ÜRİNER SİSTEM EMBRİYOLOJİSİ

Transkript

1 ÜRİNER SİSTEM EMBRİYOLOJİSİ AMAÇ Üriner sistemin embriyolojik gelişimini öğrenmek; -Böbreklerin gelişimi, -Mesane ve üretranın gelişimi, -Mezonefroz ve Üreterin konum değişiklikleri. Üriner sistemin gelişimsel anomalilerini öğrenmek. BÖBREKLERİN GELİŞİMİ İnsanlarda Böbrekler üç aşamalı şekilde gelişir. Pronefroz, servikal ve üst torasik segmentli ara mezodermden gelişir. Mezonefroz, üst torasik ve lumbal (L3)bölgedeki önce segmentsiz sonra segment kazanan ara mezodermden gelişir. Metanefroz,ara mezodermin segmentsiz metanefrik blastemi ile üreter tomurcuğundan oluşur. Pronefroz Gelişimin 4.haftasının başında servikal bölgede 7 ila 10 adet solid hücre topluluğu (nefrotom) biçiminde dikkati çeker. Nefrotomlar lümen kazanarak pronefroz tübüllerini oluşturur. Pronefrik tübüller, medialde intraembriyonik solöme açılır. Pronefrik tübüllerin lateral sonları birbirleriyle birleşerek, kaudal yönde uzanır ve embriyonun her iki yanında birer pronefrik kanalını oluşturur. 4. haftanın sonunda pronefrik kanallar büyük bir kısmı ortadan kalkar,geriye kalan kısmından mezonefroz kanalı oluşur. Mezonefroz Mezonefroz ve mezonefrik tubuluslar üst torasik ve L3 seviyesinden gelişir. Mezonefroz ve mezonefrik tubuluslar 5.haftanın başında görülürler. Mezonefrik tubuluslar S şeklinde bir halka halini alırlar, medial ve lateral olmak üzere iki tarafa uzanırlar. Bu tubulusların medial uzantılarının ucunda kapiller yumaktan bir glomerulus oluşur. Glomerulusun çevresindeki bazı tübüller bowman kapsülünün yapısına katılır. Tübüllerin medial kısmında kapsül(bowman) ve glomerulus ile birlikte ilk renal korpuskül oluşur. Mezonefroz tubullerin lateral uçları, bir çift sağlı-sollu mezonefroz kanalı (Wolf Kanalı na) açılırlar. Wollf Kanalları önce Kloakaya sonra ürogenital sinüsa açılır. Mezonefrozun medialinde gelişmekte olan gonadlardan dolayı, bu dönemde her iki yapıya birden ürogenital kabartı adı verilir. Mezonefroza ait lateral tübüller iki kısımda incelenir. Kraniyaldekiler,dejenere olur kaudaldekiler ise kalır. Kaudalde geriye kalan tübüllerden erkeklerde, ductuli efferentes testis,kadınlarda ise ortadan kalkar. Metanefroz Kalıcı böbreklerdir. 5.haftanın erken dönemlerinde gelişmeye başlar.

2 Ara mezodermin segmentsiz metanefrik blastemi ile üreter tomurcuğundan gelişir. Dokuzuncu haftanın sonunda fonksiyona başlar. Onuncu haftanın başında idrar üretilir ve amnion sıvısına verilir. Toplayıcı sistem, mezonefrik kanalın kloakaya girişine yakın noktasında ortaya çıkan üreter tomurcuğundan gelişir. Üreter tomurcuğunun,dikotomik olarak bölünmesi ile, üreter, pelvis renalis, majör-minör kaliksler ve toplayıcı kanallar meydana gelir. Bu bölünme metanefrojen blastem ile üreter tomurcuğu arasındaki induksiyona bağlıdır. Yeni oluşan her bir distal tübülün ucu metanefrik blastem ile örtülüdür. Metanefrik blastem içindeki hücreler tübüllerin indükleyici etkisiyle renal vezikülü oluşturur. Renal vezikül, nefronu oluşturmak üzere daha sonra S şeklinde kıvrılarak uzar. S şeklindeki bu yapının proksimal ucu invagine olarak bowman kapsülünü meydana getirir. İnvagine olan kısmın içine doğru büyüyen kapiller damarlar Glomerül e farklanır. Böylece; glomerül, proksimal tübül, henle kulpu, distal tübül olmak üzere nefron oluşur. S şeklindeki tubulun distal parçası ise bağlayıcı parça ile toplayıcı borulara bağlanır. Doğuma kadar nefron oluşumu devam eder. Bebek doğduğunda nefronlarda sayıca artış durur. Ancak büyüme devam eder. Nefronların sayısında bir artış olmaz. Böbrekler doğumda lobüllü bir yapı gösterir. Süt çocukluğu döneminde nefronların ve intersisyel dokunun büyümesine bağlı olarak loblü görünüm ortadan kalkar. Her iki böbrekte yaklaşık 1-4milyon nefron ve 1-3milyon arasında değişen toplayıcı tübül bulunur. MESANE VE ÜRETRANIN GELİŞİMİ İntrauterin yaşamın 4-7. haftaları arasında ürorektal septum, kloaka ve kloakayı kuşatan membranı ; Önde; primitif ürogenital sinüs ve onu dıştan saran ürogenital membrana, Arkada ise; anorektal kanal ve onu dıştan saran anal membrana ayırır. Ürorektal septum, primitif anal kanalla, ürogenital sinus arasında yer alan mezodermal bir dokudur. Ürorektal septumun en uç kısmında, perineal bölge oluşur. İlkel Ürogenital sinüs üç kısımdan oluşmuştur. 1. Büyük(kranial) veziküler kısım. 1. Orta pelvik kısım.

3 1. Fallik (penil,kaudal) kısım. BÜYÜK KRANİYALVEZİKÜLER KISIM İdrar kesesi buradan gelişir Allantois başlangıçta idrar kesesinin proksimaline yapışık olup lümeni oblitere olunca kalın fibröz bir kordon urakus a dönüşür Urakus, göbeği idrar kesesinin apeksine bağlar Erginde urakus ligamentum umblikale mediale adını alır ORTA PELVİK KISIM Primitiv ürogenital sinüsün oldukça dar orta parçasıdır. Erkekte prostatik ve membranöz üretrayı oluşturur. Dişide kısa bir üretrayı meydana getirir. Erkekte üçüncü ayın sonunda prostatik üretra epiteli prolifere olur. Prolifere olan epitel, splenik mezoderm içine doğru bazı çıkıntılar(evaginasyonlar) oluşturarak prostat bezini yapar. Dişide ise bu çıkıntılardan üretral ve paraüretral bezler oluşur FALLİK (PENİL) KISIM Yanlardan yassılaşmış kaudal ürogenital sinüs,ürogenital membranla sınırlı olup erkekte penil üretrayı oluşturur Dişide ise vestibulum vajinayı meydana getirir. Hem erkekte hem dişide üretranın etrafındaki bağ doku düz kas splenik mezoderm kökenlidir. Üretranın epiteli ise endodermal orijinlidir. MEZONEFROZ VE ÜRETERİN KONUM DEĞİŞİKLİKLERİ Kloakanın bölünmesi sırasında iki taraflı mezonefrik kanalın kaudal kısmı mesane duvarı içine emilir. Mezonefroz kanalının dışa doğru tomurcukları olan üreter dalları bu absorbsiyon sonucunda idrar kesesine ayrı ayrı girmiş olurlar. Bu şekilde mezonefroz kanalları kranialde yer alırken, üreterler ise kaudalde yer alır. Mezonefroz kanalları ise birbirine yaklaşarak önce kraniyalde yer alırlar ve daha sonra prostatik üretraya açılırlar. Mezonefroz kanallarının kaudal son parçası ise duktus ejakulatoryusları yaparlar. Vücudun dikleşmesine bağlı olarak,böbreklerin asendensi(yukarı çıkması) nedeniyle üreterler de biraz daha kraniale hareket eder. İdrar kesesi bebeklerde ve çocuklarda boş olsa bile abdominal bölgede bulunur. Yaklaşık 6 yaşlarda pelvis majöre inmeye başlar. İdrar kesesi puberte dönemine kadar pelvis minöre inmez bu yüzden pelvik organ olarak değerlendirilmez.

4 Puberte sonrası pelvis minöre iner. DİŞİ GENİTAL SİSTEMİN GELİŞİMİ Ovaryumların Gelişimi 46 XX dişi embriyolarda ovaryum gelişimi yavaş olaylanır. Otozomal X kromozomu ovaryum gelişmesinde büyük öneme sahiptir. Gonozomal X kromozomu eksik olduğu taktirde(turner sendromu-ox) otozomal kromozoma sahip ovaryumlar gelişir ancak,ovaryumlarında dejenere olmuş cinsiyet hücreleri ve oluşmamış foliküller gözlenir. Böyle ovaryumlar yalnızca bağ dokusuna gömülü ovaryum izleri ya da ovaryum çizgileri bırakarak,doğumdan önce dejenere olur. Ovaryumlar 10.haftaya kadar ultrasonografik olarak ayırt edilmezler. Sölom epiteli çıkaklı ilkel cinsiyet kordonları erkeklerdeki kadar ovaryumlarda belirgin değildir, ancak bu kordonlar ovaryum medullasına kadar uzanarak ovaryumun medullasında rete ovarileri yaparlar. Daha sonra ilkel cinsiyet kordonları ve rete ovariler dejenere olarak ortadan kalkarlar. Ovaryumların gelişiminde erken fötal dönemde intraembriyonik sölom epitelinden köken alan 2.kordonlar( kortikal kordonlar) oluşur. Kortikal kordonlar ovaryumun yüzey epitelinden başlayarak gonadların mezodermine göç eder ve mezodermin korteksine kadar ilerlerler. Daha sonra primordiyal germ hücreleri bu kordonların içine göç ederler. Bu kordonların içinde ilkel primordial folikül hücreleri gözlenir.her ilkel primordial folikülün ortasında ilkel cinsiyet hücresi ve onu dışardan saran sölom epitelinden köken alan tek katlı yassı epitel bulunur. İlkel primordial foliküllerin içindeki cinsiyet hücresi(primer oosit) intraüterin yaşamın 7.ayından başlayarak doğuma kadar I.mayoz bölünmeye girer ve puberteye kadar birinci mayozun profaz evresinde bekler. Ovaryum folikülleri oluşurken,ovaryumun yüzey epiteliyle olan bağlantılarını kaybederler. Tunika albuginea denilen ince fibröz bir kapsül yüzey epiteliyle ovaryum korteksi arasında gelişir. Ultrasonografik olarak bir kız çocuğuna haftalarda bakıldığında erkek çocuğunun aksine tunika albugineanın çok ince olduğu gözlenir ve bu da önemli bir ayrımdır. Doğumdan sonra ovaryumları kuşatan epitel tek katlı yassı veya kübik gözlenir. Organın hilus bölgesinde bu epitel mezotelyumla devam eder. Mezonefroz gerilerken,ovaryum ondan ayrılır ve kendi mezenteri mezoveryumla asılıdır. Dişi Genital Boşaltma Yolları Ve Ek Bezlerinin Gelişmesi Ovaryuma sahip embriyolarda testesteron ve MİS eksikliğine bağlı olarak(müller inhibitör substans) paramezonefroz kanallarının gelişmeye başlar. Bu şekilde dış genital yollar dişiliğe doğru farklanmaya başlar. Bu dönemde ovaryumlar ise son konumları olan yöreye inerler.

5 Paramezonefroz kanallarının birleşmeyen kranial dikey ve yatay parçaları birleşerek uterus tüplerini(tuba uterına-fallop kanalları) meydana getirirler. Bu tüpler distal sonlarındaki infundibüler bölge ile karın boşluğuna açılırlar. Bu kanalların(paramazonefroz kanalları) kaudaldeki kısımları kaynaşarak uterovajinal taslağı (uterus ve vajinanın superiyor kısmını)meydana getirir. Uterusun Gelişimi Paramezonefroz kanalların kaudal dikey parçaları birleşerek uterus ve vaginanın superior kısmını oluşturur. Müller tüberkülünün oluşmasından kısa bir süre sonra iki kaudal kanalın birleşmesiyle oluşan dikey septum dejenere olur ve uterus boşluğu oluşur. Uterovaginal taslaktan,uterusun fundusu,korpusu,istmusu ve endometrial epitel ve bezleri gelişir. Endometriumun stroması ve miyometriumun kasları intraembriyonik splanknik mezodermden köken alır. Serviks epiteli ise uterovaginal taslağın alt kısmından gelişir. Temel yapı 1.trimesterin son döneminde meydana gelirken,uterusun farklı elemanlarının gelişimi ise 3. trimesterda olaylanır. Bezlerin ve kas tabakasının başlangıç oluşumu 2.trimesterda olaylanır. Servikste mukus salgılayan bezler,3.trimesterde dikkat çeker.bu bezlere mukus bezleri veya naboth bezleri denir. Vaginanın Gelişimi Uterovaginal kanalın üregenital sinüsle teması sonucu Müller tüberkülü oluşur. Müller tüberkülü endometriumun her iki yanında bir çift olmak üzere sinovaginal bulbus denilen çıkıntının meydana gelmesini indükler. Sinovaginal bulbuslar ürogenital sinüstan uterovaginal kanalın sonuna kadar uzanırlar. Kısa süre sonra bu bulbuslar birleşir,hızla büyür,içi dolu tek bir vajina plağını oluşturur. İntrauterin yaşamın 5.ayında plaktaki hücreler apoptozize bağlı olarak parçalanır,vagina lümeni oluşur,bu lümene yakın taraftan vajinanın bezlerden yoksun epiteli meydana gelir. Erişkin kadında vajina mukoza epiteli çok katlı nonkeratinize yassı olup yaklaşık mikron kalınlığındadır.bu epitel hücreleri az miktarda keratohiyalin içererir. Geç fötal döneme kadar vajina lümeni himen denilen bir zarla üregenital sinüs boşluğundan ayrılır. Himen vajinanın kaudal son parçasının genişlemesi sonucu üregenital sinüs duvarının invajinasyonuyla şekillenir. Perinatal devrede himenin üzerinde küçük delikler oluşur ve delinir. Genç kızlarda himen vajinanın girişinde ince bir mukoza katlantısı olarak kalır. Vajinanın fibromüsküler tabakası çevre intraembriyonik splankik mezodermden köken alır. Dişide üretradan çevre mezenşime doğru oluşan tomurcuklar üretral ve paraüretral bezleri oluştururlar. Üretral ve vestibüler bezlerin kanalları vajinanın vestibuluma açılır.

6 Vestibulumun her iki yanında birer adet major vestibüler bezleri (bartholin bezleri) bulunur. Bu bezlerde sıklıkla yangı gelişir ve son derece ağrılı kistler oluşur. Daha fazla sayıda olan minör vestibüler bezler dağınık olarak bulunur ; üretra ve klitoris çevresinde daha sıktır. Tüm vestibüler bezler mukus salgılar. ANOMALİ Hipospadias- üretral katlantıların füzyonu tamamlanamadığında, penisin alt yüzü boyunca anormal üretral açıklık olur. Epispadias-üretral meatus penis dorsalinde Genital tüberkül kranialde olması gerekirkenürogenital septumda gelişir. Kleinfelter sendromu 47 XXY karyotipi, cinsiyet farklanması Gonadal disgenesiz (Turner sendromu): 44 XO, seks karakterleri infertildir. Androjen duyarsızlık sendromu (AIS): Normal görünümlü dişi 46,XY kromozom kompleksi testis sahip dış genitaller dişi Mens görülmez Androjen reseptör mekanizma bozukluğu (A) Hipospadias. Anormal uretral açıklığın değişik lokalizasyonu. (B) Hipospadiaslı hasta. Uretra penisin ventraline açılmakta. (C) Mesane ektofisi ile birlikte EPİSPADİAS (yarık penis) Dış genital organ agenezi: Konjenital olarak penis ve klitori yokluğudur (Şekil-28) Genital tüberkül eksikliği, 7. Hafta esnasında ektoderm-mezoderm etkileşmemesi bu sonucu yapar. Uretra genellikleanusun yakınında perineum içine açılır Uterus Anomalileri Çeşitli uterus anomalileri (A) Normal uterus ve vajina (B) Uterus didelfis, duble vajina

7 (C) Duble uterus tek vajina (D) Uterus bikornat, (E) Uterus bikornat unikolis (F) Septalı uterus, (G) Unikornat uterus Vajina Atrezisi Vajina atrezisı, vagina plağının kanallanmaması sonucu olur. Vajina septumu oluşur ve yaklaşık 1/80,000 insidansı vardır. Septum orta ve superiyor kısmında olur. Vajina plağının inferiyor son kısmının eksikliği sonucu yırtıksız hymen durumu olur. Vajinal delikleri çeşitli boyutlarda ve sayıda olabilir. Erkek Genital Sistem Gelişimi sunum planı 1- GONADLARIN GELİŞİMİ 2- GENİTAL DUKTUSLARIN GELİŞİMİ 3- DIŞ GENİTAL YOLLARIN GELİŞİMİ Giriş Embriyonal dönemin erken evrelerinde her iki cinste de (erkek,dişi) gonadlar benzerdir. Bu döneme, seksüel gelişimin farklılaşmamış evresi denir. Gonadların Gelişimi Gonadlar 3 yerden köken alırlar: 1.İntraembriyonik sölom epiteli (mezotel,epitel) 2.Ara mezoderm (embriyonik bağ doku) 3.Epiblast kökenli primordial germ hücreleri (X ve Y) Farklanmamış Gonadların Farklanması Epiblast kökenli primordiyal germ hücreleri 3.haftada vitellus kesesine göç eder, 4. haftanın başında vitellus kesesinin endoderminde ilk kez primordial germ hücreleri gözlenir. 5.haftanın sonuna gelindiğinde embriyonun katlanmasıyla birlikte vitellus kesesindeki primordiyal germ hücreleri ameboid hareketlerle arka barsağın dorsal mezenteri boyunca farklılaşmamış gonadlara göç ederler. 5. haftada, mezonefrozun medialinde yer alan ara mezoderm kökenli ilkel gonadlar yer alır. İlkel gonadlara primordiyal germ hücreleri göç ederler. Bu göçle birlikte hem epitel hücrelerinde (intraembriyonik sölom) hem de ilkel gonadlardaki mezenşimde mitotik aktivite başlar. Epitel hücreleri önce parmak şeklini alır.

8 Bu parmak şeklindeki yapılar mezenşim içine doğru girerek kısa süre sonra farklılaşmamış gonadları oluşturur. 6.haftada primordial germ hücreleri sölom epitelinin invaginasyonuyla oluşan parmak şeklindeki ilkel gonad kordonlarına ulaşırlar. İlkel gonad kordonları erkeklerde testis kordonları(meduller kordonlar) oluşturur ve sertoli hücrelerine gelişir Dişilerde ise ilkel gonadların medullasındaki ilkel gonad kordonları dumura uğrar,önce rete ovary oluşturur sonra ortadan kalkarlar. Testislerin Gelişimi Testisler Y kromozomu taşıyan embriyolarda gelişir. Testislere Y kromozomunun ulaşmasıyla birlikte intraembriyonik sölom kökenli ilkel cinsiyet kordonları kalınlaşır ve testis veya medulla kordonları adını alır. Medulla kordonları yüzey epiteliyle bağlantılıdırlar. Medulla kordonları ilkel gonadların medullasına doğru ilerler. Medulla kordonlarından sertoli (sustentaküler yada destek hücresi) hücreleri gelişir. Ara mezodermin mezenşim hücrelerinden ise leydig (intersitisyel) hücreleri,kan damarları ve bağ dokusu gelişir. Medulla kordonlarının içi puberteye kadar testesterondan zengin sıvıyla doludur. İntrauterin yaşamın 12. haftasında kalın ve fibröz bir kapsül olan tunika albuginea gelişir. Bu şekilde medulla kordonları yüzey epiteli ile bağlantısını keser. Ultrasonografik olarak 12.haftada kalın tunika albuginea nın oluşması testislerin geliştiğini gösteren önemli bir kanıttır. Testisin hilus bölgesine yakın kalın olan testis kordonları incelip parçalanarak rete testisleri oluştururlar. 16.haftaya gelindiğinde geriye kalan testis kordonları birleşerek at nalı şeklindeki tubuli rektileri yaparlar. Puberteye kadar medullar kordonlar içi testesterondan zengin sıvıyla doludur. Pubertede medullar kordonlardaki sıvı drene olur ve lümen kazanırlar.

9 Bu şekilde medullar kordonlar seminifer tübül adını alırlar ve erkek boşaltım kanallarına açılırlar. Testis gelişimin tamamlamaya yakın yüzey epiteli yassılaşarak erginde testisin dış yüzünü döşeyen tek katlı mezotelyumu oluşturur. Fötal dönemde büyüyen testis gerileyen mezonefrozdan ayrılır ve mezorkiyum denilen kendi mezenteri ile asılı durur. Paramezonefroz (Müller)-Mezonefroz (Wolf ) Kanallarının Gelişimi Gelişimin 5-6.haftalarında hem dişi hem erkek embriyolar bir çift (wolf ve müller) genital kanallarına sahiptir. Erkekte mezonefroz (wolf) kanalları böbrek sistemi gelişirken oluşur. Dişide paramezonefroz(müller kanalı) intraembriyonik sölom epitelinin uzunluğuna invajinasyonuyla oluşur. Paramezonefroz kanalından Y şeklinde uterovajinal taslağı yada uterovajinal kanalı oluştururlar. Uterovajinal kanalın kaudal ucu üregenital sinüsün posterior duvarına değdiği yerde müller tüberkülünü oluşturur. Mezonefroz kanalının dişideki kalıntıları; A) Erkeklerde epididimis ve efferent kanalların karşılığı olan dişilerde mezonefroz kanalının kranial sonu,appendiks vezikuloza denilen bir kalıntı bırakabilir. Bu kalıntılar bir kanal ve birkaç tübül şeklinde olup dişilerde epoöforon olarak adlandırılır. Epoöforon uterusla ovaryum arasındaki mesovaryum bölgesinde yer alır. B) Erkeklerde duktus deferens ve duktus ejakulatoris karşılığı mezonefroz kanalına ait birkaç kalıntı dişilerde uterusa yakın rudimenter şeklide gözlenebilir. Bu kalıntılar uterus lateral duvarı boyunca veya vajina duvarında,uterusa ait broad ligamentleri arasında Graner kanalı olarak gözlenir. Graner kanalının kalıntılar genellikle tümöre dönüşmez ve bening yapıdadır. Eğer küçük bir kist şeklinde rahatsızlık veriyorsa ameliyatla çıkartılabilir. Paramezonefroz kanalları (müller kanalı) sölom epitelinin uzunluğuna invajinasyonu ile başlar. Kranialde huni benzeri bir yapı ile karın boşluğuna açılır. Kaudalde ise önce mezonefroz kanallarıyla birlikte paralel seyreder, mezonefroz kanalını önden çaprazlar ve kaudomedial yönde gelişimini sürdürür.

10 Uterovajinal kanalın kaudal ucu ürogenital sinusun posteriyor duvarına değdiği yerde müller tüberkülü oluşur. Erkeklerde paramezonefroz kanalının kalıntıları ; A) Paramezonefrozun kraniyal sonu apendiks veziküloza testis olarak kalabilir ve testisin süperiyoruna yapışıktır. B) Prostatik üretranın seminal colliculusuna açılan kese benzeri küçük prostatik utrikul gözlenir, bu da dişi vajinasının karşılığıdır. C) Prostatik üretranın posteriyor duvarında küçük bir kabartı şeklinde seminal colliculus gözlenebilir, bu da dişideki hymenin karşılığıdır. Erkek Genital Boşaltma Yollarının Gelişimi Erkekte dış genital organların gelişmesi için fötal testisler tarafından salgılanan testesteron ve sertoli hücrelerinden salgılanan MİS (Müller inhibe edici faktör) e ihtiyaç vardır. Plasentadan salgılanan HCG nin etkisiyle leydig hücrelerinden testesteron ve androstenedion salgılanır. Androstenedion ve testesteron penisin büyümesini,penil üretranın gelişmesini,skrotum şişkinliklerinin birleşmesini,prostat,seminer vezikül ve bulboüretral bezlerin gelişmesini sağlar. Buna karşın sertoli hücrelerinden salgılanan MİS ise Müller kanalının baskılanmasını sağlar. Duktuli efferentesin gelişimi Testislere yakın mezonefroz kanalının bir kısmı dejenere olur.geriye kalan bazı mezonefrik kanallar kalıcı epigenital tübülleri oluşturur.bu epigenital kanallar ise duktuli efferentesleri oluşturur.yaklaşık tanedir ve testis ile duktus epididimisi birbirine bağlar. Duktus epididimisin gelişimi Dejenere olmamış (parçalanmamış) geriye kalan mezonefroz kanalı duktuli efferenteslerle birleşir ve duktus epididimis oluşur. Duktus epididimis spermlerin depolandığı ve spermlerin büyük ölçüde hareket kazandığı yerdir. Epididimisin baş ve kuyruk olmak üzere iki önemli kısmı vardır. Duktus deferensin gelişimi Epididimis kuyruğundan seminal vezikül tomurcuğuna kadar mezonefroz kanalı kalın bir kas tabakası kazanır ve duktus deferensi oluşturur. Her duktus deferensin kaudal ucundan yanlara doğru çıkan tomurcuklar seminal vezikülü(glandula vezikuloza) oluştururlar. Seminal vezikülün salgısı sarı,yapışkan,fruktozdan zengin,hafif alkali yapıya sahiptir. Bu salgı globilin,askorbik asit ve prostoglandinleri içerir ve spermlerin beslenmesi için önemlidir. Duktus ejekulatoriusun gelişimi Seminal vezikül ile üretra arasındaki mezonefroz kanal parçasından duktus ejekulatorius gelişir. Prostatın gelişimi

11 Prostat üretranın prostatik bölümünden dışa doğru birçok endodermal tomurcuklarla gelişmeye başlar. Bu tomurcuklar çevre mezenşime doğru uzar ve onu saran mezenşim içine doğru büyür. Prostatın bez epiteli endoderm kökenlidir. Prostatı çevreleyen mezenşimden prostatın stroma ve kas tabakası gelişir. Prostat salgısı hafif asit ph a sahiptir.renksiz olup,sitrik asit ve asit fosfotaz içerir. Bundan başka semenin akışkanlığını sağlayan fibrolizin içerir. Semende bulunan asit fosfataz ve sitrik asit prostatın işlevinde klinik açıdan büyük önem taşır. Prostat kanserlerinde sitrik asit ve asit fosfotaz düzeyi kanda yüksektir. Kanda PSA ( prostat özgün antijen) serum seviyesinin yükselmesi ya da vertebral sırt ağrısıyla farkedilir. Uretranın prostatik kısmından türevlenip mezenşim içine büyüyen, çoklu endodermal bir uzantıdır Prostat epiteli bu endodermden farklanır ve mezenşimden farklanan stroma ile prostat düz kası ile ilişkidedir. Bulbouretral glandlar Uretranın spongi parçasından gelişen uzantılardır. Yapısındaki düz kas ve ve lifler bitişik mezenşimden farklılaşır. Bu glandların sekresiyonları semene katılır. Bulboüretral bezlerin gelişimi Bulboüretral bezler(cowper bezleri) üretranın süngerimsi (spongiyoz,penil) kısmında bir çift dışa doğru gelişen çıkıntılardan oluşmuş bezelye biçimindeki yapılardır. Bu bezlerin salgısı berrak,yapışkan ve mukus benzeri bir salgıdır. Bu salgı sialoprotein ve amino şekerlerden zengin olup, cinsel stimülasyon sırasında salgılanarak üretrayı kayganlaştırır. Erkek Dış Genital Organların Gelişimi A)Farklanmamış evre B)Farklanmış evre A)Farklanmamış evre: Gelişimin 3.haftasında mezenşim hücreleri kloaka etrafına göç eder ve kloaka katlantılarını oluşturur. Bu katlantılar kloakanın kranialinde birleşir ve genital çıkıntıyı oluşturur. Genital çıkıntı kısa sürede uzar ve fallusu oluşturur. 6.haftada kloaka membranı ürorektal septumla üregenital sinüs ve anorektal kanala ayrılır. 6.haftada kloaka membranına üregenital ve anal membranları ayrıldığında kloaka katlantıları;anterior olarak üretra ;posterior olarak anal katlantılara bölünürler. Aynı dönemde gelişen üretranın (üregenital katlantı) her iki yanında labioskrotal şişkinlikler denilen bir çift şişkinlik gelişir.bu şişkinlikler erkekte skrotum şikinlikleri, dişide ise labia majorları yapar. B)Farklanmış evre: Kranialdeki kloaka katlantılarının birleşmesiyle oluşan genital kabartının hızla büyümesi, fallusun üretra katlantılarını öne doğru beraberinde çekmesiyle farklanma başlar.

12 Bunun sonucunda fallus üretra yarığının lateral duvarını oluşturur.ürogenital yarık ise fallusun ventral yüzü boyunca uzanır. Ürogenital membran bir hafta içinde yırtılarak ürogenital deliği yapar.anal membranın yırtılmasıyla da anal delik oluşur. Lateralde yer alan üretra yarığı fallusun en son kısmı olan glans penise kadar uzayamaz. Ventral yüzeyde yer alan üretra katlantıları da bu arada birleşerek penil veya spongiyoz üretrayı yapar. İnguinal kanal oluşumu ve testis inişi. (A)7 haftalık, inmemiş testis. (B ve C) haf. Vajinal proses ve testisin inguinal kanaldan geçmeden önce. Vajinal proses abdominal fasiya tabakalarını taşır. (D) Frontal görünüş. (E) Yeni doğanda vajinal proses peritonal kavite ile ilişkisi. (F) 1 aylık bebekte vajinal prosesin obligasyonu ve fasiya tabakalaırın spermatik kordonu sarışı. Testisin inişi. (A) 8 haftalık, (B) 10 haftalık. Sölomik boşluğu döşeyen peritonun skrotal şikinlik içine doğru cep yapmasıyla vajinal uzantı (prosesus vajinalis) oluşur. (C) 28 haftalık, (D) doğumda, insan. (E) farede SEM gör. İnguinal kanal oluşumu ve testis inişi. (A)7 haftalık, inmemiş testis. (B ve C) 28 haf. Vajinal proses ve testisin inguinal kanaldan geçmeden önce. Vajinal proses abdominal fasiya tabakalarını taşır. (D) Frontal görünüş. (E) Yeni doğanda vajinal proses peritonal kavite ile ilişkisi. (F) 1 aylık bebekte vajinal prosesin obligasyonu ve fasiyanın spermatik kordonu sar. Yüzey ektodermi penisin orta çizgisi üzerinde birleşerek penil rafeyi oluşturur ve penis içinde endoderm ile döşeli penil üretyayı kapatır. Üretranın dışa açılan en son (distal) parçasının gelişimi 4.haftada başlar. Glans penisin tepesinden içeriye doğru önce bir ektodermal hücre kordonu oluşur.

13 Bu kordon penil üretyaya doğru uzayarak glandula üratyayı yapar. 12.haftada glans penisin periferinde içe doğru sirküler bir ektoderm büyümesi gözlenir. Bu da prepisyumu (sünnet derisi) oluşturur ve glans penisten ayrılır. Korpus spongiyozum penis ve korpus cavernozum penıs fallustaki mezenşimden gelişir. Fallustaki labioskrotal şişkinlikler birleşerek skrotumu oluşturur.bu şişkinliklerin birleşmiş olduğu yere skrotal rafe adını alır ve belirgin biçimde görülebilir. Ereksiyon Penisteki vasküler boşlukların (sinozoid) duvarlarındaki düz kaslar ile arterier kasların aldıkları sinirsel uyarılarla kontrol edilir. Parasempatik kaynaklı vazodilatör uyarılar ereksiyonu kontrol eder. En önemli iki kimyasal madde bu olayda görev alır. İlki nitrik oksit ;Beyin korteksi ve hipotalamus aracılığıyla oluşan ve medulla spinalisten aşağıya penisteki otonom sinirlere taşınan cinsel uyarı penisteki pudental sinirin en uç noktası olan dorsal sinirin dallarının nitrik oksit üretmesine sebep olur. Nitrik oksit molekülleri penisteki sinozoidleri kuşatan düz kas hücrelerinin gap junctionlardan geçerek hızlı bir şekilde yayılır. Böylece nitrik oksit molekülleri GTP(guanezin trifosfoat) den siklik guanozin monofosfat (c GMP) üretmek için guanilaz siklazı aktive eder. cgmp hücre içindeki depolama alanlarında kalsiyumun tutulumunu indükleyerek sinozoidleri kuşatan düz kas hücrelerini gevşetir. Böylece kalsiyum seviyesi düşer,bu da dorsal ve kavernöz arterlerden gelen hızlı arteriel kan akışı sonucu kavernöz sinozoidlerde kan birikmesine yol açar. (spongiyoz üretrada kan ise az birikir ve ereksiyona çok az miktarda katılır.) Kanla dolan sinozoidler kanı boşaltan küçük venlere bası yapar ve penis sertleşir ve ereksiyon gerçekleşir. Diğer kimyasal madde ise fosfodiesteraz enzimi; c GMP yi yıkmak ve ereksiyonu sonlandırmak için sempatik sinirsel uyarılarla fosfodiesteraz enzimi üretilir. Penis ereksiyon olmadığında kas gerginliği hem penil düz kasın içsel gerginliği hem de sempatik uyarılar tarafından dürtüklenen gerginliği sağlanır. Varikosel Tüm erkeklerin % 15 kadarında ve kısırlık sorunu ile başvuranların % 40'ında saptanan varikosel (testis damarlarında genişleme, varisleşme) en sık rastlanan ve mikrocerrahi ameliyat sonucu en başarılı sonuç alınan kısırlık sebebidir. Varikosel testislerde sıcaklık artışı ve toplardamardaki kanın organa geri akımı sonrası mikro dolaşımı etkileyerek sperm üretimini bozar; sayı, hareketlilik, yapı ve kromozomal yapıya etki sonucu dölleme kapasitesini olumsuz etkiler.