Kuzey Kafkasya da Güvenlik ve İşbirliği

Transkript

1 Kuzey Kafkasya da Güvenlik ve İşbirliği Dr. Farhad Mehdiyev Günümüzün güvenlik paradigmaları göz önüne alınırsa, meşru sayabileceğimiz güvenliğin sağlanması için, bölge içindeki devletlerin işbirliği ve diyaloğu, bir gücün ezici üstünlüğe dayanarak şartları dikte etmesinden çok daha önemli ve gereklidir. Ülkeler arasındaki çıkarlar çatışabilir, bununla beraber olası uzlaşma yollarının bulunması zor değildir ve uluslararası ilişkiler tarihi buna dair birçok örneğe sahiptir. Mesela AB'ye üye devletlerin çıkarlarının uzlaştırılması iyi bir örnektir. SSCB'nin dağılmasıyla iki kutuplu düzenin son bulması ve BM örgütünün bazı sorunların çözümünde etkisiz olması, adil uluslararası düzen için bölgeselleşmenin önemini artırmaktadır. Çünkü tek bir gücün hakim olduğu düzenler genellikle daha adaletsiz olur. Bölgeselleşmenin Önemi Vurgulandığı gibi, ikikutuplu dünya düzeninin sona ermesi bölgeselleşme eğilimlerini daha da hızlandırmıştır. Çünkü süper gücün çıkarları ile uygun olmaması durumunda somut bir devletin olabilecek tek çıkar yolu, desteği diğer forumlarda aramak olacaktı. Bölgesel birlikler de bu platformlardan biriydi. K afkasya ve Hazar Bölgesi ülkelerinin bölgeselleşmeleri için birkaç neden bulunmaktadır. Büyük bir kısmının denizlere çıkışı olmayan bu ülkelerin de işbirliğine gitmeleri bağımsızlıklarını ve hareket serbestliklerini korumak için şarttır. Bu ülkelerin ciddi güvenlik sorunlarının önemli bir kısmı aslında ortaktır ve bu durumda da bunların birbirinden ayrı düşünülmemesi gerekir. 1 Bu güvenlik sorunlarının başında siyasi ve ekonomik bağımsızlığı güçlendirip koruyabilmek gelir. K afkasya ve Hazar Bölgesi nin jeopolitik önemi doğal kaynaklardan başka coğrafi konumlarına da bağlıdır. Bu bölge önemli uluslararası aktörler arasında tarihte çatışma ve nüfuz alanı olmuştur. 1 Buzan, Barry. People, States and Fear: An Agenda For International Security Studies in the Post-Cold War Era, 2nd Edition, 1991, Hertfordshire: Harvester Wheatsheaf,, s

2 Çarlık Rusya sı genişleme sürecinde bu bölgeleri ele geçirmişti. Bunları elde tutmakla aslında kendi de asgari sınırlarını garanti altına almayı amaçlamaktaydı. Örneğin; Kafkasya da Türklerin, Farsların ve Rusların çıkarları çatışmaktaydı. 2 Orta Asya bakımından ise bunu İran, Çin ve Rusya açısından söylemek mümkündür. Hazar Bölgesi nin petrolleri ilgisini çekmiş İngiltere nin Birinci Dünya Savaşı sırasında Azerbaycan a çıktığını biliyoruz. Lakin zamanla ABD de, Kafkaslara ve Orta Asya ya ilgi duymaya başlamış, bir taraftan bu ülkelerin bağımsızlıklarını Rusya ya karşı desteklemiş, diğer taraftan da Kafkaslarda İran ın, Orta Asya da ise Çin in nüfuzunun artmaması için politikalar yürütmüştür. 3 Kafkasya ve Orta Asya politikası ile ABD aynı zamanda Çin, Afganistan ve Pakistan a yönelik siyasetini de pekiştirmiştir. ABD nin bölgeye yönelik politikası buradaki ülkelerin ekonomik ve siyasi bağımsızlıklarını, Kafkasya ülkelerinin ise özellikle Rusya ve İran a karşı bağımsızlığını güçlendirmektir. 4 Bu bağlamda, Avrupa nın Rusya dan gaz bağımlılığını azaltmak ve bölge ülkelerinin rekabet ve dayanaklılık gücünü artırmak için ABD Dışişleri Sekreteri (Bakanı) Hillary Clinton un 17 Ekim 2012 tarihinde Georgetown Üniversitesi nde söyledikleri çok manidardır: 2 George Friedman, The Caucasus Cauldron, Today.az, 12 July Özden Zeynep Oktav, American Policies Towards the Caspian Sea and The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline, Perceptions, Spring 2005, s İnnesa Baban and Zaur Shiriyev, The US South Caucasus Strategy and Azerbaijan, Turkish Policy Quarterly, Volume 9 Number 2, s.94 ABD, Güney Gaz Koridoru'nun gerçekleşmesi için bölge ülkelerine her türlü yardımı gösterecektir. 5 Clinton un dediği gibi, tekeller risklidir. Çünkü enerji bakımından bir devlet başkasına bağlıysa, bu iktisadi ve siyasi bağımsızlığın kaybına yol açar. Enerji bağımlılığı, kimi devletler bakımından tüketimde, kimi devletler bakımından ise enerjinin naklinde ortaya çıkmaktadır. Karşılıklı Ticaretin Önemi Ve Açık Kapılar Siyaseti F etih ve işgal İkinci Dünya Savaşından sonra meşru bir toprak edinme aracı olmaktan çıkmıştır. İşgal yasağı uluslararası hukukun ius cogens (üstün hukuk) kuralları arasına dâhil olmuştur. Bu durumda da bölge devletleri arasında elbette ki rekabet edecekti, ama bu rekabet kendisini daha çok uluslararası ticarette, enerji kaynakları üzerinde kontrol imkânlarında ve sınırdışı etkinlik alanlarında gösterecekti. Bu da birinci derecede sınırların açık tutulmasını gerektirmektedir. Gerçi ekonomisi güçlü olan devletler bu rekabette elbette ki daha avantajlı durumda idiler, lakin teknolojiye ihtiyaç duyan az gelişmiş devletlerin de rekabetten çekinerek kapalı ekonomi modeline geçmeleri düşünülemezdi. Bölge ülkelerin ekonomik güvenliklerini sağlama açısından, sınırların ve arazilerin 5 Konuşmanın kaydı için bakınız: edu/news/hillary-clinton-energy-webcast-archive.html 46 44

3 birbirine açık tutmaları, ulaşım, enerji, karşılıklı ticaret konularında işbirliğine gitmeleri şarttır. Ekonomik güvenlik derken, burada ihraç-ithal dengesinin tutturulması, milli dövizin korunması, bir kaynaktan asılı duruma düşmeme, ülke içi rekabetin korunması, iş yerlerinin açılması, yatırımların teşvik edilmesi gibi sorunlar akla gelmektedir. Lakin bu konuda bölge devletlerini birbirine rakip olarak görmemek gerekir. Ülke içi rekabetin artması olumlu bir olgudur; ülkelerarası rekabet ise, özellikle serbest ticaret bölgesi kapsamında, daha geniş arazide rekabetin uygulanmasıdır. Örneğin; Gürcistan ın turizm sektörünün canlandırılması, bölge devletlerinin zararına yorumlanamaz. Bir ülke içinde belli bir rekabet derecesinin olması gerekir. Bu durum uluslararası alanda da hoş görülmelidir. Nitekim AB içindeki rekabetin canlı ve zaruri tutulması bu tezin en uğurlu dayanağıdır. Bu bakımdan bölgede Azerbaycan- Gürcistan-Türkiye üçlüsü iyi bir örnektir. Türkiye ve Azerbaycan işadamlarının Gürcistan a yatırım yaptıkları gibi, Gürcistan Hükümeti de bu yatırımları çekmeye çalışımaktadır. Bölgesel Güvenlik Anlayışı Burry Buzan bölgesel güvenlikten bahsederken belli bir coğrafi alanın bölge olarak kabul edilmesi için buradaki ülkelerin ortak güvenlik kaygılarının olması gerekliliğini de söyler. 6 Bu öğretiyi bazen Kopenhagen Okulu diye anarlar. Böyle değerlendirildiğinde, Kafkasya ve Orta Asya devletlerinin ortak güvenlik sorunları bölgedeki bir diğer devlet olan Ermenistan ile çatışma halindedir. Çünkü Ermenistan, bir taraftan Kafkasya da Rusya nın esas dayanak üssüdür, diğer taraftan İran la da sıkı ilişkiler kurarak, İran ın uranyum siyasetine karşı da uluslararası aktörlerin çabalarını zayıflatmakta, Batının politikasına zıt bir politika izlemektedir. Böylece Türkiye den başlayarak yatay çizgi ile Doğuya uzanan bir güvenlik bloku, kuzeyden güneye inen Rusya- Ermenistan-İran bloku ile kesişmektedir. 7 Gerçi İran siyasetinde ABD ve Rusya nın amaçları farklı olmakla beraber, bir kaç mesele de üstüste düşmektedir. Bunların başında İran ın karbo-hidrat kaynaklarının dondurulması ve bunların geniş ölçüde uluslararası pazara çıkışının önlenmesi gelmektedir. Bu durum Rusya ya, kendi petrol ve gazına daha rahat alıcı bulmak için lazımdır. O ysa ABD, İran ın enerji kaynaklarını gelecekte kullanmak için stoklama amacını gütmektedir; 6 Buzan, People, States and Fear, s Özden, s

4 aynı zamanda bir diğer amaç Hazar Havzası petrolünü de rakip olmadan Batı pazarlarına taşımaktır. Yukarıda da vurgulandığı gibi, ABD nin bölgeye yönelik dış politikasındaki biri de Hazar ve Orta Asya karbo-hidratların Avrupa pazarlarına çıkarmaktır. Oysa Ermenistan tam ters sonuca sebep olan politika izlemektedir. H atta Erivan Hükümeti, Batı için çok önemli olan Hazar daki enerji altyapısına da açık tehdit savurmaktan çekinmemektedir. Örneğin 16 Ekim 2012 tarihinde Ermenistan Genelkurmay Sözcüsü General Artak Davityan basın mensuplarına bir demeç vermiş; Ekim aylarında yapılan askeri bir tatbikatta uzun menzilli füzelerin kullanılma planlarından bahsetmiş, hedef olarak ise karşı tarafin hem askeri, hem de gaz ve petrol rafineleri gibi enerji altyapısı da seçilmiştir demekle, 8 açık şekilde Azerbaycan daki Uluslararası Petrol Konsorsiyumu nun yatırımlarını hedef almıştır. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı 1985 yılında Türkiye, Pakistan ve İran arasında kurulan ECO (Economic Cooperation Organisation) aslında bir bölgesel güvenlik örgütüdür. Amacı üyeler arasında ticari ve medeni, bilimsel işbirliğini artırmak olsa da, 9 gerçek 8 Reşad Suleymanov, Ermenistanın Uzun Menzilli Raket Mifi, , Ermənistanın_uzaq_mənzilli_raket_mifi _ARAŞDIRMA 9 aspx amacı karşılıklı ilişkilerin artırılması ile dünyanın süper güçlerinden daha az bağımlı durumda kalmak, karşılıklı desteği artırmaktır. Peki, bölge devletlerinin buna ihtiyacı var mı? Elbette. Gürcistan ın bu birliktelikte olmaması da dikkat çekicidir. Dış entegrasyonu tamamen Batıya odaklamış Gürcistan, Batı-dışı diğer ittifaklardan kaçınmaktadır. Ermenistan ın ECO`da ya da AB uyum sürecinde yer almaması yine başka bir süper-gücün uydusu olmakla açıklanıyor. Ermenistan ın Dış Politika Ekseni Sovyetler Birliği nin 1991 de parçalanmasından bu yana Ermenistan, Dağlık Karabağ savaşını körüklemiş ve onun dış politikasını da esasen Dağlık Karabağ etkenleri belirlemiştir. Birçok eski Sovyet Cumhuriyetlerinden farklı olarak Ermenistan, Batıda kuvvetli Ermeni lobisine sahiptir. SSCB de en yüksek göç oranı Ermeniler arasında olmuş, özellikle Amerika da olan Ermeniler bu göçü belli bir oranda desteklemişti. Avrupa da ve Amerika daki önemli Ermeni azınlığının yardımıyla, Batı ile entegrasyon yolunu tutmamış Rusya yanlısı Ermenistan, dış politikasını dünyadan tam tecrit olmadan sürdürebilmiştir. Hatta bazen başarılı da olmuştur. Azerbaycan topraklarını işgal eden Ermenistan, ABD deki lobisinin (ANCA ve AAA) yardımıyla Azerbaycan ı ablukacı devlet olarak göstermiş; 48 46

5 Freedom Support Act a 907 nci paragrafı Kongreden geçirmiştir. Bu paragraf ile ABD bütçesinden Azerbaycan a doğrudan yapılan maddi yardım yasaklanmıştır. Ancak 2001 yılında Kongre, Başkan gerekli gördüğü halde bu maddeyi uygulamayabilir diye 907 nci paragrafta bir değişiklik yapmıştır. Halbuki Ermenistan İsrail den sonra, kişi başına en yüksek miktarda Amerika dan yardım alan devlettir yılından başlayarak Ermenistan ABD'den yılda 180 milyon ABD Doları civarında yardım almış, yılları arasında ise bu yardım 900 milyon ABD Dolarına ulaşmıştır yılından bu yana ise toplam ABD devlet yardımı 2 milyar ABD Dolarını geçmiştir. 12 Özellikle İran la olan işbirliği gözönüne alındığında bölgede anti- Amerikan siyaset yürüten Ermenistan, ABD deki güçlü Ermeni lobisinin desteği hesabına manevra yapabilmektedir. 13 Oysa Wikileaks sızmalarına göre, 2008 yılında Ermenistan Hükümeti İran a füze ve makineli tüfekler vermiş, bu silahlar da daha sonra Irak ta görev yapan Amerikan askerlerine karşı kullanılmış, çatışmaların 10 Mainville, Michael. Second-Largest Recipients of U.S. Aid, Armenians Fight To Get Ahead. The Sun. 9 Aug Web. 18 Jul US State Department, BUREAU OF EUROPEAN AND EURASIAN AFFAIRS, Foreign Operations Appropriated Assistance: Armenia, April 1, 2011, rls/fs/ htm 12 Nichol, Jim. Armenia, Azerbaijan, and Georgia: Political Developments and Implications for U.S. Interests. Congressional Research Service. 15 Jun Web. 18 Jul Lucas, Edward. The New Cold War: Putin s Russia and the Threat to the West. New York: Palgrave Macmillan, Print. en az bir piyadenin ölümü ile sonuçlandığı da kanıtlanmıştır. 14 Ermenistan da Krizler Azerbaycan topraklarını işgal eden Ermenistan, bölgede Azerbaycan üzerinden geçen birçok kalkınma projesinden ayrı kalarak, derin ekonomik, sosyal ve demografik krize düşmüştür. Traceca, Bakü - Ceyhan, Bakü - Erzurum boru hatları gibi yatırımlardan yararlanmış, bunun karşılığında Rusya dan kredilenme yoluna gitmiştir. Silah alımı dâhil olmakla birlikte, bütçe açıkları için doğrudan Rusya dan borç alan Ermenistan, gittikçe daha çok Rusya dan asılı duruma düşmüştür. Forbes dergisine göre, 2011 yılında Ermenistan ekonomisi dünyanın en kötü 2 nci ekonomisi olmuştur. 15 Ermenistan ın maliye yardımı aldığı bir diğer kaynak da yurtdışında yaşayan Ermenilerdir. Mesela Amerika Ermenileri her yıl 1 milyar dolar civarında Ermenistan a maddi yardımda bulunmaktadırlar. 16 Fransa da yaşayan Ermeni lobisi de etkili yardım göstermektedir. Rusya da yaşayan Ermeniler de, örneğin; 2008 yılında 670 milyon ABD doları, Lake, Eli. WikiLeaks: Armenia sent Iran arms used to kill U.S. troops. The Washington Times. 29 Nov Web. 18 Jul Armenia ranked 2nd in Forbes list of World s Worst Economies in PanArmenian. July 6, Retrieved July 6, Cash Transfers To Armenia Jump To New High, ArmeniaLiberty (RFE/RL), August 5,

6 yılında ise milyon ABD doları para transferinde bulunmuşlardır. 17 Böylece yurtdışından para transferleri Ermenistan ın milli gelirinin % 15-30'unu oluşturmaktadır. E rmenistan ın bu şekilde finansmanı, kendi güvenliğini bölgedeki ülkelerle güvenli ticari münasebetlerde değil, diğer güçlerin hesabına temin etmesine sebep olmaktadır. E rmenistan ın maruz kaldığı krizler sadece ekonomik olanlar değil. Ülkede ağır demografi krizi de yaşanmaktadır. Ermenistan nüfusunun büyük bir kısmı ülkeyi ilk firsatta terk etmeyi düşünmektedir. 18 Amerika ermeni lobisi ise, Ermenistan da Ermenileri tutmanın yolunu aramakta, hatta Suriye den kaçan Ermenilerin Karabağ da yerleşmeleri için maliye yardımı ayırmaktadır. Amerikan Desteğinin Perde Arkası Demokratik değerlerden uzak olan, bölgede Rusya nın gücünü artıran ve İran rejimini destekleyen Ermenistan, Batının desteğini nasıl elde etmektedir? ABD de çok güçlü ve eski sayılabilecek 2 lobi kurumu olan Armenian National 17 Посольство Российской Федерации в Республике Армения, Российско-Армянское Торгово-Экономическое Сотрудничество, h t t p :// html 18 Aram Hovasapyan, The Real Armenian Question Not Discussed, The Official Blog of the Armenian National Committee of America - Western Region, August 8, 2012, Congress of America (ANCA) ve Armenian Assembly of America (AAA), Ermenistan a mali ve siyasi desteği sürdürmek için uzun zamandır faaliyet göstermektedir. Özellikle zengin Ermeni işadamlarını birleştiren ANCA, Kongre nezdinde çok etkindir. İlgili Kongre dinlemelerine kendi temsilcisi ile daima katılmakta, Ermenistan ın işgalci politikalarına değinmeden, Azerbaycan ve Türkiye nin ablukasını vurgulayarak pazar ekonomisinin kurulması, Ermenistan ı bölgeye entegre edilmesi gerektiği nedenlerini ileri sürerek Ermenistan a destek elde etmektelerdir. 19 Hâlbuki Amerika nın Ermenistan a gösterdiği desteğin mantıksız olduğu, ABD nin dış politika çıkarlarına ters düştüğü, Ermenistan ın demokrasiyi boğduğu, bizzat Amerikalı uzmanlar tarafindan da ifade edilmiştir. 20 Gerçi ABD dış politikası amaçlarına baktığımızda, Ermenistan ı Rusya nın egemenliğine teslim etmek istemediğini anlamak mümkündür; ama görülen odur ki, seçilen yol pek olumlu sonuçlar vermemektedir. Er Ryan ı Kurtarmak Bir taraftan Ermeni lobisinin etkisi, diğer taraftan da bölgede Rusya nın etkinliğini frenlemek amacıyla, Batı 19 ANCA Testifies before Congressional Foreign aid Committee, The Armenian Weekly Online, p.1, April 2001, free.freespeech.org/armenian/weekly 20 Heather S.Gregg, Divided They Conquer: The Success of Armenian Ethnic Lobbies in the US, available at: intersci.ss.uci.edu/wiki/ebooks/articles/success%20of%20 Armenian%20Lobbies%20Gregg.pdf 50 48

7 Ermenistan ı Rusya nın mandasından kurtarma çabasında olduğunu görmek mümkündür. Mesela Türkiye-Ermenistan sınırının açılmasını öngören Zürih Protokolleri'nin esas hedefi, uluslararası ticarete açılan Ermenistan ın, en azından ekonomik olarak Rusya dan daha bağımsız hale gelmesi ve bölgede Rusya nın yayılmacılığını pekiştirmesini engelleyip; tam tersine, bölgeyi daha bağımsız hale getirmesidir. Lakin Batının bu çabaları fazla etkili olmamaktadır. Ermenistan ekonomisinde Rusya nın payı gittikçe büyümekte, Ermenistan ın Rusya ya olan borçlarını ödeyememesi ve yeni borçlar istemesi nedeniyle, Rusya Ermenistan da çeşitli enfrastrüktür ünitelerini ele geçirmektedir. 21 Gaz, su, elektrik, tren rayları sistemi, hatta devlet hava yolları anonim ortaklıklara dönüştürülmüş ve payların önemli bir kısmı Rusya Devleti'ne aittir. Ermenistan Rusya dan aldığı 500 milyon dolarlık krediyi denge fonu olarak başarısız bir şekilde kullanmış, AB den reform yolunda kötü puan almaları sebebiyle Avrupa dan mali yardım sağlayamamıştır. Bu nedenle Rusya dan 2012 yılında tekrar kredi istemek zorunda kalmıştır. Lakin bu sefer istenen kredi 1 milyar dolar civarındadır. Ermenistan ın eski Başbakanı Grant Bagratyan ın ifadesine göre, Ermenistan 1 milyar dolarlık krediyi almasa, 2013 yılında default (geri ödeme) tehlikesi ile yüz yüze kalacak, şayet bu krediyi 21 Fatma Aslı Kelkitli, Russian Foreign Policy in South Caucasus under Putin, PERCEPTIONS Winter 2008, s.82 alırsa, default tehlikesi 2015 yılına kadar ertelenebilecektir yılında, Ermenistan aldığı krediyi 4 yıl sonra, 2013 yılında ödemeye başlamalı, Libor + % 3 faiz üzerinden ödemeler gerçekleştirilmelidir. Lakin mevcut durumda Ermenistan ın dış borç ödeme imkanları zordur ve bu durum da, Ermenistan ın eski Başbakanı'nın kendi ifadesiyle, Ermenistan kendi bağımsızlığını ve siyasetini Rusya ya kurban vermesiyle sonuçlanmaktadır. 23 Tekrar istenilen 1 milyar dolarlık kredi için Rusya başka bir vaatte bulunmamıştır. Lakin bu meselenin son günlerde anılmaması, iki devlet arasında bir anlaşmanın elde edildiğine işarettir. Bu durumda Batının Ermenistan ı desteklemesi aslında amacına ulaşamamakta ve tam tersi sonuçlara sebep olmaktadır. Ermenistan ın bölgede Rusya ya güvenmesinin kendisi açısından mantıklı olduğu savunulabilir. Rusya nın desteği ile Ermenistan gerçekten topraklarını büyütebilmiş, Azerbaycan topraklarından 22 bin km 2 işgal etmiştir ve işgali devam etmektedir. Azerbaycan ve Türkiye Ermenistan a bazı iktisadi yaptırımlar uygulasa da, Ermeni tarafi saldırgan politika izlemekle ayakta kalmayı başarmıştır. Ermenistan BDT ve askeri blok olan Kolektif Savunma Anlaşması 22 Armenia Today, Грант Багратян: Кредит в $1 млрд отсрочит дефолт в Армении на 2 года, , Ibid

8 Teşkilatı'nın üyesi olmakla birlikte soykırımı tanıtma kampanyasını sürdürmeye devam etmektedir. Ermenistan ın Türkiye ile sınırları açması ve dış ticarete atılması durumunda fazla bir şey elde edemeyeceği, ihracatında önemli bir değişiklik olmayacağını ileri sürmek mümkündür. 24 Yani iddia edilebilir ki, Ermenistan bölgeye entegrasyon sağlasaydı bile kendi milli çıkarları bakımından daha avantajlı bir konumda zaten olmayacaktı. Mevcut durumda ise o hem Rusya nın korumacı kanadı altına sığınmış, hem de Batıdaki lobilerin desteğinden yararlanmaktadır. Ermenistan siyasi makamlarının düşündüğü de her halde budur. Lakin bu varsayımların gerçeklik payı hayli tartışmalıdır. Çünkü aşağıda tartışacağımız tezler durumun daha farklı şeyler gerektirdiğini ortaya koymaktadır. Dağlık Karabağ meselesinde Ermenistan Azerbaycan la uzlaşabilseydi, bir kaç alanda ilerleme sağlamış olacaktı. Evvela bölgesel yatırım projelerine dâhil edilerek karşılıksız diyebileceğimiz yatırımları çekmiş olacaktı. Ayrıca Türkiye ve Azerbaycan la, Türkiye üzerinden karayolu ile olacak şekilde Avrupa yla ticaretini artıracaktı. Bütün bunlar Ermenistan ın artan borçlarından dolayı altyapısının 24 Ermenistanın 2011 yılı için ihracatı 1.3 milyar USD oluşturmuş, bunun %15 bakır olmuş Ermenistanın esas ihraç maddeleri bakır, molibden, elmas, altın ve alkollü içeceklerdir. İhracatda ilk 3 ülke Almanya, Rusya ve Bulgaristandır. Rusya nın eline geçmemesine sebep olacaktı. 25 Belli ki Rusya bu alanlara gerekli yatırımı yapmadığından, Ermenistan bu işlemlerden bir avantaj elde edememiş, çünkü ihracatının esas kalemleri hammaddedir yılında Ermenistan Parlamentosunun onayladığı hükümetler arası anlaşmaya göre, ülkenin en büyük çimento fabrikası, ülke ihtiyacı olan elektriğin %40 ını üreten Radzan Elektrik Santrali Mars Askeri Elektrik Sanayisi Kurumu Ermenistan ın 100 milyon ABD doları borcu karşılığı olarakrusya yadevredilmiştir yılından itibaren 2009 yılında Rusya dan aldığı borcu nasıl geri ödeyeceğini bilemeyen Ermenistan, yeni borçlar istemektedir. Şu bir gerçektir ki, Rusya nın Ermenistan a karşı pek cömert davrandığını da söylemek zordur. Buna,Rusya nınermenistan a sattığı gazı örnek gösterebiliriz. Gaz satışı Ermenistan üzerinde en büyük baskı araçlarından biridir. Şöyle ki Ermenistan da tekelci gaz satıcısı konumunda olan ArmRosGazprom şirketinin hisse senetlerinin %80 i Rusya ya, %20 si Ermenistan a aittir. Sadece 2012 yılda Ermenistan 241 milyon ABD doları değerinde gaz almış, gazın 1 metreküpüne de 220 dolar ödemiştir. Nisan 2013 tarihi 25 Kelkitli, s Aleksandr Chepurin, On Yerevan s Foreign Policy, International Affairs (Moscow) Vol. 50, No.2 (April 2004), p. 117 and Andrei P. Tsygankov, If Not by Tanks, then by Banks? The Role of Soft Power in Putin s Foreign Policy, Euro- Asia Studies, Vol. 58, No. 7 (November 2006), p

9 için bu fiyatın 330 dolara çıkarılması beklenmektedir. Ermenistan ın işgalci siyaseti olmasaydı, Azerbaycan dan düşük fiyata gaz alabilecek ve sadece 2012 yılı için en az 70 milyon dolar tasarruf edebilecekti. 27 Bu tasarrufun önemini anlamak için, Ermenistan yıllık bakır satışı 2010 yılı için 210 milyon dolar olduğunu hatırlamak gerekir yılının sonuna doğru Ermenistan ın dış borcu 4.5 milyar dolar civarındadır, yani GDP`nin yarısından çoğu. 29 Bir başka örnek de Türkiye pazarıdır. Ermenistan ın esas ihraç maddeleri bakır ve molibdendir. Türkiyeher iki metali de ithalattan karşılamaktadır. 30 Ermenistan bu iki metali esasen Almanya ya satmaktadır.oysa taşıma mesafesinin uzunluğu maliyeti artırmakta ve Ermenistan ın gelirini azaltmaktadır. 31 Ermenistan ın ekonomik durumunun iyileşmesi ülkeden göçü engelleyeceği gibi, istihdamı ve demografik artımı da pekiştirecektir. Üstelik şimdi süren ekonomik krizin yavaşlayacağı, üretim, istihdam ve tüketim de artacaktır. 27 Грузия покупает газ у России, , 28 Ermenistan Başbakanlık yanında Devlet Gelirleri Komitesinin 2010 raporu. Lakin devletin bu satıştan elde ettiği gelir sadece 60 milyon USD oluşturmuştur. 29 Общий госдолг Армении в январе-июле составил около $4,2 млрд. Минфин am/2012/08/29/40805/ 30 Türkiyede 2 milyon tona yakın bakır rezervlerinin olduğu tahmin ediliyorsa da, işletilen molibden yatağı hiç yoktur. Her iki metal esasen elektrik sanayisinde kullanılmaktadır. 31 Bunlara Almanyada iktisadi kriz neticesinde talebin azaldığını, oysa Türkiyede tam tersine talebin arttığını eklenecek olursa, Ermenistanın elde edebileceği gelir daha da artmış olurdu