GÖKSU NEHR VADSNN FLÜVYAL JEOMORFOLOJS (MUT-SLFKE ARASI) FLUVIAL GEOMORPHOLOGY OF THE GÖKSU RIVER VALLEY (BETWEEN MUT AND SLFKE) Nurcan AVN

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 34 Volume: 7 Issue: 34 Issn: GÖKSU NEHR VADSNN FLÜVYAL JEOMORFOLOJS (MUT-SLFKE ARASI) FLUVIAL GEOMORPHOLOGY OF THE GÖKSU RIVER VALLEY (BETWEEN MUT AND SLFKE) Nurcan AVN Öz Göksu Nehri nin Mut-Silifke arasında kalan kesimini kapsayan bu çalımanın amacı, nehrin Kuvaterner iklimsel deiimlerine ve tektonizmaya tepkisini ortaya koymaktır. Bu amaçla, Göksu Nehri vadisindeki jeomorfolojik birimler (aınım yüzeyleri, sekiler, alüvyal yelpazeler, akarsu yataı, takınovası, nehir adaları) haritalanmı, akarsu sekilerinin morfometrik, stratigrafik ve kronolojik özellikleri belirlenmi ve vadinin flüvyal aktivitesi ortaya konmutur. Yapılan incelemeler sonucunda, aratırma alanında toplam 16 seki basamaı tespit edilmitir. Bu sekilerden S16-S7 arasındaki seviyelerde karakteristik seki depoları gözlenirken dier seviyelerin flüvyal bir depoya sahip olmadıı belirlenmitir. Sahada, kum ve çakıl ocaklarının yer aldıı S16 ve S14 seviyelerinde sedimantolojik ve stratigrafik analizler gerçekletirilmitir. Bunun yanında, yine S16 seviyesindeki uygun numune veren kesitler, OSL (Iık uyarımlı lüminesans) tarihleme yöntemi için kullanılarak S16 sekisinin yaı belirlenmitir yıl olarak tespit edilen bu ya, söz konusu seviyenin MIS 7 buzularası dönemde meydana geldiini, dolayısıyla Göksu Nehri sekilerinin olasılıkla geçi aamalarında ve sıcak dönemlerde depolandıını ortaya koyması bakımından önemlidir. Bu sonuç, aynı zamanda bölgesel yükselim oranını da yansıtarak Göksu Nehri nin vadi kazılma oranının son yılda 0.16 mm/yıl olduunu göstermitir. Sonuç olarak Göksu Nehri Vadisi, 16 basamaklı seki serisi, düük menderesli- düük örgülü yatak paterni, çok sayıdaki burun seddi ve dier jeomorfolojik birimleri ile Kuvaterner çevresel deiimlerinden oldukça etkilenmitir. Bölgesel yükselim, vadinin açılmasında, nehrin dar bir takınovası oluturmasında ve basamaklı sekilerini meydana getirmesinde büyük paya sahipken, yerel faylar akarsu yataı üzerinde kısmen etkili olmu, yer yer yatak ötelenmeleri ile kendini göstermitir. klimsel deiimler ise nehrin vadisini ekillendirmesinde, seki basamaklarının oluumunda ve seki depolarının birikiminde oldukça önemli bir paya sahiptir. Anahtar Kelimeler: Mut Havzası, Göksu Nehri Vadisi, Akarsu Sekisi, OSL Tarihlendirme Yöntemi. Abstract The aim of the study that contains Göksu River Valley between Mut and Silifke is to determine response of the river to Quaternary environmental and structural changes. For this purpose the geomorphological forms in the valley (river terraces, alluvial fans, river channel, floodplain) are mapped, the sedimentological-stratigrafical and chronological characteristics are investigated, and finally geomorphology map is created. In the valley 16 alluvial terrace levels are detected. While the terrace levels between S16-S8 have fluvial deposits, the terraces between S7-S1 are flats without fluvial deposits. In the field, sedimentological-stratigrafical characteristics of the S14 and S16 terraces are analyses. OSL dating ananlysis of the S16 terrace is carried out. According to this, the age of the S16 terrace level is ka BP. In accordance with oxygen isotope chronology this result shows that the river accumulated sediments in interglacial period of MIS 7. The valley erosion rate of Göksu River in last ka is 0.16 mm/year. As a result the Göksu River valley (with its terrace sequence, low braided channel pattern, point bars and the other morphological forms) is effected considerably by the Quaternary environmental changes. Uplift induce to form of the valley and local faults effects river channel especially. Climatic changes effects to form of terrace levels and terrace deposits. Keywords: Mut Basin, Göksu River valley, Fluvial Terrace, OSL Dating Methods. Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü

2 1. Giri Nehir sistemleri, yeryüzünü ekillendiren en önemli dı kuvvetler arasındadır ve bu özellikleri ile bir çok disiplinin inceleme konusu olmulardır. Su, besin ve güç kaynaı olarak yaygın ekilde kullanımlarının yanı sıra, tarım, endüstri, rekreasyon ve taımacılık gibi farklı alanlarda da önem taıyan nehirler, yer bilimleri, çevre bilimleri, hidroloji ve çeitli mühendislik-mimarlık dalları bata olmak üzere bir çok disiplinin ortak aratırma konusudur. Yerbilimleri kapsamında çalımalar yapan fiziki corafya disiplini açısından flüvyal sistem ise, yeryüzünü ekillendiren büyük bir güç olmasının yanında, iklimsel deiimler ve tektonizma (faylanma, bölgesel yükselim, kıvrımlanma vb.) gibi Kuvaterner çevresel deiimlerine tepki veren ve bu tepkinin önemli kayıtlarını içeren morfolojik sistemlerin baında gelmektedir (Schumm ve di., 2000:.). Bu nedenle, Kuvaterner devrinin yeniden yapılandırılmasına hizmet eden ve yeryüzünün jeomorfolojik yapısını ele alan corafi çalımalar için nehir sistemleri, önemli bir veri kaynaıdır. Bu balamda, literatürde yeryüzünün tektonik ve iklimsel denetiminin açıklanmasında uzun dönemli veriler olarak deerlendirilen flüvyal sistemler (Bohncke vd., 1995; Huisink, 1997; Antoine vd., 2000; Schumm vd., 2000; Bridgland, 2000; Maddy vd., 2001; Vandenberghe, 2002; Starkel, 2003; Westaway vd., 2003; Demir vd., 2004; Maddy vd., 2005; Bridge, 2005:328; Vandenberghe, 2007; Bridgland ve Westaway, 2008) önemli bir ariv görevi görmektedir. Türkiye akarsuları için yapılan çalımalar da söz konusu bu arivlerin, Kuvaterner yapılandırma çalımalarına katkı salaması ve Türkiye'deki jeomorfolojik süreçlere etki eden denetim mekanizmalarını ortaya koyması amacına hizmet etmektedir (Demir vd., 2004; Westaway vd., 2004; Doan, 2005; Maddy vd., 2005; Westaway, 2006; Demir vd., 2007; Seyrek vd., 2008; Maddy vd., 2008; Demir vd, 2009; Doan, 2010, 2011; Avin Görendalı, 2010, 2011; Demir vd., 2012). Bu çalımada ele alınan Göksu Nehri vadisi, gerek Dou Akdeniz Havzasını temsil eden ve iyi gelimi bir seki sistemine sahip olan büyük bir akarsu olması, gerekse Türkiye'nin önemli orojenik kuaklarından biri olan Orta Toros kuaında yer alması nedeniyle tercih edilmitir. Geyik Daları'ndan (Orta Toroslar) kaynaını alan nehir, Gökçay ile Gökdere (Ermenek) adındaki iki önemli kolu ile birlikte yaklaık km 2 'lik bir alanı drene ederek Silifke deltasından Akdeniz'e ulamaktadır (ekil 1, 2). Bu alanın, büyük oranda Mut Miyosen Havzası sınırları içerisinde yer alması, yapılan çalımaların pek çounun jeoloji tabanlı olmasına neden olmutur (Blumenthal, 1956; Nieoff, 1960; Akarsu, 1960; Özer vd., 1974; Gökten, 1976; Koçyiit, 1976; Gedik vd., 1979; Korkmaz ve Gedik, 1990; Tanar ve Gökçen, 1990; Atabey vd., 2000; Eri, 2000; Yıldız vd., 2003; Bassant vd., 2005; Cosentino vd., 2011; Schildgen vd., 2012). Aırlıklı olarak stratigrafi, sedimantoloji ve paleontoloji konularında çalımaların ortaya konulduu inceleme alanı, biyostratigrafik ve paleomanyetik yalandırma çalımaları sayesinde, Göksu Nehri vadisinin açıldıı litoloji ve zamansal süreç konusunda aydınlatılırken, vadi morfolojisi, flüvyal süreçler ve nehrin kazma-biriktirme aamaları konusunda yeterince incelenmemitir. Bu konuda yapılan tek çalıma olan Mut ve yakın çevresinin jeomorfolojisi balıklı aratırma (Çiçek, 2001), vadideki akarsu sekilerinin bir bölümünü alansal ve morfometrik açıdan ele alması bakımından önemlidir

3 Tablo 1: Ara tırma alanının yer bulduru haritası. Tablo 2: Ara tırma alanının fiziki haritası. 2. Veri ve yöntem Bu çalı ma, sayısal yükselti verileri, çe itli ölçeklerde (1/25000, 1/50000, 1/100000) topografya ve jeoloji haritaları, eski ve yeni tarihli hava foto rafları gibi temel kartografik kaynaklardan ve dört yıl süresince gerçekle tirilen saha çalı malarının sonuçlarından yararlanılarak hazırlanmı tır. Ara tırma alanına ait kapsamlı bir veri tabanı olu turmak amacıyla, öncelikle vadinin orta ve a a ıçı ırında yo unluk kazanan akarsu sekileri ile di er jeomorfolojik birimler (alüvyal yelpazeler, ta kın ovası, aktüel nehir yata ı, akarsu setleri) haritalanmı tır. Ara tırma alanındaki en önemli flüvyal olu umlardan olan sekiler, alansal ve metrik da ılımlarının yanı sıra, sedimantolojik, stratigrafik ve kronolojik özellikleri bakımından incelenmi tir. Kum ocaklarından elde edilen sedimantolojik ve stratigrafik bazı özellikler, Göksu Nehri nin uzun dönemli akı ko ulları hakkında önemli bilgiler verirken, uygun numune veren depolarda

4 yapılan OSL tarihlendirme analizleri, akarsu vadisinin jeomorfolojik evrimi konusunda aydınlatıcı olmutur. Bunlara ek olarak oluturulan, vadi ve yakın çevresinin enine ve boyuna kesitleri, inceleme alanındaki aınım yüzeyi seviyeleri, yamaç ekillenmesi ve seki basamaklanmasını ortaya koymaları bakımından faydalı olmutur. Söz konusu kesitler ayrıca daha sonra gelitirilen ve vadinin jeomorfolojik geliimini büyük ölçüde açıklayan "genelletirilmi vadi enine kesitinin" çizimine önemli katkı salamıtır. Bunun yanında, sekilerin boyuna profilleri (deniz seviyesinden yükseklikleri ile konumları kaydedilerek oluturulan seki eim çizelgeleri), aratırma alanında tektonik kökenli bir seviye deiiminin (tiltlenme, çarpılma) olup olmadıını sorgulamaya yardımcı olmutur. Güncel vadi içerisindeki jeomorfolojik birimlerin deerlendirilmesine ilikin bu uygulamalara ek olarak, alana ait en eski (1956 tarihli) ve en yeni (1988 tarihli) hava fotorafları ile güncel uydu görüntülerinin analiz edilmesi sonucunda, Göksu Nehri yataındaki son 57 yıllık deiim süreci incelenmitir. Güncel yatak paterni ise, nehir yataklarının kıvrımlanmaörgülenme dereceleri esasına dayalı sınıflandırma (Schumm, 1977, 1981) temelinde deerlendirilmitir. 3. Bulgular 3.1. Göksu Nehri vadisinin jeolojik özellikleri Aratırma alanı, jeolojik açıdan bir çok farklı birimin yanal ve dikey geçiler oluturduu kompleks bir alandır. Saha içerisinde, Paleozoyikten Kuvaternere kadar çeitli yalarda, denizel, gölsel geçi karakterli ve karasal sedimanter yapılar görülmektedir (Akarsu, 1960; Gedik vd, 1979; Tanar, 1989). Kimi aratırmacılara göre Miyosen öncesi ve Miyosen sonrası kayaçlar olarak sınıflandırılan bu birimler, literatürde dört alt balık altında ele alınmaktadır. Bunlar; Akdere Formasyonu (Paleozoyik ve Mesozoyik yalı kireçtaı, eyl, killi kireçtaı, ist ve metamorfikler), Fakırca Formasyonu (Oligo-Miyosen yalı gölsel killi kireçtaı, eyl ve marn), Derinçay Formasyonu (Erken Miyosen yalı flüyyal ve deltaik çakıltaı, kumtaı, silttaı, marn), Köselerli Formasyonu (Geç Miyosen yalı denizel killi kireçtaı ve marn) ve onunla yanal-dikey geçili Mut Formasyonu (Geç Miyosen yalı resifal kireçtaı) olarak sıralanabilir (Gedik vd,1979; Tanar, 1989). Aratırma alanında yüzeylenen bu formasyonlar (ekil 3), söz konusu kronolojik yelpaze nedeniyle, alanın jeomorfolojik geliimini de farklı ekillerde etkilemitir. Sahanın kuzey sınırında yer alan Derinçay ile güney kesiminde yer alan Silifke Boazlarının, jeolojik olarak vadinin genel yapısından farklı ekilde, Paleozoyik ve Mesozoyik yalı birimler ile Erken Miyosen yalı kayaçlardan olumaları sebebiyle, büyük ölçüde Mut ve Köselerli Formasyonlarından oluan genel vadi profiline oranla Derinçay ve Silifke Boazları, nehrin yanal erozyonuna karı direnç göstererek oldukça dar ve derin bir vadi morfolojisi ortaya koymutur (Foto 1, 2)

5 Tablo 3: Göksu Nehri vadisi ve yakın çevresinin jeoloji haritası (MTA, 2009)

6 Foto 1: Derinçay Boazı na güneyden bakı. Foto 2: Silifke Boazı na güneyden bakı Göksu Nehri vadisinin genel jeomorfolojik özellikleri Çalıma alanı içerisinde Göksu Nehri; Ermenek Çayı, Pirinç Suyu, Kurt Suyu gibi önemli kolları ile birlikte yaklaık 100 km mesafe kat ederek Akdeniz'e ulamaktadır. Bu mesafe boyunca, vadi içerisinde ve yakın çevresinde gözlenen flüvyal oluumlar, iki farklı seviyede izlenen aınım yüzeyleri, yer yer gelime gösteren birikinti yelpazeleri, dar bir takın ovası, çok sayıdaki seki basamaı ve aktüel yatak ile içerisindeki akarsu setleri (nehir adaları) olarak sıralanabilir (ekil 4)

7 ekil 4: Göksu Nehri vadisinin jeomorfoloji haritası. Göksu Nehri vadisinin kuzey ve güney kesimleri ile orta bölümünden elde edilen enine kesitler ile (ekil 5) harita analizleri, inceleme alanında iki farklı seviyede aınım yüzeyi olduunu göstermitir. Bunlardan ilki, sahanın kuzey sınırında, yaklaık metrelerde

8 gözlenen yüzeydir. kincisi ise aynı kesimde metrelerde takip edilmektedir. Bu yüzeyler, güney yönünde alçalmakta ve Silifke yakınlarında 1200 metreler (1.basamak) ile metrelere (2.basamak) ula maktadır. Alınan kesit hatları; kuzeyde Bucakkı la ve Derinçay arasındaki saha (Teke Da ı-gökçeta do rultusu), orta kesimde Derinçay ve Mut arasındaki saha (Karınbeleni Tepe-Kilimli Da ı do rultusu) ve güneyde Mut ile Silifke arasındaki sahadır (Gülnar- Alibaba Tepe do rultusu). Bu kesit hatları ile belirlenen a ınım yüzeyleri, resifal kireçta ı, killi kireçta ı, marn, kumta ı, çakılta ı, eyl, dolomit ve volkanoklastikler gibi çe itli litolojik birimleri kesmektedir ( ekil 6). Göksu Nehri vadisinde tespit edilen bir di er morfolojik birim, alüvyal yelpazelerdir. Ara tırma alanı içerisinde, vadinin birçok bölümünde gözlenen alüvyal yelpazeler, e im ve litoloji ko ullarına ba lı olarak farklı boyutlarda geli me göstermi tir. Alanın kuzey sınırında yer alan Derinçay Bo azı ile güneyinde yer alan Silifke Bo azı arasında kalan alan içerisinde, genellikle küçük derelerin ana nehre karı tı ı lokasyonlarda, nispeten büyük ve yayvan yelpaze olu umları kar ımıza çıkmaktadır. Bu yelpazeler, Silifke Bo azı' na kıyasla, daha az e imli yamaçlardan akmakta olan derelerin daha uzun mesafelerde ta ıyarak biriktirdikleri materyalden olu maktadır. Silifke Bo azı' nda ise, oldukça e imli yamaçlardan Göksu Nehri' ne karı an dereler, kısa mesafe kat ederek ta ıdıkları materyali vadi içerisinde, kısmen yamaçlarda biriktirmektedirler. Bu nedenle bo az içerisinde meydana gelen yelpaze olu umları, e imli ve küçük boyutlu olu umlardır. Ayrıca kuzey kesimin kireçta ı-marn ardalanmalı litolojisi, Bo az kesiminin Paleozoyik ve Mezozoyik ya lı killi kireçta ı, eyl ve ist litolojisine kıyasla a ınıma kar ı daha az direnç göstermekte, dolayısıyla yelpazelere daha fazla sediment girdisi sa lamaktadır. Yelpaze geli iminin daha büyük boyutta gözlendi i özellikle kuzey kesimlerde, bu yelpazelerin Göksu Nehri' ni kısmen öteledi i de gözlenmi tir ( ekil 7). ekil 5: Göksu Nehri vadisini çevreleyen a ınım yüzeylerinin enine profil hatları

9 ekil 6: Göksu Nehri vadisini çevreleyen aınım yüzeylerinin enine kesitleri. ekil 7: Göksu Nehri vadisinde yer alan alüvyal yelpaze oluumları. Vadinin jeomorfolojik geliimine ıık tutacak bir dier önemli birim, nehir yataıdır. Çünkü yatak morfolojisi, nehrin sahip olduu kinetik enerjinin, çevresel koulların, iklim ve tektoniin denetimi altındadır ve büyük oranda deikendir. Bu bakımından, Göksu Nehri vadisinin aktüel nehir yataı, birçok akarsu vadisinde olduu gibi uzun vadede kısmi farklılıklar göstermitir. Dolayısıyla, bu çalımada Göksu Nehri'nin aktüel yatak morfolojisinin

10 yanı sıra, 57 yıllık süreci kapsayan paleo- yatak morfolojisi de incelenmi ve vadideki deiim süreci ortaya konulmaya çalıılmıtır. Nehir yataklarının taban eimleri, vadideki denetim mekanizmaları ve yatak morfolojisi konusunda önemli bir veridir. Göksu Nehri'nin güncel yatak seviyesi, kuzeyde yer alan Derinçay kesiminde yaklaık metre olarak tespit edilmitir. Ermenek Çayı'nın Göksu Nehri'ne karıtıı Mut güneyindeki kesimde ise bu seviye 120 metreye dümekte ve son olarak nehrin Akdeniz'e döküldüü Silifke yakınlarında 20 metreye ulamaktadır. Ancak yatak eimindeki bu düzenli düü, saha içerisinde her yerde aynı ekilde gözlenmemitir. Nehir yataının eimi, sahanın kuzey sınırındaki Derinçay boazında yaklaık 1,5 2 km gibi kısa bir mesafede ani bir düü göstererek bu alanda belirgin bir eim kırıklıı yaratmıtır. Tektonik etkilerin ortaya konduu tartıma bölümünde ayrıntılı olarak ele alınan bu durum, ekil 10 da açıkça görülmektedir. Buna balı olarak vadi tabanının eimi de deikenlik göstermektedir (ekil 8). ekil 8: Göksu Nehri Vadisi nin ve akarsu yataının eimini gösteren boyuna profil. Buna göre, Göksu nehrinin yatak eimi, kaynak bölgesinde (nehrin yukarı çıırını kapsayan 13 km lik kesiminde) % 1.6 olarak hesaplanmıtır. Bu deer, engebeli arazinin son bulduu kesimden Derinçay Boazı na kadar olan yaklaık 49 km mesafede % 0.2 ye dümektedir. Buraya kadar ölçülen deerler, aratırma alanının sınırları dıında kalmakla birlikte, Göksu Nehrinin akıını etkileyen yukarı çıır eimini göstermesi bakımından önemlidir. Derinçay Boazı nın yer aldıı yaklaık 2 km lik kesimde ise nehir yataının eimi %2 olarak hesaplanmıtır ki bu deer, vadinin tümü için en yüksek eim derecesine iaret eder. Dier taraftan, Derinçay Boazı ndan Silifke ye kadar olan bölge için yatak eimi tekrar düerek % 0.2 deerinde normal seyre ulamıtır. Göksu Nehri nin yatak eimine ek olarak, yatak (kanal) ekli ve türü de jeomorfolojik bakımdan önem taıyan unsurlardır. Bu çalımada nehrin derinlik ölçümü yapılamadıı için, kanal ekli bakımından yataın derinlik - genilik oranı belirlenememitir. Ancak yatak türü (kanal paterni) konusunda, nehir yataklarının kıvrımlanma ve örgülenme derecelerine dayalı sınıflandırmanın esaslarına göre Göksu Nehri nin yatak yapısı analiz edilmitir. Buna göre; 108 km (ana akarsu yataının uzunluu) / 90 km (vadinin ortasından geçtii varsayılan/ ku uçuu hattın uzunluu) oranı sonucunda, Göksu Nehri nin güncel yataının 1.2 deerinde mendereslenme (kıvrımlanma) derecesine sahip olduu söylenebilir. Kanalın örgülenme derecesi ise %1 den küçük ölçülmütür. Dolayısıyla, tam menderesli bir akarsu yataının 1.5 deerinde olduu, %5 ten küçük örgülenme deerlerinin ise çok hafif örgülü nehir yapısına iaret ettii düünülür ise (Schumm,1977), Göksu Nehri aktüel yataının düük menderesli bir geçi tipine sahip olduu söylenebilir ve 1988 yıllarına ait hava fotoraflarından elde edilen görsel veriler de bu sonuca benzer ekilde 1.1 oranında mendereslenme deerini ortaya koymutur. Dolayısıyla yatak deiimi, ancak kısa mesafeli yer deitirmelerle, yıınak geliimleri ile ve kısmi kıvrımlanmalar ile sınırlıdır. Akarsu sekilerinin sedimantolojik ve stratigrafik kesitleri de, güncel yatak içerisinde taınan bol çakıllı depo yapısı ile benzerlik göstererek, akarsu yataının uzun dönemli flüvyal aktivitesinde büyük bir deiimin olmadıına iaret etmektedir. Böylece, nehrin 1956, 1988 ve 2013 yılları arasındaki süreçte, düük menderesli kanal yapısını koruduunu söylemek doru olacaktır

11 Buna ek olarak, yatak içerisindeki akarsu setleri (nehir adaları) bu yapıyı destekler ekilde, burun setleri (point bar) ve kopmu setler olarak karımıza çıkmaktadır. Vadi içerisinde, örgülü yatak tiplerine özgü yatak ortası adalarını andırır ekilde gelime gösteren çok sayıdaki akarsu seddi, esasında Göksu Nehri vadisi içerisinde, büyük ölçüde nehrin kıvrımlanma gösterdii kesimlerde gelien burun setlerinden koparak (literatürde chute cut off olarak adlandırılan) yatak ortasında kalan parçalardır (Douglas, 1962; Allen, 1963, 1964a ve 1964b; Miall, 1977; Miall, 1996). Bunlar bölgede genellikle bük olarak isimlendirilen büyük burun setlerinin (Ziyaefendi bükü, Burunbükü, Talıbük, Alagöz bükü vb.), nehir tarafından defalarca kesilerek parçalanması ile ada türü bakımından görsel bir yanılgıya yol açmıtır (Foto 3. 4). Klasik burun seti geliimi, çalıma alanı içerisinde nehrin alüvyal bir taban içerisinde aktıı Suçatı, Mucuk, Çiftçiler (Yukarı Köselerli), Kâhyalar (Irmaklı), Ceritler (Göksu), Kemenli, Kurtsuyu ve Kılaköy yerlemeleri yakınlarında büyük boyutlarda gözlenmitir (ekil 9). Bu bölgeler dıında, daha küçük boyutta gelime gösteren burun setleri, neredeyse tüm nehir yataı boyunca takip edilebilmektedir. Ancak yukarıda belirtildii gibi, klasik anlamda korunabilmi bu depoların yanı sıra parçalanmı oluumlar da yatak içerisinde önemli yer tutmaktadır. Kopmu burun seti geliimi daha çok Hamamköy, Selamlı, Mucuk, Ceritler (Göksu), Hacımahmutlu ve Sarıveliler yerlemeleri yakınlarında açıkça gözlenmektedir. Bu ilk bölümden farklı olarak Silifke Boazı içerisinde yine çok sayıda nehir adası bulunmaktadır. Ancak vadi tabanının dar olduu, nehrin Paleozoyik, Mezozoyik ve Erken Miyosen yalı kayaçlar içerisinde aktıı bu alanda küçük boyutlarda yıınak oluumu kendini göstermektedir. Bu bölgede pek çok yerde gözlenen klasik burun seti geliimi, deltaya yaklatıkça kopma eilimi göstermitir. Foto 3: Silifke yakınlarında Göksu Nehri'nde kopmaların gerçekletii burun setleri

12 ekil 9: Derinçay- Silifke arasında olu an akarsu setlerini gösteren harita. Foto 4: Hacımahmutlu yakınlarında kopmu ve kopma a amasında olan burun setlerinden bir görünüm. Son olarak, Göksu Nehri vadisinde iyi geli mi bir ta kın ovasının mevcut olmadı ı söylenebilir. Çalı ma alanının kuzey sınırında yer alan Derinçay ile Silifke Bo azı arasındaki kesimde, Pirinç Suyu, Ermenek Çayı, Kurt Suyu gibi önemli kolların Göksu Nehri' ne birle ti i lokasyonlar dı ında oldukça dar bir ta kınovası söz konusudur. Geni li i, genellikle m arasında de i iklik gösteren ta kınovasında maksimum de er, yan kolların birle im bölümlerinde nadiren 2 km. kadar ölçülmü tür. Buna kar ılık Silifke Bo azı' nda ve Derinçay kesiminde vadi tabanı geli ememi ve nehir, V tabanlı vadi özelli ini korumu tur Göksu Nehri vadisinin seki serileri Ara tırma alanındaki en önemli jeomorfolojik birim akarsu sekileridir. Saha içerisinde sekilerin meydana getirdi i gözlenen basamaklı yamaç profilleri, nehrin sık sık vadisini kazarak yatak de i tirdi i ve eski yata ını yanal ve dikey yönde terk etti i bir flüvyal aktivite sürecine i aret etmektedir ( ekil ). Göksu Nehri vadisinde toplam 16 seki seviyesi tespit edilmi tir. Bu seviyelerin bir bölümü, sahip oldukları flüvyal dolguları ile karakteristik bir akarsu sekisi görünümü sergilemektedirler. Bir bölümü ise, flüvyal bir depodan yoksun, kısmen da ınık çakılları olan ya

13 da çıplak yüzeylerdir ki bu seviyeler de, akarsu aınımının bir ürünü ve eski nehir yataı olarak karımıza çıkmakta, dolayısıyla seki basamaı olarak deerlendirilmektedir. Çalıma alanındaki seki seviyeleri; en alçak ve en genç sekiden balamak üzere; m (S16), +20 m (S15), +34 m (S14), +44 m (S13), +52 m (S12), +64 m (S11), +72 m (S10), +90 m (S9), +100 m (S8), +121 m (S7), +153 m (S6), +170 m (S5), +221 m (S4), +240 m (S3), +318 m (S2), ve +367 m (S1) dir. Buna göre, çalıma alanında tespit edilebilen en eski seki, deniz seviyesinden 450 metre yüksekte yer almaktadır. Nehirden yükseklii 367 metre olan bu seki (S1), sadece Hocalı Köy yakınlarında (Silifke Boazı giriinde) gözlenmitir. Aratırma alanındaki en genç (en alçak) seki ise 9 10 metre olarak belirlenmitir. Ancak saha aratırmaları sırasında tespit edilememi olmakla birlikte alanda 2 3 metre sekisinin de olduu düünülmektedir. Sekiler, vadi içerisinde pek çok kesimde sıklıkla gözlenmekle birlikte, aırlıklı olarak Hamam Köy (Mut yakınları)-hocalı Köy (Silifke Boazı) arasında, vadinin geniledii alanlarda younlamaktadır. Saha içerisinde özellikle Hamam Köy, Suçatı, Mucuk, Çiftçiler, Kâhyalar, Köselerli, Ceritler ve Kemenli köyleri yakın çevreleri, vadinin yanal yönde geniledii ve sekilerin sık basamaklı yamaçları meydana getirdii kesimler olarak dikkat çekmektedir (Foto 5, 6). Vadideki bu genilemenin nedeni, killi-marnlı Köselerli Formasyonu nun bu alandaki varlıı olmalıdır. Mesozoyik yalı kireçtaından meydana gelen Silifke Boazı nın aratırılabilen bölümlerinde ise herhangi bir seki kalıntısına rastlanmamı, Silifke Boazı nda uzanan karayolunun izledii dik yamaçlarda gözlenen çakıl döküntülerinin sekilerle ilikisi kurulamamıtır. Silifke boazına ek olarak Mut un batısı ve güneybatısında yer alan Kızılda ve Bozda çevreleri de sekilerden yoksun alanlardır. Bu yoksunluk, söz konusu kesimlerde sekilerin oluamadıına veya aındıına iaret edebilir. Çalıma alanı içerisinde, S10-S16 arasındaki seki seviyeleri, Derinçay Boazı ndan Hocalı Köyü ne (Silifke Boazı giriine) kadar yer yer kesintili de olsa tüm vadide takip edilebilmektedir. Foto 5: Hacımahmutlu Tepesi yakınlarında seki basamaklarının görünümü (Batıya bakı). Foto 6: Suçatı yakınlarında seki basamaklarının görünümü (Batıya bakı)

14

15 ekil 10b: Göksu Nehri Vadisi nden elde edilen enine kesit örnekleri ekil 11: Göksu Nehri vadisi ve yakın çevresinin genelle tirilmi enine kesiti (yatay ölçek kullanılmamı tır)

16 Göksu Nehri vadisinin sekilerinin sedimantolojik-stratigrafik ve kronolojik özellikleri Aratırma alanında flüvyal bir depoya sahip olan sekiler, (S7-S16 arasındaki seviyeler) büyük oranda konglomera depolarıyla dikkat çekmektedir. Genellikle 2 4 metre kalınlıında olan bu depolar, ayrıntılı deerlendirmelere olanak vermemekle birlikte, nehrin ince sedimentten iri çakıla kadar çeitli boyutlarda sediment taıdıını ve güçlü bir akı sergilediini göstermeleri bakımından önemlidirler. Söz konusu konglomera oluumlarına ek olarak, aratırma alanı içerisinde Köselerli, Ceritler ve Hacıilyaslı (Yalı) yerlemeleri yakınlarında tespit edilen kum- çakıl ocakları, seki içyapılarının stratigrafik analizine imkân veren nadir lokasyonlardır. Göksu Nehri vadisinde tespit edilen yol yarmaları ve kum-çakıl ocaklarından (özellikle genç seki depoları, S14 ve S16) toplam 12 kesit elde edilmitir. ekil 12 te ayrıntılı biçimde gösterilen bu kesitlerden 1a-1g arasında kodlanmı olan kesitler, Köselerli Köyü S16 sekisine, 2a, 2b ve 2c kodlu kesitler Ceritler Mahallesi S16 sekisine, 3a ve 3b kesitleri ise Hacıilyaslı (Yalı) Mahallesi S14 sekisine aittir. Kesitlerde gözlenen sedimentlerin en çarpıcı özellii, aırlıklı olarak tane destekli ve masif katmanlanmı olmalarıdır (Foto 7). Genellikle düzensiz, güçlü, yüksek enerjili akıları karakterize eden bu depolar, neredeyse bütün kesitlerde youn olarak gözlenmektedir. Çeitli boylarda çakıllardan oluan tane destekli bu tabakalar arasında, yer yer yatay ve paralel katmanlar ya da kanal kazılmalarını ifade eden tekne katman yapıları görülmektedir. Ayrıca yatay ve paralel laminalı siltli-killi bantlar da flüvyal istifler içerisinde sıklıkla gözlenen yapılardandır. Serinin tümüne bakıldıında, genellikle düzenli bir boylanma-derecelenme göstermeyen, kaba sedimentli depoların en üst seviyeleri, çounlukla toprak oluumu ya da moloz döküntüleri ile son bulmaktadır. Söz konusu sedimantolojik ve stratigrafik kesitler dorultusunda, Göksu Nehri nin, bu sekileri oluturduu dönemde düük örgülü-düük menderesli bir yapıda olduu söylenebilir. Foto 7: Hamam Köy yakınlarında yaklaık 3 metre kalınlıındaki S12 istifinin görünümü. b) S12 sekisinin alüvyal dolgusunun sedimantolojik ve stratigrafik yapısının görünümü

17 ekil 12: Çalıma alanında, Köselerli S16, Ceritler S16 ve Hacıilyaslı S14 sekilerine ait sedimantolojik-stratigrafik kesitler. ekil 13: Sedimantolojik kesit analizlerinde kullanılan semboller ve açıklamalarını gösteren tablo. Moloz katmanı, akarsu tarafından depolanan sedimentten farklı olarak flüvyal istif üzerine sonradan gelmi olan döküntüleri ifade eder. Örtülü katman terimi, alandaki seki depolarının alt seviyelerinde yer alan ancak üzeri kapandıı için tam olarak ayırtlanamayan bölümler için kullanılmıtır. Yatay ölçek, sedimentin tane boyu sınıflaması temelinde, 1 den 8 e kadar numaralandırılarak oluturulmutur. Yukarıdaki içyapı deerlendirmelerine ek olarak, bu çalımanın temelini oluturan ve flüvyal evrim süreci ile nehrin kazma-biriktirme dönemlerinin tespitinde kullanılan en önemli uygulama OSL tarihlendirme analizidir. Bu balamda, daha önce alansal ve morfometrik

18 daılımları yapılarak stratigrafik özellikleri belirlenen seki basamaklarından en genç seviyelerin (S16) OSL yaları tespit edilmitir (ekil 14, Foto 8, 9, 10). Tarihleme sonuçları içerisinde, GP 01 örneine ait 97,8 bin yıl dıında ile yıl arasında bir ya daılımı söz konusudur (Tablo 14). Bu deerler, oksijen izotop kronolojisinde ana hatlarıyla MIS 7 (Marine isotope stages) buzularası dönemine iaret etmektedir. MIS 7 dönemi, son interglasyalden (MIS 5) bir önceki sıcak dönemi ifade eder ve yıl aralıını kapsar. Bu dorultuda Göksu Nehri nin vadi tabanındaki birikimini, souk-sıcak geçi aamalarında ve sıcak dönem içerisinde oluturduu söylenebilir. Foto 8: Köselerli S16 seviyesinden alınan OSL örneklerinin alım yerleri. Foto 9, 10: Köselerli Köyünden alınan OSL örnekleri

19 ekil 14: OSL analizinin uygulandıı S16 (+9 m) seviyesine ait iki flüvyal istiften alınan örnekler ve ya sonuçları. 3. Tartıma ve Sonuç Akdeniz Bölgesi'nin en önemli nehirlerinden biri olan ve Orta Toros silsilesine yerleerek büyük oranda Mut Miyosen havzasını drene eden Göksu Nehri, tektonik konumu ve temsil ettii iklim bölgesi nedeniyle Türkiye akarsuları için önemli bir örnektir. Göksu Nehri'nin yerletii alan içerisinde yüzeylenen en genç jeolojik birim Köselerli Formasyonu'dur (Tanar ve Gökçen, 1990; Yıldız vd., 2003; Bassant vd. 2005; Cosentino vd., 2011; Schildgen vd., 2012). Söz konusu formasyonun denizel sedimentlerinden elde edilen biyostratigrafik ve paleomanyetik bulgular, bu birimin Geç Miyosen yaında olduunu ortaya koymutur (Cosentino vd., 2011; Schildgen vd., 2012). Buna göre, aratırma alanında, Geç Miyosen döneminde denizel ortam koullarının mevcut olduu söylenebilir. Dolayısıyla Göksu Nehri'nin bölgeye yerlemesi ve vadisini açması, buna balı olarak flüvyal aktivitesine balaması, en erken Tortoniyen sonrasında (8 milyon yıl önce) gerçeklemi olmalıdır. Göksu Nehri vadisinde gözlenen 16 adet seki seviyesi, bu bölgede nehrin sık sık güç kazanarak yataını kazdıına (eski yataını terk ettiine) ve bu esnada sekilerini oluturduuna iaret eden önemli bir morfolojik delildir. ç içe geçmi seki basamaklarında iklimsel denetimin yeterli olmadıı ve mutlak bir tektonik aktivitenin gereklilii düünüldüünde vadinin seki seviyelerindeki basamaklı yapının ve muntazam sıralanmanın, aratırma sahasındaki tektonik kontrolün sonucu olduu söylenebilir. Bu balamda aratırma alanını, bölgesel yükselim (uplift) ve yerel tektonik aktivite bakımından ayrı ayrı ele almak yerinde olacaktır. Aratırma alanının tektonik konumu (genilemeli ve dorultu atımlı-normal bileenli neotektonik bölge olması) buradaki flüvyal sürecin, bölgesel tektonizmadan baımsız olmadıını göstermektedir. Ancak tektonizma, Göksu Nehri vadisinin ana hatlarını belirlemekle birlikte, vadi içerisindeki lokal etkisi bakımından tartımalıdır. Yapılan arazi çalımalarında tespit edilen ve ayrıca MTA (Maden Teknik Arama) tarafından belirlenen fay hatlarının, vadiye, sekilere, akarsu yataı birimlerine ve dier jeomorfolojik unsurlara etkisi kısmi olarak belirlenmitir. Yerel tektonik etki bakımından en somut bulgu, ana akarsu yataındaki ve yan kol yataklarındaki yön deitirmeler ile vadinin boyuna profilinde (Derinçay Boazı nda) gözlenen ani eim kırıklııdır. Flüvyal sistem üzerinde yerel faylanma etkisinin en önemli göstergelerinden olan seviye uyumsuzlukları ve çarpılmalar, çalıma alanındaki akarsu sekilerinde tespit edilmemitir. Çünkü bölgedeki seki seviyelerine ait boyuna profiller (eim grafikleri), önemli ölçüde bir çarpılma kaydı içermemektedir. Ayrıca,

20 bazı küçük akarsuları kestii görülen fay hatları, bu akarsulara ait boyuna profillerde morfolojik diskordans oluturmamıtır. Dolayısıyla bu faylar günümüzde aktif olmayabilir. Bölgesel yükselim ise, Göksu Nehri vadisinin ana hatlarını belirlemekle birlikte, vadinin ekillenmesinde sık aralıklı seki basamaklarının oluumunda ve dar takınovası geliiminde kendini hissettirmektedir. OSL analizi sonuçlarına göre Göksu Nehri, son yılda yataını yaklaık olarak 21 metre kazmı ve S16 seviyesini meydana getirmitir. Dolayısıyla nehrin yıllık kazma oranı 0.16 mm dir ve bu deer aynı zamanda bölgesel yükselim oranını yansıtmaktadır. Ancak, tektonizmaya ek olarak, iklimsel deiimler de Göksu Nehri nin flüvyal aktivitesinde ve vadi geliiminde etkin olmutur. OSL analizi ile ortaya konulan kronolojik deerlendirmeye göre Göksu Nehri, S16 kodlu en genç seki istifini yıl ya aralıının iaret ettii MIS 7 buzul arası döneminde biriktirmitir. Dolayısıyla Göksu Nehri, souk-sıcak geçi aamalarında ve sıcak (buzul arası) dönemlerde flüvyal birikim yapmı olmalıdır. Buna karılık, olasılıkla souk dönemlerde kazma aktivitesini gerçekletirdii söylenebilir. S16 seviyesine ait toplam 10 adet örnek üzerinde yapılan deerlendirme sonuçlarının büyük oranda birbirini destekler nitelikte olması, Kuvaterner iklim döngüsündeki sıcak-souk dalgalanmaların, Göksu Nehri Vadisi nin flüvyal sürecinde büyük paya sahip olduunu göstermitir. Sonuç olarak, gerek tektonizma, gerekse Kuvaterner iklim deiimleri, Göksu Nehri nin flüvyal sistemi üzerinde önemli birer etkin güç olmutur. Bu durum, aratırma alanında iklimsel deiimler ile tektoniin e zamanlı etkinliine iaret etmesi bakımından oldukça önemlidir. KAYNAKÇA AKARSU, brahim (1960). Mut civarı jeolojisi, MTA Raporu, No: 2444, Ankara. ALLEN, R.L. John (1963). The classification of cross-stratified units with notes their origin, Sedimentology 16, ALLEN, R.L. John (1964a). Studies in fluviatile sedimentation; six cyclothems from the lower old sandstone, Anglowesh Basin, Sedimentology, 3, ALLEN, R.L. John (1964b). A Review of the Origin And Charactristics of Recent Alluvial Sediments, Geo-Science, 5, ANTOINE P., Lautridou J.P., Laurent M., Long-term fluvial archives in NW France: response of the Seine and Somme rivers to tectonic movements, climatic variations and sea-level changes. Geomorphology 33, ATABEY E. ve di., Mut- Karaman arası Miyosen havzasının litostratigrafisi ve sedimantolojisi (Orta Toroslar), MTA Dergisi 122, 53-72, Ankara. AVN Görendalı Nurcan (2010) ve 2009 yılları arasında Kızılırmak ın yatak tipinde gözlenen deiimler, Avanos. Corafi Bilimler Dergisi 8, AVN Görendalı Nurcan (2011). Kızılırmak sekilerinin oluumunda iklim ve tektoniin rolü, Avanos. Corafi Bilimler Dergisi 9, BASSANT P., Buchem V., Strasser A.,, Görür, N., The stratigraphic architecture and evolution of the Burdigalian carbonate siliciclastic sedimentary systems of the Mut Basin, Turkey. Sedimentary Geology 173, BLUMENTHAL, M., Karaman- Konya havzası güneybatısında Toros kenar silsileleri ve ist-radyolarit formasyonunun stratigrafi meselesi, MTA dergisi 48, 1-36, Ankara. BONHCKE S., Kase C., Vandenberghe J., Climate ınduced environmental changes during the Vıstulian lateglasyal at Zabinko, Poland. Questions Geographicae 4. BRDGE, John (2005). Rivers and Floodplains, Blackwell Publising. BRIDGLAND, Darrell (2000). River terrace systems in worthwest Europe: an archive of environmental change, uplift and early human occupation, Quaternary Science Reviews 19, BRIDGLAND Darrell, Westaway Rob (2008). Climatically controlled river terrace staircases: A worldwide Quaternary phenomenon, Geomorphology 98, COSENTNO D., Schildgen T., Cipollari P., Faranda C., Gliozzi E., Hudackova N., Lucifora S., STREEKER M., Late Miocene surface uplift of the southern magrin of Central Anatolian plateau, Central Taurides, Turkey. ÇÇEK, hsan (2001). Mut ve yakın çevresinin jeomorfolojisi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c:11, sayı:2, s.1 20, Elazı. DEMR T., Yeilnacar., Westaway R. (2004). River terrace sequences in Turkey: sources of evidence for lateral variations in regional uplift. Proceedings of the Geologists'Association 115, DEMR, Tuncer, Westaway, Rob, Bridgland, Darrell, Seyrek Ali (2007). Terrace staircases of the River Euphrates in southeast Turkey, northern Syria and western Iraq: evidence for regional surface uplift. Quaternary Science Reviews 26, DEMR T., Seyrek A., Guillou H., Scaillet S., Westaway R., Bridgland D., Preservation by basalt of a staircase of latest Pliocene terraces of the River Murat in eastern Turkey: Evidence for rapid uplift of the eastern Anatolian Plateau. Global and Planetary Change 68,

21 DEMR T., Seyrek A., Westaway R., Guillou H., Scaillet S., Beck A., Bridgland D., Late Cenozoic regional uplift and localised crustal deformation within the northern Arabian Platform in southeast Turkey: Investigation of the Euphrates terrace staircase using multidisciplinary techniques. Geomorphology 165, DOAN, Uur (2005). Holocene fluvial developmentof the Upper Tigris Valley (S Turkey) asdocumented by archeological data. DOAN, Uur (2010). Fluvial response to climate change during and after the Last Glacial Maximum in Central Anatolia, Turkey. Quaternary International 222, DOAN, Uur (2011). Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappadocia section, Turkey: Inferred from Ar Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy. Geomorphology 126, DOEGLAS, D. J., The structure of sedimentary deposits of braided rivers, Sedimentology 1, ER, Kadir (2000). Mut Havzası nda Alt Miyosen yalı kırıntılı kayaçların sedimantolojisi, Yayınlanmamı yüksek lisans tezi, stanbul; stanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. GEDK, A, Yılmaz, H, Yolda, R, Mut-Ermenek-Silifke bölgesinin jeolojisi ve petrol olanakları, TJK bülteni. C22, Ankara. GÖKTEN, E, Silifke Yöresinin temel kaya birimleri ve Miyosen stratigrafisi, TJK Derg, 19, HUSNK, Margriet (1997). Late Glacial sedimantological and morphological changes in a lowland river in response to climatic change: the Maas, southern Netherlands. Journal of Quaternary Science 12, KOÇYT, Ali (1976). Karaman- Ermenek bölgesinde ofiolitli melanj ve dier oluuklar, TJK Bülteni, C.19, Ankara. KORKMAZ, S., Gedik A. (1990). Mut - Ermenek - Silifke (Konya - Mersin) havzasında ana kaya fasiyesi ve petrol oluumunun organik jeokimyasal yöntemlerle incelenmesi. Türkiye Jeoloji Bülteni 33, MADDY, D., Bridgland D., Westaway R. (2001). Uplift-driven valley incision and climate-controlled river terrace development in the Thames Valley, UK. Quaternary International 79, MADDY, D., Demir T., Bridgland D., Veldkamp A., Stemerdink C., Schriek T., Westaway R., An obliquitycontrolled Early Pleistocene river terrace record from Western Turkey? Quaternary Research 63, MADDY, D., Demir T., Bridgland D., Veldkamp A., Stemerdink C., Schriek T., Schreve D., The Pliocene initiation and Early Pleistocene volcanic distruption of the paleo-gediz fluvial system, Western Turkey. Quaternary Science Reviews 26, The Early Pleistocene development of the Gediz River, Western Turkey: An uplift-driven, climate-controlled system Quaternary International 189, MIALL, Andrew (1977). A Review of the Braided River Depositional Environment, Earth Science Reviews 13, MIALL, Andrew (1996). The Geology of Fluvial Deposits. Springer-Verlag Berlin Heidelberg. NEOFF, W, Mut 126/1 numaralı harita paftasının revizyon neticeleri hakkında rapor, MTA Rapor No: 3390, Ankara. ÖZER, N, Duval, B,B, Courrier, P, Letouzey, J, Antalya- Mut-Adana Neojen Havzaları jeolojisi, Türkiye 2. Petrol Kongresi tebliler kitabı, SCHLDGEN T., Cosentino D., Bookhagen B., Niedermann S., Yıldırım C., Echtler H., Wittman H., Strecker M., Multi-phased uplift of the southern magrin of the Central Anatolian plateau, Turkey: A record of tectonic and upper mantle processes. Earth and Planetary Sciemce Letters 317, SCHUMM, Stanley (1977). The Fluvial System. The Blackburn Press. SCHUMM, Stanley (1981). Evolution and response of the fluvial system: sedimentologic implications, Society of Economic Paleontologists and Mineralogists Spec. Publ,31, SCHUMM, Stanley, Dumont J., Holbrook J. M., Active Tectonics and Alluvial Rivers. Cambridge University Press, Cambridge. SEYREK A. Demir T., Pringle M., Yurtmen S., Westaway R., Bridgland, Beck A., Rowbotham G., Late Cenozoic uplift of the Amanos Mountains and incision of the Middle Ceyhan river gorge, southern Turkey; Ar-Ar dating of the Düziçi basalt. Geomorphology 97, STARKEL, Leszek (2003). Climatically terraces in uplifting moountain areas, Quaternary Science Reviews Vol:22, TANAR, Ü, Gökçen, N, Mut-Ermenek Tersiyer istifinin stratigrafisi ve mikropaleontolojisi, MTA Derg. S.110, Ankara. VANDENBERGHE, Jef (2002). The relation between climate and river processes, landforms and deposits during the Quaternary, Quaternary International 91, VANDENBERGHE, Jef (2003). Climate forcing of fluvial system development: an evolution of ideas. Quaternary Science Review 22, VANDENBERGHE, Jef (2007). The fluvial cycle at cold warm cold transitions in lowland regions: A refinement of theory. Geomorphology. WESTAWAY, R., Pringle M., Yurtmen S., Demir T., Bridgland D., Rowbotham G., Maddy D., Pliocene and Quaternary surface uplift of western Turkey revealed by long-term river terraces sequences. Current Science 84, WESTAWAY, R., Pringle M., Yurtmen S., Demir T., Bridgland D., Rowbotham G., Maddy D., Pliocene and Quaternary regional uplift in western Turkey: the Gediz River terrace staircase and the volcanism at Kula. Tectonophysics 391, WESTAWAY, R., Guillou H., Yurtmen S., Beck A., Bridgland D., Demir T., Scaillet S., Rowbotham G., Late Cenozoic uplift of western Turkey: Improved dating of the Kula Quaternary volcanic field and numerical modelling of the Gediz River terrace staircase. Global and Planetary Change 51, YILDIZ, A., Toker V., Demircan H., Sevim S., Mut Havzası Pliyosen-Pleyistosen nonnoplankton, planktik foraminifera, iz fosil bulguları ve paleoortam yorumu. Yerbilimleri, 28,