MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ MTA DOGAL Ğ KAYNAKLAR VE EKONOMI Ü BÜLTENI Ü YIL : 2009 SAYI: 8 Temmuz-Aralık

2 MTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA SAHİBİ GENEL MÜDÜR Mehmet ÜZER YAYIM VE REDAKSİYON KURULU Eşref ATABEY (Başkan) Haşim AĞRILI Uğur AKIN Neşat KONAK Agah KÖKER Cengiz OKUYUCU Halil YUSUFOĞLU SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ BİLİMSEL DOKÜMANTASYON VE TANITMA DAİRESİ BAŞKANI Halit ONUR Yönetim Yeri Yayım ve Redaksiyon Kurulu Başkanlığı Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Üniversiteler Mah. Dumlupınar Bulvarı No : 139 G Blok, Çankaya/ANKARA e-posta Telefon : (0 312) / Faks : (0 312) Baskı MTA Genel Müdürlüğü Matbaası Basım Tarihi 03/03/2010 Yayım Türü: Yerel Süreli Yayın

3 İ Ç İ N D E K İ L E R GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER 73. YILINDA MTA DERGİSİ SCIENCE CITATION INDEX (SCI) AŞAMASINDA Eşref ATABEY ve Melahat PUSAT... 1 BİLGİ DAĞARCIĞI DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KÖMÜRDEN YARARLANMA DURUMU Hayrullah DAĞISTAN... 5 BLOK VE MAMÜLDE YAPIŞTIRICILARI BELİRLEYEN JEOLOJİK PARAMETRELER Deniz İskender ÖNENÇ... 8 DPT VE TÜBİTAK IN PROJE DESTEKLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ MTA DAN Uğur AKIN ve Atakan ALACA VERİ TABANI ABONELİKLERİMİZ Serdar KILINÇ MTA YA YENİ KATILANLAR Erol TİMUR ve K.Mine ASLAN TÜRKİYE DİRİ FAY HARİTALARI SERİSİ TOPLANTILAR Eşref ATABEY ULUSLARARASI KARADENİZ BÖLGESİ JEOLOJİ SEMPOZYUMU 5-9 EKİM 2009 DA GERÇEKLEŞTİRİLDİ (ISGB) Neşat KONAK AMERİKA JEOLOJİ KURUMU (GSA) YILLIK KONGRESİ VE SERGİSİ, EKİM 2009 DA ABD DE YAPILDI Ender SARIFAKIOĞLU PALEONTOLOJİ-STRATİGRAFİ ÇALIŞTAYI 10. YILINDA KEMALİYE DE DÜZENLENDİ Gonca NALCIOĞLU TÜRKİYE 11. ENERJİ KONGRESİ EKİM 2009 DA İZMİR DE YAPILDI Agah KÖKER TIBBİ JEOLOJİ ALT KURULU TOPLANTISI ARALIK 2009 DA YAPILDI Eşref ATABEY YAYIN TANITMA KÜTÜPHANEDEN HABERLER Birsel KAYA DERLEMEYE GELEN RAPORLAR Semra CEMEK... 51

4

5 GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER YILINDA MTA DERGİSİ SCIENCE CITATION INDEX (SCI) AŞAMASINDA Eşref ATABEY* ve Melahat PUSAT* MTA Dergisi 1936 yılından bu yana Türkçe ve İngilizce olarak yayımlanmakta olup, Türkiye nin yerbilimleri alanında en uzun süreli bilimsel dergisidir. Yer bilimleri- nin tüm yazarlarına açık olan ve yer bilimlerinin farklı konularını içeren dergi Türkçe ve İngilizce olarak yayın hayatının 73. yılını doldurmuştur. Dergi Georef, Geological Abstracts, Mineralogical Abstracts ve Ulakbim veri tabanlarında indekslenmekte olup, ISSN numarası X dir. Derginin bilim kurulunda yerli ve yabancı bilim insanları yer almaktadır. Çizelge 1- Yıllara göre yayımlanan dergi sayısı 1936 yılında başladığı yayın hayatından 2009 yılı sonuna kadar MTA Dergisinde 1226 adet makale yer almıştır. Dergideki makale sayısı başlangıç yıllarında arasında bir sayıda 40 dolayında iken, yılları arasında 10 a bazen 5 e düşmüş, 1960 ile 1980 yılları arasında tek- rar yükselerek 25 adet seviyesine çıkmıştır arasında tekrar düşüş olmuş, arasında ise yükselmiştir yılından bu yana sayılardaki makale sayısı 5 ile 10 arasında değişmektedir (Çizelge 2). * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara

6 2 GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER Çizelge 2- MTA Dergisinde yıllara göre yayımlanan makale sayısı Dergide yayımlanan makaleleri konularına göre ayıracak olursak, 1. sırada maden yatakları ve jeolojisi 2. Sırada paleontoloji, 3. Sırada bölgesel jeoloji, 4. Sırada mineraloji, petrografi, petroloji 5. Sırada ise yapısal jeoloji ve tektonik, makalelerinin yer aldığı görülmektedir (Çizelge 3). Bu sıralamayı stratigrafi, petrol jeolojisi, sedimantoloji, volkanizma-magmatizma, jeofizik ve jeokimya konuları takip etmektedir. Dergide en az jeomorfoloji, jeokronoloji çevre jeolojisi ve deniz jeolojisi konularında makaleler yer almıştır (Çizelge 3). Çizelge 3- Dergide yayımlanan makalelerin konularına göre sayısı

7 GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER 3 Dergide yayımlanan yabancı makale sayısı yılları arasında her sayıda 5 adet iken, yılları arasında 20 nin üzerine çıkmıştır (Çizelge 4) yıll yılları arasında her sayıda 5 ile 10 arasında olan yabancı makale sayısı arasında adede ulaşmış, 2000 yılından sonra ise 5 ile 10 arasında değişmektedir. Çizelge 4- MTA Dergisi nde yer alan yabancı makale sayısı Dergide yer alan yabancı yazar sayısı yılları arasında 20 ye çıkmakta, arasında 2-3 e düşmekte, arasında ise 10 seviyesine çıkmaktadır (Çizelge 5) yılından sonra yabancı yazar sayısında gerileme olduğu görülmekte olup , , , , yılları arasında dergide yabancı makale yer almamıştır. Yalnızca , 1987, 1991, ve 2008 yıllarında yabancı makale sayısı 2 seviyelerinde kalmıştır (Çizelge 5). Çizelge 5- Yayımlanan makalelerin yabancı yazar dağılımı

8 4 GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELER Çizelge 4 ile 5 karşılaştırıldığında 1938 ile 1947 yılları arasında yabancı yazarlar ile Türk yazarların ortak makaleler ürettikleri görülmektedir yılları arası ile 1980 yılından sonra yabancı yazarların yer almadığı görülmektedir. MTA Dergisinde yerli yazarların makaleleri yer almıştır. MTA Dergisinin kapsadığı makalelerin türü ve niteliği, editörü, bilimsel kurul üyelerinin niteliği, ulusal ve uluslar arası boyutta dağıtımı, yıllık periyotlarının düzenli bir şekilde ve belli sayıda basılması, baskı kalitesi, periyotların yurt dışında dağılımlarının fazla ve düzenli olması nitelikleriyle Science Citation Index (SCI) kriterlerini içerdiği bilinmektedir. Bu özelliği dikkate alınarak SCI tarama indeksine girmesi yolunda Temmuz 2009 da MTA Dergisi için Genel Müdürlüğümüzce müracaatta bulunulmuştur. Ana amaç bu hedefe en kısa zamanda ulaşmaktır.

9 BİLGİ DAĞARCIĞI 5 DÜNYADA VE TÜRKİYE DE KÖMÜR- DEN YARARLANMA DURUMU Hayrullah DAĞISTAN* Ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin bir göstergesi olan elektrik enerjisi tüketimi ekonomik gelişime paralel olarak hızla artmaktadır. Fosil yakıtların artan bu enerji talebinin karşılanmasında hala çok önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Fosil yakıtlar içerisinde kömür rezervleri bugünkü tüketim koşullarında 200 yıl kullanılabilecek bir potansiyel sunmaktadır. Bu durum dünyada sürdürülebilir bir kalkınma ve enerji arz güvenliği sağlanması açısından, kömürün önemini arttırmaktadır. Dünya enerji sektörüne bakıldığında; birincil enerji üretiminde (Şekil-1) kömür % 29 luk bir payla ikinci sırayı teşkil ederken, elektrik üretiminde ise % 41 lik bir paya sahiptir (BP Statistical Review June 2008). Hidrolik ve Yenilenebilir Kömür % 29 % 6 Nükleer % 6 Petrol Doğal Gaz % 24 % 35 Şekil 1- Dünya birincil enerji üretiminin kaynaklar bazında dağılımı, Dünya birincil enerji tüketimi 2007 yılında bir önceki yıla göre % 2,4 artmış ve Mtep e ulaşmıştır. En yüksek artış % 7,9 ile Çin de olmuştur. Türkiye de ise 2007 yılında birincil enerji tüketimi dünya tüketiminin yalnızca % 0,96'sını teşkil etmekte olup, 107,6 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Kömür 2002 yılından bu tarafa dünyada tüketimi en hızlı artan hidrokarbondur. Dünya birincil enerji tüketim artışı içerisinde 2007 yılında kömür tüketimi % 4,5 artışla, 3177,5 Mtep e ulaşmıştır. Kömür tüketiminin 1311,4 Mtep i Çin, 573,7 Mtep i ABD, 53,1 Mtep i Avusturalya, 208 Mtep i Hindistan ve 94,5 Mtep i Rusya Federasyonu tarafından gerçekleştirilmiştir. Dünya kömür rezervi (taş kömürü + linyit) 848 milyar ton olarak bilinmektedir. (WEC-Survey of Resources 2007 ve BP Statistcal Review June 2008) Kömür rezervlerinde ilk on ülke ise sırasıyla ABD (% 25,4), Rusya Fedarasyonu (% 15,9), Çin (% 11,6), Avustralya (% 8,3), Hindistan (% 8,4), Güney Afrika, Ukrayna, Kazakistan, Sırbistan ve Polonya dır yılı dünya kömür üretimi 2940 Mtep olarak gerçekleşmiştir. Bu üretimin 1289,6 Mtep i Çin, 587,2 Mtep i ABD, 215,4 Mtep i Avusturalya, 181 Mtep i Hindistan ve 148,2 Mtep i Rusya Federasyonu tarafından gerçekleştirilmiştir. Ülkemiz kömür rezervleri ise (taş kömürü+linyit) 13,820 milyar ton olup dünya rezervinin % 1,62 sini oluşturmaktadır. Dünyada artan enerji talebini karşılamak üzere büyük enerji yatırımlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacı karşılamak için fosil yakıtların en az 2030 yılına kadar enerji sektöründeki hakimiyetini korumaya devam edeceği öngörülmektedir. * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara

10 46 BİLGİ DAĞARCIĞI Çevresel etkiler dikkate alındığında, fosil yakıtların enerji sektöründeki yaygın kullanımından kaynaklanan CO 2 emisyonunun azaltılması yönünde çalışmalar yapılmaktadır. CO 2 emisyonunun azaltılması yönündeki protokol ve uygulamaların başarılı olabilmesi için öncelikle büyük kömür tüketicisi olan ABD, Çin, Rusya Federasyonu, Hindistan gibi ülkelerin çaba sarf etmeleri gerekmektedir. Ancak böylece küresel bazda anlam ifade edecek sonuçlar alınabilecektir. Örneğin dünyada CO 2 emisyonu yayan bu dört ülkenin yılları arasındaki CO 2 emisyonlarına bakıldığında, Çin'inki 2,4 milyar ton, ABD'ninki 1 milyar ton, Hindistan'inki 600 milyon ton, Avrupa Birliği'inki 200 milyon ton, Kanada'nınki 150 milyon ton civarındadır. Kişi başına düşen CO 2 emisyonu ise Avrupa Birliği ülkelerinde 7,5 ton/kişi, dünya ortalaması 4 ton/kişi iken bu değer Türkiye de 3,6 ton/kişi dir yılı CO 2 salımları dikkate alındığında toplam salım hacmine göre 30 Avrupa ülkesinde ülkemiz 7. sırada, kişi başına düşen salım miktarı dikkate alındığında ise sondan 2. sırada yer almaktadır. Türkiye deki CO 2 salımı iklimsel ve bölgesel özelliklere göre farklılıklar göstermektedir. CO 2 emisyonlarının azaltılması için ülkelerin bugünkü CO 2 emisyonlarını 1990 yılındaki CO 2 emisyonlarının altına çekmesi ilkesi benimsenmiştir. Ülkemizin 1990 yılındaki CO 2 emisyonu 140 milyon ton iken 2004 yılında 242 milyon ton olmuştur. Bütün bu veriler göstermektedir ki ülkemiz bu artış trendine rağmen dünya ortalamalarının altında CO 2 emisyonu olan bir ülkedir ve 2004 yılında CO 2 emisyonu dünya emisyonunun yalnızca % 0,79'unu teşkil etmektedir. Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerin fosil yakıt tüketimleri ve dolayısıyla ürettikleri CO 2 emisyonları büyük bir yekun tutmamakta olup, gelişmiş ülkelerin sebep oldukları CO 2 emisyonuna oranla oldukça düşük düzeydedir. Dünyada elektrik üretiminin % 41 i hala kömüre dayalı santrallerden sağlanırken ülkemizde bu değer sadece % 22,6 düzeyindedir. Yine çevre dostu yenilenebilir kaynaklardan yararlanma oranına baktığımızda; birincil enerji arzında dünyada yenilenebilir + hidrolik toplamı % 2,8 iken, ülkemizde yenilenebilir + hidroliklerden yararlanma % 9 civarındadır. Elektrik üretiminde ise dünyada hidrolik + diğer yenilenebilirlerin payı % 18,3 iken bu değer Türkiye de % 19,1 civarındadır. Bu verilerden de görülmektedir ki ülkemiz yenilenebilir enerji kullanımında da dünya ortalamalarının üzerinde olup temiz enerji kullanımında iyi durumdadır. Bütün bu veriler değerlendirildiğinde, ülkemizde doğalgazdan yararlanma oranını dünya ortalamaları olan % 20 lere çekmek, birinci sırada potansiyel enerji kaynağımız olan kömür kullanımını % 22 lerden dünya ortalaması olan % 40 lara çıkarmak ve nükleer enerjiyi devreye sokmak, enerji kaynaklarımızı çeşitlendirmek ve arz güvenliğini sağlamak açısından önemli görülmektedir. Yukarıdaki bakış açısı doğrultusunda, ülkemiz kömür potansiyelinden bugün için yararlanma durumuna ve devreye sokulabilecek kömür varlığımıza kısaca aşağıda değinilecektir. Ülkemiz linyit rezervleri MTA Genel Müdürlüğünün yaptığı çalışmalar sonucunda 2008 sonu itibariyle 12,4 milyar tona

11 BİLGİ DAĞARCIĞI 7 çıkarılmıştır. Bu rezervin 1,5 milyar tonu mümkün, 1,1 milyar tonu muhtemel ve 9,8 milyar tonu ise görünür rezerv biçimindedir. Ülkemiz linyitlerinin kalori durumuna bakıldığında % 66 lık bir kısmı kcal/kg alt ısıl değerine sahip olup termik santrallerde değerlendirilebilecek niteliktedir. (Şekil 2). Ülkemizde linyit üretiminin büyük bir kısmı TKİ ve EÜAŞ tarafından gerçekleştirilmekte olup elektrik üretiminde yararlanıl- maktadır. Örneğin 2007 yılında 72 milyon ton üretim gerçekleştirilmiş olup bunun 61 milyon tonu elektrik üretiminde kullanılmıştır. Ülkemizde yerli linyite dayalı sadece MW lık kurulu güç bulunmaktadır. Ancak kullanıma hazır hale getirilmiş linyit rezervleri dikkate alındığında MW lık daha santral kurulabilecek ( MW ı kamuya ait ve MW ı özel sektöre ait) linyit rezervlerinin varlığı bilinmektedir kcal/kg % 5.16 <4000 kcal/kg % 0.84 <1000 kcal/kg % kcal/kg % kcal/kg % 24.5 Şekil 2. Ülkemiz linyitlerinin kalorifik dağılımları.

12 8 BİLGİ DAĞARCIĞI BLOK VE MAMÜLDE YAPIŞTIRICILARI BELİRLEYEN JEOLOJİK PARAMET- RELER Deniz İskender ÖNENÇ* GİRİŞ Mermercilik sektöründe taleplerin artmasına bağlı olarak mamul ürünlerde de dayanıklılık ön plana çıkmıştır. Yapıştırıcıların belli olmasına karşın kayaçların gözeniklilikleri, stilolit türleri ve içindeki dolguları, çatlak ve türleri, porozite, matriks (çimento), fiziksel ve mekanik özelliklerinin çok iyi bilinmesi gerekmektedir. Mermercilikte rekabetin artması ve fiyatların düşmesine karşılık, taş işleme tesislerine yapılan yüksek yatırımlar, çevre koruma için yapılan düzenlemeler, vergilerin yüksek olması, elektrik ve yol gibi yatırım maliyetlerinde gerileme olmamıştır. Blok ve mamuldeki sağlamlık kayanın fiziksel ve jeolojik özellikleri ile ilgilidir. Kayaç veya bloktaki çatlak türünü belirlemek kullanılacak yapıştırıcı türünün de seçilmesinde önemli bir adımdır. Kullanılacak yanlış yapıştırıcı türü kayacın istenilen sağlamlıkta olmasını engelleyeceği gibi maliyeti de artıracaktır. Bu sorunları gidermek için taşların yapısal ve dokusal özelliklerin iyi bilinmesini gerektirmektedir. JEOLOJİK PARAMETRELER Kayacı oluşturan matriks (çimento) taneleri birbirlerine bağlamaktır. Çimentonun gevşek olması/bloksal çimentolanması dayanımını azaltmaktadır. Kayaç içi gözenekliliği arttıran faktörlerden bir tanesi de budur. Bloklarda oluşan çatlak türleri üç türlüdür. Tabakalaşma düzlemine (suyuna) paralel oluşumlar boyuna çatlakları oluşturur ve kısa mesafelerde kapanma özelliğine sahip olan çatlak tipidir ve derinlemesine fazla devam etmez. Enine çatlaklar (ters kesim) tabakalaşma düzlemine dik yönde gelişmiş olan çatlak türleridir. Devamları gözlenmemesine rağmen tehlike arz edebilirler. Verevine (diyagonal) çatlak türleri tabakalaşma düzlemini verevine kat eden ve tehlikeli çatlak türüdür. Bu çatlak kapanmayan bir özellik sunar ve devamlıdır. Çatlak sistemlerini belirlemek için ocakta yapılacak iyi bir jeolojik etütü gerekmektedir. Belirlenen çatlaklar blok üzerine işaretlenir veya konumları saptanan çatlaklar viskozitesi yüksek veya ağır olan havuzlara batırılarak sağlamlıkları arttırılmaya çalışılır. Kayaç gözenekliliği porozite ve kayaç içi boşlukları içerir. Porozite taneler arası boşluklardır. Yani kayacı oluşturan minerallerin veya kayaç parçacıklarının iri olması arada gözenek oluştur. Kayaçtaki boşluklar geniş olabilir (jeod) ve dayanımsız yüzeyler oluşturabilir. Bu özelliklere yönelik kullanılacak yapıştırıcılar tek veya iki aşamada uygulanabilir. Doğal taşlarda fiziko-mekanik özellikler oldukça önemlidir. Örneğin travertenin tek eksenli basınç dayanımı kg/cm 2 ise bu döşemede kullanılamaz. Eğer döşemede kullanılmak isteniyorsa sağlamlaştırılması gerekmektedir. Bu yapılmadığı zaman aşınması çok kolay olur. Bu sorunun üstesinden gelebilmek için ürünün bir kullanım reçetesi olmalıdır. Şayet tüketici bunu dışarıda veya döşemede kullanacaksa bunu bilmeli ve ona göre iyileştirmeler istemelidir ya da önerilmelidir. Kayacın bünyesinde bol miktarda kil varsa, suyu emme kuvvetlenecektir. Bu yüzden bu kayacımızı iç mekanlarda kullanmamız çok * Barit Türk Maden A.Ş. - İstanbul

13 BİLGİ DAĞARCIĞI 9 uygun olacak, hatta iyileştirme bile yapılmayacaktır. Killi kireçtaşından üretilen bir mermere epoksi uygulayarak su emme özelliğini değiştirmek mümkün görünmemektedir. Yapılan iyileştirme (epoksi) stilolitteki dolgu bilinmeden gelişi güzel yapılmış ise aynı sonuçlar ile karşılaşılır. Stilolitli bir mermerde açıklık olup olmadığı, dolgu varsa cinsi yapılacak iyileştirmede önemli parametrelerdir. Çatlak cinsi, çatlakdaki dolgu türü bilinmeden yapılacak iyileştirme çalışmaları boşa harcanan zaman ve maliyet olacaktır. BLOKLARDA SAĞLAMLAŞTIRMA Bloklarda sağlamlaştırma kayacın jeolojik özellikleri bilindikten sonra yapılmadır. Bloktaki çatlaklar içersindeki kil, çamur, demirli dolgular basınçlı sularla temizlenerek, bünyeden atılmaya çalışılır. Blok sağlamlaştırma; çimento yedirilerek, blok kurutularak, epoksi havuzlarına batırılarak veya çatlaklı blok epoksilenerek üzerleri sağlam levhalar yapıştırılmak suretiyle kesime sunulabilinir. Blok özel yöntemlerle, epoksi zerk edilerek de sağlamlaştırılır. Bloktaki gözenekler su ile iyice temizlendikten sonra, devamlılıkları yok ise iğne ile yapıştırıcı zerk edilir veya çimento dolgu ile doldurulur. Gözenek büyük ise ilk önce mastiklerle dolgu yapılır, sonra iğne ile epoksi zerk edilir. Devamı olan, ince çatlaklara akışkan olan epoksiler kullanılır. Sertleşmeleri yavaş olan yapıştırıcı kullanılır. Şayet çatlak geniş aralıklı ise; daha yavaş kuruyan ve sertleşen epoksiler kullanılmalıdır. PLAKA VEYA LEVHALARDA SAĞLAM- LAŞTIRMA Katrak veya S/T den çıkan yarı mamul ürünlerin çatlak ve gözenekleri yabancı minerallerden temizlenerek kurutma fırınlarına yollanılır. Buradan çıkan ürünlerin arkaları istenirse polyesterlenir. Ürün epoksilenir ve bekletildikten sonra cila hattına yollanır. Çok kırılgan yapılı kayaçlarda yani elastisite modülü çok yüksek ve sertliği fazla olan ürünlerde polyester reçine uygun sonuçlar verecektir. Yapıştırıcı uzun sürede kuruduğundan, çatlakların derinliklerine nüfus eder ve sağlamlığı sağlar. Özellikle traverten veya gözeneği küçük olan mamullerde ( mm) akışkan olan ve yavaş kuruyan yapıştırıcılar kullanılmalıdır. Çünkü gözeneklerin ince olması nedeni ile yapıştırıcının derinlere girmesi ve nüfusu sağlayabilmesi için uzun zamanda sertleşmesi gerekmektedir. Levha veya plakadaki çatlak her iki tarafta birden gözleniyorsa, ilk önce bir taraf doldurulur ve diğer yüzden de epoksi kullanılır. Kılcal çatlaklı mamullerde yapışkanın akıcılığının az ve donma süresinin fazla olması gerekmektedir. Ürün içinde stilolit var ve bunlar kil ile dolgulu ise; ilk aşamada bunların su ile temizlenmeleri gerekmektedir. Stilolitler bu temizleme ile kilden kurtulmuş sayılmazlar, yani içlerinde bir miktar kili barındırırlar. Kil dolgulu stilolitlerin sağlamlaştırılmaları su bazlı yapıştırıcılar ile mümkün olacaktır. Suyu seven bu tür yapıştırıcılar, ortamda su molekülleri bitinceye kadar reaksiyona devam eder ve kil minerallerine çok iyi yapışır. Yarı ürün 2-3 mm çatlaklı ve devamlılık arz ediyorlarsa; yüksek viskositeli yapıştırıcılar kullanılmalıdır. Çünkü yapıştırıcı çatlak boyunca etkinliğini göstermelidir. Şayet çatlak açıklığı 1 mm altında ise; düşük viskositeli ve geç kuruyan yapıştırıcılar seçilmelidir.

14 10 BİLGİ DAĞARCIĞI 10 Fosilli kireçtaşlarında, fosillerden kaynaklanan boşluklarda akışkanlığı az olan ve yavaş sertleşen epoksiler kullanılmalıdır. Bol gözenekli ve boşluklu olan fosilli kireçtaşlarında şeffaf dolgu kayacın albesini arttırması yanında dayanıklılığını yükseltmektedir. Özellikle bu tür yapıştırıcılar kullanılırken boşlukların diplerinin kuruması gerekeceğinden istenilen süre kadar beklenilmesi gerekmektedir, yoksa cilada dolgulu olan yerler atmaktadır. Günümüzde ıslak taşlara bile anında kullanılan yapıştırıcılar gelişmiştir (mastik). Bazı ürünlerde cila hattından çıktıktan sonra çatlaklar izlenebilir. Bu tür çatlaklar mum dolgular ile doldurularak açıklıklar kapatılmaya çalışılır. Bu tür dolguların çeşitli renkleri bulunmaktadır. Bol gözenekli yarı ürünün boşluklarının doldurulması için çimento kullanılırdı. Günümüzde getirdiği avantajları nedeni ile polyester mastik kullanılmaya başlandı. Mastikler çok kısa sürede sertleşir ve cila için hazır hale gelir. Çimento dolguya göre avantajları su geçirmemesi, aynı sertlik ve parlaklık ile ön plana çıkar. Bazı volkanik kayaçlar ile magmatik kayaçların bir kısmında çok küçük boşluklar yüzeyde gözlenir. Bunların bu halleri ile cilalanması, cila kalitesini etkileyecektir. Bu kayaçlara cila hattına yollamadan önce epoksi uygulanarak düz bir yüzey oluşturulması daha uygun olacaktır. YAPIŞTIRICILAR Doğal taşların güçlendirilmelerinde ve sağlamlaştırılmalarında kullanılan yapıştırıcılar; Epoksi reçineler, polyester reçineler, UV reçineler, mastikler ve çimento dolgudur. Epoksi Reçineler.- Bu tür yapıştırıcılar, uçlarında epoksi molekülleri taşıyan zincirlerdir. Uygun şartlar altında bulunduklarında yapışma kabiliyeti yüksek ürünler oluştururlar. Dondurucularının kayacın litolojik özelliklerine göre saptanıp, üretici firmaya bildirilmesi ile hazırlanması çok iyi sonuçları vereceği aşikardır. Bu tür yapıştırıcılar özellikle çatlaklara uygulanır. Polyester Reçineler.- Zinciri ester işlevleri ile bağlı motiflerin birleşmesinden oluşan polimerlere, polyester denir. Polyester reçineler, gözenek dolgusu çok kırılgan olmayan taşların güçlendirilmesi için uygundur. Yarı ürünün ön yüzü ve arka yüzlerine uygulanabilir. Özellikle cila alacak yüzeye uygulanması, cila kalitesini arttırmaktadır (İNKA, 2005). UV Reçineler.- Işık enerjisi altında reaksiyona uğrayarak mekanik ve kimyasal yapısı değişen, polyester esaslı polimerdir. UV reçineler, çatlak ve gözenek dolgu için kullanılır. UV ışınlarının engellenmemesi için renklendirme istenmez. Mastikler.- Genellikle polyester reçineler, bazı aminler, kalsiyum ve benzeri tozlar, homojenleştirici ve hızlandırıcı katkı maddeleri ile hazırlanmaktadır. Her türlü taşa istenilen renklerde hazırlanmaktadır. Yapıştırıcıdan yüzeyine el ile sürülür. Çimento Dolgu.- Karışımında beyaz çimento, kalsit, kaolen, renklendirici ve yapışmayı sağlayan tutkal vardır. Özellikle travertenlerdeki boşlukları doldurmak için kullanılmaktadır. SONUÇ 1) İşletilen doğal taşın fiziksel ve jeolojik özellikleri çok iyi bilinmelidir. 2) Yapıştırıcılar bu özellikler tanımlandıktan sonra seçilmelidir, 3) İşletilen mermerin özelliklerini içeren kullanım reçetesi hazırlanmalı hangi ortamlarda kullanılıp kullanılmayacağı belirtilmelidir. KAYNAKLAR İNKA, 2005, Mermer-Traverten-Granit yüzey işleme, güçlendirme, dolgu ve atık su arıtma sistemleri, İstanbul.

15 BİLGİ DAĞARCIĞI 11 DPT VE TÜBİTAK PROJE DESTEKLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ Uğur AKIN* ve Atakan ALACA** Ülkemizin bilinen yer altı kaynaklarının hemen hemen hepsinin bulunuşlarında ya da rezervlerinin arttırılmasında 1935 yılında kurulan MTA Genel Müdürlüğünün önemli katkısı vardır. Jeotermal gibi alternatif enerji kaynaklarının bulunmasında, yine ülkemizde ilk bulunan petrol, Raman ve Garzan petrol sahaları gibi alanlarda da, MTA yapmış olduğu projeler ile ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamıştır. Büyük Atatürk ün Memleketin henüz meçhul bulunan diğer servetlerini birer birer tetkik vazifesini Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü'ne verdik. Çalışacaklardır. Mesut sürprizler temenni ederiz. ifadesinde belirttiği gibi mesut sürprizlere ulaşabilmek için, ortak akıl, güç birliği ve kaynak desteği her geçen gün önemini artırmaktadır. Bu anlayışla MTA bünyesinde veya diğer kurum ve kuruluşlarla yapılabilecek ortak projeler önem arz etmektedir. Burada TUBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu) ve DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) nin proje destekleri ile ilgili bilgiler olacaktır. Bu projeleri hakkındaki daha detaylı bilgilere http :// ve web adreslerinden ulaşılabilir. T.C. BAŞBAKANLIK DPT MÜSTEŞAR- LIĞI NIN PROJELERİ HAKKINDA GENEL BİLGİ DPT, 2009 Bilim ve Teknoloji Sektörü nde, yılında desteklenecek projeler için yapılan çağrıda araştırma alt yapısı projesi başvuru formunda aşağıdaki hususlar anlatılmıştır: Uluslararası düzeyde rekabet gücünü artırmak ve sürdürülebilir bir sosyo ekonomik gelişme sağlamak ülkemizin temel amacıdır. Bu amaca ulaşmada Ar-Ge faaliyetlerinin yürütülmesi ve yeniliğe dönüştürülmesi büyük önem arz etmektedir. Günümüze kadar kamu kaynaklarından verilen desteklerle üniversiteler ve araştırma kurumlarında öncelikli alanlarda bilimsel ve teknolojik altyapının kurulması, araştırmacı insan kaynağının yetiştirilmesi ve kurumlar arası işbirliği ve ortak çalışma kültürünün yaygınlaştırılması yanında Ar-Ge faaliyeti yürütme konusunda deneyim kazanıldığı düşünülmektedir ( Ara.aspx?RootRef=0&Ara=proje). Genel bilgi.- Önerilen alt yapının amacı, ülkemiz ve öneren kurum için önemi, gerekçesi ve içeriği kısa fakat açık ve öz biçimde yazılmalıdır. İlgili alanda yurt içi ve uluslararası literatür taraması yapılmalı, varsa benzer merkezler hakkında bilgi derlenmeli ve ihtiyaç analizi verilmelidir. Hedeflenen çıktılar.- Önerilen altyapının gerçekleştirilmesi sonucunda ulusal ve/ veya bölgesel ekonomiye, rekabet gücünün ve yenilikçiliğin artırılmasına ve bilimsel birikime sağlayacağı faydalar tartışılmalıdır. Mevcut plan ve stratejilerle uyumu. Teklif edilen alt yapının sektörel gelişme stratejileriyle ilişkisi ve bilim ve teknoloji alanında gerek kalkınma planlarında, gerekse de Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararlarında tanımlanmış öncelikli alanlar içinde yer alıp almadığı belirtilmelidir. Yönetim düzeni. Alt yapının oluşturulmasında görev alacak kişilerin (araştırıcı, teknik personel vb.) konuyla ilgili deneyimleri ve çalışma zamanlarından bu çalışmaya * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeofizik Etütleri Dairesi, Ankara ** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü,Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü, Sivas

16 12 BİLGİ DAĞARCIĞI ayıracakları süre yüzde olarak belirtilmelidir. Her birinin projedeki işlevi, sorumluluğu ve çalışma ilişkileri tanımlanmalıdır. Çalışma takvimi.- Projede yer alacak başlıca iş türleri ve alt yapının tasarımı ve kurulması aşamalarında takip edilecek yöntemler ve bunlar için önerilen zamanlama düzeni uygun bir biçimde verilmelidir. Kurumunun mevcut kaynakları.- Öneren ve varsa destekleyen kuruluşlarda var olan konuyla ilgili kaynaklar (mevcut teknik ve fiziksel alt yapı, insan kaynakları vb.) belirtilmelidir. Uygulanacak yöntem açısından, bu olanakların yeterliliği tartışılmalıdır. Ayrıca ilgili birimlerde şu ana kadar yürütülen araştırma faaliyetleri ve sonuçları hakkında bilgi verilmelidir. Alt yapının işletimi. Önerilen alt yapının faaliyete geçmesi durumunda işletim yönteminin (personel, faaliyet, zaman ve kaynak planlaması) nasıl olacağı, diğer kurumların kullanımına açık olup olmayacağı, kurum içi ve dışı kullanıcılara yönelik kriterlerin ne olacağı detaylı olarak tanımlanmalıdır. Gelir gider analizi. Alt yapı faaliyete geçtikten sonra gerçekleşecek olan tahmini gelir gider analizi (en az 5 yıllık) hesaplanmalıdır. Bu hesaplamalar yapılırken, varsa alternatif maliyetler de ortaya konulmalıdır (örneğin söz konusu alt yapının kurulmaması durumunda oluşacak maliyetler gibi). Bütçe.- İlişikte bulunan bütçe formları (Genel Bütçe, İstenilen Katkı, Ödeme Planı) doldurulmalıdır. İstenilen katkı düzenlenirken, satın alınması öngörülen donanım, satın alınacak sarf malzemesi ve hizmet türleri ile istenen seyahat ödenekleri birer birer gösterilmelidir. Projede çalışacak kişilerin eğitim düzeyi ve projede görev alacağı süre belirtilmelidir. Bütçe gerekçesi.- İstenen parasal desteğin her kalemi için ayrıntılı gerekçe verilmelidir. Özellikle talep edilen donanımın proje amaçlarıyla ilişkilendirilmesi ve kurulacak merkezde yürütülmesi planlanan hangi çalışmalarda kullanılacağının belirtilmesi gerekmektedir. Başarı ölçütleri.- Hangi faaliyetlerin, ne ölçüde gerçekleştirilmesi durumunda projenin tam anlamıyla başarıya ulaşmış sayılabileceği belirtilmelidir. Bu ölçütler açık olarak sıralanmalı, her birinin önem derecesi açıklanmalı, tümünün gerçekleştirilememesi durumunda, başarı oranı belirlenmesine yardımcı olabilecek ipuçları verilmelidir. Proje ekibinin diğer projeleri.- Proje ekibinin son on yılda tamamlamış olduğu projeler, süreleri, mali boyutları ve ana sonuçları (makale, tebliğ, patent, lisans üstü tezler) listelenmelidir. Özgeçmiş ve yayın listesi.- Yürütücü ve araştırmacıların TÜBİTAK ARBİS veri tabanına kaydolarak alacakları özgeçmiş çıktıları eklenmelidir. Etik kurul izin belgesi.- Etik kurul izni gerektiren araştırmalar için izin belgesi eklenmelidir. Diğer bilgiler.- proje yürütücüsünün belirtilmesinde fayda olduğu düşünülen konulara yer verilmelidir. TÜBİTAK KAMU KURUMLARI ARAŞ- TIRMA VE GELİŞTİRME PROJELERİNİ DESTEKLEME PROGRAMI (1007 PROG- RAMI) HAKKINDA GENEL BİLGİ Programın Amacı TÜBİTAK ın, "Ülkemizin rekabet gücünü ve refahını artırmak ve sürekli kılmak için; toplumun her kesimi ve ilgili kurumlarla işbirliği içinde, ulusal önceliklerimiz doğrul-

17 BİLGİ DAĞARCIĞI 13 tusunda bilim ve teknoloji politikaları geliştirmek, bunları gerçekleştirecek alt yapı ve araçları oluşturmaya katkı sağlamak, araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemek ve yürütmek, bilim ve teknoloji kültürü oluşturmakta öncü rol oynamak" Kimler Başvurabilir Bakanlıklar, müstakil müsteşarlıklar, müstakil genel müdürlükler, başkanlıklar, il ve büyükşehir belediyeleri, valilikler olmak üzere tüzel kişiliğe sahip kamu kurum/kuruluşları müşteri olarak başvuru yapabilmektedir: Kimler Projede Yer Alabilirler Proje ekibinde yer alacak yürütücü, araştırmacı veya danışmanların; -Üniversite personeli olmaları durumunda, doktora/tıpta uzmanlık derecesine sahip olmaları gerekmektedir. Kamu kuruluşları veya özel kuruluşlarda çalışmaları durumunda, en az dört yıllık üniversite lisans eğitimi almış olmaları yeterlidir. b- Bursiyerler Ne Zaman Başvurulabilir Başvuru zamanları gov.tr/kamu adresinde yer alan duyurulardan takip edilmelidir. Nereye ve Nasıl Başvurulabilir a- Proje Yürütücüsü, Araştırmacı ve Danışmanlar TÜBİTAK Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Proje Öneri formunda istenilen tüm bilgi ve belgeler açık ve anlaşılır şekilde, eksiksiz olarak hazırlandıktan sonra, 1 (mavi renkli, iki delikli geniş klasör olmalı, her bölüm ayraç ile ayrılmalı, sayfalar tek tek veya topluca bir naylon dosyaya konulmamalı, zımbalanmamalı, spiral ya da cilt yapılmamalıdır), tüm ekli dosyaların yer aldığı bir adet CD müşteri kamu kurumunun başvuru talebi yazısı ile birlikte Araştırma Destek Programları Başkanlığına (ARDEB) başvurulmalıdır Programı Kapsamında Önerilen Projelerin Ön-Değerlendirme Kriterleri Kamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini Destekleme Programı (1007 Programı) kapsamında önerilecek projelerin, program mevzuatına ve belirlenen proje önerisi formatına uygun olarak, eksiksiz doldurulması ve her dönem son başvuru tarihinden önce Tübitak a iletilmesi gerekmektedir. Program kapsamında aşağıda belirtilen bilgi ve belgelerden en az birini içermeyen ve/veya proje önerisi formatına uygun olmayan başvurular, bilimsel değerlendirmeye alınmayarak başvuru sahibi müşteri kuruma iade edilmektedir. 1. Başvuru Formunda Format Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar -Proje dokümanlarının ilgili bölümlerinin 1007 Programı Yönetmelik ve Esaslarında belirtilen yetkili kişilerce imzalanmış olması - Proje Sonuçları Uygulama Planının (PSUP) öneri formunun içerisinde yer alması ve müşteri kurumun üst düzey yetkilisi tarafından imzalanmış olması. - İşbirliği protokülünün öneri formunun içerisinde yer alması ve ilgili tarafların üst düzey yetkililerince imzalanmış olması. 2. İçerik Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar a) Müşteri Kuruma İlişkin Hususlar -Proje çıktılarının yaygınlığının sağlanması amacıyla müşteri kurumun, bu yaygınlığı sağlayabilecek Türkiye'deki en üst otorite kurum olması.

18 14 BİLGİ DAĞARCIĞI -Müşteri Kurumun Ar-Ge nitelikli ihtiyacının proje önerisinin ilgili bölümlerinde somut olarak tanımlanmış olması. -Proje amacının müşteri kurumun çalışma alanı ile uyumlu olması. -Müşteri kurumun, Proje Sonuçları Uygulama Planında (PSUP), proje çıktılarının uygulamaya aktarılmasına yönelik mekanizmaları ve iş takvimini somut olarak sunmuş olması. -Proje Sonuçları Uygulama Planının 1007 Programı amacı ile uyumlu olması. b) Projenin Niteliği Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar -Proje kapsamında yürütülecek Ar-Ge faaliyetlerinin detaylı bir şekilde açıklanmış olması. -Projenin yalnızca temel araştırma projesi niteliğinde olmaması. -Projenin yalnızca durum tespiti ve/veya veri üretme çalışması niteliğinde olmaması. -Projenin alt yapı ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olmaması. -Projenin tedarik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olmaması. -Projenin ticari ihtiyaçlara çözüm üretmek için hazırlanmış olmaması. c) Programa Uygunluğu Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar -Müşteri kurumun, Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen müşteri kuruluş olma niteliğine sahip olması. -Proje önerisinin Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen müşteri kurumun kamu Ar-Ge biriminin, diğer yürütücü kuruluş olma niteliğine sahip kuruluşlarla işbirliği yapması maddesine uygun olarak hazırlanış olması. -Yürütücü kurum/kuruluşların, Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen yürütücü kurum/kuruluş olma niteliklerine sahip olması. -Proje bütçesine ait hizmet alımı faslının, Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen hizmet alımı limitlerine uygun olarak hazırlanmış olması. -Özel kuruluşların 1007 Programı kapsamında proje yürütücüsü kurum olabilmesi için, kuruluş bilançolarının Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen oranlara uygun olması. -Proje önerisinin, Kamu Ar-Ge Projeleri İdari ve Mali Esaslarında belirtilen maddelere uygun olarak hazırlanmış olması. d) Diğer Hususlar -Proje Önerisinin ulusal düzeyde daha önce yapılmamış bir çalışma olması. Destek Miktarı, Süresi ve Başvurunun Değerlendirme Süresi Desteklenecek projeler için bir üst limit bulunmamaktadır. Proje süresi en fazla 48 ay olabilir. Proje önerilerinin değerlendirilme süresi 4-6 aydır.

19 MTA DAN 15 VERİ TABANI ABONELİKLERİMİZ Serdar KILINÇ* Springer Link Veri tabanı Jeoloji, madencilik, kimya, bilgisayar bilimleri, matematik, fizik, astronomi, çevre bilimleri, hukuk, tıp ve ekonomi konularında 1280 adet dergiye, 1997 yılından günümüze kadar olan sayılarına tam metin olarak erişilmektedir. PECYA Veri tabanı (Deneme Erişimi) Milyonlarca sayfa bilgiyle Türkiye`nin en büyük belge ve bilgi arşivi olmayı hedefleyen Pecya Dijital Kütüphanesi, Türkiye`nin birçok yazılı değerini ilk sayısından günümüze kadar gelen tüm sayılarını okuyucularıyla buluşturuyor. Abone Olduğumuz Süreli Yayınlar 2009 Yılında Abone Olunan Basılı Süreli Yayınlar (Yabancı Dilde) NOT: Linki olan dergilere SPRİNGERLİNK Veri tabanı aracılığı ile fulltext ulaşabilirsiniz. American Assocıation Of Petroleum 1 Geologist Bulletin (Aapg) Advances In Applied Ceramics 2 (British Ceramic Transactions) 3 American Ceramic Society Bulletin 4 American Journal Of Science 5 American Mineralogist 6 American Paleontologist 7 Analytical Abstracts 8 Analytical Chemistry 9 Applied Spectroscopy 10 Bulletin Of Engineering Geology And The Environment 11 Bulletin Of Volcanology 12 Bulletins Of American Paleontology 13 Canadian Journal Of The Earth Sciences 14 Canadian Mining Journal 15 Chemical Geology 16 Chemie Der Erde 17 Cim Magazine (Canadian Ins. Mining And Metallurgy Bulletin) 18 Clay Minerals 19 Clays And Clay Minerals 20 Computers And Geosciences Contributions To Mineralogy And 21 Petrology 22 Deep Sea Research Part 1 / Deep Sea Research Part 2 23 Earth (Geotimes) 24 Earth And Planetary Science Letter 25 Earth Science Reviews 26 Earth Surface Processes And Landforms 27 Earthquake Engineering And Structural Dynamics 28 Economic Geology 29 Electronics World 30 Elements 31 Energy Policy 32 Engineering And Mining Journal 33 Engineering Geology Environmental Geology Erzmetall World Of Metallurgy 36 European Journal Of Mineralogy Facies 37 * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Bilimsel Dokümantasyon ve Tanıtma Dairesi, Ankara

20 16 MTA DAN 38 Filtration Seperation Magazine 39 First Break 40 Fuel Processing Technology 41 Gems And Gemology Geochemistry International Geochemica Et Cosmochemica Acta 44 Geological Abstracts 45 Geological Magazine 46 Geological Society Of American Bulletin 47 Geology 48 Geophysical Directory 49 Geophysical Journal International 50 Geophysical Prospecting 51 Geophysics 52 Geostandard And Geoanalytical Research 53 Geothermics 54 Hydrometallurgy 55 Icp Information Newsletter 56 Industrial Minerals 57 Interceram (Tile And Brick) 58 International Geology Review 59 International Journal Of Applied Ceramic 60 International Journal Of Coal Geology 61 International Journal Of Mineral Processing 62 International Journal Mining Reclamation And Environment 63 International Journal Of Remote Sensing 64 International Journal Of Rocks Mechanics And Mining Sciences 65 International Material Reviews 66 Journal Of Analytical Atomic Spectrometry - Jaas 67 Journal Of The American Ceramic Society 68 Journal Of Applied Geophysics 69 Journal Of Geochemical Exploration 70 Journal Of Geology 71 Journal Of Geophysical Research Journal Of Mining Science Journal Of Natural History 74 Journal Of Paleontology 75 Journal Of Petroleum Geology 76 Journal Of Petrology 77 Journal Of Sedimentary Research 78 Journal Of Structural Geology 79 Journal Of Volcanology And Geothermal Research 80 Lapidary Journal 81 Leading Edge Lithology And Mineral Research Marine Geology Marine Geophysical Research Marine Micropaleontology 86 Metal Bulletin 87 Metallstatistik 88 Metals Abstracts 89 Metals Abstracts Index 90 Metals Economics Group Strategic Report 91 Micropaleontology 92 Microporus And Mesoporus Materials (Zeolites) Mineralium Deposita Mineralogical Magazine Mineralogy And Petrology Minerals And Metallurgical Processing 97 Mining Engineering 98 Mining Journal