Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi

Transkript

1 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi Emel YILMAZ *, Sultan ÖZKAN ** Bu araştırma; Nisan 2006 tarihlerinde Manisa da yapılan IV. Temel Sağlık Hizmetleri Sempozyumunda poster bildiri olarak sunulmuştur. ÖZET Amaç: Bu araştırma; bir ilçede çalışan hemşirelerin yaşam alışkanlıklarını, sağlık sorunlarını ve sağlık risklerinden korunma durumlarını değerlendirmek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmış ve uygulanmıştır. Gereç ve Yöntem: Araştırmanın evrenini, Bandırma Kapıdağ ve Mustafa Güven Karahan Devlet hastanelerinde çalışan 204 hemşireden veri formunu cevaplamayı kabul eden 163 hemşire oluşturmuştur (katılım hızı %80). Veriler 10 Ocak-10 Şubat 2006 tarihleri arasında araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu ile toplanmıştır. Verilerin analizi SPSS 11.0 bilgisayar istatistik paket programında değerlendirilmiş ve verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ve ki kare analizi kullanılmıştır. Bulgular: Araştırmaya katılan hemşirelerin %47.9 u 34 yaş ve üzerinde (yaş ortalaması: 34.51±6.71 yıl), %62.6 sı normal kilodadır (Beden Kitle İndeksi ortalaması: 24.75±7.90 kg/m 2 ). Hemşirelerin % 77.3 ünün işinden memnun olduğu, %4.3 ünün düzenli fiziksel egzersiz, %25.2 sinin sağlıklı diyet yaptığı, % 53.4 ünün sigara içmediği saptanmıştır. En sık belirtilen sağlık sorunları; %39.9 bel ağrısı, % 33.1 boyun ağrısı, % 30.1 inde sırt ve mide ağrısıdır. Hemşirelerin stres belirtilerine bakıldığında, ilk üç sırayı baş ağrısı (%55.8), moral bozukluğu (%55.8) ve çabuk sinirlenme (%47.2) almıştır. Çalışma birimi ile fiziksel hastalıklar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (p>0.05). Araştırma grubunun %66 sının hepatit B aşılı olduğu ve % 49.1 sinin hastanede şiddete maruz kaldığı saptanmıştır. Sonuç ve Öneriler: Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; hemşireler çalıştıkları kurumlarda çeşitli sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu sorunların azaltılması için; hemşirelere mesleki riskler ve vücut mekanikleri konusunda hizmet içi eğitim seminerleri verilmesi ve öğrendikleri bilgileri davranışa dönüştürülmesinde yardımcı olunması önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, sağlık sorunları, yaşam alışkanlıkları * Yrd. Doç.Dr., Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu ** Öğr.Gör., Balıkesir Üniversitesi Bandırma Sağlık Yüksekokulu

2 82 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) The Evaluation of Health Problems and Life Habits of Nurses Who Works In A District ABSTRACT Aim: This descriptive research was planned and applied for the purpose of defining life habits, health problems and conditions of protection from health risks of nurses who work in district. Material and method: The universe of the study consisted of 163 nurses in Bandırma Kapıdağ and Mustafa Güven Karahan State Hospitals. Data were collected using data forms which prepared by researchers between January 10 and February 10, The analysis of the data was obtained by using descriptive statistical and chi squared test in SPSS Results: 47.9% of nurses who participated in the study were at 34 age and over (mean age: 34.51±6.71 year), 62.6% were normal weight (mean body mass index: 24.75±7.90 kg/m 2 ). The analysis results have determined that 77.3% of the nurses were pleased with their jobs, 4.3% were done regular physical exercises, 25.2 % were applied healthy diet and 53.4 % were not smoking. The most frequent health problems were reported as low back pain (39.9%), neck pain (33.1%) and upper back pain and stomach pain (30.1 %). When symptoms of stress for nurses were examined, headache (55.8%), emotional disorders (55.8%) quickly angry (47.2%) were taken sequence. It wasn t founded that a positive relationship between physical health problems and working unit (p>0.05). Of the participants 66% were immunized against Hepatitis B and 49.1% were exposed violence at hospital. Conclusion: As the result of this study, nurses have been exposed with various health problems at their institutions. To reduce these problems, education seminars which related to body mechanics and occupational risks could be given to nurses and their knowledge which they learned could be applied in their practice were recommended. Key Words: Nursing, health problems, life habits GİRİŞ Hemşirelik, çalışma ortamından kaynaklanan pek çok olumsuz faktörün etkisiyle yoğun iş yüküne sahip stresli bir meslek olarak nitelenmektedir. Çalışma yaşamı bireye, toplum içinde belli bir rol, statü ve ekonomik bir güç sağlamaktadır. Fakat bireye sağladığı bu olanakların yanı sıra fizyolojik ve psikososyal yönden bazı olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü hemşirelerin çalışma ortamına ait başlıca stresörleri; denetçi ve yöneticilerle yaşanan çatışmalar, rol çatışması ve belirsizliği, aşırı iş yükü, hastaların sorunları nedeniyle yaşanan duygusal stres, yoğun bakıma gereksinimi olan ve ölmekte olan hastalarla çalışma, hastalarla

3 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve yaşanan çatışmalar ve vardiya ile çalışma olarak tanımlamaktadır (Demir, 2005). Günümüzde insanların günlük yaşamlarının yaklaşık üçte birini geçirdikleri işyerleri sağlığı etkileyici çeşitli faktörlerle doludur (Güner ve Demir, 2003). Sağlık hizmetlerinin bel kemiğini oluşturan hemşirelik mesleği üyeleri çalışma koşullarındaki farklılıklar nedeni ile daha yoğun baskılar altında kalmakta ve iş ortamında büyük ölçüde stres yaşamaktadırlar. Bunun yanı sıra hemşirelik mesleğinin bir kadın mesleği olması, stresin boyutunu geliştirmekte ve iş yaşamından gelen zorluluklara ev yaşamından kadın ve anne rolünün getirdiği sorunlar ile toplumsal baskılar da eklenmektedir (Arcak ve Kasımoğlu, 2006). İş ortamındaki olumsuz koşullar sonucunda; stres ve anksiyete gibi psikolojik durumlar, kas iskelet sistemi bozukları ve çalışılan ortama bağlı olarak kan yoluyla bulaşan çeşitli hastalıklar ortaya çıkmaktadır (Demir, 2005; Yeşildal, 2005; Dıraçoğlu, 2006). Çalışma ortamına özgü etkene maruz kalma sonucu meydana gelen bu hastalıklara meslek hastalığı adı verilmektedir (Çalışkan ve Akdur, 2001). Hemşirelerde kas iskelet sistemi bozuklukları yaygın olarak görülmektedir (Smith ve ark., 2004; Ihlebæk ve Eriksen, 2003). Bel ağrısı bedensel aktivite ile çalışanlarda oldukça sık görülen, üretimi olumsuz etkileyen ve önemli sosyoekonomik kayıplara yol açan bir sağlık sorunudur (Özcan ve ark., 2001). İşe bağlı kas iskelet sitemi rahatsızlıklarının en sık görüldüğü 9 iş kolundan 7. sırada hemşirelik yer almaktadır. Kas iskelet sistemi ağrılarının ortaya çıkmasında sıklıkla iş ile ilgili risk faktörleri; yoğun ve ağır fiziksel çalışma, sık öne eğilme, itme ve çekme hareketleri, statik iş pozisyonları, ağırlık kaldırma, tekrarlamalı hareketler ve vibrasyondur (Dıraçoğlu, 2006). Literatürde hemşirelerin en fazla bel ve alt ekstremite ağrıları gibi kas iskelet sistemi ağrılarından şikayet ettiklerini bildirilmiştir (Dindar ve ark., 2001). Çin de 214 hemşire ile yapılan bir çalışmada hemşirelerde kas iskelet sistemi hastalıklarının prevalansı % 70 olarak bulunmuştur. Bu ağrıların % 56.7 si bel, % 42.8 i boyun, % 38.9 u omuz ve % 38.9 u sırt bölgesinde ortaya çıkmıştır (Smith ve ark., 2004). Tezel in çalışmasında ise hemşirelerin % 69 unun bel, % 54 ünün boyun ve % 46 sının omuz ağrısından şikayetçi oldukları saptanmıştır (Tezel, 2005). Literatürde vardiya usulü çalışan hemşirelerde uyku ve gastrointestinal problemler, kardiyovasküler hastalıklar, yeme ve metabolik aktivitelerde değişikliğin daha yaygın olduğu bildirilmiştir (Portela ve ark., 2004;

4 84 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) Sveinsdottir, 2006; Persson ve Martensson, 2006). İsrail de vardiyalı çalışan 131 hemşire ile yapılan çalışmada; hemşirelerin % 39.7 si iş ile ilgili stres yaşadıklarını, % 3.1 i haftada bir veya daha fazla hipnotik ya da anksiyolitik ilaç, %19.1 i antiasit aldıklarını belirtmişlerdir (Sveinsdottir, 2006). Hemşirelerin iş yerlerinde maruz kaldığı diğer önemli bir sorun da şiddettir. Şiddet, doğuştan veya sonradan kazanılan saldırganlık içgüdüsü olarak bilinir (Aslan ve ark., 2005). Dünya Sağlık Örgütü ne göre şiddet Kişinin kendisine yada başka birisine, bir gruba yada topluma karşı fiziksel gücünü istemli olarak kullanması yada tehdit etmesi ve bunun sonucunda yaralanma, ölüm, psikolojik zarar görme, gelişiminin olumsuz etkilenmesi yada tükenme durumunun ortaya çıkabilmesidir (Yeşildal, 2005). Alçelik ve ark., 2005 çalışmalarında; ABD de yapılan bir araştırmada sağlık çalışanlarının şiddete uğrama riskinin diğer hizmet sektöründe çalışanlara göre 16 kat fazla olduğunu belirtmişlerdir (Alçelik ve ark., 2005). Yeşildal (2005) ise Finlandiya da yapılan bir araştırmada şiddete maruz kalma sıralamasında psikiyatri hemşirelerinin birinci, hapishane gardiyanlarının ikinci, polis memurlarının üçüncü, (500/1000 maruz kişi), doktorların dördüncü, (234/1000 maruz kişi) ve hemşirelerin beşinci sırayı (229/1000 maruz kişi) aldığını bildirmiştir (Yeşildal, 2005). Aslan ve ark., 2005, çalışmalarında; Amerikan Hemşireler Birliği tarafından yapılan bir araştırmada, araştırmaya katılan hemşirelerin % 17'sinin bir önceki yıl fiziksel şiddete maruz kaldığı ve yarısından fazlasının da (% 57) tehdit edildiği veya sözel suistimale uğradığını bildirmişlerdir (Aslan ve ark., 2005). Kuveyt'te yapılan başka bir çalışmada, hemşirelerin % 48'inin son 6 ay içinde sözel şiddete, % 7'sinin ise fiziksel şiddete uğradığı saptanmıştır (Adib ve ark., 2002). Hastalara ve yaralılara yardım etmeye çalışan sağlık personelinin çalışma ortamında şiddet ve saldırıya maruz kalması, şaşırtıcı ve kabul edilemez bir durum olarak görülmektedir (Aslan ve ark., 2005). Çalışma yaşamının bireyi, bireyin de çalışma yaşamını etkilediği bir gerçektir (Arcak ve Kasımoğlu, 2006). Sağlığı koruma ve geliştirme ile ilgili önemli görev ve sorumlulukları olan hemşireler, hastalara daha yararlı olabilmek için öncelikle kendi sağlıklarını korumak ve geliştirmek zorundadırlar (Güner ve Demir, 2003). Bu araştırma; bir ilçede çalışan hemşirelerin yaşam alışkanlıklarını, sağlık sorunlarını ve sağlık risklerinden korunma durumlarını değerlendirmek amacıyla planlanmış ve yapılmıştır.

5 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve GEREÇ VE YÖNTEM Tanımlayıcı tipteki bu araştırmanın evrenini Bandırma Kapıdağ ve Mustafa Güven Karahan Devlet hastanelerinde çalışan 204 hemşire oluşturmuştur. Çalışmada herhangi bir örneklem seçim yöntemi kullanılmadan evrenin tamamına ulaşılması hedeflenmiş, ancak araştırmaya katılmayı kabul etmeme, araştırmanın yapıldığı tarihlerde izinli yada raporlu olma vb. nedenlerle 163 hemşireye ulaşılabilmiştir (katılım hızı % 80). Araştırmanın verileri 10 Ocak- 10 Şubat 2006 tarihleri arasında araştırmacılar tarafından hazırlanan anket formu aracılığıyla toplanmıştır. Anket formu toplam 52 soruyu içeren dört bölümden oluşmuştur. İlk bölümde; hemşirelerin sosyodemografik özelliklerini içeren bilgi formu (15 soru), ikinci bölümde yaşam alışkanlıkları ile ilgili sorular (11 soru) yer almaktadır. Üçüncü bölümde hemşirelerin fiziksel sağlık sorunları ve stres belirtilerini içeren sorular (16 soru) ve son bölümde sağlık risklerinden korunma durumları ile ilgili sorular (10 soru) bulunmaktadır. Araştırmanın yürütülmesi için belirtilen kurumlardan yazılı izin ve çalışmaya katılan hemşirelerden araştırmanın amacı anlatıldıktan sonra onam alınmıştır. Anket formları hemşirelere mesai saatleri içerisinde dağıtılmış ve doldurmaları istenmiştir. Daha sonra doldurulan formlar araştırmacılar tarafından toplanmıştır. Anketin cevaplaması ortalama 15 dakika sürmüştür. Elde edilen veriler, SPSS 11.0 bilgisayar istatistik paket programında değerlendirilmiş ve verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler ve ki-kare analizi kullanılmıştır (Akgül, 2003).

6 86 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) BULGULAR Tablo 1. Hemşirelerin Sosyodemografik Özellikleri Sosyodemografik Özellikler Sayı % Yaş 33 ve altı ve üzeri BKİ (Beden Kitle İndeksi) Normal (24.9 ve ) Şişman (25 ve üzeri) Medeni Durum Evli Bekar Dul/boşanmış/ayrı yaşıyor Eğitim Durumu SML Önlisans Lisans ve üzeri Aile Tipi Çekirdek aile Geniş aile Çalışma birimi Acil/Yoğun bakım/ameliyathane Servis Çalışma süresi 10 yıl ve daha az yıl ve üzeri Haftalık Çalışma süresi 50 saat ve saat ve Çalışma biçimi Sürekli gündüz Gündüz + nöbet/ vardiya Çocuk Sayısı Çocuğu yok Çocuğu var Gelir durumu Gelir giderden Gelir gidere eşit veya Toplam

7 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Araştırmaya katılan hemşirelerin %52.1 i 33 yaş ve altında (yaş ortalaması 34.51± 6.71 yıl), %62.6 sı normal kilolu (beden kitle indeksi (BKİ) ortalaması 24.75±7.90 kg/m 2 ), %82.8 i evli ve %68.1 i önlisans mezunudur. Grubun %94.5 i çekirdek ailede yaşamakta, %81.0 ı çocuk sahibi ve %31.3 ünün geliri giderinden düşük bulunmuştur. Hemşirelerin %66.9 u acil servis, yoğun bakım ve ameliyathanede, %68.7 si 11 yıl ve üzeri süredir %87.1 i gündüz+nöbet/vardiya usulü ve %51.5 i haftada 51 saat ve üzerinde çalışmaktadır (Tablo 1). Tablo 2. Hemşirelerin Yaşam Alışkanlıklarının Dağılımı Yaşam Alışkanlıkları Sayı % Sigara içme İçmeyen İçen Alkol kullanma Kullanan Kullanmayan Sağlıklı Diyet yapma Evet Hayır Yeme alışkanlığı Düzenli Öğün atlayan Fiziksel egzersiz yapma Düzenli yapan Düzensiz yapan Hiç yapmayan Günlük uyku süresi 5-7 saat saat Uyku düzeni Düzenli Düzensiz Diş Fırçalama Evet günde 1-2 kez Evet günde 3-5 kez Ara sıra 9 5.5

8 88 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) Tablo 2. (Devamı) Yaşam Alışkanlıkları Sayı % İş memnuniyeti Memnun Memnun değil Şiddete maruz kalma Evet Hayır Toplam Araştırma grubunun yaşam alışkanlıkları incelendiğinde; %46.6 sının halen sigara içtiği, %92.6 sının alkol kullanmadığı %25.2 sinin beyaz et, sebze ve meyve ağırlıklı sağlıklı diyet yaptığı, %72.4 ünün düzenli yeme alışkanlığı olduğu, %4.3 ünün düzenli fiziksel egzersiz yaptığı saptanmıştır. Hemşirelerin %76.1 i günde 5-7 saat uyuduğunu, %50.3 ü düzensiz uyuduğunu, %88.3 ü günde 1-2 kez diş fırçaladığını, %77.3 ü işinden memnun olduğunu ve %49.1 i çalışma süreleri boyunca en az bir kere şiddete maruz kaldığını ifade etmişlerdir (Tablo 2). Grafik I. Hemşirelerin Sağlık Sorunlarının Dağılımı (n=163) % 20,9 % 39,9 % 30,1 % 30,1 % % 17,8 % 33,1 % 17,8 % 12,3 % 10,4 Kronik hastalık* Bel ağrısı Sırt ağrısı Mide ağrısı Omuz ağrısı Boyun ağrısı Kol ağrısı Varis Hemoroid * Kalp hast., migren, diyabet, astım, tiroid hast.

9 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Araştırma grubunun sağlık sorunlarının dağılımı incelendiğinde; %20.9 unda kronik bir hastalık, %39.9 unda bel ağrısı, %30.1 inde sırt ve mide ağrısı, %17.8 inde omuz ağrısı, %33.1 inde boyun ağrısı, %10.4 ünde kol ağrısı, %17.8 inde varis ve %12.3 ünde hemoroid olduğu belirlenmiştir (Grafik I). Grafik II. Hemşirelerin Stres Belirtilerinin Dağılımı (n=163) % 55,8 % 34,4 % 32,5 % 47,2 %27 % 55,8 Baş ağrısı Uyku bozukluğu Konsantrasyonda güçlük Çabuk sinirlenme 20 %11,7 Mide krampı 10 0 % İş doyumsuzluğu Moral bozukluğu Hemşirelerin stres belirtilerinin dağılımı incelendiğinde; ilk üç sırayı baş ağrısı (%55.8), moral bozukluğu (%55.8) ve çabuk sinirlenmenin (%47.2) aldığı saptanmıştır (Grafik II).

10 90 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) Tablo 3. Hemşirelerin Sağlık Risklerinden Korunma Durumlarının Dağılımı (n=163) Sağlık Risklerinden Korunma Durumları Sayı % Hastane enf. korunma yöntemlerini uygulama Evet Hayır Bazen Hepatit B aşısı yaptırma Evet Hayır PPD testi yaptırma Evet Hayır Eldiven kullanma Evet Hayır Bazen Tetanoz aşısı yaptırma Evet Hayır Akciğer grafisi çektirme Evet Hayır Toplam Araştırmaya katılan hemşirelerin %46.6 sının hastane enfeksiyonlarından korunma yöntemlerini uyguladığı, %47.9 unun kan ile temas gereken işlerde düzenli eldiven kullandığı, %66 sının hepatit aşısı yaptırdığı, %64.4 ünün son 5 yıl içinde tetanos aşısı yaptırdığı, %49.7 sinin son bir yıl içinde PPD testi yaptırdığı ve %69.3 ünün akciğer grafisi çektirdiği belirlenmiştir (Tablo 3).

11 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Tablo 4. Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Sağlık Riskleri ile Bağımsız Değişkenlerin İlişkisi (n=163) Değişkenler Yaş 33 ve altı 34 ve üzeri Yaş 33 ve altı 34 ve üzeri Çalış. süresi 10 yıl ve 11 yıl ve Gelir durumu Gelir giderden az Gelir gidere eşit veya Çalış. birimi Acil/YB/Amel iyathane Servis Çalış. biçimi Sürekli gündüz gündüz+nöbet / vardiya Yaş 33 ve altı 34 ve üzeri Çalış. süresi 10 yıl ve 11 yıl ve Baş ağrısı İstatist. Konsantrasyonda güçlük Evet Hayır Analiz* Evet Hayır n % n % n % n % Çabuk sinirlenme Bel ağrısı Bel ağrısı Baş ağrısı Kronik hastalık Tetanos aşısı * ki-kare testi kullanılmıştır Tetanos aşısı χ 2 =4.272 P=0.039 χ 2 =6.073 p=0.014 χ 2 =4.780 p=0.029 χ 2 =8.932 p=0.003 χ 2 =4.244 p=0.039 χ 2 =7.066 p=0.017 χ 2 = p=0.000 χ 2 = p= İş doyumsuzluğu Konsantrasyonda güçlük Uyku bozukluğu Akciğer grafisi 1 49 Akciğer grafisi İstatist. Analiz* χ 2 =6.073 p=0.014 χ 2 =6.190 P=0.013 χ 2 =5.355 p=0.021 χ 2 = p=0.001 χ 2 =7.612 p=0.006 χ 2 =7.264 p=0.007

12 92 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) Hemşirelerin karşılaştıkları sağlık sorunlarıyla bağımsız değişkenler arasındaki ilişki incelendiğinde; yaş ile fiziksel sağlık sorunları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmazken (p>0.05), yaş ile stres belirtilerinden baş ağrısı, konsantrasyonda güçlük, çabuk sinirlenme ve iş doyumsuzluğu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). 33 yaş ve altında olan hemşirelerin bu şikayetleri daha fazla yaşadıkları belirlenmiştir. Çalışma süresi ile bel ağrısı ve konsantrasyonda güçlük arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). 11 yıl ve süredir çalışanlarda bel ağrısı, 10 yıl ve süredir çalışanlarda konsantrasyonda güçlük daha fazla görülmüştür. Gelir durumu ile bel ağrısı ve uyku bozukluğu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmıştır (p<0.05). Geliri giderinden az olan hemşirelerde bel ağrısı ve uyku bozukluğu daha fazla ortaya çıkmıştır. Acil servis, ameliyathane ve yoğun bakım gibi kapalı ortamda çalışanlarda baş ağrısı daha fazla saptanmıştır (p<0.05). Kronik hastalıklar ile çalışma biçimi arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p<0.05). Kronik hastalıklar sürekli gündüz çalışan hemşirelerde %42.9, vardiyalı çalışanlarda %17.6 oranında belirlenmiştir. Hemşirelerin sağlık riskleri ile bağımsız değişkenler arasındaki ilişki incelendiğinde; tetanos aşısı yaptırma durumu ile yaş ve çalışma süresi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Tetanos aşısını 33 yaş ve altında olan ve 10 yıl ve süredir çalışanlar daha fazla yaptırmıştır. Son bir yıl içinde akciğer grafisi çektirme durumu ile yaş ve çalışma biçimi arasında istatistiksel olarak fark bulunmuştur (p>0.05). Akciğer grafisini sürekli gündüz çalışan hemşireler %95.2, 34 yaş ve üzerindeki hemşireler %79.5 oranında çektirmişlerdir (Tablo 4). TARTIŞMA Sigaranın insan sağlığına ve toplum üzerine olan sosyal ve ekonomik etkileri iyi bilinmektedir. Sigara alışkanlığının yaygınlığı açısından özel bir önemi olan sağlık personelinde sigara içme oranı yerel çalışmalarda genel topluma yakın hatta daha yüksek bulunmuştur. Sağlık personelinde sigara içme oranının ortalama %33-55 arasında olduğu değişik çalışmalarda belirtilmiştir (Temel ve ark., 2004). Temel ve ark. çalışmalarında; sağlık personelinde sigara içme oranını %50 olarak belirlemişlerdir. Aynı çalışmada; Sezer ve ark.nın Elazığ da 656 hemşire ve ebe ile yapılan çalışmada sigara içme oranını %50.7, Dilbaz ve Apaydın ın ise hemşirelerde bu oranı %58.8 olarak bulduklarını bildirmişlerdir (Temel ve ark., 2004). Hemşirelerle yapılan diğer bir çalışmada sigara içme oranı %36.8 olarak saptamıştır (Alçelik ve ark., 2005).

13 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Ameliyathane hemşirelerinde yapılan çalışmada ise sigara içme oranı %37.5 olarak bildirilmiştir (Güner ve Demir, 2003). Çalışmamızda hemşirelerin %46.6 sının sigara içtiği saptanmıştır (Tablo 2). Araştırmadan elde edilen bulgu literatür bilgilerine paraleledir. Mesleki doyum her iş alanı için geçerlidir. Sağlık alanında hastane personelinin büyük bir bölümünü oluşturan ve günün 24 saati çalışan hemşirelerde iş doyumunun önemi her gün artmaktadır. Diyarbakır da 320 hemşire ile yapılan araştırmada, hemşirelerin %63 ünün mesleklerini severek yaptıkları belirtilmiştir (Arcak ve Kasımoğlu, 2006). Bu çalışmada hemşirelerin %77.3 ü işlerinden memnun olduklarını ifade etmişlerdir (Tablo 2). Araştırmadan elde edilen sonuç literatür bilgisinden yüksek bulunmuştur. Bu sonuç sevindiricidir. Aslan ve ark. çalışmalarında; İngiltere'deki resmi kaynaklara göre, hemşirelerin ve halkla iletişimde olan sağlık personelinin, şiddete uğrama açısından diğer çalışanlardan dört kez daha fazla risk altında olduğunu, aynı çalışmada Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yedi eyalette, 1998 yılında 586 hemşire ile yapılan bir araştırmada hemşirelerin üçte birinden daha fazlasının, önceki yıl çalışma ortamlarında şiddete uğradığı ve bunların çoğunun hastalar tarafından uygulandığını bildirmişlerdir (Aslan ve ark., 2005). Kuveyt'te yapılan başka bir araştırmada, hemşirelerin %48'inin son 6 ay içinde sözel şiddete, %7'sinin ise fiziksel şiddete uğradığı tespit edilmiştir (Adib ve ark., 2002). Alçelik ve ark.nın yaptıkları çalışmada hemşirelerin %60.3 ünün şiddete maruz kaldığını, bunların da %92.2 sinin sözel şiddet olduğunu, şiddetin en sık yataklı serviste (%55.3) ve en fazla hasta yakınları (%52.8) tarafından uygulandığını belirtmişlerdir (Alçelik ve ark., 2005). Bu çalışmada hemşirelerin %49.1 i şiddete maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir (Tablo 2). Hemşirelerin %46 6 sı sözel, %1.2 si fiziksel şiddete uğradıklarını ve bu şiddetin %40 ının hasta yakınları tarafından uygulandığını bildirmişlerdir. Araştırma bulguları literatür bilgileri ile uygunluk göstermektedir. Bu çalışmada hemşirelerin %46.6 sının hastane enfeksiyonlarından korunma yöntemlerini uyguladığı, %47 sinin yaptıkları hemşirelik uygulamalarında eldiven kullandığı, %66 sının hepatit B aşısı yaptırdığı saptanmıştır (Tablo 3). Arcak ve Kasımoğlu yaptıkları çalışmada hemşirelerin çoğunun hastane enfeksiyonlarına karşı önlem almadıklarını belirtmişlerdir (Arcak ve Kasımoğlu, 2006). Türk ve ark. çalışmalarında; Kırşehir Devlet Hastanesi'nde çalışan hemşirelerin %68'inin, İzmir Yenişehir SSK Hastanesi'nde çalışan hemşirelerin %52.78'inin eldiven giydiklerinin

14 94 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) saptandığını bildirmişlerdir. Kendi çalışmalarında ise; laboratuar çalışanlarında hepatit B profilaksisini eğitim alan ve almayan her iki grupta sırasıyla %88 ve %93, eldiven kullanma durumunu %22-26 arasında değiştiğini belirlemişlerdir (Türk ve ark., 2002). Süleyman Demirel Üniversite Hastanesi'nde çalışan sağlık personelinin ise %52.4 ünün hasta ile ilgili işlem yaparken eldiven giydiği ve %48 inin düzenli olarak hepatit aşısı yaptırdığı saptanmıştır (Kişioğlu ve ark., 2002). Bu araştırmada eldiven kullanma durumu literatürdeki diğer çalışmalara göre düşük (%47.6) olmasının hastanedeki sarf malzemesi eksikliği ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Hepatit B aşısı yaptırma durumu ise literatür bulgularına benzer bulunmuştur. Bu araştırmada hemşirelerin son bir yıl içinde tüberküloz kontrolü için önerilen PPD testi yaptırma durumu %64.4 ve akciğer grafisi çektirme durumu %69.3 olarak saptanmıştır. Alçelik ve ark. çalışmalarında hemşirelerin %72.7 sinin tüberküloz kontrolü için son bir yılda PPD testi yaptırdığı, %75.6 sının son bir yılda akciğer grafisi çektirdiğini saptamışlardır (Alçelik ve ark., 2005). Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar literatür bulgularına benzer bulunmuştur. Hemşirelerde PPD yaptırma ve akciğer grafisi çektirme durumunun yüksek olmasının nedeni olarak, araştırma verilerinin üst solunum yolu enfeksiyonlarının (ÜSYE) yaygın görüldüğü kış mevsiminde toplanması ve hemşirelerin kontrol amacıyla bu tetkikleri yaptırdığı düşünülmüştür. Karadağ ve Yıldırım çalışmalarında, hemşirelerin %68.6 sında bel ağrısı olduğunu saptamışlardır (Karadağ ve Yıldırım, 2004). Başka bir çalışmada, hemşirelerin en fazla bel ve alt ekstremite ağrıları gibi kas iskelet sistemi ağrılarından şikayet ettikleri bildirilmiştir (Dindar ve ark., 2001). Tezel in çalışmasında hemşirelerin bel (%69), boyun (%54) ve omuz (%46) ağrısından şikayetçi oldukları saptanmıştır (Tezel, 2005). Dıraçoğlu nun çalışmasında ise, hemşireler en fazla bel (%41) ve boyun (%28) bölgesinde ağrı olduğunu ifade etmişlerdir (Dıraçoğlu, 2005). Japonya da hemşirelik öğrencileri ile yapılan çalışmada da benzer sonuçlar bulunmuştur (Smith ve ark., 2003). Çin de 214 hemşire ile yapılan diğer bir araştırmada ise hemşirelerde kas iskelet sistemi hastalıklarının prevalansı %70 olarak saptanmıştır. Bunların %56.7 si bel, %42.8 i boyun, %38.9 u omuz ve %38.9 u sırt bölgesinde ortaya çıkmıştır (Smith ve ark., 2004). Hong Kong da yapılan başka bir çalışmada da hemşirelerde bel ve alt ekstremite ağrılarının daha fazla olduğu bildirilmiştir (Yeung ve ark., 2004). Bu çalışmada; hemşirelerin %39.9 unda bel, %30.1 inde sırt ve mide, %17.8 inde omuz, %33.1 inde boyun, %10.4 ünde kol ağrısı, %20.9 unda kronik bir hastalık, %17.8 inde varis ve %12.3 ünde

15 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve hemoroid olduğu saptanmıştır (Grafik I). Bizim çalışmamızda literatürle uyumlu olarak hemşireler tarafından en fazla şikayetçi olunan fiziksel sorunun bel ağrısı olduğu bulunmuştur. Yapılan araştırma sonuçlarına göre, hemşirelik mesleğinin kas iskelet sistemi hastalıklarının oluşumunda risk faktörü olduğu sonucuna varılabilir. Hemşirelerin stres belirtileri incelendiğinde; ilk üç sırayı baş ağrısı (%55.8), moral bozukluğu (%55.8) ve çabuk sinirlenmenin (%47.2) aldığı saptanmıştır (Grafik II). Literatürde hemşirelerde baş ağrısı sıklığı %4.5 olarak bildirilmiştir (Smith ve ark., 2003). Alçelik ve ark. ise çalışmalarında baş ağrısını %57.4, moral bozukluğunu %45.6 çabuk sinirlenmeyi %44.1 oranında bulmuşlardır (Alçelik ve ark., 2005). Araştırma bulguları literatür bilgileriyle uyumludur. Bu çalışmada yaş ile stres belirtilerinden baş ağrısı, konsantrasyonda güçlük, çabuk sinirlenme ve iş doyumsuzluğu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). 33 yaş ve altında olan hemşirelerin bu şikayetleri daha fazla yaşadıkları belirlenmiştir. Literatürde genç yaşlarda iş doyumunun daha düşük olduğu bildirilmiştir (Aydın ve Kutlu, 2001). Araştırmadan elde edilen bulgu literatür bilgisiyle uyumludur. Ayrıca 10 yıl ve süredir çalışanlarda konsantrasyonda güçlük daha fazla ortaya çıkmıştır (Tablo 4). Baş ağrısı, konsantrasyonda güçlük, çabuk sinirlenme ve iş doyumsuzluğunun genç yaştaki hemşirelerde görülmesinin genç yaşlarda beklentilerin fazla olması ve çalışma hayatına uyum sağlayamamadan kaynaklandığını düşündürmektedir. Literatürde hemşirelerde çalışma yılı arttıkça bel ağrısı prevalansının arttığı ve genç hemşirelerde bel ağrısının mesleğe başladıktan sonra ikinci yılda daha fazla ortaya çıktığı bildirilmiştir (Byrns ve ark., 2005). Bu çalışmada da bel ağrısı ve 11 yıl ve süredir çalışanlarda daha fazla ortaya çıkmıştır. Elde edilen sonuç literatür ile benzerdir (Tablo 4). Bu çalışmada gelir düzeyi ile bel ağrısı ve uykusuzluk arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmıştır (p<0.05). Fabrikada çalışan işçiler ile yapılan bir çalışmada düşük gelir düzeyine sahip olanlarda bel ağrısının daha fazla görüldüğü belirtilmiştir (Eryavuz ve Akkan, 2003). Bu çalışmada da gelir düzeyi düşük hemşirelerde bel ağrısı daha fazla ortaya çıkmıştır. Bu hemşirelerin evdeki diğer işlerinde daha az yardımcı eleman kullandıkları, buna bağlı olarak bel kaslarını daha fazla zorladıkları düşünülmektedir. Hemşirelerin

16 96 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) uykusuzluk yaşama nedeni olarak ekonomik konulara gece daha fazla yoğunlaşmaları ve bu düşünceyle rahat uyuyamadıkları kanısındayız (Tablo 4). Literatürde vardiya usulü çalışmanın uyku, beslenme ve egzersiz alışkanlığını değiştirdiği ve kişileri olumsuz olarak etkilediği bildirilmiştir (Persson ve Martensson, 2006; Sveinsdottir, 2006). Bazı çalışmalarda ise, gece nöbetinin hemşirelerde emosyonel sorunlara yol açmadığı saptanmıştır (Portela ve ark., 2004). Bu araştırmada da çalışma biçimi ile (sürekli gündüz, gündüz+nöbet) bel, sırt, omuz, boyun, varis ve mide ağrısı gibi fiziksel sağlık sorunları ve stres belirtileri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmazken (p>0.05), çalışma biçimi ile kronik bir hastalığa sahip olma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (p<0.05). Kronik bir hastalığa sahip hemşirelerin gündüz (%42.9) daha fazla çalıştıkları belirlenmiştir (Tablo 4). Bu hemşirelerin geri hizmete alınması nedeniyle sürekli gündüz çalıştıkları düşünülmektedir. Ayrıca bu çalışmada acil servis, ameliyathane ve yoğun bakım gibi kapalı ortamda çalışanlarda baş ağrısı daha fazla saptanmıştır (p<0.05). Baş ağrısı nedeninin; bu birimlerde iş yoğunluğun fazla olması ve kapalı ortamlarda yetersiz oksijen bulunması ile ilişkili olduğu kanısındayız. Son 5 yıl içinde tetanos aşısı yaptırma durumu ile yaş ve çalışma süresi arasında istatistiksel olarak fark saptanmıştır (p<0.05). 10 yıl ve süredir çalışanlar ve 33 yaş ve hemşireler tetanos aşısını daha fazla yaptırmışlardır. Bu hemşirelerin işe giriş muayenesi veya gebelikleri esnasında bu aşıyı yaptırdıkları düşünülmüştür. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan hemşirelerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına uygun tutum gösterdikleri ancak çalışma koşullarına bağlı olarak çeşitli sağlık sorunları ve stres belirtileri yaşadıkları saptanmıştır. Çalışma ortamından kaynaklanan sağlık risklerinden korunmak için uygulanan önlemlere yeterli önemi göstermedikleri belirlenmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlar doğrultusunda; Hemşirelerde çalışma ortamından kaynaklanan risklerin saptanması ve takip edilmesi

17 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Hemşirelere vücut mekanikleri ve sağlık risklerinden korunma konusunda hizmet içi eğitim seminerleri verilmesi Bu hizmet içi eğitimlerden öğrendikleri bilgileri davranışa dönüştürülmesinde yardımcı olunması Stresi azaltmak ve yaşam memnuniyetini arttırmak için sosyokültürel etkinliklerin yapılması ve hemşirelere stresle baş etme tekniklerinin öğretilmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR Adib, S.M., Al-Shatti, A.K., Kamal, S., El-Gerges, N. and Al-Raqem, M. (2002); Violence Against Nurses In Healthcare Facilities In Kuwait, Int J Nurs Stud, 39(4): Akgül, A. (2003), Tıbbi Araştırmalarda İstatistiksel Analiz Teknikleri SPSS Uygulamaları, Emek Ofset Ltd. Şti., Ankara. Alçelik, A. Deniz, F. Yeşildal, N. Mayda, A.S. and Şerifi, B.A. (2005); AİBÜ Tıp Fakültesi Hastanesinde Görev Yapan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Yaşam Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4 (2): Arcak, R., ve Kasımoğlu, E. (2006); Diyarbakır Merkezdeki Hastane ve Sağlık Ocaklarında Çalışan Hemşirelerin Sağlık Hizmetlerindeki Rolü ve İş Memnuniyetleri Dicle Tıp Dergisi, 33(1): Aslan, Ö. Lofçalı, A. Uğur, Ş. ve Tuğlu, A. (2005); Hemşirelerin Acil Serviste Şiddet İçeren Olgu Senaryolarına Yaklaşımları Gülhane Tıp Dergisi, 47 (1) : Aydın, R. ve Kutlu, Y. (2001); Hemşirelerde İş Doyumu Ve Kişiler Arası Çatışma Eğilimi İle İlgili Değişkenler Ve İş Doyumunun Çatışma Eğilimi İle Olan İlişkisini Belirleme, C.U. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 5: 2, Byrns, G., Jin, G., Mallory, C., Reeder, G.D. and Haris, J. (2005); Low Back Pain among RNs, Professional Safety, 50 (7): Çalışkan, D. ve Akdur, R. (2001); Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Hastanesinde Çalışan Hemşirelerin Kendi Bildirimleri ile Karşılaştıkları Mesleki Riskler, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 54 (2): Demir, A. (2005); Hemşirelerin Vardiya ile Çalışmalarının Anksiyete ve Arteryel Kan Basıncına Etkisinin İrdelenmesi, Atatürk Üniv. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 8(2):

18 98 Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:3 (2006) Dıraçoğlu, D. (2006); Sağlık Personelinde Kas- İskelet Sistemi Ağrıları, Türkiye Klinikleri J Med Sci, 26: Dindar, İ., İşsever, H., Özen, M. ve Tazeyurt, Y. (2001). Edirne Merkezindeki Hastanelerde Görev Hemşirelerde İş ile İlgili Rahatsızlıklar ve Konulan Tanılar, Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı, Kasım, Ankara. Eryavuz, M. ve Akkan, A. (2003); Fabrika Çalışanlarında Bel Ağrısı Risk Faktörlerinin Değerlendirilmesi, Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi 49 (5). ( ftrdergisi. com/ konular.asp?harf=f, erişim tarihi 28/09/2006). Güner, İ.C ve Demir, F. (2003); Ameliyathane Hemşirelerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışlarının Belirlenmesi, 4. Ulusal Cerrahi ve Ameliyathane Hemşireliği Kongresi Kongre Kitabı, Ekim, İzmir. Ihlebæk, C. ve Eriksen, HR. (2003); Occupational and Social Variation in Subjective Health Complaints, Occupational Medicine, 53: Karadağ, M. ve Yıldırım, N. (2004); Hemşirelerde Çalışma Koşullarından Kaynaklanan Bel Ağrıları ve Risk Faktörleri, Hemşirelik Forumu, 7(2): Kişioğlu, A.N., Öztürk, M., Uskun, E. ve Kırbıyık, S. (2002); Bir Üniversite Hastanesi Sağlık Personelinde Kesici Delici Yaralanma Epidemiyolojisi ve Korunmaya Yönelik Tutum Ve Davranışlar, Türkiye Klinikleri Tıp Bilimler Dergisi (J Med Sci), 22 (4): Özcan, E., Samancı, N. ve Balcı, N. (2001); Sağlık Çalışanlarında Bel Ağrısı, Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 2. Ulusal Kongresi Özet Kitabı, Kasım, Ankara. Persson, M. Martensson, J. (2006); Situations İnfluencing Habits in Diet and Exercise Among Nurses Working Night Shift, Journal of Nursing Management, 14: Portela, L.F., Rotenberg, L. and Waissmann, W. (2004); Self-Reported Health and Sleep Complaints Among Nursing Personnel Working Under 12 h Night and Day Shifts, Chronobıology Internatıonal, 21(6) : Smith, D.R., Sato, M., Miyajima, T., Mizutani, T. and Yamagata, Z. (2003); Musculoskeletal Disorders Self-Reported by Female Nursing Students in Central Japan: A Complete Cross-Sectional Survey, International Journal of Nursing Studies, 40: Smith, D.R., Wei, N., Kang, L. and Wang, R.S. (2004); Musculoskeletal Disorders Among Professional Nurses in Mainland China, Journal of Professional Nursing, 20(6):

19 Bir İlçede Çalışan Hemşirelerin Sağlık Sorunları ve Sveinsdottir, H. (2006); Self-Assessed Quality of Sleep, Occupational Health, Working Environment, Illness Experience and Job Satisfaction of Female Nurses Working Different Combination of Shifts, Scand J Caring Sci, 20: Temel, A., Dilbaz, N., Bayam, G., Okay, T. ve Şengül, C. (2004); Bir Eğitim Hastanesinin Sağlık Personelinde Sigara Alışkanlığı, Bırakma Sıklığı ve Bağımlı Kişilik Özelliklerinin İlişkisi, Bağımlılık Dergisi, 5 (2): Tezel, A. (2005); Musculoskeletal Complaints Among a Group of Turkish Nurses, Intern. J. Neuroscience, 115: Türk, M., Altuğlu, İ., Çiçeklioğlu, M., Büke, Ç., Erensoy, S. ve Bilgiç A. (2002); Hastane Sağlık Çalışanlarının Kan ve Vücut Sıvıları ile Bulaşan Hastalıklardan Korunma Yolları Konusunda Eğitimi, Ege Tıp Dergisi, 41 (4): Yeşildal, N. (2005); Sağlık Hizmetlerinde İş Kazaları ve Şiddetin Değerlendirilmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 4 (5): Yeung, S.S., Ash, G. and Levin, L. (2004); Prevalence of Musculoskeletal Symptoms Among Hong Kong Nurses, Occupational Ergonomics, 4: