Tip 2 Diabetes Mellitus Hastalarında Mikroalbüminüri

Transkript

1 Tip 2 Diabetes Mellitus Hastalarında Mikroalbüminüri ve Diyabetik Retinopati Arasındaki İlişki* Dr. U. Güney Özer ERGÜN 1, Dr. Sema ÖZTÜZÜN 2 Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı 1, ADANA Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Diyabet Polikliniği 2, İSTANBUL ÖZET AMAÇ: Çalışmamız tip 2 diyabetlilerde mikroalbüminüri ve diyabetik retinopati arasındaki ilişkiyi araştırmak amacıyla planlandı. YÖNTEM: Diyabet Polikliniğinde takip edilen tip 2 diyabetli 67 kadın ve 33 erkek hastanın yaşı, diyabet süresi, beden kitle indeksi, sistolik ve diyastolik kan basıncı, açlık kan şekeri, total kolesterol, HDLkolesterol, trigliserid, kan üre azotu, kreatinin ve 24 saatlik idrarda albümin atılım (İAA) değerleri belirlendi. Hastaların göz dibi değerlendirildi ve normal göz dibi, background diyabetik retinopati (BDR) ve proliferatif diyabetik retinopati (PDR) olarak üç grupta sınıflandırıldı. SONUÇLAR: Retinopati olan grupta diyabet süresi normal gruptan (sırasıyla 10±7.55 ve 6±5.07 yıl) daha uzun (t=-2.16, p<0.001) ve açlık kan şekeri (169±40.78 ve 153±30.86) daha yüksekti (t=-2.16, p<0.001). PDR grubunda kolesterol (220±37.89 mg/dl) ve kreatinin (1±0.45 mg/dl) düzeyi BDR grubuna göre (sırasıyla t=-2.24, p<0.05 ve z=-2.547, p<0.05) daha yüksekti. BDR ve PDR grubunda İAA değerleri, göz dibi normal olan gruba göre daha yüksekti. Mikroalbüminüri ile diyabet süresi (r=0.065, p<0.05), PDR (r=0.205, p<0.05) ve kreatinin (r=0.197, p<0.05) değerleri arasında pozitif korelasyon saptandı. YORUM: Çalışmamızda retinopati ile mikroalbüminüri arasında anlamlı bir ilişki bulunması, mikroalbüminürinin retinopati gelişiminin izlenmesinde kılavuz bir gösterge olabileceğini düşündürür. Ayrıca, retinopati ile diyabet süresi, açlık kan şekeri, serum total kolesterol ve serum kreatinin düzeyleri arasında bulunan ilişki, bu parametrelerin kontrol edilebilir nitelikte olması nedeniyle önem taşımaktadır. Anahtar Sözcükler: Tip 2 Diabetes Mellitus, diyabetik retinopati, mikroalbuminüri. GİRİŞ Diabetes Mellitus morbidite ve mortaliteyi giderek arttıran, yüksek kan glukoz seviyesi ile karakterize metabolik bir bozukluktur. Diabetes Mellitus hastalarında morbidite ve mortalitenin en önemli nedeni, koroner, serebral ve periferal damar tutulumu ile karşımıza çıkan aterosklerotik vaskuler hastalıktır 18. Ayrıca, diyabet hastalarında kliniğe diyabetik nefropati, retinopati ve nöropati olarak yansıyan mikroanjiopatik komplikasyonlar da sık *Bu çalışma İstanbul Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Diyabet Polikliniğinde yapılmıştır. 162 görülür 18. Bu nedenle diyabetik komplikasyonların gelişiminde rol oynayan risk faktörlerinin erken saptanması ve tanımı hastalığın takip ve kontrolü açısından oldukça önemlidir. Bu bağlamda, mikroalbuminürinin diyabetik mikrovasküler komplikasyonların gelişiminin saptanmasında oldukça değerli bir kılavuz gösterge olabileceği düşünülmektedir 32. Uzun dönem prospektif çalışmalar mikroalbuminürinin tip 1 diabetes mellitus (tip1 DM) hastalarında ileride gelişebilecek diyabetik nefropati ve retinopatinin güçlü bir

2 Cilt 26 Yıl 2001 Tip 2 diabetes mellitus hastalarında mikroalbüminüri ve diyabetik... habercisi olduğunu göstermiştir 19,27, 29,40. Bununla birlikte tip 2 diabetes mellitus lu (tip 2 DM) olgularda yapılan çalışmalarda birbiriyle çelişkili sonuçlar elde edilmiştir 5. Bazı çalışmalarda mikroalbuminüri ve diyabetik retinopati oluşumu ve gelişimi arasında bir bağlantı saptanmışken 17,39,15 diğerlerinde benzer bir bağlantı bulunamamıştır 11,20,41,26,38. Tip 2 DM hastalarında mikroalbuminurinin, diyabetik nefropati 12,33 ve/veya genel endotel disfonksiyonun bir göstergesi olabileceği bildirilmiştir 36. Benzer olarak, aynı hasta grubunda mikroalbuminuri ve kardiovaskuler olaylar arasında bir bağlantının varlığı da çeşitli araştırmacılar tarafından gösterilmiştir 10,15. Çalışmamızın amacı, tip 2 DM hastalarında mikroalbuminüri ile diyabetik retinopati arasındaki olası bir bağlantıyı araştırmaktı. MATERYAL ve METOD Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi Diyabet Polikliniğinde takip edilen 357 tip 2 DM hastasından araştırmaya katılmayı kabul eden 100 kişi çalışmaya dahil edildi; 67 kadın, 33 erkek hastanın yaşı, diyabet süresi, beden kitle indeksi saptandı. Beş dakika dinlenmeden sonra, hasta otururken üç kez beş dakika ara ile kan basıncı ölçümü yapıldı. Ölçümlerin ortalaması sistolik ve diyastolik kan basıncı değeri olarak belirlendi. Oniki saat açlıktan sonra alınan kan örneklerinde, Ilab 1800 otoanalizatörü ile Ilab reaktifleri kullanılarak açlık kan şekeri, total kolesterol, HDL-kolesterol, trigliserid, kan üre azotu (BUN), kreatinin, ürik asit ölçümü yapıldı. Yirmi dört saatlik idrarda albümin atılım (İAA) değerleri radyoimmünassay yöntemi ile saptandı. İAA değerlerinin sonucu; 0-30 mg/24 saat normoalbüminüri, mg/24 saat mikroalbüminüri ve 300 mg/24 saat üzeri makroalbüminüri olarak kabul edildi. Göz dibi muayenesi pupilla dilatasyonu genişletildikten sonra oftalmolog tarafından oftalmoskop ve/veya biyomikroskop kullanılarak yapıldı. Göz dibi bulgularına göre hastalar; normal göz dibi bulguları, 2- background diyabetik retinopati (BDR) ve 3-proliferatif diyabetik retinopati (PDR) olarak sınıflandırıldı. Değerler ortalama ± standart sapma olarak tanımlandı. Gruplar arasındaki karşılaştırmalar varyans analizi ile Duncan multipl range testi ve uygun olduğunda Kruskal Wallis testi ile yapıldı. Retinopati olan grup ile normal göz dibi olan grup karşılaştırmasında Mann-Whitney-U testi ve uygun olduğunda Student-t testi kullanıldı. Rölatif risk faktörü saptamada logistik regresyon testi uygulandı. P<0.05 değeri istatistiksel açıdan anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR Hastaların 38 inin göz dibi bulguları normal idi. Background diyabetik retinopati 33 hastada ve proliferatif diyabetik retinopati 29 hastada saptandı. Göz dibi bulguları yönünden cinsler arasında bir farklılık bulunmadı. Değerlendirilen parametrelerin gruplara göre ortalama değerleri ve aradaki farkın önemi Tablo 1 de gösterilmiştir. Önemli pozitif korelasyon gösteren parametreler Tablo 2 de toplu olarak verilmiştir. Bu parametrelerin üçlü grup karşılaştırmalarında; sürenin PDR gelişiminde anlamlı bir etkisi vardı (z=-2.863, p<0.05). PDR gelişimi ile hastalık süresi arasında pozitif bir korelasyon saptandı (r=0.445, p<0.001). Açlık kan şekeri düzeyi, normal göz dibi bulguları olan gruba göre PDR grubunda daha yüksek idi (t=-2.11, p<0.05) ve PDR ile açlık kan şekeri düzeyi arasında anlamlı bir pozitif korelasyon bulundu (r=0.227, p<0.05). Serum kreatinin değerleri normal göz dibi bulguları olan gruba göre PDR grubunda (z= , p<0.05) ve BDR grubuna göre PDR grubunda daha yüksek olarak saptandı (z=-2.547, p<0.05). PDR ile serum kreatinin düzeyi arasında anlamlı bir pozitif korelasyon vardı (r=0.261, p<0.001). PDR olan hastalarda, BDR olan gruba göre total kolesterol düzeyi daha yüksek bulundu (t=-2.24, p<0.05).

3 Ergün ve Öztüzün Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi Tablo 1. Değerlendirilen parametrelerin gruplara göre ortalama değerleri ve aradaki farkın önemi. Normal BDR PDR Göz Hasta sayısı (n) Yaş (yıl) 56± ± ±7.55 Süre (yıl) 6±5.07 8± ±8.17* VKİ (kg/ m 2 ) 29± ± ±6.43 SKB (mmhg) 149± ± ±23.50 DKB (mmhg) 88± ± ±10.53 AKŞ (mg/dl) 153± ± ±6.77* BUN (mg/dl) 16± ± ±6.77 Kreatinin (mg/dl) 1±0.21 1±0.26 1±0.45*, Ürik asit (mg/dl) 4±1.23 4±1.22 4±1.75 Kolesterol (mg/dl) 199± ± ±37.89* HDL-K (mg/dl) 42± ± ±11.89 Trigliserid (mg/dl) 150± ± ± İAA(mg/24 saat) 38± ± ±83* BDR; Background diyabetik retinopati PDR; Proliferatif diyabetik retinopati VKİ; Vücut kitle indeksi SKB; Sistolik kan basıncı DKB; Diyastolik kan basıncı AKŞ; Açlık kan şekeri BUN; Kan üre azotu HDL-K; High density lipoprotein kolesterol İAA; idrarda albümin atılımı ; BDR-PDR, p<0.05 * ; normal göz dibi- PDR p<0.05 Tablo 2. Önemli pozitif korelasyon gösteren parametreler. Parametre Korelasyon değeri Mikroalbüminüri- hastalık süresi r= 0.256, p<0.05 Mikroalbüminüri- proliferatif DR* r= 0.205, p<0.05 Mikroalbüminüri- kreatinin düzeyi r= 0.197, p<0.05 Proliferatif DR- kreatinin düzeyi r= 0.261, p<0.001 Proliferatif DR- hastalık süresi r= 0.445, p<0.001 Proliferatif DR- açlık kan şekeri düzeyi r= 0.227, p<0.05 Diyabetik retinopati- hastalık süresi r= 0.336, p<0.001 Diyabetik retinopati- açlık kan şekeri düzeyi r= 0.200, p<0.05 *DR; diyabetik retinopati İAA değeri normal göz dibi bulguları olan gruba göre PDR grubunda daha yüksekti (z= , p<0.05). Mikroalbüminüri ile PDR arasında anlamlı bir pozitif korelasyon saptandı (r=0.205, p<0.05). Mikroalbüminüri gelişimi ile hastalık süresi arasında da anlamlı bir ilişki vardı (r=0.256, p<0.05). Mikroalbüminüri ile serum kreatinin düzeyi arasında (r=0.197, p<0.05) pozitif bir korelasyon tespit edildi. BDR ve PDR birlikte değerlendirilerek, diyabetik retinopati (DR) olan grup ile olmayan grup karşılaştırıldığında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık gösteren parametreler Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Diyabetik retinopati olan grupta istatistiksel açıdan anlamlı parametreler. DR* (-) DR(+) Hasta Sayısı (n) Açlık Kan Şekeri (mg/dl) 153± ±40.78 İAA (mg/24 saat) 38± ±58 Hastalık Süresi (yıl) 6± ±7.55 İAA; idrarda albümin atılımı *DR; Diyabetik retinopati ; p<0.05 ; p<0.001 Açlık kan şekeri düzeyi DR olan grupta anlamlı olarak yüksek bulundu (t=-2.16, p<0.05). DR ile açlık kan şekeri düzeyi arasında anlamlı bir pozitif korelasyon saptandı (r=0.200, p<0.05). İAA değeri DR olan grupta, DR olmayan gruba göre anlamlı düzeyde yüksek bulundu (z=-2.50,p<0.05). Hastalık süresi, DR grubunda normal gruba göre anlamlı olarak uzundu (z=-3.53, p<0.001). DR ile hastalık süresi arasında anlamlı bir pozitif korelasyon vardı (r=0.336, p<0.001). Hastalarda on yıllık hastalık süresi için DR gelişme olasılığı, diğer faktörlerden bağımsız olarak yüksekti (x=8.677, p<0.01). Beş yıllık hastalık süresi için de diğer faktörlerden bağımsız olarak DR gelişme olasılığı yüksek bulundu (t=- 2.24, p<0.05). TARTIŞMA Tip 2 DM ve komplikasyonları yalnızca hastayı değil, aynı zamanda çevresini ve toplumu, sosyal ve ekonomik yönden etkileyen sonuçlar doğurmaktadır. Yapılan çalışmalar tanı konulduğunda hastaların komplikasyonlardan ve bunların sonuçlarından etkilenmiş olduklarını göstermiştir 37. İyi bir glisemik kontrol sonucunda diyabetin mikroanjiopatik ve makroanjiopatik komplikasyonlarının azaldığı görülmüştür 41. Tanı konulduğu ana kadar tip 2 DM yıllarca mevcut 164

4 Cilt 26 Yıl 2001 Tip 2 diabetes mellitus hastalarında mikroalbüminüri ve diyabetik... olabileceğinden, bu hasta grubunda görülen mikroanjiopatik bir komplikasyon olan diyabetik retinopatinin doğal gelişimini açıklamak oldukça zordur. Diyabetik retinopati, retina kapillerlerinin dolaşan kandaki yüksek glikoz düzeylerine uzun süre maruz kalması sonucunda oluşan yapısal ve bunların oluşturduğu fonksiyonel değişiklikleri tanımlar. Temel morfolojik değişiklikler, kapillerlerdeki oklüzyonun ve damar geçirgenliğinin artmasıdır 2. Diyabetik retinopati kalıcı körlük için önemli bir tehdittir 3. Çeşitli çalışmalarda, diyabetik retinopati gelişiminde ve ilerlemesinde; ileri yaş, diyabetin süresi, kötü glisemik kontrol, sistolik kan basıncında artış, kan üre azotu, serum total kolesterol, trigliserid, lipoprotein (a) yüksekliği, mikroalbuminüride artış, gebelik, puberte ve insülin kullanımı gibi bazı risk faktörlerinin önemli olduğu gösterilmiştir 3,8,9,23. Evgrafov ve ark tip 2 DM hastası ile yaptıkları çalışma sonucunda, diyabetin süresi, nefropatinin evresi, arteryal hipertansiyon, HDL kolesterol yüksekliği ile BDR gelişimi; diyabetin süresi, arteryal hipertansiyon, serum trigliserid yüksekliği, serum LDL kolesterol yüksekliği ve fibrinojen ile PDR gelişimi arasında anlamlı bir ilişki olduğunu saptamışlardır. Migdalis ve ark 28, Tip 2 DM u olan 105 hastada diyabetik retinopati ile mikroalbüminüri, ileri yaş, hastalığın süresi, sistolik kan basıncı yüksekliği ve kötü glisemik kontrol arasında anlamlı bir bağlantının olduğunu bulmuşlardır. Bir diğer çalışmada diyabetik retinopatinin diğer faktörlerden bağımsız olarak hastalık süresi ile ilişkili olduğu bulunmuştur 4. Benzer olarak, bizim çalışmamızda da diyabetik retinopati ile hastalığın süresi ve kötü glisemik kontrol arasında pozitif bir korelasyon bulundu. Nitekim, beş yıllık ve on yıllık hastalık süresi olanlarda diğer faktörlerden bağımsız olarak diyabetik retinopati gelişme riski anlamlı olarak yüksekti. PDR saptanan hastalarda; hastalık süresi ve serum açlık kan şekeri düzeyi hem normal göz dibi bulguları olan gruba hem de BDR olan gruba göre yüksekti. PDR ile bahsedilen değişkenler arasında pozitif korelasyon da mevcuttu. Elde edilen bu bulgular ışığında, hastalığın süresi ve kötü glisemik kontrolün özellikle PDR gelişiminde belirleyici faktörler olabileceği söylenebilir. Gözlemler serum lipid düzeyleri ile retinadaki lipid düzeyi ve görme kaybı arasında bir bağlantının olduğunu ve serum lipid düzeylerinin kontrolünün, diyabetik retinopatinin yönetiminde önemli olabileceğini düşündürmektedir 3. Klein ve arkadaşlarının 22 yürüttükleri Diyabetik Retinopati Wisconsin Epidemioloji Çalışması nda (WESDR) diyabetik retinopati tespit edilen kişilerin serum total kolesterol düzeyleri diğer faktörlerden bağımsız olarak yüksek düzeyde saptanmıştır. Yapılan çalışmalar, maküler ödem, retinal sert eksuda oluşumu, ve neticesinde diyabetik retinopatinin gelişimi ve ilerlemesi üzerinde etkili değiştirilebilir güçlü risk faktörlerinin yüksek kan basıncı seviyeleri, yüksek serum total kolesterol düzeyi ve kötü glisemik kontrol olduğunu desteklemiştir 21,24,8. Çalışmamızda ise PDR saptanan hastalarda serum total kolesterol ve optimal glisemik kontrol kriterlerinden biri olan AKŞ düzeyleri normal göz dibi bulguları olan gruba göre yüksek olarak bulunmuşken, sistolik ve diyastolik kan basıncı değerleri açısından gruplar arasında anlamlı fark bulunamamıştır. Aynı şekilde, serum total kolesterol yüksekliğinin aksine, serum trigliserid, HDL kolesterol ve LDL kolesterol düzeyleri ile diyabetik retinopati arasında benzer bir ilişki saptanamamıştır. Serum total kolesterol ve AKŞ düzeylerinin değiştirilebilir güçlü risk faktörleri olarak kabul edilmesi mümkün görünürken, elde ettiğimiz bulgular aynı şeyin sistolik ve diyastolik kan basıncı değerleri ve diğer serum lipid parametreleri için geçerli olmadığını düşündürmektedir. Bu sonuç tartışmaya açık olup daha kapsamlı çalışmalarla desteklenmelidir. Yapılan çalışmalar sonucu, mikroalbüminüri saptanan tip 2 DM hastalarında diyabetik nöropati, diyabetik retinopati ve kardiyovasküler hastalık prevalansında artış olduğu saptanmış ve mikroalbuminürinin yalnızca diyabetik nefropatinin bir göstergesi değil, aynı zamanda küçük ve büyük 165

5 Ergün ve Öztüzün Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi kan damarlarının vasküler duvarlarındaki genel endotel hasarının bir göstergesi olabileceği düşünülmüştür 18,32,6,25. Plasma von Willebrand faktör konsantrasyonu ve değişiklikleri saptanarak hakkında fikir yürütülen endotelyal disfonksiyonun, mikroalbuminüri gelişimi ile kuvvetli bir şekilde ilgili olduğu tespit edilmiştir 35. Yapılan çalışmalar sonucu, mikroalbüminüri ile diyabetik retinopati (BDR ve/veya PDR) arasında oldukça kuvvetli bir pozitif korelasyon olduğu gösterilmiş ve mikroalbüminürinin diyabetik retinopati gelişimi için diğer faktörlerden bağımsız kuvvetli bir prognostik gösterge olduğu ileri sürülmüştür 32,30,34,42,43. Benzer olarak bizim çalışmamızda da, İAA değeri normal göz dibi bulguları olan gruba göre diyabetik retinopati grubunda daha yüksek bulundu ve mikroalbuminüri ile proliferatif diyabetik retinopati arasında diğer faktörlerden bağımsız olarak kuvvetli bir pozitif korelasyon saptandı. Bu bulgulara dayanarak, mikroalbüminürinin diyabetik retinopati gelişiminde bir risk faktörü olabileceği kabul edildi. Ayrıca, serum kreatinin düzeylerinin PDR grubunda daha yüksek olması ve ek olarak mikroalbüminüri ile arasında pozitif korelasyon bulunması diyabetik retinopatiye paralel olarak diyabetik nefropatinin geliştiğini düşündürmektedir. Bununla beraber BUN değerinin yüksek olmaması bu hastalarda klinik nefropatiden ziyade subklinik bir nefropati geliştiğini göstermektedir. Yapılan birçok çalışma sonucunda, tip 2 DM hastalarında mikroalbüminüri gelişmesinin hastalık süresi ile bağlantılı olduğu ve hastalık süresi uzadıkça diğer faktörlerden bağımsız olarak mikroalbüminüri prevalansının arttığı saptanmıştır 4,16,31. Erasmus 10 ve ark. bu sonuçlara ek olarak hastalık süresi beş yıldan az olanlarda da mikroalbüminürinin geliştiğini tespit etmişlerdir. Yaptığımız çalışmada diğer faktörlerden bağımsız olarak mikroalbüminüri ile hastalık süresi arasında anlamlı pozitif bir korelasyon saptandı. Hastalık süresi ile diyabetik retinopati ve mikroalbüminüri arasındaki ilişki, genel vasküler hasarın belirteci olarak düşünülen mikroalbüminürinin, diyabetik retinopati gelişiminde kılavuz bir gösterge olarak değerlendirilebileceği fikrini desteklemektedir. Diyabetik hastalara yönelik temel hedef, kontrol edilebilir parametreler ile morbiditeyi ve mortaliteyi azaltmaktır. Gaede 14 ve ark. nın yürüttükleri Steno çalışması, hiperglisemi, hipertansiyon, dislipidemi ve mikroalbüminüriye yönelik uygulanan yoğun multifaktöriyel farmakolojik tedavi ile tip 2 DM hastalarında, mikroanjiopatik komplikasyonların ilerlemesinin yavaşlatılabildiğini göstermiştir. WESDR çalışması sonuçları hiperglisemi, hipertansiyon ve hiperlipidemi düzeylerine yönelik kontrolün sağlanmasının, DM tedavisi ve yönetiminde önemli bir strateji olduğunu desteklemektedir. Sonuç olarak çalışmamızda, mikroanjiopatik komplikasyonlardan biri olan diyabetik retinopati ile serum açlık kan şekeri düzeyi, serum total kolesterol düzeyi, serum kreatinin düzeyi ve mikroalbüminüri arasında bulunan ilişki vasküler hasarın önlenmesi açısından bu parametrelerin kontrol edilebilir nitelikte olması nedeniyle önem taşımaktadır. Bu çalışmada saptanan mikroalbüminüri, diyabetik nefropati ve retinopati arasındaki bağlantı, mikroalbüminürinin diyabetik nefropati gelişiminde olduğu gibi retinopati gelişmesi konusunda da dolaylı uyarıcı bir kriter olduğunu düşündürür. İyi bir metabolik kontrol ile, genel vasküler hasarın belirleyicisi olarak mikroalbüminüri gelişiminin önlenebilmesi, diyabetik retinopati ve diğer mikrovasküler komplikasyonların oluşumunun da önlenebileceğini düşündürür ve bu konuda ileri çalışmaların desteklenmesi gerektiğini gösterir. SUMMARY The Relationship Between Microalbuminuria and Diabetic Retinopathy in the Patients With Type 2 Diabetes Mellitus PURPOSE: This study was planned to investigate the relationship between microalbuminuria and diabetic retinopathy in the patients with type 2 diabetes mellitus. 166

6 Cilt 26 Yıl 2001 Tip 2 diabetes mellitus hastalarında mikroalbüminüri ve diyabetik... METHODS: The parameters of the patients (67 female and 33 male) followed-up in a diabetics outpatient clinic were assessed as follows; age, body mass index, duration of diabetes, blood pressure, fasting plasma glucose, total cholesterol, HDL-cholesterol, trigliserid, blood urea nitrogen, creatinine and urinary albumin excretion (UAE). Retinal examination was performed and the findings were classified as normal, background diabetic retinopathy (BDR) and proliferative diabetic retinopathy (PDR). RESULTS: The group with diabetic retinopathy had a longer duration of disease (10±7.55 and 6±5.07 years, respectively; p<0.001) and a higher value of fasting plasma glucose (169±40.78 and 153±30.86 mg/dl, respectively; p<0.001) compared to that with normal retina. The PDR group had higher cholesterol (t=-2.24, p<0.05) and creatinine (z=-2.547, p<0.05) levels compared to that with BDR. Both PDR and BDR groups had higher values of UAE compared to that with normal retina. There were positive correlations between microalbuminuria and duration of disease (r=0.065, p<0.05), PDR (r=0.205, p<0.05) and creatinine levels (r=0.197,p<0.05).. CONCLUSION: Detection of a positive correlation between retinopathy and microalbuminuria suggests that the latter might be a prognostic marker for diabetic retinopathy. Additionally, the relations between retinopathy and duration of disease, fasting plasma glucose, serum total cholesterol and creatinine levels seem to be important since these are the parameters that might be controlled by a careful follow-up. Key Words: Type 2 Diabetes Mellitus, diabetic retinopathy, microalbuminuria. KAYNAKLAR 1. Agardh CD, Agardh E, Torffvit O: The prognostic value of albuminuria for the development of cardiovascular disease and retinopathy: a 5 year follow up of 451 patients with type 2 diabetes mellitus. Diabetes Res Clin Pract 1996; 32: Aiello LP, Cavallerano JD, Gardner TW, et all: Diabetic retinopathy. Diabetes Care 1998; 21: American Diabetes Association: Diabetic retinopathy. Diabetes Care 1998; 21: Collins VR, Dowse GK, Plehwe WE, et al: High prevalence of diabetic retinopathy and nephropathy in Polynesians of Western Samoa. Diabetes Care 1995; 18: Cruickshanks KJ, Ritter LL, Klein R, et al: The association of microalbuminuria with diabetic retinopathy. Ophtalmology 1993; 100: Deckert T, Feldt-Ramussen B, Borch-Johnson K; et al: albuminuria reflects widespread vascular damage: the Steno Hypothesis. Diabetologia 1989; 32: Eggertsen R, Kalm H, Blohme G: The value of screening for retinopathy and microalbuminuria in patients with type 2 diabetes in primary health care. Scand J Prim Health Care 1993; 11: El-Asrar AM, Al-Rubeaan KA, Al-Amro SA, et al: Risk factors for diabetic retinopathy among Saudi diabetics. Int Ophthalmol 1998; 22: El-Haddad OAW, Saad MK: Prevalence and risk factors for diabetic retinopathy among Omani diabetics. Br J Ophthalmol 1998; 82: Erasmus RT, Oyeyinka G, Arije A: Microalbuminuria in non insulin dependent (type 2) Nigerian diabetics: relation to glycaemic control, blood pressure and retinopathy. Postgrad Med J 1992; 68: Evgrafov V, Maeva GG, Bishele NA: Clinical and epidemiological aspects of diabetic retinopathy and its relationship with diabetic nephropathy. Vest- Ophtalmol 1996; 112: Fioretto P, Mauer M, Brocco B, et al: Patterns of renal injury in Type 2 diabetes mellitus patients with microalbuminuria. Diabetologia 1996; 3981: Forsblom CM, Groop PH, Ekstrand A, et al: Predictors of progression from normoalbuminuria to macroalbuminuria in Type 2 diabetes mellitus. Diabetes Care 1998; 21: Gaede P, Vedel P, Parving HH, et al: Intensified multifactorial intervention in patients with type 2 diabetes mellitus and microalbuminuria: the Steno type 2 randomised study. Lancet 1999; 353: Gall MA, Rossing P, Skott P, et al: Prevalence of micro and macroalbuminuria, arterial hypertension, retinopathy and large vessel disease in European type 2 diabetic patients. Diabetelogia 1991; 34: Gonzalez-Clement JM, Esmatjes E, Adan A, et al: Retinopathy in insulin-dependent diabetes mellitus of short duration. Rev Clin Esp 1996; 196: Inomata S, Nakamoto Y, Inoue M, et al: Relation between urinary albumin excretion rate and renal histology in non-insulin-dependent diabetes mellitus: with reference to the clinical significance of

7 Ergün ve Öztüzün Ç.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi microalbuminuria. J Diabet Complications 1989; 3: Jensen T: Albuminuria- a marker of renal and generalized vascular disease in IDDM. Danish Med Bull 1991; 38: Joner G, Brinchmann HO, Torres CG, et al: A nationwide cross sectional study of retinopathy and microalbuminuria in young Norwegian type 1 diabetic patients. Diabetologia. 1992; 35: Kikkawa R, Haneda M, Togawa M, et al: Microalbuminuria associated with a rise in blood pressure in non-insulin dependent diabetes. J Diabet Complications 1989; 3: Klein BE, Moss SE, Klein R, et al: The Wisconsin Epidemiologic Study of Diabetic Retinopathy. XIII: Relationship of serum cholesterol to retinopathy and hard exudate. Ophthalmology 1991; 98: Klein BE, Moss SE, Klein R, et al. Serum Cholesterol in Wisconsin epidemiologic study of diabetic retinopathy. Diabetes Care 1992; 15: Klein R, Klein BE, Moss SE, et al: Relation of hyperglycemia to the long-term incidence and progression of diabetic retinopathy. Arch Intern Med 1994; 154: Larsson KI, Alm A, Lithner F, et al: The association of hyperlipidemia with retinopathy in diabetic patients aged years in the county of Umea. Acta Ophthalmol Scand 1999; 77: Lunetta M, Infantone L, Calogero AE, et al: Increased urinary albumin excretion is a marker of risk for retinopathy and coronary heart disease in patients with type 2 diabetes mellitus. Diabetes Res Clin Pract 1998; 40: Marre M, Bruel D, Passa P: Albuminuria and diabetic retinopathy (letter). Lancet 1985; 1: Mattock MB, Morrish NJ, Viberti GC, et al: Prospective study of microalbuminuria as predictor of mortality in Type 2 diabetes mellitus. Diabetes 1992; 41: Migdalis IN, Hatzigakis SM, Dimakopoulos N, et al: Diabetic retinopathy and urinary albumin excretion rate in type II (non-insulin-dependent) diabetic patients. N Eng J Med 1996; 27: Mogensen CE, Christensen CK: Predicting diabetic nephropathy in IDDM patients. N Eng J Med 1984; 311: Ohta I, Yoshida A, Yamashina K, et al: Statistical analysis of relationship between microalbuminuria and diabetic retinopathy. Nippon Ganka Gakkai Zasshi 1992; 96: Okada S, Ichiki K, Tanokuchi S, et al: Factors related to the development and progression of diabetic retinopathy in patients with type 2 diabetes. J Int Med Res 1996; 24: Savage S, Estacio RO, Jeffers B, Schrier RW: Urinary albumin excretion as a predictor of diabetic retinopathy, neuropathy and cardiovascular disease in Type 2 diabetes mellitus. Diabetes Care 1996; 9: Schmitz A: Nephropathy in type 2 diabetes mellitus and perspectives for interventions. Diab Nutr Metab. 1995; 7: Sobngwi E, Mbanya JC, Moukouri EN: Microalbuminuria and retinopathy in a diabetic population of Cameroon. Diabetes Res Clin Pract 1999; 44: Stehouwer CDA, Fischer HRA, van Kuijk AWR, et al: Endothelial dysfunction precedes development of microalbuminuria in IDDM. Diabetes 1995; 44: Stehouwer CDA, Nauta JJ, Zeldenrust GC: Urinary albumin excretion, cardiovascular disease and endothelial dysfunction in Type 2 diabetes mellitus. Lancet 1992; 340: The Diabetes Control and Complications Trial Research Group: Influence of intensive diabetes treatment on quality of life outcomes in the diabetes control and complications trial. Diabetes Care 1996; 19: Torffvit O, Agardh E, Agardh CD: Albuminuria and associated medical risk factors: a cross sectional study in 451 type II (noninsulin-dependent) diabetic patients. Part 1. J Diabet Complications 1991; 5: Torffvit O, Agardh E, Agardh CD: Albuminuria and associated medical risk factors: a cross sectional study in 451 type II (noninsulin-dependent) diabetic patients. Part 2. J Diabet Complications 1991; 5: Tuttle KR, Stein JH, DeFronzo RA: The natural history of diabetic nephropathy. Semin Nephrol 1990; 10: UKPDS Group: UK prospective diabetes study 6. Complications in newly diagnosed type 2 diabetic patients and their association with different clinical and biochemical risk factors. Diabetes Res 1990; 13: Vigstrup J, Mogensen CE: Proliferative diabetic retinopathy: at risk patients identified by early detection of microalbuminuria. Acta Ophthalmol 1996; 63: Wirta O, Pasternack A, Mustonen J, et al: Retinopathy is independently related to microalbuminuria in type 2 diabetes mellitus. Clin Nephrol 1999; 51:

8 Cilt 26 Yıl 2001 Tip 2 diabetes mellitus hastalarında mikroalbüminüri ve diyabetik... Yazışma Adresi: Dr. U. Güney Özer ERGÜN Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı Öğretim Görevlisi Balcalı, ADANA e-posta: guneyozer@hotmail.com 169