BU SAYIDA: AB Dönem başkanlığı Polonya ya geçti

Transkript

1 T.C. MALİYE BAKANLIĞI AB VE DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI TEMMUZ 2011 SAYI 53 BU SAYIDA: POLONYA NIN AVRUPA BİRLİĞİ BAKANLAR KONSEYİ DÖNEM BAŞKANLIĞI AB KAMU ALIMLARI SİSTEMİNDE REFORM YENİ VE İDDİALI BİR AVRUPA KOMŞULUK POLİTİKASI KÜRESEL EKONOMİK KRİZ & ABD VE AB ÜLKELERİNE YAPILAN UYARILAR AB Dönem başkanlığı Polonya ya geçti AB Bakanlar Konseyi dönem başkanlığını Macaristan dan devralan Polonya nın, 1 Temmuz-31 Aralık 2011 dönem başkanlığı programında, belirlenen öncelikler büyüme kaynağı olarak Avrupa bütünleşmesi, güvenli Avrupa ve dünyaya açık bir Avrupa olmuştur. Dönem başkanlığı bildirisinde yer alan öncelikler kapsamında temel olarak AB nin yeni bütçesi, finans piyasalarında güven tesis edilmesi, gıda ve enerji güvenliği ile AB nin komşularıyla ilişkilerinin güçlendirilmesi hususlarına odaklanılacağı bildirilmektedir. Dönem başkanlığının bütçesi, Konsey in 23 Haziran 2009 tarihli ve 113/2009 sayılı ilke kararı ile belirlenmiştir. Söz konusu ilke kararıyla Polonya nın 2011 yılının ikinci yarısında AB Bakanlar Konseyi dönem başkanlığını yürütmesine yönelik hazırlıklar başlıklı uzun vadeli program kabul edilmiştir. Programda ayrıca, Türkiye ile üyelik müzakerelerinin sürdürülmesi için tüm imkanların gözden geçirileceği ve modern, ekonomik açıdan güçlü ve sosyal açıdan gelişmiş bir Türkiye nin AB yi daha da güçlendireceği açık biçimde ifade edilmektedir. Buradan hareketle, Türkiye nin AB üyeliğini destekleyen Polonya nın dönem başkanlığı sırasında Türkiye ile AB arasındaki müzakere sürecinde ilerleme kaydedilmesi beklenmektedir.

2 Polonya nın Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi Dönem Başkanlığı Duygu YÜCESOY AB Uzmanı Bilindiği üzere, 1 Aralık 2009 tarihinde yürürlüğe giren Lizbon Antlaşması, Avrupa Birliği nin (AB) kurumsal yapılanması, karar alma sistemi, politikaları gibi alanlarda önemli değişiklikler yaparak AB nin işleyişine ilişkin birçok yenilik getirmiştir. Söz konusu yeniliklerden biri de birbirini takip eden üç dönem başkanı ülkenin sektörel konularda ortak bir program hazırlamaları olmuştur. Böylece dönem başkanlığı sisteminin daha etkin işlemesi ve dönem başkanı ülke tarafından ortaya konan önceliklerin ve hedeflerin diğer ülkeler tarafından da koordineli şekilde yürütülmesi amaçlanmıştır 1. AB Bakanlar Konseyi dönem başkanlığını Macaristan dan devralan Polonya, 2012 yılının sırasıyla birinci ve ikinci dönemlerinde dönem başkanlığı yapacak Danimarka ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile işbirliği halinde çalışmalarını yürütmektedir. Söz konusu çalışmaların yeni AB bütçesi, Doğu Ortaklığı, işsizlikle ve yoksullukla mücadele alanlarına yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çerçevede bu yazıda, Temmuz- Aralık 2011 döneminde dönem başkanlığını yürütecek Polonya nın önceliklerine ve bu öncelikler kapsamında alınması planlanan tedbirlere yer verilecektir. 12 Aralık 2005 tarihli ve 2005/902/EC sayılı Konsey Kararı ile Romanya ve Bulgaristan ın 2007 yılında AB üyesi olmalarını takiben çıkarılan 1 Ocak 2007 tarihli ve 2007/5/EC sayılı Konsey Kararı uyarınca 1 Temmuz Aralık 2011 döneminde AB Bakanlar Konseyi başkanlığını yürütecek Polonya, dönem başkanlığı programında şu üç önceliğe yer vermiştir: 1) Büyüme kaynağı olarak Avrupa bütünleşmesi (European integration as a source of growth) 2) Güvenli Avrupa (secure Europe) 3) Dünyaya açık bir Avrupa (Europe benefiting from openness) 2 Ekonomik krizin olumsuz etkileriyle uzun süredir mücadele etmeye çalışan AB de, Üye Devletler arasındaki sosyoekonomik farklılıkların en aza indirilmesi, bütçe açığının ve kamu borçlarının azaltılması, sürdürülebilir büyümenin sağlanması gibi hususlar her zamankinden daha önemli hale gelmiştir. Bu durum Tek Pazar ın işleyişinin iyileştirilmesine ve rekabet edebilirliğin arttırılmasına yönelik tedbirlerin sıkılaştırılmasını zorunlu kılmıştır. Bu çerçevede, birinci öncelik kapsamında özetle aşağıdaki tedbirlerin alınması öngörülmüştür: dönemine yönelik yeni AB bütçesine ilişkin olarak Avrupa Komisyonu tarafından 29 Haziran 2011 tarihinde teklif edilen 2

3 COM(2011) 500 sayılı Tebliğ temelinde Çok Yıllı Mali Çerçeve ye ilişkin müzakerelere başlamak, Uyum Politikası nın AB nin yatırım politikasının temel taşı olmaya devam etmesini sağlamak, Tarımda modernizasyonu ve rekabet edebilirliği arttırmak, Tek Pazar ın işleyişine ilişkin kuralları daha şeffaf hale getirmek, Dijital hizmetler piyasasını geliştirmek, sınır ötesi çevrim içi hizmetlerin önündeki engelleri kaldırmak ve dolaşım hizmetleri maliyetlerini düşürmek, Küçük ve Büyük Ölçekli İşletmelerin sermaye piyasalarına ve risk fonlarına erişimlerini kolaylaştırmak; Avrupa girişimcileri için daha az maliyetli bir patent sistemi oluşturmak ve Üniversiteleri modernize ederek genç nüfusun ülkeler arası dolaşımını arttırmak. Güvenli Avrupa önceliği kapsamında ise finans piyasalarında güven ve istikrar tesis etmenin yanı sıra enerji ve gıda güvenliğini sağlamak Polonya nın temel amaçları olmuştur. Bu bağlamda, İstikrar ve Büyüme Paktı nın yeknesak bir şekilde uygulanmaya devam etmesine, finansal piyasaların denetlenmesi ve düzenlenmesi hususunda ilerleme kaydedilmesine ve kriz yönetimine ilişkin kuralların iyileştirilmesine ek olarak AB nin dışa yönelik enerji politikasının analiz edilmesiyle ileriye yönelik yeni bir enerji stratejisinin oluşturulmasına, sınır yönetimi alanındaki iyi uygulamaların arttırılmasına, AB nin üretim kapasitesinin genişletilmesine ve kırsal alanların sosyo-ekonomik açıdan geliştirilmesine odaklanılması kararlaştırılmıştır. Öte yandan, söz konusu bileşen kapsamında biyoçeşitliliğe ilişkin Eylem Planı nın uygulanmasının ve tarım ürünlerinin kalitesinin arttırılmasının yanı sıra AB ile NATO arasında doğrudan diyalog kurmayı hedefleyen eylemlerin desteklenmesi ve AB nin askeri kapasitesinin arttırılması hedeflenmektedir. Diğer taraftan, üçüncü öncelik çerçevesinde; Dış politika ve güvenlik politikası vasıtasıyla AB nin uluslararası alandaki pozisyonunun sağlamlaştırılması, Komşu ülkelerle işbirliğinin güçlendirilmesi; stratejik ortaklarla ilişkilerin derinleştirilmesi, Başta Ukrayna ve Moldova olmak üzere doğudaki ortaklarla serbest ticaret alanlarının oluşturulması, Genişleme sürecinin istikrarlı biçimde sürdürülmesi, daha özelde Hırvatistan ın AB üyeliğinin gerçekleşmesi ve 3

4 Uluslararası kuruluşlarla ilişkilerde AB nin tutarlı, kararlı ve farklı duruşunun korunması planlanmaktadır. Dönem başkanlığının bütçesi, Konsey in 23 Haziran 2009 tarihli ve 113/2009 sayılı ilke kararı ile belirlenmiştir. Söz konusu ilke kararıyla Polonya nın 2011 yılının ikinci yarısında AB Bakanlar Konseyi dönem başkanlığını yürütmesine yönelik hazırlıklar başlıklı uzun vadeli program kabul edilmiştir. Bu kapsamda, dönem başkanlığı ve öncesindeki hazırlıklar çerçevesinde döneminde yürütülecek faaliyetler için 429,4 milyon Polonya Zlotisi (PLN) değerinde kaynak öngörülmüştür. Söz konusu tutarın 104,2 milyon PLN lik kısmının 2010 yılında, 299,6 milyon PLN lik kısmının 2011 yılında; 25,6 milyon PLN lik kısmının ise 2012 yılında kullanılması planlanmıştır 3. Dönem başkanlığı programında yer verilen genişleme sürecinin sürdürülmesi hususu şüphesiz ki Türkiye açısında da önemli etkiler yaratmaktadır. Öyle ki programda, genişlemenin AB vatandaşlarının refahına ve güvenliğine katkıda bulunduğu, istikrarı arttırdığı ve Avrupa nın uluslararası arenada yerini sağlamlaştırmaya yardımcı olduğu belirtilmektedir. Programda ayrıca, Türkiye ile üyelik müzakerelerinin sürdürülmesi için tüm imkanların gözden geçirileceği ve modern, ekonomik açıdan güçlü ve sosyal açıdan gelişmiş bir Türkiye nin AB yi daha da güçlendireceği açık biçimde ifade edilmektedir. Buradan hareketle, Türkiye nin AB üyeliğini destekleyen Polonya nın dönem başkanlığı sırasında Türkiye ile AB arasındaki müzakere sürecinde ilerleme kaydedilmesi beklenebilecektir. 1 Başkanlık hususuna ilişkin olarak Lizbon Antlaşması yla getirilen bir diğer yenilik ise AB Konseyi nin (European Council) AB kurumlarına dahil edilmesi olmuştur. Yeni tesis edilen AB Konseyi Başkanlığı görevi için belirlenen görev süresi ise 2.5 yıldır. Diğer bir deyişle AB Bakanlar Konseyi nin (Council of the European Union) başkanlığı altı aylık süreler halinde AB ülkeleri tarafından yerine getirilmeye devam ederken AB Konseyi (European Council) başkanlığı kavramı da yaratılmış ve Herman Van Rompuy AB Konseyi Başkanı sıfatıyla görev yapmaya başlamıştır. 2 Polonya nın 1 Temmuz-31 Aralık 2011 Dönem Başkanlığı Programı na esidency_of_the_council_of_the_eu.pdf bağlantısında erişilebilir. 3 Polonya Dönem Başkanlığı resmi web sitesi: 4

5 AB Kamu Alımları Sisteminde Reform Nesrin ALİCAN BENLİALPER AB Uzmanı 1970 li yılların başında başlayan AB düzeyinde ortak ilkeler ve standart kurallara dayalı bir kamu alımları sisteminin oluşturulması süreci, 2011 yılı sonunda tamamlanması öngörülen reform süreci ile yeni bir boyut kazanmaya hazırlanıyor. Reformla, AB GSYİH sinin yaklaşık %18 ini oluşturan ve değeri yıllık 420 milyar Avro yu 1 bulan kamu alımlarından, yeni iş alanları yaratılması, istihdam olanaklarının artırılması ve AB ekonomisinin rekabet edebilirliğinin artırılmasında yararlanılması öngörülüyor. 2 Reform çalışmaları çerçevesinde, 27 Ocak 2011 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından bir danışma süreci başlatılmış ve söz konusu süreç 18 Nisan 2011 tarihinde sona ermiştir. Danışma sürecinde, kamu sektörü, özel sektör, sivil toplum örgütleri ve aday ülkelerin de aralarında yer aldığı tüm paydaşların kamu alımları Direktiflerinde yapılması öngörülen değişiklik önerilerine yer veren AB Kamu Alımları Politikasının Modernleştirilmesine İlişkin Yeşil Kitap a 3 ilişkin görüşleri alınmıştır. Üye Devletlerin görüşleri 30 Haziran 2011 tarihinde Brüksel de gerçekleştirilen konferansta ele alınmış olup, söz konusu görüşler çerçevesinde Direktiflerde değişiklik yapan bir düzenleme önerisinin Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanması ve çalışmaların 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması kararlaştırılmıştır yılında oluşturulan AB kamu alımları sistemi, 2004 yılında yapılan kapsamlı bir reform ile yenilenerek, girişimcilerin rekabet ortamında serbestçe mal ve hizmet sunmalarını sağlayan, günün ihtiyaçlarına cevap veren çeşitli ilke, usul ve kurallar benimsenmişti. 4 Ancak, reformun üzerinden kısa bir süre geçmesine rağmen, Avrupa da yaşanan ekonomik sıkıntılar ve paydaşların mevcut sisteme yönelik eleştirileri çerçevesinde yeni bir girişim başlatılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu yeni girişimle, Avrupa Komisyonu İç Pazar ve Hizmetler Komiseri Michel Barnier in açıkladığı üzere, AB ekonomisinin rekabet gücünün artırılmasında kamu alımlarından daha fazla yararlanılması amaçlanmakta ve bu çerçevede, kuralların sadeleştirilmesi, daha kolay uygulanabilir hale getirilmesi ve yeni ve esnek hükümlerin kabul edilmesi öngörülmektedir. 5 Reformun ana hatlarının 2010 yılında kabul edilen 2020 Avrupa Stratejisi (The Europe 2020) 6 ve Tek Pazar Senedi (Single Market Act) 7 paralelinde şekillendirildiği görülmektedir. Avrupa 2020 Stratejisinde kamu alımları sisteminin yeni iş olanakları sağlamada inovasyonu teşvik etmesi gerektiği vurgulanmış, bunun için düzenlemelerde yeniliğe gidilmesi, enerji tasarrufuna dayalı yeşil alımları destekleyen yaklaşımların 5

6 benimsenmesi ve AB ekonomisinin lokomotifi olarak görülen KOBİ lerin piyasaya daha fazla erişiminin sağlanması gerektiği vurgulanmıştır. 8 Tek Pazar Senedi ile ise, Avrupa Komisyonu, yukarıda sayılan hedeflere ulaşmada kamu alımları sisteminin verimliliğinin ve etkililiğinin artırılmasına yönelik bir reform süreci başlatılacağını ve 2011 yılı sonuna kadar paydaşların görüşleri doğrultusunda Direktiflerde değişiklik önerisinin hazırlanacağını açıklamıştır. Bu çerçevede, reforma ilişkin önceliklerin yer aldığı Yeşil Kitap ışığında getirilmesi öngörülen başlıca yenilikler şu şekilde sıralanabilir: 1) Tanımlar ve kapsamda yenilikler AB kamu alımları alanını düzenleyen 2004/18/EC ve 2004/17/EC sayılı Direktiflerde yer alan bazı tanımların muğlaklığı, uygulamada sıkıntılara neden olmaktadır. Diğer taraftan, Avrupa Birliği Adalet Divanı nın (ABAD) tanımlara açıklık getirmek üzere verdiği kararlar da muğlaklığı artırarak karışıklık yaratmaktadır. Reform çerçevesinde yapılacak değişiklikle, sıkça şikayet konusu olan kamu sözleşmesi, kamu hukukuna tabi kurum/kuruluş gibi kavramların daha açık hale getirilmesi ve tanımların sadeleştirilmesi öngörülmektedir. 9 Değişiklik çerçevesinde, kapsam dahiline alınan kurum sayısının artırılması da öngörülmekte ve bu kapsamda, kamu kurumu/kuruluşu gibi hareket eden bağımsız kuruluşların da (kamu basın-yayın kuruluşları, üniversiteler, sağlık sigortası fonları ve belediye teşebbüsleri gibi) ihale kurallarına tabi olması planlanmaktadır. 10 Buna karşılık, bazı sektörlerin, rekabeti sağladıkları gerekçesiyle, enerji, su, ulaştırma, posta hizmetleri sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların alımlarını düzenleyen 2004/17/EC sayılı Direktifin kapsamından çıkarılması hususunun tartışılması öngörülmektedir. Bazı sektörlerin Direktif kapsamından çıkarılmasının yanı sıra, gerekli görülmesi halinde, kimi yeni sektörlerin Direktif kapsamına dahil edilmesi konusunun da ele alınması planlanmaktadır. Bunların yanı sıra, Direktiflerin kapsamı kuruluşların faaliyetleri bazında ve kamu kuruluşu veya özel sektör kuruluşu olup olmadıkları, özel kuruluşlarsa münhasır hakka sahip olup olmadıkları gibi kriterlere göre belirlenmektedir. Kapsamın belirlenmesinde söz konusu kriterlerin yeterli bulunup bulunmadığı, başka kriterlerin kullanılıp kullanılmayacağına ilişkin hususların da reformla çözüme kavuşturulması beklenmektedir. 11 Diğer taraftan, Direktif kurallarına tabi olan bazı hizmet sözleşmeleri (A tipi sözleşmeler) ile Direktif kurallarının sadece bir kısmına (değerlendirme kriterleri ve ihalenin verilmesi) tabi olan hizmet sözleşmelerinin (B tipi sözleşmeler) birleştirilerek, her iki sözleşeme tipi için de standart kuralların geçerli olması ve böylece sürekli şikayet konusu olan sözleşmelere 6

7 ilişkin karışıklıklarının giderilmesi ve yanlış uygulamaların önüne geçilmesi düşünülmektedir. 12 2) Eşik değerlerin yeniden gözden geçirilmesi AB kamu alımları Direktifleri, belli eşik değerler üstünde kalan ihalelere uygulanmaktadır. Söz konusu eşik değerlerin düşük olması durumunda, detaylı AB kurallarına tabi ihale sayısı daha fazla olmaktadır. Ancak, birçok Üye Devlet ihale eşik değerlerinin düşük olmasından şikayet etmektedir. Buna göre, eşik değerlerin düşük olması, değeri düşük ancak Direktif kurallarına tabi ihalelerde, kuralların uygulanmasından doğan idari maliyetlerin karşılanamamasına neden olmaktadır. Bu durum bir taraftan, KOBİ lerin değeri düşük olan ihalelere sırf maliyetlerinden dolayı katılamamalarına, diğer taraftan da, maliyetli olması nedeniyle sınır-ötesi alımların yaygınlaşamamasına neden olmaktadır. Sonuç olarak, düşük eşik değerler ihalelere yeterli sayıda isteklinin katılması önünde engel teşkil ederek sağlıklı bir rekabet ortamının oluşmasını da engellemektedir. 13 Ancak, eşik değerlerin artırılması durumunda, birçok ihalenin kapsam dışında kalmasından ve Direktif kurallarına tabi ihale sayısının azalmasından da endişe duyulmaktadır. 14 Reformla bu hususların çözümlenmesi hedeflenmektedir. 3) İstisnaların yeniden gözden geçirilmesi 2004/18/EC sayılı Direktif kapsamında yer alan istisnalar çok çeşitli olup, bir kısmı AB kurucu antlaşmalarından, bir kısmı uluslararası anlaşmalardan ve bir kısmı da siyasi tercihlerden kaynaklanmaktadır ve tutarlılık arz etmemektedir. Diğer taraftan, artık geçerliliğini yitirmiş istisnaların yürürlükten kaldırılması gerekmektedir. 15 Bu doğrultuda, istisnaların yeniden gözden geçirilmesi ve AB nin uluslararası anlaşmalardan kaynaklanan yükümlülükleri de dikkate alınarak güncellenmesi öngörülmektedir. 4) İhale usullerinin gözden geçirilmesi ve yeni araçların kabulü İhale usullerini düzenleyen detaylı kuralların, ihalelerin değerine bakılmaksızın uygulanması zorunluluğu özellikle değeri düşük olan alımlarda sıkıntılara neden olmaktadır ve bu durum karşısında, ihale kurallarına daha fazla esneklik getirilmesi yönündeki talepler artmaktadır. 16 Bu talepler çerçevesinde, AB nin uluslararası anlaşmalardan doğan yükümlülükleri de göz önünde bulundurularak, alımların kolaylaştırılması için ihale usullerinin daha esnek hale getirilmesi ve yeni araçların kabul edilmesi öngörülmektedir. Bu yeniliklerden en önemlileri arasında; sadece istisnai durumlarda uygulanmasına izin verilen 7

8 pazarlık usulü nün uygulama alanlarının genişletilmesi; ihale usullerinin tabi olduğu ihale ilanları, ihale dokümanı içeriği, sertifikalar, ihale süreleri gibi kuralların yeniden gözden geçirilmesi ve idarelere isteklilerle daha fazla müzakere yapma esnekliği tanınması; ihale değerlendirme sırasının değiştirilerek öncelikle tekliflerin, daha sonra isteklilerin değerlendirilmesi seçeneğinin tartışılması ve küçük ölçekli yerel/bölgesel idareler için daha esnek kurallar benimsenmesi yer almaktadır. 17 Ayrıca, teknolojinin gelişimine bağlı olarak elektronik araçların ihalelerde kullanımının yaygınlaştırılması ve idari maliyetlerin azaltılması amaçlanmaktadır. 5) Eşik değer altında kalan alımlar Genel olarak küçük ölçekli yerel/bölgesel idarelerin alımları, eşik değerlerin altında ve Direktiflerin kapsamı dışında kalmaktadır. Ancak, ABAD ın kararları uyarınca, söz konusu alımların şeffaflık, ayrımcılık yapmama, rekabet edebilirlik temel ilkelerini gözetmesi gerekmektedir. Finansal kriz kapsamında üye devletlerin eşik altı alımlara daha çok başvurdukları da bilinmektedir. 18 Eşik altı alımlar, reform kapsamında düzenlenmeyecek olup, temel ilkelerin hangi durumlarda gözetilmesi gerektiğine dair Komisyon tarafından kılavuzlar yayımlanacaktır. 6) Kamu-Kamu İşbirlikleri İdareler arasında yapılan alımların hangilerinin AB Direktiflerine tabi olacağı son 10 yıldır AB nin gündemini oluşturan tartışmalardan biridir. ABAD ın kararları uyarınca, idarelerin kendilerine bağlı teşebbüslerinden yaptıkları alımlar ile bir başka idareden yapılan alımlar AB Direktiflerine tabi değildir. Diğer taraftan, bir idareye ait kamu hizmeti yetkisinin bir başka idareye devredilmesi suretiyle kurulan kamu-kamu işbirlikleri de Direktiflerin kapsamı dışında bırakılmıştır. Ancak, idareler, uygulamada çoğunlukla hangi durumun kamu-kamu işbirliği olduğu konusunda sıkıntıya düşmektedir ve yanlış uygulamalar sonucunda Üye Devletler ABAD da yargılanmaktadır. Bu çerçevede, Direktif kapsamı dışında kalan söz konusu işbirliklerinin nasıl ele alınacağına ilişkin bir yaklaşım belirlenmesi öngörülmektedir. 19 7) Sözleşmelerin uygulanması Kamu alımları Direktifleri sözleşmelerin uygulanması aşamasını düzenlememektedir. Birlik düzeyinde bu aşamayı düzenleyen kuralların olmamasının bir sonucu olarak, sözleşmenin uygulanması sırasında yapılan değişiklikler (yüklenicinin değişmesi, sözleşmenin esaslı unsurlarında değişiklik, vb.) veya öngörülemeyen durumların ortaya çıkması karşısında, Üye Devletler birbirinden farklı uygulamalar yapmaktadır. Bunun yanı sıra, AB kurallarının ihlal edildiği ihalelerin iptal edilmesi zorunlu iken, bazı Üye Devletlerin mevzuatlarının buna imkan vermemesi de bu alanda yaşanan sıkıntılardan biridir. Bu doğrultuda, yapılacak reformla, sözleşmelerin uygulama aşamasına ilişkin kuralların belirlenmesi hususunun tartışılması ve 8

9 Birlik düzeyinde standart uygulamaların sağlanması için politika önerilerinin belirlenmesi beklenmektedir. 20 8) KOBİ lerin piyasaya erişimi AB nin öncelikleri arasında, ölçeğine bakılmaksızın tüm AB işletmelerinin kamu alımları piyasasına erişimlerinin sağlanması ve KOBİ lerin yeni iş alanları yaratma, büyümeye katkıda bulunma ve inovasyonu teşvik etme potansiyelinden yararlanılması yer almaktadır. Buna yönelik olarak, KOBİ lerin alımlardaki idari maliyetlerinin azaltılması, tabi olunan kuralların esnetilmesi ve KOBİ lere yönelik pozitif ayrımcılık uygulamalarının getirilmesi öngörülmektedir. 21 9) Kamu alımları piyasasında rekabetin artırılması Rekabet, gerek girişimcilerin eşit koşullarda piyasaya erişiminin sağlanması, gerekse kamu kaynaklarının verimli kullanılması açısından önem taşıyan AB kamu alımları sisteminin en temel unsurudur. Ancak, AB düzeyinde rekabet hukukunun ihlal edildiği durumların olduğu da Komisyon tarafından dile getirilmektedir. 22 Buna karşılık, Direktiflerde rekabet ortamının sağlanmasını garanti eden etkili kurallar yer almamaktadır ve rekabet ihlalleri sadece açıklayıcı kılavuzlar ile önlenmeye çalışılmaktadır. Yapılacak olan reformla, rekabetin sağlanmasına yönelik etkili kuralların yer aldığı bir düzenlemeye gerek olup olmadığının çözüme kavuşturulması öngörülmektedir. 23 AB düzeyinde rekabetin artırılması için ayrıca, mevcut kamu alımları politikasının yeniden gözden geçirilmesi de öngörülmektedir. Bu çerçevede, rekabeti olumsuz yönde etkileyen dil engellerinin kaldırılması, sertifika ve diplomaların tanınmasının yaygınlaştırılması ve böylece daha fazla isteklinin ihalelere katılması ve sınır-ötesi alımların yaygınlaştırılması düşünülmektedir. 24 Bunun yanı sıra, üçüncü ülkelerin AB kamu alımları piyasasına erişimleri konusunda da alternatif politika tercihlerinin tartışılması öngörülmektedir. 25 Diğer taraftan, Direktifler özel şirketlere münhasır haklar verilmesini düzenlememektedir. Ancak, münhasır hakların isteklilerin eşit koşullarda yarıştığı rekabet ortamında verilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede, münhasır hakların rekabeti bozucu etkilerinin tartışılması beklenmektedir ) İhalelerde çevresel ve sosyal koşullar Daha önce de sözü edilen Avrupa 2020 Stratejisi, idarelerce alınan mal ve hizmetlerde kalite, sosyal koşullar, çevresel etki ve inovasyonu teşvik gibi hususların dikkate alınmasını şart koşmaktadır. 27 Ayrıca, AB nin yeşil alım düzenlemeleri çerçevesinde, idarelerin ihale tekliflerini değerlendirirken sadece fiyatı değil, satın alınacak mal ve hizmetlerin istihdama, kamu sağlığına, enerji tasarrufuna katkı sağlayıp sağlamadığını dikkate almaları gerekmektedir. Ancak, bu alanda söz konusu kriterlerin nasıl 9

10 değerlendirileceği ve alımlarda rekabetin nasıl sağlanacağı hususu tartışmalıdır. Bu nedenle, mevcut kamu alımları kurallarının söz konusu kriterlerin uygulanmasına açıklık getirecek şekilde yeniden düzenlenmesi öngörülmektedir ) İnovasyon İnovasyon, mal ve hizmetlerin verimliliğinin ve kalitesinin artırılması açısından önem verilen konulardan birini oluşturmaktadır. Özellikle bütçe sıkıntısı ile karşı karşıya kalan Üye Devletler açısından az maliyetli ve kaliteli mal ve hizmetlerin önemi giderek artmaktadır. Ancak, alımların çok azında inovasyonun teşvik edilmesi hususu dikkate alınmaktadır. İhalelerde genellikle risklerin azaltılmasına yönelik teşvikler sağlanırken, performansın artırılması için inovasyonu teşvik edici önlemler öngörülmemektedir. 29 Bu çerçevede, yapılacak reformla, alımlarda inovasyonun daha fazla teşvik edilmesi öngörülmektedir. 30 AB düzeyinde buna yönelik olarak başlatılan girişimlerden biri, henüz piyasaya sunulmamış mal ve hizmetlerin idarelerce satın alınmasına dayanan ticaret öncesi alımlardır (precommercial procurement). Bu yöntemde, mal ve hizmetlere yeni çözümler getiren araştırma ve geliştirme (AR&GE) faaliyetleri satın alınmaktadır. AR&GE faaliyeti sonucunda elde edilen mal ve hizmetler ise, daha sonra mevcut kamu alımları kurallarına göre satın alınmaktadır. 31 Bu doğrultuda, kamu alımları kurallarının inovasyonu teşvik edecek şekilde yeniden düzenlenmesinin gerekmektedir. tartışılması 12) Yolsuzlukla mücadele Direktiflerde ayrımcılık, çıkar çatışması ve yolsuzluk gibi hususlarda çok az sayıda hüküm bulunmakta olup, bunlara karşı alınması gereken önlemler üye devletlerin ulusal hukuklarına bırakılmıştır. Ancak, Birlik düzeyinde bağlayıcı hükümlerin bulunmaması sonucunda, ihalelerde yolsuzluğun önlenmesine yönelik farklı düzeylerde önlemler alınmaktadır. Yolsuzlukla etkili bir şekilde mücadele edilmesi için, AB düzeyinde şeffaflığın sağlanmasına ilişkin çabaların artırılması, ihbar mekanizmasının etkin hale getirilmesi ve mevcut kuralların yeniden gözden geçirilerek yolsuzluğu önlemeye ilişkin standart korunma önlemlerinin ve yaptırım mekanizmalarının getirilmesi öngörülmektedir ) Üçüncü ülkelerin AB kamu alımları piyasasına erişimi AB düzeyinde faaliyet gösteren işletmeler, AB kamu alımları piyasasının üçüncü ülkelerin kamu alımları piyasalarından daha açık olduğunu belirtmekte ve üçüncü ülkelerin piyasalarında eşit koşullarda yarışamadıklarından şikayet etmektedirler. 33 Bu durum, AB nin piyasaya erişim konusunda uluslararası müzakerelerdeki pozisyonunu yeniden belirlemesini gerektirmektedir. Avrupa Komisyonu, bu alanda, üçüncü ülkelerin AB kamu alımları piyasasına erişimlerinin yeniden düzenlenmesi ve AB isteklilerinin üçüncü ülke 10

11 piyasalarına erişimlerinin artırılmasına yönelik olarak 7 Haziran 2011 tarihinde bir danışma süreci başlatmış olup, sonuçların reform kapsamına dahil edilmesi beklenmektedir. 34 Yukarıda ana hatları sıralanan AB kamu alımları sisteminin yenilenmesine yönelik reformun kapsamının tanımlardan, yeşil alımlara; KOBİ lerden, yolsuzlukla mücadeleye kadar geniş bir yelpazeye yayıldığı görülmektedir. Esasen bu reformun, büyüme ve istihdam yaratma potansiyeli açısından AB İç Pazarı nın işleyişinde önem taşıyan kamu alımları alanında 1970 lerden bu yana ortak ilkeler ve standart kurallara dayalı bir AB kamu alımları sisteminin oluşturulması çabalarının bir parçası olduğu görülmektedir. Bu reformla bir taraftan, kamu alımları sisteminin günün ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde güncellenmesi isteğinin olduğu, diğer taraftan da, şimdiye kadar yapılan değişikliklere rağmen uygulamada çeşitli sıkıntılara neden olan sistemin daha iyi işler hale getirilmesinin amaçlandığı anlaşılmaktadır. Reform çabalarının amaçları gerçekleştirmede sonuç verip vermeyeceği gelecek dönemde anlaşılacaktır. Kaynakça: European Commission, Communication from the Commission, Europe 2020, A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Brussels, COM(2010) European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Towards a Single Market Act-For a highly competitive social market economy, 50 proposals for improving our work, business and exchanges with one another, Brussels, COM(2010) 608. European Commission, Green Paper on the Modernisation of EU Public Procurement Policy-Towards a More Efficient European Procurement Market, Brussels, , COM(2011) 15 final. European Commission, Press Release, European Commission Consults on the Modernisation of the European Procurement Market, Brussels, 27 January 2011, IP/11/88, format= HTML &aged=0&language=en&guilanguage=en, ( ). European Commission, Press Release, European Commission Consults Public Authorities, Business and Civil Society on Access to External Public Procurement Markets, Brussels, , ( ). 11

12 1 Modernising the European Public Procurement Market-Frequently Asked Questions, Brussels, 27 January 2011, &aged =0&language=EN&guiLanguage=en, ( ). 2 European Commission, Press Release, European Commission Consults on the Modernisation of the European Procurement Market, Brussels, 27 January 2011, IP/11/88, format=html&aged=0&language=en&guilanguage=en, ( ). 3 European Commission, Green Paper on the Modernisation of EU Public Procurement Policy-Towards a More Efficient European Procurement Market, Brussels, , COM(2011) 15 final. 4 Press Release, European Commission Consults on the Modernisation of the European Procurement Market, Brussels, 27 January 2011, IP/11/88, =IP/11/88& format=html&aged=0&language=en&guilanguage=en, ( ). 5 European Commission, Press Release, European Commission Consults on the Modernisation of the European Procurement Market, Brussels, 27 January 2011, IP/11/88, =EN&guiLanguage=en, ( ). 6 European Commission, Communication from the Commission, Europe 2020, A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Brussels, COM(2010) European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Towards a Single Market Act- For a highly competitive social market economy, 50 proposals for improving our work, business and exchanges with one another, Brussels, COM(2010) Communication from the Commission, Europe 2020, A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Brussels, COM(2010) 2020, s. 10, Green Paper on the Modernisation of EU Public Procurement Policy-Towards a More Efficient European Procurement Market, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid. 15 Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid. 24 Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s Ibid, s European Commission, Press Release, European Commission Consults Public Authorities, Business and Civil Society on Access to External Public Procurement Markets, Brussels, , e=en&guilanguage=en, ( ). 12

13 Yeni ve İddialı bir Avrupa Komşuluk Politikası Didem DOĞMUŞ AB Uzmanı Avrupa Komşuluk Politikası, genişleyen Avrupa Birliği (AB) ile komşuları arasında yeni ayrımcı çizgilerin oluşmasını önlemek ve bunun yanında her iki tarafın da refah, istikrar ve güvenliğini artırarak ilişkileri derinleştirmek amacıyla 2004 yılında AB nin geliştirmiş olduğu bir dış politika aracıdır. Politika; Cezayir, Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Mısır, Gürcistan, İsrail, Ürdün, Lübnan, Libya, Moldova, Fas, Filistin, Suriye, Tunus ve Ukrayna olmak üzere AB nin aday statüsünde olmayan 16 yakın komşusunu kapsamaktadır. Genişlemeden farklı bir anlam taşıyan Avrupa Komşuluk Politikası ile AB, komşularına demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, iyi yönetişim, piyasa ekonomisi ilkeleri ve sürdürülebilir kalkınma gibi ortak değerlere karşılıklı bağlılık (mutual commitment) temelinde ayrıcalıklı bir ilişki sunmaktadır. AB, ülkelerle imzaladığı Ortaklık Anlaşmaları ve Eylem Planları çerçevesinde ülkelere özgü farklılaştırılmış projeler geliştirmekte ve hedeflere ulaşılması için ortaklarına mali ve teknik yardım sağlamaktadır. 1 Avrupa Komşuluk Politikası, AB ve komşuları arasındaki bireysel ve bölgesel ilişkilerin daha da güçlendirilmesi amacı ve daha fazla reform için daha fazla fon yaklaşımıyla yeniden canlandırılmıştır. Bu yazıda, Avrupa Komşuluk Reformu ve sonucunda oluşturulan yeni politika ele alınacaktır. Öncelikle yeni politikanın ortaya çıkış nedenlerine değinilecek, sonrasında bu politikanın nasıl yürütüleceğinden ve politikanın temel ilkelerinden bahsedilecektir. Genel bir değerlendirme ile makale sonlandırılacaktır. Neden Yeni bir Avrupa Komşuluk Politikası? 25 Mayıs 2011 tarihinde AB'nin Dışişleri ve Güvenlik Politikasından Sorumlu Yüksek Temsilcisi ve Komisyon Başkan Yardımcısı Catherine Ashton ile Avrupa Komisyonu nun Genişleme ve Komşuluk Politikasından Sorumlu Üyesi Stefan Füle, Birliğin komşularıyla olan ilişkilerini güçlendirmek yolundaki kararlılığını teyit eden yeni ve iddialı bir Avrupa Komşuluk Politikası nı devreye sokmuştur. Avrupa Komşuluk Reformu ile Akdeniz de ve doğuda Komşuluk Politikası kapsamında yer alan ülkelere demokratikleşme ve sosyo-ekonomik kalkınmayı destekleyecek öneriler getirilmektedir. Bu kapsamda, karşılıklı hesap verebilirlik ilkesinin güçlendirilmesi yaklaşımı çerçevesinde bu ilkeye uyum oranı yüksek ülkelerin Avrupa yardımından daha yüksek oranda yararlandırılması amaçlanmaktadır. 2 Reforma yol açan iki temel unsur bulunmaktadır: 13

14 - Tunus ve Mısır da uzun süren baskıcı rejimlerin devrilmesi; Libya da devam etmekte olan askeri çatışma ve Suriye de tırmanan baskı ve şiddet; AB nin Avrupa Komşuluk Politikasını yeniden gözden geçirmesini gerektirmiştir. - Moldova nın reform sürecinde kaydettiği gelişmeler, Ukrayna nın Ortaklık Anlaşması müzakereleri, Fas ta planlanan yeni anayasa reformları ve Ürdün ün politik reformlara olan bağlılığını yinelemesi gibi gelişmeler ise, politika kapsamında ülkelere verilen desteğin daha da artırılması düşüncesini ortaya çıkarmıştır. 3 Diğer taraftan, Lizbon Antlaşması da AB nin dış politikasını güçlendirmekte ve bu çerçevede komşu ülkelerle işbirliği olanaklarını pek çok konuyu kapsayacak şekilde genişletmektedir. Antlaşmanın 8. Maddesi nde Birlik, komşu ülkelerle, Birliğin değerleri üzerine kurulu olan ve işbirliğine dayalı yakın ve barışçıl ilişkilerle belirginleşen bir refah ve iyi komşuluk alanı oluşturmak amacıyla özel ilişkiler geliştirir ifadesi yer almaktadır. 4 Avrupa Komşuluk Politikası nın 2010 yazında tekrar gözden geçirilmesi çalışmalarına başlanmasında, Lizbon Antlaşması ndaki bu hüküm itici bir güç olmuştur. Daha önce de ifade edildiği üzere, Güney Akdeniz de yaşanan son gelişmeler bu gözden geçirmeyi daha da mecburi hale getirmiştir. Komşu ülkelerin reform ihtiyaçları AB ve komşu ülkeler arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesini gerektirmiş; bu çerçevede sağlıklı demokrasilerin kurulması ve güçlendirilmesi, sürdürülebilir ekonomik büyümenin devamı ve sınır ötesi bağlantıların kurulması amaçlarıyla yeni bir politikaya ihtiyaç duyulmuştur. 5 Yeni Politika Nasıl Yürütülecek? Yeni yaklaşım; karşılıklı hesap verebilirlik (mutual accountability) ile insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi evrensel değerlere ortak bağlılık (shared commitment) üzerine kuruludur. Yeni yaklaşım; ortaklar arasında demokrasinin daha derin inşası, kapsayıcı ekonomik büyümenin desteklenmesi, Avrupa Komşuluk Politikası nın iki bölgesel Doğu Ortaklığı ve Güney Akdeniz boyutunun güçlendirilmesi ve bu hedeflere ulaşmak için gerekli araçların sağlanmasını amaçlamaktadır. Ortaklık; her bir komşu ülkenin ihtiyacı, kapasitesi ve reform hedefleri doğrultusunda gelişecektir. AB, siyasi reformlara yönelik bir model ya da hazır bir reçete empoze etmemektedir. Ancak, her bir komşu ülkenin reform sürecinin, yeni komşuluk politikasının da temelini oluşturan evrensel değerlere açık bağlılığı yansıtması beklenmektedir. Diğer taraftan, AB nin komşularına artan desteği şarta bağlıdır. Demokrasi ve hukukun üstünlüğüne saygı ilkelerine 14

15 bağlılık; AB den destek almanın temel şartıdır. Bir ülke iç reformlarını gerçekleştirmede ne kadar hızlı olursa, AB den o kadar çok destek alacaktır. Artan bu destek; sosyal ve ekonomik kalkınmanın finansmanı, kurumsal gelişime yönelik programlar, piyasa erişimi ve hareketliliğin (mobility) kolaylaştırılması gibi pek çok alanda sağlanacaktır. Ayrıca sağlanacak destek, her bir ülkenin ihtiyacına göre ve bölgesel bağlamda şekillenecektir. Reformun gerçekleşmediği ülkelerde ise AB, sağladığı fon miktarını gözden geçirecek ve duruma göre azaltabilecektir. 6 Yeni Politikanın Temel İlkeleri Nelerdir? Yeni Avrupa Komşuluk Politikası nın; demokrasinin ve sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmanın desteklenmesi, Avrupa Komşuluk Politikası içinde etkin bölgesel ortaklıkların kurulması ve politika ve programlama çerçevesi olmak üzere dört temel ilkesi bulunmaktadır. pek çok ortak unsur bulunmakta ve hükümetlerin sürece güçlü ve sürekli bağlılıklarını içermektedir. Bu unsurlar; serbest ve adil seçimler, örgütlenme ve ifade özgürlüğü ile özgür basın ve medya, bağımsız yargı tarafından yönetilen hukukun üstünlüğü ve adil yargılanma hakkı, yolsuzlukla mücadele, güvenlik ve kolluk reformu (polis dahil) ve silahlı kuvvetler ve güvenlik güçlerinin üzerinde demokratik kontrolün tesisidir. Bu unsurlara bağlı reformlar sadece demokrasiyi güçlendirmekle kalmayacak, sürdürülebilir ve kapsayıcı ekonomik büyüme için gerekli koşulların oluşumuna da yardımcı olacak, böylece ticareti ve yatırımı teşvik edecektir. Siyasi reformlar ve demokrasi alanındaki gelişmeler, AB nin ülkelerin gelişimlerini değerlendirdiği ve yapacağı yardım miktarını belirlediği temel ölçütler olacaktır Demokrasiye Doğru İlerlemeyi Desteklemek 1.1. Demokrasinin Desteklenmesi İşleyen bir demokrasi, insan haklarına saygı ve hukukun üstünlüğü AB nin komşularıyla ortaklığının temel dayanaklarıdır. Siyasi reform için belirlenmiş bir model ya da hazır bir reçete bulunmamaktadır. Bu bağlamda reformlar bir ülkeden diğerine farklılık gösterse de, derin ve sürdürülebilir demokrasinin oluşumu için 1.2. Toplumla İşbirliği AB nin devlet düzeyindeki ilişkilerini sivil toplum kuruluşları ile daha yakın temas içerisinde ve toplumlarla ortaklık kurarak tamamlaması giderek daha fazla önem arz etmektedir. Sivil toplum kuruluşları, ortak değerlere dayalı demokratik ve piyasa odaklı reformları teşvik etmenin kilit aktörleridir ve gelişen bir sivil toplum otoriter rejimi engeller. 15

16 Bu çerçevede; - Siyasi aktörlerin ülkelerindeki demokratik değişim çabalarını desteklemek amacıyla bir Avrupa Demokrasi Vakfı (European Endowment for Democracy) kurulacaktır. - Komşu ülkelerde hükümetler ve sivil toplum bir araya getirilecek ve temel işbirliği alanlarında diyalog sağlanacak; bu hususların finansmanı ise Sivil Toplum Aracı (Civil Society Facility) vasıtasıyla gerçekleştirilecektir. - Sivil toplum kuruluşlarının internete kesintisiz erişimini ve elektronik iletişim teknolojilerinin kullanımını destekleyerek medya özgürlüğü teşvik edilecektir. - İnsan hakları ve temel özgürlükler alanındaki ikili ve çok taraflı anlaşmalara bağlılık ve uyumun izlenmesi amacıyla diyalog güçlendirilecektir Siyasi ve Güvenlik İşbirliğinin Derinleştirilmesi Pek çok komşu ülkede sürmekte olan çatışmalar, tüm bölge için ciddi bir güvenlik tehdidi oluşturmaktadır. AB hâlihazırda bu anlaşmazlıkların çözümünde aktif bir rol üstlenmektedir. AB ayrıca, güvenin inşası ve anlaşmazlıkların çözümüne yönelik uluslararası çabalara desteğini artırma niyetindedir. Bu çerçevede, AB nin bölgede ekonomik entegrasyonu ve sektörel işbirliğini teşvik amacıyla kullandığı pek çok aracın, güvenin inşası ve anlaşmazlıkların çözümünde de kullanılabileceği düşünülmektedir Sürdürülebilir Ekonomik ve Sosyal Kalkınmayı Desteklemek 2.1 Sürdürülebilir Ekonomik Büyüme ve Yeni İş Alanlarının Açılması AB ye komşu olan ülkelerin pek çoğu dış ekonomik şoklar karşısında savunmasızdır. Bu ülkelerde yoksulluk yaygın, ortalama yaşam süresi genellikle kısa, genç işsizlik oranı yüksek ve kadınların siyasi ve ekonomik hayata katılımı kısıtlıdır. Bu çerçevede öncelikli hedefler; ekonomik büyümeyi hızlandırmak, istihdam yaratmayı teşvik etmek ve sosyal güvenliği geliştirmektir. Avrupa Komşuluk Politikası, komşu ülkelerin daha güçlü sürdürülebilir ve daha kapsayıcı ekonomik büyümeye, KOBİ lerin geliştirilmesine ve istihdam yaratılmasına duyarlı politikalarını destekleyecektir. Politika kapsamında, yatırımların teşvik edilmesi ve bu kapsamda yatırımcıların güveninin sağlanmasına yönelik yatırımcılar konferansları gibi girişimler organize edilecektir. Ayrıca, KOBİ lere ek destek sağlamak için Avrupa Yatırım Bankası ve diğer paydaşlarla Avrupa Yatırım Fonu nun komşu devletlerdeki muhtemel rolü tartışılacak ve AB nin KOBİ lere yönelik doğrudan yatırım ve mikro-kredileri içeren önlemleri gözden geçirilecektir. Ek olarak, tarımsal ve kırsal kalkınmayı desteklemeye yönelik pilot programlar 16

17 oluşturulacak; bölgesel kalkınma programları ile ülkedeki ekonomik dengesizlikler ve bölgeler arasındaki farklılıklarla mücadeleye katkı sağlanacaktır. Bunların yanı sıra, makro-ekonomik diyalog geliştirilerek makro-ekonomik politikalar ve temel yapısal reformlar gözden geçirilecektir. Bu çalışmalar, istihdam ve sosyal politika alanlarındaki geliştirilmiş diyalog ile desteklenecektir. Makro-Finansal Yardım Aracı ise, komşu ülkelerin kısa dönemli ödemeler dengesi sorunlarına yardımcı olmaya yönlendirilecektir. 2.2 Ticari Bağların Güçlendirilmesi Ticaret, ekonomik büyümeyi hızlandırmada ve rekabet edebilirliği artırmada güçlü bir araçtır. Komşularıyla daha yakın ticari bağlar kurmayı amaçlayan AB, bu çerçevede, istekli komşu ülkelerle Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Alanı oluşturulması konusunu müzakere etmek istemektedir. Serbest Ticaret Alanı, ticari engellerin aşamalı olarak kaldırılması ile birlikte komşu ülkelerin AB İç Pazarına entegrasyonunu sağlayabilir. Serbest Ticaret Alanı müzakerelerine hazır olmayan ya da müzakerelere başlamak istemeyen komşu ülkeler için ise, ticaretin geliştirilmesine yönelik farklı önlemler alınması düşünülmektedir Sektör İşbirliğinin Geliştirilmesi İç pazarla ilgili tüm sektörlerde - inovasyon, iklim değişikliği, enerji, ulaştırma, bilgi ve iletişim teknolojileri gibi işbirliği geliştirilebilir. Bunun yanı sıra AB, komşu ülkelerin AB Ajanslarına ve Programlarına katılımını kolaylaştıracaktır. 2.4 Göç ve Hareketlilik Ekonomik gelişmenin ve karşılıklı anlayışın teşvikinde, hareketlilik ve halklar arası temaslar büyük önem taşımaktadır. İşgücü hareketliliği, AB ve komşularının birbirlerini tamamlayabilecekleri bir alandır. AB nin çalışan nüfusu yaşlanmaktadır. Bu durum belirli alanlarda işgücü açıklarının oluşmasına neden olacaktır. AB nin komşuları, bu açığı kapatabilme potansiyeline sahiptir. Bununla birlikte komşu ülkeler, yasadışı göçün kaynağı ve transit geçiş noktasıdır. Bu çerçevede, Avrupa Komşuluk Politikası; AB de ve komşu ülkelerde ekonomik gelişim ile yasal göç, sınır yönetimi kapasitesinin geliştirilmesi, sığınma hakkı ve kanunların uygulanması alanında işbirliğinin bir arada yürütülebileceği karşılıklı faydayı gözeten bir yaklaşım geliştirmeyi amaçlamaktadır. 17

18 3. Avrupa Komşuluk Politikası içinde Etkin Bölgesel Ortaklıkların Kurulması Doğu Ortaklığı nın 11 geliştirilmesi amacıyla - Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Alanları (DCFTA) dahil olmak üzere Ortaklık Anlaşmaları yapılacak ve uygulanacak, - Demokratikleşme sürdürülecek, - Vize kolaylık ve serbestlik süreçleri sürdürülecek, - Özellikle kırsal kalkınma alanında sektörel işbirliği geliştirilecek, - Doğu Ortaklığı nın yurttaşlara getirdiği faydalar tanıtılacak, - Sivil toplumla ve sosyal ortaklarla birlikte yürütülen çalışmalar artırılacaktır. Güney Akdeniz de Demokrasi ve Ortak Refahın sağlanması 12 amacıyla - Doğu komşularına uygulananlara benzer kapsamlı kurumsal yapılanma programları üstlenilecek, - Tunus, Fas ve Mısır ile göç, hareketlilik ve güvenlik alanlarında diyalog başlatılacak, - Euro-Akdeniz endüstriyel işbirliği güçlendirilecek, - Tarımsal ve kırsal gelişmeyi destek için pilot programlar başlatılacak, - İstihdam ve sosyal politikalara yönelik diyalog geliştirilecektir Basitleştirilmiş ve Tutarlı Bir Politika ve Program Çerçevesi AB nin komşularıyla arasındaki ikili ilişkileri son yıllarda daha da güçlenmiştir. Sadece genel siyasi konularda değil, işbirliğinin tüm alanlarında yakın ve yoğun bir diyalog geliştirilmiştir. Bu yakın ilişkiler, daha güçlü bir siyasi diyalogu ve işbirliğini gerektirmektedir. Avrupa Komşuluk Politikası Eylem Planları işbirliğinin temel çerçevesini oluşturmasına karşın, AB komşu ülkelerin daha kesin kriterler ve daha açık eylemlere dayalı kısa ve orta vadeli öncelik üzerine yoğunlaşmasını önermektedir. AB sağlayacağı finansal yardımın önceliklerini buna göre belirleyecektir. Karşılıklı hesap verebilirliğe ve insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü gibi evrensel değerlere ortak bağlılığa dayanan yeni komşuluk yaklaşımının uygulamaya konulması 2013 yılına kadar yaklaşık 1,242 milyar Avro luk bir ek kaynak gerektirmektedir. Acil durumların oluşması halinde, AB bütçesinden yeni kaynaklar sağlanacaktır. Finansal destek, bölge nüfusuyla ortaklığın daha da geliştirilmesi, sürdürülebilir ve kapsayıcı bir ekonomik büyümenin desteklenmesi, komşu ülkelerin demokratik dönüşümlerinden kaynaklanan ek ihtiyaçlarının karşılanması ve özellikle kırsal ve bölgesel kalkınma alanlarında yeni girişimlerin finansmanına yönelik olarak sağlanacaktır. Ayrıca, Avrupa Yatırım Bankası ve Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından ek kredi kaynakları güvence altına alınacak ve Avrupa İmar ve 18

19 Kalkınma Bankası nın belirli güney ortaklıklarındaki görevi uzatılacaktır yılından sonra ise Avrupa Komşuluk Politikası nın finansmanında daha esnek bir yaklaşım benimsenecektir. 14 Sonuç Avrupa Komşuluk Politikası, temel olarak, Güney Akdeniz de yaşanan son olaylar neticesinde bölgede demokrasinin inşası ve ülkelere reform süreçlerinde yardımcı olunması amaçlarıyla yeniden gözden geçirilmiştir. Birlik, Lizbon Antlaşması çerçevesinde bölgede etkinliğini artırmayı ve anlaşmazlıkların çözümünde daha fazla rol üstlenmeyi hedeflemektedir. Reform sürecine bağlılığını gösteren ülkelere daha fazla fon yaklaşımıyla oluşturulan bu yeni politikanın, bölgedeki anlaşmazlıkların çözümüne ve demokratik dönüşüme katkı sağlaması beklenmektedir. Kaynakça: A New and Ambitious European Neighbourhood Policy, MEMO/11/342, Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşma, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Çevirisi, Ankara, 2011 Commission of the European Communities, Joint Communication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions: A New Response to a Changing Neighbourhood, COM(2011)303, Brussels, 25/05/2011 Commission of the European Communities, Joint Communication to the European Council, the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions: A Partnership for Democracy and Shared Prosperity with the Southern Mediterranean, COM(2011)200 final, Brussels, İKV haftalık e-bülten, Mayıs 2011 Onur Ayşenur, Avrupa Komşuluk Politikası, T.C. Maliye Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Dairesi Bülteni, Ağustos, 2007, Sayı: 7, ss

20 1 Ayrıca ayrıntılı bilgi için bakınız: Ayşenur Onur, Avrupa Komşuluk Politikası, T.C. Maliye Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Dairesi Bülteni, Ağustos, 2007, Sayı:7, ss İKV haftalık e-bülten, Mayıs 2011, s.11 3 Commission of the European Communities, Joint Communication to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions: A New Response to a Changing Neighbourhood, COM(2011)303, Brussels, 25/05/2011, p.1 4 Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşma, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Çevirisi, Ankara, 2011, s.6. 5 Commission of the European Communities, 25/05/2011, p.1 6 Ibid, pp Ibid, p.3 8 A New and Ambitious European Neighbourhood Policy, MEMO/11/342, Commission of the European Communities, 25/05/2011, p.6 10 Ibid, p AB nin, Doğu Avrupa ve Güney Kafkasya daki (Beyaz Rusya, Moldova, Ukrayna, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan) komşularıyla ilişkilerini geliştirmek amacıyla oluşturduğu bir yaklaşımdır. Ayrıntılı bilgi için bakınız: 12 Güney Akdeniz de yaşanan son olaylar karşısında AB nin bölgedeki ülkeleri demokratik dönüşüm süreçlerinde desteklemek ve bu çerçevede bölge ülkelerle ilişkilerini artırmak amacıyla oluşturduğu bir yaklaşımdır. Ayrıntılı bilgi için bakınız: Commission of the European Communities, Joint Communication to the European Council, the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of Regions: A Partnership for Democracy and Shared Prosperity with the Southern Mediterranean, COM(2011)200 final, Brussels, New and Ambitious European Neighbourhood Policy. 20