eden faktörlerden çok fakirdir (1, 3, 6, 7). Muhtemelen bakır, C vitamini ve sebzelerin klorofilinde bol miktarda bu 1 unan pirol çekirdekleri; hernatin teşekkülü bakımından büyük rol oynarlar (1). Verilecek ek gıdalar şunlardan ibaret olmalıdır: Demir den zengin ve ka talisör olan meyva suları. sebze, yumurta, et, ka raciğer gibi gıdalardır (1, 6, 7). Çok kan kaybetmiş bebeklerde veya eksanginotrasfüsyon yapılmı olanlarda, ikizlerde, pre matüreler~ de, hipokrom aneminin deklanşe o la bilmesine mani ola bilmek için; ağızdan demir vermek lüzumludur. Gebeliğin son aylarında anneye demir vermekten ibaret olan profilak~ sinin fayda vereceği şüphelidir (6). Demir eksikliği anemisi, başlıca aşa hallerde görülür. a) Gıda ile alınan demirin kifa ğıdaki yetsizliği,!./ Anemie du carence de fer, se voit dans les cas cides sous: a) apport in suffisant de fer b) Manque d'utmsatinon dans le passage gastrointestinale 1 - ALANTAR, İ.H., TÜMAY, S.B., BİLGER, M., ô'ürson, C.T. BEDİR, Ö., AKÇASU, M. : Çocuk Hastalıkları Bilgisi, Akgün Matbaası, İstanbul 1958 ÖZET b) Alınan demirin, mide-bağırsak kanalında utilise edilmemesi, aşili hallerinde v.s. olduğu gibi, c) İnfeksiyon hallerinde: organizmanın korunması için, demirin retikuloendotelial sistemde toplanması dola. yısıyla, hematopoies için yeter miktarda bulunmaması nedeniyle. RESUME REFERANS c) Dans les cas d'inf ection. Pour la defense de l'organisme le fer se stocke dans le systeme de R.E.S., a cause de ca il existe une deficite de fer en production d'hb. 2 - BED-İR, Ö.: Demir Utilisasyonu Bozukluğuna Bağlı Sideroakrestik Anemiler. Türk Ped. Semineri BİLGER, M., GÜRSON, C.T.:

5 ZEYNEP KAMİL TIP BÜLTENİ Sağlam Çocuğun Beslenmesi, Sermet Matbaası, İst ÇETİNGİL, A.İ.: Tedavi ve Kli-, nik, Özel Konu: Hematoloji Sene: 1, Sayı: 3 İst DİAMOND, L.K.: Nutritıonal Anemia in İnfants and Children, Postgrad. Med. 34: sep FANCONİ, G.: Alimentary A- nemias, Europa Med. Paris, 3: GHİTİS, J. et al.: Anernias of Protein Malnutrition, Postgrad Med. 34: sep: İZARN, P.: Les Anemies CarentielleJ, Maroc Med. 41: , OLMER, J., Carcassone, Y.: Therapie des Anemies Nutritionel Rev. Prat. II: , 21 dec