ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ

Transkript

1 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Ali ÇOLAK * Özet Bu makalede ölüm ilanı ile ilgili rivayetler incelenmiştir. Temel hadis kaynaklarında ölüm ilanını yasaklayan rivayetlerin yanında Hz. Peygamber (s.a.s.) zamanında ölüm ilanı yapıldığını gösteren rivayetler de yer almaktadır. Bu çalışmada söz konusu rivayetler öncelikle sened yönünden ele alınmış ve hadis ilmi açısından râvîlerin durumları tespit edilmiştir. Ayrıca İslam âlimlerinin bu rivayetler hakkındaki yorumları araştırılarak zıt anlamlar içeren söz konusu hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği üzerinde durulmuş ve rivayetlerin günümüze yansımaları ele alınmıştır Anahtar Kelimeler: Na y, Ölüm, Hadis, Sala. Abstract The Rumors Related To Death Announcement And Its Current Practises The rumors about the death announcement was examined in this article. In addition to the rumors banning the death announcement in basic hadith sources, the rumors indicating that the death announcememt was made in the period of the Prophet are also included. In this study, the concerned rumors were discussed primarily in terms of evidence and the satus of the narrators were identified in terms of science of hadith. Moreover, the comments of Islamic scholars related to those rumors were searched and how these hadiths containing opposite meanings need to be understood and its reflections of hadiths to our period were discussed. Keywords: Na y, Death, Hadith, Sala. * Doç. Dr. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Hadis Anabilim Dalı alicolak@osmaniye.edu.tr. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 14, Sayı 3, 2014 ss db 14/3

2 ALİ ÇOLAK 66 db Giriş İslâm, hayatta iken olduğu gibi ölünce de insana değer atfetmektedir. Bu sebeple ebedî hayata uğurlanırken cenazenin yıkanması, kefenlenmesi, cenaze namazının kılınması ve defnedilmesi gibi bazı hizmet ve ibadetlerin yapılmasını emretmiştir. Ölüm sonrası cenazeye yapılan işlemler bir cemaatle icra edilebilecek türden şeylerdir. Bu sebeple de bir Müslüman vefat ettiğinde onun ölümünü akraba ve yakın çevresine duyurmak (ilan etmek) gerekir. Uygulama bu şekildedir. Ancak ölüm ilanı ile ilgili olarak temel hadis eserlerinde olumlu ve olumsuz rivayetlere rastlanmaktadır. Hz. Peygamber in (s.a.s.) yasaklar mahiyetteki hadisleri ve bizzat kendisinin uyguladığına dair rivayetler mevcut olunca, konuyu araştırma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Çünkü bu uygulama Hz. Peygamber e (s.a.s.) dayanıyorsa bir sünnet, ona muhalif olarak varlığını devam ettirmişse bidat olduğu anlaşılacaktır. Bidat, geniş anlamıyla; Hz. Peygamber den sonra ortaya çıkan her şey, dar anlamıyla ise, Hz. Peygamber den sonra ortaya çıkan ve dinle ilgili olup ilave veya eksiltme özelliği taşıyan her şey olarak tarif edilmiştir. 1 Bu sebeple de öncelikle ilgili rivayetlerin hadis ilmi açısından incelenmesi ve Hz. Peygamber e dayanıp dayanmadığının tespit edilmesi, sonra da rivayet kriterleri açısından bir problem yoksa bu rivayetlerden ne anlaşılması gerektiği üzerinde durulması konuya açıklık getirmesi açısından önemlidir. Rivayetlerde ölüm ilanı (النعى) Na y kelimesiyle ifade edilmektedir. Bu sebeple öncelikle bu kelimenin anlamı üzerinde durulacak sonra da ilgili rivayetler incelenecektir. Na y (النعى) kelimesi sözlükte, ölüm haberini yaymak demektir. Bu işi yapan kişiye en-nâî denilir ki Na y in ismi fâilidir. 2 Asmaî (ö. 216/831), Araplardan değerli birisi öldüğünde, bir kişinin ata binerek insanlar arasında dolaşıp, falanca ölmüştür diye nidâ etmesine na y denildiğini söylemiştir. 3 1 Yaran, Rahmi, Türkiye Diyavet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Bid at maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, c. 6, s İbn Hacer, Ebu l-fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-askalânî (ö. 852/1447), Fethu l-bârî bi-şerhi Sahîhi l-buhârî (1-13), Dâru d-deyyân Li t-turâs, Kahire 1986, Mukaddime, s el-cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd (ö. 393/1002), es-sıhâhtâcu l-luğati ve Sıhâhu l-arabiyye(1-6), Tahkik: Ahmed Abdulğafûr Attâr, Beyrut-1987, c. 6, s. 2512; el-aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed (ö. 855/1450), Umdetü l-kârî Şerhu Sahîhi l-buhârî (1-25), Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut-Lübnan, trs., c.14, s.

3 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI ez-zemahşerî nin (ö. 538/1143) bildirdiğine göre, Araplardan meşhur birisi öldüğünde ya da öldürüldüğünde, kabilelere atlı birisi gönderilir ve o kişi ölüm haberini, Falancanın ölüm haberi! Arab ın ölüm haberi! Falan helak oldu! Onun helak olmasıyla Arap helak oldu! diyerek ilan ederdi. 4 Tariften de anlaşılacağı üzere bu uygulama, sadece toplumun ileri gelenleri için yapılırdı. Bu durum, insanlar arasında önemli ve önemsiz ayırımı yapan, ölen kişinin yeri doldurulamaz birisi olup, onun ölümüyle Arab ın helak olduğunu belirten bir uygulamaydı. Bu tür ilanda ölen kişinin meziyetlerinden bahsedilir, övülür 5 ve çığlıklar atılarak vâveylâ edilirdi. 6 İbnü l-arabî ye (ö. 543/1148) göre üç çeşit na y vardır. Birincisi, ölen kişinin ailesine, arkadaşlarına ve sâlih kimselere haber verilmesi şeklinde olup, bu sünnettir. İkincisi, övünmek maksadıyla, önemli birisi görüntüsü vererek, cenazeye tüm topluluğu davet etmektir. Bu davranış mekruhtur. Üçüncüsü ise, çığlıklar atarak vâveylâ edip ölümü ilan etmektir. Bu şekildeki ilan ise haramdır. 7 B. Na y (النعى) / Ölüm İlanı İle İlgili Rivayetler Ölüm ilanı ile ilgili rivayetler, yasaklayıcı ve Hz. Peygamber in (s.a.s.) uyguladığını bildiren rivayetler olmak üzere iki kısımda ele alınacaktır. 1. Na y i (Ölüm İlanını) Yasaklayan Rivayetler db 67 Na y i yasaklayan rivayetler iki sahabiden gelmiştir. Bunlardan birisi Huzeyfe (r.a.), diğeri ise Abdullah b. Mesud dur (r.a.). İlk olarak birçok kaynakta yer alan Huzeyfe (r.a.) hadisinin rivayet şeması çıkarılarak râvîleri incelenecektir. 272; ez-zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-hüseynî (ö. 1205/1789), Tâcu l-arûs min Cevâhiri l-kâmûs (1-40), Dâru l-hidâye, trs., c. 40, s ez-zemahşerî, Ebu l-kâsım Mahmud b. Amr b. Ahmed (ö. 538/1143), el-fâig fî Garîbi l- Hadîsi ve l-eser (1-4), Tahkik: Ali Muhammed el-becâvî-muhammed Ebu l-fadl İbrahim, Dâru l-marife, Lübnan, 2. Baskı, trs., c.4, s.4-5; İbnü l-esîr, Mecdüddîn el- Mübârek b. Muhammed el-cezerî (ö. 606/1209), en-nihâye fî Ğarîbi l-hadîs-i ve l-eser (1-5), Dâru l-fikr, Beyrut, trs., c. 5, s en-nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref (ö.676/1277), Sahîhu Müslim bi Şerhi n-nevevî (1-18), Dâru l-kalem, Beyrut- Lübnan, trs., c. 7, s ez-zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî b. Yusuf ez-zürkânî el-mısrî (ö. 1122/1708), Şerhu z-zürkânî Alâ Muvattai l-imâm Mâlik(1-4), Tahkik: Tâhâ Abdurraûf Sa d, 1. Baskı, Mektebetü s-sekâfeti d-dîniyye, Kâhire-2003, c. 2, s ez-zürkânî, Şerhu z-zürkânî Alâ Muvattai l-imâm Mâlik, c. 2, s. 82.

4 ALİ ÇOLAK Rivayet: 1 ح د ث ن ا ع م ر و ب ن ر اف ع ق ال : ح د ث ن ا ع ب د الل ه ب ن ال م ب ار ك ع ن ح ب يب ب ن س ل ي م ع ن ب ل ل ب ن ي ي ق ال : ك ا ن ح ذ ي ف ة إ ذ ا م ات ل ه ال م ي ت ق ال : ل ت ؤ ذ ن وا ب ه أ ح د ا إ ن أ خ اف أ ن ي ك ون ن ع ي ا إ ن س ع ت ر س ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه و س ل م ب أ ذ ن ه ات ي»ي ن ه ى ع ن الن ع ي «Amr b. Râfi Abdullah b. el-mübârek Habîb b. Süleym Bilâl b. Yahyâ senediyle gelen rivayette Bilâl b. Yahyâ şöyle demiştir: Huzeyfe b. el-yemân (r.a.), bir cenaze olduğu zaman şöyle derdi: Ölümünü kimseye ilan etmeyiniz. Bunun na y olmasından korkarım. Ben şu iki kulağımla Resûlullah tan (s.a.s.) işittim. Na y den men etti db Rivayet:2 ح د ث ن ا أ ح د ب ن م ن يع ق ال : ح د ث ن ا ع ب د الق د وس ب ن ب ك ر ب ن خ ن ي س ق ال : ح د ث ن ا ح ب يب ب ن س ل ي م الع ب س ي ع ن ب ل ل ب ن ي ي الع ب س ي ع ن ح ذ ي ف ة ب ن الي م ان ق ال :»إ ذ ا م ت ف ل ت ؤ ذ ن وا ب إ ن أ خ اف أ ن ي ك ون ن ع ي ا ف ن س ع ت ر س ول الل ه ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ي ن ه ى ع ن الن ع ي «ه ذ ا ح د يث ح س ن Ahmed b. Menî - Abdü l-guddûs b. Bekr b.huneys Habîb b. Süleym el-absî Bilâl b. Yahyâ el-absî Huzeyfe b. el-yemân senediyle gelen rivayette Huzeyfe b. el-yemân (r.a.) şöyle demiştir: Ben öldüğümde ilan etmeyin. Muhakkak ben bunun na y olmasından korkarım. Muhakkak ben Resûlullah ın (s.a.s.) na y den men ettiğini duydum. Bu hasen sahih bir hadistir. 9 8 İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-kazvînî (ö. 276/889) Sünen-i İbn Mâce (1-2), Çağrı Yayınları, İstanbul-1992, Cenâiz 14, no: et-tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), Sünen, (1-5), Çağrı Yayınları, İstanbul-1992, Cenâiz 12, c.3, s.313, no: 986.

5 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Rivayet:3 ح د ث ن ا و ك يع ع ن ح ب يب ب ن س ل ي م ال ع ب س ي ع ن ب ل ل ب ن ي ي ال ع ب س ي ع ن ص ل ى اهلل ع ل ي ه و س ل م ع ن الن ع ي «ح ذ ي ف ة ق ال :»ن ه ى ر س ول الل ه Vekî Habîb b. Süleym el-absî Bilâl b. Yahyâ el-absî - Huzeyfe (r.a.) senediyle gelen rivayette Huzeyfe (r.a.) şöyle demiştir: Resûlullah (s.a.s.) na y den men etti. 10 Rivayet:4 ح د ث ن ا ي ي ب ن آد م ح د ث ن ا ح ب يب ب ن س ل ي م ال ع ب س ي ع ن ب ل ل ال ع ب س ي ع ن حذ ي ف ة أ ن ه ك ان إ ذ ا م ات ل ه م ي ت ق ال : ل ت ؤ ذ ن وا ب ه أ ح د ا إ ن أ خ اف أ ن ي ك ون ن ع ي ا»إ ن س ع ت ر س ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه و س ل م ي ن ه ى ع ن الن ع ي «db 69 Yahyâ b. Âdem Habîb b. Süleym el-absî Bilâl el-absî Huzeyfe senediyle gelen rivayete göre Huzeyfe (r.a.), bir cenaze olduğu zaman şöyle derdi: Ölümünü kimseye ilan etmeyiniz. Bunun na y olmasından korkarım. Ben Resûlullah ın (s.a.s.) na y i men ettiğini işittim. 11 Görüldüğü üzere rivayetlerde küçük ifade farklılıkları olmakla beraber hepsinde Allah Resûlü nün (s.a.s.) na y i menettiği belirtilmiş ve Huzeyfe nin na y olur korkusuyla cenazeyi ilan etmeyi hoş görmediği vurgulanmıştır. 10 Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed (ö. 241/855), Müsnedü'l- İmâm Ahmed b. Hanbel ( Fihrist), Tahkik: Şuayb Arnaud ve diğerleri, Müessesetü'r-Risâle, 1999, c. 38, s.304, no: Ahmed b. Hanbel, Müsned, c. 38, s. 442, no:

6 ALİ ÇOLAK Şema:1 Hz. Peygamber (s.a.s.) Huzeyfe b. el- Yemân Bilal b. Yahya el- Absî Habib b. Süleym el- Absî 70 db Abdullah b. el- Mübârek Abdulkuddûs b. bekr b. Huneys Vekî b. el-cerrâh Yahya b. Adem Amr b. Râfî Ahmed b. Menî' b. Abdirrahman Ebû Cafer el-beğavî Ahmed b. Hanbel, Müsned, 38/304 Ahmed b. Hanbel, Müsned 38/442 İbn Mâce, Sünen, Cenâiz, 14. Tirmizî, Sünen, Cenâiz, 12, c.3, s.313, No: 986. Bu rivayeti Hz. Peygamber den (s.a.s.) sadece Huzeyfe b. el- Yemân (Hz. Peygamber in sırdaşı) rivayet etmiştir. Ondan da sadece Bilal b. Yahyâ el-absî el-kûfî, ondan da sadece Habib b. Süleym el-absî el-kûfî nakletmiştir. Bundan sonra râvîlerin sayısı artmış ve şemada da görüleceği üzere Habîb b. Süleym den dört kişi rivayet etmiştir. Şimdi bu râvilerin hadis rivayeti açısından durumları incelenecektir. Huzeyfe b. el-yemân (ö. 36/656), Hz. Peygamber in sırdaşı olarak bilinen bir sahâbîdir. Sahabilerin hepsi âdil olarak kabul edilmiştir.

7 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Bilâl b. Yahyâ el-absî el-kûfî, Tâbiî nin orta tabakasındandır. Vefat tarihi net olarak bilinmemektedir, ancak Huzeyfe b. el- Yemân dan hadis almıştır. Kendisinden hadis rivayet edenler arasında Habib b. Süleym el-absî el-kûfî de yer almaktadır. Yahyâ b. Main Bilal hakkında به بأس ليس diyerek onu ta dîl etmiştir. Ancak onun Huzeyfe den rivayetinin Mürsel olduğunu söylemiştir. İbn Hibbân (ö. 354/965) da onu es-sikât ında zikretmiştir. 12 Habib b. Süleym el-absî el-kûfî, Bilal b. Yahya el-absî ve Âmir eş-şa bî den hadis almıştır. Etbau t-tâbiîn in büyüklerindendir. Kendisinden de Abdullah b. el-mübârek, Abdülkuddûs b. Bekr b. Huneys, Îsâ b. Yûnus, Ebû Nuaym el-fadl b. Dükeyn,Abdullah b. Mûsâ, Vekî b. el-cerrâh ve Yahyâ b. Âdem hadis almıştır. 13 İbn Hibbân onu es-sikât ında zikretmiştir. 14 Yahyâ b. Âdem b. Süleymân Ebû Zekeriyyâ el-kuraşî el-ümevî (ö. 203/818), Yahya b. Maîn, en-nesaî, Ya kub b. Şeybe ve Ebû Hâtim onun sika olduğunu söylemiş, İbn Hibbân da onu es-sikât ında zikretmiştir. 15 Muhammed b. Ğaylân, Ebû Üsâme den onun hakkında şunları duyduğunu söylemiştir: Ömer b. el-hattâb yaşadığı dönemde insanların başı ve çok yönlü birisiydi. İlimleri şahsında toplamıştı. Ondan sonra İbn Abbâs, zamanının önde gelen insanı oldu. İbn Abbâs tan sonra Şa bî, Ondan sonra Süfyân es-sevrî, sonra da Yahyâ b. Âdem, zamanının önde geleni ve ilimleri kendinde toplayan insanı oldu. 16 db 71 Vekî b. el-cerrâh Ebû Süfyân el-kûfî (ö. 196/811); hadis ilminde sika olan önemli bir âlimdir. Ahmed b. Hanbel, ilmi Vekî den daha geniş olan birisini görmediğini, onun hadiste hiçbir zaman 12 İbn Hacer, Ebu l-fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-askalânî (ö. 852/1447), Tehzîbü t-tehzîb (1-12), Matbaatu Dâiretu l-maârifi n-nizâmiyye, 1. Baskı, c.1, s el-mizzî, Yusuf b. Abdirrahmâm b. Yusuf Ebu l-haccâc Cemâlüddîn İbnü z-zekî Ebî Muhammed el-mizzî (ö. 742/1341), Tehzîbü l-kemâl fî Esmâi r-ricâl (1-35), Tahkik: Beşşâr Avvâd Ma rûf, Müessesetü r-risâle, 1. Baskı, Beyrut-1980, c. 5, s el-buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail (ö. 256/869), et-târîhu l-kebîr, (1-8 cilt) Dâiretü l-meârifi l-osmâniyye, Haydarabad, trs., c.2, s.219, no: 2609; İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Ma bed el-büstî (ö. 354/965), Sahîhu İbn Hibbân (1-9), Dâiretü l-maârifi l-osmâniyye, 1973, c.6, s.182, no: 7264; İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c.2, s ez-zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö. 748/1347), Tezkiretü l-huffâz (1-4), Dâru l-kütübi l-ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut- Lübnân 1998, c.1, s , no: 351; İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c.11, s. 175, no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 31, s. 192, no: 6778.

8 ALİ ÇOLAK 72 db tereddüde düşmediğini ve matbûu l-hadîs (hadisi çok sağlam) olduğunu söylemiştir. Sâlih b. Ahmed, babası Ahmed b. Hanbel e, Vekî mi yoksa Yezîd mi daha sebt tir? diye sorunca o, ikisinin de hadiste sebt olduğunu, ayrıca Vekî nin zamanının imamı olduğunu ifade etmiştir. Yahyâ b. Maîn, insanlardan en sika olan dört kişiden birisinin Vekî İbnü l-cerrâh, diğerlerinin de Ya lâ b. Ubeyd, el- Ka nebî ve Ahmed b. Hanbel olduğunu söylemiştir. el-iclî, onu sika, âbid, sâlih, edîb ve hadis hâfızlarından birisi olarak nitelemiş, İbn Hibbân onu es-sikât ında zikretmiş, hâfız ve mutkin olduğunu belirtmiştir. ed-dârimî de onun sika olduğunu bildirmiştir. Mervân b. Muâviye onu Râfızîler arasında saymış, ancak onu gören Yahyâ b. Maîn hemen karşı çıkarak Vekî in bunu söyleyen Mervan dan daha hayırlı olduğunu, çünkü onun hadis ehline sövdüğünü (ağır sözler söylediğini) söylemiştir. Vekî 33 yaşında iken hadis rivayetine başlamış, 196/811 yılında hac dönüşünde vefat etmiştir. 17 Abdü l-kuddûs b. Bekr b. Huneys Ebu l-cehm el-kûfî, hakkında hadis âlimleri farklı değerlendirmelerde bulunmuştur. İbn Hibbân onu es-sikât ında zikrederken, el-buhârî onun zayıf bir râvî olarak değerlendirmiştir. Ebû Hâtim ise, lâ be se bihî diyerek ondan hadis almada bir beis olmadığını belirtmiştir. et-tirmizî ondan sadece bir rivayet almıştır ki, o da yukarıda kaydettiğimiz hasen olarak nitelendirilen rivayettir. 18 Ahmed b. Menî Ebû Abdullah Bağdâdî, İbn Ebî Hâtim er-râzî tarafından sadûk olarak değerlendirilmiştir. 19 Abdullah b. el-mübârek b. Vâdıh el-hanzalî et-temîmî et-türkî Ebû Abdirrahmân el-mervezî (ö. 181/797), çok hadis rivayet eden, çok kitabı olan, hadis âlimleri tarafından sika, huccet, me mûn ve kesîru l-hadîs olarak tanıtılan, etbau t-tâbiîn in orta tabakasından bir râvîdir. Kendisinden Buhârî, Müslim, Ebû Dâvud, Tirmizî, Nesâî ve İbn Mâce hadis almıştır. Ahmed el-iclî, İbnü l-mübârek in sika ve 17 el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 30, s , no: 6695; İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c.11, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 18, s , no: 3496; ez-zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö. 748/1347), Mîzânu l-i tidâl fî Nakdi r-ricâl (1-4), Tahkik: Ali Muhammed el-becâvî, Dâru l-ma rifeli t-tabâati ve n- Neşr, 1. Baskı, Beyrut- Lübnân 1963, c.2, s. 642, no: 5155; İbn Hacer, Tehzîbü t- Tehzîb, c.6, s. 369, no: İbn Ebî Hâtim er-râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdris b. el- Münzir et-temîmî (ö. 327/938), el-cerh ve t-ta dîl (1-9), Dâru İhyâi t-turâsi l-arabî, Beyrut- Lübnan 1952, c.2, s , no: 166.

9 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI hadiste sebt olduğunu, sâlih bir kimse olup şahsında ilimleri topladığını söylemiştir. Ebû İshâk el-fezârî, onun Müslümanların imamı olduğunu, İbn Maîn ise keyyis, mütesebbit, sika, âlim ve kesîru l-hadis olduğunu ifade etmiştir. 20 Amr b. Râfi b. el-furât b. Râfi el-becelî Ebû Hacer el-kazvînî. İbn Hibbân bu râvîye es-sikât ında yer vermiş ve onun için müstakîmu l-hadîs demiştir. 21 Görüldüğü üzere yukarıda kaydettiğimiz dört tarikten sadece Tirmizî nin tahric ettiği rivayette yer alan râvîlerden Abdülkuddûs b. Bekr b. Huneys Ebu l-cehm el-kûfî, Buhârî tarafından zayıf olduğu belirtilerek cerh edilmiştir. Ancak aynı ravi için Ebû Hâtim, lâ be se bihi diyerek ondan hadis almada bir beis olmadığını belirtmiş ve ta dîl etmiştir. Zaten Tirmizî de bu rivayete hasen hükmünü vermiştir. Dört rivayetten geri kalanları hakkında olumsuz bir değerlendirme yapılmamıştır. Bu da göstermektedir ki, yukarıdaki rivayetler senet açısından her hangi bir sıhhat problemi içermemektedir. İkinci hadis Abdullah b. Mesud un rivayetidir. Orada na y in câhiliye işlerinden olduğu belirtilmektedir. Rivayet şöyledir: Rivayet: 1 ا ل اه ل ي ة «ح د ث ن ا و ك يع ع ن س ف ي ان ع ن أ ب ح ز ة ع ن إ ب ر اه يم ع ن ع ل ق م ة ع ن ع ب د الل ه ق ال :»الن ع ي م ن أ م ر db 73 Vekî Süfyân Ebû Hamza İbrâhim Alkame tarikiyle gelen rivayete göre Abdullah b. Mesud şöyle demiştir: Na y câhiliyye işlerindendir. 22 Rivayet: 2 ح د ث ن ا ب ش ر ب ن م وس ى ق ال : نا ع ب د الص م د ب ن ح س ان ق ال : نا س ف ي ان ع ن أ ب ح ز ة ع ن إ ب ر اه يم ع ن ع ل ق م ة ع ن ع ب د الل ه أ ن ه ق ال :»ا ل ذ ن م ن الن ع ي و الن ع ي م ن أ م ر ا ل اه ل ي ة «20 el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 16, s. 5-25; ez-zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz (ö. 748/1347), Siyeru A lâmi n-nübelâ (1-25), Tahkik: Şuayb Arnaud başkanlığında heyet, Müessesetü r-risâle, 1. Baskı, 1985, c. 8, s. 378 vd.,no: 112; İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c. 5, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 22, s. 21, no: İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullah b. Muhammed b. İbrahim b. Osman el- Absî (ö. 235/849), el-kitâbu l-musannef fi l-ehâdîs-i ve l-âsâr (1-7), Tahkik: Kemal Yusuf el-hût, Mektebetü r-rüşd, Riyâd 1409, c.2, s. 475, no:

10 ALİ ÇOLAK Bişr b. Musa Abdussamed b. Hassân Süfyân Ebû Hamza - İbrâhim Alkame tarikiyle Abdullah b. Mesud dan aktarıldığına göre o şöyle demiştir: Cenazeyi ilan etmek na y den dir. Na y de câhiliye işlerindendir. 23 Rivayet: 3 ح د ث ن ا ب ش ر ب ن م وس ى ثنا ع ب د الص م د ب ن ح س ان ال م ر وذ ي ثنا س ف ي ان عن أ ب ح ز ة ع ن إ ب ر اه يم ع ن ع ل ق م ة ع ن ع ب د اهلل ق ال :»الن ع ي م ن أ م ر ا ل اه ل ي ة» Bişr b. Musa Abdussamed b. Hassân el-merrûzî Süfyân Ebû Hamza - İbrâhim Alkame tarikiyle Abdullah b. Mesud dan aktarıldığına göre o şöyle demiştir: Na y câhiliyye işlerindendir db Rivayet: 4 ح د ث ن ا م م د ب ن ح ي د الر از ي ق ال : ح د ث ن ا ح ك ام ب ن س ل م و ه ار ون ب ن امل غ ري ة ع ن ع ن ب س ة ع ن أ ب ح ز ة ع ن إ ب ر اه يم ع ن ع ل ق م ة ع ن ع ب د الل ه ع ن الن ب ص ل ى الل ه ع ل ي ه و س ل م ق ال :»إ ي اك م و الن ع ي ف ن الن ع ي م ن ع م ل ا ل اه ل ي ة «ق ال ع ب د الل ه : و الن ع ي : أ ذ ان ب امل ي ت Muhammed b. Humeyd er-râzî Hakkâm b. Selm Hârûn b. el-muğîra Anbese - Ebû Hamza İbrâhîm Alkame - Abdullah b. Mesud tarikiyle gelen rivayete göre Allah Rasûlü (s.a.s.) şöyle demiştir: Na y den sakınınız. Muhakkak ki na y câhiliyye (amellerinden) işlerindendir. Abdullah dedi ki: Na y, ölümü ilan etmektir. 25 Yukarıda kaydettiğimiz dört rivayetten üçünde Abdullah b. Mesud un sözü olarak aktarılan ifadeyi dördüncü rivayette Abdullah b. Mesud un Allah Resûlü nden aktardığı görülmektedir. Yani hadis mevkuf ve merfû olarak kaydedilmiştir. Bu rivayetler içerik olarak bir birinin aynısıdır. Şimdi söz konusu rivayetlerin senetlerinde bulunan ravileri şema halinde gösterdikten sonra onların cerh ve ta dil ilmi açısından durumlarını inceleyeceğiz. 23 et-taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb Ebu l-kâsım et-taberânî (ö. 360/970), el- Mu cemü l-evsat (1-10), Dâru l-harameyn, el-kâhire, trs., c.3, s. 252, no: et-taberânî, el-mu cemü l-kebîr, c.10, s. 70, no: et -Tirmizî, Sünen, Cenâiz 12, c.3, s. 312, no: 984.

11 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Şema:2 Abdullah b. Mesud Alkame b. Kays İbrahim en- Nehaî Ebû Hamza Meymûn el- A'ver Süfyan es-sevrî Anbese b. Saîd Selm b. Kuteybe Ebû Kuteybe Vekî' b. el- Cerrâh Ebû Süfyân el-kûfî Abdussamed b. Hassân el- Merrûzî Harun b. Muğîre db 75 Muhammed b. Hâlid b. Hıdâş Bezzâr, Müsned, 5/19, no: 1575 İbn Ebî Şeybe, Musannef, Cenâiz, 2/475, no: Bişr b. Mûsâ et-taberânî, Mu'cemü'l- Evsat, 3/252, no: et-taberânî, Mu'cemü'l- Kebîr, 10/70, no: Hakkem b. Selm Muhammed b.humeyd er- Râzî et-tirmizî, Sünen, Cenâiz, 3. Bu rivayet, Alkame b. Kays, İbrahim en-nehaî ve Ebû Hamza Meymun el-a ver tarikiyle aktarılmış olup hadis Ebû Hamza dan sonra yayılmıştır. Ebû Hamza Meymun el-a ver den, Anbese b. Saîd ve Süfyân es-sevrî almış ve bundan sonra raviler artmıştır. Abdul-

12 ALİ ÇOLAK 76 db lah b. Mesud dan sonraki ravilerin durumları hadis ilmi açısından incelenerek bu rivayetlerin sıhhati araştırılacaktır. İlk râvî, hadis ilminde önemli bir yere sahip olan sahabe Abdullah b. Mesud dur. Ashâb-ı Kirâm ın tamamı hadis ilmi açısından âdil sayılmaktadır. Alkame b. Kays b. Abdillah Ebû Şibl en-nehaî (ö. 62/682): Muhadramûn dan olan Alkame, Kûfe nin fakihlerindendir. İbn Mesud un yanından ayrılmayarak onun ilminden istifade etmiş, Hz. Ali ve İbn Mesud dan sonra fetva açısından müracaat edilen bir kişi olmuştur. İbn Mesud dan Kur an ilimlerini öğrenmiştir. Ahmed b. Hanbel ve Yahya b. Main, onun sika olduğunu söylemiştir. Sıffîn savaşında Hz. Ali nin yanında şehit olduğu bildirilmekle beraber onun hicrî 61, 62, 63, 65 veya 72 yıllarında öldüğünü söyleyenler de vardır. Ancak 62 yılında vefat ettiği kanaati ağırlık kazanmıştır. 26 İbrahim en-nehaî Ebû İmrân İbrahim b. Yezid b. Kays b. el-esved el-kûfî (ö. 96/715). Irak fakihi olarak bilinen İbrahim en-nehaî, devrinin büyük âlimlerinden birisidir. el-a meş, onun hadiste sarraf olduğunu söylemiştir. Hakkında cerh ifadesi kullanılmamış, birçok âlim tarafından övgüyle bahsedilmiştir. İbrahim en-nehaî, hicrî 95 in sonunda ya da 96 yılında 49 yaşındayken vefat etmiştir. 27 Ebû Hamza Meymûn el-kassâb el-a ver et-temmâr el-kûfî: Senedin kilit noktasında bulunan bu râvîden sonra rivayet edenlerin sayısı artmaktadır. Tâbiî nin küçükleriyle muâsır olan Meymûn, hadis âlimleri tarafından eleştirilmiştir. Onunla ilgili olarak Ahmed b. Hanbel, zaîfu l-hadîs, başka bir defasında da metrûku l-hadîs ; Yahya b. Main, leyse bi şey lâ yüktebü hadîsuhû ; İbrahim b. Yakub el-cûzcânî, zaîfu l-hadîs ; Buhârî, leyse bi zâke, başka defasında da zaîfun zâhibu l-hadîs ; en-nesaî, leyse bi sikatin ; ed- Dârekudnî, zaîfun diyerek onu şiddetle cerh etmiştir. Ebû Hâtim, leyse bi kaviyyin yüktebü hadîsuhû diyerek biraz daha olumlu yaklaşırken, Ebû Bekir el-hatîb onun hüccet olmadığını söylemiş, Tirmizî de onunla ilgili olarak, bazı ilim ehlinin onu tad îf ettiğini ve 26 ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ, (25 cilt), c.4, s ; İbn Hacer, Ebu l-fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-askalânî (ö. 852/1447), el-isâbe fî Temyîzi s-sahâbe, (1-8cilt), Tahkik: Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Dâru l-kütübi l- İlmiyye, Beyrut, 1415, c. 5, s , no: İbn Sa d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa d (ö. 230/844) Tabakâtü l-kübrâ (1-8), Tahkik: Muhammed Abdulkadir Atâ, Dâru l-kütübi l-ilmiyye, Beyrut, 1990, c.6, s , no: 2325; ez-zehebî, Tezkiretü l-huffâz, c. 1, s. 59, no:70.

13 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI hıfzının kötü olduğundan bahsettiğini bildirmiştir. 28 Bu sebeple yukarıda kaydedilen rivayetlerin tamamının, bu temel râvî sebebiyle, rivayet kriterleri açısından sahihlik vasfını kaybettiği anlaşılmaktadır. Anbese b. Saîd b. ed-darîr el-esedî Ebû Bekr el-kûfî er-râzî. Rey kadılığı yapmış olan Anbese hakkında hadis münekkitleri olumlu değerlendirmelerde bulunmuştur. Ahmed b. Hanbel, Osman b. Saîd ed-dârimî, Yahya b. Main, Ebû Zur a, Ebû Hâtim ve Ebû Dâvud sika olduğunu söylemiş, İbn Hibbân da onu es-sikât ında zikretmiştir. Ayrıca bu râviyle ilgili olarak Ebû Hâtim, lâ be se bihi, en- Nesaî ise leyse bihi be s demiştir. 29 Hârun b. Muğîra b. Hakîm el-becelî Ebû Hamza er-râzî: Nesaî bu râvînin sika olduğunu söylerken, Ebû Davud onun için leyse bihi be s ifadesini kullanmış ve şiî olduğunu söylemiştir. Yahya b. Main ondan beş hadis almış ve onun sika ve sadûk olduğunu ifade etmiştir. 30 Hakkâm b. Selm el-kinânî Ebû Abdirrahman er-râzî (ö. 190/806): Yahya b. Main, Ebû Hâtim er-râzî, Ahmet b. Abdillah el- Iclî, Yakub b. Şeybe, Yakub b. Süfyân, bu râvînin sika olduğunu belirtmişlerdir. Muhammed b. Sa d inşallah sikadır demiş, Ahmet b. Hanbel ise onun için hasenü l-hey eti ifadesini kullanmıştır. 31 Muhammed b. Humeyd Ebû Abdillâh er-râzî (ö. 248/862): Ahmet b. Hanbel ve Yahya b. Main bu râvîden hadis almışlardır. Ancak onunla ilgili olarak hadis âlimleri olumsuz eleştiriler yapmıştır. Ebû Ahmet el-assâl, onun hadis metni için senet terkib ettiğini söylemiş, er-râzî de her gün hadislerinin arttığını ifade ederek îmâlı eleştiride bulunmuştur. Ayrıca Ebû İshak el-cûzcânî onun sika olmadığını, Yakub b. Şeybe de onun münker hadislerinin çok olduğunu söylemiştir. Ebû Zur a, Ali b. Mihrân, İbn Hırâş onun yalancı db el-buhârî, et-târîhu l-kebîr, c.7, s.343, no: 1477; el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 29, s ; ez-zehebî, Mîzânü l-i tidâl, (1-4 cilt) c. 4, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 22, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 30, s , no: 6527; ez-zehebî, Mîzânü l-i tidâl, (1-4 cilt) c. 4, s. 287, no: İbn Sa d, et-tabakâtü l-kübrâ, c.7, s. 267, no: 3682; el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 7, s , no: 1421; el-hatîb el-bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî el-hatîb el-bağdâdî (ö.463/1071), Târîhu Bağdâd (1-16), Tahkik: Beşşâr Avvâd Ma rûf, 1. Baskı, 2002, c. 9, s. 207, no: 4332.

14 ALİ ÇOLAK 78 db olduğunu söylerken, el-buhârî onun hakkında fîhi nazar demiştir. 32 Süfyân b. Saîd b. Mesrûk es-sevrî Ebû Abdillah el-kûfî (ö. 161/778): Aslen Mervlidir. Kûfe de doğup yetişmiştir. Kûfe, Hicaz, Basra, Rey, Cürcan gibi ilim merkezlerini dolaşarak hadis tahsil etmiştir. Kûfe ehlinin imamıdır. Hadiste emîru lmü minîn dir. 33 Yahya b. Main, Süfyân es-sevrî ye çok önem verir, hadis açısından hiç kimseyi ondan öne tutmazdı. el-iclî, onun sika ve me mûn olduğunu ifade etmiş, hadis âlimleri de onunla ilgili ta dîl ifadeleri kullanarak hadis ilmindeki önemli yerine işaret etmişlerdir. 34 Abdussamet b. Hassân el-merrûzî Ebû Yahyâ (ö. 210/825): Hâlid b. Meysera babasından duyduğuna göre Ebû Muhammed babasının ondan hadis rivayet ettiğini ve onun için sâlihu l-hadîs ve sadûk dediğini söylemiştir. Ancak Ahmet b. Hanbel bu râvîyi terk etmiştir. 35 Bişr b. Mûsâ b. Sâlih Ebû Ali el-esedî (ö. 288/901). Hicrî 190 yılında doğmuş olup doksan sekiz yaşında vefat etmiştir. Hadis âlimleri onun hakkında olumlu şeyler söylemiştir. ed-dârekudnî onun sika olduğunu, el-hatîb el-bağdâdî sika emin ve akıllı birisi olduğunu ifade etmiş, ez-zehebî de onun imâm hâfız sika ve uzun ömürlü olduğunu kaydetmiştir. 36 Ebû Kuteybe Selm b. Kuteybe eş-şaîrî el-horasânî el-firyâbî (ö. 200/815). Hadis âlimleri bu râvî hakkında çeşitli tenkitlerde bulunmuştur. Yahya b. Main onun hakkında leyse bihi be s derken Ebû Zur a er-râzî onun sika olduğunu ifade etmiştir. Ebû Hâtim er-râzî ise onunla ilgili olarak leyse bihi be s kesîru l-vehmi demiş ve hadislerinin yazılabileceğini ifade etmiştir el-buhârî, et-târîhu l-kebîr, c. 1, s. 69, no: 167; el-hatîb el-bağdâdî, Târîhu Bağdâd, c. 9, s. 207, no: 4332; ez-zehebî, Mîzânü l-i tidâl, c. 3, s. 60, no: 682; ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ (1-25 cilt), c. 11, s Kemal Sandıkçı, İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis, Diyanet İşleri Başkanlığı İlmî Eserler 56, Ankara s İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c. 4, s , no: İbn Ebî Hâtim er-râzî, el-cerh ve t-ta dîl, c. 6, s. 51, no: 272; ez-zehebî, Mîzânü l- İ tidâl, c. 6, s. 620, no: el-hatîb el-bağdâdî, Târîhu Bağdâd, c. 7, s. 569, no: 3476; ez-zehebî, Siyeru A lâmi n- Nübelâ, c. 13, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 11, s , no: 2433.

15 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Muhammed b. Hâlid b. Hıdâş b. Aclân el-mühellebî. İbn Hibbân bu râvîyi Sikât ında zikretmiş ancak onun garib hadislerinin olduğunu belirtmiştir. 38 Yukarıda râvîleri tek tek ele alınarak incelenen hadislerin birincisinin hadis ilmi açısından sahih olduğu ikinci şemada yer alan rivayetlerin ise sahih olarak bize ulaşmadığı anlaşılmaktadır. İçerik olarak her iki rivayet de na y in yapılmamasını bildirmektedir. Bu rivayetlere göre bir yasaklama olduğu anlaşılmaktadır. Çünkü birinci şemada gösterilen rivayet sahih olarak bize ulaşmıştır. 2. Na yi n Yapıldığına Dair Rivayetler: Hz. Peygamber in (s.a.s.) cenaze için na y yaptığına dair biri Ebû Hureyre den, diğeri de Enes b. Mâlik ten olmak üzere iki rivayet gelmiştir. Ebû Hureyre den gelen rivayet şöyledir: ح د ث ن ا ز ه ي ر ب ن ح ر ب ح د ث ن ا ي ع ق وب ب ن إ ب ر اه يم ح د ث ن ا أ ب ع ن ص ال ح ع ن اب ن ش ه اب ق ال : ح د ث ن أ ب و س ل م ة ب ن ع ب د الر ح ن و اب ن امل س ي ب أ ن أ ب ا ه ر ي ر ة ر ض ي الل ه ع ن ه أ خ ب ر ه ا: أ ن ر س ول الل ه ص ل ى اهلل ع ل ي ه و س ل م " ن ع ى 39 ل م الن ج اش ي ص اح ب احل ب ش ة ف الي و م ال ذ ي م ات ف يه و ق ال :»اس ت غ ف ر وا ل خ يك م «Züheyr b. Harb, Yakub b. İbrahim, Yakub b. İbrahim'in babası, Sâlih, İbn Şihâb, Ebû Seleme b. Abdirrahman ve İbnu'l-Museyyib, Ebû Hureyre tarikiyle gelen rivayete göre Resûlullah (s.a.s.), Habeşistan kralı Necâşî'nin öldüğü gün onun için na y (ölüm haberini ilan) etti ve "Kardeşiniz için Allah tan bağışlama dileyin" dedi. db el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 25, s , no: el-buhârî, Sahih, Menâkıbu l-ensâr 38, c.4, s.246.

16 ALİ ÇOLAK Bu hadisin rivayet şeması şöyledir: Şema: 3 Ebû Hureyre Said b. el- Müseyyeb b. Hazn el-medenî ve Ebû Seleme b. Abdirrahman İbn Şihâb ez-zührî Salih 80 db Yakub'un Babası Yakub b. İbrhim Züheyr b. Harb Buhârî, Sahih, Menâkıbu l-ensâr 38, c.4, s.246. Bu hadisi Zührî ye kadar tek tarikle gelmiş, rivayet Zührî den sonra yayılmıştır. Bu hadis farklı rivayet zinciriyle birçok hadis kitabında yer almakta olup hadis ilmi açısından sahihtir. Biz sadece Buhârî nin kaydetmiş olduğu rivayet zincirindeki raviler hakkında bilgi vererek hadisin sağlam bir senetle aktarıldığı hususunda fikir vermeye çalışacağız. Hadisin ilk râvîsi olan Ebû Hureyre (r.a.) sahâbîdir ve sahabenin tamamı hadis rivayeti açısından âdil sayılmıştır.

17 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Saîd b. el-müseyyeb b. Hazn el-kuraşî el-mahzûmî (ö. 94/713): Tâbiînden olup Medîne ehlinin meşhur imamıdır. Kendisi Hz. Ömer in halifeliğinin ikinci yılından sonra doğmuştur. Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Âişe, Ebû Hureyre, Sa d, Zeyd b. Sâbit, Ebû Musa el-eş arî, İbn Abbâs, Muhammed b. Mesleme, Ümmü Seleme ve daha birçok sahabeyi görmüş ve Hz. Ömer den hadis almıştır. Ayrıca, Hz. Ali, Hz. Osman, Hz. Âişe, Sa d, Ebû Musa, Ümmü Şüreyk, İbn Ömer, Ebû Hureyre, İbn Abbâs, Hâkim b. Hizâm, Abdullah b. Amr, kendi babası el-müseyyeb, Ebû Saîd, Hassan b. Sâbit, Safvân b. Umeyye, Ma mer b. Abdillah, Muâviye, Ümmü Seleme, Cübeyr b. Mut im, Câbir, Zeyd b. Sâbit, Sürâka b. Mâlik, Suheyb, ed-dahhâk b. Süfyân, ve Abdurrahman b. Osman et-teymî den hadis rivayet etmiştir. Kendisinden de İbn Şihâb ez-zührî nin de içinde bulunduğu bir çok kişi hadis almıştır. Buhârî Müslim ve dört sünen sâhipleri eserlerinde onun hadislerine yer vermişlerdir. O, ilmi ve ameliyle devrinin öne çıkan bir âlimidir. Said b. Müseyyeb in mürsel hadisleri hüccet olarak kabul edilmiştir. Ahmed b. Hanbel onun mürsellerinin sahih olduğunu ifade etmiştir. Daha sahabe hayatta iken fetvasına başvurulan kişilerden birisi olmuştur. 40 Ebû Seleme b. Abdirrahmân b. Avf ez-zührî (ö. 94/713): İsminin Abdullah veya İsmail olduğu söylenmektedir. 72 yaşında iken Medine de vefat etmiştir. Onun hicrî 104 yılında öldüğü söylense de İbn Sa d 94 yılında vefat ettiğinin daha doğru olduğunu belirtmiştir. Kendisi fakih, müctehid, huccet ve hadiste sika olarak tanınmaktadır. Ebû Seleme birçok sahabiden hadis rivayet etmiştir. Kendisi küçük yaştayken babası vefat ettiği için babasından çok az hadis almıştır. Ayrıca Usâme b. Zeyd, Abdullah b. Selâm, Ebû Eyyûb, Hz. Âişe, Ümmü Seleme, Ümmü Süleym, Ebû Hureyre, Ebû Useyd es- Sâidî, Muaykıb ed-devsî, el-muğîre b. Şu be, Ebu d-derdâ, Osman b. Affân, Hassân b. Sâbit, Sevbân, Hamza b. Amr el-eslemî, Ubâde b. es-sâmit (mürsel olarak), Talhâ b. Ubeydillâh (mürsel olarak), Rabia b. Ka b, Abdullah b. Amr, İbn Abbâs, İbn Ömer, Câbir, Zeyd b. Hâlid el-cühenî, Nâfî b. Abdilhârîs ve daha birçok sahabeden hadis rivayet etmiştir. 41 Muhammed b. Müslim b. Ubeydillah b. Abdillah b. Şihâb ez- Zührî (ö. 132/750): Tâbiînin meşhur imamlarından olup Hicaz ve Şam âlimidir. İbn Ömer, Abdullah b. Ca fer, Rabia b. Abbâd, el- db ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ, c. 4, s , no: İbn Sa d, et-tabâkâtu l-kübrâ, c. 5, s. 118, no: 693; ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ, c. 4, s , no: 108.

18 ALİ ÇOLAK 82 db Misver b. Mahreme, Enes, Câbir, Ebu t-tufeyl Âmir b. Vâsile el- Leysî, Said b. el-müseyyeb, Ebû Hureyre ve Ebû Seleme b. Abdirrahmân gibi birçok sahabe ve tâbiînden hadis almıştır. Kendisinin İbn Ömer ile görüşmediğini söyleyenler de vardır. Ali b. el-medînî onun iki bin civarında hadisinin olduğunu söylemiştir. Ebû Davud ise hadislerinin tamamının iki bin iki yüz tane olduğunu, bunlardan yarısının müsned olduğunu, hadisleri içerisinde iki yüz tanesinin sika olmayan ravilerden alındığını ve ancak elli tanesinde ihtilaf edildiğini söylemiştir. İbn Sa d, ez-zührî nin sika birisi olup çok hadisinin olduğunu söylemiştir. İbn Şihâb ilimle ilgili duyduğu her şeyi yazardı. Amr b. Dinâr ve el-leys, ilimleri şahsında topladığını ifade ederek Zührî den övgüyle bahsetmişlerdir. 42 Sâlih b. Keysân el-medenî Ebû Muhammed (ö. 145/762): Abdullah b. Zübeyr ve Abdullah b. Ömer i görmüş olup tâbiîndendir. Yahya b. Maîn bu ikisinden hadis aldığını söylemiştir. Ayrıca birçok kişiden hadis tahsil etmiş ve birçok kişiye de hadis rivayet etmiştir. Hadis ve Fıkıh ilimlerinde öne çıkmış olup meşhur bir âlimdir. Salih b. Keysân ın yaş olarak ez-zührî den daha büyük olduğu bilinmektedir. Ahmed b. Hanbel onun için بخ بخ 43 demiştir. Yahyâ b. Maîn onun sika olduğunu söylemiş ve ez-zührî den rivayeti hususunda olduğu- demiştir. Ya kub b. Şeybe onun sika ve sebt ليس به بأس nu, İbn Ebî Hâtim ise onun sika olduğunu ifade etmiştir. 44 İbrahim b. Sad b. İbrahim b. Abdirrahman b. Avf ez-zührî Ebû İshâk el-medenî (ö / ): Sâlih b. Keysân ın da aralarında bulunduğu birçok kişiden hadis almıştır. Ahmed b. Hanbel onun sika ve hadislerinin müstakim olduğunu söylemiştir. Vekî önce onun hadislerini almaktan kaçınmış, sonra bu tutumundan vazgeçerek ondan hadis almıştır. Yahyâ b. Maîn, onun sika ve hüccet olduğunu söylemiştir. el-iclî ve Ebû Hâtim de onun sika ليس به olarak olduğunu belirtmiştir. Bir defasında da onunla ilgili ola- denilmiştir. Sâlih Cezere onun ez-zührî den hadisiyle ilgili بأس rak بذاك ليس tabirini kullanmıştır. Çünkü kendisi çok küçük yaştayken ez-zührî ile görüşmüştür. İbn Adiy onu Müslümanların sika olanlarındandır diye tanıtmıştır. Onun vefatıyla ilgili olarak 182 ile 185 arasında farklı tarihler verilmiştir. Ancak el-hatîb el-bağdâdî 42 İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c. 9, s , no: Ahmed b. Hanbel bu tabiri sika ve sebt yerine nekadar da güzel anlamında kullanmıştır. (Bkz. Çolak, Ahmed b. Hanbel in Cerh ve Ta dîl Anlayışı, Işık Akademi Yayınları, İzmir 2011, s el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 13, s , no: 2834.

19 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI onun 184 yılında Bağdat a geldiğini bildirmiştir. 45 Bu bilgiden onun vefatı 184 ve sonrasında olduğu anlaşılmaktadır. Ya kub b. İbrahim b. Sa d b. İbrahim b. Abdirrahman b. Avf ez- Zührî Ebû Yusuf el-medenî (ö. 208/823): Babasından ve daha birçok kişiden hadis rivayet etmiştir. Yahya b. Maîn ve el-iclî onun sika, Ebû Hâtim sadûk, İbn Sa d sika ve me mûn olduğunu söylemiş, İbn Hibbân ise onu es-sikât ında zikretmiştir. 46 Ebû Hayseme Züheyr b. Harb b. Şeddât el-haraşî (ö. 234/848), Hadis ilminde meşhur kişilerden birisi olup hâfız ve hüccet vasfına sahiptir. Hicrî 160 yılında doğmuş, 74 yaşında vefat etmiştir. el-mizzî onun hadis aldığı kişilerden, içerisinde Yakub b. İbrahim b. Sa d ın da bulunduğu 63 kişinin isimlerini kaydetmiştir. Hadislerine Buhârî, Müslim, Ebû Dâvud ve İbn Mâce gibi meşhur hadis âlimleri eserlerinde yer vermiştir. Onunla ilgili olarak Yahyâ b. Maîn sika, Ebû Hâtim sadûk, en-nesâî Sika Me mûn, Ebû Bekr el-hatîb sika sebt hâfız mütgin demiştir. 47 Hz. Peygamber in cenaze için na yettiğine dair ikinci rivayet Enes b. Mâlik ten (r.a.) gelmiştir. Rivayet şöyledir: ح د ث ن ا أ ح د ب ن و اق د ح د ث ن ا ح اد ب ن ز ي د ع ن أ ي وب ع ن ح ي د ب ن ه ل ل ع ن أ ن س ر ض ي الل ه ع ن ه أ ن الن ب ص ل ى اهلل ع ل ي ه و س ل م ن ع ى ز ي د ا و ج ع ف ر ا و اب ن ر و اح ة ل لن اس ق ب ل أ ن ي أ ت ي ه م خ ب ر ه م ف ق ا ل»أ خ ذ الر اي ة ز ي د ف أ ص يب ث أ خ ذ ج ع ف ر ف أ ص يب ث أ خ ذ اب ن ر و اح ة ف أ ص يب و ع ي ن اه ت ذ ر ف ان ح ت أ خ ذ س ي ف م ن س ي وف الل ه ح ت ف ت ح الل ه ع ل ي ه م «Ahmed b. Vâkıd, Hammâd b. Zeyd, Eyyûb, Humeyd b. Hilâl tarikiyle gelen rivayette Enes in (r.a.) bildirdiğine göre Nebi (s.a.s.) Zeyd, Ca fer ve İbn Revâha nın ölüm haberleri insanlara daha gelmeden onların ölümlerini ilan etti ve dedi ki: Sancağı Zeyd aldı (düşman saldırısında isabet alarak) o şehit oldu, sonra Ca fer aldı, o da şehit oldu, sonra İbn Revâha aldı, o da şehit oldu. Bu esnada Allah Resûlü nün gözlerinden yaşlar akmaya başladı. Sonra sancağı Allah ın kılıçlarından bir kılıç aldı ve Allah onlara fethi nasip etti. 48 db İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c. 1, s , no: İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c. 11, s , no: el-mizzî, Tehzîbü l-kemal, c. 9, s , no: 2010; ez-zehebî, Siyeru A lâmi n- Nübelâ, c. 11, s , no: Buhârî, Sahih, Kitâbu Ashâbi n-nebî, 25, c.4, s.318.

20 ALİ ÇOLAK Bu hadisin diğer hadis kaynaklarında geçtiği halleriyle rivayet şeması şöyledir: Şema:4 Hz. Peygamber (s.a.s.) Enes b. Mâlik Humeyd b. Hilâl Eyyûb Eyyûb Ma'mer 84 db Ahmed b. Vâkıd Buhârî, Sahih, 5/27, no: 3757; 5/143, no: Buhârî, Sahih, 4/205, no: 3630 İsmail. b. İshak el- Kâdî Ahmet b. Ubeyd es- Saffâr Ebu'l- Hasen Ali b. Ahmet b. Abdân Hammad b. Zeyd Süleyman b. Harb Beyhakî, Sünenü'l- Kübrâ, 4/117, no: İshak b. İbrahim Nesâî, Sünen, Cenâiz, 26, 27. no: 2017, Ebû Müslim el-keşşî İsmail. b. Abdillah ve Fâruk el- Hattâbî Abdullah b. Cafer Hilyetü'l- Evliyâ, 2/245.**** ***** Ubeydullah b. Ömer el- Kavârirî Ebû Ya'lâ, Müsned, 7/200, no: 4189 Ebû Bekr el-ismâilî Ebû Amr el- Edîb Beyhakî, Sünenü'l- Kübrâ, 8/266, n0: Ma'mer Abdürrezzâk İshak b. İbrahim et- Taberânî, Mu'cemü'l- Kebîr, 2/105, no: 1459 Abdürrezzak, Musannef, 3/390, no: İshak b. İbrahim Ebû Abdillah Muhammed b. Ali es- San'ânî el-hâkim, el- Müstedrek, 3/338, no: 5296 Görüldüğü üzere bu hadisi Enes ten (r.a.) Humeyd b. Hilâl ve Eyyûb es-sahtiyânî rivayet etmiştir. Eyyûb bu hadisi hem Enes ten (r.a.) hem de Humeyd b. Hilâl den almıştır. Eyyûb dan da Hammâd b. Zeyd ve Ma mer rivayet etmiştir. Şemada da görüleceği üzere Hammâd b. Zeyd ten sonra râvî sayısı artmaktadır. Biz burada Hammâd b. Zeyd e kadar olan râvîlerin durumlarıyla ilgili bilgi vererek hadisin sıhhati konusunda fikir vermeye çalışacağız. Hadis bundan sonra birçok râvi tarafından alınıp meşhur olduğu için sonraki râvilerin durumlarıyla ilgili bilgi vermeye gerek görmedik. Çünkü Ma mer b. Râşid den sonra zaten hadis şemada da görüldüğü üzere, Abdurrezzâk ın Musannef inde yer almıştır. Enes b. Mâlik (ö. 90/709): Hz. Peygamber in hizmetkarı olarak bilinip çok hadis rivayet eden sahabilerden birisidir. Hz. Peygamber Medine ye geldiğinde Hz. Enes daha on yaşındaydı. Annesi onu Hz.

21 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI Peygamber e (s.a.s.) hizmet etmesi için getirdi, Allah Rasûlü (s.a.s.) de kabul etti. Bu sebeple Hâdimu Resûlillâh olarak tanınmaktadır. Hz. Peygamber onu çok sever Ey iki kulaklı diye onunla şakalaşır, bu da onun hoşuna giderdi. Hz. Peygamber (s.a.s.) ile birlikte sekiz gazveye katılmıştır. Vefat yılıyla ilgili, 91, 92, 93 olduğuna dair farklı bilgiler vardır. Vefat ettiğinde 101, 103 veya 107 yaşında olduğunu söyleyenler olmuştur. Kendisi Basra da en son vefat eden sahabi olarak bilinmektedir. 49 Sahabi olduğu için hadis ilmi açısından âdil olarak kabul edilmektedir. Humeyd b. Hilâl b. Hubeyra el-adevî Ebû Nadr el-basrî. Tâbiîn in orta tabakasından olan Humeyd b. Hilâl hakkında İbn Ebî Hâtim, Yahyâ b. Maîn, en-nesaî ve İbn Sa d hadiste sika olduğunu söylemiştir. İbn Adiy onun hadislerinin çok ve müstakim olduğunu, sika kimselerden rivayet ettiğini belirtmiş, İbn Hibbân da onu es- Sikât ında zikretmiştir. 50 Bu bilgilerden anlaşıldığına göre Humeyd b. Hilâl sika olup hadisleri hüccet olarak kabul edilebilir bir ravidir. Eyyûb es-sahtiyânî (ö. 131/749): İbn Abbâs ın öldüğü yıl olan hicrî 68 de doğmuştur. İçerisinde Humeyd b. Hilâl in de bulunduğu birçok râvîden hadis almış, kendisinden de Hammâd b. Zeyd ve Ma mer b. Raşid in içinde bulunduğu birçok râvî hadis rivayet etmiştir. Muhammed b. Sa d, onun hadiste sika, sebt, huccet ve âdil olduğunu söylemiş ve çeşitli ilimleri şahsında toplayan âlim bir râvî olduğunu ifade etmiştir. Ebû Hâtim e Eyyûb es-sahtiyânî sorulduğunda, O sikadır. Onun gibi birisi de sorulur mu? diye cevap vermiştir. 51 Süleyman b. Harb e göre en sahih sened olarak Eyyûb es- Sahtiyânî > İbn Sîrîn şeklindeki rivâyet zinciri kabul edilmiştir. 52 Görüldüğü üzere o zincirde Eyyûb es-sahtiyânî yer almaktadır. Hammâd b. Zeyd b. Dirhem el-ezdî Ebû İsmail, hicrî 98/717 de doğmuş, 179/795 da vefat etmiştir. Kendisi allâme, hâfız, sebt ve zamanının muhaddisi olarak bilinmektedir. Eyyûb es-sahtiyânî nin de içinde bulunduğu birçok kişiden hadis almış, kendisi de oldukça db İbn Hacer, el-isâbe fî Temyîzi s-sahâbe, c. 1, s ; Memleketlere göre en son vefat eden sahabe hakkında geniş bilgi için bakınız. Çolak, En Son Vefat Eden Sahâbî Olarak Bilinen Âmir b. Vâsile el-leysî, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008/1, c. 7, Sayı: 13, Sayfa: el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 7, s , no: 1542; İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c.5, s , no: ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ, c. 6, s , no: es-suyûtî, Celâleddîn Ebu l-fadl Abdurrahman (ö. 911/1505), Tedrîbu r-râvî fî Şerhi Takrîbi n-nevevî, Dâru l-fikr, Beyrut 1993, s. 41.

22 ALİ ÇOLAK 86 db fazla kişiye hadis rivayet etmiştir. Eyyûb es-sahtiyânî ile 20 yıl birlikte bulunmuştur. Yahyâ b. Maîn, Hammâd b. Zeyd ten daha sebt birisi yoktur demiştir. Ahmed b. Hanbel onun hakkında Müslümanların imamlarından birisidir demiş, Ahmed b. Abdillâh el-iclî ise onun sika olduğunu belirtmiştir. Ebû Zur a ya Hammâd b. Zeyd sorulduğunda o, Hammâd ın sebt ve hadiste çok sağlam olduğunu söylemiştir. Daha birçok cerh ta dîl âlimi onun hadis ilmi açısından çok sağlam olduğunu belirtmiş ve onun hakkında olumsuz konuşan olmamıştır. 53 Ma mer b. Râşid el-ezdî el-haddânî (ö / ), içinde Eyyûb es-sahtiyânî nin de bulunduğu birçok kişiden hadis almıştır. Yahya b. Main, Ma mer in sika, ez-zührî den rivayetinde sebt olduğunu söylemiş, Ma mer in Sâbit ten rivayetini zayıf olarak nitelendirmiştir. el-iclî, onun sika ve sâlih bir kişi olduğunu belirtmiş, Ebû Hâtim ise onun hakkında sâlihu l-hadîs demiştir. Onu tevsik eden başka alimler de vardır. 54 Yukarıda rivayet şeması verilen bu hadis Ma mer b. Râşid e kadar tek tariktle gelmiş, Mamer den sonra yayılmıştır. Abdurrezzâk b. Hemmâm bu hadisi Ma mer b. Râşid den almış ve Musannef ine kaydetmiştir. Buraya kadar verdiğimiz bilgilerden anlaşıldığına göre Enes b. Mâlik ten gelen rivayetin senedindeki bütün raviler sika olup senedde de bir kopukluk bulunmamaktadır. Bu nedenle yukarıda kaydedilen hadisin sahih olduğu anlaşılmaktadır. C. Değerlendirme İslam âlimlerinin yukarıdaki rivayetlere yaptıkları yorumlardan anlaşıldığına göre na y, meşru ve meşru olmayan olmak üzere başlıca iki kısma ayrılmıştır. Bir kimsenin ölümünü mücerret bir haber olarak yaymak meşru görülürken cahiliye döneminde olduğu gibi bazı abartılı ve yanlış övgülerle süsleyerek bir övünme ve üstünlük göstergesi haline getirip yaymak ise gayri meşru na y olarak kabul edilmiştir. Meşru görülen mücerret ölüm ilanının da iki şekilde yapıldığı anlaşılmaktadır. Birincisi; insanlara ölüm haberini doğrudan vermek, ikincisi; yüksek sesle ya da ses cihazlarıyla ilan etmektir. Mücerret ölüm ilanının caiz olduğu hususunda âlimler ittifak etmiştir. Bu konuda Necâşî'nin ölüm haberini bildiren Ebû Hureyre 53 el-mizzî, Tehzîbü l-kemâl, c. 7, s. 239, no: 1481; ez-zehebî, Siyeru A lâmi n-nübelâ, c. 7, s , no: İbn Hacer, Tehzîbü t-tehzîb, c.10, s , no: 439.

23 ÖLÜM İLANI (NA Y) İLE İLGİLİ RİVAYETLER ve GÜNCEL UYGULAMALARI hadisi 55 ve Mute harbinde şehit düşen komutanların ölüm haberini konu alan Enes (r.a.) hadisi 56 delil olarak gösterilmiştir. Yüksek sesle ya da ses cihazlarıyla ölüm ilanına gelince, bazı âlimler Huzeyfe (r.a.) 57 ve İbn Mes ûd 58 hadislerinden dolayı bu tür ölüm ilanını mekruh saymışlardır. Çoğu âlim ise, sokak ve mahallelerde gezerek ölümü ilan etmeyi, övgü ve abartıdan uzak olduğu ve sadece haber verme maksadı taşıdığı sürece caiz görmüşlerdir. Çünkü bununla namaza katılımı artırma hedeflenip, câhiliye na yine niyet olarak benzerlik görülmediği savunulmuştur. 59 Tercih edilen görüş, caiz olduğu yönündeki görüştür. En-Nevevî (ö.676/1277) ölüm ilanının meşru, câhiliye na yinin ise meşru olmadığını vurgu- باب ج واز إعالم أصحاب المي ت وقرابت ه بم وت ه ilgili layarak el-ezkâr ında konuyla sıralamıştır. 60 başlığını atmış ve delillerini altına وكراهة الن عي Ölen kişinin cenazesinin techiz, tekfin ve defin işlemlerini yapma, cenaze namazını kılma ve cenazesine katılma, onun için dua ve istiğfarda bulunma, taziye ziyaretinde bulunarak mümin kardeşinin kederini paylaşma gibi na y yapmanın birçok faydaları vardır. Bu nedenlerle meşru sayılmıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) birçok hadislerinde cenazeye katılmak ve ölen kişinin ardından hayırla yâd etmek gerektiğini bildirmiştir. 61 Huzeyfe b. el-yemân ve sahabeden bazıları, yukardaki hadislerde görüldüğü üzere, cahiliye na yine benzer endişesiyle cenaze- db Buhârî, Sahih, Menâkıbu l-ensâr 38, c.4, s Buhârî, Sahih, Kitâbu Ashâbi n-nebî, 25, c.4, s et-tirmizî, Sünen, Cenâiz 12, c.3, s.313, no: et-tirmizî, Sünen, Cenâiz 12, c.3, s , no: 984, 985, en-nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), el-mecmû Şerhu l-mühezzeb (1-20), Dâru l-fikr, Beyrut, trs. c.5, s ;el-bâbertî, Muhammed b. Muhammed b.mahmud Ekmeluddîn Ebû Abdillâh İbnu ş- Şeyh Şemsuddîn İbnu ş- Şeyh Cemâluddin er-rûmî (ö. 786/1383), el-inâye Şerhu l-hidâye (1-10), Dârul-Fikr, trs. C.3, s.267; İbnu l-humâm, Kemaluddin Muhammed b. Abdilvâhid es-sivâsî (ö. 861/1456), Fethu l-kadîr (1-10), Dâru l-fikr, trs. c.2, s en-nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), el-ezkâr, Tahkik: Abdulkadir el-arnaût, Dâru l-fikr li t-tab ati ve n-neşri ve t-tevzî, Beyrut, 1994, s Bu konuda bkz. Buhârî, Sahih, Cenâiz 2, c.2, s.70; Müslim, Ebü l-hüseyn Müslim b. el-haccâc el-kuşeyrî (ö. 261/874), el-câmiu s-sahîh (1-3), İstanbul Selam 4, c.2, s.1704; Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş âs es-sicistânî (ö. 275/888), Sünen, (1-5), İstanbul-1992, Edeb 90, c5, s.288, no: İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Ebî Şeybe Abdullah b. Muhammed b. İbrahim (ö. 235/849), el-kitâbu l-musannef fi l-ehâdîs-i ve l- Âsâr (1-7), Tahkik: Kemal Yusuf el-hût, 1. Baskı, Mektebetü r-rüşd, Riyad-1409, c.2, s.445, no:

24 ALİ ÇOLAK 88 db nin haber verilmesini istememiştir. Burada men edilen na y, Huzeyfe nin (r.a.) endişe ettiği ve insanların ona kaymasından korktuğu cahiliye na yidir. İslam ın geldiği dönemde insanlar, içlerinde önemli birisi öldüğü zaman atlı bir kişiyi kabilelere göndererek şöyle ilan ettirirlerdi: Falancanın na y idir (ölüm haberi)! Falancanın ölümüyle Arap helak olmuştur. Bu ilanını ağlayarak ve çığlık atarak yaparlardı. 62 Bu na y ile cenaze törenine katılımın artırılması hedeflenirdi. Bu durum ölen kişi ve yakınları için itibar ve topluma karşı övünme sebebiydi. Zaten gayri meşru olmasına sebep de bu idi. Şayet niyetlerde cenaze namazına katılımı artırarak dua ve istiğfarı çoğaltmak hedeflenseydi, bunda dinen bir sakınca olmazdı. Nitekim Huzeyfe (r.a.), na y i doğrudan men etmemiştir. Men edilen na ye benzemesinden duyduğu endişeyi dile getirmiştir. 63 Bütün bunlardan meşru bir sebeple yapılan ölüm ilanının dinen sakıncalı olmadığı anlaşılmaktadır. D. Günümüzdeki Na y Uygulamaları Çağımızda iletişim ve haberleşme araçlarında önceki dönemlere nazaran inanılmaz bir artış ve farklılaşma söz konusudur. Televizyon, telefon ve internet imkanları haberleşmeyi kolaylaştırmış, bir haberi saniyeler içerisinde dünyanın her yerine ulaştırmak mümkün hale gelmiştir. Ayrıca gazete ve dergiler, haftalık veya aylık bültenler, haberleşmeyi kolaylaştıran diğer unsurlardan bazılarıdır. Bu değişimle paralel olarak ölüm ilanları da şekil olarak farklılaşmıştır. Gazete ve dergilerde ölüm ilanı vermek bunlardan birisidir. Gazete ve dergilerde ölüm ilanı, cenaze kaldırılmadan önce ve kaldırıldıktan sonra olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Cenazenin defninden önce yapılan ve cenaze namazına katılımı, onun için dua ve istiğfarı teşvik eden, asılsız övgülerden uzak, dine ve insanlığa yaptığı hizmetleri hatırlatarak onun için dua etmeyi teşvik eden ilanlar meşru na y kısmına girmektedir. Çünkü Allah Resûlü (s.a.s.) Necâşî için yapmış olduğu ölüm haberinde Allah ın (c.c.) sâlih bir kulu öldü. 64 sözüyle onun salih birisi olduğunu vurgulamıştır. Bu ifade onun namazını kılmaya ve onun için dua ve istiğfar etmeye teşviktir. 62 en-nevevî, el-ezkâr, s et-tirmizî, Sünen, Cenâiz 12, c.3, s.313, No: 986; en-nevevî, el-mecmu Şerhu l- Mühezzeb, c.5, s Buhârî, Sahih, Menâkıbu l-ensâr 38, c.4, s.246.