Türk-İslam Tarihi 2006 KPSS 2001 KMS 2002 KPSS 2008 KPSS 2003 KPSS 2005 KPSS 2004 KPSS 2007 KPSS 2009 KPSS 2012 KPSS 2010 KPSS 2011 KPSS TOPLAM

Transkript

1 Tarih Soru Dağılımı İlk Müslüman Türk devletleri ve Beylikleri 2001 KMS Türk-İslam Tarihi ĠLK MÜSLÜMAN-TÜRK DEVLETLERĠ TOPLAM Türk-Müslüman ilişkileri: Hz. Ömer döneminde Sasani Devleti nin yıkılması ile Türklerle komşu olundu Hz.Osman döneminde Hazar Türkleri ile savaşıldı Emeviler döneminde Türgişlerle şiddetli savaşalar yapıldı. Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur. Türklerin Ġslamiyet e hizmetleri hangi dönemde önem kazanmıģtır? A) Dört Halife Dönemi B) Emeviler C) Abbasiler D) Gazneliler E) Karahanlılar ( DMS) Cevap: C Talas SavaĢı 751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaģla birlikte Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya baģladılar. Karluklar Ġslamiyet i kabul eden ilk Türk boyudur. Türkler Arap devlet kademelerinde görev almaya baģlamıģtır. Kağıt, pusula, barut ve matbaa gibi Çin buluģları Müslümanlarca öğrenildi. Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri: Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması Cihan hâkimiyeti anlayışı ile Cihad anlayışı arasındaki benzerlik Sosyal yaşamın benzer özellikler göstermesi Türklerin Ġslamiyet e Hizmetleri: İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmiş ve halifeliğin devamını sağlamışlardır.(gazne, Selçuklu ve Osmanlı Devleti gibi) İslam uygarlığıyla Türk uygarlığını birleştirip, İslam uygarlığını geliştirdiler.(kervansaray, kümbet gibi) İslamiyet i, Anadolu, Balkanlar, Orta Avrupa ve Hindistan gibi bölgelere yaydılar. Orta Asya Mısır Hindistan Anadolu *Karahanlılar *B.Selçuklu *Harzemşahlar *Tolunoğulları *Akşitler *Eyyubiler *Memlükler *Gazneliler *Babürlüler ORTA ASYA DA KURULAN DEVLETLER *İlk Beylikler *And.Selçuklu *İkinci Beylikler *Osmanlı Devleti *Türkiye Cumh. Karahanlılar ( ) 840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu (Boylar Fedarasyonu) Başkentleri Balasagun ve Semerkant tır Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet i kabul ettiler Ġslamiyet i kabul eden ilk Türk devletidir. Türk Ġslam medeniyetinin temellerini atmıģlardır. Gazne Devleti ile ittifak yaparak Samanoğulları Devleti ni yıkmışlardır. Ülkeyi doğu-batı ayırarak yönetmişlerdir (Federal devlet/eski Türk geleneğinin devamı) Resmi dil olarak Türkçeyi (Hakani Lehçesi-Uygurca) kullanmışlardır.(karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır) Hükümdarları Han unvanını kullanmışlardır. İslamiyet i kabul etmeleri rağmen ulusal benliklerini korumuşlardır.(dili Türkçe, Hükümdarları Han unvanını kullanmışlardır, Federatif yönetim gibi) Karahanlı Devleti Örfi hukukun yanında Şer i hukukta uygulanmış ve ilk defa kadı ataması yapılmıştır.(hukukta birlik yoktur) Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir. Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır. Ribat adıyla ilk kervansarayları kurdular İlk Türk-İslam posta ve hastane teşkilatını kurdular İlk Türk-İslam mimari eserlerini vermişlerdir.(sahip Ata Türbesi) İlk Türk-İslam edebi eserlerini Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib Divan-ı Lugat-it Türk:Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi Atabetül Hakayık:Edip Ahmet Karahanlı Devleti nin Türk tarihi açısından en önemli özelliği aģağıdakilerden hangisidir? A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması B) Orta Asya da kurulmuş olması C) Adını kurulduğu yerden almamış olması D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması E) İlk Müslüman Türk devleti olması ( DMS) Cevap: E

2 Satuk Buğra Han, amcası Oğulcak Kadır Han devletin başındayken İslamiyet i benimsemiş, amcasından sonra hükümdar olunca da İslamiyet i resmî din olarak kabul etmiştir. Bu bilgiyle Karahanlılarda, I. Devleti yönetme yetkisinin hanedana ait olduğu, II. İslamiyet in Türkler arasında yayılmasının hızlandığı, III. Arapçanın resmî dil olarak kabul edildiği yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A )Yalnız I B)Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III (2012 LĠSANS) Cevap: D tarafından kendisine Doğunun ve batının hükümdarı ünvanı verilmiştir.bu durum; İslam dünyasının siyasi ve askeri liderliği Türklere geçmesine İslam dünyasında laik bir uygulama görülmesine etki etmiştir. Alp Arslan döneminde ( ) Ani Kalesi fethedilmştir 1071 yılında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır.bu savaşın kazanılması; Anadolu kapıları Türklere açılmasına Türkiye Tarihi başlamasına, Haçlı seferlerinin başlamasına Anadolu da ilk Türk beyliklerin kurulmasına etki etmiştir. Gazne Devleti ( ) 963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan ın Gazne şehrinde kurulmuşlardır. En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında yaşamıştır.bu dönemde; Hindistan a 17 sefer yaparak İslamiyet i Hindistan da yaymış, Kast sistemini zayıflatmışlardır. Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve Abbasi Halifesi tarafından Gazneli Mahmut a Sultan unvanı verilmiştir.(sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli Mahmut tur) 1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptığı Dandanakan savaşını kaybetmiştir. Gazne Devleti yıkılma sürecine girmiştir yılında Afganistan ın yerli halkı Gurlar tarafından yıkılmıştır. NOT: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.(tolunoğlu, İhşitler, Gazneliler ortak özellik)) İlk Türk-İslam imparatorluğudur. Devlet farklı ulusları İslam dini çatısı altında toplamışlardır. Saray ve ordu dili Türkçe iken yazışma dili Farsça ve bilim dili Arapçadır.(Etnik farklılık) Gulam sistemini kullanan ilk Türk devletidir. (Gulam sisteminin Osmanlı daki karşılığı devşirme veya kapıkulu dur.) Selçuklu Devletinin en ihtişamlı dönemi Melik Şah dönemidir.bu dönemde ( ); Devlet en geniş sınırlara ulaştı Devlet yönetiminde İranlıların etkisi artmıştır. Başkent İsfehan a taşınmıştır. Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (1077) Batınilik faaliyetleri artmıştır.(batınilik:hasan Sabbah tarafından İslam dünyasındaki Sünni egemenliğine son vermek amacıyla oluşturulan ve müritlerini haşşaş bağımlısı yapan terör grubudur) Celali takvimi oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır.(ömer Hayyam) Nizamiye Medresesi kurulmuştur. Nizamül Mülk ve Melik Şah ın batınıler tarafından öldürülmesiyle başlayan taht kavgaları dönemi Sencer in hükümdar olmasıyla sona ermişti 1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir yılında Türkmenlerin isyanı sonucunda devlet yıkılmıştır.(iranlıların devlet yönetimindeki etkinliğinin artmasına tepki) Büyük Selçuklu Devleti ( ) Selçuk Bey tarafından Cent merkez olarak kurulmuştur ve 1018 yıllarında Çağrı Bey Anadolu ya yurt edinme amacıyla keşif seferleri düzenlemişlerdir yılında Tuğrul Bey Nişabur u merkez yaparak adına para bastırmış hutbe okutmuştur.(bağımsızlık sembolü) 1040 yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler Horasan hâkimiyeti için Gaznelilerle Dandanakan savaşı nı yapmış ve kazanmıştır. Sonucunda Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir. Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur. Başkent Rey şehrine taşınmıştır yılında Bizans la Pasinler savaşı yapılmış ve kazanılmıştır Anadolu hâkimiyeti için Bizansla yapılan ilk savaştır yılında Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve halife Büyük Selçuklu Devleti nin Genel Özellikleri Selçuklu devlet ve idari teşkilatlanması diğer Türk-İslam devletleri ve Osmanlı Devleti tarafından örnek alınmıştır. Anadolu ya yerleşme amacıyla ilk keşif seferlerini düzenlemişlerdir. Anadolu nun kapılarını Türklere açmışlardır (Pasinler, Malazgirt savaşı) Anadolu da ilk feodal beyliklerin kurulmasını sağlamışlardır. İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir. Ülkeyi eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir.

3 Hanedan mensuplarının merkeze bağlı olarak devlet kurmalarına izin vermişlerdir.(türkiye, Irak, Suriye, Kirman Selçuklu Devleti gibi) Atabeylik sistemini kurmuşlardır. (Osmanlı daki Lala sistemidir. Zaman zaman iç karışıklığa neden olmuştur.) Nizamiye medreselerini açmışlardır. Bu dönemi NACĠ şeklinde kodlayabiliriz: Nizamiye Medreseleri Atabeylik Sistemi Celali Takvimi Ġkta Sistemi Anadolu da Kurulan Beylikler ve Devletler (Türkiye Tarihi 1071-?) Türkiye Tarihi kavramı içerisinde İlk Türk Beylikleri devri (Malazgirt savaşı sonrası) Anadolu Selçukluları devri ( ) II. Dönem Türk Beylikleri devri (Kösedağ savaşı sonrası)( ) Osmanlı İmparatorluğu devri ( ) Türkiye Cumhuriyeti Devleti devri (1921-?) yer alır. Büyük Selçuklu Devleti Anadolu ya yönelik; yıllarında Çağrı Bey yerleşme amacıyla keşif seferleri düzenlemiştir yılında Bizans la Pasinler savaşı yapılmış ve kazanılmıştır.(anadolu için Bizansla yapılan ilk savaştır) 1071 yılında Alp Aslan komutasında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır. NOT:Alp Aslan Anadolu nun fethini hızlandırmak amacıyla komutanlarına fethettiği toprakların yönetimini bırakmıştır. (Fethedilen ait toprak fethedene aittir) Bu durum; Anadolu da ilk Feodal beyliklerin kurulmasına Anadolu da Bizans etkinliğinin kırılmasına Bizans ın Avrupa dan yardım istemesine Büyük Selçuklu Devleti nin Anadolu daki otoritesinin zayıflasına etki etmiştir. Anadolu da Kurulan Ġlk Türk Beylikleri Saltuklular Erzurum merkezlidir. Anadolu da kurulan ilk beyliktir. Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır. Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir. Mengücekler Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir. DaniĢmentliler Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur. Anadolu da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır. Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar NOT: Anadolu daki ilk medrese sayılan Yağıbasan Medresesi DaniĢmentliler tarafından yapılmıģtır. Artuklular Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla mücadele etmişlerdir. Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf, Malabadi Köprüsü,Hatuniye Medresesi önemli eserleridir. Batman yakınındaki Hasankeyf te aģağıdakilerden hangisine ait eserler bulunmaktadır? A) Artukoğulları B) Germiyanoğulları C) Karamanoğulları D) Candaroğulları E) Aydınoğulları (2006/ Lisans) Cevap: A Batman daki Malabadi Köprüsü ve Mardin deki Hatuniye Medresesi, aşağıdaki Türk devletlerinden hangisinin egemenliği dönemine aittir? A) ArtuklularB) Mengücekliler C)Danişmentliler D) Saltuklular E)Anadolu Selçukluları (2012/ Lisans) Cevap: A Çaka Beyliği Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır. Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır. Anadolu Selçuklu Dönemi nde yaģamıģ ilk Türk denizcisi aģağıdakilerden hangisidir? A) ArtukBey B) Çağrı Bey C) Tutuş D) Süleymanşah E) Çaka Bey (2003/) Cevap: E Türk denizciliğinin Anadolu Selçuklu Dönemi ne kadar geliģmemesinde baģlıca etken aģağıdakilerden hangisidir? A) Devletin egemenlik anlayışı B) Ülke topraklarının coğrafi konumu C) Komşularının güçlü olması D) Devletin ekonomik yapısı E) Sınırlarının geniş olması (1999/DMS) Cevap: B Beyliklerin Özellikleri Anadolu nun Fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynadılar Bulundukları bölgeleri Haçlılar, Bizans, Gürcü ve Rumlarla savaşmışlardır. Anadolu yu bayındır hale getirmişlerdir. Anadolu Selçuklu Devleti tarafından ortadan kaldırılarak siyasi birlik sağlanmıştır.

4 Anadolu yu uluslar arası ticaret merkezi haline getirmişlerdir. Ahilik teşkilatı kurulmuştur. Ticarette sigorta sistemi uygulanmıştır. Anadolu nun bir çok noktasına kervansaraylar kurulmuştur. Alanya, Antalya, Sinop ve Suğdak ta limanla birlikte tersaneler kurulmuştur. Aşağıdaki devletlerden hangisi, Anadolu Selçuklu Devleti ile ilişki kurmuş olamaz? Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti ( ) A) İhşidiler B) Doğu Roma İmparatorluğu C) Harzemşahlar D) Memlûklar E) Eyyûbiler (2012/ Önlisans) Cevap: A 1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kurulmuştur. (İznik hem Anadolu Selçuklu Devletine hem Osmanlı ya başkentlik etmiştir.) Kuruluş sırasında Süleyman Şah; Büyük Selçuklu devleti hükümdarı Melik Şah tan izin Abbasi halifesinden menşur (onay) almıştır. I.Kılıç Aslan döneminde I.Haçlı seferine karşı verilen mücadelede başarılı olunamamış ve başkent İznik ten Konya ya taşınmıştır Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya da kontluklar kurulmuştur. Haçlı seferleri sonunda: Akdeniz limanları önem kazandı. Feodalite zayıfladı (Krallıklar güçlenmeye başladı) Kilisenin etkinliği azaldı Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler Avrupa ya taşındı. II. Kılıç Aslan döneminde Bizans la 1176 yılında Miryokefelon savaşı yapılmış ve kazanılmıştır. Anadolu nun Türk yurdu olması kesinleşti yılında Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup edilmiş bu durum Moğollarla sınır komşusu olunmasına etki etmiştir. Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ savaģını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir. Sonucunda; II. Dönem Türk beylikleri kurulmuş Anadolu sosyal ve ekonomik yönden zayıflamış Anadolu Selçuklu Devleti Moğol egemenliği altına girmiştir yılında II.Mesut döneminde devlet yıkılmıştır. Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri: Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk Birliğini sağlamışlardır Anadolu da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını sağlamışlardır. Anadolu yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara karşı korumuşlardır. Anadolu yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir. Ġkinci Dönem Türk Beylikleri 1243 Kösedağ savaşı sonrası kurulan beyliklerdir. Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kuruldu Karamanoğulları: Merkezi Koynadır. Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır. Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir. Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya dır. Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında kuruldu. Denizci bir beyliktir. Osmanlı ya katılan ilk beyliktir. Donanması Osmanlının ilk donanmasını oluşturmuştur. Hamitoğulları: Antalya civarında MenteĢeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında Saruhanoğulları: Manisa da Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında Dulkadiroğulları: Maraş, Elbistan çevresinde kuruldu. Osmanlıya son katılan beyliktir (1515 Turnadağ Savaşı) Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu. Karakoyunlular:Doğu Anadolu da kurulmuştur. Azerbaycan ı Türkleştirdiler. Akkoyunlular: Diyarbakır da kurulmuştur. Ġkinci Beyliklerin Özellikleri: Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular. Batı Anadolu da Türkmen nüfusun artmasında rol oynadılar Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular Anadolu yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle donatıp bayındır hale getirdiler Ankara Savaşı (1402) ndan sonra tekrar kurulmuşlardır Osmanlı Devleti tarafından son verilmişlerdir. MISIR DA KURULAN TÜRK DEVLETLERĠ

5 Tolunoğulları ( ) 868 yılında Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır da kuruldu Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin öncüsü olmuşlardır. Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır. Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli eserleridir. Mısır ı bayındır hale getirerek Mısır a altın çağını yaşatmışlardır.(köprüler, bentler, su kanalları gibi) Ticaret yolları üzerinde kurulmaları ticaretin gelişmesine etki etmiştir. Müslümanlığı yaymak amacıyla bazı tarikatlar kurdular. (A. Yesevi) Babürlüler ( ) Hindistan da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır Taç Mahal (mimarın adı ısa) ve Babürname en önemli eserleridir yılında Hindistan kaynaklarına sahip olmak isteyen İngilizler tarafından yıkılmıştır. AkĢitler/ĠhĢitler ( ) 935 yılında Muhammed bin Toguç tarafından Mısır da kuruldu. Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir. Tolunoğlu Devleti kadar etkili olmamıştır. NOT: Tolunoğlu ve İhşit Devletlerinin yıkılmalarının nedeni yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur. Eyyubiler ( ) Selahattin Eyyubi tarafından Mısır da kurulmuştur yılında Hittin savaşı ile Haçlıları yenerek Kudüs ü Haçlılardan geri almıştır. Kudüs çevresine hakim olan ilk Türk-İslam devletidir. Memlükler ( ) 1250 yılında Ay Beg tarafından Eyyubi Devleti ne son vererek kurulmuştur. Memluklularda her Emir in (Komutan) Hükümdar olma hakkı vardır Kut anlayışı uygulanmamıştır (Veraset sistemini farklı kullanan ilk Türk devletidir) Taht kavgası fazladır Abbasi halifesini himaye ederek halifeliğin devamını sağlamışlardır.(memlük hükümdarları halife ünvanını kullanmamışlardır) Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını korumuşlardır. (Eyyubi, Memlük, Selçuklu ortak özellik) Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup etmişlerdir. Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdir Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır. Halifelik Osmanlı devletine Memluklardan geçmiştir. DĠĞER TÜRK-ĠSLAM DEVLETLERĠ HarzemĢahlar ( ) Atsız ın oğlu İl-Arslan tarafından Harzem de bağımsızlığını ilan ederek bu bölgede büyük bir devlet haline gelmiştir. Moğollarla mücadele etmişse de başarılı olamamıştır yılında Celaleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu devletine ait toprakları ele geçirmek amacıyla yaptığı Yass-ı Çemen Savaşında yenildi yılında Celaleddin in ölümüyle devlet yıkıldı. (1231) Cengiz/Moğol Ġmparatorluğu ( ) Cengiz Han tarafından Karakurum merkez olarak kurulmuştur. Cengiz Han kısa sürede Anadolu dan Mısır a kadar olan topraklara hakim olmuştur. Hakim oldukları bölgelerde büyük yıkımlar meydana gelmiştir. Moğol devlet kademelerinde Uygur Türkleri görev alarak Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır. Cengiz Han ın ölümüyle Moğol devleti parçalanmıştır. Çin de Kubilay Hanlığı (Hırıstiyan) Türkistan da Çağatay Hanlığı (İslamiyet) Kafkaslarda Altınorda Devleti (İslamiyet) İran ve Anadolu da İlhanlı Devleti (İslamiyet) Kurulmuştur. Moğol-Ġlhanlı devleti 1243 yılında Anadolu Selçuklu Devleti ile kösedağ savaşını yapmış kazanarak Anadolu Selçuklu devletini egemenlik altına almıştır yılında Bağdat a girerek Abbasi devletine son vermiştir. Memlüklü devleti ile yaptığı Aynı Calut ve Elbistan savaşlarını kaybederek ilerleyişi durdurulmuştur. NOT:Moğollar Anadolu da siyasi birliğin bozulmasına neden olurken Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu ya gelmesi nedeniyle Anadolu nun Türkleşmesini hızlandırmışlardır. Cengiz Han ın torunu Hülagu tarafından İran da kurulan ve 1258 yılında Bağdat ı alarak Abbasi Devleti ne son veren devlet aşağıdakilerden hangisidir? A) İlhanlı Devleti B) Timur Devleti C) Altın Orda Devleti D) Çağatay Devleti E) Memluk Devleti (2011 ) Cevap: A Timur Devleti ( ) Timur tarafından Belh merkez olarak kurulmuştur Moğolların devamı olduğunu iddia etmiştir. Altın Orda Devleti ni yıkmaları Rusların güçlenmesine etki etmiştir. Osmanlı Devleti ile 1402 yılında yaptığı Ankara savaşını kazanmış ve Osmanlı Devleti nin fetret dönemi yaşamasına etki etmiştir. Timur Devleti nde bilim ve edebiyat gelişmiştir. Muhakemetü l-lügateyn (İki dilin karşılaştırılması) Ali Şir Nevai tarafından Türkçenin Farsçaya olan üstünlüğünü kanıtlamak için yazılmıştır.

6 Timur un torunu Uluğ Bey, Semerkant ta rasathaneler kurmuş ve astronomi alanında önemli eserler vermiştir. Ali Kuşçu da bu dönemin bir diğer önemli bilim adamıdır. * Devletlerin kurucuları Kpss sorusu olarak karşımıza çıkıyor: Kubilay Hanlığı: Kubilay (İslamlaşmamış, Türkleşmemiş) Çağatay Hanlığı: Çağatay Altınorda: Batuhan İlhanlılar: Hülagu Devlet Yönetimi Türk Ġslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir. (Memlüklü Devleti hariç) Hükümdarlar Sultan, Şah, keykubat gibi unvanları kullanmaya başlamışlardır (kültürel etkileşim) Büyük ve Anadolu Selçuklu Devleti İran kültürünün etkisinde kalmıştır Karahanlı Devleti milli benliklerini koruduklarından Han ünvanını kullanmışlardır. Hükümdar çocuklarına Melik ismi verilmiştir hükümdar çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. (Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir) NOT:Atabeyler merkezi otoritenin zayıf olduğu dönemde Meliklerin kışkırtmalarıyla bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Hükümdarların hükümdarlıklarını halifeye onaylatma kuralı işletmişlerdir.(siyasi otoritelerini dini yönden güçlendirmek istemişlerdir) Hükümdarlık sembolleri; Unvan ve lakaplar, para (sikke), tuğra, sancak, nevbet (bando - davul), otağ, saray, taht, taç, hutbe, tuğ, sikke (para), yüzüktür. Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir (Gazneliler, Selçuklu Devleti) Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak atadıkları şehzadelerin yanına Atabey unvanı olan kişiler de verirlerdi. Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden hangisidir? A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek B) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak C) Eyalet güvenliğini sağlamak D) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek E) Orduyu güçlendirmek (1999/DMS) Cevap: D Selçuklularda erkek hanedan üyelerinin, yanlarına bilgili devlet görevlileri verilerek eyalet veya vilayetlere yönetici olarak gönderilmeleri aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Devlet yönetiminde deneyim kazanılmasına önem verildiğinin B) Yönetim birimlerinin sayıca az olduğunun C) Askerliğe önem verildiğinin D) Merkezi otoritenin korunmak istendiğinin E) Yerleşik hayata geçişin hızlandırılmak istendiğinin (2006 /Ortaöğretim) Cevap: A Türk - İslam devletlerinde merkez ile taşra arasındaki iletişimi sağlamak için posta teşkilatı kurulmuştur. (ilk kez Karahanlılar da görülmüştür) Selçukluları, yönetimde kolaylık sağlamak amacıyla ülkeyi idari birimlere ayırmışlardır. Subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller Meliklerin yönettiği iller ve Uç Beylerinin idaresindeki illerdir. Hükümdara yardımcı olunması amacıyla vezirlik makamı oluşturulmuştur (İran kültürünün etkisi) Devlet işleri Divan-ı Saltanat (Divan-ı Ali) denilen büyük divanda görüşülürdü.(kurultay ın yerine Divan teşkilatı gelmiştir. Ancak divan sadece danışma organıdır) Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır. Aşağıdaki Türk - İslam Devletleri nden hangisinde, hükümdar din işlerini halifeye bırakarak devlet işlerini ise tümüyle kendi üzerine alarak laik bir uygulama başlatmıştır? A) Osmanlılar B) Gazneliler C) Karahanlılar D) Memlûklar E) Selçuklular (1999/DMS) Cevap: E Selçuklularda, I. hükümdarın Tanrı adına insanları yönetmekle görevli olması, II. ülkenin, hanedan üyelerinin ortak malı sayılması, III. din işlerinin halifeye, dünya işlerinin sultana ait olması durumlarından hangilerinin taht kavgalarına neden olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III ( ) Cevap: B Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı. Ġstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı. Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı. ĠĢraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti. ĠnĢa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı. Divanin üyeleri ise; Müstevfi: Maliyeci (Osmanlıda Defterdar) Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı (Nişancı) Tuğracı: Yazışma işleri (Nişancı) MüĢrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında devletin bütün işlerinin denetiminde

7 Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi. (Yeniçeri Ağası) Kadı leģker: Askeri davalara bakar. (Kazasker) Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat kararlarında bağımsız olabilmesi için divana dâhil edilmezdi. (Kazasker) Örfi Kadı diyebiliriz. Kadı l Kudat: Şer i Kadı Muhtesip Belediye işlerine bakar, çarşı ve pazarda fiyat denetimi yapar SubaĢı: Taşrada asayişi sağlardı AĢağıdakilerden hangisi, Türk-Ġslam devletlerinde pazarlarda fiyatları, tartı ve ölçü aletlerini, üretilen ve satılan malların kalitesini denetleyen görevlidir? A) Ulak B) Silahtar C) İğdişbaşı D) Muhtesip E) Câmedâr (2011 ) Cevap: D Ordu Türk İslam devletleri eski Türk devletlerindeki askeri özelliklerini devam ettirdikleri gibi bunu geliştirmişlerdir. Türkler diğer devletlerde özellikle askeri kademelerde görev almışlardır. Türk İslam devletlerinin orduları genellikle esirlerden oluşturulan Gulamlar (savaş esirleri), Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerlerinden oluşmaktadır. Karahanlı Ordusu: Ordunun temeli Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluşmaktaydı. Saray muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerler. Hassa ordusu: küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu Hükümdar ve sarayı korurlardır. (Osmanlıda Devşirme) Hanedan üyeleri ve devlet adamlarına ait birlikler. Karahanlılarda Hassa Ordusu küçük yaşta esir edilen veya para ile satın alınan gençlerden oluşturulurdu. Hassa ordusunun oluģturulma biçiminin Osmanlılarda aģağıdakilerden hangisinde temel olduğu savunulabilir? A) İltizam sistemine B) Tımar sistemine C) Devşirme sistemine D) Eyalet sistemine E) Merkezi devlet sistemine ( DMS) Cevap: C Gaznelilerde Ordu: Gulamlar (Savaş esirleri) (ilk kez oluşturulmuştur) Eyalet askerleri, Ücretli askerler Gönüllü birliklerden oluşuyordu. Selçuklu Ordusu: Devrin en büyük ve güçlü ordusu idi. Merkez Ordusu Gulaman-ı Saray (Saray Muhafızları): Savaşlarda alınan esirlerden oluşmaktaydı. Sarayda eğitilerek yetiştiriliyordu. Maaşlıdır ve doğrudan doğruya hükümdarlara bağlıdır.(osmanlı devletinde Devşirme sistemi/kapıkulu ordusu/yeniçeri ordusu) Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından toplanan atlı askerlerdir. Sultana bağlıdırlar ve ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu. Meliklerin, askeri idarecilerin ve diğer idarecilerin kuvvetleri Bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri Türkmenler: Türkmenler sınır bölgelerine yerleştirilerek hem sınırları korumuşlar hem de savaşlara katılmışlardır. Ġkta Askerleri (Sipahiler): İktalarda yetiştirilen atlı askerlerdir. Bu askeri düzen Nizam-ül Mülk tarafından yapılmıştır (Osmanlı Devletinde Eyalet ordusudur) Askeri birliklere Subaşı denen komutanlar kumanda etmektedir. En yaygın silahları Ok ve Yay idi ayrıca süngü, mızrak, kavgı, kılıç, balta nacak, hançer, topuz, zırh ve kalkan kullandıkları diğer silahlardır. Askeri bandoya Tuğ adı verilmekteydi (Osmanlıda Mehter idi) Eyyubilerin güçlü kara ve deniz orduları vardı. Temeli Kıpçak Türkleri ve Kafkas Türklerinden oluşmaktaydı. Memluklarda ordu tamamen Türklerden oluşuyordu. Başarılı komutanlar hükümdarlığa kadar yükselebiliyorlardı. Harzemşahlarda ordu hassa askerleri ve Tımarlı Sipahilerden oluşuyordu. Donanma Tolunoğulları, İhşitler, Eyyubi, Memlüklü ve Anadolu Selçuklu devletlerinde gelişmiştir Anadolu Selçuklularında, Büyük Selçuklu Devletinden farklı olmak Antalya, Alanya, Sinop ve Samsun da tersaneler inşa etmiş ve donanmalar kurmuştur. Donanma komutanlarına Reis ül-bahr veya Melikü s- Sevahil denirdi (Deniz Kuvvetleri Komutanı). NOT: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur. AĢağıdaki Türk devletlerinden hangisi donanmaya önem vermiģ ve tersaneler kurmuģtur? A) Büyük Selçuklular B) Anadolu Selçukluları C) Karahanlılar D) Gazneliler E) Harzemşahlar (2010- Önlisans) Cevap: B Hukuk İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk şer i ve örf i olmak üzere ikiye ayrılıyordu.(hukuk birliği yoktur.) (TC. Medeni kanunla hukuk birliğini sağlamıştır.) Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk İslam topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.

8 Kadıy-ı Lesker (Kazasker) ordu içindeki anlaşmazlıklara bakardı. ġer i Yargı Sistemi Davalara kadılar bakardı. Başkadıya kadılar kadısı unvanlı Kadi l Kudat denirdi Başkadıyı Sultan atardı. Kadılar, dini, ölüm, miras, boşanma, hayır işleri, nafaka ve noterlik davalarına bakarlardı. Örfi Yargı Sistemi Düzeni bozanların ve kanunlara uymayanların davalarına bakardı. Örf i hukuk vergilere, askeri teşkilata, ikta sahiplerinin hak ve görevleri ile ticaret hayatına ait konulara bakarlardı. Mahkemelerin başında Emir-i Dad (Adalet Başkanı) bulunurdu. Divan-ı Mezalim de ağır siyasi suçların davaları görüşülürdü. Sosyal ve Ġktisadi Hayat İslamiyet in kabulüyle birlikte Türklerin çoğunluğu yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk (reaya) toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir. Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep farkı gözetilmemiştir (Hoşgörü). İslamiyet ten önce göçebe yaşamın etkisiyle oluşmayan sınıf kavramı islamiyetin kabulüyle dinin etkisiyle oluşmamıştır. Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.(sosyal Devlet) Ekonomiyi tarım, hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur. yapmışlardır.(karahanlı Devleti Ribat adını vermiştir) Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türk İslam devletlerinde Ahilik şeklini almıştır.(osmanlıda Lonca teşkilatıdır) Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu ayakta tutmuştur Ahilik Teşkilatının Görevleri Gayri Müslimlere karşı Müslüman esnafın ticaret alanında gelişmesini amaçlamıştır. Aynı meslekten olan üyeler arasında dayanışmayı sağlamıştır,devletle esnaf arasındaki ilişkileri düzenlemektir. Üretimde kalite ve standardı yükseltmek ve denetlemek, sosyal adaleti sağlamak, Fiyatları kontrol altında tutmak, AĢağıdakilerden hangisi Ahi topluluğu olarak örgütlenmiģtir? A) Esnaf B) Kadı C) Müderris D) Sipahi E) Melik (1999/DMS) Cevap: A Anadolu Selçuklu Devleti nde Ģehirlerin ekonomik hayatında önemli yere sahip olan teģkilatlanma aģağıdakilerden hangisidir? A) Ayanlar B) Ahiler C) Ulema D) Memurlar E) Kapıkulu Askerleri (1999/DMS) Cevap: B İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk İslam toplulukları ekonomik güçlerini artırmışlar ticareti geliştirmek amacıyla kervansaraylar Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari politika ile Anadolu yu kıtalar arası transit ticaret merkezi haline getirdiler.ticareti geliştirmek için; Tüccarların ücretsiz olarak konaklayabilmeleri için ticaret yolları üzerinde kervansaraylar yapmışlardır. Yabancılardan düşük gümrük vergisi almışlardır. Tüccarların mallarına devlet garantisi koymuşlardır Ticari amaçlı fetihler yapmışlardır (Sinop, Antalya, Suğdak, Alanya nın fethi gibi). Çeşitli devletlerle ticaret antlaşmaları imzalamışlardır. Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir. Üretim küçük el tezgâhlarında yapılıyordu. Bunun yanında boyahanelerde kurulmuştur. Madenlerde genelde Ermeniler ve Rumlar çalışıyordu. Devletin gelirleri arasında ÖĢür: Müslüman çiftçilerden alınan ürün vergisi, Haraç: Hıristiyan çiftçilerden alınan ürün vergisi Cizye: Gayrimüslim erkeklerden alınan korunma vergisi, Ağnam: Hayvan vergisi, Bac:Pazar yeri vergisi, liman, gümrük, maden, tuzla, orman gelirleri, ganimet ve hediyeler de devletin önemli gelir kaynakları arasındaydı. Anadolu Selçuklu da iki türlü hazine vardır; Hazine-i Amire: Devlet hazinesi, Hazine-i Hassa: Hükümdarın şahsına ait hazine. Toprak Ülke toprakları temelde hanedan üyelerinin ortak malı oladuğu anlayışı geçerli olup bu durum özel mülkiyet kavramının gelişmesini engellemiştir. Halkın otlak, yaylak, orman gibi ortak kullanım alanları devlete aittir.r Toprak kullanım şekline göre dörde ayrılır Has Toprak İkta Toprak Toprak Mülk Toprağı (Şahıslara ait) Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine ayrılan topraklardır. Ġkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı olarak komutanlara devlet adamlarına verilen topraklardır. (Osmanlıda Dirlik sistemidir) Vakıf Toprağı (Hayır kurumlaına ait) İkta sisteminin kökeni Hz. Ömer zamanına kadar dayanmakla birlikte asıl şeklini B. Selçuklu veziri Nizamül Mülk vermiştir İkta sisteminin özellikleri: İkta sahibi görevde kaldığı sürece bu topraktan yararlanır. İktalar rütbe ve derecelere göre verilmiştir

9 İkta sahibinin halkı yargılama yetkisi yoktur (ortaçağ avrupasındaki derebeylikten farkı) İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuştur. Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır. Ülke bayındır hale getirilmiştir. Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.(miras olarak bırakabilir) Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak amaçlıdır.(devlet tarafından el konulamaz ancak denetimi yapılır) Türk-İslam Devletleri nde reaya; I. Otlak, II. Yaylak, III. Bahçe, IV. Orman, alanlarından hangilerine sahip olup mülk edinebilmişlerdir? D) I ve II E) III ve IV (1999/DMS) Cevap: C AĢağıdakilerden hangisi Türk - Ġslam devletlerinde görülen toprak yönetimi ile ilgili bir kavram değildir? A) İkta B) Has C) Zeamet D) Ulak E) Yurtluk ( ) Cevap: D Ġkta nedir? A) Selçuklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri B) Selçuklularda toprakların vergi gelirlerine göre bölümlere ayrılması C) Türk devletlerinde sosyal hayatı düzenleyen kurallar D) Türk İslam devletlerinde hukuk sistemi E) Türk İslam sanatında bir tür (2006/ Ortaöğretim) Cevap: B Ġslam hukukuna göre, herhangi bir kiģinin mülklerinin veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz olarak kullanılması sistemi aģağıdakilerden hangisidir? A) İltizam B) Dirlik C) Vakıf D) Devşirme E) Öşür ( / Lisans) Cevap: C Dil-Edebiyat Türk-İslam devletlerinin kullandıkları dil hakim oldukları bölgenin etnik (ırk) yapısına göre farklılık göstermektedir. Karahanlıların resmi dili Türkçe (Hakani lehçesi/uygurca) Gaznelilerde Saray ve ordu dili Türkçe, Resmi dili Arapça ve Farsça bilim dili Arapçadır. Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe Resmi dili Farsça bilim dili Arapçadır Memlük devletinde resmi dil Türkçedir NOT: Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanılması Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır İran da kurulan devletlerin hükümdarları Fars edebiyatının gelişmesine katkıda bulundular. Türklerin İslamiyet i kabulleriyle edebiyatı ortaya çıkmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti resmi dil ve edebiyat dili olarak Farsça yı, bilim dili olarak Arapça, Saray ve orduda ise Türkçe konuşulmaktaydı.(iran Kültürürün etkisi) Anadolu Selçuklu Devleti nde edebi dil Farsça, bilim dili Arapçadır. Saray, ordu ve halk ise Türkçe konuşurdu. Bu durum, aģağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Ülkede çok sayıda etnik grup bulunduğunun B) Türkçede Farsça sözcüklerin Arapça sözcüklerden daha fazla olduğunun C) Yönetim-halk kopukluğunun olduğunun D) Bilimsel çalışmaların hız kazandığının E) Türkçenin yaygın olarak kullanıldığının (2000/DMS) Cevap: C Karamanoğlu Mehmet Bey 1277 yılında her yerde Türkçe konuşulmasına yönelik fermanyayınlamış böylece Türkçe Anadolu da ilk defa resmi dil olarak kabul edilmiş oldu. I. Samanoğulları, II. Karamanoğulları, III. Büyük Selçuklular, Yukarıdaki devletlerden hangilerinin resmî dili Türkçeydi? D) I ve II E) II ve III (2007/) Cevap: B Türk-İslam edebiyatının sözlü eserleri Satuk Buğra Han Destanı ve Cengizname dir. Yazılı edebiyat: Kutadgu Bilig: (Yusuf Has Hacib) İlk Türkçe Siyasetname Uygur Albesiyle yazıldı. (Karahanlılar Dönemi) İdeal devletin nasıl olması gerektiğini anlatır. Divan-ı Lügat it Türk: (Kaşgarlı Mahmut) Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazıldı. (Karahanlılar Dönemi) Divan-ı Hikmet: (Ahmet Yesevi) Dini ve Ahlaki öğütler Türk tasavvuf edebiyatının ilk örneğidir). Karahanlılar döneminde yazılmıştır.

10 Atabetü l Hakayık: (Edip Ahmet) 12. yüzyılda Uygur alfabesi ve Hakaniye Lehçesi yle yazılmıştır. Ahlak yönü ağır basan eğitici ve öğretici bir eserdir. Karahanlılar dönemine aittir. Siyasetname: (Nizam ül Mülk) Devlet Yönetimi hakkında bilgi verir Selçuklu Dönemine aittir. II. Bağdat ta Nizamiye Medreseleri nin kurulması, III. Medreselerde din bilimlerinin yanında pozitif bilimlerin de okutulması, IV. Yeni bir takvimin düzenlenmesi, geliģmelerinden hangisi sosyal hayatı olumlu yönde etkilemiģtir? A) Yalnız IV B) I ve II C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV (2000 DMS) Cevap: D Nizam ül-mülk ün Siyasetname adlı eserinin Türk Ġslam Tarihi ndeki öneminin, I. Yazarının Selçuklu devlet yönetiminde söz sahibi olması, II. Devlet yönetimine ilişkin bilgiler vermesi, III. Türklerin İslamiyet i kabulünden sonra kendi türünde yazılan ilk eser olması durumlarının hangilerinden kaynaklandığı savunulabilir? D) I ve II E) I, II ve III (2010/ Önlisans) Cevap: D AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi ne aittir? A) Nizamiye Medresesi B) Karatay Medresesi C) Çinili Köşk D) Muradiye Camisi E) İshak Paşa Sarayı (2008 /Önlisans) Cevap: A Anadolu da Halk, Tasavvuf ve Divan edebiyatı gelişmiştir; Halk Edebiyatı, Battalname, Danişmentname, Garipname (Aşık Paşa) Nasrettin Hoca Fıkraları gibi eserler görülür Tasavvuf Edebiyatı, Mevlana: Mesnevi, Divan-ı Kebir, FihiMafih, Yunus Emre: Divan, Risaletü nnushiyye Hacı Bektaş-i Veli:Makalat, gibi eserler görülür Divan Edebiyatı Hoca Dehhani: Selçuklu Şehnamesi), GermiyanlıAhmedi: Divan, İskendernamegibi eserler görülür Bilim Eğitim faaliyetleri dini ve pozitif bilimlerin bir arada okutulduğu medreselerde yapılmaktadır. Türk-İslam devletlerinde ilk medrese eğitimi öğrenciye burs verme geleneği Karahanlı devleti ile başlamıştır.bu sayede; Toplumdaki yıkıcı faaliyetleri önleme Eğitimi yaygınlaştırmayı Yönetici ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır. Selçuklu Devleti nde yapılan Nizamiye Medresesi dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir. Selçuklularda, medrese yapımına önem verilmesinde, I. İslam Dünyası nda din bilginlerine gereksinim duyulması, II. Genişleyen devlet yönetiminde görev alacak kişilere gerek duyulması, III. Eğitim ve öğretime önem verilmesi durumlarından hangileri etkili olmuģtur? D) II ve III E) I, II ve III (2010/ Ortaöğretim) Cevap: E Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak niteliktedir. Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhyiddin Arabî, Hacı BektaĢi Veli, Yunus Emre bu dönemde Anadolu ya gelmişlerdir. Müslüman Türk devletlerinde hükümdarlar bilginleri korumuşlar ve desteklemeleri ile pek çok bilgin ve filozof yetişmiştir. Türk-İslam topluluklarında müspet (pozitif) ilim Farabi ile başlar. Farabi (Muallimi Sani/ Alfarabyus) İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun kurucusudur İhsanü l ulûm (ilimlerin tasnifi),el medıne-tul fazıla (Devlet başkanlarının vasıfları) gibi eserler vermiştir. Farabi, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Psikoloji ve Siyaset alanında 160 eser vermiştir Türk-Ġslam dünyasında pozitif bilimler aģağıda verilen bilim adamlarından hangisi ile baģlamıģtır? A) Vasiti B) İbn Heysem C) Farabî D) Ömer Hayyam E) İbn Rüşd (2002/) Cevap: C Muallim-i Sani unvanıyla bilinen, eserleri Batı dillerine çevrilerek Avrupa bilim dünyasını etkileyen bilgin aģağıdakilerden hangisidir? A) Farabi B) Gazali C) Harezmi D) Cüveyni E) Biruni (2010/ Ortaöğretim) Cevap: A Ġbn-i Sina ( Avicenna) İslam filozoflarının reisidir. El Kanun ı fit Tıb (Tıbbın Kanunu) önemli eseridir. Eserleri avrupada tıp kitabı olarak okutulmuştur. Büyük Selçuklu Sultanı MelikĢah Dönemi nde; I. Yeni bir mezhep olan Batıniler in vezir Nizam ül-mülk ü öldürmeleri, Gazali Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan tasavvufçu olmuştur

11 Önemli eseri İhya-yı Ulum-ud din (Din ilimlerinin yeniden ihyası) dir Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır. Nizamiye Medreseleri nde müderrislik yapmıştır. Ġbn-i RüĢd (Averreos) Felsefe, tıp ve astronomi alanında çalışmalarda bulunmuştur. Avrupa da Rönesans ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin yıkılmasına neden olmuştur Endülüs Emevileri ndendir. Mimari, Hat (güzel yazı), Minyatür (çizgi resim sanatı), Çinicilik, Tezhip (yazı ve kitap süsleme sanatı), Ebru (desen sanatı), NakkaĢlık (yazı ve taş işleme sanatı), Kakmacılık (kabartma sanatı), Oymacılık (el oyması ve işlemeciliği), Mücellitlik (kitap ciltleme sanatı), Fresko (yaş alçı üzerine yapılan resim) gibi sanatların gelişmesini sağlamıştır. Uluğ Bey: Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Zici adlı eseri çok ünlüdür. Semerkand da rasathane açmıştır. Ömer Hayyam: Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır. Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır. Rubaileri ile ünlüdür. Ali ġîr Nevai: Timur Devleti zamanında yaşamıştır. Çağatay Türkçesi nin en büyük şairi olarak bilinmektedir. Türkçe nin Farsça dan daha zengin olduğunu göstermek için Muhakemet ül Lügateyn isimli eseri yazmıştır. Harezmi: Sıfırı bulmuştur. Biruni: Dünya nın yuvarlak olduğunu söylemiştir. Enlem boylam hesaplamaları yapmıştır. Sanat Türk - İslam Devletleri nde sanat, İslam dinine göre şekillenmiştir. Türkler İslam mimarisine kervansaray, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı mezar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe gibi kavramları eklemişlerdir Selçuklu devletinde süsleme sanatı olarak Hayvan figürleri (hayvan mücadele sahneleri),sfenks (insan başlı, hayvan vücutlu) figürleri, Bitki motifleri, Hat (Yazı) sanatını kullanmıştır. Anadolu Selçuklu devletinde güzellik kapıların girişinde yoğunlaşır. En çok taş, tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar yoğunluktadır. I. Çini, II. Taş, III. Ahşap, Anadolu Selçukluları mimari yapıların iç ve dıģ süslemelerinde yukarıdakilerden hangilerini kullanmıģtır? A) Yalnız IB) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III (2006/ Lisans) Cevap: E Resim ve heykelciliğin yasak olması Türklerin İslamiyet e geçmeleriyle aşağıdakilerden hangisi kültürel hayatlarında bir sanat kolu oluşturacak derecede önem kazanmıştır? A) Hat B) Maden işçiliği C) Heykel D) Oyma E) Dokuma ( ) Cevap:A Türk - Ġslam mimarisinde çeģitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aģağıdakilerden hangisidir? A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii ( DMS) Cevap: D I. Bitki motifleri, II. Hayvan figürleri, III. Yazı, Selçuklu mimarisinde yukarıdakilerden hangileri süsleme amacıyla kullanılmıģtır? D) II ve III E) I, II ve III (2003/) Cevap: E I. Bitki ve hayvan figürleri, II. Geometrik şekiller, III. İnsan figürleri, Anadolu Selçukluları Dönemi nin süsleme sanatında yukarıdakilerden hangileri kullanılmıģtır? D) I ve II E) I, II ve III (2001/KMS) Cevap D Mimari eserlerde Orta Asya Türk özelliklerini de görmek mümkündür (Kümbetler :Türk Üçgeni). Türk mimarisinde, I. Külliye, II. Medrese, III. Kümbet, türü yapılardan hangileri anıtmezar niteliğindedir? D) I ve III E) II ve III (2003/) Cevap: C AĢağıdakilerden hangisi, Türklerin Ġslam toplumuna katılmasından sonra uyguladıkları arasında değildir? A) Ahilik teşkilatı B) Kümbet mimarisi C) Arap alfabesi D) Vakıf sistemi

12 E) Veraset sistemi (2010/ Lisans) Cevap: E Anadolu Selçukluları ve Beylikler armalarında ve paralarında aslan resmi kullanmışlardır. Selçukluların sembolü haline gelen çift baģlı kartal ve diğer hayvan figürleri Konya surlarında kullanılmıştır. Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından ayıran en önemli özellik aģağıdakilerden hangisidir? A) Belli ağırlıkta olması B) Değerli madenlerden yapılması C) Üzerinde sultan portreleri ve aslan resimleri bulunması D) Yapımında kullanılan madenlere göre isim alması E) Hükümdarın emri ile çıkarılması (1999/DMS) Cevap: C Diyarbakır Ulu Camii Anadolu daki ilk camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır) Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir. Kayseri Develi Ulu Camii (1281)Anadolu Selçuklularının son camisidir. Asıl Selçuklu camileri ahşaptır. Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır. Mardin ulu cami Artuklular tarafından yapılmıştır. NOT: Bursa Ulu camii Osmanlı devletine ait camidir. Diğer ulu camiler Selçuklular ve ilk beylikler dönemine aittir. Mescitler Mihrabı olmayan mahalle camileridir. Konya daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı mescitleri örnektir. Türk İslam devletlerinde en fazla geliģme gösteren güzel sanat dalı mimari olmuştur. Mimari genel olara üçe ayrılır. Mimari süslemelerde insan figürleri, melek tasvirleri, resim, heykel ve minyatür kullanılmaz. Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır. Karahanlılar döneminde Bimaristan (Darü ş-şifa/hastane) yapımı başladı. Selçuklular zamanında çok gelişti. Dini Sivil Askeri Cami Mescit Medrese Kümbet(Selçukluda) Türbe(Osmanlıda) Külliye Tekke Zaviye Saray Köşk Kervansaray Hamam Köprü Darüşşifa Çeşme Sebil Kale Sur Burç Kışla Ġlk Türk - Ġslam devletlerine ait baģlıca eserler Ģunlardır; Tolunoğulları: Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii Karahanlılar: Arap Ata Türbesi (Fergana - Bu dönemden kalan en eski mimari eser), Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi, Ribat-ı Melik (en eski kervansaray), Gazneliler: Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan) Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk medrese) Büyük Selçuklu Devleti: Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan) Sultan Sencer Türbesi (Merv) Tuğrul Bey Türbesi (Rey) İmam-ı Gazali Türbesi (Tus) Nizamiye Medreseleri (Bağdat) AĢağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular Dönemi ne aittir? A) Nizamiye Medresesi B) Karatay Medresesi C) Çinili Köşk D) Muradiye Camisi E) İshak Paşa Sarayı ( /Önlisans) Cevap:A Anadolu Selçuklu Devleti Camiler Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol sütunlu ulu camii tipindedir. Medreseler Türk İslam devletlerinde eğitim ve öğretim kurumlarıdır. Anadolu daki ilk medrese Yağbasan Medresesi DaniĢmentliler tarafından yapılmıģtır. Anadolu Selçuklularının açtığı ilk medresekayseri Koca Hasan Medresesi dir. Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese Kayseri Hunat Hatun Medresesi: Anadolu Selçuklu Devleti nin ilk komleks yapısıdır (Külliye). NOT:En büyüğü Erzurum Çifte minareli Medrese; En zengin süslemeli Gök ve Karatay Medreseleri Hastaneler Daru lafiye, Daru l sıhha, Darüşşifa, Bimarhane adı da verilirdi. Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir. Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası, Keyhüsrev Darüşşifası ve Sivas Keykavus en önemlileridir. NOT: Gevher Nesibe Darüşşifası tıp fakültesi niteliğindedir.dünyadaki ilk akıl hastanesi,tarihte ilk beyin ameliyatı yapılan hastanedir Kervansaraylar Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda faydalanır, En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray kayseri yoklundaki Alay han dır. Çevresinde Pazar kurulur Anadolu Selçuklu Devleti nde büyük kervansarayların hemen hepsi XIII. yüzyıla aittir. Bu durumun,

13 I. sanat, II. ticaret, III. askerlik alanlarının hangilerinde görülen gereksinimin bir sonucu olduğu savunulabilir? D) I ve II E) II ve III (2008 ) Köprü, Liman, Tersane, Kale Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür köprüsü, Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt kaleleri Külliyeler Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan komplekslerdir. Ana yapı ise camidir. (cami, medrese, hastane, imaret, hamam bedesten gibi ana yapısı camidir.) Hamam ve Bedesten gelir amaçlı olup diğerleri ücretsizdir. Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun, Konya Sahip ata. Türk-Ġslam mimarisinde çeģitli amaçlara hizmet eden yapı topluluğuna verilen isim aģağıdakilerden hangisidir? A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii (1999/DMS) Cevap: D Külliyeler genellikle aģağıdakilerden hangisinin çevresinde yer alır? A) Bimarhane B) Medrese C) Mektep D) Han E) Cami (2004/) Cevap: E Süslemeler Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar halinde yer alır. Bitki, Hayvan, Geometrik şekiller,yazı (En güzel örnekler Gök medresenin portalında yer alan 12 hayvanlı rölyef (kabartma) ve Karatay medresesinde gökyüzünün canlandırıldığı çinilerdir.)