BİYOGÜVENLİĞE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELERİN İRDELENMESİ. Prof. Dr. Murat ÖZGEN tr.net

Transkript

1 BİYOGÜVENLİĞE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELERİN İRDELENMESİ Prof. Dr. Murat ÖZGEN tr.net

2 Yasal Düzenlemeler 1) Biyogüvenlik Kanunu 2) Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizmalar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik 3) Biyogüvenlik Kurulu ve Komitelerin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik

3 Yasal Düzenlemelerin Tarihçesi 26 Ekim 2009 : İlk yönetmelik (Eşik değer % 0, Anb. yasak, Etk. zorunlu) 2 Kasım 2009 : Analizi zorunlu 27 ürün açıklandı 9 Kasım 2009 : Ürün sayısı 9 a indirildi 20 Kasım 2009 : Yönetmeliğin 5 maddesi değiştirildi 20 Kasım 2009 : Danıştay yürütmeyi durdurdu 24 Aralık 2009 : Bakanlığın itirazı kabul edildi 20 Ocak 2010 : Yönetmeliğin bazı maddelerinin uygulaması ertelendi 18 Mart 2010 : Biyogüvenlik Yasası TBMM nde kabul edildi 26 Mart 2010 : Biyogüvenlik Yasası Resmi Gazete de yayınlandı 28 Nisan 2010 : Yönetmelik 3.kez değişti (Antibiyotik serbest) 11 Mayıs 2010 : Bilimsel Komite ilk kararını açıkladı (%0.9 ve etiket) 11 Mayıs 2010 : GDO lu ürün girişine ilk izin çıktı 13 Ağustos 2010 : Yeni GDO Yönetmeliği (E.d. %0.9, Anb. serbest, Etk. sınırlı) 13 Ağustos 2010 : Kurul - Komite yönetmeliği yayınlandı 26 Eylül 2010 : Biyogüvenlik Yasası ve Yönetmeliği yürürlüğe girdi.

4 Beklenilen: A- Sağlığın Güvence Altına Alınması İnsan Bitki Hayvan Mikroorganizma B- Üretici Haklarının Güvence Altına Alınması C- Tüketici Haklarının Güvence Altına Alınması D- Biyoteknolojik Çalışmaların Düzenlenmesi

5 Bölümlerin İrdelenmesi Tanımlar GDO: gen aktarılarak elde edilmiş Basitleştirilmiş işlem: Bu tanım kaldırılmalı (diğer bazı maddeler ile ters düşüyor). Canlı organizma: Canlı kelimesi kaldırılmalıdır. Modern biyoteknoloji:...ya da dolaylı olarak aktarılmasını...

6 Temel Esaslar Yapılan başvurunun sonucu başka bir başvuru için emsal teşkil etmez. (Basitleştirilmiş işlem ile ters düşüyor). Kurul kararının açıklanması için verilen 90 günlük süre çok uzun. Karar alma süresi (270 gün) çok uzun GDO ve ürünlerinin, üretici ve tüketicinin tercih hakkının ortadan kaldırılması durumunda başvuru reddedilir ifadesi etiket konusu ile temelden ters düşmektedir.

7 Yasaklar GDO ve ürünlerinin bebek mamaları ve bebek formülleri, devam mamaları ve devam formülleri ile bebek ve küçük çocuk ek besinlerinde kullanılması yasaktır ifadesine, ve annelerinin beslenmesinde kullanılması yasaktır, ifadesi de eklenmelidir. Bu bölüme, GDO lu ürünlerin etiketsiz kullanımı yasaktır ifadesi mutlaka eklenmelidir. İnsan ve hayvan tedavisinde kullanılan antibiyotiklere karşı dayanıklılık genleri içeren GDO ve ürünlerinin ithalatı ve piyasaya sunulması yasaktır ifadesi eklenmelidir.

8 Araştırma ve Geliştirme Araştırma için ithal edilecek materyalin miktarı TAGEM tarafından belirlenir. Bu madde kaldırılmalıdır.

9 Basitleştirilmiş İşlem Bu bölümün tamamı, bazı maddeler ile ters düşmektedir. Tanımlar: Basitleştirilmiş İşlem: GDO ve ürünlerinden kaynaklanabilecek herhangi bir riskin olmadığı; insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevre ve biyolojik çeşitliliğe herhangi bir zararının bulunmadığı yönünde mevcut bilgiye ve daha önce yapılmış olan risk değerlendirmesine dayanan basitleştirilmiş karar alma sürecini Temel Esaslar: Yapılan bir başvurunun sonucu başka başvurular için emsal teşkil etmez Risk değerlendirme, Sosyo-ekonomik Değerlendirme ve Risk Yönetimi: Yapılan başvurularda her bir başvuru için ayrı risk değerlendirmesi yapılır.

10 Karar Sonrası Yapılacak İşlemler Herhangi bir ürünün Bakanlık tarafından belirlenen eşik değerin üzerinde GDO ve ürünlerini içermesi halinde; etikette, GDO içerdiğinin açıkça belirtilmesi zorunludur ifadesi; eşik değerine bakılmaksızın şeklinde değiştirilmelidir. GDO suz eşdeğer gıdaların etiketlerinde GDO içermediğini ifade eden beyanlar yer alabilir ifadesi; tüm gıdaların etiketlerinde şeklinde değiştirilmelidir.

11 Biyogüvenlik Kurulu Tarım Bakanlığı 2 Çevre -Orman Bakanlığı 2 Sağlık Bakanlığı 1 Sanayi Bakanlığı 1 Dış Ticaret Müsteşarlığı 1 Üniversite 1 (Tarım Bakanlığı seçecek) Meslek Örgütleri 1 (Tarım Bakanlığı seçecek) TOPLAM 9 9 üyenin 7 sinin bakanlıklardan oluşması, bunun bilimsel değil, siyasi bir kurul olduğunu göstermektedir. Kurul başkanının bakan tarafından seçilmesi ise, kurulun tamamen bakanlığın kontrolünde olduğunun açık bir göstergesidir. Kurul üyesi olabilmek için en az lisans düzeyinde yükseköğrenim görmüş olmak maddesinde, bu konu ile ilgili bilim dalları açıkça belirtilmelidir.

12 Biyogüvenlik Kurulunun Çalışma Esasları Kurul görevini yaparken bağımsızdır. Hiçbir organ, makam, merci ve kişi kurula emir ve talimat veremez. Kurulun oluşturulma biçimi nedeniyle bağımsız çalışma kesinlikle söz konusu değildir. Bu maddenin hiçbir geçerliliği yoktur. Biyogüvenlik Kurulunun Görev ve Yetkileri Kurulun görev ve yetkileri şunlardır : a) Uzmanlar listesini oluşturmak. b) bilimsel komiteleri oluşturmak. c) bilimsel komitelerin üyelerini seçmek. ç) kurul kararlarını oluşturmak. d) kararlarını Bakanlığa sunmak. e) Etik komite oluşturmak. Konunun uzmanlarından oluşmayan bir kurulun, bu görevleri yerine getirmesi mümkün değildir.

13 Sorumluluğa İlişkin Temel İlkeler GDO ve ürünleri ile ilgili faaliyetlerde bulunanlar, bu Kanun kapsamında izin almış olsalar dahi, insan, hayvan ve bitki sağlığı ile çevrenin ve biyolojik çeşitliliğin korunması, sürdürülebilirliğinin sağlanmasına karşı oluşan zararlardan sorumludur. Sorumluluk; İzin alınması halinde; bu ürünlere izin veren biyogüvenlik kurulu ve bilim komitesinin, İzin alınmaması halinde; bu ürünlerle ilgili faaliyetlerde bulunanların olmalıdır. Sorumluluk konusunda sadece çevre zararı söz konusu edilmektedir. Bu ürünleri tüketenlerde oluşabilecek sağlık sorunu ile ilgili konular da bu maddeye eklenmelidir.

14 Ceza Hükümleri Cezalar sadece, izin alınmaması halinde, bu ürünlerle ilgili faaliyetlerde bulunanlara yönelik olarak düzenlenmiştir. Zararın oluşması halinde; bu ürünlere izin veren biyogüvenlik kurulu ve bilim komitesi üyelerine verilecek olan cezalar da yasada belirtilmelidir.

15 Yasal Düzenlemelere İlişkin Uygulamalardan Örnekler Örnek 1: Karar (11 Mayıs 2010): Avrupa Birliği listesinde yer alan 17 GDO lu mısırdan 16 sının ithaline izin verilmiştir. Bu mısırlar, taze, konserve, un, irmik ve mamulleri dışında gıda amaçlı ve hayvan yemi olarak kullanılabilecektir.

16 İzin Verilmeyen (T 25) Herbicide tolerance, specifically glufosinate ammonium. Chemically mediated introduction into protoplasts and regeneration. Production of corn of the yellow dent type for grain and silage. The bla gene codes for a beta-lactamase enzyme that confers resistance to some beta-lactam antibiotics, including the moderate-spectrum penicillin and ampicillin antibiotics. Code Name Type Promoter, other Terminator Copies Form pat phosphinothricin N- acetyltransferase (S. viridochromogenes) HT CaMV 35S NULL CaMV 35S poly(a) signal 3 or 1* Modified for enhanced expression; PEG mediated uptake into plant protoplasts; 3 copies in T14, 1 copy in T25 bla beta lactamase (NULL) SM bacterial promoter NULL NULL Truncated betalactamase gene missing about 25 % of the gene from the 5' end; not expressed

17 İzin Verilen (MON 89034) Resistance to lepidopteran pests. Agrobacterium tumefaciens-mediated plant transformation. Production of Z. mays for human consumption (wet mill or dry mill or seed oil), and meal and silage for livestock feed. The nptii gene confers resistance to Kanamycin and similar antibiotics and was used as the selectable marker for isolation of transformed cells and regeneration of transgenic plants. Code Name Type Promoter, other Terminator Copies cry1a.105 chimeric cry1 deltaendotoxin (Bacillus thuringiensis) IR CaMV 35S 5' untranslated leader from wheat chlorophyll a/b-binding protein Rice actin gene intron 3' untranslated region of wheat heat shock protein cry2ab cry2ab deltaendotoxin (Bacillus thuringiensis) IR FMV-35S - promoter from Figwort Mosaic Virus Hsp70 intron from maize heat shock protein gene. Transit peptide from maize RBC-small subunit. A. tumefaciens nopaline synthase (nos) 3'-untranslated region 1

18 İzin Verilen (MON 863) Resistance to corn root worm (Coleopteran, Diabrotica sp.) Microparticle bombardment of plant cells or tissue Production of Z. mays for human consumption (wet mill or dry mill or seed oil), and meal and silage for livestock feed. An antibiotic resistance marker gene (neo; synonym nptii) encoding the enzyme neomycin phosphotransferase II (NPTII), which inactivates aminoglycoside antibiotics such as kanamycin and neomycin, was also introduced into the genome of this transgenic maize. Code Name Type Promoter, other Terminator Copies Form cry3bb1 cry3bb1 deltaendotoxin (Bacillus thuringiensis subsp. kumamotoensis) IR 4-AS1 (single CaMV 35S plus four repeats of activating sequence) 3' untranslated sequence of wheat heat shock protein 17.3 (tahsp17) 1 Addition of alanine residue at position 2 of protein nptii neomycin phosphotransferase II (Escherichia coli) SM CaMV 35S A. tumefaciens nopaline synthase (nos) 3'-untranslated region 1 The nptii cassette also contains 153 bp portion of bleomycin binding protein gene

19 İzin Verilen (NK 603) Glyphosate herbicide tolerance. Microparticle bombardment of plant cells or tissue Production of Z. mays for human consumption (wet mill or dry mill or seed oil), and meal and silage for livestock feed. Code Name Type Promoter, other Terminator Copies Form CP4 epsps CP4 epsps 5-enolpyruvyl shikimate- 3-phosphate synthase (Agrobacteriu m tumefaciens CP4) 5-enolpyruvyl shikimate- 3-phosphate synthase (Agrobacteriu m tumefaciens CP4) HT Rice actin 1 promoter, A. tumefaciens transcription start site nopaline synthase chloroplast transit (nos) 3'- peptide from A. untranslated region thaliana EPSPS gene (CTP2) HT Enhanced CaMV 35S, maize HSP70 intron chloroplast transit peptide from A. thaliana EPSPS gene (CTP2) A. tumefaciens nopaline synthase (nos) 3'- untranslated region 1 CP4 EPSPS gene modified for plant-preferred codons 1 CP4 EPSPS gene modified for plant-preferred codons

20 Yasal Düzenlemelere İlişkin Uygulamalardan Örnekler Örnek 2: Karar (11 Mayıs 2010): GDO lu ürünlere ilişkin eşik değerin %0.9 olarak belirlenmiştir. %0.9 un altında GDO içeren ürünlerde etikete gerek yoktur.

21 Etiket Konusunda Bakanlığın Önceden Yaptığı Açıklama (26 Ekim 2009 Tarihli Yönetmelik ile İlgili Olarak) Yapılan değişiklikle; Eşik değere bakılmaksızın GDO içeren her ürüne etiket konulması zorunlu hale getirilmiş. GDO suz ürünlerin etiketine GDO içermediğine ilişkin ifadenin konulmasına izin verilmiştir

22 Özgen ve ark., 2005 Sayı : 950 Yaş Grubu : Ortalama Yaş : 34 Cinsiyet : % 51 K, % 49 E Eğitim Durumu Yüksek : % 52 Lise : % 31 İlk Okur-Yazar : % 17

23 GDO Hakkında Düşünceleriniz? Yararlı : % 09 Zararlı : % 73 Bilmiyorum : % 21

24 Etiket Olsun mu? Evet : % 95 Hayır : % 05 GDO lu Ürünü Dener misiniz? Evet : % 21 Hayır : % 79 Ucuz Olsa Alır mısınız? Evet : % 14 Hayır : % 86

25

26 Sonuç - Kavram ve kapsam olarak eksiklik ve çelişkileri bulunan, - - GDO lu ürünleri gizleyen, - - GDO ticaretini kolaylaştıran, - Kurum olarak hiçbir sorumluluk almayan, - Buna karşın, oluşabilecek tehlike ve zararlardan sadece - ticaretini yapanları sorumlu tutan, - İnsan, hayvan, bitki ve mikroorganizma sağlığının - korunmasında önemli eksiklikleri bulunan, - Bilimsel çalışmaları zorlaştıran, bu yasal düzenlemelerden, uygulamada olumlu sonuçlar beklemek mümkün değildir.