PROJE TABANLI FEN/MATEMATİK EĞİTİMİ PROJESİNDEN YANSITMALAR-II: KAZANILAN YETERLİKLER VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ

Transkript

1 PROJE TABANLI FEN/MATEMATİK EĞİTİMİ PROJESİNDEN YANSITMALAR-II: KAZANILAN YETERLİKLER VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ Gürcan UZAL 1 Aytekin ERDEM 1 Yaşar ERSOY 2 1 Namık Kemal Üniversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu 2 ODTÜ Emekli Öğretim Üyesi Özet: Bu araştırmanın amacı; Eylül 2011 de Tekirdağ da düzenlenen Proje Tabanlı Fen ve Matematik Öğretimi ile ilgili seminer/çalıştay sonucunda katılımcı öğretmenlerin proje tabanlı öğrenme/öğretme (PTÖ) konusunda kazanılan yeterliklerinin, görüşlerinin, yeni gereksinimlerinin ve mesleki gelişme etkinliğinin öğrenme/öğretme sürecine etkilerinin belirlenmesidir. Tarama modelinde gerçekleştirilen bu araştırmadan elde edilen verilerin bir kısmı betimsel istatistik teknikleri kullanılarak, diğer bir kısmı ise nitel olarak analiz edilmiştir. Katılımcı öğretmenlerin çoğunluğunun düzenlenen seminere katılmadan önce PTÖ konusunda gerekli bilgi ve beceriye sahip olamadıkları, öğrencilere proje çalışması yaptırmaktan çekindikleri, uygulamaların yararlarının ve bazı güçlüklerinin neler olduğunu bilmedikleri gözlemlenmiştir. Oysa düzenlenen etkinlik sonunda katılımcı öğretmenler, PTÖ nin önemini kavrayıp bu tür etkinliklerin sınıflarda uygulanabilir olduğunu fark etmişler; ayrıca bazı eksiklikler hissetmiş olmalarına karşın özgüven kazanmışlardır. Buna karşın, öğretmenlerin çoğu proje çalışması yaparken problem bulmada, alt problemleri belirlemede, istatistiksel teknikleri kullanmada, bilgisayarda sunu ve görsel materyalleri hazırlamada, zamanı etkin ve verimli kullanmada, ayrıca rapor yazımında zorluk çektikleri yönünde görüşlerini yansıtmaktadırlar. Anahtar Sözcükler: Proje Tabanlı Öğrenme (PTÖ), Hizmet İçi Eğitim, Mesleki Gelişim, Öğretmenlerin Gereksinimi, Kazanılan Yeterlikler 1.GİRİŞ Hizmet öncesinde edinilen temel bilgi ve becerilerin, bazı mesleklerde olduğu gibi öğretmenlik için de çeşitli nedenlerle yeterli olmadığı; sürdürülen geleneksel ve beklenen yeni görevler sırasında bazı sorunlarla karşılaşıldığı; bunların bir kısmının ise kısa sürede kolaylıkla giderilemediği; ayrıca bu durumun öğrencilerin başarı düzeyini etkilediği bilinmektedir. Bu nedenle yaşam boyu öğrenme anlayışıyla öğretmenlerin mesleklerinde gelişmelerini sürdürmeleri, bazı alanlarda belirlenen bir dizi yeterlikler kazanmaları ve mesleklerinde yetkinleşmeleri, okullarda yenilikçi yaklaşımların uygulanmasında öncülük etmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda okullarda görevli tüm öğretmenlerin çeşitli alanlarda gelişmeleri zamanında izleyerek mesleki gelişimlerini sürdürmeleri; edindikleri bilgileri öğrencilerine yansıtmaları; eğitimde yenilikçi, daha verimli ve işlevsel olmaları beklenir. Ancak söz konusu yeni görevler ve beklentiler, sıradan bir uğraşı ile kazanılacak bilgi ve beceriler kümesi olmadığı gibi eğitimden sorumlu yöneticilerin öncelikli görevlerinden, ayrıca başta öğretmen olmak üzere insan kaynaklarına, örneğin okul çağındaki tüm öğrencilere, bir yatırım olduğu bilinmelidir. Bu nedenle öğretmenlere yönelik uygulanan çeşitli Hizmet İçi Eğitim (HİE) çalışmalarının, öğretmenlerin mesleki gelişimlerini sürdürmeleri ve eğitimin sürekliliğinin sağlanması bakımından oldukça önemli olduğuna alan yazınında ve çeşitli eğitim raporlarında vurgu yapılmaktadır (Ersoy, 1995, 1996; Taymaz, 1997; Budak, Demirel, Ö., 2003). Kaldı ki Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından bir süre önce Türkiye genelinde uygulamaya konulan yeni Matematik, Fen ve Teknoloji dersi öğretim programı, öğretmenlerin derslerinde daha çok rehber olmasını ön gören, yapılandırmacı öğretim yaklaşımını benimseyen çok boyutlu bir programdır (TTKB, 2004, 2005). Ancak başta öğretmen eğitimi olmak üzere bu konuda bazı ön koşulların gerçekleştirilemediği, yenilenen öğretim programlarının uygulamasında bazı yetersizlikler olduğu anlaşılmaktadır. Matematik öğretiminde olduğu gibi, genelde fen bilimleri özelde ise fen ve teknoloji konularının öğretiminde karşılaşılan ve çözüm bekleyen çeşitli sorunlar bulunmaktadır (Özden, 2007). Kısaca açıklanan nedenlerle öğretmenlerin mesleki gelişimini sürdürmelerine yardımcı olacak ve eğitimde verimliliği artıracak bir dizi öğretmen eğitimi projeleri geliştirilmeli; uygun modellerin uygulaması yaygınlaştırılmalıdır. Mesleki gelişime yönelik projelerin yapılandırılmış bir modelinin, belirgin amaçları ve erişilecek bazı hedefleri olmalıdır. Bu çerçevede alan yazını taranarak ve edinmiş olduğumuz deneyimlere dayanarak matematik ve fen bilgisi/bilimleri (fizik, kimya, biyoloji) öğretmenleri için mesleki gelişme eğitim modeli tasarlanmış; uygulamaların sonunda elde edilen dönütler kullanılarak modelin geliştirilmesi sürdürülmektedir. Daha açıkçası, Proje Tabanlı Öğrenme (PTÖ) tekniğine yönelik öğretmenlerin tutumlarının olumlu yönde geliştirilmesi ve proje hazırlama

2 becerisine sahip olabilmeleri için Eylül 2011 tarihinde Tekirdağ da bir grup matematik, fen bilimleri ve fen bilgisi öğretmeninin katılımıyla Proje Tabanlı Matematik ve Fen Öğretimi konulu dört günlük bir seminer/çalıştay gerçekleştirilmiştir. Bu seminer/ çalıştayın etkinliğinin ve verimliliğinin saptanması, öğretmenlerin seminerdeki kazanımları ile öğrencilerine proje çalışmaları yaptırıp yaptıramayacaklarının belirlenmesi, proje hazırlama konusunda öğretmenlerin yeterliklerinin ve gereksinimlerinin saptanması planlanmıştır. Bir başka anlatımla, gerçekleştirilen bu araştırmanın amacı, düzenlenen seminer/çalıştay etkinliklerinin sonucunda öğretmenlerin PTÖ konusundaki kazanılan yeterliklerinin ve görüşlerinin neler olduğunun yansıtılması; ayrıca seminerin/çalıştayın öğretmenlerin öğrenme/öğretme sürecine nasıl etkilerde bulunacağının belirlenmesidir. Aynı konuda ikinci kez gerçekleştirilen seminere/çalıştaya katılan matematik, fen bilgisi ile fen bilimleri (fizik, kimya, biyoloji) öğretmenlerinin çoğunluğunun düzenlenen seminere katılmadan önce PTÖ konusunda gerekli bilgi ve beceriye sahip olamadıkları, öğrencilere proje çalışması yaptırmaktan çekindikleri, uygulamaların yararlarının ve bazı güçlüklerinin neler olduğunu büyük bir ölçüde bilmedikleri gözlemlenmiştir. Oysa düzenlenen seminer/çalıştay sonunda katılımcı öğretmenler, PTÖ nin önemini kavrayıp bu tür etkinliklerin sınıflarda uygulanabilir olduğunu fark etmişler; ayrıca bazı eksiklikler hissetmiş olmalarına karşın özgüven kazanmışlardır. Ayrıca katılımcı öğretmenlerin PTÖ ile ilgili bir dizi yeterlikler edindikleri, ancak daha uzun süreli çalıştaylarda proje hazırlama bilgi ve becerilerini geliştirmeleri ve yetkinleşmeleri gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ön Bilgiler: Proje Tabanlı Öğrenme (PTÖ) Bilim ve teknolojide gelişme ve ilerleme kadar hızlı olmasa da eğitim alanında da bir dizi değişim ve dönüşüm süreçleri yaşanmaktadır. Öğretim programlarında yapılan değişikliklere paralel olarak yeni beklentilerden biri, öğretmenlerin bilgi ve beceri yönünden alanlarına daha egemen olmalarını; farklı yöntem-teknikleri derslerinde uygulayarak öğrenme-öğretme sürecini daha verimli bir biçimde sürdürmelerini; çeşitli ölçme ve değerlendirme araçlarını kullanmalarını ve daha işlevsel olmalarını gerektirmektedir. Bir başka anlatımla, öğretmenlerin bilgiyi öğrencilere doğrudan aktarmak yerine, öğrencileri bilgi kaynaklarına yönlendirecek nitelikte derslerin içeriğini düzenlemesinin, ayrıca bu süreçte farklı yöntem teknik ve yaklaşımları kullanmasının oldukça önemli olduğu görülmektedir. Bu bağlamda öğrencilerin sınıf içerisinde daha etkin (aktif) bir rol üstlenmesi, çevresindeki problemlerin farkına varması, bu problemlere ilişkin farklı çözüm yolları üretmesi ve öğrenme sürecini daha verimli bir şekilde sürdürmesini sağlayacak en etkili yollardan biri de öğrencilere proje çalışmasının yaptırılmasıdır. Proje çalışması, aslında bir problemin bireysel veya takımla (grupla) çözme uğraşısı olup, bu amaçla izlenen tümleşik süreçlerdir. Proje çalışması sırasında veya sonunda bir ürün oluşturulur veya kişilerin yaşantısında yararlanacağı yeni bilgi ve deneyimler elde edilir. Eğitim ve öğretim bakış noktasından söz konusu bu ürünün oluşturulması sırasında izlenen süreç, proje tabanlı öğretim olarak bilinmektedir 1. Proje tabanlı öğrenme, bilindiği gibi, öğrenci odaklı (merkezli) etkileşimli öğretme stratejisini de içerir. Bu bağlamda proje çalışması, öğrencilerin konuya uygun bilgiyi çeşitli bilgi kaynaklarından yararlanarak derlemelerini, iletişim kurmalarını, diğer insanlarla bu konuyu tartışmalarını, raporlarını tamamlamalarını ve öğrendiklerini paylaşmalarını gerektirir (Marx, Blumenfeld, Krajcik, & Soloway, 1997; Blumenfeld, Soloway, Marx & Krajcik, 1994; Blumenfeld, Soloway, Marx, Krajcik, Guzdial & Palincsar, 1991; Thomas, Mergendoller & Michaelson, 1999). Böylece, alan yazınında PTÖ, öğrenmeyi projeler etrafında belli bir zaman dilimini kapsayan süreç içerisinde disiplinler arası ve öğrenci odaklı olarak düzenlenen; bireysel ya da ekiple (grupla) birlikte sürdürülerek bir ürün, sunum ya da performansla sonuçlandırılan yaklaşım olduğunun altı çizilmektedir (Thomas, 2000; Donnelly ve Fitzmaurice, 2005; akt. Gürdal, Öztuna, 2010). Öte yandan, bazı yabancı ülkelerde olduğu gibi son yıllarda Türkiye de de PTÖ ve etkileri konusunda gerçekleştirilmiş bazı araştırmalar ve sürdürülen eğitim çalışmaları bulunmaktadır. Örneğin, Önen ve arkadaşlarının Anadolu Öğretmen Liseleri Fen ve Matematik öğretmenleri için düzenledikleri on günlük Öğretmenlere Proje Yaptırma Eğitimi Projesi kapsamında gerçekleştirdikleri HİE öncesinde öğretmenlerin tamamı sınıflarında proje çalışması yaptırmadıkları 1 Konuyla ilgili alan yazınında yeterli bilgiler olup proje tabanlı öğrenme/öğretim stratejilerinin kökeni, Vygotsky, Bruner, Piaget ve Dewey gibi psikolog ve eğitim bilimcilerin çalışmalarından beslenen yapılandırmacılık (oluşturmacılık) yaklaşımına dayanmaktadır (Önen ve ark.,2010).

3 yönünde yanıt vermişlerdir (Önen ve ark., 2010). HİE çalışmasından sonra ise öğretmenlerin büyük bir kısmı (98 kişi) bundan sonraki süreçte proje çalışması yaptırmayı düşündüklerini ifade etmiştir (Önen ve ark., 2010). Erdem ve arkadaşlarının ise Fen Bilimleri ve Matematik öğretmenlerinin katılımı ile Tekirdağ da gerçekleştirdikleri Proje Tabanlı Fen Bilimleri ve Matematik Öğretimi seminer ve çalıştayına katılıp anket çalışmasına yanıt veren öğretmenlerin %76 sı seminer ve çalıştay sonrasında Proje Tabanlı Öğrenme nin derslerinde kendilerine yararlı olacağına inandıklarını belirtmişlerdir (Erdem ve ark., 2010). Öte yandan, alan yazınında öğrenciler etkileşimli, biçimsel olmayan (informal) yolla ilgilerini çeken konularda çalışma fırsatı bulduklarında en iyi şekilde öğrenmekte oldukları belirtilmekte olup proje yaklaşımında öğrenciler birbirleriyle, çevreleriyle ve materyallerle doğrudan veya dolaylı olarak etkileşim içinde olduklarından öğrencilerin kavramları daha kapsamlı bir biçimde derinlemesine anlayabileceği belirtilmektedir. Bu çerçevede Korkmaz (2002) yaptığı araştırmada; fen eğitiminde proje tabanlı öğrenmenin yaratıcı düşünme, problem çözme ve akademik risk alma düzeylerine etkisini incelemiştir. Deneysel işlem sonrası PTÖ yaklaşımının öğrencilerin; yaratıcı düşünme, problem çözme ve akademik risk alma düzeyleri açısından aralarında deney grubu lehine anlamlı bir fark bulunmuştur (Karataş, Özcan, 2010). 2.YÖNTEM Gerçekleştirilen bu araştırma tarama modelinde olup, 2011 Eylül ayı içerisinde Tekirdağ da düzenlenen Proje Tabanlı Matematik ve Fen Öğretimi Semineri/Çalıştayı na gönüllü olarak katılan öğretmenlerin yansıttıkları bilgiler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu alt bölümde, 80 matematik ve fen öğretmeniyle gerçekleştirilen Proje tabanlı matematik ve fen öğretimi ile ilgili seminer ve çalıştay sonrasında değerlendirmeye katılan 52 öğretmene uygulanan sormacadan (anket) gerekli veriler derlenmiştir. Araştırmanın Amacı: Daha önceden tasarlanan ve uygulamalardan elde edilen dönütlere dayalı olarak öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik eğitim projesi geliştirilmektedir. Bir model denebilecek biçimde yinelenerek sürdürülen bu projenin çeşitli boyutları, etkinlikler bağlamında bileşenleri bulunmaktadır. Aynı konuda ikinci kez gerçekleştirilen bu araştırmanın amacı, Eylül 2011 de Tekirdağ da düzenlenen Proje Tabanlı Fen ve Matematik Öğretimi ile ilgili seminer/çalıştay sonucunda katılımcı öğretmenlerin proje tabanlı öğrenme/öğretme (PTÖ) konusunda kazanılan yeterliklerinin, görüşlerinin ve yeni gereksinimlerinin neler olduğunun, ayrıca mesleki gelişme etkinliğinin öğrenme/öğretme sürecine etkilerinin neler olacağının belirlenmesidir. Katılımcı Öğretmenler/Örneklem: Gerçekleştirilen bu araştırmaya Tekirdağ ilinde görev yapmakta olan altı farklı daldan (branştan) (2 biyoloji, 27 fen ve teknoloji, 2 fizik, 2 kimya, 18 matematik ve 1 sınıf); 52 (22 Erkek (E); 30 Kadın (K)) öğretmen görüşlerini belirterek araştırmaya katkıda bulunmuşlardır. Seminere/çalıştaya katılan öğretmenler içinden araştırmaya katılan öğretmenlerin kıdemlerine göre dağılımları Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1. Öğretmenlerin kıdem dağılımı Kıdem (yıl) N % ve üstü 1 2 Toplam Araştırma Verilerinin Derlenmesi (Toplanması): Araştırma verileri, araştırmaya katılan öğretmenlerin uygulanan bilgi formunda (anket) sorulara vermiş oldukları yanıtlar doğrultusunda derlenmiştir. Buna göre araştırmada, araştırmacılar tarafından hazırlanmış, üçü kapalı, üçü açık uçlu altı sorudan oluşan bir sormaca (anket) kullanılmıştır. Açık uçlu sorular kapsam geçerliliğinin sağlanması amacıyla, üç uzmanın görüşü alınarak hazırlanmıştır. Sormaca (Anket)/bilgi formunda; cinsiyet, görev yapılan okul (devlet/özel), öğretmenlik dalı ve deneyimden oluşan dört bağımsız değişken, bağımlı değişken olarak altı maddeyi içeren bir dizi sorular bulunmaktadır. Seminer sonrası genel değerlendirmede ise düşünceler; soru-yanıt, görüşler ve öneriler biçiminde sözlü olarak yansıtılmıştır.

4 Kullanılan İstatistiksel Teknikler: Araştırmadan elde edilen verilerin bir kısmı betimsel istatistik ile diğer bir kısmı ise nitel olarak analiz edilmiştir. 3.BULGULAR: Öğretmen Görüşlerinden Yansıtmalar Fen bilgisi/bilimleri ve matematik öğretmenleri için düzenlemiş olduğumuz Fen/Matematik Öğretmenlerinin Mesleki Gelişim Etkinlikleri-V:Proje Tabanlı Matematik ve Fen Bilimleri Öğretimi seminerine ve çalıştayına katılan öğretmenlerden; etkinlik sırasında dağıtılıp sonrasında toplanan sormacadan ve telefonla görüşmelerden elde edilen verilerin sonuçları aşağıda özetlenmektedir. 1. Derlenen Verilerin Betimsel İstatistik Analizi: Yarı yapılandırılmış bir bilgi formu düzenlenerek seminere ve çalıştaylara katılan öğretmenlerin görüşleri sorulmuş; açık ve kapalı uçlu sorulara verilen yanıtlar derlenmiştir. Geliştirilen bir ölçme aracı ile etkinlikler sonrasında alınan öğretmen görüşlerinden elde edilen bilgiler aşağıdadır. Soru 1: Dört günlük bu seminer beklentilerinizi karşıladı mı? Bu soruya verilen yanıtlar incelendiğinde, seminerin/çalıştayın % 29 (n 11 = 15) yeterli düzeyde, %67 (n 12 = 35) oranında ise kısmen öğretmenlerin beklentileri karşıladığı anlaşılmaktadır. Aynı soruya hayır diyenlerin oranı ise %4 (n 13 = 2) tür. Soru 2: Bu seminerin kapsamındaki konular derslerinizde size yardımcı olacak mı? Bu soruya verilen yanıtlar incelendiğinde öğretmenlerin, seminerin/çalıştayın % 46 (n 21 = 24) yeterli düzeyde, %50 (n 22 = 50) oranında ise kısmen derslerde yardımcı olacağı görüşünü paylaştıkları anlaşılmaktadır. Aynı soruya hayır diyenlerin oranı ise %4 (n 23 = 2) tür. Soru 3: Seminerde kullanılan araçlar sizce yeterli miydi? Öğretmenlerin bu soruya verdikleri yanıtlar incelendiğinde, seminerde kullanılan araçların % 29 (n 31 = 15) yeterli düzeyde, %44 (n 32 = 23) oranında ise kısmen yeterli olduğu görüşünü paylaştıkları anlaşılmaktadır. Aynı soruya hayır diyenlerin oranı ise %27 (n 33 = 14) olup nedenlerinin açıklanması gerekir. Soru 4: Bu tür seminerlerin size sağladığı en belirgin yararlar ne oldu? Katılımcı öğretmenlerin bu soruya verdikleri yanıtlar incelendiğinde Tablo 2 de sunulan bilgiler dikkat çekmektedir. Tablo 2. Seminerin/çalıştayın yararları Öğretmen Görüşleri f % Proje hazırlama basamakları konusunda bilgilendirildik Proje çalışmasının anlamını ve önemini öğrendik 6 8 Proje sunumunu öğrendik 1 2 Meslektaşlarımızla bilgi alış verişinde bulunduk 7 9 Çalıştaylarda merak, araştırma ve kendimi geliştirme duygularım harekete geçti 1 2 Öğretim üyelerinin danışmanlığından yararlandık 1 2 Beyin fırtınası yapma fırsatını bulduk 2 3 Kendimi yenileme şansına kavuştum 1 2 Öğrencilerimi proje yapmaya inandırmam gerektiğini anladım 1 2 Proje örneklerini gördüm 2 3 Akademik bakış açısı kazandım 1 2 Proje yapmayı öğrendim 2 3 Grup çalışması yeni fikir ve uygulamaların farkına varmamı sağladı 3 4 Grup çalışması ile proje hazırlamayı öğrendik 1 2 Öğrencilerime proje hazırlamaları sürecinde yardımcı olabileceğim 2 3 Seminer/çalıştay yaratıcı düşünme becerimi geliştirdi 1 2 Proje tabanlı öğrenme konusunda bilgi sahibi oldum 1 2 Toplam

5 Tablo 2 de yansıtılan görüşlerin sıklığına (frekansı) ve yüzdesine bakılırsa katılımcı fen bilgisi/bilimleri ve matematik öğretmenlerinin %49 unun proje hazırlama basamakları konusunda bilgilendirildiği, %9 unun meslektaşlarıyla bilgi alış verişinde bulunduğuna inandığı, %8 inin proje çalışmasının anlamını ve önemini öğrendiği anlaşılmaktadır. Katılımcı öğretmenler arasında olumsuz görüş belirten bulunmadığından seminerin/çalıştayın başarılı olduğu şeklinde yorum yapılabilir. Soru 5: Bu seminerdeki konular derslerinizde neden yardımcı olacak? Katılımcı öğretmenlerin bu soruya verdikleri yanıtlar Tablo 3 de görülmektedir. Tablo 3. Seminerin/çalıştayın derslerde yardımcı olma nedenleri Öğretmen Görüşleri f % Proje uygulamalarını öğrencilerime benimsetmek istiyorum 1 3 Öğrencilerime proje yaptırabileceğim Proje tabanlı öğrenme (PTÖ) de öğrencilerime nasıl yaklaşabileceğimi öğrendim 1 3 Proje örnekleri hakkında bilgi sahibi oldum 4 14 Öğrendiklerimi öğretme etkinliklerinde kullanabilirim 2 6 PTÖ yaklaşımı ile sorgulayıcı ve araştırıcı bireyler yetiştirebilirim 3 10 Proje hazırlama ve hazırlatma konusunda eksikliklerimi tamamladım 6 20 Toplam Tablo 3 de yer alan görüşlere, bunların sıklığına ve yüzdelerine bakıldığında, katılımcı öğretmenlerin %44 nün seminerden/çalıştaydan sonra öğrencilerine proje yaptırabileceklerine, %20 sinin proje hazırlama ve hazırlatma konusunda eksikliklerini tamamladığına ve %14 nün proje örnekleri hakkında bilgi sahibi olduklarına inandıklarını göstermektedir. Soru 6: Hangi konu veya konuların daha ayrıntılı olarak incelenmesini isterdiniz/ istersiniz? Katılımcı öğretmenlerin bu soruya verdikleri yanıtlar Tablo 4 de görülmektedir. Tablo 4. Öğretmenlerin hizmet içi eğitim gereksinimleri Öğretmen Görüşleri f % Elektrik devrelerinde seri ve paralel bağlı ampullerin parlaklıkları 2 5 Sıvı ve gazların basıncı 2 6 Kuvvet ve hareket 2 6 Proje konusunun seçimi 1 2 Matematik projesi yapmış bir öğretmen veya öğrencinin çalışmasını paylaşması 1 2 Teknolojik projeler 3 8 Öğrencilere proje yaptırma aşamaları 1 2 Proje raporunun yazılması 1 2 Öğrencilere proje yaptırmada rehberlik 1 2 Matematiksel kavram yanılgıları 1 2 Problem çözme basamakları 1 2 Yarışmalara katılmış proje örnekleri 3 9 Proje hazırlama aşamaları 6 16 Çevreye duyarlı proje örnekleri 1 2

6 Tablo 4 ün devamı Öğretmen Görüşleri f % Enerji verimliliği ile ilgili projeler 1 2 Eğitim projeleri 2 6 Ekonomiye katkısı olan projeler 1 2 Matematikte materyal hazırlama teknikleri 1 2 Yapılandırmacı yaklaşım teknikleri 2 6 Proje değerlendirme kıstasları (kriterleri) 2 6 Öğretim yöntem ve teknikleri 2 6 Okullarda Proje Tabanlı Öğrenmeye uygun ortamlar hazırlama 1 2 PTÖ nin kazanımlarla entegresi (tümleştirilmesi) 1 2 Toplam Tablo 4 te yansıtılan konu başlıklarına ve bunların sıklıklarına göre; katılımcı öğretmenlerin %16 sı proje hazırlama aşamaları, %9 u yarışmalara katılmış proje örnekleri, %8 i teknolojik projeler, %6 sı sıvı ve gazların basıncı, %6 sı kuvvet ve hareket, %6 sı eğitim projeleri, %6 sı yapılandırmacı yaklaşım teknikleri,%6 sı proje değerlendirme kıstasları (kriterleri), %6 sı öğretim yöntem ve teknikleri, %5 i ise elektrik devrelerinde seri ve paralel bağlı ampullerin parlaklıkları konularında hizmet içi eğitime gereksinim duyduklarını belirtmişlerdir. 2. Etkinliklerle ilgili öğretmen görüşleri/telefon görüşmeleri: Sürdürmekte olduğumuz mesleki gelişim etkinliklerimizin daha yararlı olması amacıyla her fırsatta öğretmenlerden geri dönüt almak ve düşüncelerini öğrenmek istedik. Bu nedenle etkinliklerden üç ay sonra rastgele seçilen öğretmenlerle yapılan telefon görüşmelerindeki (sesleri teype kaydedilerek) önceden belirlenen sorular (S) hakkında öğretmenlerin yansıttıkları görüşlerden bazıları aşağıdadır. S1: Proje konusunu belirlerken neler etkili oldu? K1: Öğrenci ihtiyaçları konu belirlemede etkili oldu. K2:Kısa sürede deneysel yöntemle yapılabilecek bir konu seçtik. K3: Konumuzu grup çalışmasında belirledik. K4:Yakın çevremizi gözlemleyerek konumuzu belirledik. K5:Süresi içinde bitirilebilecek bir konuyu danışmanımızla birlikte belirledik. S2: Grup çalışmanızdan beklediğiniz verimi alabildiniz mi? K1: Grup çalışmamızdan beklenen verimi alamadık. Basit bir konuda proje hazırladığımız için başarılı olamadık. K2: Çok verimli oldu. Çünkü işbirliği içinde çalıştık. K3: Biz çalışmamızdan verim aldık. Ancak projemizin raporunu yazamadık. Yalnızca sunumu hazırladık. K4:Verimli oldu. İğde ile ilgili birçok bilgiyi öğrendim. İğde üretimini geliştirmek için neler yapabileceğimizi öğrendik. K5: Grup çalışmamız verimli oldu. Özellikle danışmanımızdan çok memnun kaldım. S3: Proje çalışması yaparken hangi güçlüklerle karşılaştınız? K1:Proje konusunu seçmekte zorlandık. K2: Güçlüklerle karşılaşmadık. Çünkü konumuzu sınıf ortamında yapılabilecek bir proje konusu olarak belirledik. K3:Konu bulmakta zorlandık. Anketleri uygulamak zaman aldı. K4: Seminere farklı yerlerden katıldığımız için proje günleri dışında buluşamadık. Bu nedenle beklenen verimi alamadık. K5:Konumuzu belirlerken sıkıntı çektik.

7 S4: Böyle bir projeyi öğrencilere yaptırtmak ister misiniz? K1: Mevcut müfredat içinde mümkün değil. Koşullar oluştuğunda yaptırabilirim. Lise 9. ve 10.sınıflardaki istekli öğrencilere proje yaptırabilirim. K2: Kesinlikle yaptırtmak isterim. K3: İsterim. Zaten şu an yaptırmaktayım. K4:Çevremizden konu seçerek öğrencilerime yaptırtmak isterim. K5:Öğrencilerime proje yaptırmaya başladım. Kısa sürede yapılabilecek konular seçiyoruz. Öğrencilerimin bir kısmına grup çalışması, bir kısmına da bireysel olarak proje konusu verdim. S5: Proje seminerinde edindiğiniz bilgiler, öğrencilere proje yaptırmanız için yeterli midir? Değil ise nelere ihtiyacınız bulunmaktadır? K1: Projenin ne olduğunu anlamaya çalıştık. Proje hazırlık aşamalarını tam öğrenemedik. Seminerde projenin ne olduğu konusunda bilgimiz oldu. Yani projeden haberdar olduk. K2: Bilgiler yeterli. Ancak ben Meslek Lisesi nde görevliyim, bu okulda öğrenci güdüsü (motivasyonu) çok düşük. Bu nedenle proje çalışması yaptırmam mümkün görünmüyor. K3: Yeterli. Belki bu bilgilerin nasıl uygulanacağına dair daha fazla bilgi almam gerekebilir. K4:Projelere maddi destek verilmesini isterim. K5:Bilgiler tam yeterli değil. Çok şey öğrendik, ancak proje konusunda daha fazla araştırma yapmalıyız. Proje konusunda daha uzun süreli seminer alsak daha iyi olur, diye düşünüyorum. 4.SONUÇLAR VE ÖNERİLER Ülkemizde ve yurt dışında yapılan bir çok çalışmada da PTÖ nün öğretmen görüşlerini olumlu etkilediği ve öğretmenlerin çoğunun bu tekniğin yararına inandıkları ortaya konmuştur (Erdem, 2002; Wolk, 2001; Young ve Kellogg, 1993; Talsma, 1996; Sezgin ve ark., 2001; Yenice, 2003). Ancak öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik eğitim etkinliklerinin çerçevesi çok iyi belirlenmeli; gereksinimlere dayalı olarak tümleşik bileşenleri olan uygun programlar geliştirilmelidir. Bir başka anlatımla, etkin ve verimliliği yüksek öğretmen eğitimi modelleri geliştirilerek uygulamalar gerçekleştirilmeli; süreçler ve çıktılar izlenerek sonuçlar değerlendirilmelidir. Bu bağlamda bir proje olarak tasarlanan ve uygulaması sürdürülen öğretmenlere yönelik mesleki gelişim etkinlikleri konusunda öğretmenlerin yansıtmış oldukları başlıca görüşler, yeni gereksinimler ve bir araştırmacı olarak edinmiş olduğumuz genel izlenimler aşağıdaki paragraflarda özetlenmektedir. Başlıca sonuçlar ve açıklamalar: Katılımcı öğretmenlerin görüşlerini ve önerilerini yansıtmaları için bilgi formu/sormaca (anket) uygulanmış olup, elde edilen verilerin incelenmesi sonucunda altı çizilecek sonuçlardan bir kısmı şunlardır: Bu seminerin/çalıştayın beklentileri karşılayıp karşılamadığına % 29 Evet, % 67 Kısmen ve % 4 de Hayır olarak yanıt verilmesi, etkinliklerin beklentileri kısmen karşıladığı şeklinde yorumlanabilir. Bu sonucun nedeni olarak da katılımcı öğretmenlerin çoğunluğunun öğrencilerine hemen uygulatabilecekleri ve Bu Benim Eserim Proje Yarışması nda kullanabilecekleri proje örnekleri beklentisi içinde olmaları gösterilebilir. Oysa düzenlenen seminerde/çalıştayda erişilmek istenen hedef, proje tabanlı öğrenme ile ilgili kuramsal bilgileri ve proje hazırlama basamaklarını açıklayarak, grup çalışması içerisinde öğretmenlerin proje konusundaki bilgi ve becerilerini artırarak proje sürecini yaşamalarına ortam hazırlamak ve sonuçta bir proje ürününü ortaya çıkarmalarını sağlamaktı. Seminer/çalıştaylar sonunda sunu ya da hem sunu hem de proje raporu olarak ürünler ortaya çıktığından seminerin ve çalıştayların beklenen hedefine ulaşmış olduğu söylenebilir. Ancak katılımcı öğretmenlerin proje hazırlama ve öğrencilere hazırlatma konusunda daha fazla yetkinlik kazanabilmeleri için, öncelikle proje tabanlı öğrenmenin gereğine inanmaları, sonra da bu konudaki bilgilerini ve becerilerini artıracak uğraşlar içine girmeleri gerekmektedir. Öğretmenlerin % 46 sı seminer konularının derslerinde kendilerine yardımcı olacağını düşünmektedirler. Bu soruya kısmen cevabını verenlerle birlikte katılımcı öğretmenlerin % 96 sının seminer konusunda edindikleri bilgi ve becerilerini derslerine yansıtabilecekleri söylenebilir. Bu sonuç, Fen ve Teknoloji, Fen Bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji) ile Matematik derslerinde, öğretim programlarında yer alan yapılandırmacı yaklaşım tekniklerinden biri olan proje çalışmalarının gerekliliğini öğretmenlerin bildiğini yansıtıyor, şeklinde yorumlanabilir. Seminerde/çalıştayda kullanılan araçların yeterli olduğunu düşünen öğretmenlerin oranı %29, kısmen yeterli olduğunu bildirenlerin oranı % 44 dür. Araçların yetersiz olduğunu düşünenlerin

8 oranı ise % 27 dir. Öğretmen anketlerinden/bilgi formlarından elde edilen bilgilere göre, bazı öğretmenlerin deney araçları ile proje yapılmasını bekledikleri için araçları yetersiz ve kısmen yeterli buldukları şeklinde yorum yapılabilir. Oysa seminer ve çalıştayın hedefleri arasında deney araç gereçleri veya teknolojik donanımlarla proje gerçekleştirilmesi yer almamış olup bu konuda yanlış bir anlama olduğu anlaşılmaktadır. Seminerde/çalıştaylarda araç olarak yalnızca sunular için bilgisayar kullanılmıştır. Ancak bildirilerini sunan öğretim üyelerimiz, sunularında proje örneklerini veya gerçekleştirilebilecek proje önerilerini açıklamışlardır. Bu tür seminerlerin size sağladığı en belirgin yararlar ne oldu? biçimindeki açık uçlu bir soruya da öğretmenler, birbirinden farklı 17 görüş bildirmişlerdir. Bu görüşlerden Proje hazırlama basamakları konusunda ayrıntılı olarak bilgilendirildik görüşünü 33 öğretmenin bildirmesi, düzenlenen seminer/çalıştayın amacının gerçekleştirildiği ve belirlenen hedeflere erişildiği biçiminde yorumlanabilir. Hangi konu veya konuların daha ayrıntılı olarak incelenmesini isterdiniz/ istersiniz? sorusuna da katılımcı öğretmenlerin 23 farklı görüş bildirdiği anlaşılmaktadır. Bu isteklerin 15 inin proje konusunda olması, öğretmenlerin seminerde/çalıştayda proje konusunda temel bilgileri aldıkları ve proje konusunda güdülendikleri, ancak daha yetkin düzeye gelebilmek için PTÖ ve bazı konularda daha ayrıntılı bilgi edinmek istedikleri şeklinde düşünülebilir. Telefonla görüşmelerden çıkarılabilecek sonuçlar: Proje konusunun bir probleme dayalı olması gerektiği, grup çalışmalarının verimli olduğu, proje çalışması yaparken problem bulmada, bilgisayarda sunu ve görselleri hazırlamada, zamanı etkin kullanmada, rapor yazımında, alt problemleri belirlemede ve istatistik kullanmada zorluk çektikleri anlaşılmaktadır. Bununla birlikte, katılımcı öğretmenlerin, çalıştayda hazırladıkları projelerin benzerlerini öğrencilere de yaptırtmak istedikleri, öğrencilere proje ile problem çözmeyi öğretmek istediklerin altı çizilmelidir. Ayrıca seminerde/çalıştayda edindikleri bilgilerin öğrencilere proje yaptırmada yeterli olup olmadığı ve yeterli değilse gereksinimlerinin neler olduğu sorusuna görüşme yapılan öğretmenlerin proje basamaklarında belirtilen etkinlikleri gerçekleştirmekte zorluk çektikleri, fakat bilgilerinin yeterli olduğu, ancak daha uzun süreli çalıştaylarda proje hazırlamaları gerektiği sonuçlarına ulaşılmıştır. Öğretmenlerin gereksinim duydukları/ bilgi edinmek istedikleri konular ve öneri: Öğretmenlerin mesleki gelişimine yönelik çeşitli eğitim etkinlikleri düzenlenebilinir ve programlar hazırlanabilinir. Söz konusu programların amacı aynı olsa bile içerik yönünden düzenlemede göz ardı edilmemesi gereken bazı durumlar vardır. Bunlardan biri, programın içeriğini oluşturacak matematik/fen bilimleri konularıdır. Tekirdağ Milli Eğitim Müdürlüğü nün, özellikle Matematiksel Kavram Yanılgıları, Problem Çözme Tekniği, Matematikte Materyal Hazırlama Teknikleri, Yapılandırmacı Yaklaşım Teknikleri, Fen ve Matematikte Öğretim Yöntem ve Teknikleri, Elektrik Devrelerinde Seri ve Paralel Bağlı Ampullerin Parlaklıkları, Sıvı ve Gazların Basıncı, Kuvvet ve Hareket ve Proje Hazırlama konularını içeren seminerleri Eğitim- Öğretim Yılı Hizmet içi Eğitim Programları kapsamına almasının yararlı olacağı önerilebilir. Bizim edindiğimiz genel izlenimler: Öğretmenlerin çoğunluğu, yenilenen matematik ve fen öğretim programlarının gerektirdiği yöntem ve teknikler hakkında ayrıntılı bilgiye sahip olmayıp; materyal geliştirme, proje hazırlama, proje değerlendirme, kavram yanılgılarını giderme vb. yapılandırmacı yaklaşım etkinliklerini uygulama bilgi ve beceri düzeyine henüz tam olarak erişememişlerdir. Bu nedenle, MEB-Üniversitelerin işbirliğinde, öğretmen gereksinimlerinin önceden belirlendiği, nitelikli eğitimciler liderliğinde gerçekleştirilecek hizmet içi eğitim seminer, çalıştay, kurs vb. etkinliklerle öğretmenlerin mesleki gelişimlerine katkıda bulunulmalıdır. Proje tabanlı öğretim konusunda da; danışman öğretim elemanlarının rehberliğinde, iki hafta (on iş günü) süreli ve çalıştay şeklinde proje hazırlama etkinlikleri düzenlenmelidir. KAYNAKLAR Blumenfeld, P. C., Soloway, E., Marx, R. W., Krajcik, J. S., Guzdial, M., & Palincsar, A. (1991). Motivating project-based learning: sustaining the doing, supporting the learning. Educational Psychologist, 26(3/4), Blumenfeld, P. C., Soloway, E., Marx, R. W., & Krajcik, J. S. (1994). Lessons learned: How collaboration helped middle grade science teachers learn project-based instruction. The Elementary Journal, 94(5),

9 Budak, Y. ve Demirel, Ö. (2003). Öğretmenlerin hizmetiçi eğitim ihtiyacı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 33, Erdem, M. (2002). Proje Tabanlı Öğrenme. HÜ Eğitim Fak. Dergisi, 22, Erdem, A.,Uzal, G. ve Ersoy,Y. (2010). Proje Tabanlı Fen ve Matematik Öğretimi: Öğretmen Gereksinimleri ve İzlenimler. 20.Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı Eylül Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Ersoy, Y. (1995). Hizmetiçi eğitim ve yetiştirme kursunu geliştirme- I: Amaçlar ve matematik öğretmenlerinin görüşleri. HÜ Eğitim Fak. Dergisi, 12, Ersoy, Y. (1996). Matematik öğretmenlerinin eğitimi I: Ulusal politikalar ve ilk hedefler. Krizoğlu & C. Kuru (Eds), Proc. of Sypmosium 96: Development and Progress in Modern Teacher Education, ( ), 91-96, Ankara: MEB Yay. Gürdal,A. ve Öztuna, A. (2010). Proje Tabanlı Öğrenme. Internet ten tarihinde elde edilmiştir. Karataş, S. ve Özcan,S.(2010). Yaratıcı Düşünme Etkinliklerinin Öğrencilerin Yaratıcı Düşünmelerine ve Proje Geliştirmelerine Etkisi. Ahi Evran Üni. Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11,Sayı 1,Nisan 2010, Sayfa Korkmaz, H. (2002). Fen Eğitiminde Proje Tabanlı Öğrenmenin Yaratıcı Düşünme, Akademik Risk Alma Düzeylerine Etkisi. Ankara, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marx, R. W., Blumenfeld, P. C., Krajcik, J. S., & Soloway, E. (1997). Enacting project-based science. Elementary School Journal, 97(4), Önen, F., Mertoğlu, H., Saka,M. ve Gürdal, A.(2010). Hizmet İçi Eğitimin Öğretmenlerin Proje ve Proje Tabanlı Öğrenmeye İlişkin Bilgilerine ve Proje Yapma Yeterliklerine Etkisi: Öpyep Örneği. Ahi Evran Üni. Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 11,Sayı 1, Sayfa Özden, M. (2007). Problems with science and techolonogy education in Turkey, Eurasia Journal of Mathematics, Science&Teknology Education, 3(2), Sezgin, G., Çalışkan, S., Çallıca, H., ve Erol, M. (2001). Fizik Eğitiminde Projeye Dayalı Laboratuar Çalışmalarına Yönelik Öğrenci Tutumları. Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri Sempozyumu, 7-8 Eylül, İstanbul. Talsma, V.L. (1996). Science Autobiographies: What do they tell us about Preservice Elemantary Teachers Attitudes Towards Sciense Teaching? A paper presented at NARST Annual Meeting. Taymaz, H. (1997). Hizmetiçi eğitim kavramlar, ilkeler, yöntemler. Ankara: Tapu ve Kadastro Vakfı Matbaası. Thomas, J. W., Mergendoller, J. R., & Michaelson, A. (1999). Project-based learning: A handbook for middle and high school teachers. Novato, CA: The Buck Institute for Education TTKB (2004). İlköğretim Matematik Dersi Öğretim Programı. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. TTKB (2005). İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı (6, 7, 8. Sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı, Ankara. Wolk, S. (2001). What should We Teach? The Benefits of Exploratory Time. Educational Leadership. 59 (2), Yenice, N. (2003). Proje Yönetiminin Sınıf Öğretmeni Adaylarının Fen Bilgisi Öğretimi-I Dersine Yönelik Tutumlarına Etkisi. Yayımlanmamış Araştırma. Aydın: A.D.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonu Başkanlığı. Young, B.J. & T. Kellog (1993). Science Attitudes and Preparation of Preservice Elemantary Teachers, Science Education, 77 (3),