Doğal Beslenme ve Tamamlayıcı Beslenme. Prof. Dr.Emel Gür İÜ CTF Çocuk Sağ ve Hast ABD Sosyal Pediatri Bilim Dalı

Transkript

1 Doğal Beslenme ve Tamamlayıcı Beslenme Prof. Dr.Emel Gür İÜ CTF Çocuk Sağ ve Hast ABD Sosyal Pediatri Bilim Dalı

2 Bebek Beslenmesi İle İlgili Öneriler Emzirmeye doğumdan sonra 1/2-1 saat içinde başlanmalı Bebek ilk 6 ay yalnız anne sütü ile beslenmeli Altı aylıktan itibaren mutlaka ek gıdalara başlanmalı Emzirmeye 2 yaş ve ötesine kadar devam edilmeli WHO-UNICEF

3 Türkiye de ve Dünyada Emzirme Durumu % Erken emzirme Anne sütü 6 ay Ek besin 6.ay Emzirme 24 ay Türkiye Az gelişmiş ülkeler Dünya UNICEF 2013

4 Türkiye de Yıllara Göre Emzirme Oranları- TNSA Yıl Bir süre emzirilen Anne sütü+ sıvılar ( 2-3 ay) Yalnız anne sütü (0-3 ay) Anne sütü+ ek besin (4-6 ay) Yalnız anne sütü (0-6 ay)

5 Emzirme Nasıl Olmalı?

6 LAKTOGENEZ Evre 1 Gebelik Östrojen, progesteron, plasental prolaktinin etkisi ile duktal ve alveolar yapının olgunlaşması Evre ll Doğumda Östrojen, progesteron düşer, prolaktin yüksek düzeyde kalır Meme glandı prolaktine duyarlı hale gelir Süt yapımı başlar

7 MEME ANATOMİSİ Kas hücreleri Süt salgılayan hücreler Süt kanalları Laktiferöz sinüsler Areola Montgomery bezleri Destek, bağ ve yağ dokusu Alveol

8 Oksitosin refleksi Bebek için sevgi dolu düşünceler, bebeğin sesi görüntüsü Kaygı stres ağrı şüphe

9 Aynı Odada Kalmanın Yararları Anne bebek bağı kurulur Emzirme süresi ve sıklığı artar Annenin kendine güveni artar Biberon vermeye gerek kalmaz

10 İsteğe Bağlı Emzirmenin Yararları Emzirme alışkanlığı daha çabuk yerleşir Anne sütü miktarı artar Bebek daha iyi tartı alır Meme sorunları azalır

11 Emzirme Danışmanlığı

12 Anneye İlk Emzirmelere Yardım Acele etmeden, uygun şekilde konuşmak Emzirmenin nasıl gittiğini sormak Emzirmeyi gözlemlemek Gerekirse bebeğe uygun pozisyon vermesine yardımcı olmak Anneye emzirme ile ilgili kısa bilgiler vermek Annenin sorularını yanıtlamak

13 Emzirme Gözlemi Vücut pozisyonu Anne ve çocuğun yanıtları Duygusal bağ Emme Süre

14 Bebeğin Memeye Tutuluşu Bebeğin başı ve gövdesi düz bir hatta olmalı Yüzü memeye bakmalı, burnu meme ucunun karşısında olmalı Vücudu annesininkine yakın olmalı Yeni doğmuşsa poposundan desteklenmeli

15 Bebeğin Memeğe Yerleşmesine Yardım Meme ucu ile bebeğin dudaklarına dokunmak Bebeğin ağzını geniş açmasını beklemek Bebeği, alt dudağı memenin altına gelecek şekilde hızla memeye tutmak

16 Memeye İyi Yerleşme Belirtileri Areolanın bebeğin alt çenesine yakın olan kısmı,üste kıyasla daha fazla oranda ağız içinde olmalı Bebeğin alt dudağı dışa dönük olmalı Bebeğin çenesi meme ile temasta olmalı

17 Etkin Emme Belirtileri Yanaklar dolgun görünmeli Bebek ağır ağır ve ritmik emmeli Yutkunma sesleri duyulmalı Emme-yutma-nefes alma eşgüdümü

18 İyi Olmayan Yerleşmenin Sonuçları Acıyan meme başı, meme başı çatlakları Memede gerginlik, kanal tıkanıklığı, apse, mastit Bebeğin doymaması Bebeğin emmeyi red etmesi Bebeğin tartı alamaması

19 Bebeğin Yeterli Süt Almadığını Gösteren Güvenilir Belirtiler Yetersiz tartı alımı İkinci hafta sonunda tartı doğum tartısından az Bir ayda 500 g dan az Bebeğin çok az, konsantre idrar yapması Bir günde 6 dan az, sarı ve keskin kokulu

20 Bebeğin Yeterli Anne Sütü Almamasının Sık Nedenleri Emzirme İle İlgili Faktörler Geç başlama Sık emzirmeme Gece emzirmeme Kısa emzirme Memeye yerleşmeme Biberon, kuru emzik Ek besinler Annenin Psikolojik Durumu Özgüven azlığı Kaygı, stress Yorgunluk Emzirmeden hoşlanmama Bebeği kabullenmeme

21 Bebeğin Yeterli Anne Sütü Alamamasının Nadir Nedenleri Annenin Fiziksel Durumu Kontraseptif ilaçlar Diüretikler Hamilelik Ağır malnutrisyon Sigara, alkol Plasenta parçası kalması Meme gelişimi bozukluğu Bebeğin Durumu Hastalık Anomali

22 Başarılı Bir Emzirme İçin Annenin kendisini iyi hissetmesi Bebeğin etkili emecek şekilde memeye yerleştirilmesi Bebeğin istediği sıklıkta ve sürede emzirilmesi Sosyal çevrenin emzirmeye destek olması

23 Doğum Hastanesinden Taburcu Olurken Evde nasıl bir destek olduğunu öğrenmek Aile bireylerine annenin gereksinimlerinden bahsetmek İlk hafta içinde bir doğum sonrası kontrolü ayarlamak Gerektiğinde emzirme ile ilgili yardım için sağlık kuruluşuna başvurmayı önermek

24 Tek başına emzirmeden Tamamlayıcı Beslenme Erişkin tipi beslenmeye...

25 Tamamlayıcı beslenme nedir? Anne sütünün tek başına yeterli olamayacağı dönemde başlar Anne sütü yanında geçiş besinleri başlanır 9. aydan sonra modifiye tip erişkin yemekleri Bir yaş aile sofrasına oturtulur Emzirme iki yaş sonuna kadar sürdürülmeli

26 Tamamlayıcı Beslenme Niçin Gereklidir? Besin, enerji, vitamin ve mineral açığını karşılanması Tat, lezzet. kıvama alışmak Yeme fonksiyonun (nöromotor koordinasyon) gelişimi Sağlıklı beslenme davranışının gelişimi

27 Tamamlayıcı beslenme döneminde yaşanan sıkıntılar Başlama zamanı? Emzirme süresi? Besin miktarı? Öğün sıklığı? Besin kıvamı? Besin içeriği? Hazırlama koşulları? Psikososyal destek? Vitamin ve mineral desteği? Hastalıkta beslenme?

28 Tamamlayıcı Beslenme Rehberlik Esasları: 10 adım 1-Tek başına emzirme süresi 2-Emzirmenin sürdürülmesi 3-Sorumlu beslenme 4-Güvenli besin hazırlama ve depolama 5-Gerekli tamamlayıcı besin miktarı 6-Tamamlayıcı besin kıvamı 7-Öğün sıklığı ve enerji yoğunluğu 8-Besin ögesi içeriği 9-Anne ve bebeğe vitamin /mineral desteği veya zenginleştirilmiş ürün kullanımı 10-Hastalık sırası ve sonrası beslenme Guiding Principles for Complementary Feeding of the Breastfed Child. PAHO/WHO, 2002

29 Tamamlayıcı besinlere başlama koşulları nelerdir? Desteksiz oturabilme Beslenme ile ilgili reflekslerin gelişimi Çiğneme ve yutma koordinasyonunun tamamlaması Sindirim enzim düzeyi Barsak mukoza maturasyonu Böbrek fonksiyonları düzeyi

30 Tamamlayıcı besinlere ne zaman başlamalıyım? 4. Ayın sonu? Çoğu bebek yarı katı besinleri tüketemez Anne sütü miktarına azalma Besin ögelerinin biyoyararlılığında azalma Enfeksiyon sıklığında artış Boy ve tartı alım hızı artışı sağlamaz Mineral profilaksisi, anne diyetini zenginleştirmek daha etkili 4-6. aylarda tamamlayıcı besinlerle sağlanan nutrisyonel kazanç, besin ögelerinin azalan biyoyararlılığı ve artan morbidite ile dengededir

31 Tamamlayıcı besinlere ne zaman başlamalıyım? 6. Ayın sonu? Nöromotor gelişim, sindirim enzimleri, barsak mukozası ve böbrek fonksiyonları yeterli olgunluğa ulaşmış Çoğu bebek yarı katı besinleri tüketebilecek kapasitede

32 Sağlıklı büyüyen bir bebek için 6. ayda tamamlayıcı besinlere gereksinim var mı? Öncelikle vitamin ve mineral, daha sonra besin ve enerji gereksinimini karşılamak Değişik tat, lezzet ve kıvamdaki besinlere alıştırmak Katı gıdaları ısırma, çiğneme ve yutma becerisini geliştirmek Aile sofrasındaki yiyecekleri tüketebilecek olgunluğa ulaştırmak Sağlıklı beslenme davranışının gelişimini sağlamak

33 Ek besinlere erken ve geç başlamada karşılaşılan sorunlar nelerdir? Erken Başlama (<4.ay) Anne sütü yapımı azalır Yetersiz enerji ve besin alımı İshal ve malnutrisyon Barsak matüritesi yetersiz; allerji, ishal Sık doğum Geç Başlama (>6.ay) Yetersiz enerji ve besin alımı Vitamin ve mineral eksikliği Malnutrisyon Sık enfeksiyon Büyüme geriliği

34 Bazı bebekler 6. Aydan önce tamamlayıcı besinlere gereksinim duyabilirler Belirli bir hastalığı olmaksızın, birbirini izleyen iki ya da üç ölçümde uygun tartı alımının olmaması durumunda EN ERKEN 4. AYIN SONUNDA tamamlayıcı besinlere başlanmalıdır.

35 Tamamlayıcı besinlerle birlikte emzirmeyi sürdürmeli miyim? aylık bebeklerde, anne sütü enerjinin %35-40 ını sağlar Anne sütü, bir yaş sonrasında da önemli vitamin mineral kaynağı Anne sütünde daha fazla yağ ve esansiyel yağ asidi var Uzamış emzirme süresi büyüme ve kognitif fonksiyonları Uzamış emzirme süresi kronik hastalık ve obezite riskini Hastalık esnasında anne sütünün önemi aşikar hale gelir Maternal fertilite gecikir, doğum aralıkları uzar Emzirme 2 yaş ve ötesine kadar sürdürülmelidir

36 Gelişmekte olan ülkelerde anne sütünden sağlanan enerji miktarları (kcal/gün)

37 Günlük besin miktarı ne olmalıdır? 6-8 ay 9-11 ay ay g/gün (200 kcal/gün) g/gün (300 kcal/gün) g/gün (550 kcal/gün) Besinin enerji yoğunluğu: kcal/g Ortalama anne sütü alımı: >550 ml/gün Mide kapasitesi: 30 g/kg/gün

38 Öğünler ne sıklıkta olmalı? 6-8 aylık 2-3 kez/gün 9-12 aylık 3-4 kez+ besleyici ara öğün 1-2 kez/gün aylık 3-4 kez+ besleyici ara öğün 1-2 kez/gün Enerji yoğunluğu: 0.8 kcal/gün Ortalama anne sütü alımı (>550 ml/gün)

39 Besinler ne kıvamda olmalı? 6 aylık Püre 7 aylık Pütürlü 8 Aylık Parmak besinleri 9 aylık Küçük parçalara ayrılmış besinler 12 aylık Aile sofrası besinleri

40 İdeal bir tamamlayıcı besin nasıl olmalıdır? Bölgesel bulunabilir, kolay hazırlanır Doğal, taze olmalı, kontamine olmamalı Enerji dansitesi yüksek (>1 kcal/g) Protein, vitamin ve mineral (Vit.C, Vit A, Fe, Zn, Ca, folat) içeriği zengin Çeşitlilik içermeli Uygun yağ oranı Gelişim düzeyine uygun kıvamda Uygun miktar ve sıklıkta Uygun tat, aroma, uygun ısıda Tuz, baharat, aşırı şeker içermemeli

41 Bebeğime sunabileceğim besin çeşitleri hangileridir? Tahıllar Baklagiller Kök bitkiler (patates) Sebze ve meyveler Et, karaciğer, tavuk, balık, yumurta Süt,yoğurt, peynir ANNE SÜTÜ DIŞINDA TÜM BESİN ÖGELERİNİ İÇEREN HİÇ BİR BESİN YOKTUR Besin ve enerji ihtiyacını karşılamak için, yüksek besin değeri olan, bol çeşitli besinler sunulmalı

42 Her Besin Grubu Günlük Ne Sıklıkla Verilmelidir Sebze ve meyve: Üç porsiyon sebze (farklı renklerde), iki porsiyon meyve Tahıllar (pirinç, patates, makarna, bulgur, ekmek v.s) : iki ya da üç porsiyon Et, balık, yumurta, baklagiller v.s: günde bir porsiyon Süt ürünleri: günde bir porsiyon

43 Sakınılması gereken besinler hangileridir? Çay ve bitki çayları: : Tanin içerir (Fe ve Zn emilimi ) Tanin içerir, farmakolojik etkiler?? Bakla: Favizm riski Bal: Botulizm riski Kepek ekmeği, bisküvi liften zengin (bir yaş öncesi önerilmez) Yemek suları: yararsız Meşrubat, şekerlemeler : Şeker içeriği, iştahsızlık, diş çürüğü Katkı maddesi içeren her türlü yiyecek, içecek

44 Besinleri hazırlarken nelere dikkat etmeliyim? Hijyen kurallarına uyulmalı Taze ve kontamine olmamış besin Kaşık, fincan, kase kullanılmalı Biberon kullanılmamalı!! Besinler az miktarda su ile ve kısa sürede pişirilmeli Besinler buzdolabında saklanmalı ya da üzeri örtülerek hazırlandıktan sonra 2 saat içinde tüketilmeli Önceden pişmiş besin ikinci kez verilecekse dumanı çıkacak şekilde (>42 ºC, 2 dak.) ısıtılmalı Besin hazırlığından önce ve beslenmeden önce eller mutlaka yıkanmalı!!

45 Bebeğimi beslerken nelere dikkat etmeliyim? Küçük çocuklar anne tarafından beslenmeli (mama iskemlesinde) Daha büyük çocuklarda beslenmeye yardımcı olunmalı (aile sofrasında) Yavaş ve sabırla beslemeli Açlık ve tokluk belirtilerine duyarlı olunmalı Yemeğe zorlanmamalı, teşvik edilmeli Kendi kendini beslemeye izin verilmeli 3N ve 1N kuralını uygulamalı

46 3N ve 1N kuralı Öğünlerin; Ne zaman Ne sıklıkta Ne miktarda Besin tüketeceğine ÇOCUK karar verir Ne yenecek ANNE- BABA karar verir

47 Bebeğimi beslerken nelere dikkat etmeliyim? Tabağa uygun miktarda besin konmalı Besinin kabulu için;8-10 kez sunum Besinin reddi durumunda yeni kombinasyonlar denenmeli Göz teması, yumuşak ve destekleyici ses tonu Aşırı uyarıdan kaçın (tv, oyun v.s) Öğrenme ve sevgi öğünleri

48 Hastalık sırasında ve sonrasında bebeğimi nasıl beslemeliyim? Hastalıkta sıvı alımı, daha sık ve daha uzun emzirerek artırılmalı Çocuğun iştahını artıran sevdiği besinleri seçilmeli, Besin çeşidi artırılmalı, kıvamı daha yumuşak olmalı Hastalık sonrası öğün sıklığı artırılmalı Büyümesini yakalayana kadar daha fazla yemesi için desteklenmeli

49 Her bebek için kritik pencere döneminin sağlıklı yarınlara açılması dileğiyle...