Tokat Þairler ve Yazarlar Derneði Adýna Sahibi: Muhsin DEMÝRCÝ Genel Yayýn Yönetmeni: Hasan AKAR Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü: M.

Transkript

1

2 Tokat Þairler ve Yazarlar Derneði Eðitim, Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi ISSN: Yýl: 4 Sayý: 16 Ocak-Mart Aylýk Dergi Tokat Þairler ve Yazarlar Derneði Adýna Sahibi: Muhsin DEMÝRCÝ Genel Yayýn Yönetmeni: Hasan AKAR Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü: M. Emin ULU Mahir ADIBEÞ Ali BAL Selahattin CANSIZ Ahmet DÝVRÝKLÝOÐLU Sýrrý ER A.Turan ERDOÐAN M. Necati GÜNEÞ Mahmut HASGÜL Hayrettin ÝVGÝN Prof. Dr. Mehdi ERGÜZEL Prof. Dr. Hüseyin KOÇ Prof. Dr. Saim SAKAOÐLU Prof. Dr. Kazým YETÝÞ Azerbaycan:Prof. Dr. Elçin ÝSKENDERZADE Bulgaristan: Naim BAKOÐLU Ýran: Ali Rýza HÝYABANÎ Gagauziye: Livbov TANASOÐLU Kazakistan: Prof. Dr. Þakir ÝBRAYEV Kerkük: Þemseddin KUZECÝ Kýrgýzistan: Prof. Dr. Abdýldacan AKMATALÝYEV YAYIN KURULU YAYIN DANIÞMANLARI TEMSÝLCÝLÝKLER Hami KARSLI Ýlhan KOÇGÖZ Semra MERAL Müjdat ÖZBAY Ebubekir TAHÝROÐLU Özcan ÜNLÜ Mehmet Nuri YARDIM Remzi ZENGÝN (Soyadý sýrasýna göre dizilmiþtir) Doç. Dr. Ali AKAR Doç. Dr. Tamilla ABBASHANLI Yahya AKENGÝN Yavuz Bülent BÂKÝLER Kýrým: Dr. Ýsmet ZAATOV K.K.T.C.: Harid FEDAÝ Kosova: Osman BAYMAK Türkmenistan: Prof. Dr. Gurbandurdu GELDÝYEV Makedonya: Prof. Dr. Hamdi HASAN Nahçývan: Prof. Dr. Ebulfez AMANOÐLU Romanya: Prof. Mustafa Ali MEHMET Yönetim Yeri GOP Bulvarý Taþhan 2. Kat No: 71 Tokat P.K.: 6 Tel-Fax: (0356) web: e-posta: tosayad@hotmail.com Posta Çeki: Hasan AKAR: M. Emin ULU: Muhsin DEMÝRCÝ: Mahmut HASGÜL: Ali BAL: Sanat Danýþmaný: Mimar Rýza TUNAY Tasarým: Kültür Ajans Tanýtým ve Organizasyon Ltd. Þti. Konur Sokak No: 66/9 Kýzýlay/ANKARA Tel: Baský: BRC Basým Tel: Baský Tarihi: 20 Mart

3 ÝÇÝNDEKÝLER YAZILAR: Editörden-Vuslat Gecesine Kaç Adým Kaldý?/Mehmet Emin ULU Ölüme Koþan Ömür/Doç. Dr. Tamilla ABBASHANLI Ýlk Seri Ateþli Türk Sahra Topu ve Mucidi Ahmet Süreyya Emin Bey/Erkan GÖKSU Kardeþ Þehrimiz Saraybosna/Abdurrahman KOÇAK Doðu Türkistan Aðlýyor/Ali KÜLEBÝ Ay'ýn Öteki Yüzü Casablanca-Fas/Ýsmail KARAÇAM Kerkük Hoyratlarý Üzerine/Sadun KÖPRÜLÜ "Niksar Þehir Coðrafyasý" ve Niksar Üzerine Yazýlan Diðer Kitaplar /Hami KARSLI Kesitler ve Çizgiler: Kelimelerin Dili/Muhsin DEMÝRCÝ Tarihimizin Kar Çiçekleri/Dilber DEMÝR Ýslâmiyet'te Tasvir Sanatý/Doç. Dr. Kemal TÜRKER Sevda /Abdulkadir TÜRK Hoþça Bak Zatýna Kâinatýn Özüsün Sen /M. Nihat MALKOÇ Bir Gönül ve Söz Ustasý/Burhan KURDDAN Ömür Dediðin/Nihat AYMAK Aþkýn Tahtýndaki Edebiyat/Yalçýn ÜNLÜ Söz Baþý/Doç. Dr. Ertuðrul YAMAN Miftah-ý Arifan Eseri Üzerine Bir Deðerlendirme/Ýsmail KORKMAZ Balýðýn Ölümü/Hatice EKEOÐLU Almanya Gezimizden Farklý Ýzlenimler/Müslim KAÇMAZ-Ayhan Þenol AKGÜL Haçlý Zihniyetinde Þark Meselesi ve Çanakkale Zaferi/Kutluhan SAYGILI Serzeniþ/Nuray ÇEVÝK Þiir ve Þair/Veli KADIOÐLU Türklerde Mutfak Kültürü/Mustafa ÞAHÝN Ve Onlara "Türk" Denildi/Levent KONYAR Çanakkale'den Asker Mektuplarý Hasan Ethem'in Annesine Son Mektubu Dilimde Türküsün, Gönülde Þarkým Sen Benimsin Benim, Ýstiklâl Marþým!/Semra MERAL Sürecinde Ermeni Çeteler ve Tokat Yöresindeki Eylemleri-Etkinlikleri/Dursun TAÞDELEN Kumuk Türkleri ve Edebiyatý/Murat ÝPEK Ýnce Ýþçilik Çilingirlik (Niksar'da Çilingirler)/M. Necati GÜNEÞ Kývrým Kývrým Aþk/Köksal PABUCCU Ýstiklal Marþýmýzýn Þiirlerle Açýklamasý - 3/Hüseyin YAPICI Tokat Þairler ve Yazarlar Derneði-Kümbet Dergisine Ýki Ödül I. Cahit Külebi Memleketimize Bakýþ Þiir Yarýþmasý Tokat Þairler Ve Yazarlar Derneði Fotoðraflarla Etkinliklerimiz ÞÝÝRLER: Gönül/Rýfat ARAZ Nerdesin/Nihat BOYDAÞ Gelin Giden Kýzýma!/Remzi ZENGÝN Simitçi/Bekir YEÐNÝDEMÝR Avlunlar/A. Turan ERDOÐAN Çoðalýr Öðretmen/Dilek ELHAN Sen/Cafer YÜCE Vazgeçemedim/Yunus ACAY Küçük Çocuk Aþina/Mualla KÂTÝP Arabesk Yangýný/Nail TAN Ýlme Saygý/Saffet ÇAKAR Mutlu Mu Olunur?/Ahmet DÝVRÝKLÝOÐLU Derdimi Sunamadým Yýldýz Daðý/Hasan AKAR Ben Anadoluyum/Hüseyin POLAT Son Sefer/Mehmet Yaþar GENÇ Unutmam Seni/Mehmet KAÞ Yüreðim Buruk/Hamdi ERTÜRK Unutmam Seni/Nermin TERZÝ O'na Doðru/Ebubekir TAHÝROÐLU Bu dergideki yazýlarda ifade edilen görüþ ve fikirler yazarlarýna aittir. Yazýlarýn bilimsel, dil ve imlâ sorumluluklarý yine yazarlarýn kendilerini baðlar. Bunlar, Toþayad KÜMBET dergisinin düþünce ve politikasýný yansýtan metinler olarak mütalaa edilmemelidir. 2

4

5 ÖLÜME KOÞAN ÖMÜR Doç.Dr. Tamilla ABBASHANLI* Ömür her gün ölüme koþa-koþa gidiyor, Onun yokluðu beni hep periþan ediyor. Piþmanlýðým artýnca sükût beni boðuyor, Geçmiþe bir kalem çek, artýk ona koþ diyor" ( s.113)** Bu mýsralar genç þair, eleþtirmen-yazar Mehmet Nuri Parmaksýz'ýn "Kelebek Ömrü" kitabýndan alýnmýþtýr. Þiir onun yazdýðý dörtlüklerden biridir. Çünkü Mehmet Bey "Kelebek Ömrü" kitabýný iki bölüme ayýrmýþtýr. I. Bölümde þiirler, II. Bölümde ise "Dörtlükler" yer almýþtýr. Aslýnda bu "Dörtlükler" de þiirin bir türüdür, yani þiirden ayrý deðil. Mehmet Bey'in geçmiþi hakkýnda uzun-uzun konuþmak istemiyorum. Zaten Türkiye ve Azerbaycan'da onu çok iyi tanýyorlar. Þiir adýna geçirdiði deðerli toplantýlar her iki Tük diyarýnda onu ünlü edip. Bu deðerli faaliyetine göre teþekkür ediyoruz. Mehmet Bey'in "Kelebek Ömrü" kitabýný hem Türkiye Türkçesinde, hem Azerbaycan Türkçesiyle okudum, beðendim. Neden beðendim? Çünkü þiirlerinin dil ve üslubu hoþuma gitti. Önce þiirlerini konularýna göre ayýrmak istedim, ama gördük ki, bu þiirleri "Aþk" adlý bir hükümdar esir almýþ. Önce bu hükümdar Mehmet Bey'in kalbini esir almýþ, sonra da onu böyle þiirler yazmaða "zorlamýþtýr". Mehmet Bey "aþk" konusunun esiri olmuþ ve kalbinin sarayýnda baþköþede, tahtý zapt ederek oturan bu "Aþk" adlý hükümdara gücü yetmemiþtir. Ama hiç de demek olmaz ki, baþka konuda þiirler hiç yok, var, vatanýmýzýn en güzel, tarihi kentler olan Ýstanbul ve Ankara üstat þairlere ithaf ettiði ve fani dünya hakkýnda yazdýðý þiirler vardýr. Bir de klasik ve çaðdaþ þiirimizin deðiþmeyen konusu -Ana- burada da baþköþededir. Gelin "Ana" þiirine nazar yetirelim: * Eskiþehir Osmangazi Ünv. Öðr. Üyesi ** Bütün örnekler Mehmet Nuri Parmaksýz'ýn "Kelebek Ömrü" kitabýndan alýnmýþtýr. "Ürün Yayýnlarý", Ankara, 2009 Baþýmýzýn tacýsýn bizdeki yerin kutsal, Hoþgörünle örneksin, balsýn, peteksin anne. Ne söylesem de yetmez sen her daim mutlu kal, Yerin ki doldurulmaz, her þeyde teksin anne. (s.72) Bu þiirin konusu çok dikkatle iþlenilip, anne burada gerçekten baþ tacý gibi övülür. Þiirin dili akýcý ve liriktir. Bunu da yapan þiirdeki dil ve üslup vasýtalarýdýr, yani þair mecazdan, sinonimlerden ustalýkla istifade etmiþtir. M. Nuri Parmaksýz þiirlerinin esas kahramaný, kalbini tamamen aþka vermiþ seven bir gençtir. Bu genç delicesine seviyor, aþkýndan Mecnun gibi divanedir, çölleri geziyor. Kendisi çaðdaþ dünyamýzýn Mecnun'u olsa da, Fuzuli'nin Mecnunu kendine rakip sayýyor: Ayrýlýktýr bilesin her gün artan kederim, Bir nefeslik vuslata ömür feda ederim. Yokluðunda çöllerde Mecnun'dur tek rakibim, Çaðýrsan da ölüme seve seve giderim (s.15) M. Nuri Parmaksýz'ýn þiirindeki kahraman daima telaþtadýr. Dünyalarca sevdiði güzel, gâh onun aþkýna karþýlýk veriyor, gâh küsüyor, gâh barýþýr, gâh da ona azap vermekten hoþlanýr. Küsüp giden bu kýza þairin yalvarýþlarý okuyucunun da kalbine sirayet ediyor, o da âþýkla birge kama batýyor, onun geri dönmesi için Tanrýya dua ediyor. Þiiri þiir yapan onun içindeki felsefi anlam, bir de dili ve üslubudur. Þiirin dili ve üslubu hakkýnda Aristo'nun "Poetika", isimli eserini esas tutarak ona uygun eser yaratan XVIII. asýr Fransýz yazarý Bualo'nun "Poeziya Sanatý" eserinde güzel ifadeler var. Eser fikir ondan ibarettir ki, gerek þiirin dili insanýn kulaðýný týrmalamasýn. Þiirin dili lirik, ince, duygulu, titrek olacak. Bu fikre uygun olarak Güney Azerbaycanlý Prof. Dr. Cavat Heyet diyor ki, þiir ahenktar, tesirli, güzel sözdür. Þiirde his ve heyecan vardýr. Þiirin dili yýðcam ve hissi bir dildir. (Bak: C.Heyet. Edebiyatþünaslýk. Baký, 1996, s.159). Bakýn, Rus þairi Nekrasov da öyle diyor: 4

6 Þair olan unutma ki, Güzelliði budur þiirin, Söz az olsun, mana derin. Þiirin manasýný derin eden onun dili ve üslubudur. M. Nuri Parmaksýz'ýn þiirindeki dil ve üsluba nazar yetirelim. Dili zenginleþtiren elementler dilciliðin ve edebiyatþinaslýðýn (edebiyat nazariyesinin) esas elementleridir. Mehmet Bey'in þiirlerinin dilinde çok sayýda antonim (sinim azdýr, omonime rast gelmedim) mecaz, teþbih, benzetme folklor örnekleri ve ayrýca güzel ifadeler var. Antonim bir-birine zýt ifadelerdir, þiirin dilini kuvvetlendirir. Þimdi size takdim ettiðimiz örnekte ayný zamanda sinonim de var: Hiç kimseye aldýrma seni bilmeyen yersin, Aldýðým her nefeste aþkýn mutluluk versin. Ayrýlýk aramýzda bir son deðil baþlangýç! Hicran satý gelsin, nasýl olsa gidersin! (s.12) Þimdi buradaki fikir aydýndýr:- önce mutluluk, ayrýlýk ve hasret. Bunlarý daha güçlü vermek için Nuri Bey sinonim ve antonimlerden istifade etmiþtir. Buradaki "ayrýlýk", "baþlangýç" bir-birine zýt ifadeler-antonimler; "ayrýlýk-hicran" ise yazýlýþta farklý yazýlsalar da ayný manayý veren sinonimlerdir. Bir baþka þiirin baþlýðýnda bile antonim vardýr: "Hem Ayrýlýk, Hem Vuslat" (s.13). Ayný zamanda bu þiirin içinde de antonim vardýr: Ýstanbul benim için hem ayrýlýk, hem vuslat, Heyhat! Izdýrabýnla bir baþka güzeldir hayat! (s.13) Birinci bende "ayrýlýk ve vuslat" bunlar bellidir, antonimdir. Ýkinci de "ýzdýrab ve güzel hayat". Birbirinin aksi olan ifadeler. Ama bir büyük felsefi anlamda var bunun içinde: -sevgilinin ýzdýrabý da hoþtur âþýka- anlamý çýkýyor buradan. Þairin birkaç þiirinde yerli-yerinde kullanýlmýþ antonimlere rastladýk. Örneðin "Felek Gülü Sevince" (s.14) þiirinde "yerle-gök"; "Ýmbikten Geçen Hüzün" (s.19) "doðum-ölüm arasý; Gece-gündüz arasý"; "Kolay mý?" þiirinde (s.77) "ölmek-dirilmek" ifadesi yerli yerindedir ve þiirin dilini zenginleþtirmiþ, þiirdeki konuyu daha da gücendirmiþtir. Nuri Parmaksýz'ýn þiirlerini dilini güçlü eden, fikirleri daha manalý eden þiirlerinin dilindeki mecazlardýr. Mecazlarýn en küvetlisi metafora (istiare), en sadesi benzetmedir (teþbeh). Mecazlar; belli kavramlarýn bir-bir ile karþýlaþtýrýlmasý, kýyaslamasýndan alýnan sözlerin baþka anlamda kullanýlmasýdýr. Veya mecazsözün lügatteki anlamýnda deðil, aksi anlamda kullanýlmasýdýr. Mecazlardan faydalanmayan dil bedii dil sayýlamaz. Þiirin dilindeki söz ve ifadeler mecazlarýn hesabýna göre elvan ve anlamlýdýr. Nuri Bey'in þiirlerindeki mecazlar: Ceza verdim kendime bak yüreðim kanýyor, Ýstemesem de dilim her dem seni anýyor. (s.29) Düþmüþüm bir kuyuya çýkaraným yok benim, Karþýmda görsem seni o an titrer bedenim. (s.46) Bir âþýk kondu zülfün teline, Kapýlýp gitti, aþkýn seline. Derinleþtikçe sevda denizi, Ümitsiz koþtu hicran seline. (s.47). Birinci örnekteki "yüreðim kanýyor" ifadesi mecazdýr, aslýnda yürek kanamaz, eðer kanýyorduysa demek derin, kederin elinden mecazi (deðiþmeceli) anlamda kanýyor. Veya "düþmüþüm bir kuyuya"; "Âþýk kondu zülfün teline"; "Derinleþtikçe sevda denizi" -bunlar da mecazlardýr. Metafora (istiare) çok küvetli mecazdýr. Burada mefhumun kýyaslanmasý ve benzer yönleri abartýlý þekilde veriliyor. Örneðin: Çalýnýrsa hiç þaþma meþhur olur bu beste, Ahým gökleri deldi aldýðým her nefeste.(s.36) Gözyaþlarým elinde ayna olurdu birden, El sallarsan yaðmurda gülümserdin kabirden. (s.36) Bu yazýyý þiirden anlayanlar ve þiiri sevenler okuyacaklarý için örnekteki metaforlarý mýsralarýn içinden alýp yeniden açýklamadým. Mecazlarýn en sadesi benzetmedir, yani teþbihtir. Benzetmede dört unsur, yani dört söz oluyor: Benzeyen Benzetilen Benzeme koþmasý -örneðin, gibi, teki, kadar, dek-tek Benzeme sýfatý. Dört unsurun dördünün iþlendiði benzetmelere mufassal (ayrýntýlý) benzetme de denilir. Ancak edebiyat dilinde (nesirde, þiirde) çoðu zaman bu unsurlarýn bazýsý ihtisar olunur, ifade 5

7 toparlanýyor. Benzetme daha da þiddet ve küvet kesp ediyor. Çoðu zaman yalnýz benzeyen ve benzetilen kalýyor. Örneðin: Heyhat! Kara sevda denilen yol ne kadardýr, Aþk bitti mi dünya kelebek ömrü kadardýr. (s.11) Gönlüm seni istiyor yokluðunla kedersin, Göresin hiç gelmez mi, neden zülüm edersin? (s.12) Mesnevi'ye aþina âþýk olanlar hürdür, Bil ki, aþk kuyusu Yusuf'un kuyusudur. (s.13) Bundan sonraki benzetmeleri mýsranýn içinde deðil, mýsrasýz vermeyi maksada uygun hesap ettik: "yýldýza benzer yüzün" (s.19); ýzdýrabýn her gece gölgen gibi takipte" (s.23); "gönlüm gemisiz liman, dalga vurmayan sahil" (s.24); "gül gibi kokan nefesinle yaþarýz" (s.27); "gülden daha güzeldir sevgilinin yanaðý" (s.27); "O ceylan bakýþlarýn kalbime korku taþýr" (s.37); "susmak düþerse sümbüle" (s.43); "vuslat güneþi doðarken" (s.43); "yýldýzlar kadar yalnýz kalmýþým tek baþýna" (s.51); "her yaðmur damlasýnda hatýrlarým yüzünü" (s.53); "süveyda dedim ona aþk kokardý ýþýðý" (s.53) ve s. Nuri Parmaksýz'ýn bir özelliði de vardýr ki, yazmaktan daha fazla okumaðý sever. Okumak ise onu mükemmelleþtirir, kalemini daha güçlü ediyor. Onun çok okuduðunu þiirlerinde de görmek mümkündür. Nuri Bey üstat þairlere fikirlerinden behrelense de bunlarý ayný ile tekrar etmiyor, o fikirden istifade ederek kendisinin özel fikirlerini ortaya koyuyor. Örneðin; Bize aþktan gayrisi yalan, Nedir hayattan bize kalan? (s.18) Bu mýsralar bana Fuzuli'nin: Ya Rab belayý-aþk ile kýl aþina beni, Bir dem belayý-aþktan etme cüda beni. Mýsralarýný hatýrlattý. Izdýrabýn her gece gölgem gibi takipte, Çölünden çýkýþ yoksa çözüm hangi tabipte. (s.23) A.Karakoç'ta "Mihriban" þiirinde ilacýnýn tabiplerde olmadýðýný böyle söyler: Tabiplerde ilaç yoktur yarama, Aþk denince ötesini arama Nuri Bey'in "Devir artýk deðiþsin" þiiri nedense bana Sovyet devleti tarafýndan "Pantürkist" damgasý vurularak 1037 yýlýnda habersiz-soraksýz kayýplara karýþan (tabii ki, Rus KGB-nin eliyle) genç þairimiz M. Müþfik"in "Senin gülüþlerin" þiirini hatýrlattý bana: Vatan ki solmayan bir bahçe-baðdýr, Burada revamýdýr gülmeden ölmek, Yazýk o þahýsa ki, kara kabaktýr (karamsardýr), Ne kadar yakýþýr insana gülmek. Þunu da Nuri Parmaksýz diyor: Yeter! Mutlu olmanýn artýk geldi zamaný, Sisler neden daðýlmaz? Kaldýrýn bu dumaný, Gönlünüzden çýkmasýn mutluluðun sultaný, Huyu neþe olanýn yaþam çiçeði solmaz. (s.38) Her iki þairin fikirleri aynýdýr:-hayat mutluluk içindir, hayatý mutluluk içinde yaþamak da insanýn hakkýdýr. Nuri Parmaksýz'ýn "fani dünya" ile baðlý fikirleri de dikkat çekiyor. Þairin "Bir avuç toprak" þiiri baþtanbaþa dünyanýn fani olmasýna iþaret eden felsefi fikirler üzerinde dayanýp. Bu þiirde Hakani Þirvani, Mehseti Gencevi, N.Gencevi, Yunus, Mevlana, Fuzuli, Nesimi, Y.Kemal Beyatlý'nýn, Avrupa edebiyatýndan Þekspir'in fikirleri cemlenip. Nuri Bey "fani dünya"ya böyle müracaat ediyor: Dünya geçicidir ibret alana, Zamaný gelince düþecek yaprak. Birçok fani gibi uyma yalana, Her þeyin sonudur bir avuç toprak" (s.16) Bu dünya bir derin kuzeye benzer, Suyu gâh þirindir, gâh da zeher. Hiç de övünme ki, uzundur ömrün, Ecel köhleninde hazýrdýr yeher. (M.Gencevi) Yunus Emre: Yalancý dünyaya konup göçenler, Ne söylerler, ne bir haber vererler. Kabri üste dürlü otlar bitenler, Ne söylerler, ne bir haber vererler (Y.Emre, Güldeste, Baký, 1992) Bu fani dünyayý terk edende ben, Mezarda kurtlara yem olan zaman. Akýt gözyaþýný, kilise çanýndan, Bu haber âleme yayýlanacan (Þekspir, Soneler, Baký, 1992) Y. Kemal Beyatlý: 6

8 Dünyada seven, sevilen nafile bekler, Bilmez ki, giden sevgililer dönmeyecekler. Birçok gidenin her biri memnun ki, yerinden, Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden Artýk bu kadar "fani dünya" konusunda örnek verdiðimiz için açýklamaða hacet bulmadýk. Yukarýda söyledik, Nuri Bey'in þiirlerinde çok güzel ifadeler var. Biz bunlarý edebiyatþünaslýgýn hiçbir türüne ait ede bilmedik, ama bunlardan vaz da geçmedik. O ifadeleri Sizin takdirinize sunmaðý düþündük. Ýnandýk ki, bizim kalbimizi okþadýðý gibi sizin de kalbinizi okþayacaktýr: Yokluðunla çöllerde Mecnun'dur tek rakibim, Çaðýrsan da ölüme seve seve giderim. (s.15) Gökkuþaðý muamma, anahtar yaðmur dolu, Onu iþlemiþ ecdat perçemi Anadolu. (s.19). O biri örnekleri kýsa vermeði düþündük: "Gönlümün ýzdýrabý dudaðýnda saklýdýr"; "Bülbülün figaný gülleri de küstürdü" (s.20); "dudaklarýnda ölüm her þeye bedel be güzel "(s.23); "arzu ettiðin sükût artýk benle adaþtýr" (s.29); "Esrarlý bir evrenin habercisidir rüzgâr"; "Aynalarla bu gönlüm bir türlü barýþmýyor" (s.30); "mezara gitsem bile seninle yatacaðým" (s.46) ve s. Nuri Parmaksýz zaman zaman folkloru da þiirinin içinde yerli yerinde ve çok ustalýkla kullanýr. Örneðin: Yüzündeki busenin söyle anlamý nedir, Asýl o vefasýzlýk senin zulmüne denir. (s.20). Folklorumuzda "yüzünde göz izi var ve ya "buse var"la ilgili maniler, deyimler var. Örneðin: Azizim, bahtý yârim, Bahtýmýn tahtý yârim. Yüzünde göz izi var, Sana kim baktý yârim. Demek sevgililer bir birine karþý o kadar hassastýrlar ki, eðer kýza bir erkek, bir yad erkek bakarsa veya kimse onu öperse, erkek bunu anýnda "his ediyor", bunlar da zaman zaman eserlere konu oluyor. Veya: "yakaladým sandým da kaçtýn yine kýl payý" (s.21). Halkýn dilinde iþlenen "kýl payý" ifadesi þiirin dilini zenginleþtirmiþtir ve yerine iþlenmiþ ifadedir. Þimdi dikkatinize sunacaðýmýz ifade de elin -yani halkýn dilinde sürekli iþlenen ifadedir: "Pireyi deve yapýp aþka kazan kaldýrma"(s.45). Yazýmýzý bitirmeden þunu da bildirmek isteriz ki, Nuri Bey'in çok güzel "Dörtlükleri" de var, onlarý da inceledik, ama makalenin uzun olacaðýný nazara alýp onu da gelecek makaleye erteledik. Bütün þiirlerde olan gibi, bu þiirler de kusurlardan hali deðil, nasýl derler, her güzelin bir kusuru var. Biz bunlarý not ettik, tabii ki, Nuri Bey'e bildireceðiz. Son olarak:- Mehmet Nuri Parmaksýz adlý þairimizin þiir gülistanýna bir güzel son bahar gününde girdikse, uzun süre bu baðdan çýkamadýk. Hep þiir çiçekleri inceledik, kokladýk, okþadýk ve soðuk Aralýk gününde-29 Aralýk'taþiir bahçesinden güle-güle ayrýldýk. Þairimize de son sözümüz:-her zaman böyle þiir bahçesinde "þiir- gülleriniz" böyle taravetli, güzel kokulu ve ebedi ömürlü olsun. Size þiir ömrü gibi ebedi ömür dileriz! GÖNÜL Garip kuldun, sultan oldun; Sevdin, doldun, taþtýn gönül Can aradýn, caný buldun; Sevdin, doldun, taþtýn gönül Hakk yolunda aktý terin, Âlemlere sýðmaz yerin, En güzeli sende, varýn, Sevdin, doldun, taþtýn gönül Kör nefsini, çektin dâra Bakmaz oldun yoða, vara Senden kaçtýn, yettin yara Sevdin, doldun, taþtýn gönül Ýçtin, aþkýn þerbetini; Bildin, canýn hikmetini. Kýldýn ârif sohbetini; Sevdin, doldun, taþtý gönül Derde, gama sabreyledin. Verilene þükreyledin. Döne döne zikreyledin. Sevdin, doldun, taþtýn gönül Kul Rýfat'a, olma ýrak, Gel olalým Hakk'a durak, Kaynayalým, ýrmak ýrmak: Sevdin, doldun, taþtýn gönül... Rýfat ARAZ 7

9 ÝLK SERÝ ATEÞLÝ TÜRK SAHRA TOPU VE MUCÝDÝ AHMET SÜREYYA EMÝN BEY Erkan GÖKSU* Osmanlý Devleti, XIX. yüzyýlda, birçok konuda olduðu gibi silah teknolojisinde de Avrupa'da meydana gelen yenilikleri izleyememiþ ve çaðýnýn gerisinde kalmýþtýr. Ancak ayný yýllarda Osmanlý silah sanayiinde bazý þahsî gayretler neticesinde meydana gelen önemli geliþmeler de yok deðildir. Ýþte yazýmýza konu olan Ahmet Süreyya Emin Bey ve onun tarafýndan icat edilen "ilk seri ateþli Türk sahra topu", bu konuda gösterilebilecek önemli örneklerden birini teþkil etmektedir. Hadisenin ibretlik hikâyesi þu þekildedir: 1848'de Ýstanbul'da doðan Ahmet Süreyya Emin Bey'in büyükbabasý, Mihr-i þâh Vâlide Sultan'ýn Yaðlýkçý Baþýsý El-hâc Ýbrahim Aða'dýr. Babasý ise Enderûn-ý Hümâyûn'da yetiþmiþ olan Sýr Kâtibi Emin Bey'dir. Köklü ve zengin bir aileden gelen Ahmet Süreyya Emin Bey'in, askerlikle doðrudan alâkasý olmamakla beraber modern teknolojiye ve bu alanda yapýlan çalýþmalara karþý duyduðu büyük merak, onu silah teknolojiyle ilgili konularla uðraþmaya itmiþtir. Bu cümleden olmak üzere daha 19 yaþýnda iken (1866) "ilk seri ateþli sahra topu"nu tasarlamaya baþlamýþ ve iki yýl süren çalýþmalarýný, 1868 yýlýnda tamamlamýþtýr. Ayný yýl içerisinde plan ve çizimleri tamamen kendisine ait olan top modelini, 500 altýn lira tutarýndaki masrafýný cebinden ödemek suretiyle Zeytinburnu Fabrikasý'nda imâl ettirmiþ ve topun üzerine pirinç bir plakete yazýlmýþ "Ahmet Süreyya Emin Efendi tarafýndan 1868 senesinde icat edilmiþ, Zeytinburnu Fabrikasý'nda yapýlmýþtýr. ENV. 194" ibaresi yerleþtirilmiþtir. Ahmet Süreyya Emin Bey, o dönem için önemli bir teknolojik geliþme olan icadýnýn gurur ve heyecanýyla keyfiyeti devlet yöneticilerine * Yrd. Doç.Dr., Gaziosmanpaþa Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü. bildirmiþtir. Ancak devrin siyasî çalkantýlarý ve entrikalarýna gömülmüþ devlet ricâli içerisinde, bu projenin ne derece önemli olduðunu idrâk edebilen tek bir kiþi bile bulamadýðýndan, ne Ahmet Süreyya Emin Bey tarafýndan geliþtirilen bu modern teknoloji ürünü ne de mucidin müstesna zekâsý, lâyýk olduklarý alâkayý görmüþlerdir. Yýllar sonra topun imâlât resimleri ve projesi, Ýstanbul'da bulunan Alman Krupp Fabrikasý mühendislerinin dikkatini çekmiþtir. Bu mühendisler, dönemin padiþahý II. Abdülhamit'ten aldýklarý izinle Ahmet Süreyya Emin Bey'in icadý olan topun resim ve projelerini almýþlar ve projenin asýl sahibinin haberi bile olmadan Almanya'ya götürmüþlerdir. Ahmet Süreyya Emin Bey'in projeleri üzerinde iki yýl boyunca çalýþan Krupp Fabrikasý mühendisleri, taslak üzerinde gerekli gördükleri deðiþiklikleri yaptýktan sonra bütün dünyaya "Ýlk Seri Ateþli Alman Sahra Topu"nu imâl ettiklerini duyurmuþlar ve imâlâta baþlamýþlardýr. Almanlar, Krupp Fabrikalarýnda imâl edilen bu "yeni icat Alman toplarý"ndan bir numûneyi de dönemin padiþahý II. Abdülhamit'e hediye etmeyi ihmal etmemiþlerdir. Söz konusu hediyeden oldukça memnun kalan Padiþah, bu modern teknoloji harikasý deðerli hediyeyi Askerî Müze'ye koydurtmuþ ve bu baþarýnýn sahibi olan (!) Krupp Fabrikalarýný ödüllendirmek amacýyla yüklü bir mükâfat tahsis etmiþtir. Topun asýl mucidi olan Ahmet Süreyya Emin Bey ise kendisinden habersiz olarak alýnan taslak ve planlarýnýn, baþka birinin imzasýyla imâl edilmesine, üstelik bu "hýrsýzlýðýn", vaktiyle taslaklarýna ve 500 altýn lira vererek yaptýrdýðý numûneye en ufak bir kýymet bile atfetmeyen devlet ricâli tarafýndan "ödüllendirilmesine" bir anlam verememiþtir. Merâmýný kimseye anlatamamanýn, emeklerinin ve zekâsýnýn zâyi olmasýnýn verdiði hayal kýrýklýðýyla hayatýna devam etmek zorunda kalmýþtýr. 8

10 NERDESÝN Çölde esen rüzgârlar Ýlk gittiðim diyarlar Dað baþýnda pýnarlar Seni benden sorarlar. Gökyüzünde bulutlar Çiçek açan tüm otlar Terk edilen umutlar Seni benden sorarlar Sarý çiçek, mor sümbül Bülbül uçmuþ yalnýz gül Sensiz geçen gün, ay, yýl Seni benden sorarlar Sahili döðen dalga Yüce dað arsýz cýlga Bulutlar halka halka Seni benden sorarlar Çiçek çiçek arýlar Ay geceyi yarýlar Mavi yeþil sarýlar Seni benden sorarlar Nihat BOYDAÞ Neyse ki yýllarýnda Askeri Müze Müdürlüðü yapan ve bahsettiðimiz olaylardan haberdâr olan Hüsnü Paþa, Ahmet Süreyya Emin Bey'in "ilk seri ateþli Türk sahra topu"nu Askerî Müze'ye koydurtmuþ ve topun üzerine, "Ahmet Süreyya Emin Bey tarafýndan 1868 yýlýnda icat edilmiþtir" ibaresinin bulunduðu bir levha astýrmýþtýr. Bununla da yetinmeyip topun üzerine asýl mucit Ahmet Süreyya Emin Bey'in bir resmini koydurtmuþ ve böylece Ahmet Süreyya Emin Bey'e gecikmiþ bir vefa borcu ödenmiþtir. Ancak talihsizlik mucidimizin yakasýný býrakmamýþtýr. I. Dünya Savaþý, Ýstanbul'un iþgali ve sonrasýndaki karmaþa, ardýndan Askerî Müze'nin yer deðiþtirmesi sýrasýndaki düzensizlik ve özensizlik neticesinde, söz konusu levha ve resim ortadan kaybolmuþtur. Müze envanterinin hazýrlandýðý sýrada da ayný özensizlik devam etmiþ ve Ahmet Süreyya Emin Bey'in topunun üzerine, Alman "Patern von Excadwell Carlsruhe-1871" bilgileri ile kaydedilmiþtir. Neyse ki kýsa bir süre sonra yapýlan yanlýþlýk anlaþýlmýþ ve top üzerindeki pirinç plakette bulunan resmî beyana da uyularak levha yenilenmiþtir: "Ahmet Süreyya Emin Efendi tarafýndan 1868 senesinde icat edilmiþ, Zeytinburnu Fabrikasý'nda yapýlmýþtýr. ENV. 194" 1923 senesi Nisan'ýnda Ýstanbul'da vefat etmiþ olan Ahmet Süreyya Emin Bey'in kabri, bugünkü Ortaköy'de, Yahya Efendi Camii'ndeki aile mezarlýðýnda bulunmaktadýr. Ek Askeri Müzede kayýtlarýna göre "Ýlk Seri Ateþli Türk Sahra Topu"nun teknik özellikleri: Çapý: 8cm. Boyu: 192 cm. Cidar kalýnlýðý: 3 cm. Namlu: 12 yiv-setlidir. Yandan niþan kamasý vardýr. Dingil geniþliði: 175 cm. Tekerlek yüksekliði: 150 cm. Envanter kayýtlarýnda bulunmayan diðer bilgiler de þöyledir: Topa seri vasfýný kazandýran niteliklerden birisi, kamanýn yalnýz elle deðil, alt tarafýndaki pedala ayakla yapýlacak küçük bir tazyikin kamayý seri olarak açmasý ve bu kolaylýðýn muhtemelen ilk defa uygulanmýþ olmasýdýr. Barutun tekmil gücünden zinde kuvveti artýracak þekilde en faydalý bir þekilde istifade edilmektedir. Tekerleklere ilk defa demir yerine kauçuk takýlmýþ bulunmaktadýr. (Tekerleklere konulmuþ olan bu sert kauçuk maddesi, zamanla çürümüþ olup, halen takýlý bulunduðu yerde ufak bazý kalýntýlarý göze çarpmaktadýr.) Tekerlek kutru diðerlerinden daha büyük olup, parmaklarý demir çubuklardan yapýlmýþtýr. Bu topun bir özelliði de tekmil parçalarýnýn sökülüp katýrlar üzerine yüklenebilmesi ve istenilen bir tepeye çýkarýldýktan sonra, orada tekrar parçalarýn birleþtirilerek ateþ etme vaziyetine getirilebilmesidir. Konu hakkýnda ayrýntýlý bilgi edinmek için þu eserlere bakýlabilir: Mehmet Ali ÖZKARDEÞ, "Ýlk Seri Ateþli Top", Makine Kimya Endüstrisi Kurumu dergisi, Sayý.21, (Mart 1979.). Muzaffer ERENDÝL, Topçuluk Tarihi, Genel Kurmay Basýmevi, Ankara, Nejat ERALP, Tarih Boyunca Türklerde Silah Kavramý ve Osmanlý Ýmparatorluðunda Kullanýlan Silahlar, TTK Yay., Ankara,

11 KARDEÞ ÞEHRÝMÝZ SARAYBOSNA Diyanet Ýþleri Baþkanlýðýmýzýn 2007 yýlýnda baþlattýðý Kardeþ Þehir projesiyle, 81 ilimizin ve büyük ilçelerimizin birer kardeþ þehri olmuþ, bu çerçevede Tokat ilimiz, Saraybosna ile kardeþ seçilmiþti. Geçtiðimiz Ekim ayýnda kardeþ þehrimizin Müftüsü Hüseyin SMAJÝÇ, yardýmcýsý Bego SELÝMOVÝÇ'le birlikte ilimizi ziyaret ettiler. Kardeþ þehrimizin deðerli müftüsünü ilimizde misafir etmekten onur duyduk. Bu ziyarette bir dizi görüþmelerimiz ve çeþitli gezilerimiz olmuþtu. Ýlimize ilk defa gelen misafirlerimizle Sayýn Valimizi ziyaretten çýkarken, Tokat'ý Saraybosna'ya çok benzetmiþlerdi. Bizde Müftü yardýmcýsý arkadaþýmýzla Ocak ayýnda beþ günlük bir programla iade-i ziyarette bulunduk. Bu ziyaretimize iliþkin bazý duygularýmýzý ve kardeþ þehrimizin bazý görüntülerini sizlerle paylaþmak istiyorum. Öncelikle Baþkanlýðýmýzýn baþlatmýþ olduðu bu projenin ne kadar önemli olduðunu, din, tarih ve kültür birliðimiz bulunan millet ve topluluklarý daha yakýndan tanýma fýrsatý oluþturduðunu müþahede ettim. Bu sebeple "Kardeþ Þehir" projesini baþlatan Baþkanlýðýmýza ve projenin oluþmasýnda ve uygulanmasýnda emeði geçen deðerli hocalarýmýza teþekkür ediyorum. Ayrýca Tokat'la Saraybosna'nýn kardeþ olmasýnýn çok isabetli olduðunu; her iki þehrin konumu, tarihi dokusu, yerleþim biçimi, bakýrcýlýk ve el sanatlarý gibi ortak özellikleriyle birbirine çok benzediðini gördüm. Ýlimizde * Tokat Ýl Müftüsü Abdurrahman KOÇAK* Saraybosna Müftüsü Hüseyin Smayiç'in Boþnakça Kur'an-ý Kerim Meali Takdimi Köþkü önünde yapýlan bir resmigeçit töreni bulunan tarihi Ali Paþa Camiinin bir benzerini, ayný isimle kardeþ þehrimizde görmekten de ayrýca mutlu oldum. Kardeþ þehrimiz Saraybosna; 800 bin civarýnda nüfusa sahip olan Bosna-Hersek'in baþkentidir. Þehir nüfusunun yaklaþýk % 90'ý Müslüman, geri kalaný Hýrvat ve Sýrplardan oluþmaktadýr. Þehir merkezinde 124 cami bulunmakta, bununla beraber kilise ve sinagoglarda görülmektedir. Üç büyük din mensubunun birlikte yaþamasý, mabetlerinin yan yana bulunmasý, bize Ýstanbul ve Kudüs'ü hatýrlattý. Bizlere mihmandarlýk yapan deðerli dostumuz Bego Bey'e, "Burasý da Avrupa'nýn Kudüs'ü olmuþ" demekten kendimi alamadým. Þehirde modern ve klasik yapýlanma hemen göze çarpmakta ve þehre yeni gelenlerin dikkatini çekmektedir. Tarihte yaþanan onca olumsuzluða raðmen; hala ayakta duran ec- 10

12 dat yadigârý cami ve medreseler, þehrin merkezinde kadranýndaki Osmanlýca rakamlarla zamaný ölçerken zamana direnen saat kulesi, berrak sulu sebilleri ve camilerde imam ve müezzinlerin giydikleri fes ve sarýklar, camide ibadet öncesi ve sonrasýnda yapýlan tesbihatýn, Anadolu'da yapýlanlara çok benzemesi bizleri duygulandýrdý. Özellikle 500 yýllýk Gazi Hüsrev Bey Camiinde Cuma namazýnda müezzinin, hutbe öncesi "Sahibül hayrat velhasenat ervahý içün... diye baþlayarak,..bu camiyi yaptýran Gazi Hüsrev Bey'in ruhu içün salavat-ý þerife getirenlerin ahir ve akýbetleri hayrola!..." demesi, Boþnakça konuþan kardeþlerimizin camide ecdadýmýzýn dilini ibadet dili gibi kullanmalarý, gözlerimizin yaþarmasýna sebep oldu. Kendimizi bir anda Tokat'ta, Amasya'da, Manisa'da gibi hissettik. Kardeþ þehrimiz Saraybosna'yý biz de Tokat'a çok benzettik. Kardeþ þehrimizdeki kardeþlerimizin sýcak ilgisi, sevgisi ve misafirperverliði ise, kelimelerle anlatýlamaz. Burada kýsaca ifade etmeye çalýþtýðým hususlar; Kardeþ þehrimizin, þehrimize benzediði noktalarýdýr. Bu güzelliklerinin yanýnda Saraybosna'yý biraz yorgun, biraz acýlý, biraz sakin ve daha çok Sýrp zulmüne karþý onurlu direniþ gösteren kahraman ve gazi bir þehir olarak gördük. Gaziantep'i, Kahramanmaraþ'ý düþündük. Savunma amaçlý kazdýklarý tüneli gezerken, Çanakkale mevzilerini gezmiþ gibi olduk. Tokat Müftüsü Abdurrahman Koçak'ýn Saraybosna Müftüsü Hüseyin Smayiç'e hediye takdimi Yorgunluðu savaþtan yeni çýkmasýndan, acýsý halkýn anlattýklarýndan ve binalarýn duvarlarýndaki mermi izlerinden anlaþýlýyordu. Binalarýnýn duvarlarýndaki mermi izleri gaziliðini, gazilerinin anlattýklarý da bu þehrin kahramanlýðýný haykýrýyordu. Þehrin muhtelif yerlerinde oluþturulan ve özellikle Bilge Kahraman Aliya Ýzzet BEGOVÝÇ'in anýt mezarýnýn bulunduðu Aliye Ýzzetbegoviç'in Kabri Baþýnda 11

13 Tarvnik'te Süleymaniye Camii þehitlik ve anýt mezarda nöbet tutan askerin duruþu, bakýþý ise çok þey anlatýyordu. Deðerli okuyucularým; Kardeþ þehrimizde ziyaret ettiðimiz her yetkilinin, baþta Vali Bey ve Belediye Baþkaný olmak üzere hepsinin, bizlere, ülkemize, milletimize olan ilgi ve muhabbetti her türlü takdirin üzerindeydi. Kardeþim Hüseyin SMAYÝÇ; "Biz Fatih'in torunlarýyýz ve biz Türk'üz. Zaten Sýrplar bizi Türk olduðumuz için öldürmek istediler ama baþaramadýlar" demiþti. Gittiðimiz bazý iþ yerlerinde gördüðümüz Fatih'in resimli fermanlarý da, bu sevgiyi doðrular nitelikteydi. Hatta Týrnova Beldesine baðlý bir köyü ziyaret ettiðimizde, köy halkýnýn yeni yapýlmýþ camilerinde toplandýklarýný, büyük bir ilgi ve sevgiyle köy halkýnýn yöresel bir hazýrlýk yaptýklarýný gördük. Bir Boþnak hanýmýnýn; "Bu topraklara Fatih'ten sonra ilk gelen siz oldunuz" demesi bizlere farklý duygular yaþattý. Müftü yardýmcýsý Bego SELÝ- MOVÝÇ'te; ülkemize olan ilgisini sevgisini anlatýrken "Arabistan ve Ýran bize, dini ihtiyaçlarýmýz için çok para vaadinde bulundular ama biz istemedik. Biz onlar gibi olmak istemiyoruz. Biz sizi takip ediyor, sizin gibi olmak istiyoruz" diyerek bizleri duygulandýrdý. Deðerli dostlarým, burada sözle anlatmaya çalýþtýðým bazý duygularýmýzý ve orada çektiðimiz fotoðraflarýn belli bir kýsmýný imkânlar ölçüsünde bu dergimizde sizlerle paylaþmak isterim. Resimleri izlediðinizde umarým bizim hissettiklerimizi sizlerde hissedeceksiniz. Sözlerimi tamamlarken resimlerle yetinmeyip, bizzat gezerek görmenizi 12

14 DOÐU TÜRKÝSTAN AÐLIYOR Ali KÜLEBÝ* Sincan Türkler'in Asya'nýn en doðusunda yaþadýklarý Çin'e baðlý bir bölge. Türklüðün tarihinde önemli kültür deðerlerini yaratan Sincan geçtiðimiz günlerde katliam olarak nitelendirilecek ciddi olaylara sahne oldu. Sincan Uygur Özerk Cumhuriyeti olarak Çin Halk Cumhuriyeti'nin isimlendirdiði bu bölgenin gerçekleþen hazin olaylara bakarak ne kadar özerk olduðu ise çok tartýþmalý bir husus. 1,5 milyon kilometrekarelik yüzölçümü ile Türkiye'nin iki misli bir alana sahip Doðu Türkistan'ýn bu özel ve özel olduðu kadar bizim için önemli bölgesinin baþþehri Urumçi'de Temmuz baþý baþlayan olaylarda resmi rakamlara göre 156, gayrý resmi rakamlara göre ise 800den çok Uygur soydaþýmýz hayatýný kaybetti. Yine bu resmi rakamlara göre 1000'den çok yaralý ve 1500'ün üzerinde tutuklanma da söz konusu. Olaylar Güney Çin'deki Guandong þehrinde bulunan bir oyuncak fabrikasýnda çalýþan göçmen Uygurlarýn Han Çinlileri tarafýndan saldýrýya uðramalarý sonucu yine resmi rakamlara göre iki, gayrý resmi rakamlara göre ise çok daha fazla Uygur Türk'ünün hayatýný kaybetmesi üzerine protesto amacýyla Urimçi'de yapýlan gösterilerle baþladý. Masumane bir protesto gösterisine baþlayan Uygurlarýn önce Çin güvenlik güçleri, sonra da yine bölgeye son 20 yýlda göç eden Han Çinlilerinin saldýrýsýna uðradýðý gelen haberler arasýnda. Bölgede, Doðu Türkistan'da yýllardýr süren bir gerginlik var. Çünkü zengin doðal kaynaklara ve verimli araziye sahip Sincan yýllardýr Çin Halk Cumhuriyeti tarafýndan Güney'den * ART Dýþ Politika Direktörü getirilen Han Çinlileri ile iskân edilmeye baþlanmýþ. Çin için çok önemli petrol, doðalgaz, kömür, uranyum ve altýn gibi kaynaklara sahip Sincan'da 1959 yýlýnda 40 milyon Uygur'un yaþadýðý biliniyor. Süreç içinde Çin Devleti'nin zorunlu doðum kontrolü ve Uygurlarý göçe zorlamasý gibi nüfus yapýsýný deðiþtirmeyi amaçlayan nedenlerle Uygur nüfusu bastýrýlmasaydý bugün Sincan'da 70 milyon Uygur Türk'ü yaþayacaktý. Hâlbuki bugün bölgede ancak 10 milyon Uygur Türk'ü kalmýþ. Uygurlar, Çin'de yaþadýðý resmen belirtilen 54 kadar etnik gruptan Çinlilerin asimile edemedikleri tek grup, Ne var ki bu agresif nüfus politikasý ve ithal edilen Han Çinlileri ile þu anda nüfusun ancak yüzde 45'i Uygur. Kalan nüfusun yüzde 40'ý Çinli haline gelmiþ. Yine bölgede yaþayanlarýn yüzde 7'si Kazak ve kalan yüzde 8 ise öteki çoðu Türk gruplarýna ait. Ancak Çinlilerin nüfusu giderek arttýrýlýyor. Yine büyük Uygur þehirlerinin yakýnlarýnda kurulan çiftliklerde yerleþtirilmiþ Çin Halk Cumhuriyeti Ordusu'nun asker sayýsý da hiç küçümsenecek miktarda deðil. Bunlarýn sayýsýnýn onbinlerce olduðu ifade ediliyor. Tarihsel süreç içinde kültür, sanat ve ekonomi gibi konularda ciddi zenginlikler yaratmýþ, devletler kurmuþ olan Uygur Türkleri bugün giderek kendi ülkelerinde azýnlýk olma tehlikesini yaþýyorlar. Yine her gün yaþadýklarý bir öteki olay da giderek ikinci sýnýf vatandaþ durumuna düþürülmeleri. Baský ve ayrýmcýlýk Uygurlar için giderek bir yaþam biçimi olmuþ. Birçok Uygur aydýný yýllar boyu Çin hapishanelerine kapatýlmýþ. Urumçi'den sonra protesto gösterilerinin baþladýðý Kaþgar da kültürümüz için en önemli Türk kentlerinden biri. Türk Sözlüðünün Divaný demek olan ilk Türk edebi eseri Divân-i Lûgat'it Türk 1077 yýlýnda Kaþgarlý Mahmut ta- 13

15 GELÝN GÝDEN KIZIMA! -Bir annenin kýzýna nasihati- Daha dün, dünyaya yeni gelmiþtin Acýktýkça ak sütümden emmiþtin Bir yaþýnda, anne, baba demiþtin Þimdi gider oldun ellere, kýzým Sonra kardeþine ablalýk ettin Sýkýþtýðým yerde, canýma yettin Çalýþayým diye gurbete gittin Bekledim, bakarak yollara, kýzým. Þimdi gidiyorsun, hiç geri gelme Gittiðin yerleri yabancý bilme Saygýsýzlýk etme, isyankâr olma Þükreyle düþtüðün hallere, kýzým Güzelliðe, bir sivilce yetiyor, Zenginlik, bir kývýlcýmla bitiyor, Güzel huya hiç bedel biçilmiyor Sakýn düþme kötü hallere, kýzým Zaman geçer, düþer saçýna aklar Sýrtýna binecek sayýsýz yükler, Azrail sonunda seni de yoklar Sitem etme sakýn yýllara, kýzým Remzi ZENGÝN rafýndan burada yazýlmýþ. Kaþgar, Doðu ve Batý Türkmenistan'ý baðlayan Ýpek Yolu üzerinde Türk Kültürü'nün muhteþem zenginliðinin kesiþme noktalarýndan. Ama Kaþgar da bu sözünü ettiðimiz baský ve yýldýrmadan ve Çin'in demografik deðiþim saðlama politikasýndan çok büyük ölçüde nasibini almýþ. Ýtalyan seyyah Marko Polo zamanýndan beri Kaþgar Pazarý, Uygur, Kazak, Özbek, Türkmen, Kýrgýz Türklerinin buluþtuðu, ticaret yapýp, kültür zenginliðini masal ve efsanelerle birbirlerine aktardýklarý gizemli bir kent. Müslüman Türk Milletinin asýrlardýr bir araya geldiði bu kentin özelliði, özellikleri Çinlilerin emperyalist politikalarý sonucu giderek kaybolmakta. Çünkü geleneksel Uygur evleri yýkýlarak yerine zorlamalý yeni mimari getirilirken, yine özellikle din konusunda da baskýlar artmakta. Bu konularý konuþmanýn ve eleþtirmenin bile hapisle sonuçlanabileceði bir ortam yaratýldýðý bizzat batýlý medya tarafýndan da dile getirilmekte. Uluslararasý Af Örgütü ve Ýnsan Haklarý Gözlem gruplarý da bunun böyle olduðunu dile getiriyorlar. Ýþin daha da ilginç yaný kültürlerini korumak ve demokratik bir düzende yaþamak isteyen Uygurlarýn terörist bile ilan edilmeleri. Bu husus da son zamanlarda Batý medyasýnýn dikkatini çekmiþ ve basýnda yer almýþ. Ne var ki bölgenin stratejik önemini deðerlendiren Çin burayý tez zamanda tamamen Çinlileþtirilmesi gereken bir toprak olarak hedeflemiþ. Bu nedenle de Sincan, adeta geçmiþte Amerikalý göçmenlerin servet uðruna istilaya özendirildiði Kaliforniya gibi bugün Çin Devletince Han Çinlilerinin akýn akýn yerleþmeye özendirildikleri yer haline getirilmiþ. Bu geliþmenin sonucunda görünen odur ki, bozulan ve giderek bozulacak demografik dengenin ve tahrip edilecek Uygur Kültürünün ortaya çýkaracaðý sosyal sancýlarýn güç kullanarak bastýrýlmasý ne ölçüde baþarýlý olur bilinmez ama þurasý gerçek ki soydaþýmýz Uygur Türklerinin içinde yaþadýklarý trajedi bu kadarla kalmayacak ve onlar süreç içinde daha çok zulme, baskýya uðrayacaklardýr. Çin ile ekonomik ve siyasi iliþkileri uðruna buna ses çýkarmayan çifte standartlarý bizce malum Batý ülkeleri ise gelecekte bu suskunluklarýnýn ve günahlarýnýn altýnda kalýp tarih önünde hesap vermeye mahkûmlardýr. SÝMÝTÇÝ Hani! Buzdan heykeldi sabahlar Beni býrakýp Cennet'e koþmuþtu Güneþ Avâzelerim ulaþýr mýydý? Pervazlarý karlý pencerelere Þu köþedeki Salepçi olmasa Bir koþu dolaþmalýyým sokaklarý Okul vaktine Yetiþirim belki ilk derse Öðretmen ziline Buzdan ayaðým kaymazsa Ve saçýlmazsa Sepetimdeki simitler yerlere Bekir YEÐNÝDEMÝR 14

16 AY'IN ÖTEKÝ YÜZÜ CASABLANCA-FAS Ýsmail KARAÇAM* Yani þimdi ben pasaportumu cebime koydum, vize almadan gidiyorum bu Fas'a. Ýnanamýyorum Beþ yýl önce gitmiþtim ilk defasýnda... Bugünkü gibi aklýmda her þey. O an yaþadýklarýmý anlatamam. Sonraki gidiþlerim hiçbir zaman ilk gidiþin lezzetinde olmuyor. Ýlk gidiþimin detaylarý ve lezzeti dimaðýmdan hiç çýkmýyor Casa'nýn Arabesk desem deðil. `Casa` tam bir Avrupalý þehir gibi görünüyor Ýnsanlarý da öyle. Ama yalnýzca ve sadece Casa'ya özgü bu. Casa ne Marakeþ'e benziyor ne de Fez'e. Otantik ve renkli görüntüler yok. Fransýzlar ve Yahudiler burayý sanki hiç terk etmeyeceklermiþ gibi kendileri için ölümsüz bir þehir oluþturmuþlar. Týpký Marsilya'ya benziyor Yani tipik bir Akdeniz limaný gibi. Onlardan geriye sadece býraktýklarý kalmýþ. Elimi uzatýyorum bu ülkenin Akdeniz sahillerindeki sularý içine, diðer elimi uzatýyorum Atlantik Okyanusu'na deðiyor... Bir elim Akdeniz'in sularýnda, bir elim Okyanus kenarýnda Kafam karýþýyor... Bu su Atlantik'in mi, Akdeniz'in mi? Tam Cebelitarýk "iki deryanýn sularýnýn birbirine karýþmadýðý" yerin arkasýndaki þehir bu Casablanka "Casa" yani Akdeniz'in tam bittiði yerde uçaktan * Adým Fuarcýlýk, Yayýncýlýk Kurucu Ortaðý Elektrokent-Perpa Dergisi ve Makine Dergisi Sorumlu Yazý iþleri Müdürü penceremin altýna doðru bakýyorum... Akdeniz'in sularý... Atlantik sahilinin mavi sularý ve beyaz köpüklerini göðe doðru yoðunlaþtýrýyor Aman Tanrým ne keyif! `Casa` yemyeþil dümdüz ovalar bekliyorum... Ayrý bir iklim parçasý... Þahsýna münhasýr Hiç uyur muyum ben bu þehirde Hiç uyku mu gelirmiþ? Gece kuþu gibiyim... Çýkýyoruz sokaklara arkadaþlarým ve ben Hiçbir turistin giremeyeceði, gitmeye cesaret edemediði sokaklara giriyoruz. Arkadaþlarýmýn ya bunlar Arap galiba dediðini duyuyorum. Ýçimden hadi ordan diyorum bunlar Fransýzca konuþan insanlar Fransýzca'yý konuþan mükemmel kýzlar, býçkýn delikanlýlar. Fransýz-Arap karýþýmý harika dilberler... Sahile doðru yürüyoruz pürtelâþ Tam da geldiðimiz yerin ismi, içimi ýsýtýyor: "Basmane" -Ýzmir deðil burasý Casablanka- sahil boyunca yürüyün. Calipso'ya gelin Bedevi-Arap- Fransýz karýþýmý, gözleri Tanrý'dan sürmeli ayrý bir "cins" hurimsi kýzlarý görüyorum. Ellerinde soðuk biralar. 40'ý, 50'si bir yerde harika þen þakrak þarký söyleyen kýzlar Bu Calipso var ya. Adamýn canýna can katar valla Ya da ruhunu Okyanusun kenarýnda býraktýrýr... Alimallah imansýz gönderir adamý ahirete... Burasýnýn Arap dünyasýnýn bir parçasý olmadýðýna kendimi nasýl inandýracaðým bilmiyorum... Gerçi artýk öyle bir iddiamda kalmýyor ya... Þu büyük okyanusun kenarýnda hani. Yemin ederim. Üzüleyim mi, sevineyim mi bilmiyorum. Siz ne dersiniz? 15

17 Calipso'ya dalýyoruz cümbür cemaat Ayrýntýlarla dolu bir mekân bu Calipso Bu ülkenin ayrý cins diye tabir ettiðim bir dilberi yerel kýyafetler içinde bana çay getiriyor Nane çayý O küçük elleriyle ikram ediyor Konuþmalarýnda bir nezaket, bir kibarlýk, bizlerin yani ortamýn yüksek elektriðini daðýtacak o küçük minicik parmaklarýyla nezaket timsali zümrüt bakýþlý dilber yumuþatýyor... Fincanýn kulpundan tutup bana uzattýðý çayý almak için elimi uzatýyorum Elim, eline deðiyor Ýçim ürperiyor. Çöl sýcaðý gibi yanýyor ellerine gayri ihtiyari deðen parmaklarým Ne demem lazým, ya da kendimi nasýl savunmam lazým... Yorumsuz... Yelkenler iniyor o an suya... Sahil Upuzun Hýrçýn, Okyanus dalgalarý gel-git'in etkisiyle kýyýlarý yýkýyor Ya ben Yanýyorum Ýnan Karagümrük küçük kalýr bu yangýnýma Yüreðim çýðlýk çýðlýða. Okyanus çýðlýk çýðlýða, sahildeki eðlence mekânlarýndan yükselen Maðrip müziði çýðlýk, çýðlýða. Çýðlýklar birbirini bastýrýyor. Offff, kâh okyanus bir-sýfýr önde, kâh mekânlardan yükselen okyanusu azdýran, parçalayan çýlgýn müzik her þeyden önde Ya ben, kaç sýfýr öndeyim bilmiyorum Of aman Tanrým neredeyim ben! Ýbadetin ve kabahatin ikisinin bir olduðu yer bu sahil Çöl tarafýna giderseniz eðlence, Akdeniz tarafýna giderseniz. II. Hasan Camii Ýnanýlmaz bir mekân 200 metre yüksekliðinde minaresiyle dev ve etkileyici bir yapý. Cami yeni yapýlmýþ Okyanus doldurularak inþa edilmiþ Dünyanýn 2. büyük camisi olan II. Hasan Camisi öyle görkemli ki Mekke'den sonraki Ýslam dünyasýnýn en büyük camisi 4'te 3'ü Atlantik okyanusunun üzerine inþa edilmiþ yýlýnda yapýmýna baþlanan cami, sekiz yýlda tamamlanmýþ. Caminin minaresi tam 210 metre yüksekliðinde. Ayný anda 80 bin kiþinin namaz kýlabildiði ve çok ince bir iþçiliðin ürünü olan Hasan 2 Camii'nin üzeri, açýlabilir konumda inþa edilmiþ. Ýki katlý cami Fas'ýn karakteristik özelliklerini ve Emevi etkilerini birlikte barýndýrýyor. Baþýnýzý hangi tarafa çevirirseniz saatlerce ayný noktaya bakar kalýrsýnýz Her noktasýnda binlerce iþçilik ve o kendine özgü simetri ve asimetriyi görürsünüz Sanki Sinan'a inat bir camii. Gýpta ediyoruz. Oysa yeni bir cami. Fransýz Mimar Michel Pinseau tarafýndan yapýlmýþ, her tarafý mermerle kaplý. Gizemli ve esrarengiz bir mekân. Tabiî ki baþrollerini Humphrey Bogart'ýn çevirdiði ünlü film "Casablanca"nýn çekildiði mekâný görmeden olur mu diyoruz. Ýnanmýyorum, oysa film Hollywood'da çekilmiþ. Faslýlar ise bir otelin barýný Casablanka filminin dekoru ve fotoðraflarýyla süslemiþler. Akýn, akýn turistler geliyor geziyorlar Yani para kazanýyorlar. Diðer tarafta da maymun terbiyecileri, yavru maymunlarla turistlerden para kazanmaya çalýþýyor, Ýstanbul'daki kapalý çarþýyý andýran uzun çarþýlar sizi bekliyor... Burada rengârenk yerel motiflerle süslenmiþ terlikler ve hediyelik eþyalar satýlýyor. Bir tarafta eþek arabalarý, diðer tarafta motosikletler Karmaþýk bir trafik. Ýp boyayanlar, size, bir kaç þey satmaya çalýþanlar... Yani tam bir cümbüþ... Ve aynacýlar. Aynacýlýk Fas'ta önemli bir meslek kolu. Çünkü kapaklý aynalar dünyaca ünlü. Hikâyeleri de oldukça ilginç. (Kapaklý aynalarýn üstünde dünyanýn en güzeli kim sorusu vardýr. Sorunun cevabý, kapaðýn ardýndadýr.) El-Ömer isimli bir sokaða giriyorum, bir insan seli. Yürümekte zorlanýyorsun Gözlemeler, kaktüs meyveleri. Öðreniyorum ki burasý Casa'nýn en tehlikeli sokaðýymýþ, kim takar Biz ne de olsa elhamdülillah Türk'üz yani Kendimizden bir þeyler aramaya baþlýyorum 300 yýllýk Osmanlý'dan kalan çarþýya doðru gidiyoruz "Medina Çarþýsý." Labirent gibi sokaklar, kuskus, baharat kokularý, cami desenli halýlar Okyanus taþlarý... Rengârenk Bize benziyorlar... Bir ülke ki burasý, bir yönü batýya dönük, bir yönü doðuya Boulevard d'anfa'dan hýzla yürüyoruz. Avenue de F.A.R.'a geliyorum. Sarý bir duvarla çevrilmiþ Eski Medine Mahallesi burasý. Daracýk sokaklarý, rengârenk ve sefil hayatlarýyla Avrupa'dan gelen zengin turistler. Durmadan fotoðraf makinemin düðmelerine basýyorum. Film derdim yok, þükür. Artýk bu dijital aletleri seviyorum. Hiç bitmiyor. Çek çekebildiðin kadar. Her þeyi resimle Sert bir ýþýkta içeri giriyoruz, döne döne korku tünelindeki gibi bir uçtan giriyor öbür uçlarýndan çýkýyoruz Ýnsanlarýn gözlerinin içine bakýyor buradaki insanlar Fakirler. 1930'lu yýllarda Fransýzlarca yapýlan Muhammed V Bulvarý'na giriyoruz. Burasýnýn ilk bakýþta zengin bir geçmiþinin olduðunu fark ediyorsunuz. Dönemini doldurmuþ süslemeleri ve dikliðini koruyan kocaman binalar ve anýtlar. Ýsimleri Arapçalaþtýrýlmýþ yani yarý Arapçalaþtýrýlmýþ binalar, sokaklar ve köþeler. Vallahi bu- 16

18 AVLUNLAR Tokat'tan dualarla çýktýk yola, Gök Dere'de verdik biraz mola, Bir ara uðradýk sessiz karakola, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Cýlgoru Deresi kývrýmlý yollar, Daðlardan inen incecik kollar, Hasretin yýllardýr baðrýmý zorlar, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Ýnsanlarý hastýr, topraðý verimli, Daðlarý diktir, yamaçlarý eðimli, Cümle canlarý tâ ezelden sevimli, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Gümüþtekin Gazi buradan geçmiþ, Taþýna topraðýna deðerler biçmiþ, Dualar etmiþ, nice eserler dikmiþ, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Ýlhanlý konmuþ, hüküm sürmüþ burada, Rahmete muhtaç, Bahadýr Han orada, Yâr Ahmet'le, Pîr Ahmet buluþur yuvada Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Selçuklu atamýz önem vermiþ buraya, Hanlar, kervansaraylar kurmuþ ovaya, Açýlýr eller Osmanlý çeþmende duaya, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. Geçse de asýrlar, daim baba ocaðýmsýn, Üstüne yok sevgisi, ana kucaðýmsýn, Gönlümün baðýnda, yâr bucaðýmsýn, Avlunlar topraðým, güzel yurdum. A. Turan ERDOÐAN ralarda ki Müslüman mahallelerinde salyangoz satýlýyor ve yeniyor da Hem de keyifle Fransýzlardan kalma olmalý. Gözlerim fal taþý gibi açýlýyor Sýcak kazanlara koyuyorlar salyangozlarý. Sanki mýsýr haþlýyorlar. Bir çýðlýktýr kopuyor kocaman kazanlarýn içinde. Sonra hýzlýca yaða batýrýyorlar. Midye yapar gibi salyangoz yemeði yapýyorlar, hem de þipþak. Fransýzlardan kalan bir gelenek olsa gerek Sayýsýz cafeler. Harika yemekler. Kýzlý, erkekli eðleniyor gençler. Fas'ýn diðer bölgelerine göre daha ve daha daha özgürler Boulevard Moulay Youssef üzerindeki "ikiz kuleler'e" de gitmeden hiç dönülür mü? Türkiye'ye Üst katlarý iþ merkezi, alt bölümlerde ise alýþveriþ merkezi. Falýnýza bakmak isteyen o harika gözlü dilberler, dertlerinize derman otlarý satan þifalý ot satýcýlarý, binbirgece masallarýnýn insanüstü kahramanlarýyla sizi korkutmak üzere kendini bilemiþ masal anlatýcýlarý, dövmeciler, cambazlar, rengârenk kukuletalý yerel Fas kýyafetli kadýnlar, erkekler Yahu kuzum bu Fas'lýlar sanki bin bir gece masalýnýn içinden mi fýrlamýþlar ne Þaþkýnlýðýnýzdan küçük dilinizi yutarsýnýz Aman, tanrým o ne biçim gözler, ellerinde bir desen albümü var, peçeyle yüzünü kapatsan, gözlerinin fýkýrdadýðýný görürsün Aman yarabbim. Aman, aman Kolunuza giriyor, sizi çiziyor, desen çiziyor Son sürat size bir þeyler anlatýyor. Akþam vaktinde seyyar lokantalar kuruluyor. Balýk, karides, salyangoz, köfte, sosis, kebap gibi birçok çeþit var. Seyyar tezgâhlardan gökyüzüne doðru bir duman yükseliyor. Gözlerimi kapatýyorum, yüzümde kocaman bir gülümseme ve mutluluk. Gözlerimi bir açýyorum, gökyüzüne bakýyorum "AY'ýn ÖTEKÝ YÜZÜNÜ" görüyorum. Oh TANRIM ne mutluyum ya Ne mutluyum Fas'tayým Aslýnda Kazablanka'dayým. Beyaz evler demekmiþ "Casa". Romalýlarýn dilinde... Beyaz evlerin þehri. Huzur kokuyor. Fas'ýn geleneksel nane çayýný yudumluyorum Casa'yý çook seviyorum. Etrafýmda portakal satýcýlarýnýn taze taze sýktýklarý portakal sularý ile ferahlýyorum. Yoksa yanýyorum Beni annem gibi kucaklýyor bu þehir, sarmalýyor Ya Saida. Ona ne demek lazým. O beni ayný bir þefkatle sarýyor bu sihirli gecelerin sabahlarýna kadar Özlemedim dersem yalan olur, seni. Atlas Daðlarý, Atlantik Okyanusu ve Ýsmail KARAÇAM Beni bu sevda daha bu þehre çoook getirecek çook. Þairin dediði gibi Ben bu þehirde hiiiç uyumuyorum. Çünkü ben bu þehirde "Sevda'nýn Oturduðu Sokak'ta Oturuyorum Geceler Hiç Bitmiyor ve Ben Hiç Uyumuyorum " Daha doðrusu hiç uyuyamýyorum Sizde öyle yapýn Ve Casablanca'ya gelin... Vize de yok... Ucuzda. Kendinize bir güzellik yapýn, hem tatil, hem eðlence ya da kültür diyorsanýz, ayýn öteki yüzünü görmek istiyorsanýz ya da Hasan Camii'ni görmek, okyanusa ayaklarýnýzý deðdirip, ferahlamak istiyorsanýz... Haydi Casablanca'ya... 17

19 KERKÜK HOYRATLARI ÜZERÝNE Sadun KÖPRÜLÜ* Halk edebiyatýnda hoyratlarýmýz özel bir þiir türü olarak, cinaslý birkaç anlam taþýmak üzere yalnýz Irak Türkleri tarafýndan yazýlýp söylenmektedir ve özel bir yeri vardýr Kerkük hoyratlarý günümüzde Doðu ve Güneydoðu Anadolu'da Erzincan, Kars, Adýyaman, Konya, Erzurum, Diyarbakýr, Elâzýð, Bayburt, Þanlýurfa, Azerbaycan Bakü'de söylenmektedir. Ýran Türkleri tarafýndan da bayatýlar diye adlandýrýlmaktadýr. Özellikle Horasan, Erdebil, Orumya, Türkmen Sahra, Tebriz'de ve Kerkük hoyratlarý bugün dünyanýn birçok yerlerinde yaygýn olarak bir uzun hava içinde þiirin bir türü sayýlmaktadýr. Tanýnan Kerkük hoyratlarýmýza Azerbaycan'da bayatý (Bayatýlar) Türkiye'nin Þanlýurfa, Diyarbakýr ve Elazýð, Erzurum, Erzincan, Van, Adana gibi illerinde (hoyrat) söylenir diðer Türk bölgelerinde ayaklý mani diye tanýþýr ve Orta Asya'da ise (harevat) adý siye geçmektedir. Ýster Türkiye'de ister dünyanýn neresinde olursa olsun hoyratlarýmýz, manilerimiz, türkülerimiz söylenen yerler, topraklar tüm baskýlara, korkulara karþý Türk kalacaklardýr, Bütün Türk dünyasýnýn bir olmasýna bir millet bir kültür bir edebiyatta sahip olmasýna raðmen hoyratlarýn asýl doðup geliþtikleri büyüdüðü, deðer, önem kazandýðý ülke, yer Irak Türkleri Kerkük Türkmenelidir. Kerkük'te yüksek ve dik bir sesle söylenen tanýnan hoyratlarýmýz Türkiye, Ýran Azerbaycan ve birçok Türk dünyasýnda tutularak öz be öz Kerkük Irak Türklerinin kimliði olarak hoyratlarýmýz deðiþik biçimlerde birçok Türk topraklarýnda yazýlarak söylenmektedir. Genellikle cinaslý kafiye olanlar ve Anadolu'nun çeþitli yörelerindeki cinaslý hoyrat Kerkük'ten alýnarak ve manilerimiz, kesik, Beþiri hoyratlar ma- * Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi kama dayanarak, ayaklý mani diye bilinen bir edebiyat türüdür. Mani, maya, mayan diye bilinen hoyratlarýmýzýn büyük bir benzerliði Elazýð, Þanlýurfa, Diyarbakýr, Tebriz, Bakû, Güney, Kuzey Azerbaycan'da görünmektedir, Türkmen oymaklarýndan, boylarýndan olan Þanlýurfa'da, Diyarbakýr, Azerbaycan, Tebriz, Horasan, Kars, Elazýð-Bingöl-Bitlis-Van, Erzincan, Erzurum, Adana, Kahramanmaraþ, Gaziantep'te kullanýlan Kerkük mani ve hoyratlarýmýz birçok yörelerde de deðiþik biçimlerde söylenmektedir.(irak Türkleri Kerkük) her bir bakýmdan hoyratýn doðuþu, kimliðidir menþeidir. Diyebiliriz ki hoyrat Kerkük'süz olmaz, Kerkük'te hoyratsýz olmaz. Kerkük'te halk arasýnda hoyrat söylenir bazý yörelerde ise, hoyrat, koyrat ve koryat deniliri. Türk oymaklarýndan olduklarýndan dolayý Þanlýurfa, Erzincan, Van, Diyarbakýr, Elazýð ve Erzurum'da bir çeþit ezgi ve halk türküleri diye Irak Türklerinin edebiyatýnda tanýnmaktadýr. Hoyrat, (kuruyad) sözünden geldiðini söylenmektedirler bir baþka görüþe göre Kerkük Þehri'nin bir semti olan Korya'dan gelmektedir. Hoyratlarýmýz çoðunluk yiðitlik, mertlik milli duygu veren, sevgi, sevgili, gurbet, keder, yas, umut, özlem, doða, nasihat, gibi konularý kapsar. Hoyratlarýn sözleri 4+3, 3+4, 5+2 veya 2+5 iç yapýlanmalý 7'li hece tarzý ölçüsünde yazýlmaktadýr. Dört diziden oluþmaktadýr, hoyratlarýn ilk dizisi eksik hecelidir. Ve birkaç anlamlý cinas olmalýdýr ve anlamlar ise farklý olmaktadýr, sözcüklerden seçilir. Dört dizili hoyratlarda birinci, ikinci ve dördüncü dizeler kafiyeli, üçüncü dizeler ise serbesttir. Genellikle cinaslý olmalýdýr, Cinaslý olmayan sözlerden oluþan hoyrat varsa da bunlar makbul sayýlmaz. ATATÜRK, ÝÇÝN YAZILMIÞ HOYRATLAR Irak Türkleri her zaman Türk büyüklerine Ulu önder Atatürk için saygý sevgileri iç duygu- 18

20 larý artarak, çok sayýda þiirler hoyratlar yazmýþlardýr Anonimleþmiþ olan bu hoyratlar dillerimizde her zaman canlanarak coþmaktadýr At Emdi Koyun sütün, At, emdi Musul'a Sahip Çýkan Atatürk tek, Atamdý Ata, Beni Gel bindir, ata, beni Türk milletim severim Öðretti Atam beni Ata siz Gelin binin, ata, siz Türkiye kurucusu Türkler, olmaz, Atasýz Oyar gözün Kim görmüþ o yar gözün Aslan gücünden düþse Karýnca oyar gözün Boðazlar Kasap Koyun, Boðazlar Tanrým yer daðýdanda Türk'e düþtü, Boðazlar Yarasýzlar Ýçimde yara sýzlar. Kerkük senin derdinden Anlamaz yarasýzlar Oyarým Bütün deðil o yarým. Türk'e yan bakanlarýn Gözlerini oyarým! Sürmeli Ceyran gözler sürmeli Satýlmýþ hainleri Kerkük'ümden sürmeli Sandýklarým Açýlsýn sandýklarým düþmandan kötü çýktý Dost diye sandýklarým! Yâd elinde Öt bülbül, yâd, elinde Bir diyar mezar olsun Kalmasýn, yâd elinde Yordu Kerkük Gam beni yordu Kerkük Babamdan kalma miras Dedemin yurdu Kerkük Cinassýz Hoyratlar Dörtlükler Ezizim üzüm gara, Baðýmda üzüm gara, Yâr yanýna giderim, Elim boþ, üzüm gara Eziziyim, ne sarý, Ne yarala, ne sarý, Gamdan bir ev tikmiþim, Derd kederdir hasarý Azizim arabadý Goy gelsin arabadý Dünenki cennet seher Bah bugün harabadý Bayatýlar(Maniler) Sürü biyana gelsin Yesin bi yana gelsin Deyin o vefasýza Dönsün bu yana gelsin Eyvaným hesir menim Üreyim esir menim Toyumu tez eyleyin Yarým telesir menim Palazda narýncý var Abý var narýncý var Hardasan ay nainsaf Dalýnca zarýncý var Sehere yol eyledim Kaðýzý bol eyledim Yuhusuz gecelerde Gözyaþým bol eyledim