Bilimsel Araştırma Yöntemleri

Transkript

1 Bilimsel Araştırma Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi

2 3- ARAŞTIRMA SÜRECİ Gideceğiniz yeri bilmiyorsanız, vardığınız yerin önemi yoktur. (Peter F. Drucker) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 2

3 1. Araştırmanın Planlanması a- Problemin Tespiti b- Problemin Tanımlanması c- Araştırma Konusunun Önemi d- Varsayımlar (sayıltılar) e- Sınırlılıklar f- Tanımlar 2. Yöntem a- Araştırmanın Modeli b- Evren c- Örneklem d- Verilerin Toplanması e- Veri Toplama Araçları f- Verilerin Analiz Edilmesi 3. Çalışma Takvimi (Zaman Çizelgesi) 4. Geçici Plan Hazırlamak Araştırma Süreci Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 3

4 1. Araştırmanın Planlanması Bilimsel araştırma; ilgili alanda yeterli bilgi birikimine sahip olan bir araştırmacının süreç içinde yürüteceği bir dizi çalışma ile bir sonuca ulaşma çabasıdır. Elde edilecek sonuçların geçerli ve güvenli olması için her aşamasının, iyi düşünülüp planlanması gerekmektedir. Planlama; sadece konuyu belirleyip sınırlandırmadan ibaret değildir. İyi bir planlama araştırma amacından sapmadan, eleman, zaman, para vb. kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını sağlar. İlk yapılması gereken işlem, araştırılacak konunun (problem) belirlenmesidir. Belirlenen konunun, araştırılmasının hangi bakımdan önemli olduğunun açıkça ortaya konması gereklidir. Daha sonra konunun sınırlandırılması ve sınırlarının belirlenmesi aşaması gelir. Yapılacak araştırmanın yönteminin de önceden belirlenmesi, araştırmada kullanılacak kaynaklara ulaşma ve o kaynakları değerlendirmede önemlidir. Araştırma ve raporlaştırma sürecinin ayrıntılı şekilde gösterildiği bir zaman çizelgesine de araştırmanın başlangıcında ihtiyaç vardır Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 4

5 İyi Bir Araştırma Planı Şu Aşamaları İçerir: Problem konusunu belirlemede ilgili kaynakların taranması Araştırmanın amacı ve öneminin açıklanması Varsa hipotezlerin Kurulması Araştırma yönteminin belirlemesi Veri toplama yöntemini ve araçlarının belirlenmesi Evren ve örneklemin seçiminin esaslarının belirlenmesi Verilerin toparlanması Verilerin analizi Verilerin yorumlanması Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 5

6 Konu Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar 1-Orijinallik; Konu güncel ve bir soruna çözüm getirme iddiasında olmalıdır Araştırma bilime bir yenilik getirmeli, bilinenlerin tekrarı olmaktan kaçınılmalıdır. Araştırmanın bilime katkı sağlaması için bilinmeyenleri keşfedici, sorunlara çözüm üretici veya bilinenleri geliştirici olmalıdır. Bunun için konuyu belirlerken; konunun daha önce incelenip incelenmediğini tespit etmeli ve orijinal olmasına özen göstermelidir. Tarama sonucu konunun daha önce incelenip incelenmediği, incelenmiş ise hangi yönlerden ve boyutlardan ele alındığı, eksik kalan noktaları tespit edilebilir. Böylece incelenmiş bir konu tekrar edilmemiş olur ki, bu durum bilime katkı sağlar ve orijinallik açısından büyük önem taşır. 2-İlgi: Konuya duyulan ilgi ve merak anlamındadır. Bu ilgi, araştırmanın niteliğini de etkilediği bilinmektedir. Araştırmacı çalışmayı düşündüğü konuya ilgi duymalı, çıkacak sonuçları hakkında heyecan taşımalıdır İlgi yokluğu zaman uzadıkça bezginlik yaratır ve araştırmanın basitleşmesine veya yarım bırakılmasına yol açabilir. Konu herkes için ilgi çekici, merak uyandırıcı olmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 6

7 3-Önem; Araştırılacak konu bilime yaptığı katkı, toplumsal gereklilik veya sorunlara çözüm üretme gibi yönleri taşımakla önem kazanır Bu nedenle seçilecek konu, zamanın israf olmaması, maddi harcamaların boşa gitmemesi, zihinsel faaliyetlerin ve kafa yormalarının boşa harcanmaması açısından araştırmaya değer önemde olmalıdır. 4-Bilimsel yeterlilik; Araştırılacak konunun gerektirdiği bilgi ve diğer donanımlara (yabancı dil bilmek, eski yazı okumak, analiz programlarını bilmek gibi) sahip olunmalıdır Alanda Yeterlilik: Araştırıcı, konuya ilişkin bilim alanının yeterliliğine sahip olmalıdır. Yöntemde Yeterlilik: Araştırıcı, verilerin toplanması ve değerlendirilmesinde gerekli yöntem, ölçme ve istatistik bilgisine sahip olmak zorundadır. Araştırıcı Yapı Yeterliliği: Sorumluluk alma, risk alma yeterliliği de gereklidir. Bu yapıdaki kişiler genellikle araştırmacı bir yapı kazanmış durumdadır. Araştırmacının öğrenim durumu, öğrenim alanı ve bilimsel kapasitesi, konunun gerektirdiği bilimsel yeterliliğe sahip olmaması durumunda, doğru ve sağlıklı bir araştırma yapılması oldukça güçtür. Bu güçlük karşısında grup çalışması önerilebilir. Yani, konunun gerektirdiği bilimsel alanlarda uzman kişiler görev alarak bir grup oluşturabilir. Böylece bilgi birlikteliği sağlanır ve araştırma bilimsel dayanışma ile sıhhatli bir şekilde yürütülür Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 7

8 5-Alan araştırması; Araştırılacak konu alan araştırması gerektiriyor ise, alana gitme imkânı olmalıdır Araştırma konusu hakkında veri toplama araçları, olayın gözlenmesi, coğrafyanın tatbikatı, ilgili kişi veya grupların görüşlerinin alınması gibi kaynaklara dayanıyorsa bunlara ulaşma imkânı bulunmalıdır. Bu imkâna sahip olunmaması durumunda konuya ilişkin veri toplanamayacağından araştırma sonuçsuz kalır ve bir mana ifade etmez. 6-Kaynak bulma; Araştırma konusuyla ilgili yeterli düzeyde kaynak bulunabilme imkânı olmalıdır Konuya ilişkin verilere, ulaşılıp ulaşılamayacağı dikkate alınmalıdır. Çok az kaynak bulunmaması kadar, aşırı derecede kaynak bulunması da araştırmayı güçleştirir. Doğrudan veya dolaylı bütün kaynaklar toplanmalı, daha sonra ilgili kısımlar alınmalıdır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 8

9 a- Problemin Tespiti Çözüm bulunması için üzerinde çalışılan, planlama yapılan soruna araştırma problemi denir. Problem açık ve sade ve anlaşılır şekilde tanımlanmalı, problem cümlesi, çözülecek problemi net bir şekilde ortaya koymalıdır. Araştırma soruları ise araştırma probleminin alt problemleri olarak düşünülebilir. Alt problemler, problemi çözmek için cevaplandırılması gereken sorulardır. Alt problemler; Soru cümlesi ve Denence(Hipotez) olarak iki şekilde ifade edilebilir Araştırılabilir iyi bir problem: Akla yatkın ve anlamlı olmalıdır. Açık ve anlaşılır olmalıdır. Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalıdır. Çok geniş veya çok dar kapsamlı olmamalıdır. Özgün ve etik kurallara uygun olmalıdır. İfadeleri ihtimal veya emir kipi şeklinde kurulmamalıdır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 9

10 b- Problemin Tanımlanması Araştırma problemleri üç aşamalı bir yaklaşımla tanımlanabilirler: Bütünleştirme : Problem alanının tanımlanması, Sınırlandırma : Problemin sınırlandırılması, Tanımlama : Sınırlandırılmış problemin tanımlanması, 1. Problem Alanı: (Alanın genel tanıtımı) 2. Sınırlandırma: (Araştırılacak problem diliminin seçilmesi) Problem 3. Tanımlama: (Sınırlandırılmış problemin ayrıntılarıyla açıklanması) Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 10

11 Problem ve Alt Problemlere ilişkin Örnek: Problem: Türkiye deki okullaşma oranının bugünkü düzeyi nedir? Alt problemler: Okullaşma oranının cinsiyete göre dağılımı nedir? Okullaşma oranının yerleşim merkezlerine göre dağılımı nedir? Okullaşma oranının bölgelere göre dağılımı nedir? Yaşa göre dağılımı nedir? Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 11

12 Problem tespitinde öncelikle ilgili kaynakların (Literatürün) taranması gerekir. Taranabilecek başlıca kaynaklar; Kitaplar, Tezler, Raporlar, Resmi Yayınlar, Bibliyografyalar Bültenler, Makaleler, Ayrı Basımlar, Bildiriler Süreli Yayınlar (Periyodikler) Ansiklopediler, Sözlükler, Atlaslar İnternet Kaynakları Bu amaçla: Araştırılan konunu o ana kadar hangi yönleriyle nasıl incelendiği, Hangi gelişmişlik düzeyinde bulunduğu, Problemin çözümü için hangi yönlerde ve ne tür araştırmalara gerek duyulduğu belirlenir. Kaynak olarak verilen çalışmalardan her biri: Konuya yatkınlık ve önem derecesine göre özetlenir. Çok önemli ve doğrudan ilişkili çalışmalar ayrı paragraflarda ayrıntılı verilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 12

13 c- Araştırma Konusunun Önemi Araştırmanın amaçlarında belirlenip toplanan verilerin hangi kuramsal ya da pratik sorunun çözümünde ve nasıl kullanılabileceğinin açıklanması araştırmanın öneminin ifadesidir. Araştırmacının araştırmayı yapmadaki amacı araştırmanın önemini ortaya koyar. Bir araştırma kapsamında toplanan veriler, kendi başlarına herhangi bir sorunu çözemez, sorunun çözümü, toplanan verilerin nasıl kullanılacağına bağlıdır. Araştırma verilerinin nasıl kullanılacağının ifadesi ise araştırmanın önemini gösterir. Araştırmanın amacı nesnel olduğu kadar özneldir de... Yani yorum ve tartışmaya açıktır. Önem problem durumuyla iç içedir. Genelde ayrı bir bölümde yer alır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 13

14 d- Varsayımlar (sayıltılar) Araştırmada doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir Bunlar şekil ve ifade bakımından denencelere benzerler ancak denenmek ve test edilmek için değildirler Araştırmacı kanıtlanması güç ya da imkansız görülen, kişisel görüş ve inançlara göre değişebilen bazı konularda, kendi kişisel tercihini ortaya koyarak çalışmasındaki temel dayanakları belirleyebilir Varsayımlar anlaşılır ve mantıklı olmalı, araştırmanın kuramsal temeliyle de tutarlı olmalıdır. Araştırmada varsayım bulunması zorunluluğu yoktur. Bu varsayımlar: Değerlere, probleme, kuramlara Kontrol değişkenine Araştırma yöntem ve tekniklerine ilişkin olabilir Örneğin; Bir anket çalışmasında deneklerin anket sorularına içtenlikle ve doğru cevap verdiğinin varsayılması, Zararlı alışkanlıklar üzerine yapılan bir araştırmada sigara, alkollü içecekler, uyuşturucu vb. ürünlerin zararlı kabul edilmesi Araştırmacı ayrıca hangi alışkanlıkların zararlı olduğunu araştırma yoluna gitmez. Hatalı Bazı Varsayımlar: Ölçme aracının yeteri kadar geçerli ve güvenilir olduğu Evrenden alınan örneklem grubunun evreni temsil ettiği Varsayım olarak kabul edilebilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 14

15 e- Sınırlılıklar Derinlemesine bir araştırma yapılabilmesi için konunun sınırlarının veya çerçevesinin iyi belirlenmesi gerekmektedir. Araştırmacının ideal gördüğü ve normal olarak yapmak isteyip de çeşitli nedenlerle vazgeçmek zorunda kaldığı durumlar araştırmanın sınırlılıklarıdır. Örnek: Eğitimde başarısızlık nedenleri üzerine yapılacak bir çalışmada, sistemdeki tüm okullar yerine yalnız liselerdeki başarısızlık nedenlerinin ele alınması bir sınırlılıktır. Aynı konuyla ilgili olarak tüm liseler yerine, Ankara ili örneği şeklinde de konuyu daha daraltıcı sınırlar çizilebilir. Belli bir konuyu tarih boyutu içinde ele alırken, belirli dönemleri tercih etmek veya belirli bir süreç içinde oluşan belgelerin incelenmesini hedeflemek de zaman ve kaynak yönünden bir sınırlılıktır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 15

16 Konuyu sınırlandırmak için zaman, mekân (coğrafya), olay, olgu gibi çeşitli sınırlandırma yolları kullanılabilir; 1-Zaman; Belli bir tarihi, tarih aralığını, dönemi veya devri ifade eder. Örnek: Kanuni Sultan Süleyman Devri ( ) Osmanlı Eğitim Sistemi 2-Mekân (Coğrafya); Belli bir yeri veya bölgeyi ifade eder. Örnek: Doğu Anadolu Bölgesi nde Kırsal Kesimin Sosyo-Ekonomik Şartlarının Kız Çocuklarının Öğrenimine Etkileri 3-Olay: Gözlenmiş veya gözlenebilen etkin bir olayı ifade eder. Örnek: Türkiye de iç göçler ve sonuçları 4-Olgu; Gerçekle ilgili somut durum, betim, anlatım, inanç, tutum ve kuramı ifade eder. Örnek: Aktif öğrenmeyi Temel Alan Yapılandırmacı Yaklaşımın Türkçe Öğrenimine Yansımaları Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 16

17 f- Tanımlar Bilim dalları geliştikçe, kendine özgü terminolojileri, soyut kavramları da çoğalır. Her bilim dalı, kendine özgü kavramlar ile anlatılır. Araştırmaların da seçilen probleme göre özel kavramları olabilir. Araştırmacı kullandığı kavramlardan yanlış anlamalara ve değişik yorumlara sebep olabilecek olanları tanımlamalıdır. Burada tanımlar kavramsal değil işlevsel olmalıdır. Yani tanımın kavram olarak tanımlanması yerine, söz konusu araştırmada kullanıldığı anlamıyla tanımlanmalıdır. Bunun dışında araştırmada geçen her kavramın tanımlanmasına gerek yoktur. Herkesin bildiği veya kelimelerin sözlüklerde belirtilen anlamlarını tanım olarak nakletmenin gereği yoktur. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 17

18 2. Yöntem Araştırmanın Yöntem kısmında; Araştırmanın Modeli Evren ve Örneklem Verilerin toplanması Verilerin Analiz edilmesi kısımları bulunur. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 18

19 a- Araştırmanın Modeli: Araştırmanın amacına uygun ve ekonomik olarak verilerin toplanması ve yorumlanması için gerekli koşulların düzenlenmesi model veya desen olarak adlandırılır. Model, araştırmanın yöntem kısmında ifade edilir. Bilimsel çalışmalarda yöntemin büyük önemi vardır. Yapılacak çalışmada araştırma metodu baştan belirlenir ve araştırma metninde belirtilir. Konunun özelliğine ve araştırmacının ilgisine göre kütüphane araştırması, anket, gözlem, mülakat, istatistik bilgiler, deney, vs. gibi yöntemlerden yararlanılabilir. Günümüzde araştırmacılar geleneksel kütüphane kaynaklarının yanı sıra İnternet te Web kaynaklarından da yararlanmak zorundadırlar. Çünkü bu kaynakların bir bölümü kütüphanelerde basılı olarak bulunurken bazıları sadece elektronik ortamda yer almaktadır. Yöntem aşamasında ayrıca tutulacak notların ve ulaşılan kaynakların nasıl kaydedileceğine de karar vermek gerekir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 19

20 b- Evren: Kavramsal olarak evren (population), benzer özellikleri taşıyan bireylerin ya da öğelerin oluşturduğu bir bütündür. Araştırma sonuçlarının, genellenmek istendiği elemanlar bütününe evren denir. Evren, araştırma sonuçlarının geçerli olacağı büyük gruptur, bütündeki belirli bir özelliği içinde bulunduran tüm olgu, olay ya da kişileri ifade eder. Araştırma evreni, genel evren ve çalışma evreni olarak da adlandırılmaktadır Genel Evren, araştırmacının ulaşmak istediği, ancak ulaşması güç olan ve ideal seçimini yansıtan soyut evrendir. Araştırma sonuçlarının genelleneceği büyük grubu ifade ettiğinden Hedef Evren olarak da adlandırılır. Çalışma Evreni: Araştırmacının doğrudan gözleyerek ya da ondan alınmış bir örnek kümede yapılan gözlemlerden faydalanarak, hakkında görüş bildireceği evrendir. Araştırmacının ulaşabileceği somut evren olduğundan Ulaşılabilir Evren olarak da bilinir. Daha çok küçük gruplarda yürütülen deneysel çalışmalarda kullanılır. Bazı durumlarda ayrıca bir örneklem alınmasına gerek kalmayabilir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 20

21 Araştırma evrenleri çok çeşitli olabilir. Evren, araştırılacak konuya göre değişir. Bir araştırmada evren genel olarak insanlar olduğu halde başka bir araştırmada belli yaştakiler, belli cinsiyettekiler şeklinde olabilir. Araştırma, sonuçlarının genellenebilirliği arttıkça değer kazanır. Evreni geniş tutmak gerekir, ancak, evren büyüdükçe soyutlaşır; ona ulaşmak güçleşir Araştırmanın evreni; coğrafi olarak: ( mahallesi,.. köyü), zamana göre :(1 Ocak-31 Aralık 2000 tarihleri arası doğanlar) yaş, cinsiyet gibi kişilik özelliklerine göre tanımlanır (15-49 yaş kadınlar) Evrenin çok kapsamlı bir kavram olması nedeniyle, evrene ilişkin olarak araştırma evreni ve çalışma evreni biçiminde ayrı bir sınıflandırma yapma gereği duyulmuştur Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 21

22 c- Örneklem: Evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni temsil yeterliği olduğu kabul edilen küçük bir kümedir. (Karasar, 2005, s ) Bir evrenin tamamının ölçülemediği durumlarda, evreni en iyi temsil edebileceğine inanılan yeterli büyüklükteki kümeye örneklem denir. Bazı durumlarda araştırma evreninin tamamına ulaşılabilir. Elde edilen bilgi kaynağın tümünden elde edilmiş ise bu sonuç en doğru sonuçtur. Evrenin tümünden veri toplamaya tamsayım denilmektedir. Tamsayıma verilebilecek en güzel örnek nüfus sayımlarıdır Tüm evrenden veri toplamak çoğunlukla maliyet, zaman ve işgücü gibi nedenlerle imkan dışıdır. Kaynak çok büyük ve yaygın olduğunda ve sosyal bilimlerde genellikle incelenecek konuların evrenlerinin büyük olduğu düşünüldüğünde bunu yapmak son derece zordur. Bunun için araştırmacılar kaynağın tümünü incelemek yerine belirli bir örnek üzerinde çalışmak durumunda kalırlar. Bu sorunu çözmek için bilim adamları örneklem kavramını geliştirmişlerdir. Örneklem, evrenle ilgili çalışmak için seçilen evrenin sınırlı bir parçasıdır. Örneklem, bütün evreni çalışmak yerine, evreni temsil etme gücüne sahip belirli sayıda birey, olay veya olguyu araştırmaya dahil etmeye dayalı pratik bir yöntemdir. Evrenin tümüne ulaşmanın gereksiz, pahalı ya da imkansız olduğu durumlarda evrene ilişkin genel eğilimler çoğu zaman örneklem aracılığıyla belirlenmektedir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 22

23 Örneklem; Maliyet güçlükleri Kontrol ve zaman güçlükleri Etik güçlükler karşısında doğru bilgi edinme imkanı sağlamak için seçilir. Evrenden seçilen küçük bir örneklem grubundan alınan veri evreni tahmin edebilmek için yeterli olabilir. Örneğin, genel seçimlerde evren, oy verme hakkı bulunan tüm vatandaşlardan oluşturmaktadır. Sandıkların açılmasıyla birlikte ilk %5-10 arasındaki sonuçlar belli olur olmaz, seçimin tamamına ilişkin sonuçlar yüksek bir doğruluk oranıyla tahmin edilebilmektedir. Örnekleme, evrenden örneklem için birim çekme işlemine denir. Örneklemde; Uygun Örneklem Büyüklüğü ve Uygun Örnekleme Yöntemi önemlidir Örneklem Büyüklüğü: Nicel araştırmalarda incelenen değişkenin sürekli ve süreksiz olmasına göre farklı formüller kullanılarak hesaplanır. Nitel araştırmalarda ise örneklem büyüklüğünü hesaplamada belli bir kural yoktur. Araştırmanın amacına ve sahip olunan imkanlara göre kararlaştırılır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 23

24 Genel Evren Araştırmanın genelleneceği evren Araştırma Evreni Araştırmada ulaşılabilecek evren Örnekleme Tarzı Evrenin nasıl temsil edeceğinin belirlenmesi Örneklem Araştırmada yer alacak evren Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 24

25 Temel ilke olarak örneklem büyüklüğü araştırmanın birincil hipotezi (ve dolayısıyla amacı) için hesaplanır. İdeal olarak ise, her önemli değişken için ayrı ayrı bir örneklem büyüklüğü hesaplanır ve en büyük tahmini yapacak olan seçilir. Uygulanabilecek her bir istatistiksel yöntem için farklı örneklem genişliği formülleri bulunmaktadır. Örneklemdeki hata payı hiçbir zaman 0 olmaz. Hata payının en aza indirilmesi optimum örnek büyüklüğü ile olur. Her çalışma (Evren birimi) için mutlaka bir örnek büyüklüğü hesaplanmalıdır. Küçük bir havuzdan alınan bir bardak su örneklem olup evreni oluşturan havuzun içindeki tüm suyu temsil edebilmektedir. Ancak denizden alınan bir bardak su tüm denizi temsil etmeyebilir. Deniz suyu farklı bölgelerde renk, kirlilik, yoğunluk, berraklık gibi değişik özellikler gösterebilir. Böylesi bir mantıktan hareket edildiğinde, evren büyüklüğüne bağlı olarak örneklem büyüklüğünün de artması öngörülmektedir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 25

26 Genel olarak örneklem büyüklüğü arttıkça örneklem dağılımı normale yaklaşmaktadır. Buna merkezi limit teoremi de denilmektedir. % 95 % 80 Evrenin homojenliği arttıkça gerekli örneklem büyüklüğü %45 azalmaktadır. Çünkü seçilen daha az sayıdaki örneklem evreni temsil edebilmektedir. Heterojenliğin olduğu bir yerde değişken sayısı ve evrenin nasıl yayıldığı örneklem büyüklüğünün belirlenmesinde etkilidir. Araştırılacak değişken sayısı arttıkça daha fazla örnekleme gereksinim duyulmaktadır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 26

27 Evren ve Örneklem Evren x z y Katkıları için Aydın DOLAN a teşekkürler Örneklem xyz Örneklem; belli bir evrenden, o evreni temsil yeterliliği olduğu kabul edilen, belli kurallara göre seçilmiş küçük bir örnek, küçük bir kütledir. Örneğin; Deniz kirliliğini araştırmak için alınan bir kavanoz su; Örneklem, suyu alma işlemi; Örnekleme ve deniz ise, Evren dir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 27

28 Örnekleme İle İlgili Temel Kavramlar Araştırmaya konu olan yığın olaylardan her birine birim adı verilir. Örneğin nüfus sayımı yapılırken birim insandır. Aileler hakkında yapılan araştırmada her aile, öğretmenler hakkında yapılacak araştırmada her öğretmen birimdir. Buna karşılık doğum ve ölümler üzerinde bir araştırma yapılacaksa, doğum ve ölüm olaylarının her biri bir birim olur. Araştırmalarda birimlerin ilgilenilen özelliklerine değişken adı verilir. Bu özellikler evrendeki farklı birimlerde farklı değerler alır. A yerleşim yerinde ilkokula giden öğrencilerin ailelerinin, aylık gelir miktarı, ailelerinin, öğrencilerin sahip olduğu bilgisayar türü, bilgisayar bellek kartlarının kalite düzeyi birer değişkendir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 28

29 Değişkenler nicel, nitel, bağımlı ve bağımsız şeklinde sınıflandırılabilirler. Nicel değişkenler sayma veya ölçme suretiyle ifade edilir. Nitel değişken daha çok sözcük ve sembollerle ifade edilir. Bağımsız değişken incelediğimiz olayda sonucu etkileyen etken yani neden bağımsız değişkendir Bağımlı değişken bağımsız değişkene bağlı olarak ortaya çıkan sonuç ise bağımlı değişkendir. Üzerinde çalışılan bir evrenden örneklem seçme işlemine ise örnekleme denilmektedir. Seçilen örneklemden elde edilen bilgiler kullanılarak evren konusunda doğru bilgilere ulaşılmaya çalışılır. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği, evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için örneklemin evreni temsil edebilmesidir. Eğer örneklem: Yeterli sayıda ve çoklukta değil ise Seçiminde yanlı olunmuş ise Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bağlı olarak verilecek kararlar isabetli olmayacaktır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 29

30 Örneklem seçilirken, örneklemin temsil yeteneği taşımasına ve yeterli büyüklükte olmasına dikkat etmek gerekir. Örnekleme dayalı araştırmalar zaman ve maliyet yönünden ekonomik olduğu gibi, çoğu zaman da bütün evrenin incelenmesiyle elde edilen sonuçlar kadar geçerli, sağlıklı ve güvenilir olabilir. Temsil yeteneğine sahip bir örneklemin temel özellikleri; Yeterli büyüklükte olmalıdır Çeşit ve oran yönünden evrendeki dağılıma benzer olmalıdır Örnekleme yöntemlerinden biriyle seçilmelidir Örneklem seçiminde tarafsız davranılmalıdır Örneklem Büyüklüğü; Örneklemin alındığı evreni temsil etmesi önemlidir. Hangi büyüklükteki bir örneklemin evreni temsil edebileceği bir sorundur. Alınan örneklemin evreni temsil yeterliği bulunmadığında örnekleme hatası olur. Yeterli bir örneklem, güvenilir sonuçlar sağlayacak kadar eleman içerir. Örneklemin çok küçük olması araştırma sonuçlarının genellenmesini güçleştirir. Örneklemenin belki en güç aşaması örneklem büyüklüğünün belirlenmesidir. Bu konuda kesin yargılara varılamaz Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 30

31 Örnekleme Yöntemleri: Tek aşamalı örnekleme; örnek için evrenden birim çekme işleminin tek aşamada tamamlanmasını; çok aşamalı örnekleme ise, iki ya da daha fazla aşamada tamamlanmasını gösterir. Seçkisizlik; örneklemede temel alınan birimlerin örneklem için seçilme olasılıklarının eşit olmasıdır. Bu ilke, birimlerin örnekleme seçilme durumlarının birbirinden bağımsız olmasıyla da ilgilidir. Örnekleme Yöntemlerinin Gruplandırılması: Seçkisiz örnekleme yöntemleri; evrenden örneklem için birim çekme işleminin seçkisizlik ilkesine uygun olarak yapıldığı örnekleme yöntemleridir. Seçkisiz olmayan örnekleme yöntemleri; örnekleme alınacak birimlerin seçkisizlik ilkesine bağlı olmaksızın belirlendiği yöntemlerdir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 31

32 Seçkisiz Örnekleme Yöntemler Özellikleri: Evrendeki kişiler listelenir Herkese birer sıra numarası verilir Örneğe alınacak kişiler rasgele sayılar tablosu yardımıyla belirlenir Ya da; Bilgisayarda (SPSS te) evrenden rasgele bir örnek seçilebilir Çeşitleri: a. Basit rasgele örnekleme b. Sistematik örnekleme c. Tabakalı örnekleme d. Küme örnekleme e. Çok aşamalı örnekleme Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 32

33 Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yöntemleri Özellikleri: Bireylerin seçilme olasılıkları birbirine eşit değildir Yan tutmalar yüksek düzeydedir Evreni temsil olasılığı çok düşüktür Araştırmacı kendi amacına uygun bulduğu bireylerden veri toplama yoluna gider. Çeşitleri: a. Amaçlı b. Gelişigüzel c. Kota d. Kartopu yöntemi e. Kolaylı f. Gönüllülük g. Çok düzeyli Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 33

34 Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri Seçkisiz Olmayan Örnekleme Yönt. Basit Seçkisiz Örnekleme Sistematik Örnekleme Tabakalı Seçki Örnekleme Küme Örnekleme Çok Aşamalı Örnekleme Amaçlı Örnekleme Gelişigüzel Örnekleme Kota Örnekleme Kartopu Örnekleme Kolaylı Örnekleme Gönüllülük Örnekleme Çok Düzeyli Örnekleme Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 34

35 Seçkisiz Örnekleme Yöntemleri: Basit seçkisiz örnekleme: Oluşturulan evren listesinden örnekleme birimlerinin seçkisiz olarak çekilmesidir Tabakalı örnekleme: Evrendeki alt grupların evrendeki ağırlıkları oranında örneklemde temsil edilmelerini amaçlar. Alt evrenlerden birim çekme işlemi basit yansız örnekleme ile gerçekleştirilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 35

36 d- Verilerin Toplanması: Araştırmanın konusuna ilişkin kanıtlar olacağı düşünülen; kaydedilmiş, işlenmemiş ham bilgilerdir. Veriler; belli bir amaca ulaşabilmek için gerekli olan bilgiler ve henüz işlenmemiş kanıtlardır. Olgusal veriler: (Betimlemeler) Yargısal Veriler: (Görüşler, tutumlar) Araştırmacı verileri ya doğrudan gözlemde bulunarak ya da soru sorarak elde eder. Araştırmacı ayrım yapmaksızın konuyla ilgili tüm kaynakları gözden geçirmelidir. Bir kaynakta araştırma konusuyla ilgili bilgi bulunup bulunmadığı, içindekiler ve indekse bakılarak öğrenilebilir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 36

37 Veri toplamada başvurulacak ilk yöntem, literatür taramasıdır. Bir araştırmacı araştırmasına başlarken o konuda yapılan önceki araştırmaları ve kavramsal literatürü bilmek zorundadır. Literatür taraması; veri toplama ve toplanan verinin öneminin tartışılması, toplanan verilerin konuyla yada ilgilenilen problemle ilişkisinin kurulması ve bilginin sınıflandırılması aşamalarından oluşan bir süreçtir Literatür taramasına araştırma konusu ile ilgili anahtar kelimenin seçilmesiyle başlanır. Daha sonra ilgili veri tabanına ulaşılmaya çalışılır. Anahtar sözcüklerin seçilmesi taramanın en önemli noktasıdır. Literatür taraması, araştırmacının bilim adamlığı düzeyinin bir göstergesi olduğu kadar araştırmanın niteliğini, doğruluğunu ve güvenirliğini de yansıtır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 37

38 Literatür taraması, konunun anlaşılmasını sağlar ve araştırmaya yön verecek sorularının uygunluğunu ve gerçek kesitini ortaya çıkarır. Literatür taramasıyla, konuya ilişkin kaynaklar/dokümanlar tespit edilir ve toplanır. Literatür taramasına bibliyografik mahiyetteki eserlerden başlamalıdır. Bu amaçla, konuyla ilişkili bütün tez, kitap ve makalelerin kaynaklar, referanslar veya bibliyografya bölümleri ile günümüzde yaygınlaşan internet de kullanılabilir. Literatür taramasından elde edilecek bilgilerle; Konuya ilişkin önceden doğrudan ve dolaylı nelerin yazıldığı veya söylendiği, Konunun önceden işlenen ve işlenmeyen veya eksik bırakılan yönleri, Konuya ilişkin problemin boyutları, Önceki araştırmalarda kullanılan yöntemler ve ölçekler Önceki araştırmalarda ulaşılan bulgular ve çıkarılan sonuçlar Önceki araştırmalarda yapılan öneriler Önceki araştırmalarda kullanılan kaynaklar gibi hususlar tespit edilebilir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 38

39 Araştırmalarda kullanılacak kaynaklar ana (orijinal-birincil) kaynaklar ve yardımcı (ikincil) kaynaklar olmak üzere iki kısma ayrılır. Ana Kaynak: Bir olaya fiilen iştirak etmiş veya çok yakından takip etmiş bir araştırmacının kaleme aldığı eserlerdir. İkincil Kaynak: Ana kaynaklardan faydalanılarak meydana getirilen inceleme ve derleme türü eserler ikincil kaynaklardır. Araştırmalar mümkün oldukça ana kaynaklara dayandırılmaya çalışılmalıdır. İkincil kaynaklar, ana kaynakların bir sentezi olup, ana kaynaklara ulaşılamaması durumunda önem kazanırlar. Örneğin; araştırmacının bir sosyal olayın bizzat içerisinde bulunarak gözlemlerini aktardığı bir rapor ana kaynaktır. Veya araştırmacının bir deneyi bizzat kendisinin yaparak elde ettiği veriler, bulgular ve sonuçları yayınladığı deney raporu ana kaynaktır. Bu raporlardan alıntı yapılarak hazırlanan tarihsel veya betimsel raporlar yardımcı kaynak özelliği taşırlar Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 39

40 Veri elde edilebilecek kaynakların tespiti yapıldıktan sonra, toplanan kaynaklar ilgiye göre okunur. Okuma sırasında şunlara dikkat edilmelidir; Okuma seçici olmalı, ilgili olmayan, zamanı boşa harcayacak bölümlere yüzeysel bakılmalıdır. Okuma esnasında genel çerçeveyle ilgili (giriş-gelişme-sonuç) basit bir kurgu oluşturulmalıdır. Okuma işlemi, notlar alınarak yapılmalıdır. Bu notlar, aynı ebatta kesilmiş kâğıtlara veya bilgisayarda kolay ulaşılacak ve anlaşılacak türden düzenlenen dosyaya yazılmalıdır. Buna bilgi fişi denilir. Veri Kaynakları; insanlar, belgeler, canlı ve cansız varlıkların kalıntılarıdır. Veri kaynakları; Sözlü, Yazılı ve Görsel kaynaklar olarak üç gruptur. a-sözlü Veri Kaynakları: Halk hikayeleri, masallar, türküler, oyunlar vs. b-yazılı Veri Kaynakları: Anlaşmalar, haritalar, mektuplar, kitaplar, dergiler, gazeteler, istatistiki veriler vs. c-görsel Veri Kaynakları: Resimler,heykeller, arkeolojik eserler, film, fotoğraflar Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 40

41 Bilgi Fişi: (Makale ve Kitap için) Yahya Akyüz, (2011), Türk Eğitim Tarihi, Ankara, Pegem Yayıncılık, s.151. İlköğretim zorunluluğu ile ilgili bir girişim eğitimde ilk yenileşme dönemine rastlar. Bu II. Mahmut un 1824 te yayınladığı bir fermandır. Daha önceki dönemlerde de okuma yazmanın gereği üzerinde duran fermanlar çıkarılmışsa da, 1824 fermanı bu konuyu geniş olarak ele aldığı için zorunluluğu getiren ilk belge kabul edilmektedir. Not 1: Kitap için; fişin üst kısmında; Yazar Adı ve Soyadı, (Basım Tarihi), Kitap Adı, Basım Yeri, Yayınevi, sayfa Not 2: Makale için; Yazar Adı ve Soyadı, (Basım Tarihi), Makale Adı, Dergi Adı, Basım Yeri, cilt/sayı, sayfa aralığı, atıf yapılan sayfa Not 3: Bilgi fişinde ( --- ) işareti kullanılması, kaynaktan yapılan alıntının aynen alıntı veya özet alıntı olduğunu ayırt etmeyi sağlar. Bu durum bilginin yorumlanması açısından önemlidir. B i l g i (Aynen Alıntıda - tırnak içinde), B i l g i (Özet Alıntıda - tırnaksız) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 41

42 Okuma ve Not Alma Aynen aktarılması gereken bilgiler şunlardır: Yasa, tüzük ve yönetmelik maddeleri ile hükümet kararları, Matematik, fen veya diğer bilimlerle ilgili formüller, Hipotezler (kanıtlanmak veya reddedilmek için ortaya atılan öneriler) Karşıt görüşleri savunan açıklamalar, Değiştirildikleri taktirde, anlamını yitirebilecek nitelikteki ifadeler, tanımlar. Şiir, atasözü, özlü sözler vb.. Araştırmada kullanılacak verilerin toparlanması için bir takım araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlardan en çok bilinen ve başvurulanlar; görüşme, gözlem, anket, arşiv ve kütüphane belgeleridir Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 42

43 e- Veri Toplama Araçları: 1-Görüşme; Önceden belirlenmiş ve bir amaç için yapılan, soru sorma ve cevaplama tarzına dayalı karşılıklı ve etkileşimli bir iletişim sürecidir. Görüşme türleri; a) Sohbet Tarzı Görüşme; Araştırmacının gözlem amacıyla doğrudan ortama katıldığı alan araştırmalarında kullanılır Sorular, önceden hazırlanmaz, tabi halinde sohbet havasında sorulur. Sorular konuşmanın anlık akışı içinde kendiliğinden gelişir. Görüşme soruları görüşme sırasında açılan konulara göre değiştirilir. b) Görüşme Formu Aracılığıyla Görüşme; Araştırma problemi ile ilgili tüm boyutların sorularla araştırılmasını güvence altına alır. Görüşmeci konuyla ilgili, önceden hazırladığı soruları veya ek sorular sorar. Görüşmeci, görüşme sırasında soruların şekil ve sırasını değiştirebilir. c) Standartlaştırılmış Açık Uçlu Görüşme; Dikkatlice yazılmış ve belirli bir sıraya konmuş bir dizi soru görüşülen her bireye aynı tarzda ve sırada sorulur. Bu görüşmede, görüşülen kişinin bireysel farklılıkları dikkate alınmaz. Önceki görüşme usullerindeki esneklik bu usulde yoktur. Görüşme sistematik olarak yapılır Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 43

44 Araştırma Konusu Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları ÖRNEK GÖRÜŞME FORMU Yer : İstanbul Ticaret Üniversitesi Tarih ve Saat : Görüşmeci : Giriş Merhaba, benim adım.., İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi öğrencisiyim. Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları üzerine bir araştırma yapıyorum. Amacım : Üniversite öğrencilerinin yaşadığı sorunları belirlemek ve olası çözüm yollarını araştırmaktır. Çalışmanın önemi:... Üniversite Öğrencilerinin Başlıca Sorunları ile ilgili düşüncelerinizi ve beklentilerinizi öğrenmek istiyorum. Görüşme Soruları 1- Barınma sorunları nelerdir? 2- Ulaşım sorunları nelerdir? 3- Eğitim-Öğretim sorunları nelerdir? Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 44

45 2-Gözlem; Belirlenmiş bir amaç için, bir olay, obje veya olguyu müdahaleli veya müdahalesiz şekilde izlemektir. Bir araştırma objesi hakkında iki türlü gözlemle bilgi elde edilir; a) Gelişigüzel gözlem; Objeyi tanımak için önceden belirlenmiş bir amaç, bir plan mevcut olmadığı gibi, bilgiler tesadüfî ilişkilerden elde edilir. b) Sistemli gözlem; Önceden belirlenmiş bir amaç ve plan mevcuttur. Aynı zamanda ölçme (anket, istatistik) sonuçlarından yararlanılarak da gözlem yapılabilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 45

46 3-Anket; Belli bir konuda tespit edilmiş hipoteze ya da sorulara bağlı olarak, bir evren ya da örneklemi oluşturan kaynak kişilere sorular yöneltmek suretiyle sistemli veri toplama tekniğidir Açık uçlu ve kapalı uçlu olmak üzere iki çeşit anket sorusu vardır. Açık Uçlu Sorular: Cevaplayıcıya istediği cevabı yazabilme fırsatı verir. O nedenle; sorularda kullanılan sözcükler dikkatle seçilmeli, objektif bilgi alabilme hedeflenmelidir. Örnek: Sizce kuşaklararası çatışmada temel sorunlar nelerdir? Kapalı Uçlu Sorular: Bu tür sorularda cevap seçeneklerle verilir. Cevaplayıcıdan düşüncelerini en iyi yansıtan seçenek yada seçenekleri işaretlemeleri istenir. Örnek: Hastalanınca doktora gider misiniz? a)evet ( ) b) Hayır( ) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 46

47 Kaynak kişilere sorulan sorular dört çeşittir; a) Olgusal sorular; Kaynak kişilerin yaş, eğitim durumu, gelir düzeyi, medeni durumu, cinsiyeti, doğum yeri, dini, mesleği ile ilgili sorulardır. b) Davranış soruları; Kaynak kişilerin şahsi ve sosyal etkinlikleri, yapıp etmeleri ile ilgili sorulardır c) Tutum, inanç ve kanaat soruları; Bir kimsenin belli bir konuda ne düşündüğünü, ne hissettiğini tespit etmeye yönelik sorulardır. d) Bilgi soruları; Kaynak kişinin belli bir konuda ne bildiği, ne ölçüde bildiği, bu bilgileri hangi kaynaktan öğrendiği yönelik sorulardır Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 47

48 Anketlere İlişkin Örnekler a-olgusal Sorular Uygun Kutuyu İşaretleyiniz 1-Cinsiyetiniz: Erkek ( ) Kadın ( ) 2-Öğrenim durumunuz: İlkokul( ) Lise( ) Üniversite( ) Yüksek Lisans( ) Doktora( ) 3-Ailenizin yaklaşık aylık geliri: TL( ) TL( ) 2000 den yukarı( ) b-davranış Soruları 1-Günlük bir gazeteyi ne sıklıkla okursunuz? Düzenli ( ) Bazen ( ) Nadir ( ) Hiç ( ) 2-Geçen ay ülke sorunlarını konusunda haber aldığınız kaynakları işaretleyiniz. ( ) Televizyon ( ) Radyo ( ) Gazete ( ) Arkadaş ( ) İnternet ( ) Diğer. 3-Alanınızla ilgili seminer, panel, konferans gibi etkinliklere katılır mısınız? Tamamen ( ) Kısmen ( ) Hiç ( ) Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 48

49 c-tutum, inanç ve kanaat soruları 1- Bugünkü eğitim sistemi kavramların öğrenilmesinde yeterli midir? Tamamen ( ) Kısmen ( ) Hiç ( ) futbol sezonunda Trabzonspor başarılı olmuştur. Katılıyorum ( ) Kısmen Katılıyorum ( ) Katılmıyorum( ) 3- Öğrenci affı çıkmasını doğru buluyor musunuz? Evet ( ) Hayır ( ) 4- Okul uygulamaları, eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğretmen adaylarının okul kurallarını öğrenmesinde etkilidir Tamamen 4 Oldukça 3 Kısman 2 Çok az 1 Hiç x Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 49

50 d- Bilgi soruları 1- Şimdiki YÖK Başkanı kimdir?.. 2- Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) Milli Eğitim Bakanlığına bağlıdır. Evet ( ) Hayır ( ) 3- Futbol müsabakaları, 45 dakikalık iki devre halinde oynanan bir oyundur. Doğru ( ) Yanlış ( ) 4- Anayasa Mahkemesi nin anayasa denetim yetkisi günümüz uygulamalarına göre sınırsızdır x 5 Tamamen 4 Oldukça 3 Kısman 2 Çok az 1 Hiç Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 50

51 4- Arşiv Belgeleri; Tarih ve kültür araştırmaları için en önemli kaynaklar arşiv belgeleridir. Devlet kurumlarının yazışmaları veya özel şahısların kendileriyle ilgili tuttukları kayıtlar arşiv belgelerini oluşturmaktadır. Bu belgeler, özel izin alınması kaydıyla araştırmacılara açık tutulmaktadır. Türkiye arşiv malzemesi bakımından çok büyük zenginliğe sahiptir. Bir ferman örneği Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 51

52 f- Verilerin Analiz Edilmesi: Veri analizinde kullanılacak hem betimleyici hem de çıkarımsal her türlü istatistiksel teknik tanımlanmalıdır. Elde edilen veriler listeler halinde düzenlenebilir. Tablolar olarak sunulabilir. SPSS ve diğer programlar kullanılarak veriler istatistiksel teknikler kullanılarak analiz edilir. Veri analiziyle elde edilen bulguların ve bu bulgulara dayanılarak gerçekleştirilen yorumların raporlaştırılıp yorumlamalar yapılır. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 52

53 Bulguların Genellenmesi Bir konuyu incelemek için herhangi bir evrenden çekilen bir örneklemden elde edilen bulgular yalnız o evren için genellenebilir. Örn: Bir ilkokuldan seçilen bir örneklemden elde edilen sonuç sadece o ilkokul için genellenebilir, il için genelleme yapılamaz. İl içindeki tüm ilkokullardan seçilen örneklemden elde edilen sonuçlar yalnızca o il için genelleyebiliriz, tüm ülkeyi temsil etmez. Bir hastanede hastalar üzerinde yapılan bir araştırmadan elde edilecek bir sonuç sadece o hastane için genellenebilir, toplum için genellenemez. Örnek Problem: a) Bir kentteki ilkokullarda çocukların şiddetle karşılaşma sıklığını belirleyen bir çalışma planlanıyor. Önceki araştırmalardan bu yaş grubu çocuklarda şiddete maruziyet sıklığı %10 dolayında olduğu bulunmuştur. Bu araştırmada da sıklığı %95 güvenilirlik (olasılıkla (α=0.05)) ve ± %5 (d=0.05) sapma ile hesaplanırsa gerekli örnek büyüklüğü ne olur? Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 53

54 3. Çalışma Takvimi (Zaman Çizelgesi) Araştırmanın sağlıklı ve düzenli yürütülebilmesi için hafta ve aylara bölünmüş bir çalışma takvimi oluşturulmalıdır. Bu takvimde haftalık ve aylık olarak yürütülecek çalışmalar kısaca belirtilmelidir. Araştırma hazırlanan bu çalışma takvimine göre yürütülmelidir. Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 54

55 4. Geçici Plan Hazırlamak Araştırmayı düzenli bir biçimde yürütebilmek için önce geçici bir plan hazırlamak gerekir. Önceden yapılacak literatür taramasına bağlı ön araştırmalardan edinilen bilgiler bir plan hazırlamayı kolaylaştırır. Bir araştırma ana çerçevesiyle üç bölümden meydana gelir; Giriş; Araştırmanın konusu, amacı (problem), önemi, hipotezi ile konuyla ilişkili literatürün işlendiği bölümdür. Gelişme; Araştırma yönteminin (örneklem, veri toplama ve analiz metotları) ve bulgularının işlendiği bölümdür. Sonuç; Araştırmada elde edilen sonuçların değerlendirildiği, genellemelerin yapıldığı, hipotezin doğruluğunun/yanlışlığının ortaya koyulduğu ve ileriye dönük önerilerin işlendiği bölümdür. Geçici plan, araştırmanın ileriki aşamalarında gerek görüldüğü durumlarda değiştirilebilir Geri Dön Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 55

56 Tercih Meselesi! Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 56

57 Sayılamayacak kadar çok kaynak içeren metinler, bilimselliğin işareti değil, güvensizliğin göstergesidir.. William C. Roberts Yrd. Doç. Dr. Ali GURBETOĞLU İstanbul Ticaret Üniversitesi 57