Finansal olmayan kalemin ticari işlemlerinde kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(ii))

Transkript

1 Bu sıcak konu, müşterisinin mali raporları Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS lere) göre hazırlanması gereken (veya ileride gerekecek olan) üye firmalarda çalışan personel ile ilgilidir. Sıcak konular UFRS nin açıkça yol göstermediği konularda UFRS nin nasıl uygulanması gerektiği konusunda Grant Thornton International ın (GTI) yorumunu açıklar.gti üyelerden oluşan bir organizasyon olup muhasebe ile iştigal etmez, bu nedenle Sıcak Konular bültenleri sadece yol gösterme amacıyla hazırlanmıştır ve ne hazırlayanlar ne de bunları kullananlar için bağlayıcı değildir; ancak UFRS nin dikkatlice incelenmesi ve uygulamaların birbirleri ile tutarlı olmasını teşvik eder; bültenlerde önerilen yaklaşımla çelişen bir muhasebe politikasını benimsemeden önce, uygulayıcıların UFRS gurubuna danışmaları uygun olacaktır. İlgili UFRS ler IAS 39 Financial Instrument:Recognition and Meausurement (UMS-39 Finansal Araçlar- Muhasebeleştirme ve Ölçme) IAS 21 The Effects of Changes in Foreign Exchange Rates (UMS-21 Kur Değişiminin Etkileri) Konu: (a) Finansal olmayan bir kalemin alım veya satım asal sözleşmesinde yer alan döviz cinsinden saklı (gömülü) türev,hangi durumda sözleşmeden ayrıştırılmalıdır? (b) Ayrıştırılması gerekmekte ise bu nasıl yapılmalıdır? Not:Bu Sıcak Konu bülteninde alım veya satım asal sözleşmesinin UMS 39 kapsamı dışında kaldığı varsayılmıştır.bir işletmenin beklenen alım,satım ve kullanım gereksinimleri için olmayan,net olarak ödenebilen finansal olmayan araçlara ilişkin sözleşmeler UMS 39 un kapsamına girmektedir (UMS 39.5). Yönlendirme: (a) Finansal olmayan bir kalemin alım veya satım asal sözleşmesinde yer alan döviz cinsinden saklı (gömülü) türev,hangi durumda sözleşmeden ayrıştırılmalıdır? Döviz cinsinden (işletmenin kullandığı geçerli para biriminden başka bir birimden) finansal olmayan bir kalemin alım veya satımına ilişkin her sözleşmenin saklı (gömülü) türev içermesi beklenir. Saklı (gömülü) türevin ekonomik özellikleri ve riskleri asal sözleşmenin ekonomik özellikleri ve riskleri ile yakından ilgili değilse,asal sözleşmeden ayrıştırılır (UMS 39.11). Saklı (gömülü) türev sadece sözleşmenin şu tip para birimlerini kullanması halinde yakından ilgili kabul edilir: Sözkonusu sözleşmenin taraflarından herhangi birisinin geçerli para birimi (UMS 39.UR33(d)(i))-olağan olarak alıcı ve satıcının-,ya da ; İlgili finansal olmayan kalemin ticari işlemlerinde dünya genelinde sürekli olarak kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(ii)),ya da ; İşlemin gerçekleştiği ekonomik çevrede finansal olmayan kalemlerin alım veya satımına ilişkin sözleşmelerde yaygın olarak kullanılan para birimi(ums 39.UR33(d)(iii)). İlk durumda,sözleşmenin taraflarından herhangi birisinin geçerli para birimi,tarafların ikamet ettiği ülkenin para birimi olmamalıdır.tarafların geçerli para birimleri UMS arası hükümlerdeki tanım ve yönlendirmelere uygun olarak belirlenmelidir.taraflardan biri ya da birkaçı UFRS yi uygulamadığı takdirde daha farklı ve konuya özel bir yol izlenmesi gerekecektir. Finansal olmayan kalemin ticari işlemlerinde kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(ii))

2 UMS 39.UR33(d)(ii) istisnası sadece ticari işlemlerinde dünya genelinde sürekli aynı para biriminin kullanıldığı mal ve hizmetlere uygulanır.bu,ums 39.IG.C9 ile de uyumludur.bazı ürün ve hizmetlere uygulanmaz: Dünya genelinde yaygın olarak birden fazla para birimiyle alımı veya satımı yapılan ürün ve hizmetler (Dünya genelinde Amerikan Doları ya da Euro ile ticareti yapılan kalemler gibi) ya da; Ticareti,bazı bölge veya ülkelerde özel bir para birimiyle yapılan,fakat dünyanın diğer kesimlerinde başka para birimleriyle yapılan ürün ve hizmetler (ticareti Amerika da Amerikan Doları,Avrupa da Euro ile yapılan kalemler gibi). Pratikte (UMS 39.UR33(d)(ii)) prensipinin daha çok Amerikan Doları kullanılan şu tip alım veya satımlarda uygulanmasını bekleriz: Ham petrol, Bazı mallar (malın ticaretinin dünya genelinde esas olarak Amerikan Doları ile yapıldığını göstermek gerekir). İşlemin gerçekleştiği ekonomik çevrede finansal olmayan kalemin alım veya satımına ilişkin sözleşmede yaygın olarak kullanılan para birimi (UMS 39.UR33(d)(iii) ) (UMS 39.UR33(d)(iii)) istisnası sadece sözkonusu ekonomik çevrenin faaliyetlerinin önemli bir kısmını oluşturan ticari ve endüstriyel faaliyetlerinde kullanılan para birimine uygulanır. Bize göre,ekonomik çevre,raporlayan işletme ya da karşı taraf olabilir.x ülkesinde bulunan bir kuruluş,y ülkesinde bulunan bir şirketle işlemlerini Amerikan Doları üzerinden yapıyor, ve Amerikan Doları X ülkesinde yaygın olarak kullanılıyor, fakat Y ülkesinde kullanılmıyorsa, istisna iki şirkete de uygulanır. Bu istisna, sadece bir veya birkaç sektörde kullanılan para birimine-şayet diğer birçok sektör farklı bir para birimi kullanıyorsa-uygulanmaz.örneğin, X ülkesinde turizm endüstrisi daha çok Amerikan Doları kullanıyor,fakat diğer endüstrilerde yerel para birimi kullanılıyor olabilir.bu durumda,söz konusu işlem turizm endüstrisinden bir şirketle gerçekleştiriliyorsa bile X ülkesinde Amerikan Doları yaygın olarak kullanılıyor diyemeyiz. Bazı ülkelerdeki uygulamalarda iç işlemlerde yerel para birimi kullanılırken,dış ticarette başka para birimleri kullanılır (sınır ötesi işlemlerde).sınır ötesi işlemde değerleme yapıldıysa sınır ötesi işlemde kullanılan para birimi dikkate alınmalıdır (iç işlemlerde de yerel para birimi dikkate alınmalıdır).örneğin X ülkesindeki bir şirket,y ülkesindeki bir şirketten Amerikan Doları ile mal almak üzere sözleşme yaptığında Y ülkesinde ihracatın Dolar bazında olması ölçüsünü dikkate alır. Hiper enflasyon ortamında iş yapan çevreler enflasyona karşı korunmak için işlemleri dünyada geçerli olan para birimi ile yapma yoluna gidebilirler.küçük ülkelerde nispeten likit olmayan yerel para birimleriyle iş yapan kuruluşlar da bazen diğer küçük ülkelerden kuruluşlarla olan işlemlerini daha likit bir para birimiyle yaparlar.bu faktörler,yerel olmayan para birimlerinin yaygın olarak kullanılıyor olduğuna işaret etmektedir. Bu değerlemeyi yapmak için söz konusu ekonomik çevrenin ticari faaliyeti ile ilgili güncel bilgi ve kanıtlara ihtiyaç vardır.gti UFRS ekibi ve üye firmalardaki UFRS ilgilileri bu konularda yardımcı olabilirler. Yerel olmayan para biriminin yaygın olarak kullanılıyor olmasına ilişkin yeterli delil bulunmuyorsa,saklı (gömülü) türev yakından ilgili kabul edilmemelidir.bu nedenle asal sözleşmeden ayrıştırılmalıdır. (b) Ayrıştırılması gerekmekte ise bu nasıl yapılmalıdır? Saklı (gömülü) türevin ayrıştırılması karmaşık olabilir.aşağıda,şu özellikleri taşıyan sözleşmelere ilişkin yorumlara yer verilmiştir: Sabit miktarda finansal olmayan kalemin alımı veya satımı ile ilgili,

3 Teslimatın ileri bir tarihte yapılması kararlaştırılmış olan, Fiyatın yabancı para birimi cinsinden belirlendiği ( sözleşme para birimi ). Birleşik sözleşmeyi ayrıştırırken şu adımlar izlenir: Asal sözleşme raporlayan işletmenin geçerli para birimi üzerinden yapılan alım veya satım sözleşmesidir; Geçerli para biriminin miktarı sözleşmenin yapıldığı tarihteki ilgili döviz kuru (teslimat tarihi için) kullanılarak belirlenir. Saklı türev sözleşme, sözleşmede bulunan para biriminin, belirlenmiş ileri bir tarihteki kurdan olmak üzere geçerli para birimi ile alınıp satılabileceğini öngören vadeli para birimi sözleşmesidir.bu şekilde saklı türevin ilk muhasebeleştirme sırasında gerçeğe uygun değeri sıfır olur.(ums 39.UR28 uyarınca opsiyon olmayan saklı türev ürünler için bu yöntem zorunlu kılınmıştır). Saklı türevin gerçeğe uygun değerinde sonradan meydana gelen değişiklikler kar ya da zararda gösterilir; Finansal olmayan kalemin teslimatında asal sözleşme tamamlanır ve saklı türev fiilen belirlenmiş olur.yabancı para cinsinden borçlu ya da alacaklı sözleşme tutarından muhasebeleştirilir,ums (a) ile uyumlu olarak kapanış kurundan çevrilir.saklı türevin kapanış defter değeri,borçlu ya da alacaklının ilk defter değerini verecek şekilde asal sözleşmenin geçerli para birimi tutarına eklenir. Bu adımlar örneklerde açıklanmıştır. Saklı türevi ayırıştırmak için sözleşmeden doğan hükümlerin çok iyi bir biçimde anlaşılması gerekir.örneğin iptal şartları,teslimat geciktirme opsiyonları,mal ve hizmetlerin miktarını arttırmak ile ilgili hükümler bu süreci tamamen etkileyebilir. Mal veya hizmetlerin teslimatı asıl sözleşme tarihine göre genellikle ya geciktirilir,ya da hızlandırılır.bu sorun,türevin gerçeğe uygun değerinin tahmini teslimat gününe göre ölçerek halledilmelidir (teslimat gerçekleşene kadar). Tartışma: Saklı türev, karma (melez) sözleşmenin türev olmayan asal sözleşmeyi de kapsayan bir bileşenidir.ums 39 un saklı türevler ile ilgili kuralları finansal olan ya da olmayan asal sözleşmelere uygulanır.saklı türev, karma sözleşmeye ilişkin nakit akışının birazının ya da tamamının,bir değişkene bağlı olarak (örneğin faiz oranı,finansal araç fiyatı,döviz kuru,ya da başka bir değişken) başka bir türev ürününkine benzer bir biçimde farklılaşmasına neden olur (UMS 39.10). Sözleşmede saklı türev olmadığı takdirde böyle bir farklılaşma gerçekleşmezdi. Saklı türev uygulaması pratikte zor olabilir.şu hususlara dikkat etmek çok önemlidir: Sözleşmenin saklı türev içerip içermediği; Saklı türevin ekonomik özelliklerinin asal sözleşmeninkilerle yakından ilgili olup olmadığı; Yakından ilgili olmaması halinde sözleşmenin ayrıştırılması gerekliliği.bunun için asal sözleşmenin ve saklı türevin şartları ve özellikleri tanımlanmalıdır.bunu muhakeme ile yapmak gerekir zira iki bileşen genellikle açık olarak belirtilmemiştir. UMS 30.UR 27-33,asal sözleşmeler ve saklı türevlerle ilgili pekçok örnek vermekte olup yakından ilgili olup olmadıklarının saptanması konusunda da yönlendirmektedir. Bu Sıcak Konu, melez sözleşme çeşitlerinden biri olan yabancı para cinsinden alım ve satım sözleşmeleri hakkında çeşitli önerilerde bulunmaktadır.bu tarz sözleşmeler kur riskine yol açabilir.ums 39 uyarınca bu risk,asal sözleşmenin ekonomik özellikleri ile yakından ilgili olmadığı sürece muhasebeleştirilir.

4 UMS 39 un Gerekçeler bölümünde,umsk nın prensip olarak saklı yabancı para türevlerinin ayrıştırılması gerektiğine inandığı açıktır (UMS 39.Gerekçeler,37).UMS 39.UR33 (d) bölümünde saklı türevin yakından ilgili olduğu senaryolar,ayrıştırılma konusunda istisna teşkil etmektedirler. Buna bağlı olarak bu istisnalar sadece yeterli kanıt olduğunda uygulanmalıdır. Örnek A şirketi (geçerli para birimi GBP dir) 1 Ocak 20X1 tarihinde B şirketiyle (geçerli para birimi Euro dur) teslimatın X1 de yapılacağı 1,000,000 $ lık bir satın alma sözleşmesi yapar. Saklı türevin de UMS 39.UR33(d) de geçen yakından ilgili olma kriterlerine uymadığını varsayın. Döviz kurlarını şöyle varsayalım: 1.1.X1 tarihinde geçerli kur: US$ / UK = X1 tarihinde 6 ay vadeli döviz kuru: US$ / UK = X1 tarihinde geçerli kur: US$ / UK = 1.6 Analiz: Sözleşme,GBP cinsinden satın alma emri ve Dolar olarak ödenip GBP olarak geri alınan saklı vadeli döviz türevi olarak ayrıştırılmalıdır.bu durum,saklı türevin geçerli para birimi GBP olan şirket için dolar exposure u yaratacağı kanısına dayanmaktadır.sözleşmeyi, Euro cinsinden satın alma emirli ve saklı vadeli Dolar/Euro türevli olarak incelemenin de haklı nedenleri olabilir.fakat bu yaklaşım, geçerli para birimi GBP olan şirket için olan Euro bazında kur riskine neden olur,ki bu da sözleşmede belirtilmemiştir.bu aynı zamanda muhasebeleştirme işlemini de daha karmaşık hale getirir. Sözleşme yapıldığı tarihte geçerli olan 6 ay vadeli Dolar/GBP kuru üzerinden ayrıştırılmalıdır (US$ / UK = 1.68).Bu durumda sözleşmenin iki bileşeni: 595,239 lık satın alma sözleşmesi (1m/1.68 US$) US$ 1m in 1.68 den satıldığı 6 ay vadeli döviz türevi Bunun akabinde,asal sözleşme teslimata kadar muhasebeleştirilmez (bir hakkı kısıtlayan sözleşmeye dönüşmediği sürece).saklı türev kar/zararda gerçeğe uygun değeri ile kaydedilir (nakit akışı finansal riskten koruma aracı olarak gösterilmediği takdirde).bu,(gelir tablosuna yansıtılan) türeve ilişkin kar veya zarara ve karşılığında da (bilançoda) ilgili türev varlık veya borcuna sebebiyet verir. Teslimatta A şirketi mal stoğunu asal sözleşmenin tutarından kaydeder (595,239 ).Saklı türev vadesi dolacak şekilde kabul edilir.türev varlık ya da borç (yani kümülatif kazanç ya da zarar) teslimatta ortaya çıkan finansal yükümlülüğün bir parçası olarak hesaplaştırılır.bu durumda vadeli dövizin X1 tarihindeki vadesinde defter değeri (1,000,000/ ,239) = 29,761 (kar/zarar) dır.

5 Muhasebeleştirme girileri şöyledir (tutarlar GBP olarak verilmiştir): Vadeli döviz zararı (P&L) 29,761 Vadeli döviz borcu (B/S) 29, X1 tarihinde vadeli döviz zararı kaydı Mal stoğu 595,239 Finansal yükümlülük 595,239 Malın tesliminin asal sözleşmenin şartlarına göre kaydı Vadeli döviz borcu (B/S) 29,761 Finansal yükümlülük 29,761 Ve Vadeli döviz yükümlülüğü finansal yükümlülüğün bir bileşeni olarak tekrar sınıflandırılır. Teslimat tarihinde finansal yükümlülük 625,000 dur (=595, ,761),bu X1 tarihinde geçerli kur ile 1,000,000 $ a tekabül etmektedir.finansal yükümlülük USD cinsinden bir finansal araçtır.ödenene kadar geçerli Dolar kurundan çevrilir. Bu örnek,saklı türevin ayrıştırılması gerektiği zaman gerçekleştirilen bir muhasebeleştirmeyi göstermektedir.şayet saklı türev ayrıştırılmıyorsa (yani yakından ilgili kabul ediliyorsa) mal stoğu 625,000 dan,teslimat günü geçerli kurdan Dolar a çevrilerek kaydedilir.gelir tablosuna türev zararı kaydedilmez.