TC. KIRIKKALE VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 TC. KIRIKKALE VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ İL ÇEVRE DURUM RAPORU-2011 i

2 Mustafa Kemal ATATÜRK ii

3 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki ve Gelecek Kuşakların Temiz ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkı Olduğu, Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınman Yana Olduğunu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması ve Geliştirilmesinden Bireysel Katkı ve Katılımın Gereğine ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma Söz Veririm. iii

4 HAZIRLAYANLAR Adı Soyadı Ünvanı Turgut ÇİÇEK Çevre ve Şehircilik İl Müdür V. Uğur ATAR Çevre ve Şehircilik İl Müdür Yrd. V. Turgut ÜNAL ÇED ve Çevre İzin Şube Müdür V. Adem ÜSTÜN Çevre Yönetimi Şube Müdür V. Cengiz ÜST Ziraat Mühendisi RAPORUN İÇERDİĞİ BİLGİLERİN AİT OLDUĞU YIL: 2011 iv

5 İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ ŞEKİLLER LİSTESİ EKLER LİSTESİ İÇİNDEKİLER Sayfa i xiii xvi xvii A.COĞRAFİ KAPSAM 1 A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 3 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4 A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 12 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 13 B. DOĞAL KAYNAKLAR 15 B.1. Enerji Kaynakları 15 B.1.1. Güneş 15 B.1.2. Su Gücü 15 B.1.3. Kömür 15 B.1.4. Doğalgaz 15 B.1.5. Rüzgar 15 B.1.6. Biyokütle 15 B.1.7. Petrol 15 B.1.8. Jeotermal Sahalar 15 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 15 B.2.1. Ormanlar 15 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 15 B.2.2. Çayır ve Mera 16 B.2.3. Sulak Alanlar 16 B.2.4. Flora 16 B.2.5. Fauna 16 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 16 B.3. Toprak 16 B.4. Su Kaynakları 17 B.4.1.İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 17 B.4.2.Yeraltı Su Kaynakları 18 B.4.3. Akarsular 18 i

6 B.4.4. Göller ve Göletler 19 B.5. Mineral Kaynaklar 19 B.5.1. Sanayi Madenleri 20 B.5.2. Metalik Madenler 20 B.5.3. Enerji Madenleri 20 B.5.4. Maden Kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler 20 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 21 C.1. İklim ve Hava 21 C.1.1. Doğal Değişkenler 21 C Rüzgar 21 C Basınç 22 C Nem 22 C Sıcaklık 23 C Buharlaşma 24 C Yağışlar 24 C Yağmur 24 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 25 C Seller 25 C Kuraklık 26 C Mikroklima 27 C.1.2. Yapay Etmenler 27 C Plansız Kentleşme 27 C Yeşil Alanlar 27 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 27 C Endüstriyel Emisyonlar 28 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 28 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 28 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 28 C.2.2. Partikül Madde (PM)Emisyonları 29 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 29 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 29 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 29 C.3. Atmosferik Kirlilik 29 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 29 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 29 C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 30 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 30 C Su Üzerindeki Etkileri 30 ii

7 C Toprak Üzerine Etkileri 30 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 30 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 31 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 32 D.SU 33 D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 33 D.1.1. Yeraltı Suları 33 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 33 D.1.3. Akarsular 33 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 34 D.1.5. Denizler 34 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 34 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 34 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 34 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 35 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 37 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 37 D.4. Su Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 37 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 37 D.5.1 Tuzluluk 38 D.5.2. Zehirli Gazlar 38 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 38 D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 38 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 39 D Siyanürler 39 D Petrol ve Türevleri 39 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 39 D Pestisitler ve Su Kirliliği 39 D Gübreler ve Su Kirliliği 39 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 39 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 39 D.5.7. Patojenler 40 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 40 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 40 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 41 E.1. Genel Toprak Yapısı 41 E.2. Toprak Kirliliği 41 iii

8 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 41 E Atmosferik Kirlenme 41 E Atıklardan Kirlenme 41 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 42 E.3. Arazi 42 E.3.1. Arazi Varlığı 42 E Arazi Sınıfları 42 E Kullanma Durumu 43 E.3.2. Arazi Problemleri 43 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 44 F.1.Ekosistem Tipleri 44 F.1.1. Ormanlar 44 F Ormanların Ekolojik Yapısı 44 F İlin Orman Envanteri 46 F Orman Varlığının Yararları 46 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 46 F.1.2. Çayır ve Meralar 46 F.1.3. Sulak Alanlar 46 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 46 F.2. Flora 47 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 47 F.2.2. Türler ve Populasyonları 48 F.3. Fauna 50 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 52 F.3.2. Türler ve Populasyonları 55 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 57 F Evcil Hayvanlar 57 F Sahipli Hayvanlar 57 F Sahipsiz Hayvanlar 57 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 57 F Hayvan Hakları İhlalleri 58 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 58 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 59 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 59 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, 59 Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığın ca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban 59 iv

9 Hayvanı Yerleştirme Alanları 63 F Sayılı Kültür ve Tabiat Var63lıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3.63 ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Ko63ruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun ( Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 62 Koruma Kanunu nun Bazı Maddeler63inin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanu63n) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme 63 Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi 63 Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme 63 Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından 63 Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 63 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 63 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 63 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında 63 Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 64 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe 64 Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli 64 Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz 64 Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) 64 Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel 64 Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 64 Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan 64 Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip 65 Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca v

10 Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 65 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak 65 Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı 65 Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak 65 Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 65 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan 65 Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan 66 Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar G.TURİZM 92 G.1. Yörenin Turistik Değerleri 92 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 92 G Konum 92 G Fiziki Özellikler 92 G.1.2.Kültürel Değerler 92 G.2. Turizm Çeşitleri 94 G.3.Turistik Altyapı 100 G.4. Turist Sayısı 100 G.5.Turizm Ekonomisi 100 G.6.Turizm - Çevre İlişkisi 100 H.TARIM VE HAYVANCILIK 101 H.1. Genel Tarımsal Yapı 101 H.2. Tarımsal Üretim 103 H.2.1. Bitkisel Üretim 103 H Tarla Bitkileri 103 H Buğdaygiller 103 H Baklagiller 103 H Yem Bitkileri 103 H Endüstriyel Bitkiler 103 vi

11 H Bahçe Bitkileri 104 H Meyve Üretimi 104 H Sebze Üretimi 104 H Süs Bitkileri 105 H.2.2.Hayvansal Üretim 105 H Büyükbaş Hayvancılık 105 H Küçükbaş Hayvancılık 106 H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 106 H Su Ürünleri 106 H Kürk Hayvancılığı 107 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 107 H.3. Organik Tarım 107 H.4. Tarımsal İşletmeler 108 H.4.1. Kamu İşletmeleri 108 H.4.2. Özel İşletmeler 108 H.5. Tarımsal Faaliyetler 108 H.5.1. Pestisit Kullanımı 108 H.5.2. Gübre Kullanımı 108 H.5.3. Toprak Kullanımı 109 I.MADENCİLİK 110 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 110 I.1.1. Sanayi Madenleri 110 I.1.2. Metalik Madenler 112 I.1.3. Enerji Madenleri 112 I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler 112 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 113 I.3. Cevher Zenginleştirme 113 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 113 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 113 J.ENERJİ 114 J.1.Birincil Enerji Kaynakları 114 J.1.1.Taşkömürü 114 J.1.2.Linyit 114 J.1.3.Asfaltit 114 J.1.4.Bitümlü Şist 114 J.1.5.Ham petrol 114 vii

12 J.1.6.Doğalgaz 114 J.1.7.Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 114 J.1.8.Orman 114 J.1.9.Hidrolik 114 J.1.10.Jeotermal 114 J.1.11.Güneş 115 J.1.12.Rüzgar 115 J.1.13 Biyokütle 115 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 115 J.2.1.Termik Enerji 115 J.2.2.Hidrolik Enerji 115 J.2.3.Nükleer Enerji 115 J.2.4.Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 115 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 115 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 115 K.SANAYİ VE TEKNOLOJİ 116 K.1. İl Sanayinin Gelişimi,Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 116 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 116 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 120 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 125 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 125 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 126 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 126 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 126 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 126 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 126 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 127 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 127 L.ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 128 L.1.Altyapı 128 L.1.1.Temiz Su Sistemi 128 L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 128 L.1.3.Yeşil Alanlar 128 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 129 L.1.5.Doğal Gaz Boru Hatları 129 viii

13 L.2.Ulaşım 129 L.2.1.Karayolları 129 L Karayolları Genel 129 L Ulaşım Planlaması 129 L Toplu Taşım Sistemleri 129 L Kent İçi Yollar 130 L Araç Sayıları 130 L.2.2.Demiryolları 130 L Kullanılan Raylı Sistemler 130 L Taşımacılıkta Demiryolları 130 L.2.3.Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 131 L Limanlar 131 L Taşımacılık 131 L.2.4.Havayolları 131 L.3.Haberleşme 131 L.4.İlin Plan Durumu 131 L.5.İldeki Baz İstasyonları 131 M.YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 133 M.1.Kentsel ve Kırsal Planlama 133 M.1.1.Kentsel Alanlar 133 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 133 M Kentsel Büyüme Deseni 133 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 133 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 133 M Kentsel Yenileme Alanları 134 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 134 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 134 M.1.2.Kırsal Alanlar 134 M Kırsal Yerleşme Deseni 134 M Arazi Mülkiyeti 134 M.2.Altyapı 135 M.3.Binalar ve Yapı Çeşitleri 135 M.3.1.Kamu Binaları 136 M.3.2.Okullar 136 M.3.3.Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 137 M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler 137 M.3.5.Endüstriyel Yapılar 138 M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar 138 ix

14 M.3.7.Otel- Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 138 M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar 138 M.3.9.Kırsal Alanda Yapılaşma 138 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 138 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 138 M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı 138 M.4.1.İş Alanları ve İşsizlik 138 M.4.2.Göçler 140 M.4.3.Göçebe İşçiler(Mevsimlik) 140 M.4.4.Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 140 M.4.5.Konut Yapım Süreçleri 141 M.4.6.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 141 M.5.Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 141 M.5.1.Görüntü Kirliliği 141 M.5.2.Binalarda Ses İzolasyonu 141 M.5.3.Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 141 M.5.4.Ticari ve Endüstriyel Gürültü 141 M.5.5.Kentsel Atıklar 141 M.5.6 Binalarda Isı Yalıtımı 141 M.6.Nüfus 142 M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 142 M.6.2.Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 142 M.6.3.İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 142 M.6.4.Nüfus Değişim Oranı 143 N.ATIKLAR 144 N.1.Evsel Katı Atıklar 144 N.2.Tehlikeli Atıklar 144 N.3.Özel Atıklar 144 N.3.1.Tıbbi Atıklar 144 N.3.2.Atık Yağlar 145 N.3.3.Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 145 N.3.4.Pil ve Aküler 146 N.3.5.Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 146 N.3.6.Tarama Çamurları 146 N.3.7.Elektrik ve Elektronik Atıklar 146 N.3.8.Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 147 N.4.Diğer Atıklar 147 N.4.1.Ambalaj Atıkları 147 x

15 N.4.2.Hayvan Kadavraları 147 N.4.3.Mezbaha Atıkları 148 N.5.Atık Yönetimi 148 N.6.Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 148 N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 149 N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri 149 N.8.1.Katı Atıkların Depolanması 149 N.8.2.Atıkların Yakılması 150 N.8.3.Kompost 150 N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 150 N.10.Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 151 O.GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 152 O.1.Gürültü 152 O.1.1.Gürültü Kaynakları 152 O.1.1.1Trafik Gürültüsü 152 O Endüstri Gürültüsü 152 O İnşaat Gürültüsü 152 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 152 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 152 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 153 O.1.3.Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 153 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 153 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 153 O.1.4.Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 153 O Fiziksel Etkileri 153 O Fizyolojik Etkileri 153 O Psikolojik Etkileri 153 O Performans Üzerine Etkileri 154 O.2.Titreşim 154 P.AFETLER 155 P.1. Doğal Afetler 155 P.1.1.Depremler 156 P.1.2.Heyelan ve Çığlar 160 P.1.3.Seller 160 P.1.4.Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 160 P.1.5 Ormanlar Üzerinde Biyotilk veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 161 P.1.6. Fırtınalar 161 xi

16 P.2. Diğer Afetler 162 P.2.1.Radyoaktif Maddeler 162 P.2.2.Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 162 P.2.3.Tehlikeli Maddeler 162 P.3.Afetlerin Etkileri Ve Yardım Tedbirleri 162 P.3.1.Sivil Savunma Birimleri 162 P.3.2.Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 163 P.3.3.İlkyardım Servisleri 163 P.3.4.Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 163 P.3.5.Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 163 P.3.6.Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 163 R.SAĞLIK VE ÇEVRE 164 R.1.Temel Sağlık Hizmetleri 164 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 164 R.1.2.Bulaşıcı Hastalıklar 165 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 165 R Denizler 166 R Zoonoz Hastalıklar 166 R.1.3.Gıda Hijyeni 166 R.1.4.Aşılama Çalışmaları 166 R.1.5.Bebek Ölümleri 168 R.1.6.Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 169 R.1.7.Aile Planlaması Çalışmaları 169 R.2.Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 169 R.2.1.Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 169 R.2.2.Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 169 R.2.3.Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 170 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 170 R.2.5.Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 170 R.2.6.İyonize Radyasyondan Korunma 170 R.2.7.Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 170 S.ÇEVRE EĞİTİMİ 171 S.1.Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi İle İlgili Faaliyetleri 171 S.2.Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 171 S.2.1.Çevre Vakıfları 171 S.2.2.Çevre Dernekleri 171 xii

17 S.2.3.Çevreyle İlgili Federasyonlar 171 T.ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 172 T.1.Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 172 T.2.Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 173 T.3.Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 173 T.4.Çevrenin İnsan-Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 174 T.5.Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 174 T.6.Çevresel Etki Değerlendirmesi 174 xiii

18 TABLOLAR LİSTESİ Sayfa Tablo-A.1 Kırıkkale İlinin Litolojik Özellikleri 10 Tablo-B.1 Kırıkkale İlinin İlçelere Göre Toprak Durumu 16 Tablo-B.2 Tablo-B.3 Tablo-B.4 Tablo-C.1 Tablo-C.2 Tablo-C.3 Tablo-C.4 Tablo-C.5 Tablo-C.6 Tablo-C.7 Tablo-C.8 Tablo-C.9 Tablo-C.10 Kırıkkale İli İçme ve Kullanma Suyunu Karşılayan Kapulukaya Barajı Değerleri Kırıkkale İlindeki Başlıca Akarsuların Debileri ve Alanları Kırıkkale İli Göletleri Aylara Göre Rüzgar Hızı Değerleri Aylara Göre Basınç Değerleri Aylara Göre Nem Değerleri Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri Aylara Göre Buharlaşma Değerleri Aylara Göre Toplam Yağış Miktarı Aylık Maksimum Kar Kalınlığı Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı Aylık Dolulu Günler Sayısı Tablo-C.11 Yıllar İtibarıyla Kırıkkale İlinde Meydana Gelen Doğal Afetler 25 Tablo-C.12 SYİ Metoduna Göre Kuraklık Sınıfları 26 Tablo-C.13 Ormanlık Alan 27 Tablo-C.14 Yıllara Göre Araç Sayıları ve Egzoz Gazı Ölçümü 28 Tablo-C.15 CO in İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 32 Tablo-D.1 Kızılırmak Nehri Suyu Analiz Sonuçları 37 Tablo-D.2 Kırıkkale deki Ölçüm İstasyonlarında Kızılırmak Nehri Ağır Metal Analiz Sonuçları 39 Tablo-E.1 Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılımı 42 Tablo-E.2 Kullanım Durumuna Göre Arazi Varlığı 43 Tablo-F.1 Türlerin Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı 47 Tablo-F.2 Karagüney Dağının Floristik Kompozisyonu 50 Tablo-F.3 Kırıkkale İli Doğal Sit Alanları xiv

19 Tablo-F.4 Kırıkkale İli Arkeolojik Sit Alanları 62 Tablo-F.5 Kırıkkale İli Yer Altı Sulama Tesisleri 65 Tablo-F.6 Karaahmetli Tabiat Parkı Koordinatları 66 Tablo-F.7 Yerleşim Yerleri Nüfus Değerleri 68 Tablo-F.8 Karaahmetli Tabiat Parkı Floristik Listesi 76 Tablo-F.9 Karaahmetli Tabiat Parkı Endemik Tür Listesi 87 Tablo-H.1 Kırıkkale İli 2011 Yılı Tarıma İlişkin Temel Bilgiler 101 Tablo-H.2 İlçelere Göre Köy Arazisinin Kullanımı 102 Tablo-H.3 Buğdaygiller (2011 Yılı) 103 Tablo-H.4 Baklagiller (2011 Yılı) 103 Tablo-H.5 Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Yem Bitkileri ve Miktarları (2011 Yılı) 103 Tablo-H.6 Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Endüstriyel Bitkiler ve Miktarları (2011 Yılı) 103 Tablo-H.7 Kırıkkale İlinde Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Durumu (2011 Yılı) 104 Tablo-H.8 Kırıkkale İlinde Sebze Üretimi (2011 Yılı) 104 Tablo-H.9 İlimizdeki Büyükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönleri (2011 Yılı) 105 Tablo-H.10 Kırıkkale İline Ait Büyükbaş Hayvan Varlığı 106 Tablo-H.11 Kırıkkale İli Küçükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönü (2011) 106 Tablo-H.12 Kırıkkale İli Küçükbaş Hayvan Varlığı 106 Tablo-H.13 Yıllara Göre Kırıkkale İline Ait Kümes Hayvanları Varlığı 106 Tablo-H.14 Türlerine Göre Tatlı Su Ürünleri (2011) 107 Tablo-H.15 Kırıkkale İline Ait Kovan Sayıları,Bal ve Bal Mumu Üretimi 107 Tablo-H.16 Zirai Mücadele İlaçları Tüketimi 108 Tablo-H.17 Cinslerine Göre Gübre Kullanımı ve Gübrelenen Alan (2011Yılı) 108 Tablo-H.18 Gübre Tüketiminin İlçelere Göre Dağılımı (2011 Yılı) 109 Tablo-I.1 Kırıkkale İli Maden-Mermer Ruhsatları 111 Tablo-I.2 Kırıkkale İlindeki Maden Rezervleri 111 Tablo-I.3 Bentonit 112 Tablo-I.4 Bakır-Kurşun-Çinko 112 Tablo-I.5 Molibden 112 Tablo-I.6 İl Özel İdaresince Ruhsat Verilen Kum Ocakları Adresleri ve Listesi 112 Tablo-J.1 Kırıkkale İli Doğalgaz Tüketimi 114 Tablo-J.2 Kapulukaya Barajı Hidroelektrik Santralinin Gücü ve Yıllık Üretimi 115 Tablo-K.1 Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesindeki Meslek Dağılımları 118 Tablo-K.2 MKEK nin İlimizde Bulunan Birimleri ve Personel Dağılımı 118 Tablo-K.3 Delice İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 121 Tablo-K.4 Keskin İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 121 Tablo-K.5 Yahşihan İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 121 xv

20 Tablo-K.6 Karakeçili İlçesindeki Sanayi Kuruluşları 125 Tablo-K.7 Kırıkkale İli İş Kollarına Göre Dağılımı 125 Tablo-K.8 Kırıkkale İlinin Hassas Sanayi Tesislerinin Listesi 127 Tablo-L.1 Kapulukaya Baraj Gölünün Kapasitesi 128 Tablo-L.2 Yeraltı Çelik ve Polietilen Hatlarının Uzunlukları 129 Tablo-L.3 Kırıkkale İli Kent İçi Yollar 130 Tablo-L.4 Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı 130 Tablo-L.5 İl Mahalli Çevre Kurulu Tarafından Yer Uygunsuzluk Kararı Verilen Baz İstasyonları ve Adresleri 131 Tablo-M.1 Kırıkkale İlinin Kentsel Alanlardaki Nüfus Yoğunluğu 133 Tablo-M.2 Kırıkkale İlinin Arazi Mülkiyeti 135 Tablo-M.3 Kırıkkale Mevcut Kentsel Arazi Kullanım Dağılımı 135 Tablo-M.4 Kullanım Amacına Göre Bina Sayıları 136 Tablo-M.5 Kırıkkale İlindeki Eğitim-Öğretim Yılı İstatistiki Bilgileri 136 Tablo-M.6 Kırıkkale Üniversitesi Birimleri ve Öğrenci Sayıları 136 Tablo-M.7 İldeki Spor Tesisleri 137 Tablo-M.8 İldeki Sosyal Tesisleri 137 Tablo-M yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Temel Göstergeleri Dağılımını Gösterir Tablo 139 Tablo-M yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Eğitim ve Cinsiyete Göre Dağılımı Gösterir Tablo 139 Tablo-M yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Mesleki Dağılımını Gösterir Tablo 140 Tablo-M.12 Kırıkkale İlinin Yıllara göre Bina ve Konut Sayıları. 141 Tablo-M.13 Kırıkkale İlinin Merkez Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi 142 Tablo-M.14 Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı 142 Tablo-M.15 Kırıkkale İlinin Merkez ve İlçelere Göre Nüfusun Yoğunluğu 142 Tablo-N.1 Atık Pil ve Aküler İçin Yapılan Çalışmalar 146 Tablo-N.2 Kırıkkale Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde 2011 Yılında Oluşan Hayvan Kadavraları 147 Tablo-N.3 İlimizde Oluşan Evsel Katı Atıkların Durumu 148 Tablo-N.4 Geri Kazanım Tesislerine Ait Bilgiler 150 Tablo-P.1 İlimizde Meydana Gelen Doğal Afetler (Konutları Yapılarak Programdan Çıkan Afet Olayları) 155 Tablo-P.2 İç Anadolu Ova Bölgesinde Bulunan Fay Sistemleri 156 Tablo-P.3 Kırıkkale Sivil Savunma Müdürlüğü Acil Müdahale Ekipleri 163 Tablo-R.1 İldeki Sağlık Kurumlarının Çeşidi ve Kapasitesi 164 Tablo-R.2 İlde 2011 yılı Bulaşıcı Hastalıkların Aylara Göre Dağılımı 165 Tablo-R.3 İlin İçme ve Kullanma Sularının Yapılan Analiz Sayısı ve Sonuçları 165 Tablo-R.4 Hayvanlardan İnsanlara Bulaşan Hastalıklar 166 Tablo-R Yılında İl Sağlık Müdürlüğünce Yapılan Aşılar ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 166 xvi

21 Tablo-R.6 Yıllara Göre Bebeklerin Ölüm Yaşları, Sayısı ve Hızları 168 Tablo-R-7 Bütün Ölenlerin Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 169 xvii

22 ŞEKİLLER LİSTESİ Sayfa Şekil-A.1 Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Haritası 2 Şekil-A.2 Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Jeolojik Haritası 5 Şekil-A.3 Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Jeolojik Yapı Haritası 11 Şekil-B.1 Kapulukaya Barajı ve HES 18 Şekil-B.2 Kızılırmak tan Bir Görünüm 19 Şekil-B.3 Ahılı-Çipi Göleti 20 Şekil-B.4 Sulakyurt-Danacı Göleti 20 Şekil-C Yılı En Hızlı Esen Rüzgar Hızı 22 Şekil-C.2 Ortalama Yerel Basınç 23 Şekil-C.3 Yıllara Göre Nem Durumu 24 Şekil-C.4 Sıcaklık Kıyaslama 25 Şekil-C.5 Uzun Yıllar Ortalama Buharlaşma 25 Şekil-C.6. Yağış Kıyaslama Grafiği 26 Şekil-C Yılı Kuraklık Değerlendirmesi 28 Şekil-F.1 Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Ekolojik Sistem Haritası 50 Şekil-F.2 Karagüney Dağı 1/ Ölçekli Haritası 55 Şekil-F.3 IUCN kategorilerinin dağılımı 56 Şekil-F.4 Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Fauna Sistem Haritası 58 Şekil-G.1 Kırıkkale İli Turizm Haritası 76 Şekil-G.2 Hasandede Türbesi 77 Şekil-G.3 Çeşnigir Köprüsü 77 Şekil-G.4 Balışeyh Camii ve Türbesi 78 Şekil-G.5 Karakeçili Sit Alanı 79 Şekil-I.1 Kırıkkale İli Maden Haritası 92 Şekil-I.2 Kırıkkale İli Maden-Mermer Arama Ruhsatları 93 Şekil-K.1 Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi 100 Şekil-K.2 Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesi 101 Şekil-K.3 Keskin Organize Sanayi Bölgesi 104 Şekil-K.4 Keskin Küçük Sanayi Sitesi 104 Şekil-N.1 Kırıkkale Belediyesine Ait Tıbbi Atık Taşıma Aracı 127 Şekil-N.2 Atık Pil ve Aküler için yapılan çalışmalar. 129 Şekil-P.1 Kırıkkale İli Deprem Haritası 138 Şekil-P.2 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası 141 Şekil-P.3 Kırıkkale Deprem Bölgeleri Haritası 142 Şekil-R.1 Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızları 150 xviii

23 EKLER LİSTESİ Sayfa Ek-1 Jeolojik Harita Lejantı 157 Ek-2 Emisyon İznine Tabi Endüstri Kuruluşları 158 Ek-3 Tıbbi Endemik Bitkiler 161 Ek-4 Karagüney Dağı nda Yapılan Floristik Çalışmalarda Tespit Edilen Endemik Türler ve Tehlike Kategorileri 163 Ek-5 Denek Dağı Florası Endemik Türleri 167 Ek-6 Kırıkkale İlinde Yayılış Gösteren İki Yaşamlı Türleri 168 Ek-7 Kırıkkale İlinde Yayılış Gösteren Sürüngen Türleri 169 Ek-8 Kırıkkale İlinde Yayılış Gösteren Kuş Türleri 171 Ek-9 Kırıkkale İlinde Yayılış Gösteren Memeli Türleri 177 Ek-10 Kırıkkale İlindeki Kültür Varlıkları 180 Ek-11 Merkez İlçedeki Sanayi Kuruluşları 187 Ek-12 İl Sınırları İçersinde Kesin ve Geçici Onay Verilmiş GSM Baz İstasyonları ve Adresleri 191 Ek m 2 Kapalı Alandan Büyük Marketler 196 Ek-14 İlimizde ÇED Yönetmeliği Kapsamında Değerlendirilen Projeler ve Sonuçları 198 Ek-15 K.kale Ünv. Hastanesi Tıbbi Atık Miktarı 205 xix

24 A. COĞRAFİK KAPSAM A.1. Giriş Yörenin eski çağ tarihini aydınlatacak arkeolojik kazılar henüz yapılmamıştır. Japon Heyetinin yıllarında il merkezi ile ilçe ve bağlı köylerde yaptıkları yüzey araştırmalarında 21 höyük ve düz iskan tespit edilmiş ancak herhangi bir arkeoloji kazı yapılmamıştır. Japonların Kaman da yaptıkları kazı çalışmaları İlimiz yöresinin tarihi gelişimine de ışık tutacak niteliktedir. Yapılan incelemeler sonunda bölgenin Kızılırmak kavsı dışında kalan Neolitik Çağ ve sonrası, Kızılırmak kavsı içinde kalan ise bu dönemi takip eden Kalkolitik Çağ, Eski Tunç Çağı, Asur Ticaret Kolonileri Çağı, Hitit imparatorluk Çağı, Frig ve Hellenistlik-Roma Çağları ile Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait yerleşim birimleri ve kültürlerini yansıtan eserler saptanmıştır de Malazgirt Zaferi nin kazanılmasından sonra Anadolu kapıları Türklere açılmış; Orta Asya dan büyük göç dalgaları halinde gelen Türkler, Anadolu ya yerleştirilmeye başlanılmıştır. İşte Kırıkkale yöresi de Türk-İslam iskanına açılan ilk yerleşim sahalarından birisidir. XI. yüzyıldan itibaren yöreye Oğuzlar-Türkmenler yerleştirilerek Türk yurdu haline getirmiştir. Selçuklu Devleti hakimiyetinden sonra 1299 yılında kurulan Osmanlı Devleti nin hakimiyetine giren Kırıkkale, Cumhuriyetten sonra 1925 lerde Mühimmat Fabrikasının temellerinin atılması ile kurulmuş bir Cumhuriyet şehridir yılı İl Yıllığı hazırlatılana kadar Kırıkkale nin adının; Kırık Köyü ile Kaletepe nin birleşmesinden geldiği ifade edilmekteydi. Halbuki yapılan araştırmalarda yöreye Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kırık Kal a denildiği anlaşılmış şehrin de adını buradan aldığı tespit edilmiştir. Bugün çevre yolunun geçtiği ve Kuşak Projesi kapsamında kalan Kırık Köyü bu yöreye kurulmuş köylerimizden birisidir. Kırıkkale adı Kırık, Kırıklı dan değil tarihi belgelerdeki ismiyle Kırık Kal a dan gelmektedir yılından itibaren Kırıkkale biçiminde kullanılarak bucak yapılmış, 1941 de belediye, 1944 de ilçe ve nihayet 1989 yılında il yapılmıştır lerde kurulan Kırıkkale hızlı nüfus artışı ile büyük bir şehir olmuş ve 21 Haziran 1989 tarih ve 3578 sayılı yasa gereğince Merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal (Başbakan iken) tarafından yapılan törenle il statüsü kazanmıştır lere kadar haritada yer almayan Kırıkkale 1929 da bucak, 1941 de belediye, 1944 de ilçe ve 1989 da il statüsü ile Türkiye ve Dünya haritasında yerini almıştır de nüfusu kişi, 1975 de kişi, 2007 nüfus sayımına göre kişi olmuştur. A.2. İl ve İlçe Sınırları Kırıkkale, İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak yöresinde yer alır. Doğusunda Çorum ve Yozgat illeri, güneyde Kırşehir, batıda Ankara ve kuzeyde Çankırı illeri ile çevrilidir.kırıkkale İlinin 1/ ölçekli İl Haritası Şekil A- 1 de verilmiştir. 1

25 Şekil A-1: Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Haritası 2

26 Kırıkkale İlinin İlçeleri: Bahşılı, Balışeyh, Çelebi, Delice, Keskin, Karakeçili, Sulakyurt ve Yahşihan dır. A.3. İlin Coğrafi Durumu Kırıkkale İli, kuzey yarım kürede doğu meridyenleri ve kuzey paralelleri arasında yer alır. Deniz seviyesinden yüksekliği 700 m, yüzölçümü ise km 2 dir. Ülkemiz topraklarının binde 6,2 sini, İç Anadolu Bölgesi topraklarının da yüzde 3,1'ini kaplar. İç Anadolu Bölgesi nin Orta Kızılırmak bölümünde yer alan önemli bir geçiş sahasıdır. Doğusunda; Çorum, Yozgat, Kırşehir, güneyinde; Kırşehir, Ankara, kuzeyinde; Çankırı İli yer almaktadır. Kırıkkale İl sınırlarının büyük bir bölümü, küçük ya da büyük akarsularla çevrelenmiş ve komşu illerle doğal sınırlar oluşmuştur. Batı sınırlarının büyük bir bölümünü, Kızılırmak Ankara İlinden, doğu sınırlarını Kılıçözü Çayı Kırşehir ilinden, yine doğu sınırlarının Çorum kesimini ise Delice Çayı Çorum ilinden ayırmıştır. İlin deniz seviyesinden yüksekliği m arasında değişmektedir. İl merkezi 720 m yüksekliğe sahip olup Kırıkkale İli'nin uç noktaları güneyde Çelebi, kuzeyde Sulakyurt; batıda Yahşihan; doğuda ise Delice'dir. İl'in kuş uçuşu denize uzaklığı güneyde (Akdeniz, Mersin) 350 km, kuzeyde ise (Karadeniz, Bartın) 230 km dir. A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Kırıkkale İlinin Jeomorfolojik birimleri şunlardır. 1-Alçak Ovalar, Yüksek Ovalar 2-Alçak Yaylalar, Orta ve Yüksek Yaylalar 3-Tepeler ve Dağlar Ovalar: İl sınırları içinde ovalık alanlar çok azdır. En önemlisi Kırıkkale Ovasıdır. Kırıkkale Ovası; kuzeyde Çamlıca ve Karakaya Tepelerine, güneyde de Denek Dağı nın batısına kadar uzanmaktadır. Kuzeydeki tepeler ovaya meyilli bir şekilde inerek birleşir. Kırıkkale yerleşimin çekirdeği bu meyilde oluşmuştur. MKE Kurumu Fabrikalarının bulunduğu alan ise, Denek Dağı na doğru yükselmektedir. Kızılırmak a doğru gittikçe genişler; en geniş yeri Çoruhözü Deresi nin Kızılırmak a yaklaştığı yerde bulunur, buranın yüksekliği 750 m civarındadır. Kırıkkale Ovası ndan başka, akarsular boyunca düzlükler görülürse de jeoformatik bakımdan pek önemli değildir. Bunun nedeni akarsu yatakları ile tepelerin yükselti farkının fazla oluşudur. Dağlar her yönden aşılmak suretiyle açılmış derin Vadilerle ve parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler halinde gelmişlerdir. Bu tip tepelerin dağlara yaklaştıkça fazlalaştıkları görülmektedir. Yaylalar: Kırıkkale İli sınırları içerisinde, yükseklikler m. arsında değişen yaylaları bulunmaktadır. Küre Dağı ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya; Koçu Dağı ndaki Koçu, Denek dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın Yaylaları en önemlileridir. Tepeler ve Dağlar: İl toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale Tepelerinin ovaya indikleri meyil üzerinde bulunmaktadır. İl topraklarının denizden ortalama yüksekliği 700 m.dir. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı 4 km genişlik ve 7 km uzunluğa sahip olup en yüksek noktası Yığıltepe dir(1278 m.). Güney ve güneydoğuda Denek Dağı sırası Çoruhözü Vadisinin güneyinde Keskin ile İzzettin Köyü arasında uzanmaktadır. En yüksek noktaları; Gavur Tepesi (1742 m.) ile Bozkaya Tepesi (1577 m.) dir. Bölgenin en uzun, en geniş ve en yüksek kütlesini oluşturur, uzunluğu 44 km, genişliği 30 km dir. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağı nın en yüksek yeri Küre Tepesi (1450 m.) dir. 3

27 Akarsular:Kızılırmak: İldeki en önemli akarsu Kızılırmak tır. Sivas ın Zara İlçesi nin doğusundaki dağlardan doğan Kızılırmak, il topraklarına güneyde Çelebi İlçesi nden girer; kuzey yönünde akarak merkez ilçede kuzeybatıya yönelir, il topraklarından çıkıp kuzeyde Çankırı- Kırıkkale il sınırını oluşturur. Hasandede-Hacılar arazileri içinde Kızılırmak üzerinde Kapulukaya Barajı kuruludur. Delice Çayı: Kızılırmak ın en önemli kollarından biri Delice Çayı dır. Yozgat sınırı boyunca bir müddet aktıktan sonra Delice İlçe merkezine yaklaşır. Daha sonra tekrar bu iki ilin sınırı boyunca güneydoğudan il topraklarını terk eder. Çayın il içerisinde kalan kesimi yaklaşık 50 km. uzunluğundadır. Çoruhözü Deresi: Kızılırmak a doğrudan karışan bir koldur. İzzettin Köyü nün yukarı kısımlarından doğar. İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkez ilçeden geçer ve Kızılırmak a karışır. Derenin güzergahı dahilinde tarım alanlarına büyük katkısı vardır. Dere üzerinde sulama amacıyla motopomplar yer almaktadır. Uzunluğu 48 km. dir. Okun Deresi: Elmadağ ın güney eteklerinden akan suların meydana getirdiği Balaban ve Sarılıöz Çayları, Kılıçlar Kasabası yakınlarında birleşerek Okun Deresi ni meydana getirirler. Yaklaşık 13 km. uzunluğa sahip olan dere, Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak a kavuşur. Bu akarsulardan başka yaz aylarında kuruyan bazı dere ve çaylar da vardır. Göller: Kırıkkale İl sınırları içinde doğal göl bulunmamaktadır. Kızılırmak üzerinde kurulan Kapulukaya Baraj Göleti ildeki en büyük yapay göldür. Kapulukaya Baraj Göleti nin alanı 20,7 kilometrekaredir. Enerji temini ve içme-kullanma ayrıca sanayi suyu temini amacıyla kurulan Kapulukaya Barajı nda göl hacmi 282 hm 3 tür. Ayrıca Ahilli de bulunan Çipi Göleti sulama amacıyla yapılmıştır. 304,000 m3 su hacmi ile 46 ha. lık alan sulanmasında kullanılmaktadır. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Kırıkkale İlinin 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası Şekil A.2 de, Lejantıda Ek-1 de verilmiştir. 4

28 Şekil A-2.: Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Jeoloji Haritası * MTA Web Sitesi Qy n ef Mof Holosen Neojen Eosen Mesozoyik Granit Diorit Yeni Alüvyon Karasal Filiş Ofiyolitli seri Granodiyorit Gabro, Diabaz Kuvarslı diyorit İl toprakları genellikle akarsu vadileri ile parçalanmış orta yükseklikteki dağlardan oluşur. Akarsu yataklarıyla tepelerin yükselti farkı fazladır. Dağlar, her yönden açılmış derin vadilerle parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler haline gelmiştir. Kimi yörelerde rüzgar aşındırmalarının tipik oluşumlarına rastlamak mümkündür. Özellikle Kırıkköyü nün kuzeyindeki tepelerde bu aşınmanın karakteristik örnekleri meydana gelmiştir. Nevşehir deki Peribacaları na benzer doğa harikalarının örneklerine yöre halkı Gelincik Kayaları adını vermiştir. Kentin güney arazileri ve özellikle Kızılırmak boyu alüvyonlardan oluşmuştur. Delice Çayı na kadar olan sahada görülen granitler, büyüklü-küçüklü kütleler halindedir. 5

29 Karakeçili nin Kızılırmak yöreleri sert ve yalçın kayalarla kaplıdır. Kırıkkale çevresindeki düzlükler Kızılırmak, Çoruhözü ve kollarının faaliyeti sonucu oluşan alüvyal formasyonlardır. Kırıkkale ilini Litolojik Özelliklerini Tablo-A.1de ve Şekil A-3 de 1/ Ölçekli Jeolojik Haritasında incelersek, Tortul Kayalar İncelenen alanda Senozoik e ait tortul kayaçlar bulunmaktadır. Bunlar, Eosene ait konglomera, kumtaşı ve kireçtaşı ardalanması, Neojene ait konglomera, kumtaşı ve çimentolanmamış çakıl, kum ve killer ile Kuvaternere ait çakıl, kum ve kil birimleridir. Formasyonlar yaşlıdan gence doğru şu şekilde incelenmiştir. Eosen (e) : Formasyon konglomera, kumtaşı, kil taşı ve kireçtaşı birimlerinin ardalanması ile oluşmuştur. Katman kalınlıkları 10 ile 60 cm. arasında değişmektedir. Çoğunluk kumtaşı ve kil taşı katmanları cm. kalınlıkta, kireçtaşı katmanları daha kalın olup cm. arasındadır. Kireçtaşı katmanları kirli sarı, kahve renkli, sert kırılgan yer yer az boşluklu, diğer birimler gri; yeşil boz renkli sıkı çimentolu, çok az boşlukludurlar. Kırıntılı birimlerin çakıl ve kum çoğunluğu granit, çimentoları da kalsiyum karbonattır. Neojen (n) : Formasyon, altta konglomera ve kum taşı (n1), üst seviyelerde çakıl, kum ve kil birimlerinden oluşmaktadır (n2). Katmanlanma belirsiz, birimler kahve renkli, sert, az boşluklu ve ardalanmalıdır. Çakıllar çoğunluk olarak granit, az miktarda ofiyolittir. Formasyonun üst seviye (çakıl ve kumlar) elemanları granit, ofiolit, radyolarit ve kireçtaşından oluşmaktadır. Koyu, açık kahverenkli bol boşlukludurlar. Tabaka kalınlıkları 30 ve 50 cm. arasındadır. Kuvaterner (K) : Formasyon, Kızılırmak ve Çoruhözü Vadisinde bulunmakta olup, çakıl, kum, sil ve kilden oluşmaktadır. Çoruhözü Vadisinde ve özellikle Kırıkkale Aşağı Mahmutlar arasında çakıl oranı fazladır. Kızılırmak Vadisi ile Balışeyh cıvarında kil ve silt çoğunluktadır. Formasyon gri, boz renkli, bol boşluklu ve cm. kalınlığındadır Göllü Metamorfikleri Batıdaki Göllü yöresinde görüldüğünden birime bu ad verilmiştir. Kırşehir Masifinin devamı olup, havzadaki Mesozoyik ve Tersiyer e ait formasyonların temelini teşkil eder. Lütesiyen yaşlı Kocaçay Formasyonu tarafından diskordan olarak örtülür. Litoloji olarak kuvarsit ve amfibolit şistler gözlenmiştir. Yaş verecek fosil bulunamamış olup eski çalışmalar göz önüne alınarak yaşı Paleozoyik olarak kabul edilmiştir. Malboğazı Formasyonu Adını en kalın ve en iyi görüldüğü yer olan havzanın batısındaki Malboğazı ndan alır. Ofiyolit bindirme hattı Malboğazı formasyonunun bu bölgede görülen alt kontağını oluşturur. Üst kontağı Paleosen ledir. Paleosen yaşlı Dizilitaşlar formasyonu aşınmış Malboğazı formasyonu üzerinde açısal diskordansla durmaktadır. Litolojik yönden formasyon tabandan tavana doğru üç üyeye ayrılmıştır. Fliş Üyesi: genellikle nefti yeşil renkte ve fliş fasiyesindedir. Ölçülen kesitte üyenin kalınlığı 435 m olup konglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanması halindedir. Tabakalanma genellikle iyi olup, konglomeralar kalın, kumtaşları orta tabakalı, silttaşları ise ince, hatta laminalar şeklindedir. 6

30 Konglomeraları oluşturan çakılları bazıları çok köşelidir. Bu çakılların bölgedeki ofiyolitlerden oluştuğu gözlenmiştir. Fliş fasiyesindeki bu üye fosilsizdir. Malboğazı formasyonunun en genç kireçtaşı üyesinin yaşı Maestrichtiyen olması nedeni ile fliş üyesinin yaşının Maestrichtiyen den önce, ofiyolitlerden genç olduğu söylenebilir. Breş Üyesi: Malboğazı deresinin iki yakasında 4-5 km 2 lik bir alanda yayılım gösterir. Alt ve üst kontağı Fliş ve Kireçtaşı üyeri ile normaldir. Kalınlığı 495 m ölçülen bu üye koyu yeşil renkte tamamen köşeli elemanlardan oluşmuş, ofiyolit kökenli breş ve kumtaşı ardalanması şeklindedir. Tabakalanma oldukça iyi olup, yer yer kalınlıkları 2 m ye ulaşabilir. Fosilsiz olan bu üye Maestrichtiyen veya öncesi yaşta olduğu kabul edilmektedir. Kireçtaşı Üyesi: Malboğazı Deresinin iki yamacında görülen bu üye, alt kontağı Breş üyesi normal, üzerine gelen Paleosen yaşlı Dizilitaşlar formasyonu ile olan kontağı ise diskordanslı ve aynı zamanda faylıdır. Litolojik olarak tabanda iyi tabakalanma gösteren, kumlu ve konglomeratik bir kireçtaşı vardır. Çakıllar ofiyolit kökenlidir. Daha üstte yeşil kumtaşları ve onların üzerinde de tabakalanma göstermeyen resifal, sarı-bej renkli breşik ve kumlu kiraçtaşları bulunur. Toplam kalınlığı 159 m olan bu üye bol çatlaklı ve faylıdır. İçinde büyük erime boşlukları bulunur. Dizilitaşlar Formasyonu Formasyon ismini Kırıkkale nin 10 km kuzeybatısında yer alan Dizilitaşlar mevkiinden almıştır. Alt kontağı Malboğazı formasyonu ve Ofiyolitlerle açısal diskordanslıdır. Bu kontak Bürtü civarında tektoniktir. Formasyonun üst kontağı ise Malboğazı nda Eosen yaşlı Hacıhalil-Yoncalı formasyonları ile normaldir. Ölçülen kalınlığı 670 m olarak bulunan formasyonun litolojisi şu şekildedir: Maestrichtiyen yaşlı ilk birim 65 m kalınlığındadır. Konglomeratik, kumlu kireçtaşı ile başlar, üste doğru konglomeratik kireçtaşı, kumtaşu ve silttaşı ardalanması şeklinde devam eder. Daha üstte 65 m kalınlığında konglomera, kumtaşı, silttaşı ardalanması bulunur. Bu ilk 130 m.lik kısım kızıl renktedir. Üstte kalan 540 m.lik kısım esas olarak boz renkli konglomeradır. İçinde yer yer bej renkli konglomeratik kireçtaşı ara katkısı bulunur. Boylanma kötüdür. Çimento kalker olup, genellikle gevşek, yer yer serttir. Tabakalanma düzgündür. Dizilitaşlar formasyonu Kargın dan kuzeydoğuya doğru, mahmutlar a kadar takip edilebilir. Mahmutlar civarında fliş fasiyesindeki formasyonun görülen kalınlığı 400 m.dir. Yapılan tüm paleontolojik tayinlerden anlaşıldığına göre Dizilitaşlar formasyonu paleosen yaşında olup, içinde taşınmış, çoğu kez kırık ve aşınmış Üst Kretase fosillerini de bulundurmaktadır. Fasiyesi ve kapsadığı fosiller göz önüne alınırsa, Dizilitaşlar formasyonunun denizel ve subsidan bir basende hızla oluşmuş bir sediman olduğunu söyleyebiliriz. Kapsadığı resifal kireçtaşları nedeni ile zaman zaman denizin daha sığ ve sıcaklaştığı düşünülebilir. Karakaya Formasyonu Havzanın güneybatısında Keçili Köyü kuzey ve doğusunda Yoncalı formasyonu ile taban, üstüne konkordan olarak gelen Kocaçay formasyonu ile tavan ilişkisi iyi bir şekilde görülebilmektedir. Karakaya köyü civarı birimin en iyi görüldüğü yer olduğundan bu ismi almıştır. Formasyonun hakim litolojisi konglomera-kumtaşı ardalanması şeklindedir. Üst bölümlerine doğru şeyl ve silttaşı seviyelerini de kapsadığı görülür. Formasyonun önemli bir özelliği de çeşitli seviyelerinde oldukça iyi nitelikte 0.1 ile 1.5 m arasında değişen linyit kapsamasıdır. 7

31 Konglomeralar kahvemsi kızıl, boz renkli; çakılları kaba ve çoğunlukla ofiyolitlerden türemişlerdir. Çimentoları gevşek olduğundan kolayca dağılırlar. Düzensiz, kalın ve çoğunlukla merceksel bir tabakalanmaya sahiptirler. Kumtaşları kahvemsi-boz renkli, kaba taneli ve gevşek çimentoludur. Boylanmaları kötü, tabakalaşmaları düzgündür. Mikrofosillerle birlikte bitki artıkları ve kömür kapsadıkları görülür. Kömürler çoğunlukla mavi-koyu boz renkli yapraklanma gösteren şeyl ve silttaşları ile birlikte görülürler. Karakaya ve Ovacık köyleri yakınında özel işletmelerce bu kömürler işletilmektedir. Karakaya formasyonu hareketli ve derin denizin ürünüdür. Alt-Orta Eosen yaşı verilebilmektedir. Kocaçay Formasyonu Lütesiyen in üst seviyelerini teşkil eden Kocaçay formasyonu özellikle kuzey kesimlerde geniş alanlar kaplar. Altta Osmankahya formasyonu üzerine konkordan gelir. Çiçekdağ doğusunda ve Arabın köyü güneyinde marn ve kumtaşından ibaret taban kısımlarında kömür seviyeleri mevcuttur. Formasyonun üst kısmında kireçtaşı hakimdir. Tüm formasyon kumtaşı, şeyl, kumlu kireçtaşı ve kireçtaşı seviyelerini içerir. Kumtaşı seviyeleri boz-yeşil renkli, kaba taneli, seyrek çakıllı, kötü tabakalı ve çok bol fosillidir. Şeyl seviyeleri de açık boz-yeşil renkli, ince taneli, çoğun siltli, midye kabuğu şeklinde kırıklı ve bol fosillidir. Kumlu kireçtaşı ve kireçtaşları genellikle açık bej-beyaz renkli, orta ve kaba kumlu, bol fosilli olup, yumuşak şeyl ve kolay aşınan kumtaşı seviyeleri arasında kornişler oluştururlar. Birim şelfte çökelmiştir. Kumlu ve çakıllı olan kısımlar duraysız şelf; şeyl ve kirecin hakim olduğu kısımlarda ise duraylı şelfe yakın bir ortam yansır. İncik Formasyonu Delice çayının doğu ve batısında, Delice-Yerköy arasında, Çiçekdağı nın güneyinde görülmektedir. Kızılırmak nehrinin kuzey ve güneyinde üstüne gelen Üst Miyosen tarafından örtülü olduğu için görülememektedir. İncik formasyonu Kocaçay formasyonu üzerinde konkordan olarak oturmaktadır. Üzerine gelen Bayındır formasyonuna tedrici olarak geçer. İyi görüldüğü İncik yakınlarında 3100 m kalınlık ölçülmüştür. Alt seviyeleri kumtaşı, silttaşı ve konglomera ardalanması şeklinde olup, üste doğru kumtaşı daha hakim durumdadır. Delice kazasının kuzeydoğusunda, Delice ve Yerköy arasındaki Sekili köyü güneyinde bulunan tuzlalar Bayındır formasyonuna geçişte bulunan tuz seviyelerinden beslenmektedir. Kuzeydoğuda jips seviyeleri gözlenmektedir. İri çakıllı olan konglomeralar genellikle ofiyolit ve volkanitlerden oluşmuştur. Boylanma kötü olup, taneler yarı yuvarlaklaşmıştır. Kötü boylanmalı bu konglomera seviyeleri arasında yer alan boz-kızıl renkli kumtaşları, konglomeraların mikro litolojik özelliklerini kapsarlar. Silttaşı ve şeyl ara katkıları birimin tabanında daha hakimdir. Birim içinde sağlıklı yaş verebilecek özelliklerde fosil olmamakla birlikte bulunan bazı fosil parçacıklarına göre Üst Eosen-Miyosen yaşı verilebilmektedir. Formasyon, Kocaçay formasyonunun çökeldiği sığ denizin çekilmesinden sonra oluşan dağlar arası basende karasal şartlarda çökelmiştir. 8

32 Bayındır Formasyonu Delice çayının iki tarafında Kula, Hilalli, Terzili, Çoğul, Çingeyli, ve Kavşut köyleri arasında; Delice çayının güneyinde Tatlıcak, Aş. Sekili, Kabaklı, Kilimli, Takazlı, Halitli ve Herekli köyleri arasında görülmektedir. Alttaki İncik formasyonu üzerinde tedrici geçişle konkordan olarak oturur. Üstünü diskordan olarak Üst Miyosen yaştaki Kızılırmak formasyonu örter. Yaklaşık m kalınlık göstermektedir. Formasyon bütünüyle jips olup, tabanda kumtaşı, silttaşı; üste doğru kiltaşı, marn ara katkıları kapsar. Jips sarımsı beyaz, süt beyazı renkte alacalı görünüşte, orta-kalın tabakalı, genellikle saf ve kristalen ve yer yer yumruludur. Arabant olarak görülen kiltaşı ve marn yeşil renkte olup genellikle ince tabakalıdır. Jips tabakalarının incelerek, kiltaşının kalınlaştığı görülmektedir. Kumtaşı ve silttaşı genellikle kırmızı renkte, ince tabakalı olup formasyona alacalı görünüş vermiştir. Karasal şartlarda, göllerde ve sıcak iklimde oluşan Bayındır formasyonu içinde yaş verilebilecek fosil bulunamamıştır. Formasyon, Üst Eosen Miyosen yaştaki İncik formasyonu üzerinde konkordan oturduğundan ve üzerine Üst Miyosen yaştaki Kızılırmak formasyonu diskordan geldiğinden İncik formasyonu ile aynı yaşta Üst Eosen Oligo-Miyosen olarak kabul edilmiştir. Kızılırmak Formasyonu Bayındır ve Bozkır formasyonları arasında uzun mesafede iyi takip edilebilmektedir. Kızılırmak ve Delice çayı arasında, Delice nin güneybatısında, Çiçekdağı nın güneyinde Çelebiuşağı ve Hacıduraklı köyleri arasında, Göllü kazası güneyinde görülür. Alttaki Bayındır formasyonu ve daha yaşlı formasyonlar üzerinde diskordan olarak oturur. 150 m ile 700 m arasında değişen kalınlıklar ölçülmüştür. Formasyon genel olarak konglomera, kumtaşı, silttaşı, marn ve kiltaşından ibaret olup, genel görünüşü koyu kırmızı ve yer yer yeşil-gri renktedir. Tabanda daha ziyade konglomera, kumtaşı, tavana doğru marn, kiltaşı şeklindedir. Genellikle boylanma kötüdür. Çimento kireç olup, yer yer kireçtaşı arabantları mevcuttur. Yer yer kömür bantlarına rastlanmaktadır. Bulunan fosillerden yaşının Üst Miyosen olduğu anlaşılan formasyon litolojik özelliklerine göre gölsel ortamda çökelmiştir. Değim Formasyonu Formasyon Değim köyü çevresinde iyi görüldüğünden bu ad verilmiştir. Kalınlığı m.dir. Genel görünüşü kırmızı renktedir. Gevşek ve dağılgan litolojisi nedeni ile belirgin tabakalanma her yerde görülememektedir. Hakim litoloji konglomera olup, kumtaşı ara bantları kapsar. Çakıl ve kumlar daha yaşlı formasyonlara aittir. Çimentolanma genellikle gevşektir. Değim formasyonu havzanın en genç formasyonu olup, Bozkır formasyonu üzerine diskordan oturduğundan Pliyosen yaşı verilmiştir. Karasal ortamda akarsular vasıtasıyla çukurluklarda toplanmış sediman özelliğindedir. Taraça Kızılırmak nehrinin iki yamacında nehir taraçaları gözlenmiştir. Gevşek çimentolu, yer yer çimentosuzdurlar. 9

33 Yeni Alüvyon Kızılırmak nehri ve bu nehre bağlanan Acıçay, Terme çayı, Delice çayı boyunca geniş yayılım gösterirler. Akarsu yataklarında çakıl, kum ve milden ibarettir. Kızılırmak Nehri boyunca muhtemel kalınlığı m.dir. Tablo-A.1: Kırıkkale İlinin Litolojik Özellikleri JEOLOJİ ZAMAN BİRİMLERİ Zaman Devir Alt Devir Devre KUATERNER Kalınlık Stratig rafi Litoloji Fiziksel Özellikleri Hidrolojik Kimyasal Özellikler Gri boz renkli, Çakıllı kum, bol boşluklu, Bol yer altı suyu 30 kil killi, ÇAKIL ve Bulunmaktadır KUM Kirli sarı - kahve SENOZOİK Çakıl, kum, renkli, Yer altı suyu taşır NEOJEN kil çimentolanmamış TERSİYER Bazalt, Sert kırılgan, siyah Az yer altı suyu konglomera, renkli taşır. Kumtaşı PALEOJEN Konglomera Çimentolanmış, EOSEN Kumtaşı, ince tabakalı, Yer altı suyu taşımaz Kireçtaşı, kahve renkli ve Kil taşı yeşilimsi gri ara bantlı Gri, beyaz, boz Granit renkli, yer yer koyu Yer altı suyu taşımaz gri ve siyah, sert ufalanabilir. MESOZOİK *Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Koyu yeşil, Serpantin siyahımsı renk Radyalorit ağırlıklı yer yer Yer altı suyu taşımaz 10

34 Şekil A-3: Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Jeolojik Yapı Haritası 11

35 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma Orta Anadolu kristalinin mavisini teşkil eden magmatik taşlar ya asidik ya da bazik özellikler gösterir. Asit olanlar, granit ve gronodiyorit birleşiminde iri arkoz kristallerini, hornblend ve biyotitli mineralleri taşırlar. Bazik olanlar ise, gabrodiyorit ve diyabaz yapısında koyu renkli kayaçlardır. Kırıkkale ilinde görülen Metamorfik ve Mağmatik kayaçları aşağıdaki şekilde inceleyebiliriz. Metamorfik kayaçlar Kırıkkale nin güneyinde Çipi Deresi Köyü civarında şerit halinde kuzey- güney doğrultuda uzanan mermerler Orta Anadolu Kristalin Masifinin üst seviyelerine ait metamorfik kayalardır. Mermerler ak, gri, sert, kırılgan ve çok az boşlukludur. Bölgedeki diğer metamorfik kayaçlar tortul kayaçlar bölümünde yer almıştır. Mağmatik kayaçlar Ofiyolitler Maestrichtiyen ve Tersiyer yaşlı formasyonların temelini oluştururlar. Bu nedenle alt sınırını görme olanağı yoktur. Üst kontağı Malboğazı nda Maestrichtiyen yaşlı Malboğazı formasyonu ile tektoniktir. Bu nedenle yaşının Maestrichtiyen öncesi Mesozoyik olduğu kabul edilmektedir. Ofiyolitler genellikle serpantin, radyolarit, spilit ve kireçtaşlarından oluşurlar. Serpantinler çoğu kez ayrışmıştır. Ayrışmamış kısımları koyu yeşil renkli, parlak yüzeylidir. Radyolaritler ince ve düzgün tabakalı, çok kıvrımlıdırlar. Kireçtaşları ise bazı yerlerde beyaz-gri renkli masif ve dolomitiktir; bazı yerlerde ise sarı renkli ve ince tabakalıdırlar. Her iki şekilde de kireçtaşları ofiyolitler içinde egzotik bloklar halinde göze çarpmaktadırlar. Genellikle çok faylı ve çatlaklı olan ofiyolitler içinde Tilkiköy ve Aktepe köylerinde eskiden işletilmiş ve bugün terkedilmiş iki manganez yatağı vardır. Sulakyurt Graniti Kırşehir masifinin bir devamı olup, havzada güneyden kuzeye uzanım gösterir ve bir eşik oluşturur. Kırıkkale ve Delice arasında üstüne gelen Kızılırmak formasyonu tarafından örtüldüğünden yer yer mostra vermektedir. Çiçekdağı batısında ve Yerköy doğusunda geniş yayılım gösterir. Minerolojik-petrografik özellikleri homojen değildir. Genellikle granit ve granodiyorit hakimdir. Ama bu arada siyenit, monzonit, tonolit gibi daha bazik tiplerde bulunur. Kırıkkale çevresinde çalışan T. Norman (1972) granitleri Karacaali plütonu olarak adlamış ve plütonun Kretase yaşlı Yahşihan formasyonunu kestiğini, Eosen yaştaki Karagüney formasyonu tarafından diskordan olarak örtüldüğünü saptamıştır. Bu gözlemler basene Paleosen de yerleşmiş olduğunu gösterir. 12

36 Faraşlı Bazaltları Kızılırmak formasyonunun çökelmesinin son safhalarında Delice Irmağının İnegazili köyü doğusunda satha çıktığı düşünülen bazalt akıntıları güneybatıya doğru akmış, Gözükızıllı, Sahçalı köylerinde Kızılırmak formasyonunu örtmüşlerdir. Koyu siyah renkte ve üst yüzeyleri gözeneklidir. Kızılırmak formasyonunun çökelme sonlarında yani Üst Miyosen de yerleşmişlerdir. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya Kırıkkale İlinin paleocoğrafyası; Maestrichtiyen den günümüze kadar olan kısmı, üst Kretase sonlarına doğru çalışma alanında Hisarköy Formasyonu nun derin ve hareketli bir havzanın tabanını teşkil ettiği görülmektedir. Bu havzaya deniz altı heyelanları ve kaymalar ile önceleri başka yerlerde oluşmuş birimler yerleşmekte ve türbiditlerde malzemeyi havzaya taşımaktadır. Bu kesimlerde Eldivan Ofiyolit kompleksine ait kaya türleri çeşitli boyutlarda olistolit ve olistostromlar olarak gelmişler ve çökelime katılmışlardır. Eş yaşlı volkanizma ürünü olan volkanitler kaynak kayacın bir bölümünü oluşturmuşlardır. Volkanizma ve tektonizmanın durgun olduğu dönemlerde pelajik çökelim gerçekleşmiş ve radyolarit, çamurtaşı oluşmuştur. Bu arada Karadağ Formasyonu nun killi kireçtaşı içermesi, Hisarköy Formasyonu ile düşeyde geçişli ve yanalda girik olması ve az miktarda olistolit içermesi Karadağ Formasyonu nun Hisarköy Formasyonu na göre daha derin denizin düzlüklere yakın kesimlerde ve volkanizmanın etkinliğinden uzak bir alanda çökeldiğini gösterir. Maestrichtiyen başlangıcında tektonik hareketlerin azalması sebebiyle kayma ve heyelanların azalmaya başladığı, kısmen denizaltı volkanik kökenli, bazik volkanik kökenli türbiditlerin ise havzayı doldurmaya devam ettiği görülmektedir. Maestrichtiyen sonlarına doğru çökelen türbiditlerde bazik volkanik kırıntılar yanı sıra asidik ve volkanik kırıntılar da görülmeye başlamıştır. Üst Kretase de başlayan çökelim, bölgenin yükselmesi sonucu giderek sığlaşan karakterde Paleosen de de devam etmiş ve eş yaşlı resifal kireçtaşlı olistolitleri içeren, türbidit karakterli Dizilitaşlar Formasyonu oluşmuştur. Eosen de iyice sığlaşan havzada karasal ve denizel ortamda oluşmuştur. Eosen sonlarına doğru artık havzanın tümü karasallaşmış, yalnızca alüvyon yelpazesi ve örgülü ırmak çökelleri birikmiştir. Oligosen de havzanın tümü karasal bir kapalı havzaya dönüşmüş, iklimin kuraklaşmasına paralel olarak alüvyon yelpazesi, evaporitik göl ve menderesli ırmak çökelimi gelişmiştir. Göllerde çökelen jipslerde çeşitli kalınlıklar gözlenir. Bölge Oligosen den sonra sıkışma kuvvetlerinin etkisinde kalmış ve bu sıkışmaya bağlı olarak Kuzey-Kuzeydoğudan, Güney-Güneybatıya doğru bindirmeler gelişmiştir. Bölgedeki tektonik hareketleri Alp Öncesi Hareketler, Alpin Hareketler ve Epirojenik Hareketler olmak üzere 3 bölümde inceleyebilir. Alpin Öncesi Hareketler:Alp öncesi hareketlerin ilki olan Kaledonien hareketleri, bölgenin kuzeyindeki Aydos Dağı nda görünen şistler etkilenmiş ve kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu kıvrımları oluşturmuştur. Permo Triyas yaşlı kireçtaşı blokları içeren grovak ve metagrovakların kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu kıvrımları ise, Hersiniyen hareketlerinin sonunda oluşmuştur. Alpin Hareketleri: Kırıkkale ilinde liyas transgresyonun, kimmeriyen hareketlerinin oluşturduğu kıvrımlar üzerine geldiği kanısı yaygındır. Bölge Liyas tan Kretase ortalarına kadar sürekli alçalmıştır. Üst Kretase de ofiyolifli melanjin yerleşimi ile başlayan bölgesel yükselme, sab Hersiniyen hareketleri ile ilgili olabilir. Üst Kretase başlarında yükselmiş olan bölge, bundan sonra Lütesiyen e kadar yeniden su altına dalmıştır. Ankara bölgesinin üçüncü kez ve son olarak 13

37 su yüzüne çıkması sonucunda, Eosen bölgede yer yer oluşan ve kaybolan lagüner ve evoporitik ortamlarda, jips ve bazı karasal çökellerin oluştuğu görülür. Epirojenik Hareketler: Miyosen, Pliyosen ve Kuvaterner boyunca süre gelen epirojenik hareketler, Alpin kıvrımlaşmasını izleyen ve gittikçe zayıflayan hareketlerdir. Yükselen antiklinoryumlar, çukurlaşan şenklinaryumlar arasında, sıkışma fayları ve kıvrımlaşmalar görülür. Özellikle, Kırıkkale nin toprak zeminini oluşturan üst Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökelleri, Radonik fazından çökelmiştir. İlimiz yöresindeki pleistosen akarsu şekilleri hem bu düşey yükselmenin hem de kuvaternerdeki iklim değişmelerinin ortak ürünü olarak görülebilir. Üst Pliyosen yaşlı akarsu ve göl çökellerinin gerek çökeldikleri Palo-Ortam, gerek sediman içerikleri, gerekse çökelme sonrası uğradıkları aşınma ve iklimsel değişmeler sonucu oluşan kuruma gibi olgular, bu az pekişmiş killi zeminler oluşturur. Kırıkkale ili tektonik yönden güney ve doğusunun 1. derece, kuzey ve batısının ise 2. ve 3. derece deprem bölgesinde olduğu görülür. İlin büyük bölümünün 1. derece deprem bölgesinde olmasının iki ana etmeni vardır. Bunlardan birincisi, yaklaşık 50 km güney-güneydoğuda bulunan Kırşehir Kaman fay hattı, ikincisi yaklaşık 250 km kuzeyden geçen Kuzey Anadolu Fay Zonudur. Bu iki kırık hattı bölgede 7 ve yukarısı depremlerin kaynağını oluşturmaktadır. Şekil A.4. de Kırıkkale İli Deprem Haritası verilmiştir. Bölgede aletsel olarak ölçülen son depremler 19 Nisan 1938 Kırşehir-Keskin depremi (aletsel büyüklüğü 6.6) ile 6 Haziran 2000 tarihindeki Çankırı Orta (AB=5.9) depremleri olmuştur. * Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü * MTA Web Sitesi KAYNAKLAR: 1-Kırıkkale Valiliği, İl Sağlık Müdürlüğü, İstatistik Yıllığı, MTA Web Sitesi 14

38 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde 2011 yılı için yıllık ortalama güneşlenme süresi 6,9 saattir. Güneşlenme şiddeti ve enerjisi ölçümü yapılmamaktadır. B.1.2. Su Gücü İlimiz sınırları içinde Kızılırmak Nehri ve Delice Irmağı olmak üzere iki önemli su kaynağı bulunmaktadır. Kızılırmak Havzası içinde Özderesi havzasının tamamı, Çoruhözü havzasının tamamı, Balaban Çayı havzasının bir kısmı yer almaktadır. Delice havzasında ise Hitaniöz havzasının tamamı, ve Kılıçözü havzasının bir kısmı bulunmaktadır. DSİ 5.Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Yerüstü su potansiyeli; Kızılırmak Nehri nde 2500 hm 3 /yıl ve Delice Çayı nda 750 hm 3 /yıldır. Yeraltı su potansiyeli: 20 hm 3 /yıl dır. İlimizin toplam su potansiyeli 3270 hm 3 /yıl dır. B.1.3. Kömür Kırıkkale de tespit edilen kömür rezervi bulunmamaktadır. B.1.4. Doğalgaz B.1.5. Rüzgar Kırıkkale İli sınırları içinde doğalgaz rezervi bulunmamaktadır. İlin rüzgar durumu ile ilgili ayrıntılı bilgi Bölüm; C de verilmiştir. B.1.6.Biyokütle İlimizde biyomas (Gübre, bitkisel atık, ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı gaz) enerji türünden yararlanılmamaktadır. İlde kullanılan odun miktarı ile ilgili veri elde edilememiştir. B.1.7.Petrol Kırıkkale İli sınırları içinde petrol rezervi bulunmamaktadır. B.1.8.Jeotermal Sahalar Kırıkkale İli sınırları içinde jeotermal saha bulunmamaktadır. B.2. Biyolojik Çeşitlilik İlimizin Flora ve Faunası ile ilgili geniş açıklama F-2 ve F-3 bölümlerinde verilmiştir. B.2.1.Ormanlar Konu ayrıntılı olarak F.1.1 bölümünde incelenmiştir. B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. 15

39 B.2.2. Çayır ve Mera Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre İlimizde toplam ha çayır ve mera arazisi bulunmaktadır. B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna İlimizde, koruma statüsü olan sulak alan bulunmamaktadır. Bölüm F.2 de verilmiştir. Kırıkkale İli nin faunası bölüm F.3. de verilmiştir. B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler İlimiz, Bahşılı İlçesi, Karaahmetli Beldesi Kapulukaya Baraj Gölü kıyısında bulunan Karaahmetli Tabiat Parkı tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3. maddesine göre, Bakanlar Kurulu kararı ile tabiat parkı olarak ilan edilmiştir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüzün Karaahmetli Tabiat Parkının Uzun Devreli Gelişme Planı (UDGP) 2009 yılı sonu itibariyle alanın Uzun Devreli Gelişme Planı(UDGP) tamamlanmıştır. Karaahmetli Tabiat Parkının çevresine ,48 TL yatırımla 3200 m çevre koruma çiti yapılmıştır. B.3. Toprak Kırıkkale İli toprakları genelde kahverengi topraklarlardan oluşmaktadır. Yüzeyde kahverengi veya grimsi olan bu topraklar, küçük taneli olup kolayca dağılabilmektedir. Kireç oranı oldukça yüksektir. Ana kayası volkanik özellik gösterir. Bu topraklar çok engebeli alanlardaki çukurumsu bölümlerde birikmiştir. Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür. Mineral bakımından zengin olduklarından verimlidirler. Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur. Bunlar yer yer kalın örtüler oluşturur. Eğilimleri çok azdır. Tarla tarımına ve sulu tarıma elverişlidirler. Yörenin az yağış alması ve kuraklık toprak oluşumunda önemli etkendir. Kırıkkale İlinin merkez ve ilçelere göre toprak durumu Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre Tablo.B.1 de verilmiştir. Tablo.B.1. Kırıkkale İlinin İlçelere Göre Toprak Durumu İlçenin Adı Yüzölçümü (Ha) Tarım Alanı Orman ve Fund. Çayır-Mera Tarım Dışı Arazi (Diğer arazi) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) Oran (%) Miktar (Ha) İl Toplamı , , , , Merkez , , , , Bahşılı , , , , Balışeyh , , , , Çelebi , , , ,0 657 Delice , , , , Karakeçili , , , ,

40 Keskin , , , , Sulakyurt , , , , Yahşihan , , , , * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü B.4. Su Kaynakları B.4.1 İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar DSİ Tarafından enerji tesisi olarak 1989 yılında işletmeye açılan Kapulukaya Barajı elektrik enerjisi üretiminde kullanılmakta ve aynı zamanda da Kırıkkale İlinin içme ve kullanma suyunu karşılamaktadır. DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli ve çevresindeki yerleşim yerlerine içme ve kullanma suyu temini amacıyla Barajdan 142,5 hm 3 /yıl su tahsisi yapılmıştır. Tesis TEAŞ tarafından işletilmekte olup işletme ve bakım faaliyetleri bu kuruluş tarafından yapılmaktadır. Baraja ait fotoğraf Şekil B.1 de, özellikler Tablo-B.2 de verilmiştir. Şekil B.1: Kapulukaya Barajı ve HES Tablo-B.2: Kırıkkale İli İçme ve Kullanma Suyunu Karşılayan Kapulukaya Barajı Değerleri Barajla İlgili Bilgiler 1- SU KAYNAĞI Akarsuyu Amacı Kızılırmak Nehri İnşaatın (Başlama-Bitiş) Yılı Yıllık Ortalama Su hm 3 Tipi Yükseklik (Talvegden) Yüksekliği (Temelden) Enerji, içme-kullanma ve sanayi suyu temini Toprak Dolgu 44 m 61 m Toplam Gövde Hacmi 1.56 hm 3 Aktif Hacim hm 3 Toplam Göl Hacmi 282 hm 3 Dolusavak Proje Debisi m 3 /s Yıllık İçme Suyu hm 3 Sulama Sahası ha 17

41 Ankara ya Su Temini (1995) yıllarında 500 hm 3 Rezervuar Yüzey Alanı 2- HES Kurulu Güç Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji Üretimi * DSİ Genel Müdürlüğü V. Bölge Müdürlüğü yazısı. B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 1398,4 ha (2060 ha) 54 MW 150 GWh/yıl 40 GWh/yıl 190 GWh/yıl Kırıkkale DSİ Baş Mühendisliği verilerine göre Kırıkkale İli Yeraltısuyu potansiyeli şu şekildedir. İldeki toplam emniyetli rezerv : 20 hm 3 /yıl Toplam Su Potansiyeli : 3270 hm 3 /yıl B.4.3. Akarsular Kırıkkale DSİ Baş Mühendisliği verilerine göre Kırıkkale İlindeki başlıca akarsuların debileri ve alanları Tablo-B.3 de verilmiştir. Tablo-B.3. Kırıkkale İlindeki Başlıca Akarsuların Debileri ve Alanları Debi (hm 3 /yıl) Toplam (hm 3 /yıl) Alan (ha) Toplam (ha) Yerüstüsuyu (İl çıkışı toplam ortalama akım) Kızılırmak Nehri Delice Çayı ,7 669,7 * DSİ Genel Müdürlüğü V. Bölge Müdürlüğü yazısı. Şekil- B.2 Kızılırmak tan Bir Görünüm 18

42 B.4.4. Göller ve Göletler Kırıkkale DSİ Baş Mühendisliği verilerine göre ve İl Özel İdaresi verilerine göre, İlimizde bulunan göletler ve özellikleri Tablo-B.4 verilmiştir. Bunlardan, Ahılı-Çipi Göleti Şekil B.3 ve Sulakyurt- Danacı Göleti Şekil B.4 te verilmiştir. Tablo-B.4. Kırıkkale İli Göletleri Tesisin Adı Kret Yüksekliği Havza Alanı (m) (Km 2 ) Depolama Hacmi (m 3 ) Açıklamalar Keskin Cinali Sulama Göleti (Faal) Balışeyh-Battalobası 7,5 1, His Göleti (Faal Değil) Balışeyh-Kulaksız 7,5 1, His Göleti ( Faal Değil) Balışeyh-Kösedurak 7, His Göleti (Faal) Çelebi-Hacıyusuflu 7, His Göleti(Faal) Keskin-Kavurgalı 7, His Göleti(Faal Değil) Keskin-Kurşunkaya 7,5 1, His Göleti (Faal) Keskin-Gazibeyli 7,5 0, His Göleti (Faal) Balışeyh-Bıyıkaydın 7,5 1, His Göleti (Faal) Delice-Kuzeyyurt 7,5 0, His Göleti (Faal) Keskin-Kavlak 7, His Göleti (Faal) Balışeyh-Beyobası His Göleti (Faal) Keskin-Turhanlı His Göleti ( Faal Değil) Sulakyurt-Kalekışla His Göleti (Faal) Merkez Karacaali His Göleti(Faal) Sulakyurt-Faraşlı 10 0, His Göleti(Faal) Balışeyh -Kırlangıç 7,5 0, His Göleti (Faal) Sulakyurt -Sarıkızlı 15 3, His Göleti (Faal) Keskin-Dağsolaklısı 8 0, His Göleti (Faal) *İl Özel İdaresi Plan Proje Yat. Ve İnş. Müd. GÖLET ADI REZERVUAR YÜZEY ALANI (ha) Ahılı-Çipi 7,5 Sulakyurt-Danacı 4,4 Hasandede 31 Toplam 42,9 * DSİ Genel Müdürlüğü V. Bölge Müdürlüğü yazısı. Şekil B.3: Ahılı-Çipi Göleti Şekil B.4: Sulakyurt Danacı Göleti DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre Kırıkkale İli toplam su yüzeyi alanı 2114 ha dır. B.5. Mineral Kaynaklar Kırıkkale İli, maden cevherleri çeşitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibari ile fakirdir. MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araştırmalardan aşağıdaki rezervlerin dışında bölgede asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiş, ancak 19

43 bunlar düşük kalitede olduğundan işletmeye elverişli bulunmamış, planlama ve projelendirme çalışmalarında dikkate alınmamıştır. İlin maden rezervleri ile ilgili olarak I bölümünde açıklama yapılmıştır. B.5.1. Sanayi Madenleri İlimizdeki Sanayi Madenleri ile ilgili bilgiler I.1.1 bölümünde verilmiştir. B.5.2. Metalik Madenler İlimizdeki Metalik Madenleri ile ilgili bilgiler I.1.2 bölümünde verilmiştir. B.5.3. Enerji Madenleri Enerji Madenleri ile ilgili bilgiler I.1.3 bölümünde verilmiştir. B.5.4. Maden Kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler İlgili bilgiler I.1.4 bölümünde verilmiştir * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü * DSİ Web Sitesi ve Devlet Su İşleri Baş Mühendisliği-Kırıkkale * İl Özel İdaresi Plan Proje Yatırım ve İnşaat Müdürlüğü * DSİ V. Bölge Müdürlüğü 20

44 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava Kırıkkale ili denizden 747metre yükseklikte ılıman iklim kuşağında yer almaktadır. Ancak bulunduğu alanın denize uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması nedenlerle iklim karasallaşmaktadır. Bu yarı kurak iklim özelliğinden dolayı ilimizde yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk geçer. Yağışlar genellikle yağmur ve kar şeklindedir. Uzun yıllar yıllık ortalama sıcaklık 12,6 derece olarak belirlenmiştir yılında ortalama en yüksek hava sıcaklığı Temmuz ayında 33,2 derece iken ortalama en düşük hava sıcaklığı Kasım ayında -2,1 derece olmuştur. Metrekareye yıllık 391,8 mm yağış düşmüştür. Kuru bir iklime sahip olan Kırıkkale de yıllık nispi nem ortalaması 42,9 ile 82,9 arasında değişmektedir. Uzun yıllar ortalama nem %63 tür. En düşük nem %7 ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre Klimatik ve Snoptik meteoroloji istasyon çeşitleri bulunmaktadır. Kırıkkale merkezde 24 saat sinoptik, Keskin ilçesinde ise 3 kez/gün klimatik ölçüm yapılmaktadır. C.1.1. Doğal Değişkenler C Rüzgar Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre, İlimizin aylık rüzgar m/s durumu Tablo- C.1 de verilmiştir. Tablo C.1 Aylara Göre Rüzgar Hızı Değerleri (m/s) Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık (m/s) Ort. Rüzgar Hızı ,6 1,8 2,0 2,2 2,1 2,2 2,5 2,9 2,4 1,7 1,7 1,5 2,0 En Hızlı Esen Rüzgar 2011 SSW S S SW W N NW NE E WSW NE SSW Yönü En Hızlı Esen Rüzgar ,3 11,6 16,0 17,9 16,4 16,8 14,0 14,0 11,6 13,1 12,8 12,9 Hızı Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü gözlem istasyonunda (OMGİ) kayıt edilen ortalama rüzgar hızı en fazla 2.9 m/sn ile Ağustos ayında görülmektedir. Yıllık ortalama rüzgar hızı ise 2.0 m/sn dir. En hızlı esen rüzgar ise Güneybatı dan (SW) 17.9 m/s Nisan ayında görülmüştür. Kırıkkale nin hakim rüzgar yönü Doğu-Kuzeydoğudan (ENE) esmiştir. En Hızlı Esen Rüzgar Hızı (m/s) Şekil C.1: 2011 Yılı En Hızlı Esen Rüzgar Hızı 21

45 C Basınç Tablo C.2: 2011 Yılı Aylara Göre Basınç Değerleri Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık (hpa) Ort. Yerel Basınç En Yüksek Yerel Basınç En Düşük Yerel Basınç Ort. Buhar Basıncı Aylara göre basınç değerleri incelendiğinde yaz aylarındaki basınç değerlerinin diğer aylardan düşük olduğu görülmektedir. Ortalama yerel basıncın en düşük olduğu ay Temmuz olup, kış ayları ile yaz ayları basınç farklılığı 31.8 hpa dır. Bu basınç farkı mevsimsel sıcaklık değişimleri ile farklı basınç sistemlerinin etkili olması sonucunda oluşabilmektedir. Ortalama Yerel Basınç(hPa) C Nem Şekil C.2: Ortalama Yerel Basınç-2011 Tablo C.3: 2011 Yılı Aylara Göre Nem Değerleri Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık Ort. Bağıl Nem % ,9 73,5 69,8 65,8 64,2 57,0 43,9 45,6 42,9 61,5 68,6 71,8 62,3 En Düşük Bağıl Nem ,4 % Maksimum Nem % Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Kırıkkale de 2011 yılında yıllık ortalama bağıl nem % 62.3 olarak gerçekleşmiştir. En düşük nem % 7 ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. 22

46 Şekil C.3: Yıllara Göre Nem Durumu C Sıcaklık Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğünde 2011 yılında kayıt edilen sıcaklık değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo C.4: 2011 Yılı Aylık Ortalama Sıcaklık Değerleri Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık Ortalama Sıcaklık ,6 2,5 5,7 10,6 15,3 19,7 25,6 23,7 20,0 11,2 2,4 2,7 11,8 Ortalama Max. Sıcaklık ,0 7,6 11,3 16,5 21,7 26,8 33,2 30,9 27,2 18,0 8,2 7,6 17,8 Ortalama Min. Sıcaklık ,0-1,5 1,0 5,8 9,8 13,3 17,9 16,3 12,4 5,7-2,1-1,0 6,4 En Yüksek Sıcaklık ,9 14,3 20,8 21,0 26,3 32,9 40,5 39,2 30,8 26,9 14,3 14,8 24,5 En Yüksek Sıcaklık Günü En Düşük Sıcaklık ,8-11,3-6,2 1,1 1,5 8,5 12,6 13,0 8,1 0,0-9,0-7,8 0,4 En Düşük Sıcaklık Günü Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Görüldüğü üzere Kırıkkale de yıllık ortalama sıcaklık 11,8 derecedir. En yüksek sıcaklık 40,5 derece ile Temmuz ayında, en düşük sıcaklık ise -11,3 derece ile Şubat ayında gerçekleşmiştir. 30,0 ORTALAMA SICAKLIK 20,0 10,0 0,0-10, Şekil.C.4. Yıllara Göre ve 2011 Yılı Sıcaklık Kıyaslaması 23

47 C Buharlaşma Tablo C.5: 2011 Yılı Aylara Göre Ortalama Buharlaşma Değerleri Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık (mm) Ort. Buharlaşma ,2 5,7 8,3 7,9 5,9 2,4 Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Kırıkkale İstasyonunda en yüksek ortalama buharlaşma 8.3 mm olarak Temmuz ayında gerçekleşmiştir. Aylık ölçüm değerleri Tablo C.5 te, Ortalama Buharlaşma grafiği Şekil C.5 te verilmiştir Şekil C.5: Uzun Yıllar Ortalama Buharlaşma C Yağışlar C Yağmur BUHARLAŞMA Kırıkkale de yağış miktarı aylara göre değişmektedir. Aylara göre yağış miktarı ve yağışlı gün sayısı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo.C.6: Kırıkkale İlinin 2011 Yılı Aylara Göre Toplam Yağış Miktarı Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Yıllık Top. Yağış Miktarı (mm) ,6 30,1 60,0 33,0 50,0 39,8 17,1 15,2 0,9 55,8 12,5 36,8 391,8 Kaynak: Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü YAĞIŞ MİKTARI(mm) Şekil C.6. Yıllara Göre ve 2011 Yılı Yağış Kıyaslama Grafiği 24

48 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Aylara göre farklı yağış şekillerine ait değerler aşağıdaki tablolarda verilmektedir. Tablo C.7: Aylık Maksimum Kar Kalınlığı Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Maksimum Kar Kalınlığı Leke (cm) Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Tablo C.8: Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Kar Yağışlı Günler Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Tablo C.9: Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Kar Örtülü Günler Sayısı Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü Tablo C.10: Aylık Dolulu Günler Sayısı Meteorolojik Yıl AYLAR Elemanlar Dolulu Günler Kaynak:Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü C Seller İlimizde son 10 yılda dört büyük sel felaketi yaşanmıştır yılında Bahşılı ilçesinde, 1997 de İl Merkezinde,1999 yılında Keskin ilçesi ve İl Merkezinde meydana gelmiştir. Bu afetler esnasında dört vatandaş hayatını kaybetmiş ve iki vatandaş yaralanmıştır. Yıllar itibarıyla Kırıkkale de meydana gelen doğal afetler Tablo-C.11 de verilmiştir. Tablo.C.11: Yıllar İtibarıyla Kırıkkale İlinde Meydana Gelen Doğal Afetler S. No İlçesi Köyü Afetin Türü Afetin Tarihi Afetzede Sayısı Hak Sahibi Sayısı Yapılan Konut Sayısı 1- Yahşihan Hisarköy Heyelan Bahşılı B.Sarıkaya Su Baskını Bahşılı B.Sarıkaya Su Baskını Delice Tatlıcak Deprem Delice Yaylayurt Heyalan Sulakyurt Yeşilli S.Baskını Sulakyurt Sarıkızlı Heyelan

49 C Kuraklık Standart Yağış İndeksi Metodu (SYİ) : Son yıllarda kuraklığın takibi amacıyla yaygın olarak SYİ metodu kullanılmaktadır. Bu yöntemle ihtiyaç duyulan tek meteorolojik değişken yağış olduğundan uygulaması oldukça kolaydır. Diğer bir avantajı ise farklı zaman ölçüleri için kuraklığı ölçmede gösterdiği esnekliktir. Standart yağış serisini hesaplamada yalnızca yağış serisinin aritmetik ortalaması ve standart sapmasını ihtiyaç duyulur. Her hangi bir X1, X2,..,Xn yağış zaman serisi için standart yağış serisi, Xi aşağıdaki eşitlik kullanılarak hesaplanır. Xi=Xi-Xort/Sx Xort= Serinin Ortalaması Sx= Serinin Standart Sapması Burada elde edilen negatif değerler yağış eksikliği yada kurak dönemleri gösterirken, pozitif değerler yağış fazlalığını yada sulak dönemleri gösterir. Bu metot aralıkları için dört ayrı kuraklık sınıflandırması yapılmıştır. Şekil C Kuraklık Değerlendirmesi Tablo C.12 -SYİ Metoduna Göre Kuraklık Sınıfları SYİ Değeri Kuraklık Sınıfı 2< Aşırı Nemli 1,5-1,99 Çok Nemli 1,0-1,49 Orta Nemli 0-0,99 Hafif Nemli 0-(-0,99) Hafif Kuraklık (-1,0)-(-1,49) Orta Derecede Kuraklık (-1,50)-(-1,99) Şiddetli Kuraklık <(-2,0) Çok Şiddetli Kurak 26

50 En son Aralık/2011 ayı itibariyle kuraklık değerlendirmesi yukarıdaki tabloda görülmektedir. Tabloya göre Kırıkkale çeşitli şiddete kuraklıklara maruz kaldığı tespit edilmiştir. Örneğin 1984 yılında Hafif derecede, 2008 yılında ise Şiddetli kuraklık yaşanmıştır. Veriler incelendiğinde, genelde kurak dönemlerin birbirini takip ettiği ve benzer şekilde nemli dönemlerde de aynı durumun yaşandığı görülmüştür. Yani kurak bir dönemin başlamasıyla kurak yılların birbirini takip etmesi ihtimali daha fazladır. C Mikroklima Bu konuda yapılan herhangi bir çalışma yoktur. C.1.2.Yapay Etmenler C Plansız Kentleşme MKEK fabrikalarının kurulması ve faaliyete başlaması ile şehrimizin temeli atılmıştır. İlde yerleşim yerleri düzenli değildir. İlimizde 1929 yılında olan nüfus 1935 de a 1940 da e yükselmiştir. Bu süreç içerisinde açılan fabrika ve çalışan personel sayısında büyük artışlar olmuştur. Kırıkkale göç alan bir yerleşim birimi haline gelmiştir de belediye 1944 de ilçe yapılmıştır de nüfus ya yükselmiştir ve 1950 lerdeki nüfus artışı ve hızlı göç olayı ile sadece yakın çevredeki köylerden değil, Anadolu nun pek çok ilinden göç almıştır. Şehrimizde1960 yılından sonra düzenli yapılaşma ve yerleşim başlatılmıştır den sonra yapı kooperatiflerinin oluşturduğu alanlarda modern binalar inşa edilmiştir. Toplu Konut alanlarında kooperatif tipi yapılaşma hakimdir. Kırıkkale Belediye Başkanlığından alınan bilgilere göre şehir merkezinde toplam imarlı alan ha dır. İlçe kasaba ve köy evleri genelde tek katlı kerpiç ve betonarme evlerdir. İlçelerin bazılarında kanalizasyon sistemi yetersizliği vardır. Yöremiz birinci derecede deprem kuşağında olduğundan yüksek katlı binalar yok denecek kadar azdır. İlçelerde son yıllarda modern binalar yapılmaya başlanılmıştır. C Yeşil Alanlar Tablo C.13: Ormanlık Alan İLİ KORU BALTALIK Toplam Toplam Toplam Açıklık Toplam Normal Bozuk Normal Bozuk Prodüktif Bozuk Ormanlık Alan Alan ( Ha) (Ha) ( Ha) (Ha) Orman(Ha) Orman(Ha) Alan(Ha) (Ha) (Ha) KIRIKKALE Kırıkkale orman yönünden pek zengin değildir. İlimizde koru Ha., baltalık Ha., olmak üzere, toplam Ha orman alanı mevcuttur, bu oran ilimizin yüzölçümüne oranlandığında %10 gibi bir rakam karşımıza çıkar. Bu rakamlara 1976 yılından 2009 yılı sonuna kadar yapılan ha lık ağaçlandırılmış sahada dahil edilirse bu oran %14 gibi bir rakama ulaşır yılından 2003 yılına kadar (27 Yılda) Ha ağaçlandırma yapılmış yaklaşık 15 milyon adet fidan dikilmiş olup yılları arasında(7 Yılda) ise Ha ağaçlandırma yapılmış yaklaşık 16 milyon adet fidan dikilmiştir. C Isınmada Kullanılan Yakıtlar İlimizde, doğalgaz çalışmaları tamamlanmış olup, şehir merkezinde konutlarda ısınma amacıyla kullanıma başlanmıştır. Sanayi tesislerinin bir kısmı da proseste doğalgaz kullanımına 27

51 geçmiş bulunmaktadır. İl merkezinde ve sanayinin tamamında doğalgaz kullanımı olmadığından ısınma amaçlı ve sanayide yerli ve ithal kömürler, 4 nolu fuel-oil, LPG kullanılmaktadır. Hava kirliliği ölçümleri (SO 2 ve PM ) İl Sağlık Müdürlüğü nce günlük olarak, hava kalitesi ölçüm cihazımız ile anlık olarak yapılmaktadır. İlimiz Türkiye genelinde hava kirliliği görülen iller arasında birinci derece, ikinci grup iller arasında yer almaktadır. Bu olayın en önemli nedeni, kalitesiz kömürlerin kaçak olarak şehrimize sokulması, yanlış ve düzensiz şehirleşme, binalarda gerekli ısı yalıtımlarının yeterli olmayışı ve meteorolojik şartlardır. C Endüstriyel Emisyonlar Kırıkkale İli sınırları içerisinde faaliyet gösteren ve önemli boyutlarda endüstriyel emisyon oluşmasına neden olan başlıca sanayi dalları EK-2 de verilmiştir. Endüstriyel kirliliğe neden olan kuruluşlar çeşitli zamanlarda yapılan denetimler sonucu kontrol altına alınmaya çalışılmaktadır tarihinden itibaren 2872 sayılı Çevre Kanunu na bağlı tüm yönetmeliklerdeki izin ve lisanslar Çevre İzni ve Lisans lar Belgesine dönüştürülmüştür. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Bilindiği üzere motorlu taşıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliğinde önemli bir yer tutmaktadır. Egzozlardan yayılan CO (% 70-90), NO(% 40-70), Hidrokarbonların(%50) ve Pb (%100) emisyonlardan hava kirliliğinin % 40 ı oluşmaktadır. Tablo- C.14: Yıllara Göre Araç Sayıları ve Egzoz Gazı Ölçümü Yıllar Toplam Araç (Adet) Emisyon Ölçümü Yapılan Araç Sayısı (Adet) *Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1.Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Bakanlığımız tarafından İlimiz Merkezinde Hava kalitesinin takibi amacı ile Rasattepe de kurulu olan 1 adet tam otomatik hava kalitesi ölçüm cihazı bulunmakta olup, havada bulunan toz (PM) ve kükürtdioksit (SO 2 ) ölçümleri yapılmakta ve doğrudan internette ( adresinde saatlik/günlük yayımlanmakta, izlenebilmekte ve sorgulanabilmektedir tarih itibariyle 6 aylık hava kalitesi ölçümleri kükürtdioksit (SO 2 ) ortalaması 36,6 µg/m³ olup standartta yıllık standart 20 µg/m³ olmaktadır. 28

52 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları Bakanlığımız tarafından İlimiz Merkezinde Hava kalitesinin takibi amacı ile rasattepede kurulu olan 1 adet tam otomatik hava kalitesi ölçüm cihazı bulunmakta olup, havada bulunan toz (PM) ve kükürtdioksit (SO 2 ) ölçümleri yapılmakta ve doğrudan internette ( adresinde saatlik/günlük yayımlanmakta, izlenebilmekte ve sorgulanabilmektedir tarih itibariyle 6 aylık hava kalitesi ölçümleri Partikül maddede (PM) ise 6 aylık ortalama 19 µg/m³ olup standardı 40 µg/m³ olmaktadır. Değerler µg/m³=mikrogram/m3 cinsindendir. C.2.3. Karbonmonoksit Yerleşim civarlarında ve içlerinde en çok rastlanan kirletici gazlardan biriside karbonmonoksittir. Karbonmonoksit; kokusuz, renksiz ve zehirli bir gazdır. Oldukça stabil bir gaz olup, atmosferde kalma süresi 2-4 aydır. Bu gaz, içten yanmalı motorların egzoz gazları ile tam yanmayan yakıtlardan bol miktarda üretilmektedir. Normal egzoz gazında %3-4, iyi yakılmayan yakıt gazında %7 düzeyinde bulunmaktadır. Kırıkkale ilinde havada karbonmonoksit ölçümü yapılamamıştır. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları NO x kaynakları göz önünde bulundurulduğunda; Kırıkkale ilinde NOx lerin en büyük kaynağının enerji kazancı, taşımacılık ve tarımsal faaliyet oluşturmaktadır. Kırıkkale İlinde havada azot oksit ölçümü yapılamamıştır. C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları İlimizde, hidrokarbon ve kurşun emisyonları ile ilgili veri elde edilememiştir. C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri Ozon tabakasına zarar veren kloro-floro-karbonlu (CFC) gazların yoğunlukları hakkında ilimize özel bir veri elde edilememiştir. C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri Asit Yağmurları, yüzey sularında kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum, sülfat,alüminyum, mangan, demir ve çinko konsantrasyonlarının artışına, PH değerlerinin düşmesine neden olur. Asitleşme, su ekosistemlerindeki tüm canlıları etkiler. PH değeri düştükçe, fitoplankton türlerinin kompozisyonu değişir. Suların asidifikasyonu, bazı metal konsantrasyonlarının artışına yol açabilir. Düşen PH değerin etkisi ile bazı balık türlerinin doğal ortamlarından uzaklaşmalarına ve üreme oranlarının düşmesine neden olur. Yoğun Sonbahar yağışları veya İlkbaharda karların erimesi sonucu suyun PH nın düşmesi ile ani balık ölümlerine rastlanılabilir. 29

53 Asit yağmurlarının ormana, toprağa düşmesi kuraklığa ve verimsizliğe yol açar. İlimizde yağan yağmurların asiditesinin veya ağır metal iyonu konsantrasyonunun ölçümü ile ilgili bir veri bulunamamıştır. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri C Su Üzerindeki Etkileri Hava kirliliği yaratan pek çok gaz atmosferde bulunan su partikülleri diğer bileşenlerle tepkimeye girerek sülfürik asit (H 2 SO 3 ), ve nitrik asit (HNO 3 ) oluştururlar. Bunlar yeryüzüne yağmur ve kar ile ulaşır. Kuru sülfat ve nitrat partikülleri, çiğ ve sisle kuvvetli asidik çözeltiler şeklinde atmosferde depolanabilir. Asit yağmurları toprakta bulunan alüminyumu çözerek içme sularına karışmasına içme suyunun kalitesinin bozularak toksik olmasına neden olurlar. Aynı şekilde asit yağmurları göllerde alüminyumun çözülmesine neden olarak balıkların solungaçlarının tıkanmasına ve boğularak ölmelerine neden olmaktadır. C Toprak Üzerine Etkileri Çeşitli endüstriyel egzoz ve ısınmadan kaynaklanan gazlar topraklara ve üzerindeki bitkilere, doğal vejetasyona ve toprağın yapısına etki etmektedir. Havaya verilen gazlar içindeki başta SO 2 olmak üzere NO x, HF ve HC gibi kirletici emisyonlar ve oluşturduğu asit yağmurları bitki ve toprak üzerinde zararlı etkilerini göstermektedir. Kirletici gazlar içinde bulunan partikül maddelerin taşıdığı Cu, Mn, Zn, Hg, Cd, As, Ni ve benzeri ağır metal ve 17 element toprak ve bitkiler üzerinde toplanmaktadır. Yurdumuzun çeşitli bölgelerinde hava kirliliğinden kaynaklanan toprak ve arazi bozulmaları görülmektedir. İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma ve veri elde edilememiştir. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri Flora Üzerine Etkileri: Hava kirlenmesi bitkiler üzerine genel olarak üç şekilde tesir eder: Yaprak dokularının harap olması, Yaprakların sararması veya başka renklere değişerek yeşilliğini kaybetmesi, Büyümenin yavaşlaması. Hava kirlenmesinden yem bitkileri, süs bitkileri ve yenebilen sebzeler büyük ölçüde etkilenir. Büyüme yavaşlar, meyveler küçülür ve besi değeri düşer, çiçekler tahrip edilir. Bitkiler üzerinde en tehlikeli etki civardaki fabrikalardan atmosfere verilen kükürt dioksit tarafından meydana getirilir. Civardaki maden işletmelerinde kimyasal tepkimeler sonucu meydana gelen kükürt dioksit, yonca, pamuk, buğday ve elma türlerine etki eder. 0.3 ppm konsantrasyonuna 8 saat maruz kalan bu bitkiler büyük hasar görürler ppm konsantrasyonunda Ozon, domates, patates, tütün, benekli fasulye ve ıspanak gibi bitkilere zarar vermektedir. Fauna Üzerine Etkileri İlimizde bu konuda yapılmış bir çalışma olmamakla birlikte, bilindiği gibi, hava kirlenmesi insanların yanı sıra hayvanların sağlığına da etki etmektedir. Geçmişte kaza ile meydana gelen büyük hava kirlenmesi vakaları kirleticilerin hayvanları öldürebileceğini doğrulamıştır. Örneğin; Pensilvanya da, 1948 de hava kirlenmesinden dolayı kanaryaların %20 si, köpeklerin ise %15 i büyük ölçüde etkilenmiştir. 30

54 Kronik zehirlenmeler genel olarak yem bitkilerinde adsorbe edilen kirleticilerden ileri gelmektedir. Bu tip zehirlenmelere sebep olan ağır metaller, arsenik, kurşun ve molibdendir yılında Montano da (U.S.A) bir bakır işletmesinden 25 km. mesafedeki çayırlarla beslenen 3500 koyundan 620 tanesi ölmüştür. Bu çayırlardan bolca yiyen koyunların vücutlarında sırasıyla 52 ppm ve 405 ppm arsenik trioksit bulunmuştur. Çiftlik hayvanlarına en çok etki eden ve eskiden beri bilinen bir diğer kirletici de florürlerdir. Çiftlik hayvanlarından özellikle sığırlar ve koyunlar florürlerden çok etkilenmektedir. Bilhassa hayvanlarda diş hastalıkları görülmektedir. İlimiz için bu konuda yapılmış bir çalışma bulunmamaktadır C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri Partiküller Halindeki Kirleticiler: İlimizde bu konuda yapılan bir araştırma olmamakla birlikte, İl Sağlık Müdürlüğünden alınan genel bilgilere göre; partiküllerin solunum organlarındaki birikme yerleri ve buradaki kalma süreleri birtakım fiziksel faktörlere ve bilhassa zerreciklerin büyüklüğüne bağlıdır. Kirleticilerin, akciğerlerin alveoller (hava torbalarının bulunduğu bölge) bölgesindeki birikmesi özellikle önemlidir. Çünkü bu bölgede partikülleri uzaklaştırmaya yarayan ve titrek tüyler adı verilen tüycükler mevcut değildir. Bunun için zerrecikler bu bölgede izafi olarak uzun süre kalabilir. 0,1 mikrondan daha küçük çaplı olan zerrecikler, Brownian hareket sayesinde akciğerlerin hava torbalarına kadar gitmekte ve buradaki alveol denilen çukurlara yerleşmektedir. İri zerrecikler ancak teneffüs yollarındaki tüycükler tarafından yakalanmadıkları takdirde akciğerlerin bu bölgelerine kadar gelebilir. Genel olarak 1 mikrondan büyük zerrecikler bu bölgeye ulaşmadan tutulur. Zerreciklerin akciğerlerde birikme miktarlarını etkileyen diğer faktörler, nefes alma sıklığı (birim zamandaki nefes alma sayısı) ve nefes alıp verme esnasında akciğerlerin hacminde meydana gelen değişmenin büyüklüğüdür. Düşük nefes alma sıklığı neticesinde birikme yüzdesi hayli yüksek olmaktadır. Bunun sebebi düşük nefes alma sıklığında partiküllerin kalma süresinin artmış olmasıdır. Nefes alma sırasında ciğer hacmindeki değişikliğin büyük olması, çok miktarda havanın içeri çekilmesini gerektirdiğinden, hava ile birlikte içeri giren zerreciklerin miktarı da çok olmakta ve birikme yüzdesi artmaktadır. Kirlenmiş havada insanlar için en tehlikeli olan zerreciklerden biri sülfürik asittir (H 2 SO 4 ). Sülfürik asidin tesiri esas itibariyle bileşimindeki kükürt dioksitin, üst teneffüs yollarının ve balgam çıkarmaya yarayan dokuların tahriş edilmesi ve bronşların daraltılması şeklinde olmaktadır. Sülfürik asit ile kükürt dioksit, molekül-moleküle karıştırıldığı zaman sülfürik asidin fizyolojik etkisinin 4-20 misli daha büyük olmasıdır. Hava kirleticileri arasında en çok bilinen bir diğer partikül de kurşun zerrecikleridir. Atmosferdeki kurşun zerrecikleri esas olarak benzine ilave edilen kurşundan ileri gelmektedir. Araştırmalar, kurşun zerreciklerinin kırmızı kan hücrelerinin gelişmesi ve olgunlaşmasına tesir ettiğini göstermiştir. Kurşun zerrecikleri kanda ve idrarda birikmektedir. Araştırmalar, şehirde yaşayan kimselerin kan ve idrarlarındaki kurşun miktarlarının, kır yerleşmelerine nazaran daha yüksek olduğunu göstermiştir. Ayrıca sigara tiryakilerindeki kurşun miktarının sigara içmeyenlere nazaran yüksek olduğu görülmüştür. Ancak, insan vücudundaki kurşunun sadece atmosferden değil, içilen su ve alınan gıda ile de vücuda girebileceği hatırda tutulmalıdır. Diğer bir kirletici de Berilyum elementidir. 0,1 g/m 3 konsantrasyonunda zehirli olduğu görülmüştür. Gazların akciğerlerden kana karışmasını kolaylaştırır. Belirtileri, hastanın kilo kaybetmesi, nefes darlığı, öksürük ve bazen de kemik dokularında değişiklik yapmasıdır. Berilyuma kanda ve idrarda rastlanabilir. 31

55 Gaz Halindeki Kirleticiler: Kükürt dioksit (SO 2 ), suda ve dolayısıyla vücut sıvısında (kanda) büyük ölçüde çözünebilen bir gazdır. Bunun en önemli tesiri üst teneffüs yollarının cidarlarını zedeleyerek, neticede hava akışına olan mukavemetini azaltmasıdır. Araştırmalar kükürt dioksitin, sodyum klorür gibi aerosoller (gaz ortamda askı halinde bulunan çok küçük zerrecikler) ile birlikte bulunması halinde çok daha tehlikeli olduğunu göstermiştir. SO2 nin tesiri kronik olmaktan ziyade akut olarak meydana gelmektedir. Kükürt dioksit aynı zamanda solunum sisteminin koruyucusu olan tüycüklere de zarar vermektedir. Akciğerlere tesir eden bir diğer kirletici de NO 2 dir. Kanamalara sebep olur. Azot dioksitler hemoglobin ile birleşerek kararlı bir formda azot dioksit-hemoglobin yapmakta ise de zararlı bir tesiri tespit edilmemiştir. Ozon akciğerlerde kanama ve tıkanmalara yol açar. Karbon monoksit (CO), kandaki hemoglobin (Hb) ile birleşerek karboksihemoglobin (COHb) yapar. İnsan kanındaki hemoglobin CO ile birleşmeye karşı, oksijene nazaran 210 defa daha fazla ilgi duyduğundan, kanda oksijen taşınması sekteye uğrar. Karboksihemoglobin teşekkülü hücrelere O 2 taşıyan hemoglobini büyük ölçüde azaltır ve oksijen eksikliğinden ölümler meydana gelir. Ayrıca CO, oksihemoglobin teşekkülünü geciktirerek oksijenin kandaki çözünürlüğünü azaltır. Karboksihemoglobin iki yönlü bir reaksiyon olduğundan kanda temizlenmesi için birkaç saatlik açık havada kalmak kafi gelebilir. CO in değişik konsantrasyonlardaki tesirleri Tablo- C.17 da verilmiştir. Organik gazlarla beraber, formaldehit (HCHO) özellikle önemlidir; tesirleri SO 2 gibidir. Hava kirlenmesinin solunum yolu hastalıklarına yol açtığı bilinmektedir. Akciğer kanseri, astım ve anfizem en çok rastlanan kronik hastalık tipleridir. Tablo. C.15: CO in İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri CO Konsantrasyonu (ppm) Tesirleri *İl Sağlık Müdürlüğü 50 Fiziksel tesirlerin seçilememesi 100 Kalp ve akciğer fonksiyonlarında değişme 250 Şuurun kaybolması 750 Ölüm C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri Hava kirlenmesinin eşyalar üzerindeki en çok bilinen etkisi bina cephelerinde, kumaşlar ve diğer eşyalar üzerinde lekeler meydana gelmesidir. Yüzeyler üzerine 0,3 mikron büyüklüğündeki smogların birikmesi neticesinde söz konusu bozulma ve lekeler meydana gelmektedir. Zamanla bu birikme, yüzeyi tahrip ederek, rengini değiştirerek kendini belli eder. Hava kirlenmesinin malzemelere olan bir diğer etkisi korozyonu hızlandırmasıdır. Bilhassa kükürt dioksit çürümeyi son derece hızlandırmaktadır. Ozon kauçuk ve plastik malzeme üzerine son derece zararlı etki yapmaktadır. Nemli havalarda kurşunla reaksiyona girerek kurşun sülfür yapmaktadır. Hava kirleticilerinin diğer bir etkisi de görüş mesafesini azaltmalarıdır. Çapları 0,3-0,6 mikron arasında değişen partiküller görüşü son derece güçleştirmektedir. * Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü * Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü * Kırıkkale Ünv. Tıp Fak. * İl Sağlık Müdürlüğü, Halk Sağlığı Laboratuvarı KAYNAKLAR: 1-Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Dergileri 2-Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Notları 32

56 D.SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1. Yeraltı Suları DSİ 5.Bölge Müdürlüğü nden alınan bilgilere göre İlimizin toplam su potansiyeli 3270 hm 3 /yıldır. Bunun 3250 hm 3 /yılı yerüstü suyu, 20 hm 3 /yılı yer altı suyudur. Kızılırmak havzası hidrografisini 3 grupta toplayabiliriz. 1-Kızılırmak ın drene ettiği havza, 2-Delice Irmağı nın drene ettiği 3-Çoruhözü Çayı nın drene ettiği havza, 4-Balaban Çayı nın drene ettiği havza, ancak yağışlı zamanlarda su taşıyan mevsimsel akışlı dereler vardır. İlimizdeki yer altı sularının kalite sınıflarının tespiti ve yeterlilik durumları ile ilgili veri elde edilememiştir. D.1.2. Jeotermal Kaynaklar İlimizde jeotermal su kaynağı bulunmamaktadır. D.1.3 Akarsular Kırıkkale İlinin en önemli akarsuları ve kolları aşağıda verilmiştir: 1 Kızılırmak: DSİ Genel Müdürlüğü verilerine göre, Kızılırmak-Yahşihan gözlem noktasında 58 yıllık gözlem süresinde akım değeri 75,700 m 3 /sn olarak gözlenmiştir. Kızılırmak, Türkiye sınırları içerisinde doğan ve denize dökülen km uzunluğunda, Türkiye nin en uzun akarsuyudur. İç Anadolu nun yukarı Kızılırmak bölümünde Kızıldağı nın güney yamaçlarında inen derelerin birleşmesiyle oluşur. Önce batıya, Hafik ten sonra Güneybatıya dönerek Sivas yakınlarından geçer ve Avanos a kadar aynı doğrultuyu izler. Kırşehir Çayı kolunu alır. Daha sonra dar boğazlar içinde akmaya başlar. Bu boğazlarda Hirfanlı ve Kesikköprü Barajları doğal akışı bir ölçüde kesintiye uğratır. Kırıkkale İlinin batısından ilerleyerek kuzey yönünde akmaya devam der. Kuzey Anadolu Dağlarını, bazı kesimlerde kırık zonlarına uymuş, keskin dirsekler çizerek ve bunları birleştiren dar boğazlarla yararak aşar ve geniş bir deltada (Bafra Ovası) Karadeniz e dökülür. Nehrin havza girişindeki 1501 nolu rasat istasyonunda yapılan ölçümlere göre; yıllık akım 2.383x10 6 m 3, ortalama akım 68,5 m 3 /sn dir. Kırıkkale nin batı kesiminde yer alan Kızılırmak Vadisi yayvan bir ova tabanı niteliğindedir. Kızılırmak a dökülen Kırıkkale yi doğu-batı istikametinden kat eden ve yer altı suyu bakımından zengin Çoruh Özü havzası yer almaktadır. Çoruhözü Çayı fazla yağışla yer altı suyu tablasının yükselmesi dolayısıyla dere yataklarına yeraltı suyunun (kaynak halinde) boşalmasının oluşturduğu akarsu tiplerdir. Çoruhözü kuzey ve güneyden karışan devamlı veya yağış sonrası oluşan akarsular Çoruhözü yatağı boyunca doğudan batıya akarak Kırıkkale nin 33

57 batısında Kızılırmak a dökülür. Kızılırmak ın Hasandede-Hacılar arazileri üzerinde Kapulukaya Barajı kuruludur. 2-Delice Irmağı: DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre; Kızılırmak ın en önemli kollarından biri olan Delice Irmağı nın yıllık akım değeri yaklaşık 1 milyar m 3 tür. Kozaklı, Şefaatli, Yozgat, Yerköy, Çayıralan, Boğazlıyan, Sungurlu, Kaman ve Delice civarının sularını toplar. Delice ırmağını besleyen en önemli su kaynakları Kanak, Kılıçözü, ve Budaközü dür. İl sınırı boyunca bir müddet atıktan sonra Delice ilçe merkezine yaklaşır. Daha sonra tekrar güneydoğudan il topraklarını terk eder. Irmağın il içerinde kalan kesimi yaklaşık 50 km. uzunluğundadır. 3-Çoruhözü Deresi : Kızılırmak a doğudan karışan bir koldur. İzzettin Köyü nün yukarı kısımlarında doğar. İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkez ilçeden geçer ve Kızılırmak a karışır. Derenin güzergahı dahilinde tarım alanlarına büyük katkısı vardır. Dere üzerinde sulama amacıyla motopomplar yer almaktadır. Uzunluğu 48 km dir. DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre; Çoruhözü deresi kirletici unsurlar açısından genellikle IV. sınıf su niteliğinde olup, ilimiz sınırlarında Kızılırmak Nehrinin kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. 4-Okun deresi: Elmadağ ın güney eteklerinden akan suların meydana getirdiği Balaban ve Sarılıöz Çayları, Kılıçlar Kasabası yakınlarında birleşerek Okun Deresini meydana getirirler. Yaklaşık 13 km uzunluğa sahip olan Dere, Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak a kavuşur. Bu akarsulardan başka, yaz aylarında kuruyan bazı dere ve çaylar da vardır. Ahılı Deresi, Kuruçay Deresi,Yeni Çıkan Deresi bunlardan bazılarıdır. Kırıkkale İlindeki akarsuların rejimleri ulaşım, taşımacılık ve su sporları yapmaya uygun değildir. D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar Kırıkkale İlinde doğal göl bulunmamaktır. Ancak Kızılırmak üzerinde kurulan Kapulukaya Baraj Göleti ildeki en büyük yapay göldür. DSİ V. Bölge Müdürlüğü ve İl Özel İdaresi verilerine göre, yapılan göletlerin isimleri ve özellikleri Tablo-B.6 da verilmiştir. Yapılan yer üstü sulama tesisleri ile 5573 ha alan sulanmaktadır. Bu alanın sulanmasında m uzunluğunda kanal yapılmıştır. Kapulukaya Baraj Göleti ile ilgili bilgiler Bölüm B.4.4. de verilmiştir Çipi Göleti: Merkez İlçe, Ahılı Mahallesi sınırlarında yer alan gölet in Su Yüksekliği m ve temelden yüksekliği m dolgu hacmi m 3, su depolama hacmi hm 3, sulama alanı Brüt-net ha, sulama amaçlı olmak üzere 1980 yılında işletmeye açılmıştır. Danacı Göleti: Sulakyurt İlçesi, Danacı Köyü hudutlarında yer alan gölet in Su Yüksekliği m ve temelden yüksekliği m dolgu hacmi m 3, su depolama hacmi hm 3, sulama alanı Brüt-net ha, sulama amaçlı olmak üzere 1983 yılında işletmeye açılmıştır. D.1.5. Denizler İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. D.2. Doğal Drenaj Sistemleri Akarsular ve Diğer Yerüstü Sular İçin Akarsular ve yer altı suları ile ilgili bilgiler D.1.3. bölümünde verilmiştir. Yer Altı Suları İçin 34

58 Bilgi elde edilememiştir. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik Bilgi elde edilememiştir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik 1-Kızılırmak Nehri: DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre; Kızılırmak-Yahşihan da yılları arasındaki 58 yıllık gözlem süresine göre akım değeri 75,700 m 3 / s tir. Aynı kaynak verilerine göre; NH 3 -N kirletici parametresinin değişimi yönünden, Kapulukaya Baraj çıkışında suyun kalitesi 1. sınıf, Kırıkkale İlinin evsel ve endüstriyel atıksularını alan Çoruhözü Deresi IV. sınıf su niteliğindedir. Kızılırmak Nehri-Yahşihan köprüsü II. Sınıf su niteliğindedir. NO 2 -N bakımından Nehir, havza genelinde genellikle IV. sınıf su niteliğindedir. PO 4 kirliliği bakımından; Kapulukaya Baraj çıkışında suyun kalitesi II. Sınıf olup, kalitesi IV. sınıf olan Çoruhözü Deresi nin Nehre karışmasından sonra Kızılırmak Nehrinin su kalitesi bu parametre açısından değişmemektedir. TDS değişimi; Kapulukaya baraj çıkışında su II. Sınıf niteliğindedir. Kırıkkale nin kanalizasyon atıklarını alan Çoruhözü Deresi nin suyu II. Sınıf olmakla birlikte Kızılırmak Nehri nden daha tuzludur. Nehrin suyu Çoruhözü ve Balaban su kaynakları karıştıktan sonra da II. sınıf su niteliğini korumaktadır. Nehrin en tuzlu kollarından birisi de Delice Irmağı dır. Kızılırmak Nehri nin en belirgin özelliği suyun tuzlu olmasıdır. Nehrin suyu kaynağında yumuşak ve içilebilir olmasına karşın özellikle Zara ilçesinden sonra su yatağının jipsli ve tuzlu araziye girmesi, niteliği uygun olmayan güney kollarının da karışmasıyla bileşimi büyük ölçüde değişmektedir. BOD 5 değişimi; Kapulukaya Baraj çıkışında bu parametre yönünden suyun kalitesi I. Sınıftır. Kırıkkale nin evsel ve endüstriyel atık sularını taşıyan Çoruhözü Deresi nde ise IV. sınıftır. Çoruhözü Nehre karıştıktan sonra suyun kalitesi II. sınıf olmaltadır. Kalitesi II. sınıf olan Balaban Çayı Nehre karıştıktan sonra Nehrin kalite değeri de II. sınıf olmaktadır. Aynı kaynak verilerine göre; havzada ağır metal kirliliği de izlenmiş olup, Kapulukaya da Fe-ortalama 0,43 mg/l, maksimum 1,97 mg/l; Mn- ort. 0,01 mg/l, maksimum 0,04 mg/l; Cr- ort. 0,013 mg/l, maks. 0,051 mg/lt ; Yahşihan da Fe-ortalama 0,76 mg/l, maksimum 2,96 mg/l; Mnort. 0,03 mg/l, maksimum 0,16 mg/l; Cr- ort. 0,04 mg/l, maks. 0,20 mg/lt; Cu-ort. 0,01 mg/l, maks. 0,03 mg/l; Pb- ort. 0,019 mg/l, maks. 0,037 mg/l; As- ort. 0,005 mg/l, maks. 0,015 mg/lt; Yahşihan da Cu-ort. 0,019 mg/l, maks. 0,04 mg/l; Pb- ort. 0,021 mg/l, maks. 0,023 mg/l; As- ort. 0,003 mg/l, maks. 0,003 mg/lt olarak ölçülmüştür. Kızılırmak Havzası yukarı ve orta Kızılırmak bölümlerinde çok fazla kirlenmektedir. Bu bölümde Sivas, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir ve Kırıkkale yerleşim alanları yer almaktadır. Bu yerleşim alanlarından gelen evsel, endüstriyel ve tarımsal kaynaklı kirleticiler Nehri önemli ölçüde kirletmektedir. Bu kadar kirletici kaynağa rağmen Kızılırmak-Bafra su kalitesi iyi düzeydedir. Bunun en önemli nedeni Nehir üzerinde yapılmış olan Hirfanlı, Kesikköprü, Kapulukaya, Altınkaya ve Derbent gibi büyük barajların olmasıdır. Bu barajlarda su doğal olarak arıtılmaktadır. Diğer bir neden olarak da aşağı Kızılırmak havzasında yerleşim merkezlerinin oldukça az olmasıdır. 35

59 2-Delice Irmağı: DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre;kızılırmak ın en önemli kollarından biri olan Delice Irmağı olup, yıllık akım değeri yaklaşık 1 milyar m 3 tür. Kozaklı, Şefaatli, Yozgat, Yerköy, Çayıralan, Bogazlıyan, Sungurlu, Kaman ve Delice civarının sularını toplar. Delice ırmağını besleyen en önemli su kaynakları Kanak, Kılıçözü, ve Budaközü dür. Su kalitesi değerlerinin DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığınca hazırlanan Su Kalitesi Çalışma Programında olmaması nedeniyle izlenemediği belirtilmektedir. Delice Irmağı İl sınırı boyunca bir müddet atıktan sonra Delice ilçe merkezine yaklaşır. Daha sonra tekrar güneydoğudan il topraklarını terk eder. Irmağın il içerisinde kalan kesimi yaklaşık 50 km. uzunluğundadır. 3-Çoruhözü Deresi : Kızılırmak a doğudan karışan bir koldur. İzzettin Köyü nün yukarı kısımlarında doğar. İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkez ilçeden geçer ve Kızılırmak a karışır. Derenin güzergahı dahilinde tarım alanlarına büyük katkısı vardır. Dere üzerinde sulama amacıyla motopomplar yer almaktadır. Uzunluğu 48 km dir. DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre; Çoruhözü deresi kirletici unsurlar açısından genellikle IV. sınıf su niteliğinde olup, ilimiz sınırlarında Kızılırmak Nehrinin kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır.. Aynı kaynak verilerine göre havzada ağır metal kirliliği de izlenmiş olup, Çoruhözü Deresi nde Fe-ortalama 7,14 mg/l, maksimum 25,4 mg/l; Mn- ort. 0,19 mg/l, maksimum 0,76 mg/l; Cr- ort. 0,05 mg/l, maks. 0,095 mg/lt; Cu- ort. 0,076 mg/l, maks. 0,156 mg/l; Pb- ort. 0,026 mg/l, maks.0,038 mg/l; As- ort. 0,009 mg/l, maks. 0,009 mg/lt olarak ölçülmüştür. Kızılırmak Nehri ham suyunun, SKKY. de Tablo 1: Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre Kalite Kriterleri ile karşılaştırılması yılı içerisinde Kızılırmak Nehrinde muhtelif yerlerden su numunesi alınarak Çevre Refarans laboratuarında su analizi yapılmıştır yılında da Kızılırmak Nehrinin muhtelif yerlerden su numunesi alınarak Çevre Refarans laboratuarı veya Bakanlığımızın yetkili kıldığı lisanslı laboratuarlarında su analizleri yapılacaktır tarihinde Kızılırmak Nehri nin iki farklı noktasından alınan anlık su numunelerinin analiz sonuçları Tablo D.1 de verilmiştir. 36

60 Tablo D.1: Kızılırmak Nehri Suyu Analiz Sonuçları PARAMETRELER Numunenin Alındığı Tarih: Kızılırmak Nehri Yahşihan Mevkii Köprü Altı. Kabul Edilebilir Değer Su Ürünleri Yönetmeliği EK-6 Sulara Boşaltılabilecek Atıklar ÖLÇÜLEN DEĞER BOİ, mg/l(biyokimyasal Oksijen İhtiyacı ) 50 Ölçülemedi AKM, mg/l (Askıdaki Katı Madde) 200 <13 Nitrat Azotu 5,0 Ölçülemedi Toplam Fosfor 1.0 0,12 Krom (Cr +6 ) mg/l 0,5 <0,002 Florür 20 Ölçülemedi Civa 0.01 <0,001 Fenol, mg/l 5 Ölçülemedi ph 5-9 7,60 Kadmiyum 0,05 0,001 Kimyasal Oksijen İhtiyacı Arsenik 0,5 <0,012 Bakır 0,5 <0,002 Nikel 0,5 0,005 Çinko 2,0 0,003 Amonyak Azotu 0,2 0,72 Yağ ve Gres (Evsel Atıklardan) 30 Ölçülemedi Yağ ve Gres (End.Atıklardan) 10 <10 Serbest Siyanür 0,06 <0,01 Toplam Siyanür 0,3 Ölçülmedi Toplam Sülfür 1,0 <0,02 Nitrat Azotu 5,0 Ölçülmedi Serbest Klor 0,5 <0,1 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Bilgi elde edilememiştir. D.3.4. Denizlerde Kirlilik İlimizin denize kıyısı bulunmamaktadır. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları İl düzeyinde endüstriyel kaynaklı kirliliğin önlenmesi amacıyla Su Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak denetimler yapılmaktadır. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 37

61 Kırıkkale de sanayi, madencilik ve taş ocakları sanayi, toprak ve toprağa dayalı sanayi ile metal ana sanayine dayanmaktadır. Bu tür sanayi kuruluşlarının Proses atık sularını arıtmadan Kızılırmak a veya yan kollarına vermeleri nedeniyle endüstriyel kirlilik oluşmaktadır. Ayrıca Kızılırmak havzasındaki illerin ve Kırıkkale nin evsel atık suları da Kızılırmak ta kirlilik oluşturmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Kontrol Şube Müdürlüğünden alınan verilere göre; 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu çerçevesinde İlimiz sınırları dahilinde bulunan başta Kızılırmak olmak üzere yüzeysel sulara atık su deşarjı yapan Tüpraş atık su arıtma tesisi, AKG Gazbeton İşletmesi arıtma tesisi, Mühimmat Fabrikası ve Nitroselüloz Fabrikası atıksu deşarj noktalarından rutin olarak numune alınmakta ve ph, AKM, BOI5, KOI gibi parametreler başta olmak üzere ilgili tesise göre analizler yapılmaktadır. Kızılırmak ve Delice ırmağından belirlenen 15 adet numune alma istasyonundan alınan numunelerde sıcaklık, ph, Oksijen, Amonyak, Amonyum, Nitrit, Nitrat, Potasyum, Toplam Bakır, Klor, ve Sülfat analizleri üçer aylık dönemler halinde yapılmaktadır. D.5.1. Tuzluluk DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre, Kızılırmak Nehri nin en belirgin özelliği suyun tuzlu olmasıdır. Nehrin suyu kaynağında yumuşak ve içilebilir olmasına karşın özellikle Zara ilçesinden sonra su yatağının jipsli ve tuzlu araziye girmesi, niteliği uygun olmayan güney kollarının da karışmasıyla bileşimi büyük ölçüde değişmektedir. D.5.2. Zehirli Gazlar Veri elde edilememiştir. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre, Kapulukaya Baraj çıkışında suyun kalitesi NH 3 -N e göre suyun kalitesi 1. Sınıf, Kırıkkale evsel ve endüstriyel atıklarını alan Çoruhözü Deresi IV. Sınıf, Kızılırmak Nehri-Yahşihan köprüsü II. Sınıf niteliğindedir. Çoruhözü Deresi Kızılırmak Nehrinin su kalitesini bozmaktadır. Kızılırmak Nehri havza genelinde NO 2 N parametresi bakımından genellikle IV. Sınıf su niteliğindedir. Kapulukaya Baraj çıkışında III. sınıf olan su kalitesi, su kaliteleri bu parametre açısından IV. Sınıf olan Çoruhözü ve Balaban Derelerinin katılması ile değişmemekte ve III. sınıf özelliği devam etmektedir. PO 4 parametresi açısından Kapulukaya Baraj çıkış suyunun kalitesi II. Sınıftır. IV. Sınıf olan Çoruhözü Kızılırmak Nehri ne karıştıktan sonra Kızılırmak Nehrinin su kalitesi değişmemektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Kontrol Şube Müdürlüğünden alınan verilere göre ; Avrupa Birliği müktesebatına uyum çalışmaları çerçevesinde 91/676/EEC sayılı Tarımsal kaynaklı Nitratın neden olduğu kirliliğe karşı suların korunması yönetmeliği çerçevesinde İlimiz sınırları içerisindeki Hassas Alanların tesbitine yönelik Tarımsal Kaynaklı Nitratın sularda yarattığı kirlenmenin boyutlarını belirleyebilmek için 27 adet sabit numune alma istasyonu belirlenmiştir. 12 adet yer altı suyu, 15 adet yüzeysel su sabit numune noktasından her ay alınan numunelerde nitrat analizleri yapılmaktadır. D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler Kırıkkale İl sınırları içinde suların ağır metal kirlenmesine neden olan sanayi metal ana sanayidir. MKE Kurumunca işletilen 6 adet metal işleyen fabrika bulunmaktadır. Bunlardan Ağır 38

62 Silah ve Çelik Fabrikası nın endüstriyel atıksuları bulunmamaktadır. Kimyasal ön arıtma gerektiren fabrikalar: Mühimmat Fabrikası, Hafif Silah Fabrikası ve Pirinç Fabrikası dır. Bu işletmelerden Mühimmat Fabrikası ve Pirinç Fabrikasının atıksuları Çoruhözü Deresi ne verilmekte, Hafif Silah Fabrikası atıksuları Kızılırmak Nehrine verilmektedir. Arıtma gerektiren Nitroselüloz Fabrikası, ve Hurda İşletmesinin atıksuları ise arıtılmadan Kızılırmak Nehrine verilmektedir. Diğer sanayi tesisleri atıksularını Kızılırmak Nehri ni besleyen ve akım değeri düşük olan Çoruhözü Deresi ne doğrudan vermektedirler. DSİ İçme ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre, Kırıkkale sınırları içindeki ölçüm istasyonları ve ağır metal kirliliği ölçüm değerleri Tablo.D.2 de verilmiştir. Tablo-D.2. Kırıkkale deki Ölçüm İstasyonlarında Kızılırmak Nehri Ağır Metal Analiz Sonuçları İstasyon Adı Fe Mn Cr Cu Pb As Ort. Max. Ort. Ort. Max. Ort. Ort. Max Max. Ort. Max Max. Kapulıukaya Çoruhözü Kızılırmak-Yahşihan Balaban Çayı Kızılırmak-Balaban KÖ Kızılırmak-Balaban KS * DSİ, Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu, İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı, 2004 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler Veri elde edilememiştir. D Siyanürler Veri elde edilememiştir. D Petrol ve Türevleri Veri elde edilememiştir. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Veri elde edilememiştir. D Pestisitler ve Su Kirliliği Veri elde edilememiştir. D Gübreler ve Su Kirliliği Veri elde edilememiştir. D Deterjanlar ve Su Kirliliği Veri elde edilememiştir. 39

63 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu-2004 verilerine göre,kızılırmak havzası boyunca organik madde değişiminin en fazla olduğu yer Çoruhözü Deresidir. D.5.7. Patojenler Veri elde edilememiştir. D.5.8. Askıda Katı Maddeler Veri elde edilememiştir. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği Bakanlığımız ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) arasında yapılan protokol gereğince; İlimiz Merkez, Balışeyh, Bahşılı ve Yahşihan ilçeleri olmak üzere toplam 4 noktadan içme suyu numuneleri (musluktan) yılda iki defa alınarak radyoaktivite analizi yapılmak üzere Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi Laboratuvarına (SANAEM) gönderilmektedir. * Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 5.Bölge Müdürlüğü * İl Özel İdaresi * İl Çevre ve Orman Müdürlüğü KAYNAKLAR: 1- DSİ, Kızılırmak Havzası Su Kalitesi Araştırma Raporu, İçmesuyu ve Kanalizasyon Dairesi Başkanlığı,

64 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı Tarımın, sanayinin veya herhangi bir organizasyonun başarılı olması veya geleceğe yönelik planlamaların doğru olarak yapılabilmesi için ilk önce eldeki materyalin çok iyi irdelenmesi ve tanınması gerekmektedir. Toprak bünyesi, toprak verimlilik düzeyini belirleyen önemli fiziksel özelliklerindendir. Gübreleme yönünden büyük önem taşır. Su tutma kapasitesi, havalanma, KDK, toprak amenejmanı vs. gibi verimlilik faktörlerinin üzerinde direk etkisi vardır. Bunun yanında ph, % kireç içeriği, organik madde kapsamı, bitki besin maddeleri içeriklerinin miktarı ve % tuzluluk durumları da toprakların verimliliğinde baz alınan kriterler olup gübreleme yönünden bilinmesi gereken kriterlerdir. Kırıkkale İli için toprağın bünyesi, reaksiyonu, tuz, kireç, organik madde miktarı gibi genel toprak yapısına ait bilgiler elde edilememiştir. E.2. Toprak Kirliliği E.2.1 Kimyasal Kirlenme E Atmosferik Kirlenme Bu konuyla ile ilgili yapılmış bir çalışma yoktur. E Atıklardan Kirlenme Toprak kirlenmesi, insan faaliyetleri neticesinde toprağın tabi yapısının bozulması fiziksel, kimyasal ve biyolojik bileşiminin olumsuz yönde değişmesi ve faydalı kullanılabilirliğinin azalması veya yerinde kullanılmaması şeklinde tarif edilebilir. Toprağı kirleten kaynaklar: 1-Belediyelerin çöp döküm yerleri 2-Çeşitli sanayi kuruluşlarının katı atıklarının toprağa atılması 3-Arıtma tesislerinden oluşan çamurların dökülmesi 4-Fosseptik muhtevalarının boşaltılması 5-Sıvı atıkların toprağa verilerek uzaklaştırılması 6-Tarım koruma ilaçlarının toprakta birikmesi(pestisitler) 7-Gübreli ziraat yapılması (Bilhassa suni gübreler) 8-Partikül ve Aerosol halindeki hava kirleticilerinin toprakta birikerek toprağı kirletmesi 9-Sulama sonunda toprakta tuz miktarının artması 41

65 İlimizde toprak kirliliğine neden olan kentsel ve sanayi atıklarının önemli oranda sorun olduğu başlıca bölgeler: Tüpraş Rafinerisi, Akaryakıt depolama ve dolum tesislerinin, LPG depolama ve dolum tesislerinin kurulu bulunduğu, Hacılar Kasabası ve Hacılar-Yazı mevkii; MKEK Hurda Müdürlüğü, MKEK Nitroselüloz Fabrikası Müdürlüğü ve aynı bölgede bulunan diğer MKEK Fabrikalarının bulunduğu Ahılı Mahallesi sınırlarıdır. Ayrıca yoğun olarak tarım yapılan Ahılı Mahallesi, Hacılar Beldesi ve Merkez Hasandede Beldesi sınırları içindeki tarım faaliyetlerinde kullanılan kimyasal gübre ve ilaçlar da tarımsal kaynaklı toprak kirliliğinin yaşanmasına neden olmaktadır. İlimizle ilgili olarak kirliliğin tespitine yönelik bir çalışma ve veri elde edilememiştir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme Bu konuyla ile ilgili yapılmış bir çalışma ve veri elde edilememiştir. E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varlığı Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale İli toplam alanı ha. dır. Bunun hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Başka bir deyişle tarımsal amaçlarla kullanılan arazinin toplam arazi içindeki oranı %66,2 dir. Tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. İl arazilerinin kullanım durumuna göre sınıflandırılması ve dağıtımı aşağıdaki tabloda verilmiştir. E Arazi Sınıfları Tablo-E.1. Kırıkkale İlinin Tarımsal Alanlarının Sınıfsal Dağılımı İLÇENİN ADI Toplam Tarım Alanı(ha) I.SINIF(ha) II.SINIF(ha) III.SINIF(ha) IV.SINIF(ha) MERKEZİ BAHŞİLİ BALIŞEYH ÇELEBİ DELİCE KARAKEÇİLİ

66 KESKİN SULAKYURT YAHŞIHAN TOPLAM *Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü. E Kullanma Durumu Kırıkkale DSİ V. Bölge Müdürlüğü verilerine göre, Kırıkkale nin toplam yüzölçümü ha. olup bunun % 50 si tarım arazisi, % 30 u çayır-mera arazisi, % 9,7 si orman ve fundalık arazi, % 10,3 ü diğer araziler olarak dağılım göstermektedir. Tablo-E.2 : Kullanım Durumuna Göre Arazi Varlığı ALAN (HA) ARAZİ CİNSİ % ORANI Tarıma elverişli arazi Çayır-Mera Orman-Fundalık 9, Kullanılmayan Arazi (Taşlık-Bataklık Yollar vs.) 10, TOPLAM 100 *DSİ V. Bölge Müdürlüğü yazısı E.3.2. Arazi Problemleri Kırıkkale de genel olarak rüzgar erozyonu dışında çoraklık, taşlılık, su erozyonu sorunları bulunmaktadır. İl toprakları Kızılırmak havzası içinde yer almaktadır. Havza jeolojisi itibarıyla jipsli seriler ile kaplıdır. Bu nedenle taban arazisinde çoraklık sorunu vardır. Çoraklık, hafif tuzlu ve tuzlu, hafif tuzlu alkali ve tuzlu alkali şekillerinde görülmektedir. Ayrıca İl arazi varlığının hektarı kullanılmadığı ve hektarı sulanmayan nadas ve dinlendirme arazisi olması nedeniyle, erozyon ile toprak kaybı olmaktadır. *İl Özel İdaresi *Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 43

67 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı İlimizde Kırıkkale Orman İşletme Şefliği verilerine göre Devlet Ormanının kapladığı alan 49889,5 ha dır. Kırıkkale, İran-Turan flora bölgesinin en batı ucunu oluşturmakta ve bir bakıma üç flora bölgesinin kesiştiği noktada bulunmaktadır. İç Anadolu kuzeyde Karadeniz Sıradağları, güneyde ise Toroslarla çevrili olup, yurdumuzun en kurak bölgeleri arasında bulunmaktadır. İklimi, soğuk ve yağışça fakir yazları, kurak ve karasal iklim karakterindedir. Uzun süren yaz kuraklığı nedeniyle Temmuz dan Ekim e kadar süren bir su açığı oluşur. Bu nedenle İran-Turan flora elementleri baskındır. Kırıkkale ilinde ormanlık alanlar sınırlı bir yayılışa sahip olup Kuzeyde Koçubaba, Güneyde Dinek Dağı nda baltalık meşelerden ve ardıçtan oluşan lokal ormanlık alanlar mevcuttur. Bu ormanlar baltalık orman niteliğinde olup biyotik baskılar nedeniyle floristik yapılarını kaybetmiş sistemlerdir. Ormanlardaki ağaç türleri, nispeten alçak rakımlarda meşe türleri, özellikle Quecus pubescens, daha yukarılarda Karaçam (Pinus nigra), yüksek rakımlarda ise Sarıçam (Pinus silvertis) ve Göknar (Abres bornmülleriana) saf ve karışık halde bulunurlar. Yer yer ardıç türlerinin bulunduğu alanlar da mevcuttur. 44

68 Şekil F-1: Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Ekolojik Sistem Haritası 45

69 F İlin Orman Envanteri Kırıkkale orman yönünden pek zengin değildir. İlimizde normal koru ha., baltalık ha., olmak üzere, toplam ha orman alanı mevcuttur, bu oran ilimizin yüzölçümüne oranlandığında %10 gibi bir rakam karşımıza çıkar. Bu rakamlara 1976 yılından 2010 yılı sonuna kadar yapılan ha lık ağaçlandırılmış sahada dahil edilirse bu oran %14 gibi bir rakama ulaşır. Kırıkkale Orman İşletme Şefliği verilerine göre, İlimizde sadece yakacak odun olarak meşe üretilmektedir. Odun dışı orman ürünleri üretimi yapılmamaktadır. İlimizdeki ormanlar artmaktadır. Bunun sebebi Orman İşletme Müdürlüğümüzün yaptığı başarılı ağaçlandırma çalışmalarıdır. F Orman Varlığının Yararları İlimizde ağaçlandırma ve erozyon kontrolü olarak Ha alan için 16 adet proje yapılmış olup halen Yeşil Kuşak Projesi ( Ha), Dağevi projesi(3.626 Ha) ve Gazibeyli Projesi(400 Ha), Hacılar Projesi (1000 Ha) olmak üzere 4 projede çalışmalarımız devam etmektedir. Ayrıca 2003 ve 2009 yılları arasında kamu kurum-kuruluşları ile Belediyelerin, Köy Muhtarlıklarının ve sivil halkın fidan talepleri karşılamak üzere yaklaşık adet fidan bedelsiz olarak dağıtılmıştır. F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları Kırıkkale Orman İşletmesi Şefliğinden alınan bilgilere göre yıl içerisinde yapılacak Orman Kadastrosu çalışması yoktur, kadastrosu tamamlanmış toplam alan 383,9453 ha. dır.. Yıl İçinde 2/B ile orman sınırı dışına çıkan alan olmayıp şimdiye kadar 2/B ile orman sınırı dışına çıkarılan alan 7543,352 ha.dır. Mevcut özel orman; Kösedurak özel ormanı 31,5904 ha. dır sayılı Orman Kanununun 16, 17 ve 18. Maddelerine göre ormanlık sahalarda 10 adet izin verilmiş olup, 8.22 ha. lık bir alanı kapsamaktadır. F.1.2. Çayır ve Meralar Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden alınan bilgilere göre, Kırıkkale İli nin 69,275 hektarlık çayır ve mera arazisinin toplam arazi içindeki oranı %15,0 dır. Çayır ve meralar gerçekte, çok sayıda işlevi aynı zamanda görebilen ekosistemlerdir. Bir yandan hayvanlara besin kaynağı sağlarlarken, öte yandan da biyolojik çeşitlilik yönünde yaşamsal önemde ortamlardır. Ancak çayırlar ve meralar Türkiye özelinde toprak ve su kaynaklarının korunması yönünden de önemlidir. Türkiye hayvancılığında mera hayvancılığının %70 lik bir ağırlığa sahip olması, doğal olarak çayır ve meraların bu işlevini öne çıkartmıştır. F.1.3. Sulak Alanlar Bu başlıkla ilgili ayrıntılı bilgiler F de verilmektedir. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) Kırıkkale il sınırlarında en yaygın bitki örtüsü steptir. Alandaki step formasyonları İç Anadolu bölgesinin büyük kısmında olduğu gibi, farklı antropojenik etkiler (insan faaliyetleri sonucunda meydana gelen) sonucu regresif süksesyon ile oluşmuştur. 46

70 Bu antropojenik etkiler alanda artarak devam ettiğinden birçok yerde step formasyonu da doğallığını yitirmiştir. F.2. Flora Belli bir bölgede yetişen bitki türlerinin tümüne o yerin florası denir. Türkiye, değişik iklim, topografya, toprak özellikleri ve 9000 in üzerinde çiçekli bitki türüyle, dünyanın önemli flora bölgelerinden biridir. Tür altı kategorilerde dikkate alındığında bu sayı i geçmiştir. Kırıkkale İli nin de içinde yer aldığı Orta Anadolu Bitki Coğrafyası bakımından İran-Turan bitki coğrafyası bölgesi sınırları içinde yer almaktadır. Kırıkkale il florasını oluşturan türlerin fitocoğrafik dağılımlarına bakıldığında 124 türle İran Turan kökenli türler ilk sırada gelirken, 51 türle Avrupa- Sibirya kökenli türler 3. sırada ise 45 türle Akdenizli türler bunu takip etmektedir. Bu sebeple bugün İç Anadolu'da bitki coğrafyası bakımından büyük bir değişim söz konusudur ve gün geçtikçe Akdenizli türlerin yerini Iran-Turan kökenli bitkiler almaktadır. Tablo.F.1.Türlerin Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımı Fitocoğrafik Bölge Takson Sayısı İran-Turan 124 Avrupa-Sibirya 51 Akdeniz 45 F.2.1. Habitat ve Toplulukları Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığı verilerine göre, Kırıkkale İli, Karagüney Dağı ında Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim görevlisi Ali A.DÖNMEZ tarafından çalışılmış ve bu çalışmada; 2500 damarlı bitki örneği toplanmıştır. Bu bitkilerin teşhisi ile 378 cinse ait toplam 868 takson (tür, alttür ve varyete) tespit edilmiş, Fabaceae, Asteraceae ve Poaceae sırasıyla en büyük familya, Astragalus L., Silene L. ve Salvia L.ise yine sırasıyla en büyük cinsler olarak belirlenmiştir. Alanın endemizm oranı % 13,1 dir. Tespit edilen taksonların fitocoğrafik bölgelere dağılımında İrano-Turanian elementleri baskındır. IUCN tehlike kategorilerine göre 109 taksonun tehlike durumu değerlendirilmiştir. 47

71 Şekil F.2. Karagüney Dağı 1/ Ölçekli Haritası İlimizin Denek Dağı vejetasyonu Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim görevlisi Ergin HAMZAOĞLU tarafından çalışılmıştır. (Ek-6) İlimiz Denek Dağı vejetasyonu endemik türler açısından hem zengin değildir, hem de bu türler arasında tehlike kategorisi açısından Türkiye için çok önemli olan yoktur. F.2.2 Türler ve Popülasyonları Kırıkkale florasında 126 endemik tür tespit edilmiştir. Kırıkkale ili endemik bitki türleri ve IUCN koruma kategorileri Tablo 2/76. da verilmiştir. Endemizm oranı % 13.6 dır. Endemik bitkilerin tamamı IUCN kategorilerine göre sınıflandırılmış olup 1 adet CR, 2 adet EN, 7 adet VU, 2 adet LR(cd), 1 adet LR (nt), 113 adet LR(Ic) ve kategorisine giren endemik bitki türü bulunmaktadır. 48

72 120 LR(Ic) LR(cd) LR(cd) LR(nt) VU LR(cd) LR(Ic) LR(nt) VU Şekil F-3: IUCN kategorilerinin dağılımı Yukarıdaki grafikte toplam 126 Endemik bitki türüne ait IUCN kategorilerinin dağılımı görülmektedir. IUCN Kategorilerine göre VU-VULNERABLE-Zarar Görebilir: CR ve EN gruplarına konamamakla birlikte; doğada orta vadeli gelecekte yüksek tehdit altında olan taksonlar bu gruba konur. Ülkemizde orta vadede tehdit altında olabileceği düşünülen ve birden fazla lokaliteden bilinen bazı türler bu kategoriye konmuştur. Ayrıca şimdilik durumlarında tehlike olmayan bazı türler, gelecekte korunmalarının sağlanması için, bu kategoriye konmuşlardır. LR-LOWER RISK-Az Tehdit Altında: Üstteki gruplardan herhangi birine konamayan, onlara göre populasyonları daha iyi bitkiler bu kategoriye konur. Populasyonları oldukça iyi ve en az 5 lokaliteden bilinenler bu kategoriye konmuştur. Gelecekteki durumlarına göre tehdit açısından sıralanabilecek 3 alt kategorisi vardır: a-(cd) Conservation Dependent -Koruma Önlemi Gerektiren Takson 5 yıl içinde yukarıdaki kategorilerden birine konulacak ve hem tür, hem de habitat açısından özel bir koruma statüsı gerektirenler. b- (nt) Near Threatened -Tehdit Altına Girebilir. Bir evvelki gruba konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın adaylar. c- (lc) Least Concern - En Az Endişe Verici. Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayanlar. Bern Sözleşmesi ile Koruma Altındaki Bitki Türleri Türkiye, Bern Sözleşmesi olarak bilinen Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi ne tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı doğal bitki ve hayvan türlerini ve bunların doğal yaşam ortamlarını korumak ve bu amaçla üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. 49

73 Kırıkkale sınırları içerisinde Bern Sözleşmesi ile Koruma Altına alınan herhangi bir bitki türü tespit edilmemiştir. Kırıkkale florasının incelenmesi sonucu tıbbi ve ekonomik kullanımı olduğu bilinen türleri EK-3 te verilmiştir. Kullanımlar yöresel olarak değişebilmektedir İlimiz Karagüney Dağı florası türleri EK-4 te ve Denek Dağı florası türleri EK-5 te verilmiştir. Karagüney Dağının Floristik Kompozisyonu Tablo-F.2 de verilmiştir. Tablo.F.2. Karagüney Dağının Floristik Kompozisyonu Aile (Familya) Cins (Genus) Tür (Species) Subsp. Varieties Taxa Endemics Pteridophyta Spermatophyta Gymnospermae Angiospermae Dicotyledones Monocotylodone s Toplam F.3. Fauna Belli bir bölgede yetişen hayvan türlerinin tümüne o yerin faunası denir. Kırıkkale İli fauna sistemi haritası Şekil F-4 de verilmiştir. 50

74 Şekil F-4: Kırıkkale İli 1/ Ölçekli Fauna Sistem Haritası 51

75 F.3.1. Habitat ve Toplulukları Kırıkkale Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İlin toplam arazi varlığı hektardır. Kırıkkale ildeki tarıma elverişli alanın toplam alana oranı, % 66,2, Çayır ve meranın oranı % 15, ormanlık alan %10,7 ve kullanılmayan alan % 9,1 dir. Bu veriler dikkate alındığında fauna elemanlarının habitat olarak kullanabilecekleri alan olarak ormanlık alanlar ve ırmak kenarlarındaki sınırlı bölgeler kalmıştır. Bu sebeple fauna çeşitliliği sınırlı bir sayıda kalmıştır. Giderek artan tarım arazileri ilin ormanlık alan sahasını daha da daraltmaktadır bu da ilin biyolojik çeşitliliğini önemli bir şekilde olumsuz olarak etkilemektedir. Arazi çalışmaları ormanlık alanların büyük bir kısmının bulunduğu Sulakyurt, Delice ve Keskin ilçelerinde yoğunlaşmıştır. Bu ilçelerdeki omurgalı faunası çeşitliliği nerdeyse bütün ilin çeşitliliğini temsil edecek derecededir. Diğer ilçeler daha çok step, çayır ve tarım alanlarına sahip olduklarından yaban hayatı bakımından daha fakir durumdadır. Ancak Kızılırmak ve Delice akarsularının geçtiği ilçeler bu akarsuların hemen kenarındaki vejetasyonun yoğun olması sebebiyle yaban hayatı bakımından da ilin biyolojik çeşitliliğine katkı sağlamaktadır. Sonuç olarak yapılan arazi çalışmaları sonucunda omurgalı fauna elemanlarının çoğunun ormanlık alan ve Kızılırmak ile Delice akarsularının kapladığı sınırlı alanlarda yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Bölgede Türkiye nin biyolojik zenginliği bakımından önemli olan ayı, karaca, geyik, yaban keçisi gibi büyük memeliler hiç bulunmazken Türkiye genelinde yaygın olan birçok balık, amfibi, sürüngen ve kuş türlerinin bölgede bulunmadığı veya yoğun olmadığı tespit edilmiştir. Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi öğretim görevlisi İ. ALBAYRAK tarafından yapılan çalışma sonuçlarına göre; Kırıkkale İlindeki Mevcut Memeli Hayvan Türlerinin Habitat ve Populasyon Özellikleri: -Erinaceus concolor (Linnaeus, 1758), Kirpi Habitat: Bu tür hemen her yerde rastlanan faydalı bir hayvandır. Böceklerle beslenir. Kırıkkale nin her yerinde rastlanır. -Crocidura leucodon (Hermann, 1780), Sivriburunlu Tarla Faresi Habitat: Bu tür dere, ırmak, gölet kenarları ile orman ve sazlık alan içinde yaşar. Böceklerle beslenen çok faydalı bir hayvandır. -Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774), Nalburunlu Büyük Yarasa Habitat: Mağara, in ve benzeri yerlerde yaşar. Böceklerle beslenen ve bu anlamda özellikle alaca karanlıkta sivrisinek avlayan çok faydalı bir hayvandır. -Myotis myotis (Borkhausen, 1797), Farekulaklı Büyük Yarasa Habitat: Bu türde mağaralarda yaşar. Böcekle beslenir ve bu bakımdan çok faydalıdır. -Myotis blythii (Tomes, 1857), Farekulaklı Küçük Yarasa Habitat: Bu tür önceki türle aynı ortamları paylaşır. Böcekle beslenen faydalı bir türdür. Kırıkkale de çok yaygın olarak bulunmaz. -Lepus europaeus (Linnaeus, 1758), Yabani Tavşan Habitat: Bu tür 1100 m ye kadar olan yüksekliklere kadar taşlık arazi ile sebze ve meyve bahçelerinde rastlanır. Avcılık nedeniyle doğal ortamlarda gittikçe sayısı azalmaktadır. -Sciurus anomalus(güldenstaedt, 1785), Sincap Habitat: Bu tür daha ziyade tarla, bahçe ve ağaçlık alanların olduğu yerleşim birimleri civarında ağaç kovuklarında yaşar. Ceviz başta olmak üzere bazı meyvelerle beslenir. -Spermophilus xanthoprymnus (Bennett, 1835), Gelengi 52

76 Habitat: Bu tür ekilipo biçilen bütün arazilerde ve civarlarında yer altındaki yuvalarda yaşar. Populasyonu hızla artış gösterebilir.bu yüzden bazen zararlı olabilir. -Arvicola terrestris (Linnaeus, 1758), Su Sıçanı Habitat: Bu tür ağaçların bulunduğu durgun akan sularda yaşar. -Microtus guentheri (Danford ve Alston, 1880), Akdeniz Tarla Faresi Habitat: Yaygın olan bu tür ekili alanlarda yer altı yuvalarında yaşar. Populasyonu hızla artarak zararlı olabilecek durumlara gelebilir. -Meriones tristrami (Thomas, 1892), Çöl Sıçanı Habitat: Bu tür kırsal alanlarda yer altı yuvalarında yaşar.çok yaygın olmayan bir türdür. -Nannospalax leucodon (Nordmann, 1840), Körfare Habitat: Bu tür yerleşim birimi civarında ve kırsal alanlarda toprak altında yaşar.bazen sebze kökleriyle beslendiğinden bu türe zararlı olarak bakılmaktadır.yaygın bir türdür. -Apodemus sylvaticus (Linnaeus, 1758), Büyük Orman Faresi Habitat: Bu tür hemen her yerde yaşayan yaygın türlerdendir.ekolojik rolü bakımından önemli bir türdür. -Rattus rattus (Linnaeus, 1758), Ev Sıçanı Habitat: Bu tür evlerde veya yaşam alanlarında sık rastlanan bir türdür. Bazı hastalıkları taşıdığından sürekli mücadelesi yapılmaktadır.populasyonu hızla artış gösteren yaygın bir türdür. -Mus musculus (Linnaeus,1758), Ev Faresi Habitat: Bu tür ev ve yerleşim alanlarında yaşar. Populasyonu hızla artabilen yaygın türlerdendir. -Allactaga williamsi (Thomas, 1897), Arap Tavşanı Habitat: Bu tür kırsal alanlarda yaşar ve çok yaygın değildir.insan faaliyetleri sonucu yaşam alanı giderek daralmaktadır. -Canis lupus (Linnaeus, 1758), Kurt Habitat: Bu tür yerleşim alanlarından uzak yer altı inlerinde yaşar. Avlandığı için populasyonu hızla zayıflamıştır. -Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758), Kızıl Tilki Habitat: Bu tür her yerde her çeşit besinle beslenir ve zararsızdır.her ne kadar populasyonu iyi gibi görünsede zaman zaman zehirlenerek öldürülmeleri ve gereksiz avlanmaları yüzünden sayıları giderek azalma göstermektedir. -Mustela nivalis (Linnaeus, 1766), Gelincik Habitat: Bu tür hızla yok olan nadir türlerdendir. Rastgele avlanmaları sebebiyle bu hayvanlara zor rastlanmaktadır. -Martes foina (Erxleben, 1777), Kaya Sansarı Habitat: Bu tür yerleşim birimleri civarında yaşar ve çok yaygın değildir.kemirici türleriylede beslendiğinden ekolojik rolü bakımından önemli bir türdür. -Meles meles (Linnaeus, 1758), Porsuk Habitat: Bu tür tamamen yok olma noktasına gelmiştir. Populasyon oluşturamayacak kadar zayıftır. -Lutra lutra (Linnaeus, 1758), Su Samuru Habitat: Bu tür Kızılırmak boyunca yaşar.su kirliliği olan bölgelerde yoktur.su samuru bu bakımdan gösterge (İndikatör) bir türdür. 53

77 -Sus scrofa (Linnaeus, 1758), Yaban Domuzu Habitat: Bu tür yaban hayatının besin kaynağını teşkil etmesi bakımından son derece önemlidir. Aşırı avcılık sonucu yaban domuzu yakın bir gelecekte yok olacaktır. Bu takdirde bazı kemirici hayvanlar artacak ve bazı karnivor memeli hayvanlar sık sık yerleşim birimlerine kadar sokulacaktır. Bu bakımdan avcılığın kontrollü olması gerekir. Mevcut populasyonlar giderek zayıflamaktadır. Kırıkkale İlindeki Mevcut Omurgasız Hayvanlardan Kelebek (Lepidoptera) Türleri: İlde, Kelebeklere ait toplam 638 tür tespit edilmiştir. Bu türlerden 42 si Türkiye için ilk kayıttır. Kelebek populasyonlarının mevsime göre değiştiği ve meşe ormanı ve açıklıklarında daha fazla rastlandığı kaydedilmiştir.tarım alanlarında rastlanmayan türlerin ileride yok olabileceği ihtimali vurgulanmıştır. Kırıkkale İlindeki Mevcut Örümcek Türlerinin Habitat ve Populasyon Özellikleri: -Mesobuthus gibbosus anatolicus (Schenkel, 1947), Sarı akrep Habitat: Bozkırlarda taş altlarında, yerleşim yerlerinde ise kısmen nemli olan kütük, taş, kabuk altlarında yaşar. Hazirandan Ekim sonlarına kadar görülürler. -Galeodes araneoides (Palas, 1772), Ortadoğu böğüsü Habitat : Hasandede ovası, Yahşihan, Üniversite kampusü, Köprüler bölgesi, Kılıçlar, Sulakyurt gibi birçok lokaliteden kayıt edildi. Çoğunlukla otlar arasında yer alan taş, teneke, kütük altlarından toplandı. Erginler Haziran sonlarından Ekim sonlarına kadarki dönemde görülür. -Eresus niger (Petagna, 1787), Boruağ örümceği Habitat : Sıcağı seven bir örümcektir.yaz aylarında taş ve kayalar üzerinde görülür.hasandede, Şehir merkezi, Yahşihan, Köprüler bölgesi, Kılıçlar, Sulakyurt gibi birçok lokalitede görüldü. -Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775), Titreyen örümcek Habitat : Yurdumuzda hayli yaygın olan bir türdür. İl ve İlçe merkezlerinin hepsinde rahatlıkla görülür. -Oxyopes lineatus (Latreille, 1806), Vaşak örümcek Habitat : Göz yapısı ve avlanma tarzı vaşaklarınkine benzer.kırıkkale de Hasande, Yahşihan, Kılıçlar, Delice ve Sulakyurt tan kayıt edildi.tarla ve otlaklarda yaygındırlar.temmuzdan Ekim sonlarına kadar görülürler.ağ örmezler. -Agelena labyrinthica (Clerck, 1758), Huni örümceği Habitat : Yurdumuzun en yaygın örümcek türlerinden biridir. Açık alan veya orman ağaç veya çalıları arasında huni biçiminde ağlar örer. Kırıkkalede en fazla yakalanan ve her lokaliteden kayıt edilen türüdür. -Pardosa proxima (Koch CL, 1848), Kurt örümcek Habitat : Tarla ve otlakların en fazla karşılaşılan örümceklerinden biridir. Kırıkkale il sınırları içinde de en fazla bu türe rastlandı. Dişiler yumurta keselerini karınlarına yapışık vaziyette taşır. -Araneus diadematus (Clerck, 1758), Bahçe örümceği Habitat : Bahçelerde hayli yaygın bir türdür. Kırıkkale İl sınırları içinde birçok bahçeden kaydedildi. -Erigone dentipalpis (Wider, 1834), Cüce örümcek Habitat : Çok küçük bir örümcektir. Bahçe ve tarlalarda yere yakın bitkiler arasında küçük ağlar örer. Kırıkkalede sadece Hasandede ovası, Kızılırmak köprüler bölgesi ve Sulakyurt merkez bahçelerinde bu türe rastlandı. 54

78 -Steatoda paykulliana (Walckenaer, 1806), Tarakayaklı örümcek Habitat : Zehirlidir, zehiri birçok böceği anında felç eder. Boyu 10 mm yi geçmez.evlerin etrafındaki tahta çeper, odun, çöp, kabuk yığınları gibi habitatlarda görülür. -Haplodrassus signifer (Koch CL, 1838), Düz karınlı örümcek Habitat : Kurt ve vaşak örümcekleri ile birlikte yerde gezinen, serbest avlanan yani yaşamı ağa bağlı olmayan bir türdür. Keskin, Rafineri bölgesi, Kırıkkale MKE bahçesi, Yahşihan, Hacıbalı köyü ve Sulakyurt bahçelerinde bu türe rastlandı. -Thomisus onustus (Walckenaer, 1805), Yengeç örümcek Habitat : İlkbahar ve yaz aylarında ot ve ağaç çiçekleri üzerinde görülür.kırkkalede birçok lokaliteden kayıt edildi. -Marpissa muscosa (Clerck, 1757), Sıçrayıcı örümcek Habitat : Sıçrayıcı örümceklerin en büyüklerindendir. Boyu 10 mm yi aşar.sıcağı sever. Kırıkkalede birçok lokaliteden kayıt edildi. -Zacheus crista (Brulle, 1832), Otbiçen Habitat : Bahçelerde yaygındır.ağaç altlarındaki otlar arasında görülür. Kırıkkalede Hasandede ovası, Üniversite kampusü otlakları, Kızılırmak köprüler bölgesinde nehire yakın otlar arasında ve Kılıçlar ovasındaki otlaklardan kayıt edildi. F.3.2. Türler ve Populasyonları Kırıkkale İli geneli için yapılan 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planında yer alan bilgilere göre, ilçelerde yapılan arazi çalışmaları ve literatür çalışmaları sonucunda omurgasız faunasından; eklembacaklılardan (Phylum Arthropoda) 109 tür, yumuşakçalardan (Phylum Mollusca) 2 tür, halkalı solucanlardan (Phylum Annelida) 1 tür ve tekerlekli hayvanlardan (Phylum Rotifera) 14 tür olmak üzere toplam 126 tür tespit edilmiştir. Omurgalı faunasından; 10 tür balık (Classis: Pisces), 3 tür iki yaşamlı (Classis: Amphibia=, 14 tür sürüngen (Classis: Reptilia), 61 tür kuş (Classis: Aves), 22 tür memeli (Classis: Mammalia) tespit edilmiştir. Balıklarla ilgili çalışmalar daha çok Kızılırmak ve Delice akarsuları üzerinde yapılmıştır. Kırıkkale doğal göle sahip olmadığından ve ildeki balıkçılık daha çok Kızılırmak üzerindeki yapay bir göl olan Kapulukaya barajı (20.7 km 2 göl alanı ve 282 hm 3 göl hacmi), Kızılırmak nehri ve Kızılırmak'ın önemli bir kolu olan Delice Çayı üzerinde yapılmaktadır. Kırıkkale ilinde balıkçılıktan çok yoğun olarak ticari anlamda faydalanılmadığı, daha çok bireysel boyutta hobi olarak yapıldığı gözlenmiştir. Bu ırmaklar üzerinde çeşitli noktalarda yapılan arazi çalışmaları sonucu 10 farklı balık türü tespit edilmiştir. (Esox lucius, Cyprinus carpio, Capoeta tinca, Chondrostoma regium, Leuciscus cephalus, Tinca tinca, Cobitis taenia, Orthrias angroare, Silurus glanis, Stizostedion luicoperca) ve iki alt tür (Capoeta capoeta sieboldi, Barbus plebejus escherichi) saptanmıştır. Kızılırmak ve Delice akarsuları başta tespit edilen su canlıları için beslenme ve gelişme alanı olarak dikkat çekmektedir. İnşa edilecek barajların, söz konusu türlerin beslenme ve gelişme alanı olarak kullanılan akarsuyun, akım, derinlik, sıcaklık ve tür kompozisyonunu değiştirecek etkiye sahip olmasından dolayı, bu türlerin bölgede ortadan kalması gibi sonuçlar doğurması beklenebilir. Kızılırmak nehrinin Kesikköprü ve Kapulukaya barajı ile sürekli olarak suyunun kesilmesi ırmak üzerindeki balık populasyonlarının olumsuz olarak etkilemektedir Amfibilere daha çok ormanlık, sazlık ve ırmak kenarlarında rastlanmıştır. Genellikle ovipar olan iki yaşamlıların yumurtaları, özellikle göllenmiş sularda kısmen de akar suların durgunlaşmış 55

79 bitkili kısımlarında, bitkilere yapışmış olarak görülebilir. Mayıs ve Haziran aylarında bu tip sularda, daha çok iki yaşamlı yumurta ve larvası görülür. İki yaşamlıların besinlerini sudaki böcekler ve çeşitli larvalar, karada ise uçan böcekler, solucan ve yumuşakçalar oluşturur. Larva evresinde ise alg ve planktonlarla beslenirler. Başlıca düşmanları arasında su kuşları, bazı yırtıcı kuşlar, su kaplumbağaları ve yılanları, bazı memeli hayvanlar sayılabilir. Sudaki yumurta ve larvaları ise balıklar, su yılanları, bazı böcekler tarafından besin olarak alınır. Bölgede yapılan arazi çalışmalarında sulak alanların çok az olması amfibi tür çeşitliliğinde yok derecede azalmaya sebep olmuştur. Bu sorun bölgenin % 66 sının tarım alanı olarak işgal edilmesinden ileri gelmektedir.kırıkkale ili alanına ait iki yaşamlılarla ilgili kapsamlı bir çalışma bulunmamaktadır. Literatürlerde tanımlanan habitatlara uygun habitatlarda yaşama olasılığı olan türlerle (bu türler tabloda literatür kaydıyla verilmiştir), yapılan çalışmalar sonucu saptanan türler EK-6 da verilmiştir. Sürüngenlere daha çok güneş gören çıplak kayalık, taşlık alanlarla, su kenarlarındaki taşlık ve bitkili alanlarda, orman kenarlarındaki otlu çalılıklarda ve orman içi taşlık alanlarda, yerleşim yerleri yakınındaki tarla ve açık alanlarda rastlanabilir. Genellikle ovipar olan sürüngenler yumurtalarını güneş gören yerlerdeki toprak içine, kaya altlarına veya çatlaklarına bırakırlar. Büyük çoğunluğu etçil olduğundan çeşitli larva ve böcekleri, solucan, balık ve yumurtalarını, kemiricileri, bazıları ise hemcinslerini besin olarak alırlar. Daha çok karada açık alanlarda görülen kaplumbağa ve kertenkeleler bitkilerin çiçek ve yapraklarıyla beslenirler. Başlıca düşmanları yırtıcı kuşlardan bazıları, leylek, karga gibi bazı kuşlar, sansar, tilki, porsuk, kirpi, köpek gibi memeli hayvanlar ve bazı yılanlardır. Kırıkkale ili alanına ait sürüngenlerle ilgili kapsamlı bir çalışma yoktur. Literatürlerde tanımlanan habitatlara uygun habitatlarda yaşama olasılığı olan türlerle (Bu türler tabloda literatür kaydıyla verilmiştir), yapılan çalışmalar sonucu saptanan türler, EK-7 de verilmiştir. Kuşlara daha çok baraj gölleri, ırmak alanları, orman ve step alanlar ile nispeten ekin tarlaları, sazlık ve çayırlık alanlarda rastlanmıştır. Tür çeşitliliği bakımından yerli kuşların (Y) çok daha fazla olduğu saptanmıştır. Kızılırmak ve Delice ırmağı kenarlarında yer alan galeri ormanlarında daha çok ötücü kuşlar, kuyruk sallayanlar ve kargalara ait türler, çıplak çok büyük kayalıkların zirveye yakın kısımlarında yırtıcı kuşlar, yine bu tip kayalıkların büyük çatlaklarında veya mağaralarında ebabil ve kırlangıçlara, Kızılırmak ın durgunlaştığı veya göllendiği bölgelerde bol miktarda leylek, balaban gibi kuşların varlığı gözlenmiştir. Delice ırmağı civarındaki düzlüklerde leylek, karga, şahin ve bazı ötüçü kuşların yoğun olduğu görüldü. Orman sınırının üzerinde yer alan düzlüklerde keklik, ur keklik, bıldırcın, köylerin yakınındaki düzlüklerde tarla kuşları, bazı ötücü kuşların varlığı gözlenmiştir. Kırıkkale ilinde yayılış gösteren kuş türleri EK-8 da gösterilmiştir. Memeli faunası, ormanlık alanların az, düz step ve ekin alanlarının fazla olması sebebiyle daha çok küçük memelilerden oluşmaktadır. Büyük memelilerden sadece domuza rastlanmış köylülerle yapılan sohbetlerde Sulakyurt ilçesindeki ormanlık alanlarda daha önceleri karaca ve ayı olduğu fakat düzensiz avcılık ve habitatlarının daralması yüzünden bu hayvanların azaldığı ve bölgeyi terk ettiği ifade edilmiştir. Etçil memeli türlerine, tarım alanlarının fazla olması ve yaşayabilecekleri habitatların az olması sebebiyle nadir olarak rastlanmıştır. Etçillerden tilki, sansar ve porsuk gibi etçillere daha çok yerleşim yerlerine yakın bölgelerdeki kayalık, ormanlık ve step alanlarında rastlanabilir. Sulakyurt, Delice ve Keskin ilçelerindeki sulak ve bataklık alanlarla, sık ağaçlı orman içi bölgelerde yaban domuzu tespit edilmiştir. Kemiricilerden kör fare, cüce avurtlak ve arap tavşanına, Çelebi ve Delice Vadisindeki düz otlu alanlarda, yerleşim yerleri civarındaki tarla, tarla kenarları ve otlaklarda; kayalık ve orman faresine tüm Kırıkkale ili civarındaki az bitkili kayalıklarda, seyrek bitki ve ağaçlı orman kenarlarında, orman içi çalılık alanlarda; tavşana tüm otlak ve step alanlarıyla otlu orman kenarlarında; sivri farelere orman içi orman içi dereciklerin kenarlarında yer alan yüksek ot ve çalılık altlarında; yarasalara daha çok kayalık alanlarda, bunların yakınındaki su kenarlarında, yerleşim alanları civarında rastlamak mümkündür. Kirpiye yapılan arazi çalışmaları sırasında 56

80 sıkça rastlanmıştır. Yarasalara ise merkez ilçe sınırları içinde bulunan Sivri Tepe Mağarası, Keskin ilçesi Ceritmüminli Köyü Mağarası ile terkedilmiş binaların iç kısımları ve bazı binaların çatı aralarında yapılan araştırmalar sonucunda rastlanmıştır. Kemiriciler ormanlık, kayalık, tarım alanlarının kenarları, step alanlar ve ırmak civarındaki kullanılmayan bitki örtüsünün yoğun olduğu bölgelerde kurulan kapanlar yardımıyla tespit edilmiştir. Tavşanlar ise sadece gözlem yoluyla tespit edilmiştir.. Saptanan memelilerin bir kısmı böcek, solucan, topraktaki larva gibi canlılarla ( Erinaceidae, Soricidae, Rhinophidae, Vespertilionidae), bir kısmı tohum, soğanlı bitki kökleri, meyve, yaprak ve bitki filizleri gibi bitkisel besinlerle (Leporidae, Arvicolidae, Cricetidae, Spalacidae, Dipodidae, Muridae,), bir kısmı etle (Canidae, Mustelidae) bir kısmı da omnivor (hem et hem de otla beslenen canlılar) olup her türlü besinle beslenirler sayılı Kanunun 4. maddesi gereğince, İlimiz sınırlarında koruma altına alınan hayvanlar: Kurt (Canis lupus), Karabatak, leylek, doğan; Merkez av komisyonunca İlimizde koruma altına alınan ve avına belli edilen sürelerde izin verilen av hayvanlarının adları: Gelincik (Mustela nivalis), çil keklik (Perdix perdix), sülün (Phasianus colchicus), tilki (Vulpes vulpes), Yabani tavşan (Lepus europaeus), Yaban Domuzu (Sus scrofa), Kaya Sansarı (Martes foina), Porsuk (Meles meles). Kırıkkale ilinde yayılış gösteren memeli türleri EK-9 da verilmiştir F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları Bu konu ile ilgili bilimsel veri elde edilememiştir. F Evcil Hayvanlar F Sahipli Hayvanlar 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ve uygulama yönetmeliği kapsamında belediyelerce sahipli hayvan kayıt defteri tutulması gerekmektedir.belediyelerin Sahipli hayvan kayıt defterine kayıt edip kurumumuza bildirdikleri verilere göre; Kırıkkale Belediyesi 220 adet, Delice Belediyesi 10 adet kayıtlı sahipli hayvan vardır F Sahipsiz Hayvanlar Kırıkkale Belediyesince 2011 yılında 500 adet sokak hayvanının aşılama, kısırlaştırma ve işaretlenmesi yapılmıştır. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar İl genelinde nesli tehlike altında bulunan evcil hayvan bulunmamaktadır. Nesli tehlike altında bulunan hayvanların yaşam alanlarının popülasyon yoğunluğunun tespiti amacıyla Kırıkkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji bölümü öğretim görevlileri ile arazi çalışmaları yapılmıştır. Su Samuru ile ilgili Tür Koruma Eylem Planı yapılmıştır. 57

81 F Hayvan Hakları İhlalleri 4 Ekim Hayvanları Koruma Gününde ilköğretim öğrencilerine Hayvan Sevgisi konulu seminer verilmiştir. Kırıkkale Belediyesi Veteriner Hekimleri ve kurumumuzda görevli mühendislerle birlikte İlkokul öğrencilerine 2. Yarıyıl Eğitim-öğretim döneminde Hayvan Sevgisi konulu eğitim verilecektir. Kaçak ve usulsüz avlanma ile ilgili yapılan işlemler;ilimizdeki av yaban hayatının sürdürülebilirliği için 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu çerçevesinde koruma kontrol faaliyetleri yapılmaktadır. Koruma Kontrol faaliyetleri ve denetlemeleri dışında ihbarlar değerlendirilmektedir.yapılan denetlemeler ve korumalarda yasa dışı avlandığı tespit edilen şahıslara idari para cezası ve tazminat cezası verilmektedir.yasa dışı avcılıkta kullanılan ve el konulan malzemelerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesi sağlanmaktadır yılından itibaren Avcılık denetimleri sırasında 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na muhalefetten 205 kişiye yasal işlem yapılmıştır.2011 yılında 19 kişiye 9, TL idari para cezası verilmiştir. YILLAR AV KABAHATİ SORGULAMA CETVELİ (YILLARA GÖRE) İŞLEM YAPILAN KİŞİ SAYISI (adet) TOPLAM CEZA MİKTARI (TL) , , , , , , , , , TOPLAM ,67 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 2009 yılında Kırıkkale Belediye Başkanlığı ile Bakanlığımız arasında imzalanan protokol gereğince sokak hayvanları için bakımevi yapılması için ,00 TL ödenek tahsis edilmiştir yılında Kırıkkale Belediye Başkanlığınca Kırıkkale Hasandede kasabasında sokak hayvanları geçici bakımevi tamamlanmıştır ve 2011 yıllarında 1000 adet sokak hayvanının aşılama ve kısırlaştırma faaliyeti için Kırıkkale Belediyesine TL ödenek aktarılmıştır. 58

82 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar İlimizde, Ulusal Mevzuat ve Uluslararası anlaşmalarla koruma altına alınan alan bulunmamaktadır. F Sayılı Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları İlimiz, Bahşılı İlçesi, Karaahmetli Beldesi Kapulukaya Baraj Gölü kıyısında bulunan Karaahmetli Tabiat Parkı tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3. maddesine göre, Bakanlar Kurulu kararı ile tabiat parkı olarak ilan edilmiştir.doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüzün Karaahmetli Tabiat Parkının Uzun Devreli Gelişme Planı(UDGP) 2009 yılı sonu itibariyle alanın Uzun Devreli Gelişme Planı(UDGP) tamamlanmıştır. Karaahmetli Tabiat Parkının.çevresine ,48 TL yatırımla 3200 m çevre koruma çiti yapılmıştır. F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları İlimizde Yaban Hayvanı geliştirme sahaları bulunmamaktadır.yaban Hayvanı yerleştirilen sahalara ilişkin bilgiler; Keskin İlçesi-Gazibeyli Sahası Saha Hakkında Bilgiler I- Sahanın Mülki Ve İdari Durumu: İli: Kırıkkale İlçesi: Keskin Köyü: Gazibeyli-Eroğlu Mevkii: Gazibeyli Göleti Mevkii İl Müdürlüğü: Kırıkkale İl Şube Müdürlüğü DMP Şube Müdürlüğü:Kırıkkale DMP Mühendisliği: Kırıkkale Sahanın, Varsa Koruma Statüsü: Av Dönemi Mak Kararı İle Ava Yasaklanan Sahalar Sahanın Büyüklüğü (Ha): 8238,47ha Sahanın Rakımı:1200 M. Sahanın Bakısı:Kuzeybatı Iı) Sahanın Sınırları: Doğusu : Turhanlı-Üçevler Köy Yolu Kuzeyi : Turhanlı-Eroğlu-Gazibeyli Köy Yolu 59

83 Batısı Güneyi : Dağsolaklısı-Kavurgalı Köy Yolu : Keskin-Çerikli Karayolu Iıı) Sahanın Doğal Durumu Bozuk Meşe Baltalığı,Sedir-Çam Ağaçlandırma Sahası,Ziraat Sahaları Delice İlçesi Tava Özü Mevkii Saha Hakkında Bilgiler I) Sahanın Mülki Ve İdari Durumu: İli: Kırıkkale İlçesi: Delice Köyü: Tavaözü Mevkii: Acıdere (Çongarözü Deresi)Mevkii İl Müdürlüğü: Kırıkkale İl Şube Müdürlüğü DMP Şube Müdürlüğü:Kırıkkale DMP Mühendisliği: Kırıkkale Sahanın, Varsa Koruma Statüsü: Av Dönemi Mak Kararı İle Ava Yasaklanan Sahalar Sahanın Büyüklüğü (Ha): 3907,75 Ha Sahanın Rakımı:800 M. Sahanın Bakısı:Güneydoğu Iı) Sahanın Sınırları: Doğusu : Ankara-Kayseri Demiryolundan Tatlıcak Köy Yolu Kuzeyi : Ankara-Kayseri Demiryolu Batısı : Ankara-Kayseri Demiryolundan Herekli Çongarözü Deresi- Güneyi : Çongarözü Deresi--Tavaözü Köy Yolu Iıı) Sahanın Doğal Durumu Bozuk Meşe Baltalığı,Tarım Sahaları 60

84 Sulakyurt İlçesi-Çayobası Köyü Mevkii Saha Hakkında Bilgiler I) Sahanın Mülki Ve İdari Durumu: İli: Kırıkkale İlçesi: Sulakyurt Köyü: Çayobası-Koruköy Mevkii: Çayobası-Koruköy Mevkii İl Müdürlüğü: Kırıkkale İl Şube Müdürlüğü DMP Şube Müdürlüğü:Kırıkkale DMP Mühendisliği: Kırıkkale Sahanın, Varsa Koruma Statüsü: Av Dönemi Mak Kararı İle Ava Yasaklanan Sahalar Sahanın Büyüklüğü (Ha): 5590,00 Ha Sahanın Rakımı:800 M. Sahanın Bakısı:Güneybatı Iı) Sahanın Sınırları: Doğusu : Hamzalı-Akkuyu Köy Yolu Kuzeyi : Hamzalı Köyü Batısı : Ankara-Kırıkkale İl Sınırı- Güneyi : Koruköy-Akkuyu Köy Yolu Iıı) Sahanın Doğal Durumu Bozuk Meşe Baltalığı,Tarım Sahaları 61

85 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 2. Maddesinin a- Tanımlar Bendinin 1.,2.,3., ve 5. alt Benlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre İlimizde bulunan Doğal Sit Alanları Tablo.F.3 te Arkeolojik Sit Alanları Tablo.F.4 te ve verilmiştir. İlimizde bulunan diğer kültür varlıkları EK-10 da verilmiştir. Tablo.F.3. Kırıkkale İli Doğal Sit Alanları İLÇESİ ADI ADRES GRUP TÜR KURUL ADI KARAR TARİH NO KESKİN Rum Kilisesi ve Doğal Sit Alanı Karıştıran Mevkii * İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yazısı Doğal Sit Anıt Kilise Doğal Sit) ATKVK Tablo.F.4. Kırıkkale İli Arkeolojik Sit Alanları İLÇESİ ADI ADRES GRUP TÜR KURUL ADI KARAR TARİH NO MERKEZ MERKEZ 1.De.Ark.Sit Ala. 1.De.Ark.Sit Ala. Hacılar Kasabası Cumaovası Mevkii Hacılar Kasabası Cumaovası Mevkii BALIŞEYH Ark. Sit Alanı Kırlangıç Köyü sınırları içinde kale mevkii. BALIŞEYH Ark.Sit Alanı Kırlangıç Köyü sınırları içinde tatlı su mevkii. BALIŞEYH Bekçitepe Höyüğü KARAKEÇİLİ 1.De.Ark.Sit Ala. KESKİN 1.De.Ark.Sit Ala. Ark. Sit Ark. Sit ANKARA KTVKK Ark. Sit Ark. Sit ANKARA KTVKK Ark. Sit Ark. Sit KTVKK GEEAYK Ark. Sit Ark. Sit GEEAYK Karaali Köyü Ark. Sit Ark. Sit AKTVKK Kargalı Mevkii Ark. Sit Ark. Sit AKTVKK Köprüköy yakınında, sur Ark. Sit Ark. Sit ANKARA duvarları yapı kalıntıları, mezar ve antik yolun bulunduğu alan. KTVKK KESKİN 1.Dr.Ark.Sit Ala. Müsellim Köyü Ark. Sit 1.Drc.Ark AKTVKK Sit KESKİN Nekropol Cebrailli Köyü Ark. Sit Ark. Sit AKTKVK SULAKYURT 1.De.Ark.Sit Ala. Hamzalı Höyük Delikli Ark. Sit Ark. Sit AKTVKK Kaya Mevkiindeki Kaya Sığınakları SULAKYURT Ark.Yerleşim Bölgesi Ayvatlı Kirli Yöresi Ark. Sit Ark. Sit GEEAYK SULAKYURT 2.De.Ark.Sit Ala. Faraşlı Köyü Arılık Öz Mevkii Ark. Sit Ark. Sit ANKARA KTVKK * İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yazısı 62

86 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünden alınan verilere göre, İlimiz sınırları içerisinde bulunan Kızılırmak, Delice Irmağı, Cinali Göleti, Ahılı Sulama Göleti ve Beyobası Göleti 1380 Sayılı Su Ürünleri kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahalarıdır. F /9/1988 tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliğinin 17. ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Kırıkkale Belediye Başkanlığı verilerine göre, İlimizde içme ve kullanma suyu temin edilen Kapulukaya Barajı ile ilgili olarak Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin ilgili maddelerine göre koruma alan sınırlarının kamulaştırması yapılamamıştır. F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri İlimizde hassas kirlenme bölgesi tespiti ile ilgili çalışma bulunmamaktadır. F Sayılı Çevre Kanununun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar İlimizde İlan edilmiş Özel Çevre Koruma Bölgesi bulunmamaktadır. F Sayılı Boğaziçi Kanununa Göre Koruma Altına Alınan Alanlar İlimizde 2960 sayılı Kanun kapsamında alan bulunmamaktadır. F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler İlimiz sınırlarında kalan orman alanları, Ankara Bölge Müdürlüğü, Kırkkale Orman İşletme Şefliğine bağlı 3 Orman İşletme Şefliği kontrolünde bulunmaktadır. Sulakyurt Orman İşletme Şefliği sınırlarında ha. Ormanlık alan bulunmaktadır. Mevcut ağaç türleri olarak Karaçam ve Meşe bulunmaktadır. Delice Orman İşletme Şefliği sınırlarında 8622 ha. Ormanlık alan bulunmaktadır. Mevcut orman ağacı Meşe ve ardıçtır. Ayrıca süceyrat karakterini taşıyan karaçalı ve ladin gibi ağaçcıklar ve çalımsı bitkiler de mevcuttur. Kırıkkale Orman İşletme Şefliği sınırlarında ,5 ha. Ormanlık alan bulunmaktadır. Orman ağacı olarak Meşe, Karaçam ve Ardıç bulunmaktadır. İlimizde ağaçlandırma çalışmalarında kullanılan ağaç türleri ise, Karaçam, Sedir, Akçaağaç, Dişbudak, Akasya ve Badem dir. F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapım Yasağı Getirilen Alanlar Kapulukaya Barajının mutlak koruma alanı yapılaşma yasağı getirilen alandır. F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar İlimizde zeytin üretimi yapılmamaktadır. 63

87 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre 4342 Sayılı Mera Kanununa göre mera envanterleri tespit ve tahditi tamamlanan; Bahşılı İlçesinde 384 hektar, Çelebi İlçesinde 1867 hektar, Karakeçili İlçesinde 384 hektar, Yahşihan İlçesinde 205 hektar ve Merkezde 1308 hektardır. Balışeyh, Delice ve Sulakyurt İlçelerinde tahmini 8000 hektar alanda tespit çalışmaları devam etmektedir İl Mera Komisyonunun aldığı kararla Keskin İlçesinde ikinci bir teknik ekip kurularak çalışmalara başlanacaktır. F /01/2002 tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar İlimizde, sulak alanlarla ilgili bir çalışma ve veri elde edilememiştir. F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar (**) F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. Ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları İlimizin denize sınırı bulunmamaktadır. F /6/1981 tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barselona Sözleşmesi ) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar İlimizin denize sınırı bulunmamaktadır. F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar İlimizin denize sınırı bulunmamaktadır. F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar İlimizin denize sınırı bulunmamaktadır. F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar İlimizin denize sınırı bulunmamaktadır. F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınan alan bulunmamaktadır. 64

88 F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar İlimizde RAMSAR alanı bulunmamaktadır. F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) İlimizin 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı onaylanmıştır. F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Konu ile ilgili bilgi, E bölümünde verilmiştir. F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği ndeki tanıma göre; İlimizde Sulak Alan statüsünde bulunan alanların Koruma Bölgeleri sınırları ve 1/ ölçekli topoğrafik haritaları henüz yapılmamıştır. F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları Göller ve akarsularla ilgili bilgiler D bölümünde verilmiştir. İl Özel İdaresi nin şimdiye kadar yapmış olduğu çalışmalarla, 4950 ha (YÜS) ve 420 ha (YAS), 6170 ha drenaj ve toprak ıslahı, 857 ha kredi çalışmaları ile toplam ha alan sulanabilmektedir. DSİ Genel Müdürlüğü resmi Web sitesinden alınan verilere göre İlimizdeki Yeraltı Sulama Tesislerimiz Tablo-F.5 te verilmiştir. Envanterine yönelik bilgi elde edilememiştir. Tablo-F.5: Kırıkkale İli Yeraltı Sulama Tesisleri Sulamanın Adı Kuyu Adedi Çıkan Su (L/S) Açılış Tarihi Sulama Alanı (ha) Aşağı Mahmutlar Ahılı *DSİ web sitesi F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar Bu alanlarla ilgili bilgi elde edilememiştir. 65

89 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar. Kırıkkale Orman İşletme Müdürlüğü verilerine göre; 6831 sayılı Orman Kanununa tabi mesire alanları; Kırıkkale 100. Yıl kent ormanıdır. Bu kent ormanının alanı 40ha. dır, Çatallı C tipi mesire yeri, bu mesire yerinin alanı 0,25 ha. dır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı IX. Bölge Müdürlüğü-Kırıkkale Şube Müdürlüğü verilerine göre; 2873 sayılı Milli Parklar Kanuna göre İlimizde 1 adet Tabiat Parkı bulunmaktadır. 1- Alanın Resmi Adı : Karaahmetli Tabiat Parkı 2- Coğrafik Konumu ve Koordinatlar : kuzey, doğu Tablo F.6 Karaahmetli Tabiat Parkı Koordinatları Nokta Adı Y X

90 Alanı 3.1.Toplam Alan (km2): 1.07 km Kara Yüzeyi(km2): 1.07 km Su Yüzeyi(km2) : Kıyı Uzunluğu 4- Alanın Açıklamalı Tanımı : Karaahmetli Tabiatı Parkı sahasının % 95 inin step, % 3 ünün tarım alanı ve % 2 sinin ağaçlandırma sahasından meydana gelmektedir. Proje sahasında step alanları, Çataltarla sırtları ve karşı yamaçlarında yaygın olarak bulunmaktadır (Fotoğraf 2.15). Bu alanlardan tespit edilen bitki türleri; Acanthus hirsutus Boiss., Amaranthus retroflexus L., Actinolema macrolema Boiss., Bupleurum sulphureum Boiss. & Bal., Echinophora tournefortii Jaub. & Spach, Achillea wilhelmsii C.Koch, Anthemis austriaca J. Jacq., Conyza canadensis (L.) Cronquist, Crepis foetida L. subsp. commutata (Spreng.) Babc., Ifloga spicata (Forssk.) Sch.Bip., Myosotis sicula Guss. Ve Alyssum pateri Nyar subsp. pateri dir. Sucul ekosistem proje sahasında, 740 m. Kotunda suni gölet ve çevresinde tespit edilmiştir. Bu alandan tespit edilen bitki türleri; Scandix pecten-veneris L., Dipsacus laciniatus L., Mentha spicata L. subsp. tomentosa (Briq.) Harley, Geum urbanum L., Salix alba L., Tamarix parviflora DC. ve Juncus inflexus L. dir. Tabiat Parkı alanının m²lik bölümü tescil dışı hazine mülkiyetinde olmakla birlikte Parkın sınırları içerisinde yaklaşık m 2 alan özel mülkiyete aittir. Özel mülkiyetteki parsellerde halihazır durumda herhangi bir kullanım bulunmamaktadır. 5- Yasal konumu 2873 sayılı Milli Parklar Kanununa göre tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile Karaahmetli Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. 6-Yerleşimler ve Nüfusları Karaahmetli Tabiat Parkı Kırıkkale İli, Bahşili İlçesinde Karaahmetli Beldesinde yer almaktadır. Alan ile etkileşim halinde bulunan diğer yerleşim yerleri aşağıda belirtilmektedir; Hacılar Haydardede Sulubük Tabiat Parkı nında sınırları içerisinde yer aldığı Bahşili İlçesi ve yakın çevresindeki yerleşim yerlerinin nüfus değerleri tabloda verilmektedir. 67

91 Tablo F.7- Yerleşim Yerleri Nüfus Değerleri Yıllar Bahşili Karaahmetli Hacılar Haydardede Sulubük ,299 1, ,012 1,215 1, ,706 1,338 2, ,741 2,560 4, ,790 1,353 4, ,070 1,107 3, Nüfus Artış Hızı % 5.67% -0.42% 1.88% -0.84% -2.24% Kaynak: Ziyaretçi Sayısı : Baraj Gölünün kenarı rekreasyon amacıyla insanlar tarafından kullanılmakta, olup, 2012 yılı sonu itibariyle tesisler tamamlandığından ziyaretçi sayısı tespit edilememiştir. 7-Sosyo-Ekonomik-Tarihsel- Kültürel Özellikleri Sosyo-Ekonomik Yapı Karaahmetli Kasabasında İstihdam %84 ve nüfusun %1 i işsiz durumdadır. İlçe geneli ile kıyaslandığında Kasabada iş gücü daha gelişmiştir. Tarım:Bahşili İlçesi nde baskın sektör tarımdır. Çalışan nüfusun %55.02 si tarım sektöründe faaliyet göstermektedir. Tarım sektörünü %33,70 değerle hizmetler sektörü izlemektedir. Karaahmetli Kasabası nın geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bununla birlikte ileriki yıllarda Kapulukaya Baraj Gölü nün Karaahmetli Kasabası nda turizm hizmetleri sunarak ekonomik açıdan gelişmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. 8-Fiziksel özellikler 8.1. İklim İklimsel Özellikler Çalışmada 39º 51 enlemi ve 33º 31 boylamı üzerinde yer alan Kırıkkale istasyonu verileri değerlendirilmiştir. Kırıkkale Meteoroloji istasyonunun seçilme nedeni alana en yakın istasyon olmasının yanında uzun süreli kayıtlara sahip olmasıdır. İstasyonun yüksekliği 747 m dir. Güneşlenme Şiddeti ve Süresi Bir yöredeki hüküm süren iklimin ana unsurunu güneşlenme şiddeti ve güneşlenme süresi oluşturmaktadır. Kırıkkale deki günlük ortalama güneşlenme şiddeti güneşin yıllık seyrine ayak uydurarak Aralık ayında en düşük değerine, Temmuz ayında ise en yüksek değerine ulaşılır. Bu değerler 119,75 cal/cm²/dak ile 556,81 cal/cm²/dak arasında değişir. Sıcaklık Kırıkkale de ortalama sıcaklık 12,5 ºC dir. Ortalama sıcaklıklarda en düşük değer Ocak ayında, en yüksek değere de Temmuz ayında ulaşılmaktadır. Sıcaklık yönünden bu özellikler yörede karasal iklim özelliklerin hakim olduğunu ortaya koymaktadır. Günlük sıcaklık farkının 68

92 bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması gibi nedenlerle iklim karasallaşmaktadır. Bu yarı kurak iklim özelliğinden dolayı Kırıkkale ilinde yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk geçer. Yağışlar genellikle yağmur ve kar şeklindedir. Karaahmetli de İç Anadolu Bölgesine has karasal iklim sürmekle beraber Baraj Gölü suyunun klimatlojik etkisi sonucu kışın zaman zaman ılık geçmektedir. Kırıkkale de yıllık ortalama sıcaklık 12,5 derecedir. En yüksek sıcaklık 41,6 derece ile Temmuz ayında, en düşük sıcaklık ise -22,40 derece ile Ocak ayında gerçekleşmiştir. Hakim rüzgar yönü ve hızı Kırıkkale Meteoroloji İstasyonunda kayıt edilen ortalama rüzgâr hızı en fazla 2,4m/sn ile Temmuz ayında görülmektedir. Yıllık ortalama rüzgâr hızı ise 1,8 m/sn dir. En hızlı esen rüzgâr ise (W) 28,1m/s Mart ayında görülmüştür. Kırıkkale nin hakim rüzgar yönü Kuzeydoğudan (NE) esmiştir.kırıkkale deki hakim rüzgar yönü incelendiğinde yıl içerisinde en fazla kuzeydoğudan estiği ve ikinci hakim yönün doğu-kuzeydoğu olduğu görülmektedir Bulutluluk, Nem ve Yağış Meteorolojide bulutluluk 3 kademede değerlendirilmektedir. Gökyüzünün 0 0,2 sinin bulut örtüsü ile kaplandığı günlere açık, 2,0 ile 8,0 arasında olduğu günlere bulutlu ve 8,0 ile 10,0 arasında olduğu günlere kapalı gün denilmektedir. Kırıkkale de bulutluluğun aylık değişimi incelendiğinde kapalı ve açık günler arasında negatif korelasyon olduğu görülür.açık gün sayılarının yüksek olduğunda, kapalı gün sayıları düşüktür. Yağış Kırıkkale nin yıllık ortalama yağış miktarı 366,2 mm dir. Aylık en yüksek yağış miktarı Mayıs ayında 49,2 mm, en düşük yağış miktarı ise Ağustos ayında (8,2 mm) görülmektedir. En yüksek yağış ile en düşük yağış değeri arasında 6 kat fark bulunmaktadır. Kışların yağışlı ve yazların kurak geçmesi karsal iklimin göstergesidir. Kırıkkale de yağışın en fazla olduğu mevsim ilkbahardır. En az yağış yaz mevsiminde düşer. 8.2.Jeomorfoloji Karaahmetli Tabiat Parkı topografik olarak Kızılırmak boyunda basamaklar halinde görülen sekiler ile Kesikköprü ye kadar uzanan boğaz arasındaki geçiş bölümünde bulunmaktadır. Tabiat Parkı nın akarsuya doğru eğimli olması nedeniyle güneyden kuzeye yükselti alçalır, batıda genelde genç dolgular hakimken doğuda granitlerin çıkması alanın batıdan doğuya yükselmesine neden olmuştur. Tabiat Parkı nın en yüksek ve en düşük kotu arasında 110 m yükselti farkı bulunmaktadır. Karaahmetli Tabiat Parkı içerisinde 2 jeolojik formasyon ve buna bağlı olarak ayrılabilen 3 jeomorfolojik birim bulunmaktadır. Bu birimler içersindeki en önemli birim sekilerdir. Seki deposu incelendiğinde; Kızılırmak ın, sekinin oluştuğu dönemde ilk önce sakin taşkın ovası özelliliği gösteren büyük olasılıkla menderesli bir yatak içerisinde aktığı, daha sonra ise örgülü yatak tipine doğru geçiş yaptığı görülmektedir. Seki üzerinde belirgin basamaklar izlenmemektedir. Bu nedenle Tabiat Parkı nda birden fazla basamak bulunup bulunmadığı anlaşılamamıştır. Bunun için alanın daha geniş olarak analizi gerekmektedir. Tabiat Parkı alanı 69

93 birbirine paralel akarak Kızılırmak a karışan üç akarsu nedeniyle 3 büyük sırt halinde parçalanmıştır. Sırtlar üzerindeki eğim yaklaşık % 6 civarında iken yamaçlarda % 30 lara kadar çıkmaktadır. Kızılırmak vadisi üzerine Kapulukaya Barajının yapılması arazinin baraj suları altında kalmasına neden olmuştur. Bu durum yan derelerin kaide seviyesinde değişikliği ortaya çıkarmış ve boğulmalara neden olmuştur. Her yan dere ağzında küçük körfezlerin gelişmesi bu boğulmanın işaretidir. Yakın gelecekte bu küçük körfezler, yan derelerin getirdiği malzemeler ile dolacak ve ağızlarında küçük deltalar oluşacaktır. Sırtların baraj gölüne bakan kesimlerinde dik kayalıklar bulunmaktadır. Bunda yüzeyleyen granitlerin rolü vardır ve bu kesimlerde eğim % 70 civarındadır. Tabiat Parkı nda ana kayayı oluşturan granitlerdeki yoğun ayrışma ve üzerlerinde tutturulmamış haldeki eski alüvyonlar çeşitli problemlere yol açabilir. Bunlarda açılan yol yarmalarındaki yüksek şevler kaya düşmeleri ve arena akmalarına neden olacağı gibi, eski alüvyonlarda da şiddetli yağışlar sonrasında toprak akmaları görülebilir. Bu konuda dikkatli olunmalıdır. Hatta Tabiat Parkı nın kuzeybatı sınırında eskiden yapılan halen karkas halindeki betonarme binada inşaattan sonra zemin oynaklığından dolayı çok sayıda çatlak ve yarıklar oluşmuştur. Ayrıca yine Tabiat Parkına yapılacak tesislerin sırtlar üzerinde alüvyon içerisinde kalacak olması yamaçlarda ise ayrışmış granitler üzerinde olması problemlere sebep olabilir bu nedenle yapılaşma sırasında bu konuya dikkat edilmelidir. Yörede Bala ve Keskin çevresinde diri fayların bulunması alandaki yapılaşmada dikkatli olunmasını gerektirmektedir. Karaahmetli Tabiat Parkı nı içeren bölgede, en fazla tekrarlanan depremlerin büyüklüğünün 4.0 ile 4.9 arasında olduğu bilinmektedir. Karaahmetli Tabiat Parkı Çevresi nde granitik kayaçlarla kaplı bölgedeki birkaç toprak örneğinde molibden değerleri elde edilmiştir MTA ca yapılan analiz çalışmaları sonucunda sahada ekonomik boyutlarda bir molibden cevherleşmesi beklenemeyeceği sonucuna varılmıştır. Park alanında ekonomik değeri olan metalik maden veya endüstriyel hammadde yatağı mevcut değildir. Karaahmetli Tabiat Parkı alanı içerisinden kar ve yağışlardan süzülen ve/veya akışa geçen yüzey suları Kapulukaya Baraj Gölüne doğru akan dereleri oluşturmaktadır. Dereler yaz aylarında kurumakta olup, mevsimlik dere özelliğindedir. Park alanındaki kaynakların Parkla ilgili olarak yapılan arazi ve ofis çalışmalarından, yamaç molozları ve karasal çökeller içerisinde görülen çakıllı ve kumlu birimler hariç, hidrojeolojik özellik açısından önemli bir akifer karakteri taşımadığı düşünülmektedir. Karaahmetli Tabiat Parkı içerisindeki kaynaklar içme suyu olarak kullanılmakla birlikte, çoğu olasılıkla kar erimesine ve yağışlara bağlı debisi düşük mevsimsel kaynaklardır. Bu kaynakların genellikle boşaldığı karasal çökeller jipsli ara seviyeler içermesi nedeniyle Park alanının da içinde yer aldığı bu bölgedeki kaynaklar genellikle yüksek sertliğe sahiptirler. Dolayısıyla, Park alanı içinde özellikle kaptaj halinde kullanıma sunulan mesire yerlerindeki su kaynaklarının ileride örnekleme ve analiz çalışması yapılarak su kalitesinin ve kullanım özelliklerinin belirlenmesi önerilmektedir. 70

94 Tabiat Parkı nın baraj gölüne sınır oluşturan kuzey kısımlarında VII. sınıf topraklar, güneybatısındaki kısımlarda VI. Sınıf topraklar ve güneydoğusunda ki kısımlarında da IV. sınıf topraklar bulunmaktadır. Park ın kuzeyinde baraj gölüne yakın kesimlerinde çok şiddetli su erozyonu görülmekte, güney kesimlerde ise orta şiddette su erozyonu görülmektedir. Park alanında rüzgâr erozyonu ise görülmemektedir. Karaahmetli Tabiat Parkı Kapulukaya Baraj gölünün doldurması nedeniyle yaklaşık 715 m yüksekliktedir. En yüksek yeri de Tabiat Parkının güneydoğu köşesinde 825 m dir. Yani alan içerisinde yaklaşık 110 m yükselti farkı bulunmaktadır. Tabiat parkının batıdan doğuya ve kuzeyden güneye doğru yükseltisi artmaktadır. Bu durum üzerinde jeomorfoloji ve jeoloji etkendir. Tabiat parkının akarsuya doğru eğimli olması nedeniyle güneyden kuzeye yükselti alçalır, batıda genelde genç dolgular hakimken doğuda granitlerin çıkması alanın batıdan doğuya yükselmesine neden olmuştur. Şekil.F.5 Karaahmetli Tabiat Parkının Jeomorfolojik Yapısı 8.3. Jeoloji Jeolojik Yapı Karaahmetli Tabiat Parkı Kırşehir İ30 paftasında Kırıkkale ili Bahşili ilçesi sınırlarındaki Karaahmetli beldesi yöresinde yer alır. (Şekil 0-1) Tabiat Parkının jeolojik etüdünde bölgeselden 71

95 lokale doğru bir yaklaşım benimsenmiştir. Bölgeye öncel jeoloji araştırmaları açısından baktığımızda; Kırşehir İ30 paftasında; Arni (1936), Baykal (1943), Ketin (1955, 1966), Ronner (1958), Ayan (1963), Norman (1972), Birgili ve diğerleri (1975), Erkan (1975), Erkan ve Ataman (1981), Seymen (1982), Akyürek ve diğerleri (1982, 1997), Bilgin ve diğerleri (1986), Kara ve Dönmez (1990), Uğuz ve diğerleri (1999), Kara ve diğerleri (2000), Dönmez ve diğerleri (2003), Dönmez ve Akçay (2006) gibi birçok araştırmacı uzun yıllar jeoloji araştırmaları yapmıştır. Dönmez ve diğerleri (2008) bölgede farklı zamanlarda yapılan bu jeoloji haritalama çalışmalarının kompilasyonunu gerçekleştirmişlerdir. Kırşehir İ30 paftası ve komşu alanları kapsayan inceleme alanımızın da içerisinde olduğu "Kırşehir bloğu" gibi ana jeolojik birimlerin karşılaştırmalı dikme kesitlerini de hazırlamışlardır. Çalışma alanının bulunduğu yöreye genel olarak baktığımızda birbirleri ile tektonik ilişkili Triyas-Jura yaşlı "Sakarya zonuna" ait kayaçlar, Geç Kretase-Erken Eosen yaş aralığında çökelmiş "İzmir-Ankara zonuna" ait kayaçlar ve yine Geç Kretase-Erken Eosen yaşlı "Kırşehir bloğuna/masifine" ait kayaçlar gözlenir. Bölgede Orta Eosen transgresyonu ile başlayan örtü kayaçları tüm birimler üzerine uyumsuzlukla gelir.örtü kayaçları temel kayaçlar üzerinde açılmış ön ülke (foreland) havza çökelleri karakterindedir. Bunlar; Orta Eosen yaşlı Baraklı formasyonu, Çayraz formasyonu, Çavuşlu volkaniti, Deliler volkaniti, Tohumlar volkaniti, Hüseyingazi volkaniti, Geç Eosen- Oligosen yaşlı İncik formasyonu, Orta Miyosen-Pliyosen yaşlı İç Anadolu grubu çökelleri Pliyosen yaşlı Gölbaşı ve Karakeçili formasyonu ile Kuvaterner yaşlı akarsu çökellerinden oluşan alüvyonlardır. Şekil F.6. Ana Tektonik Birimlere İlişkin Kayaç Grupları 72

96 Kırşehir Bloğu Karaahmetli Tabiat Parkı Kırşehir Bloğu içerisinde yer almaktadır. Üst Kretase-Alt Eosen aralığında çalışma alanının kuzeybatısında, kuzeydoğu güneybatı uzanımlı ofiyolitli melanj ve Olistostromal çökeller ile derin denizel ortamda çökelmiş türbiditik karekterli İzmir-Ankara zonuna ait kayaçlar çökelirken, bu zonun güneydoğu kesimlerinde Kırşehir bloğu üzerinde intruziflerin yükselmesinden dolayı (önülke yükselimi) çökelim kesintiye uğramış ve ortam bir dönem karasallaşmaya başlamıştır. Bu zaman diliminde, Kırşehir bloğu üzerinde gelişen kayaçları Geç Kretase yaşlı Karaboğazdere gabrosu, Kötüdağ volkaniti, Orta Anadolu granitoyidleri, Çicekdağı formasyonu Paleosen-erken Eosen yaşlı Küreboğazı formasyonu, Çaldağ formasyonu ile Dizilitaşlar formasyonu oluşturur Hidroloji-Hidrojeoloji Karaahmetli Tabiat Parkı Kırıkkale İli Bahşili İlçesi sınırlarındaki Karaahmetli Beldesinde, Kızılırmak Nehri üzerindeki Kapulukaya Barajının batı sahilinde yer almaktadır. Park alanın büyüklüğü 107 Ha olup, Kapulukaya Barajı beslenme alanı içerisinde bulunmaktadır ve tüm yüzeysel boşalım Kapulukaya Baraj Gölüne doğru gerçekleşmektedir. Park ın Kızılırmak havzası içerisinde yer alması nedeniyle, hidrolojik ve hidrojeolojik özellikler ana havzadan Park ın bulunduğu alt havzaya doğru irdelenmiştir. Karaahmetli Tabiat Park alanı ve yakın çevresi ile ilgili hidrolojik ve hidrojeolojik yapı değerlendirmesinde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından 1979 yılında hazırlanan Orta Kızılırmak Kapulukaya Projesi Planlama Raporu isimli çalışmadan da faydalanılmıştır. Çalışma alanı ve yakın çevresinin jeolojik haritası ve arazi gözlemlerine dayanılarak Park alanının taslak bir hidrojeoloji haritası hazırlanmıştır (Harita 3). Bu haritada kayaç birimlerinin hidrojeolojik özellikleri, litolojik yapı gözetilerek belirlenmiştir. Ayrıca, Park alanı içindeki kaynak, dereler vb. elemanlar topografik haritalardan elde edilerek bu hidrojeoloji haritasına dahil edilmiştir. Su Yapıları: Akarsular, Kaynaklar, Göller Karaahmetli Tabiat Parkı, Kırıkkale İli Bahşili İlçesi sınırlarındaki Karaahmetli Beldesinde Kızılırmak Nehri üzerindeki Kapulukaya Baraj Gölü nün batı kıyısında yer almaktadır. Kızılırmak Nehri Sivas İli İmranlı İlçesindeki Kızıldağ mevkiinden doğar (Foto 2.11). Kızılırmak nehrinin ana kolları olan Delice Irmak, Devres Çayı ve Gökırmak Kapulukaya baraj aksının mansabında Kızılırmak Nehrine katılırlar. Park alanı içerisinden kar ve yağışlardan süzülen ve/veya akışa geçen yüzey suları Kapulukaya Baraj Gölüne doğru akan dereleri oluşturmaktadır. Dereler yaz aylarında kurumakta olup, mevsimlik dere özelliğindedir. Park alanı ve yakın civarındaki kaynaklar genelde park alanın güney kesimlerini oluşturan İç Anadolu Grubu (Ti) Birimi içerisindeki geçirimli çakıltaşı, kumtaşı ve kireçtaşları ile geçirimsiz 73

97 çamurtaşı, jips ve anhidrit ara düzeyleri boyunca gelişmiş dokanak kaynağı özelliğinde boşalmaktadır. Park alanındaki kaynakların çoğu olasılıkla kar erimesine ve yağışlara bağlı debisi düşük mevsimsel kaynaklardır. Kayaçların Yeraltı Suyu Taşıma Özellikleri Park alanında Kretase-Paleosen yaşlı Orta Anadolu Granitoyitler (granit, granodiyorit, monzonit) ile Orta Miyosen-Pliyosen yaşlı ve karasal çökellerden oluşan İç Anadolu Grubuna ait birimler yüzeylenmektedir. Alanla ilgili olarak yapılan arazi ve ofis çalışmalarından, yamaç molozları ve karasal çökeller içerisinde görülen çakıllı ve kumlu birimler hariç, hidrojeolojik özellik açısından önemli bir akifer karakteri taşımadığı düşünülmektedir. Karasal çökellerin içerisinde de killi ve jipsli ara seviyelerin bulunması nedeniyle yüksek kaliteli yeraltı suyu potansiyeline sahip olmadıkları düşünülmektedir. Alanın güney kesiminde ve plütonik masif üzerinde örtü olarak bulunan karasal çökellerin yer yer yarı geçirimli, granitoyitlerin ise yüzeysel bozunma ve çatlak sisteminin geliştiği kısımlarda az geçirimli olmakla birlikte genelde geçirimsiz olarak tanımlanmıştır. Su Kalitesi ve Kullanımı Park alanındaki su kaynaklarının hidrojeokimyasal özelliklerinin belirlenmesi amacı ile herhangi bir örnekleme ve kimyasal analiz çalışması tarafımızca yapılmamıştır. Park alanı içerisindeki kaynaklar içme suyu olarak kullanılmakla birlikte, kaynakların genellikle boşaldığı karasal çökeller jipsli ara seviyeler içermesi nedeniyle Park alanının da içinde yer aldığı bu bölgedeki kaynaklar genellikle yüksek sertliğe sahiptirler. Dolayısıyla, Park alanı içinde özellikle kaptaj halinde kullanıma sunulan mesire yerlerindeki su kaynaklarının ileride örnekleme ve analiz çalışması yapılarak su kalitesinin ve kullanım özelliklerinin belirlenmesi önerilmektedir Toprak Yapısı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün verilerine göre, Tabiat Parkı nda görülen başlıca büyük toprak gurubu, kahverengi topraktır. 8.6 FLORA-FAUNA Flora Kırıkkale İli sınırları içerisinde kalan Karaahmetli Tabiat Parkı nın florasının belirlenmesi kapsamında çalışmalar vejetasyon döneminin sonuna gelmiş olunmasından dolayı, daha çok literatür bilgisi, arazide gözlemlenen ve teşhisi edilen türler çerçevesinde yapılmış ve teşhiste "Flora of Turkey And East Aegean Islands" adlı kaynaktan faydalanılmıştır. Teşhis edilen bitkilerin listesi, Tablo 2.10 da formata uygun olarak verilmiştir. Floristik listede bitkilerin familyası "Flora of Turkey And East Aegean Islands" adlı kaynaktaki evrimsel sıraya göre, cins ve türler kontrollerde kolaylık sağlaması bakımından alfabetik olarak verilmiştir. Birinci sütunda Familya, ikinci sütunda bitkinin türü, üçüncü sütunda Türkçe adı, dördüncü sütunda endemizm durumu, beşinci sütunda biliniyor ise fitocoğrafik bölgesi, altıncı sütunda habitat, yedinci sütunda 74

98 IUCN kriterlerine türün tehlike kategorisi, son sütunda ise türün koruma statüsü verilmiştir. Türün Türkçe adı için Şinasi Akalın tarafından hazırlanan "Büyük Bitkiler Kılavuzu" ve Prof. Dr. Turhan Baytop tarafından hazırlanan "Türkçe Bitki adları" adlı kaynaklardan faydalanılmıştır. Bitkilerin tehlike kategorileri IUCN komisyonunun tespit ettiği kriterlere göre ve Prof. Dr.Tuna Ekim ve arkadaşları tarafından hazırlanan Türkiye Tabiatını Koruma Derneği tarafından yayınlanan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı" adlı kaynaktan faydalanılmıştır. Tablo 2.11 de ise proje sahasından tespit edilen endemik bitki türlerinin koordinatları verilmiştir. Bitki türlerinin tehlike kategorilerinin tespitinde kullanılacak kısaltmalar ve anlamları: EX: Tükenmiş EW: Doğada tükenmiş CR: Çok tehlikede EN: Tehlikede VU: Zarar görebilir LC: Az tehdit altında DD: Veri yetersiz NT: Tehlike altına girmeye aday NE: Değerlendirilemeyen Bu çalışmada, 51 familyaya ait 201 cins, 235 tür, 27 alt tür 6 varyete tespit edilmiştir. Çalışma alanından tespit edilen bitkilerin fitocoğrafik bölgelere dağılımı ise; Iran-Turan 35, Avrupa-Sibirya 9 ve Akdeniz 13 şeklindedir. 178 tür birden fazla fitocoğrafik bölgeye ait ya da fitocoğrafik bölgesi bilinmeyenler grubundadır. 75

99 Tablo F.8- Karaahmetli Tabiat Parkı Floristik Listesi Familya Tür Türkçe Adı Endemizm durumu Fitocoğrafik Bölge Habitat Tehlike kategorisi SPERMATOPHYTA ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Acanthaceae Acanthus hirsutus Boiss. Ayı pençesi Endemik Step, 750 m, LC E4.4 Amaranthaceae Amaranthus retroflexus L. Amarant Step, 770 m, LC E4.4 Apiaceae Actinolema macrolema Boiss. Ir.-Tur. ele. Step, 740 m, LC E4.4 Artedia squamata L. Step, 740 m, LC E4.4 Bifora ardians M. Bieb. Step, 730 m, LC E4.4 Bupleurum sulphureum Boiss. & Bal. Tavşan kulağı Endemik Step, 745 m, LC E4.4 Caucalis platycarpos L. Pıtrak Step, 750 m, LC E4.4 Daucus carota L. Havuç Step, 730 m, LC E4.4 Echinophora tournefortii Jaub. & Spach Ir.-Tur. ele. Step, 710 m, LC E4.4 Eryngium campestre L. var. virens Link Tokuz otu Yol kenarları, LC E m, Scandix pecten-veneris L. Fesçi tarağı Nemli alanlar, LC E m, Torilis leptophylla (L.) Reichb. Torilis Step, 760 m, LC E4.4 Aristolochiaceae Aristolochia maurorum L. Lohusa otu Ir.-Tur. ele. Step, 740 m, LC E4.4 Asteraceae Achillea wilhelmsii C.Koch Civan perçemi Ir.-Tur. ele. Step, 745 m, LC E4.4 Acroptilon repens (L.) DC. Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Anthemis austriaca J. Jacq. Papatya Step, 740 m, LC E4.4 Anthemis tinctoria L. var. tinctoria Sarı papatya Step, 735 m, LC E4.4 Artemisia austriaca J. Jacq. Yavşan otu Step, 740 m, LC E4.4 Carduus nutans L. subsp. falco-incurvus Saka dikeni Step, 755 m, LC E4.4 P.H.Davis Carthamus dentatus Vahl. Kartam Step, 750 m, LC E4.4 Centaurea carduiformis DC. subsp. carduiformis var. carduiformis Yanar döner Yol kenarı, 770 m, Koruma statüsü 76 EUNIS Habitat kodu LC E4.4 Centaurea solstitialis L. var. solstitialis Yanar döner Step, 750 m, LC E4.4 Centaurea urvillei DC. subsp. stepposa Yanar döner Ir.-Tur. ele. Step, 760 m, LC E4.4 Wagenitz

100 Centaurea virgata Lam. Yanar döner Yol kenarları, 740 m, Chondrilla juncea L. var. acantholepis (Boiss.) Boiss. Kondrilla Yol kenarları, 760 m, Cichorium intybus L. Hindiba Yol kenarları, 755 m, Cirsium arvense (L.) Scop. subsp. vestitum (Wimmer et Grab.) Petr. Deve dikeni Yol kenarları, 765 m, LC E4.4 LC E4.4 LC E4.4 LC E4.4 Conyza canadensis (L.) Cronquist Step, 750 m, LC E4.4 Crepis foetida L. subsp. commutata Hindiba Step, 760 m, LC E4.4 (Spreng.) Babc. Crepis sancta (L.) Babc. Hindiba Step, 770 m, LC E4.4 Crupina crupinastrum (Moris) Vis. Step, 780 m, LC E4.4 Echinops orientalis Trautv. Kirpi başı Ir.-Tur. ele Step, 750 m, LC E4.4 Ifloga spicata (Forssk.) Sch.Bip. Step, 760 m, LC E4.4 Lactuca serriola L. Marul Avr.-Sib. ele. Yol kenarları, LC E m, Leontodon asperrimus (Willd.) Ball Arslan dişi Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Picnomon acarna (L.) Cass. Akd. ele. Step, 777 m, LC E4.4 Picris strigosa M.Bieb. Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Pilosella hoppeana (Schult.) C.H. et Step, 760 m, LC E4.4 F.W.Schultz subsp. troica (Zahn) P.D.Sell et West Senecio vernalis Waldst. et Kit. Kanarya otu Yol kenarı, 760 LC E4.4 m, Sonchus asper (L.) Hill subsp. Eşek marulu Yol kenarı, 750 LC E4.4 Glaucescens (Jord.) Ball m, Tripleurospermum callosum (Boiss. Et Heldr.) E.Hossain Step, 760 m, LC E4.4 Xanthium strumarium L. subsp. strumarium Pıtrak Nemli alanlar, 720 m, LC E2.5 Xeranthemum annum L. Ölmez çiçek Step, 760 m, LC E4.4 Boraginaceae Anchusa leptophylla Roem. et Schult. Sığır dili Step, 760 m, LC 77

101 subsp. incana (Ledeb.) D.F.Chamb. Buglossoides arvensis (L.) Johnston Yol kenarı, 750 LC E4.4 m, Cerinthe minor L. subsp. auriculata Mum çiçeği Step, 770 m, LC E4.4 (Ten.) Domac Echium italicum L. Engerek otu Yol kenarı, 780 LC E4.4 m, Lappula barbata (M.Bieb.) Gürcke Dikenli çiğit Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Myosotis sicula Guss. Unutma beni Step, 760 m, LC E4.4 çiçeği Onosma molle DC. Emzik otu Yol kenarı, 750 LC E4.4 m, Brassicaceae Aethionema arabicum (L.) Andrz. Taş çanta Step, 760 m, LC E4.4 Alyssum condensatum Boiss. et Hausskn. Kuduz otu Step, 770 m, LC E4.4 subsp. flexibile (Nyar.) T.R.Dudley Alyssum pateri Nyar subsp. pateri Kuduz otu Endemik Ir.-Tur. ele. Step, 777 m, LC E4.4 Arabis nova Vill. Kaz teresi Step, 750 m, LC E4.4 Camelina hispida Boiss. var. hispida Step, 770 m, LC E4.4 Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Çoban çantası Step, 770 m, LC E4.4 Cardaria draba (L.) Desv. subsp. draba Step, 750 m, LC E4.4 Conringia perfoliata (C.A.Mey.) Step, 735 m, LC E4.4 E.A.Busch Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl. Step, 760 m, LC E4.4 Erophila verna (L.) Chevall. subsp. verna Çır çır otu Yol kenarı, 750 m, LC E4.4 Erysimum crassipes Fisch. et C.A.Mey. Erisimum Step, 770 m, LC E4.4 Hirschfeldia incana (L.) Lagr.-Foss. Yol kenarı, 780 LC E4.4 m, Lepidium latifolium L. Tere Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Raphanus raphanistrum L. Turp Yol kenarları, LC E m, Sisymbrium altissimum L. Bülbül otu Yol kenarları, LC E m, Sinapis arvensis L. Hardal Step, 750 m, LC E4.4 Thlaspi arvense L. Akça çiçeği Step, 760 m, LC E4.4 78

102 Thlaspi perfoliatum L. Akça çiçeği Step, 750 m, LC E4.4 Campanulaceae Asyneuma limonifolium (L.) Janch. Endemik Step, 779 m, LC E4.4 subsp. pestalozzae (Boiss.) Dambolt Legousia speculum-veneris (L.) Chaix Akd. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Capparaceae Cleome steveniana Schult. Kleome Endemik Ir.-Tur. ele. Step, 740 m, LC E4.4 Caryophyllaceae Arenaria serpyllifolia L. Kum otu Step, 745 m, LC E4.4 Cerastium anomalum Waldst. et Kit. Boynuz otu Yol kenarları, LC E m, Dianthus zonatus Fenzl var. aristatus Karanfil Yol kenarları, LC E4.4 (Boiss.) Reeve 765 m, Gysophila perfoliata L. Alçı otu Step, 750 m, LC E4.4 Holosteum umbellatum L. var. Holosteum Step, 760 m, LC E4.4 umbellatum Silene alba (Mill.) K.Krause subsp. divaricata (Reichb.) Walters Nakıl Step, 750 m, LC E4.4 Silene dichotoma Ehrh. subsp. dichotoma Silene vulgaris (Moench) Garcke var. vulgaris Nakıl Yol kenarları, 755 m, Nakıl Yol kenarları, 765 m, LC E4.4 LC E4.4 Velezia rigida L. Step, 750 m, LC E4.4 Chenopodiaceae Camphorosma monspeliaca L. subsp. Step, 760 m, LC E4.4 lessingii (Litv.) Aellen Chenopodium album L. subsp. album Kaz ayağı Step, 750 m, LC E4.4 var. album Kochia prostrata (L.) Schrad. Kohya Step, 750 m, LC E4.4 Noaea mucronata (Forssk.) Asch. et Yol kenarları, LC E4.4 Schweinf. subsp. mucronata 755 m, Salsola ruthenica Iljin Soda otu Yol kenarları, LC E m, Cistaceae Fumana aciphylla Boiss. Kır gülü Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Helianthemum canum (L.) Baumg. Güneş gülü Step, 760 m, LC E4.4 79

103 Convolvulaceae Convolvulus arvensis L. Gündüz sefası Step, 770 m, LC E4.4 Cuscutaceae Cuscuta approximata Bab. var. Cin saçı Yol kenarları, LC E4.4 approximata 765 m, Dipsacaceae Dipsacus laciniatus L. Fesçi tarağı Nemli alanlar, LC E m, Scabiosa argentea L. Uyuz otu Step, 770 m, LC E4.4 Scabiosa rotata M.Bieb. Uyuz otu Ir-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Elaeagnaceae Elaeagnus angustifolia L. İğde Step, 730 m, LC E4.4 Euphorbiacea Andrachne telephioides L. Step, 770 m, LC E4.4 Chrozophora tinctoria (L.) Raf. Yol kenarları, LC E m, Euphorbia macroclada Boiss. Sütleğen Ir-Tur. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Fabaceae Alhagi pseudoalhagi (M.Bieb.) Desv. Kayış kıran Ir-Tur. ele. Step, 745 m, LC E4.4 Anthyllis vulneraria L. subsp. boissieri Step, 770 m, LC E4.4 (Sag.) Bornm. Astragalus microcephalus Willd. Geven Ir-Tur. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Astragalus tigridis Boiss. Geven Ir-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Astragalus vulnerariae DC. Geven Endemik Step, 750 m, LC E4.4 Coronilla scorpioides (L.) Koch. Koronilla Step, 770 m, LC E4.4 Coronilla varia L. subsp. varia Koronilla Step, 760 m, LC E4.4 Gleditsia triacanthos L. Glditsiya Step, 770 m, LC E4.4 Glycyrrhiza glabra L. subsp. Glandulifera (Waldst. et Kit.) Boiss. Meyam Yol kenarları, 765 m, LC E4.4 Hedysarum syriacum Boiss. Tatlı tırfıl Ir.-Tur. ele. Yol kenarları, LC E m, Lathyrus aphaca L. var. biflorus Post Mürdümük Step, 770 m, LC E4.4 Lathyrus sativus L. Mürdümük Yol kenarları, LC E m, Lotus aegaeus (Gris) Boiss. Lüfer otu Ir.-Tur. ele. Step, 770 m, LC E4.4 Melilotus officinalis (L.) Desr. Taş yoncası Step, 730 m, LC E4.4 Medicago lupulina L. Yonca Step, 770 m, LC E4.4 Medicago polymorpha L. var. vulgaris (Benth.) Shinners Yonca Yol kenarları, 765 m, LC E4.4 Onobrychis caput-galli (L.) Lam. Korunga Akd. ele. Step, 770 m, LC E4.4 Pisum sativum L. subsp. elatius Bezelya Akd. ele. Step, 760 m, LC E4.4 80

104 Geraniaceae Gentianaceae (M.Bieb.) Asch. et Graebn. var. elatius Trifolium arvense L. var. arvense Üç gül Yol kenarları, LC E m, Trifolium pratense L. var. pratense Üç gül Ir.-Tur. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Trigonella brachycarpa (Fisch.) Morris Buy, Boy Step, 770 m, LC E4.4 Trigonella spicata Sibth. & Sm. Buy, Boy Akd. ele. Step, 755 m, LC E4.4 Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel. Fiğ Yol kenarları, LC E m, Vicia sativa L. subsp. nigra (L.) Ehrh. var. nigra Fiğ Step, 770 m, LC E4.4 Erodium cicutarium (L.) L'Her. subsp. cicutarium Geranium tuberosum L. subsp. tuberosum Centaurium erythraea Rafn subsp. turcicum (Velen.) Melderis Turna gagası Yol kenarları, LC E m, Turna gagası Yol kenarları, LC E m, Akd. ele. Step, 770 m, LC E4.4 Hypericaceae Hypericum perforatum L. Binbir delik otu Step, 750 m, LC E4.4 Hypericum triquetrifolium Turra Binbir delik otu Yol kenarları, LC E m, Illecebraceae Herniaria glabra L. Kırık otu Yol kenarları, LC E m, Lamiaceae Acinos rotundifolius Pers. Step, 750 m, LC E4.4 Ajuga chamaepitys (L.) Schreb. subsp. Mayasıl otu Step, 760 m, LC E4.4 Chia (Schreb.) Arcang. var. chia Clinopodium vulgare L. subsp. Yabani fesleğen Step, 750 m, LC E4.4 Arundanum (Boiss.) Nyman Lamium amplexicaule L. Ballıbaba Step, 750 m, LC E4.4 Marrubium anisodon K.Koch İt sineği Yol kenarları, LC E m, Mentha spicata L. subsp. tomentosa Nane Nemli alanlar, LC E4.4 (Briq.) Harley 730 m, Prunella laciniata (L.) L. Erik otu Avr.-Sib. ele. Nemli alanlar, LC E m, Salvia aethiopis L. Ada çayı Step, 750 m, LC E4.4 81

105 Salvia syriaca L. Ada çayı Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Salvia virgata J.Jacq. Ada çayı Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Stachys annua (L.) L. Subsp Karabaş Step, 770 m, LC E4.4 annua var.annua. Teucrium chamaedrys L. subsp. Kısa mahmut Avr.-Sib. ele. Step, 740 m, LC E4.4 chamaedrys Teucrium. orientale L. var. orientale Kısa mahmut Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Teucrium polium L. Yer meşesi E4.4 Thymus praecox Opiz subsp. skorpilii Kekik Step, 770 m, LC E4.4 (Velen.) Jalas var. skorpilii Ziziphora capitata L. Ir.-Tur. ele. Step, 745 m, LC E4.4 Linaceae Linum austriacum L. subsp. austriacum Keten Step, 750 m, LC E4.4 Malvaceae Alcea pallida Waldst. & Kit. Hatmi Yol kenarları, LC E m, Malva sylvestris L. Ebe gümeci Yol kenarları, LC E m, Oleaceae Jasminum fruticans L. Yasemin Step, 750 m, LC E4.4 Onagraceae Epilobium angustifolium L. Yakı otu Step, 750 m, LC E4.4 Orobanchaceae Orobanche nana No. ex G.Becker Canavar otu Step, 750 m, LC E4.4 Papaveraceae Fumaria densiflora DC. Şahtere Yol kenarları, LC E m, Glaucium corniculatum (L.) Rud. subsp. corniculatum Boynuzlu gelincik Step, 730 m, LC E4.4 Papaver dubium L. Gelincik Yol kenarları, LC E m, Roemeria hybrida (L.) DC. subsp. Romerya Step, 750 m, LC E4.4 Hybrida Plantaginaceae Plantago lanceolata L. Sinir otu Yol kenarları, LC E m, Plantago major L. subsp. major Sinir otu Yol kenarları, LC E m, Plumbaginaceae Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. Kar dikeni Ir.-Tur. ele. Step, 740 m, LC E4.4 var. acerosum Plumbago europaea L. Avr.-Sib. ele. Step, 750 m, LC E4.4 82

106 Polygonaceae Atraphaxis billardieri Jaub. et Spach Teke buğdayı Ir.-Tur. ele. Step, 745 m, LC E4.4 var. billardieri Polygonum arenastrum Bor Çoban değneği Yol kenarları, LC E m, Polygonum aviculare L. Çoban değneği Yol kenarları, LC E m, Rumex acetosella L. Labada Step, 750 m, LC E4.4 Primulaceae Androsace maxima L. Androsas Step, 755 m, LC E4.4 Ranunculaceae Adonis aestivalis L. subsp. aestivalis Hava cıva otu Step, 740 m, LC E4.4 Ceratocephalus falcatus (L.) Pers. Step, 750 m, LC E4.4 Clematis orientalis L. Ak asma Step, 755 m, LC E4.4 Consolida orientalis (Gay) Schröd. Hazeran Ir.-Tur. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Nigella orientalis L. Çörek otu Yol kenarları, LC E m, Ranunculus arvensis L. Düğün çiçeği Yol kenarları, LC E m, Ranunculus illyricus L. subsp. tenorii Düğün çiçeği Step, 750 m, LC E4.4 (D.S.Jord.) P.H.Davis Ranunculus trichophyllus Chaix Düğün çiçeği Step, 755 m, LC E4.4 Resedaceae Reseda lutea L. var. lutea Muhabbet çiçeği Step, 740 m, LC E4.4 Rosaceae Agrimonia eupatoria L. Yol kenarları, LC E m, Geum urbanum L. Arap çiçeği Avr.-Sib. ele. Nemli alanlar, LC E m, Malus sylvestris Mill. subsp. Orientalis (Uglitzk.) Browicz var. orientalis Elma Yol kenarları, 740 m, LC E4.4 Potentilla reptans L. Beş parmak otu Yol kenarları, LC E m, Rosa canina L. Gül Yol kenarları, LC E m, Rubus canescens DC. var. canescens Böğürtlen Step, 750 m, LC E4.4 Sanguisorba minor Scop. subsp. Küçük çayır Step, 755 m, LC E4.4 muricata(spach) Briq. düğmesi Rubiaceae Asperula arvensis L. Asperula Step, 740 m, LC E4.4 83

107 Callipeltis cucullaria (L.) Steven Yol kenarları, LC E m, Crucianella bithynica Boiss. Akd. ele. Yol kenarları, LC E m, Galium verum L. subsp. verum Yoğurt otu Avr.-Sib. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Rubia peregrina L. Akd. ele. Step, 755 m, LC E4.4 Salicaceae Populus alba L. Ak söğüt Avr.-Sib. ele. Step, 740 m, LC E4.4 Salix alba L. Söğüt Yol kenarları, LC E m, Scrophulariaceae Kickxia spuria (L.) Dumort. subsp. Ir.-Tur. ele. Step, 745 m, LC E4.4 integrifolia (Brot.) R.Fernandes Odontites aucheri Boiss. Yol kenarları, LC E m, Scrophularia scopolii [Hoppe ex] Pers. var. scopolii Verbascum cheiranthifolium Boiss. var. cheiranthifolum Sıraca otu Yol kenarları, LC E m, Sığır kuyruğu Step, 750 m, LC E4.4 Veronica anagallis-aquatica L. Yavşan otu Step, 755 m, LC E4.4 Veronica triphyllos L. Yavşan otu Step, 740 m, LC E4.4 Simaroubaceae Ailanthus altissima (Mill.) Swingle Kokar ağaç Yol kenarları, LC E m, Solanaceae Hyoscyamus reticulatus L. Ban otu Ir.-Tur. ele. Yol kenarları, LC E m, Solanum nigrum L. subsp. nigrum Köpek memesi Yol kenarları, LC E m, Tamaricaceae Tamarix parviflora DC. Ilgın Nemli alanlar, LC E m, Urticaceae Parietaria judaica L. Step, 750 m, LC E4.4 Valerianaceae Valerianella carinata Loisel. Kedi otu Yol kenarları, LC E m, Valerianella coronata (L.) DC. Kedi otu Yol kenarları, LC E m, Valerianella vesicaria (L.) Moench Kedi otu Step, 750 m, LC E4.4 Verbenaceae Verbena officinalis L. Mine çiçeği Step, 750 m, LC E4.4 Violaceae Viola occulta Lehm. Menekşe Step, 750 m, LC E4.4 84

108 MONOCOTYLEDONES E4.4 Cyperaceae Bolboschoenus maritimus (L.) Palla var. Step, 730 m, LC E4.4 cymosus (Reichb.) Kit Tan et Oteng- Yeboah Carex divulsa Stokes subsp. divulsa Ekşi çimen Avr.-Sib. ele. Step, 750 m, LC E4.4 Carex distans L. Ekşi çimen Step, 730 m, LC E4.4 Eleocharis palustris (L.) Roem. et Schult. Step, 750 m, LC E4.4 Scirpoides holoschoenus (L.) Sojak Step, 730 m, LC E4.4 Iridaceae Crocus ancyrensis (Herb.) Maw Ankara çiğdemi Endemik Ir.-Tur. ele. Step, 779 m, LC E4.4 Crocus olivieri Gay subsp. oliveri Çiğdem Step, 730 m, LC E4.4 Gladiolus atroviolaceus Boiss. Gladiol Ir.-Tur. ele. Step, 780 m, LC E4.4 Juncaceae Juncus inflexus L. Kofa Step, 755 m, LC E4.4 Liliaceae Allium paniculatum L. Subsp. Soğan Akd. ele. Step, 780 m, LC E4.4 paniculatum Allium scorodoprasum L. subsp. Soğan Akd. ele. Step, 750 m, LC E4.4 rotundum (L.) Stearn Gagea peduncularis (J. et C.Presl) Pascher Altın yıldız Akd. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Muscari comosum (L.) Mill Misk Akd. ele. Step, 750 m, LC E4.4. Muscari neglectum Guss. Misk Step, 730 m, LC E4.4 Ornithogalum oligophyllum E.D.Clarke Tükürük otu Step, 779 m, LC E4.4 Poaceae Aegilops cylindrica Host Aegilops Ir.-Tur. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Agropyron cristatum (L.) Gaertn. subsp. Keçi ayağı Step, 780 m, LC E4.4 pectinatum (Bieb.) Tzvelev var. pectinatum Agrostis stolonifera L. Avr.-Sib. ele. Step, 755 m, LC E4.4 Alopecurus arundinaceus Poiret Tilki kuyruğu Step, 780 m, LC E4.4 Bromus japonicus Thunb. subsp. japonicus Brom Yol kenarları, 735 m, LC E4.4 Bromus tectorum L. Brom Yol kenarları, LC E m, Chrysopogon gryllus (L.) Trin. subsp. Step, 750 m, LC E4.4 85

109 Gryllus Cynodon dactylon (L.) Pers. var. villosus Ayrık otu Step, 755 m, LC E4.4 Regel Dactylis glomerata L. subsp. hispanica Domuz ayrığı Step, 740 m, LC E4.4 (Roth) Nyman Echinaria capitata (L.) Desf. Step, 750 m, LC E4.4 Elymus hispidus (Opiz) Melderis subsp. Elym Step, 730 m, LC E4.4 Hispidus Festuca valesiaca Schleich. ex Gaudin Fetük Step, 750 m, LC E4.4 Gaudiniopsis macra (M.Bieb.) Eig Step, 730 m, LC E4.4 subsp. Macra Hordeum geniculatum All. Arpa Step, 779 m, LC E4.4 Koeleria cristata (L.) Pers. Parlak ot Step, 750 m, LC E4.4 Lolium perenne L. Lolium Ir.-Tur. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Kamış Step, 750 m, LC E4.4 Steud. Poa alpina L. subsp. fallax F. Hermann Paturen Step, 730 m, LC E4.4 Polypogon monspeliensis (L.) Desf. Step, 779 m, LC E4.4 Stipa arabica Trin. et Rupr. Sorguç otu Step, 750 m, LC E4.4 Trachynia distachya (L.) Link Akd. ele. Step, 730 m, LC E4.4 Tabloda Kullanılan Kısaltmalar: LC : Az Tehdit altında 86

110 Tablo F.9 Karaahmetli Tabiat Parkı Endemik Tür Listesi Familya Tür Türkçe Adı Koordinat UTM Fitocoğrafik Bölge Habitat Tehlike kategorisi Koruma statüsü SPERMATOPHYTA ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Acanthaceae Acanthus hirsutus Boiss. Ayı pençesi D K Apiaceae Bupleurum sulphureum Boiss. & Bal. Tavşan kulağı D K Brassicaceae Alyssum pateri Nyar subsp. pateri Kuduz otu D K Campanulaceae Asyneuma limonifolium (L.) Janch. subsp. pestalozzae (Boiss.) Dambolt D K Step, 750 m, LC Step, 745 m, LC Ir.-Tur. ele. Step, 777 m, LC Step, 779 m, LC Capparaceae Cleome steveniana Schult. Kleome D K Fabaceae Astragalus vulnerariae DC. Geven D K MONOCOTYLEDONES Iridaceae Crocus ancyrensis (Herb.) Maw Ankara çiğdemi D K Ir.-Tur. ele. Step, 740 m, LC Step, 750 m, LC Ir.-Tur. ele. Step, 779 m, LC 87

111 Fauna Omurgalı Faunası Kırıkkale İli, Bahşili ilçesi sınırları içerisinde yer alan Karaahmetli Tabiat Parkı 2009 yılı içerisinde tesis edilmiştir. Yaklaşık 107 ha büyüklüğe sahip Tabiat Parkı içerisinde yaşamakta olan Karasal Omurgalı Faunasını meydana getiren bileşenleri ve bu bileşenler tarafından tercih edilen habitatlarla ilgili değerlendirmeler yapabilmek amacıyla Tabiat Parkı sınırları içerisinde ve yakın çevrede, ekolojik olarak birbirinin devamı niteliğindeki kesimlerde tarafımızdan saha gözlemleri ve incelemeler gerçekleştirilmiştir. Saha çalışmalarına ek olarak geçmiş dönemlerde bu kesimlerde ve yakın coğrafyada tarafımızdan farklı projeler kapsamında gerçekleştirilmiş çalışmalarda elde edilmiş olan verilerden de istifade edilmiştir. Tüm bu çalışmaları tamamlayıcı ve destekleyici olması açısından da literatür kontrolleri yapılmıştır. Proje alanı karasal omurgalı faunası bileşenleri ve habitatlarıyla ilgili olarak gerçekleştirilen çalışmalar kapsamında Karasal Omurgalı Faunası nı meydana getiren Balıklar (Pisces), İkiyaşamlılar (Amphibia), Sürüngenler (Reptilia), Kuşlar (Aves) ve Memeli Hayvanlar (Mammalia) sınıflarına bağlı bireylerle ilgili çalışmalar yapılmıştır. A. Memeli Hayvanlar (Mammalıa) Tabiat Parkı sınırları içerisinde ve komşu alanlarda daimi olarak bulunan veya dinlenme, beslenme veya geceleme gibi değişik gereksinimlerini karşılamak amacıyla bu kesimlere gelen memeli hayvan türlerini belirleyebilmek amacıyla öncelikle Tabiat Parkı sınırları içerisinde memeli hayvan türleri tarafından tercih edilen habitatlar incelenmiştir. Bu amaçla alan içerisinde ve yakın çevrede yer alan az sayıdaki ibreli ve yapraklı ağaçların yer aldığı açık alanlar, bu alanlar içindeki çalılar ve diğer kısa boylu bitkiler, taşlık ve kayalık bulunan kesimler incelenmiştir. Ayrıca literatür kontrolleri de gerçekleştirilerek elde edilen verilerle birlikte değerlendirilmiş ve sonuçlar ilgili Tablo üzerine yansıtılmıştır. Saha incelemeleri, gözlemler, literatür kontrolleri ve yöre sakinleriyle gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda yapılan değerlendirmeye göre Tabiat Parkı sınırları içerisinde ve yakın çevrede 16 memeli hayvan türünün yaşamakta olduğu belirlenmiştir. Bu türler arasında yer alan ve nadir bir memeli hayvan türü olan Su Samuru (Lutra lutra) na kendi çalışmalarımız esnasında alanda rastlanamamıştır. Fakat Albayrak ve Toyran bu türe yönelik olarak gerçekleştirmiş oldukları bir çalışmada Kapulukaya Baraj Gölü nde, bir lokalitede bu türe rastlandığını belirtmişlerdir. Bu nedenle Su Samuru da Memeli hayvanlarla ilgili olarak hazırlanmış olan tür listesine dahil edilmiştir. 88

112 9-Alan Kullanımı Ve Mevcut Durumu Mülkiyet ve Arazi Kullanım Durumu Arazi Mülkiyeti Tabiat Parkı alanının m²lik bölümü tescil dışı hazine mülkiyetinde olmakla birlikte Parkın sınırları içerisinde yaklaşık m2 alan özel mülkiyete aittir. Özel mülkiyetteki parsellerde halihazır durumda herhangi bir kullanım bulunmamaktadır (ziraat, yapı vs).(kaynak: Kırıkkale İl Kadastro Müdürlüğü) Tabiat Parkı nın bulunduğu alanın Kırıkkale İli Çevre Orman Müdürlüğü ne tahsis işlemleri devam etmektedir. Tabiat Parkı sınırları içerisinde bulunan özel mülkiyetler Harita 8-Sınırlar haritasında gösterilmiştir. Mevcut Arazi Kullanım Durumu Karaahmetli Tabiat Parkı na Ankara dan Ankara-Kırıkkale devlet karayolu ile Kırıkkale şehir merkez, Bahşili ilçesi ve Hacılar Beldesi geçilerek, Kırıkkale merkeze 24 km mesafedeki Karaahmetli Beldesinden 4 km. sonra ulaşılabilir. Diğer bir güzergâh Ankara-Kırşehir devlet karayolu ile Kaman üzerinden ve diğer bir yol olan Aksaray-Ankara devlet karayolu ile Şereflikoçhisar üzerinden ulaşılabilmektedir. Karaahmetli Tabiat Parkı alanı oldukça dik ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Park alanı yoğun bir orman dokusuna sahip değildir. İçerisinde genellikle taşsız orman toprağı ve ağaçlandırma alanı mevcuttur. Orman dokusu olarak meşe türleri (Quercus pubescens ve Quercus infectoria subsp. boissieri) katran ardıcı (Juniperus oxycedrus) ile, ağaççık ve çalılardan alıç, Prunus spinosa, Jasminum fruticans türleri bulunmaktadır. Tabiat Park ına iki yoldan giriş yapılmaktadır. Bunlardan ilki Karaahmetli Beldesi üzerinden 4 km.lik yol takip edilerek, Karaahmetli Beldesine ait mesire yeri ve mezarlık alanının hemen yanından geçilerek varılmaktadır. Diğer bir giriş Park ın güneyinden diğer yola oranla daha engebeli ve dolambaçlı şekilde Sulubük üzerinden olmaktadır. Turizm-Reakresyon Park alanı hafta sonları özellikle Ankara ve Kırıkkale gibi büyük şehirlerden ve yakın civardaki yerleşimlerden gelen ziyaretçilerin yoğun bir kullanımına maruz kalmaktadır. Özellikle olta balıkçılığı ve piknik alanı olarak kullanılmaktadır. 89

113 Baraj havzası altında kalan Karaahmetli Köyü 2-3 km batıya tasınmış bu yeni oluşum Karaahmetli'ye özellikle turizm yönünden yaramıştır. Özellikle yaz aylarında hafta sonları baraj göleti kıyısına büyük kent merkezlerinden bölgeye rekreasyon amaçlı gelenler olmakta, alan olta balıkçılığı ve piknik aktiviteleri için yoğun olarak kullanılmaktadır. Yine barajla birlikte bölgede yaklaşık 700 m uzunluğunda yapay bir sahil oluşturulmuştur. Bu sahile rağbet her geçen gün artmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Park alanında kontrollü giriş noktalarının olmamasından dolayı, Park alanında insan faaliyetleri denetlenememektedir. Park alanında çeşitli noktalarda ateş yakıldığı ve zaman zaman kaçak otlatma yapıldığı tespit edilmiştir. Tabiat Parkı içerisinde çeşitli noktalarda yalak veya çeşmeler bulunmaktadır. Bu noktalar aynı zamanda günübirlik ziyaretçilerin ve kaçak olarak avlanan avcıların dinlenme noktaları olarak, birer katı atık birikme noktası olmaktadır. Bu noktalara herhangi bir kuruluş tarafından çöp toplama hizmeti verilmemektedir. Karaahmetli Beldesinin çöplerinin transfer edildiği çöp döküm alanlarından bir tanesi Tabiat Parkı na 200 m mesafede yer almaktadır. Bu çöp toplama alanı aynı zamanda Kapulukaya Barajının kısa mesafe koruma kuşağı içerisinde kaldığından dolayı bu durum hem Karaahmetli Tabiat Parkı için hem de Kapulukaya Barajı için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Yasak olmasına ve sıkı denetlenmesine karşın kaçak avcılık da Tabiat Parkı nın yaban hayatı üzerinde bir tehdit olmaktadır. Tabiat Parkı içerisinde işaretleme ve yönlendirme levhaları bulunmamaktadır. Bu durum kısıtlı da olsa, alanda yapılan insan faaliyetlerinin herhangi bir yönlendirme ve uyarı mekanizması olmadan gerçekleştirilmesine neden olmakta ve parkın yönetimini güçleştirdiği gibi alanın kontrollünü de zorlaştırmaktadır. Alanda piknik yapılamayacağına, ateş yakılamayacağına yönelik uyarı ve bilgilendirme levhaları bulunmamaktadır. Sınırlayıcılar Doğal Sınırlayıcılar Karaahmetli Tabiat Parkı ve yöresinin jeolojik oluşumları önemli bir sınırlayıcı unsur teşkil etmektedir. Tabiat Parkı nda ana kayayı oluşturan granitlerdeki yoğun ayrışma ve üzerlerinde tutturulmamış haldeki eski alüvyonlar çeşitli problemlere yol açabilir. Tabiat Parkı na yapılacak tesislerin sırtlar üzerinde alüvyon içerisinde kalacak olması yamaçlarda ise ayrışmış granitler üzerinde olması ve bu alanların heyelan gibi doğal afetler açısından risk taşıması bu alanlarda yapılabilecek faaliyetleri kısıtlamaktadır. 90

114 Yörede Bala ve Keskin çevresinde diri fayların bulunması ve Karaahmetli Tabiat Parkı nın 1. derece deprem bölgesinde olması da önemli bir sınırlayıcı unsur oluşturmaktadır. Ayrıca Park ın kuzeyinde baraj gölüne yakın kesimlerinde çok şiddetli su erozyonu, güney kesimlerde ise orta şiddette su erozyonu görülmesi de faaliyetleri sınırlamaktadır. Yasal Sınırlayıcılar Uzun Devreli Gelişme Planı çalışmalarının yasal dayanağını oluşturan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu ve ilgili yönetmeliği, Park alanı içerisinde yapılan ve yapılacak her türlü uygulama için en önemli yasal sınırlayıcıdır. İlgili kanun ve yönetmeliklerde, tabiat parkı alanlarının tanımı ve yapılacak faaliyetler belirtilmiştir. Milli Parklar Kanunu na göre Tabiat Parkları; önemli bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliklerine sahip, doğal manzara bütünlüğü içinde insanların dinlenme ve eğlenmelerine uygun doğal alanlar olarak tanımlanmaktadır. Bu kanun kapsamına giren yerlerde: Tabii ve ekolojik denge ve tabii ekosistem değeri bozulamaz, yaban hayatı tahrip edilemez, *İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü *Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Gen.Müd. Orman İçi Dinlenme Yerleri Dairesi Başkanlığı *Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanlığı *Kırıkkale Orman İşletme Şefliği KAYNAKLAR: 1-DÖNMEZ A.A. (2002). Türkiye Botanik Dergisi, Sayı:6, : K.Ü. (2003). Bilimsel Araştırma Projeler Brimi,:42,43 3-Çevre ve Orman Bakanlığı, Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararı, DÖNMEZ A.A Flora of Karagüney Mountain (Kırıkkale). Turk. J. Bot.26:

115 G.TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, İl sınırları içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ilan edilen turizm gelişim bölgesi, turizm alanı vb. gibi alanlar bulunmamaktadır. G Fiziki Özellikleri İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre, İl sınırları içinde resmi olarak kayıtlara giren turizm kaynağı bulunmamakla birlikte, Kapulukaya Baraj Gölünde günübirlik piknik alanları bulunmakta ve amatör su sporları yapılabilmekte; Koçubaba Mesire Alanında ise, çadır kurularak veya günübirlik olarak orman içinde piknik yapılabilmektedir. G.1.2. Kültürel Değer İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre ilimizde bulunan tarihi ve arkeolojik eserlerin ve sit alanlarının listesi EK-10 da verilmiştir. Kırıkkale nin Folklorik Özellikleri Giyim-Kuşam: Kırıkkale insanının giyim kuşamı, gelenekselliğini yörelere göre kısmen sürdürmektedir. Kadınlarda: Ayakta pabuç, işlemeli, yün örgülü çorap, üç etek çembere, başta yemeni ve üstünde de fes veya başlık dikkati çeker. Bazı yörelerimizde üç eteğin yerini çok renkli şalvar almaktadır. Kimi yörelerimizde de renkli poşu, oyalı yazma, sırmalı dolamalar, önü altın sırmalı kofiler, çene ve boyun bağları, baştan iki yana salıntılı kırmızı, yeşil, mavi ziliflik kadın başına güzellik veren süslerdir. Sırtta bürümcük işlik, üstüne şetarı yelek giyilir. Bele ibrişim ya da şal kuşak da süslü giyimi tamamlayan ögelerdir. Varlıklı olanlar bellerine gümüş şavatlı, kabartma tokalı kemer takarlar. Genellikle ipek alaca önlük ya da üç etek giyilir. Ayaklarda tiftikten örülmüş çorap, tongurdaklı kundura ya da altı yumuşak pabuçlar vardır. Erkeklerde: Kinot pantolon, sivri burun ayakkabı, yelek, yakasız işlik (gömlek) ve ceket giyilir. Ne var ki gerek kadın ve gerek erkeklere özgü ve geleneksel giysiler her geçen gün kaybolmakta ve yerini çağımızın getirdiği çağdaş ve daha basit giysiler almaktadır. El Sanatları: İlimizde el sanatları çok yaygın olup özellikle Halk Eğitim Merkezleri nin yörede yaptığı çalışmalarla yaşatılmaya çalışılmaktadır. Açılan kurs ve sergilerde iğne, mekik, tığ ve filkete gibi aletlerle yapılan el sanatları sergilenerek her tekniğin kendine has güzel örnekleri tanıtılmaktadır. İğne oyalarını ulamalar, hotoz oyaları, taç oyaları, dal oyaları, saksı ve kır çiçekleri gibi bölümlere ayırmak mümkündür. Oyalarda genelde doğal güzellikler kopya edilmekte, geometrik şekillerin yanında doğadaki tüm renkler kullanılmaya özen gösterilmektedir. Boncuk oyalarında ise ip ve renkli boncuklar kullanılmaktadır. Bu oyalar özellikle bayanların giydiği yemenilerde, bazı folklorik giysi başlıklarında, yatak, masa ve sehpa takımlarında örtü veya evin bir köşesinde aksesuar olarak kullanılmaktadır. YİYECEK-İÇECEK (Yöreye özel mutfak kültürü, yemek tarifleri, içecekler, yazlık-kışlık olarak hazırlanan yiyecekler) 92

116 Kırıkkale Mutfağının Genel Özellikleri Kırıkkale mutfağı, klasik Orta Anadolu mutfağıdır. Şehre gelenler geldiği yerlerin yemeklerini yaparlar. Buna karşın zamanla yöreye özgü yemekler de meydana gelmiştir. Bölge tarım, sebzecilik ve hayvancılık ile uğraştığı için yemek çeşitleri de bu yönde gelişmiştir. Kırsal kesimin tamamında ekmek olarak "YUFKA" yapılır. Ayrıca, buna bağlı olarak; Bazlama, Gözleme, Alazlama, Kömbe, Katmer gibi türler yaygındır. Yemekler için, sebze yemeklerinin her çeşidine rastlanır. Fasulye, patlıcan, patates, kabak, lahana gibi sebzelerin kızartma, haşlama, sulu yemeği ve kavurmaları yapılmaktadır. Et her yemeğe katkı olarak kullanılabildiği gibi, kendi başına yemek türleri de oluşturur. Külleme, Haşlama, kızartma, kavurma en yaygınlarıdır. Hayvansal ürünlerden süt ile yoğurt, peynir her türlü yemeğe katkı maddesi olarak kullanılabiliyor. Ayrıca ; çılbır, sütlaç (uyutma) gibi tatlı ve yemeklerde de kullanılmaktadır. Yöremizin diğer yörelerden ayrı özellik arz eden yemeklerden bazıları da şunlardır: Özellikle bağlardan elde edilen üzümlerden pekmez, çalma, ekşi, ayranlı pekmez, yumurta tatlısı gibi tatlılar yapılmaktadır. Ayrıca; helva, höşmerim yine tatlı türlerindendir. Arap Aşı, Batallaş, çürütme (çılbır) hamur işinde: su böreği, mantı. Yöreye Özgü Yemekler Un Tarhanası: Domates, biber, tuz yoğurt ile birlikte hamur yoğurulur. İki gün mayalanması beklenir. Daha sonra küçük parçalara ayrılarak kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra elle ufalanır ve kalburdan geçirilir. Yoğurtlu Tarhana: Yarma kaynatılıp, soğuduktan sonra, yoğurt ilave edilir. Küçük parçalara ayrılarak serilir ve kurutulur. Pişirmeden önce su içine bırakılarak ıslanıp yumuşaması sağlanır. Ezilerek tencereye konur, su ilave edilir. Pişinceye kadar karıştırılır. Piştikten sonra yağda kızartılmış nane ilave edilir. Bulama (Katma Aşı): Ayran içine konan yarma kaynayana kadar karıştırılarak hazırlanır. Yarma: Sohu taşında dövülerek kabuğu çıkartılmış buğdaydır. Yeşil Mercimek Çorbası: Mercimekle yarma karıştırılarak suda kaynatılır, üzerine yağda kavrulmuş un ilave edilir. Sızgıt: Kesilmiş et küçük parçalara bölünerek etin yağı ile kavrulur ve kurutulur. Ekmek Aşı (Guymak): Yufka ekmeği ufalanarak yağda kavrulur. İçine su ile birlikte salça, sızgıt ve biber ilave edilerek hazırlanır. Madımak: Toplanan madımaklar bulgur, salça ve etle birlikte pişirilir. Üzerine tereyağı eritilerek, sarımsaklı yoğurt ile birlikte dökülerek hazırlanır. Pelte: İçine pekmez katılmış una su ilave edilerek pişirilir. Su Böreği: Unun içine yumurta kırılır, su ile yoğrularak yufka şeklinde açılır. Açılan yufkalar su içinde haşlanır. Haşlanmış yufkalar tepsiye dizilerek üzerine taze yağ dökülür. Peynirle maydanoz karışımı serpilerek pişmeye bırakılır. Mantı: Yufka halinde açılan hamur küçük kareler halinde kesilir. Bu kareler içine biber, soğan, kıyma, maydanoz karışım konulmak suretiyle suda pişirilir. Sarığı Burma: Un yağda kavrulur, hazırlanmış yufkalar üzerine serpilir. Yufkalar üzerine serpilir. Yufkalar rulo şeklinde dürülür ve tepsiye dizilir. İki saç arasında kızartılır. Küçük parçalar halinde kesilip, üzerine kaynatılmış şerbet ilave edilerek hazır hale getirilir. Pekmez: Üzümler bağbozumu denilen zamanda toplanır. Şırahane adlı odanın içinde bir üzümlağ olur. Toplanan üzümler bunun içine dökülür. Üzümlağ betondan yapılmış havuzdur. Üzümler 93

117 ayakla çiğnenerek şıra haline getirilir. Bu şıra havuzun altındaki bir delikten "bolum" denilen başka bir havuza akıtılır. Buradan alınan şıra da kazanlar izinde ocaklara konulur. Üzüm çiğnenirken içine beyaz toprak konulur. Bu şırayı kestirmek içindir. Ayrıca şıra kestirildikten sonra tekrar kaynatmak için ocaklara konan şıra içerisine yoğurt da ilave edilir. Kıvama gelene kadar karıştırılarak pişirilir. Ekşi: Hazırlanan pekmezin toprak konulmadan yapılmış halidir. Çalma: Çöğen denilen bitkinin kökü kaynatılarak çıkarılır.bu su, hazırlanmış pekmeze ilave edilir. Karıştırılarak katılaşması beklenir. Çalma'nın siyahı ve beyazı vardır. Yerel Etkinlikler : Etkinlik Adı : Sulakyurt Kavun-karpuz festivali Etkinlik Tarihi : Ağustos Ayı Düzenleyen Kişi Kurum Yada Kuruluş : Sulakyurt Kaymakamlığı Kısa Bilgi : İlçede yetiştirilen kavun ve karpuzun tanıtımı Etkinlik Adı : Delice üzüm festivali Etkinlik Tarihi : Ağustos Ayı Düzenleyen Kişi Kurum Yada Kuruluş : Delice Kaymakamlığı Kısa Bilgi : İlçede yetiştirilen üzümlerin tanıtımı Etkinlik Adı : Karakeçili Uluslararası Kültür Şenliği Etkinlik Tarihi : Eylül Düzenleyen Kişi Kurum Yada Kuruluş : Kırıkkale Valiliği Karakeçili Kaymakamlığı Kısa Bilgi : Karakeçili aşiretinin ülkedeki ve diğer ülkelerdeki aşiretlerle tanışma ve kaynaşma Şenliği. Etkinlik Adı : Ahilik Kültür Haftası Etkinlik Tarihi : Ekim Düzenleyen Kişi Kurum Yada Kuruluş : İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Esnaf ve Sanatkarlar Birliği Bşk. Kısa Bilgi : Ahilik geleneğinin yeni kuşaklara tanıtımı. G.2. Turizm Çeşitleri İl sınırlarında bulunan Hasandede Camii ve Türbesi, Haydar Sultan Camii ve Türbesi, Ballı Camii ve Türbesi gibi alanlar nedeniyle, İlimizde daha çok dinsel amaçlı turizm yapılmaktadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nden alınan İl Turizm Haritası Şekil.G.1 de verilmiştir. 94

118 Şekil.G.1 Kırıkkale İli Turizm Haritası (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü) 95

119 Şekil.G.2 Hasandede Türbesi Kırıkkale-Merkez İlçeye bağlı, şehre 12 km. uzaklıktaki Hasandede Kasabasındadır. Camii ve Türbe yanyanadır. Caminin minaresi tarafında ilk türbe Hasandede ye (Doğanbey), ikinci türbe ise oğulları Şeyh Halil İbrahim, Şeyh Mustafa ile kızı Ümmühan Ana nın müşterek türbeleridir. Hasandede Camii nin Hicri 1014 (1605) yılında yapıldığı bilinmektedir. Türbelerin daha sonra 17. Yüzyılda yapıldığı tarihi kayıtlardan anlaşılmaktadır. Şekil.G.3: Çeşnigir Köprüsü Bilinen kaynaklara göre Çeşnigir Köprüsü ve yakınında bulunan han Selçuklular a aittir. Yapılış tarihine ait elimizde kesin bilgiler yoktur. Ancak köprünün XIII. Yüzyılda tarihlenen bir köprü olduğunu, Selçuklu eseri olduğunu belirtelim yılında Ankara Savaşı na ilerleyen Timur Ordusu da bu köprüyü kullanmıştır. 96

120 Çeşnigir köprüsü Yavuz Sultan Selim in Mısır Seferi esnasında Mimar Sinan tarafından yeniden yapılmıştır. Kapulukaya Barajı nın faaliyete geçmesinden önce yol güzergahı olarak kullanılırken, sonraları köprünün ayak kısımları baraj suyu içerisinde kalmıştır. 110 metre uzunluğunda 6 metre genişliğindeki köprü kayalık arazide sağlam temeller üzerine oturur. Kızılırmak içinde sağlam bir zemine oturabilmesi için orta bölümde belirgin bir eğim vardır metre orta açıklığa sahip köprünün ağırlığını hafifletmek amacıyla 3 adedi yukarıda, 9 adedi de aşağıda olmak üzere 12 göze sahiptir. Balışeyh-Ballı Camii ve Türbesi: XIV. yüzyılda yaptırıldığı tahmin edilen yapının kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Caminin tavan örtüsü ağaç işçiliğinin karakteristik özelliklerini taşır. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından özellikleri korunarak restore edilmiştir. Şekil.G.4: Balışeyh Camii ve Türbesi Koçubaba Kasabasında bulunan yapı XV. yüzyılda yaptırılmış, çok sık tamir görmesi nedeniylede devrinin yapı özelliklerini kısmen kaybetmiştir. Cami tamamen yenilenmiş, türbe ana özelliğini korumaktadır. Evliya Çelebi ( ) Seyahatnamesinde şunları söylemektedir; yine kuzeye giderek Akçakoyunlu köyüne geldik. Burası 100 ev li Türkmen köyüdür. Buradan da Koçubaba durağına geldik. Bu da Kalecik kazası (bugün Koçubaba Sulakyurt İlçesine bağlıdır.) toprağında 200 ev li Türk köyüdür. Ama görünürde asla ev yoktur, hepside yer altında ahırlı, mutfaklı, sofhalı, misafirhaneli evlerdir.buraya Keskin için derler. Gayet mamur yerdir. Kışı sert olduğundan evleri toprak altındadır. Ama damlarının üstü çayır çimendir. Evlerin birer bacaları vardır. Yumuşak beyaz taşı istedikleri gibi oyup, kesip biçerek evler yapmışlardır, içine bin adam girse kaybolur. Bu köyde Koçubaba ziyaretgahı vardır, bu zat bektaşi halifelerindendir. Türkmen yaylasında bu babaya çok inanırlar. 97

121 Şekil.G.5: Karakeçili Sit Alanı Kırıkkale nin Keskin ilçesine 22 km. uzaklıkta bulunan Haydar Sultan Köyü nde Behrek dağlarının eteklerinde köye 500 metre kadar uzaklıkta yer almaktadır. Genç Roma yada erken Bizans dönemlerinde var olan muhtemel bir manastır üzerine inşa edilen Haydar Sultan Külliyesi; Camii, Türbe, Hazire, Çeşme ve Kuyu dan ibarettir. Yapılan onarımlarla asıl hüviyetini kaybeden külliyeden günümüze Deliler Kuyusu adı verilen kuyular ile iki adet kitabe kalmıştır. Keskin e bağlı Haydardede Köyündeki Kuyu ve Türbenin çok eskilere dayanan bir tarihçesi ve anlatılan menkıbesi vardır. Buna göre Haydar Sultan ve Kuyu hakkında anlatılan ve yazılanlar büyük Türk mutasavvıfı ve evliyası Hoca Ahmet Yesevi nin oğlu Haydar ın olması ihtimali oldukça güçlüdür. Deliler Kuyusu, caminin yanında etrafı duvarla çevrili avluda ağız kısmı 50 cm. çapında, alt kısmı ise 60x60 cm. lik kare bir kuyudur. Kuyu ağzı beton kaplamalarla yükseltilmiş olup, zeminden derinliği 1,5 metre kadardır. Kuyu suyu soğuk olmasına karşın kaynıyor ve buhar çıkartıyor görünümdedir. Suyun kükürtlü olması ona böyle bir görünüm kazandırmaktadır. Topraktan çıkan gazlarla birlikte kaynar görünümdedir. Yörede pek çok türbe bulunmaktadır. Bunlar, Küçükafşar Türbesi, Tokuş Baba Türbesi (Delice ilçesi, Çatallı köyü ile Kaya köyü arası), Halil Dede Türbesi (Çelebi ilçesi, Halil Dede köyüne 1 km. uzaklıkta) gibi türbeler halk tarafından sürekli ziyaret edilen türbelerdir. Gezilecek Yerler Keskin İlçesi: Esatmüminli Ören Yeri, Çarşı Camii, Hayriye Camii, Eski Barut Fişek Fabrikası, Köprüköy Çeşnigir Köprüsü, Kavurgalı Köyü (Gavur Kalesi), Efendi Köyü-Alıbar Höyük, Kibrithane Binası, Eğitimhane, Karıştıran Mevkii Kilise Kalıntısı. Delice İlçesi: Bozköy Dikilitaş Mevkii Kalıntıları, Bahçalı, Aşağıhöyük Kalıntıları, Çongar Kültepe Kalıntıları, Küçükafşar, Seyit Şeyh, M.Karababa Türbesi, Yeniyapan Düz Yerleşim Bölgesi, Herekli, Beşiktepe. Balışeyh İlçesi: Koçubaba Köyü Türbe ve Camii, Ulu Camii, Yukarı Camii, Kırlangıç Köyü Arkeolojik Sit Alanı, Aydınşeyh Köyü Arkeolojik Sit Alanı. Sulakyurt İlçesi: Ayvatlı Köyü (Kırlı mevkii), Faraşlı Köyü (Arılıöz mevkii), Kozlu Yöresi (Antik kent), Gültepe Höyüğü, Şeyh Bedrettin Camii ve Türbesi, Küçük Şami Köyü Camii ve Türbesi. Çelebi İlçesi: Armutlu Köyü (Armutlu Höyük) Bahşılı İlçesi: Karaahmetli Arkeolojik Sit Alanı. 98

122 Kırıkkale Merkez İlçe: Hasandede Türbe ve Camii, Hacılar Cumaovası Mevkii Arkeolojik Sit Alanı. İl Sınırları İçerisinde Bulunan Höyükler: Hopağantepe (Keskin Karaağıl Köyü), Sarımusalı (Keskin Halildede Köyü), Höyüktepe (Keskin Çifteli Köyü), Aşar Höyük (Merkez Hacılar), Höyük (Sulakyurt Dağhalilinceli), Kuzeren Höyük (Merkez Kuzeren), Kaletepe (Keskin Köprülüköy ), Yaşçayır Höyük (Keskin Ceritköy), Çatalsöğüt (Merkez Hacılar). Şeyh Şami Camii ve Türbesi; Sulakyurt İlçe merkezinde bulunan camii Şeyh Şamii tarafından yapılmıştır. Değişik zamanlarda tahribata maruz kalmış, yapılan onarımlar sonucu mimari özelliklerini kısmen kaybetmiştir. İlçenin kurucusu olan Şeyh Şami ye ait türbe bu caminin yanında yüksekçe bir yerde bulunmaktadır. Bu türbe yerli ve yabancı turistler tarafından sık sık ziyaret edilmektedir. Evliya Çelebi, Şeyh Şami nin asıl adının Hamza olduğunu, Bayrami Tarikatına mensup keramet sahibi bir kişi olduğunu belirtmektedir. Turizm Aktiviteleri Eko Turizm :(Yayla Turizm ) Kırıkkale İli sınırları içerisinde, yükseklikleri m. arasında değişen yaylaları bulunmaktadır. Küre dağı ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya, Koçu Dağı ndaki Koçu; Denek Dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın yaylaları en önemlileridir. Karakeçili İlçe Merkezi ve Balışeyh ilçesine bağlı İzzettin, Hüseyinbeyobası ve Kılevleri köylerinde her yıl yaz aylarında Türkmen şölenleri düzenlenmektedir. Bu kapsamdaki etkenliklere çevre yerleşim birimleri halkının yanı sıra Kırıkkale dışında yaşayan hemşehrileri de katılmaktadır. Kurulan kıl çadırlarda yöresel kıyafetler içinde yemekler ikram edilmekte, halk oyunu ve halk müziği yapılmakta, yarışmalar düzenlenmektedir. Ayrıca İl dışında bulunan hemşehriler yaz tatillerini bu etkinliklerin yapıldığı süreye denk getirerek köylerindeki yayla evlerinde geçirip memleket özlemlerini de gidermektedir. Dağ ve Doğa Yürüyüşü Kızılırmak Vadisi nde, Dernek, Koçu, Beyrek (Böyrek) ve Küre dağlarında doğa yürüyüşleri yapılabilir. Mağara Turizmi Mağara, Kırıkkale İli Keskin İlçesi, Arzu Bayırı mevkiinde yer almaktadır. Yatay olarak gelişmiş, yarı doğal yarı yapay, Düden konumlu bir mağaradır. Büyük bir bölümü maden ocağı olarak açılan sulu mağaranın doğal bölümü, birbirine bağlı üç kattan meydana gelen Pliyosen rölyef sistemindedir. Toplam uzunluğu 285 m dir. Üç kattan oluşan yapay galerilerde kurşun işletmesi yapılmıştır. Gerek doğal gerekse yapay bölümlerine bağlayan dar geçitler Erken Hıristiyanlık döneminde yapılmış taş duvarlarla örtülüdür. Hidrolojik olarak vadoz zonda yer alan sulu mağara yağışlı dönemlerde tavandan damlayan sular dışında bütünüyle kurudur. Bu suları toplamak için eski dönemlerde derinliği 2 m yi bulan havuzlar yapılmıştır. Mağara kuru ve sıcak bir havaya sahiptir. Turizm amaçlı değerlendirilebilir. Sportif Olta Balıkçılığı Kapulukaya Baraj Gölü ile Kızılırmak Vadisi nde amatör olarak olta balıkçılığı ve her türlü su sporları ve kıyı yürüyüşleri yapılmaya müsaittir. 99

123 G.3. Turistik Altyapı Dem Otel: Kızılırmak kenarına kurulmuş ve 1998 yılında faaliyete geçmiş turistik amaçlı iki yıldızlı otel ve dinlenme tesisidir. Ankara İlinin 76 km doğusunda Doğu Anadolu, Karadeniz bölgeleri ile Kapadokya yöresi yol güzergahı üzerinde bulunan Kırıkkale önemli bir kavşak noktasıdır. G.4. Turist Sayısı Konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. G.5. Turizm Ekonomisi Ekonomik, sosyal, kültürel ve doğal çevre ile sürekli etkileşim içerisinde çok yönlü bir faaliyet alanı olan ve bünyesinde, ulaşım, konaklama, yeme-içme, eğlence, alışveriş ve seyahat organizasyonu gibi hizmetlerin tümünü içeren turizm, 21. Yüzyıla girerken telekomünikasyon ve enformasyonun yanı sıra dünyanın üç ana hizmet sektörü arasında yerini almıştır. İlde turizm ekonomisi, turizmim il ekonomisine katkısı konularında bilgi elde edilememiştir. G.6. Turizm-Çevre İlişkisi Ülkelerin sahip olduğu turizm potansiyelinden faydalanabilmeleri, turizm gelişmelerini çevre korumacılığı ile birlikte yürütmeleri ile mümkündür. Özellikle turizm gelişmesinin olumlu ve olumsuz çevresel etkilerini önceden belirlemek ve yörelerin çevresel değerlerine en iyi uyum sağlayacak gelişimi gerçekleştirecek, yön verici önlemleri almak, turizmin kendisi için vazgeçilmez bir şarttır. Turistik faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgelerde ekolojik ortamda değişiklikler olduğu, nehirlerin, göl ve kıyıların kirlendiği bir gerçektir. Kısa dönemli kazançlar uğruna doğal ve kültürel değerlerin tahrip edilmesine izin verilmemelidir. Bugün çağdaş insanın ve bilim çevrelerinin doğayı koruma ve çevre sorunlarına karşı duyarlılığı artmıştır. Zaten turistler de gittikleri yelerde bozulmuş ve yozlaşmış doğa, betonlaşmış, kirlenmiş mekanlar, kişiliğini kaybetmiş kentler, kirli sularla karşılaşmak istemiyorlar. İlimizin turizm potansiyeli çok yoğun olmadığı için turizm kaynaklı çevre sorunu yaşanmamaktadır *İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 100

124 H.TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı Kırıkkale ili toplam alanı km 2 dir. İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İl toplam alanının hektarı tarımsal üretimde kullanılmaktadır. Başka bir deyişle tarımsal amaçlarla kullanılan arazinin toplam arazi içindeki oranı % 66 dır.tarımda etkin olarak kullanılan araziler içinde tarla arazileri en büyük paya sahiptir. Tarıma ilişkin temel veriler Tablo-H.1 de, İlçelere göre köy arazisinin kullanış biçimi Tablo-H.2 de verilmiştir. Tablo.H 1: Kırıkkale İli 2011 Yılı Tarıma İlişkin Temel Bilgiler KONU SAYI KONU SAYI KONU SAYI Yüzölçümü (Ha) Tarım Alanı (Ha) a)sulu (Ekiliş) b)susuz (Ekiliş) c)ekilen d)nadas Biçer-Döğer Sayısı 455 Yakacak Odun Üretimi Toplam Gübre Tüketimi (Ton) Toplam Tarımsal Amaçlı Koop.Sayısı Toplam Tarımsal Kredi ( YTL) Toplam Büyükbaş Hayvan Sayısı Yakacak Odun Miktarı 61 Orman Köyü Sayısı a) Orman İçi b) Orman Kenarı a)kültür Irkı Balıkçı Teknesi Sayısı Ormanlık Alan (Ha) a)koru b)bataklık Çayır-Mera (Ha) Tarım Dışı Arazi (Ha) Tarla (Ha) Bağ-Bahçe (Ha) Erozyona Maruz Alan (Ha) En Önemli Bitkisel Ürün a)ekiliş Alanı (Ha) b)üretim Miktarı (Ton) Köy Grubu Ziraat Tek.Sayı Sellektör Evi Sayısı b)melez Balıkçı Aile Sayısı - Toplam Ağaçlandırma - c)yerli+manda Alanı (ha) - Toplam Küçükbaş Hayvan Sayısı Ormanlık Alan (Ha) Toplam Kümes Hayvanı Sayısı Toplam Süt Üretimi (Ton) Toplam Et Üretimi (Ton) 833, Yün-Kıl Üretimi (Ton) 186,9 - Deri Üretimi (Adet) BUĞDAY Yumurta Üretimi (Adet) İpek Böceği Kozası Kovan Sayısı a)eski Tip b)yeni Tip Pulluk Sayısı Bal Üretimi (Ton) Traktör Sayısı Toplam Yem Üretimi (Ton) ,2 * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 101

125 Tablo-H.2: İlçelere Göre Köy Arazisinin Kullanımı İlçenin Adı Köy Top. Köy ARAZİNİN KULLANIŞ BİÇİMİ (ha) Sayısı Alanı TOPLAM Uzun Ömür Bitk. Sebze Bahçeleri Tarla Arazisi Nadas ve Dinlen dirme Daimi Çayır Koruluk ve Kullanıl Tarıma Arazisi ve Otlak Orman mayan Elverişsiz Tarım Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan Sulanan Sulanmayan Arazisi Arazi Arazi Alanı İl Toplamı , , ,9 686, ,0 368, , ,0 0, , , ,0 0, ,0 Merkez , ,5 527,3 70,0 602,0 60, , , , , , ,0 Bahşılı , ,0 17,0 3,0 8, , , , , , ,0 Balışeyh , ,8 250,4 50,0 17,1 4,2 451, , , , , ,0 Çelebi , ,7 35,2 0,0 3, , , , ,0 808,0 657,0 Delice , , ,0 179,7 708,0 386, , , , , ,0 Karakeçili , ,5 95,0 0,0 81,5 0, , , , , , ,0 Keskin , ,7 34,3 84,0 96,4 203, , , , , , ,0 Sulakyurt , ,0 94,4 300,0 210,0 88, , , , , , ,0 Yahşihan , ,2 102,3 0,0 263,5 12,5 750, , , ,0 941, ,0 * Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 102

126 H.2.Tarımsal Üretim H.2.1. Bitkisel Üretim H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, 2011 yılı buğdaygillerin cinsi vb. bilgileri Tablo.H.3 de verilmiştir. Tablo-H.3: Buğdaygiller DEĞERLER TAHILLAR Ekiliş (Dekar) Üretim (Ton) Verim (kg/dekar) Buğday Arpa Çavdar Mısır Çeltik * Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Baklagiller Tablo-H 4: Baklagiller DEĞERLER BAKLAGİLLER Ekiliş (Dekar) Üretim (Ton) Verim (kg/dekar) Nohut Fasulye Mercimek(Yeşil) Fiğ * Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Yem Bitkileri Tablo- H.5: Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Yem Bitkileri ve Miktarları Ürün Cinsi Ekiliş (Dekar) Üretim(Ton) Verim (Kg/Dekar) Yonca Korunga Mısır (Slaj) Fiğ (Ot) * Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Endüstriyel Bitkiler Tablo-H.6: Kırıkkale İlinde Yetiştirilen Endüstriyel Bitkiler ve Miktarları DEĞERLER Endüstriyel Bitkiler Ekiliş (Dekar) Üretim (Ton) Verim (kg/dekar) Şekerpancarı * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 103

127 H Bahçe Bitkileri H Meyve Üretimi İl genelinde özellikle elma, armut, erik, kayısı ve kiraz yetiştiriciliği yaygındır. Bunların dışında üzüm, kavun ve karpuz üretimi de yapılmaktadır yılında İldeki meyve üretimi Tablo-H.7 de verilmiştir. Tablo-H.7: Kırıkkale İlinde Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Durumu MEYVELER MEYVE VEREN YAŞTA AĞAÇ SAYISI (Adet) MEYVE YAŞTA VERMEYEN ÜRETİM (TON) YUMUŞAK Armut ÇEKİRDEKLİLER Ayva Elma Erik Kayısı TAŞ Kiraz ÇEKİRDEKLİLER Şeftali Vişne Zerdali SERT KABUKLULAR Ceviz Badem ÜZÜMSÜ MEYVELER * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Sebze Üretimi Çilek Dut Üzüm (Hektar) Sofralık Kurutmalık Şaraplık İlimizde genel olarak biber, domates, taze fasulye, kabak, patlıcan, pırasa gibi bitkiler yetiştirilmektedir. Sebze yetiştiriciliği ile ilgili veriler Tablo-H 8 de verilmektedir. Tablo-H.8: Kırıkkale İlinde Sebze Üretimi ÜRÜNLER Ekiliş (Dekar) ÜRETİM Verim (Kg./Dekar) (Ton) Bamya Biber Sivri Çarliston

128 Dolmalık Salçalık Domates (Sofralık) Domates (Salçalık) Fasulye(Taze) Havuç Hıyar Kabak Sakız Bal Çerezlik Ispanak Karpuz Kavun Lahana Beyaz Brüksel Kırmızı Marul Kıvırcık Göbekli Patlıcan Pırasa Sarımsak(Taze) Soğan(Taze) Turp Bayır Kırmızı Karnabahar Brokoli Mantar (Kültür) * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Süs Bitkileri İlimizde Süs Bitkileri ile ilgili bir veri elde edilememiştir. H.2.2. Hayvansal Üretim H Büyükbaş Hayvancılık Kırıkkale İl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, ilimizde yetiştirilen büyükbaş hayvan sayıları, et üretimi süt üretimi ve deri üretimine ait bilgiler Tablo H.9 da, 2011 yılı Büyükbaş hayvan varlığı Tablo H.10 da verilmiştir. Tablo-H.9: İlimizdeki Büyükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönleri BÜYÜKBAŞ HAYVAN S A Y I S I TOPLAM KÜLTÜR SIĞIR MELEZ YERLİ DEVE - - ET ÜRETİMİ (Ton) SÜT ÜRETİMİ (Ton) DERİ ÜRETİMİ (Adet) , ,

129 MANDA ,00 - * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Tablo- H.10: Kırıkkale İline Ait Büyükbaş Hayvan Varlığı KÜLTÜR MELEZ YERLİ+MANDA * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Küçükbaş Hayvancılık Kırıkkale İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, ilimizde yetiştirilen küçükbaş hayvan sayıları ve Üretim Yönü İle İlgili bilgiler Tablo H.11 de, 2011 yılı küçükbaş hayvan sayıları Tablo H.12 de verilmiştir. Tablo-H.11: Kırıkkale İli Küçükbaş Hayvan Sayıları ve Üretim Yönü KÜÇÜKBAŞ HAYVAN S A Y I S I TOPLAM KOYUN Yerli Merinos 873 KEÇİ KIL TİFTİK * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ET ÜRETİMİ (Ton) SÜT ÜRETİMİ (Ton) DERİ ÜRETİMİ (Adet) KIL-TİFTİK- YAPAĞI ÜRET.(Ton) , , ,9 Tablo-H.12: Kırıkkale İli Küçükbaş Hayvan Varlığı YIL KIL KEÇİSİ TİFTİK KEÇİSİ YERLİ +MERİNOS * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde adet yumurta tavuğu ve adet yumurta; adet hindi; adet ördek; adet kaz; adet kasaplık piliç (broiler) yetiştirilmektedir. Kanatlı hayvanların yıllar itibarıyla sayıları ve çeşitleri Tablo-H 13 de verilmiştir. Tablo H.13: Yıllara Göre Kırıkkale İline Ait Kümes Hayvanları Varlığı Yıllar Tavuk (Adet) Hindi (Adet) Kaz (Adet) Ördek (Adet) Kasaplık Piliç (Broiler) Adet) * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Su Ürünleri Balıkçılık yöremizde gelişmeye başlamıştır yıllarında balıkçılığın gelişmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir yılında adet aynalı sazan adet sazan, adet levrek, 7800 adet yayın balığı Kızılırmak, Delice Çayı ve Çipi Deresine verilerek üretilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünün verilerine 2008 yılı balıklandırma proğramı faaliyeti çevçevesinde Keskin Cinali göletine adet pulllu sazan yavrusu bırakılmıştır. İlimizde türlerine göre tatlı su ürünleri Tablo-H.14 de verilmiştir. 106

130 Tablo-H.14: Türlerine Göre Tatlı Su Ürünleri Ürün Türü Sudak Yayın Sazan Aynalı Sazan Pullu Sazan Diğerleri TOPLAM Üretim Mikt. (Ton) * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H Kürk Hayvancılığı İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde kürk hayvancılığı yapılmamaktadır. H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 1996 yılından itibaren arıcılıkta büyük gelişmeler görülmektedir.1999 yılında 126 köyde arıcılık yapılmaktadır yılında 150 adet kovan, 1998 de 3021 ve 1999 yılında 720 adet kovan olmak üzere 4891 adet kovan üretilmiştir. Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre 2003 yılında İl genelinde adet arı kovanı olup, ton bal üretimi, ton bal mumu üretimi gerçekleştirilmiştir yılında adet arı kovanı olup, kg. bal üretimi, kg. balmumu üretimi gerçekleştirilmiştir yılında ise adet arı kovanı olup, kg bal üretimi, kg balmumu üretimi gerçekleştirilmiştir yılına ait kovan sayıları ve bal ve balmumu üretimi Tablo.H.15 de verilmiştir. İlimizde İpekböcekçiliği yapılmamaktadır. Tablo-H.15: Kırıkkale İline Ait Kovan Sayıları, Bal ve Bal Mumu Üretimi (2011 Yılı) İlçenin Adı KOVAN SAYISI (ADET) BAL ÜRETİMİ (Kg) ESKİ TİP YENİ TİP BAL MUMU ÜRETİMİ (Kg) İl Toplamı Merkez Bahşılı Balışeyh Çelebi Delice Karakeçili Keskin Sulakyurt Yahşihan * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H.3. Organik Tarım Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde organik tarım sınırlı miktarda köylüler tarafından yapılmaktadır. H.4. Tarımsal İşletmeler 107

131 H.4.1. Kamu işletmeleri Bilgi elde edilememiştir. H.4.2. Özel İşletmeler Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında İlimizde seracılık faaliyeti yapılmamıştır. H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı Zirai mücadele çalışmalarının ana amacı zararlı ve hastalıkların neden olduğu verim düşüklüğünü önlemek ve üreticilerin yetiştirdiği ürünün kalite ve kantitesini yükseltmektir. Ayrıca hastalık ve zararlıların teşhisi, mücadele zamanının belirlenmesi ile bu konuların üreticilere duyurulmasını sağlamak zirai ürünlerin fumigasyonu çalışmaları yapılmaktadır. İlimizde 2010 yılında kullanılan zirai mücadele ilaçları ile ilgili İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü nden alınan bilgiler Tablo-H 16 da verilmiştir. Tablo-H 16: Zirai Mücadele İlaçları Tüketimi İ L A Ç L A R TÜKETİLEN MİKTAR T O P L A M ,00 Kg ,00 Lt. İnsektisitler 1.558,00 kg ,00 lt. Fungusitler ,00 kg. 254,00 lt. Herbisitler 7.761,00 kg ,00 lt. Rodendisit Ve Mollusidler 775 kg 0 lt Akarisitler 65,00 kg. 110,00 lt. Diğerleri 1.030,00 kg ,00 lt. * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H.5.2. Gübre Kullanımı Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre, ilde tarım amacıyla kullanılan gübrelerin cinsi ve miktarı Tablo-H.17 ve 18 de verilmiştir. Tablo- H.17: Cinslerine Göre Gübre Kullanımı ve Gübrelenen Alan KULLANILAN GÜBRE MİKTARI SAF N (ton) 7317,462 KİMYASAL GÜBRE SAF P 2 O 5 (ton) 3956,639 SAF K 2 O (ton) 85,787 ÇİFTLİK GÜBRESİ (Kuru) (Ton) ,000 GÜBRELENEN ARAZİ (Hektar) TARIM ARAZİSİ (Hektar) ,00 GÜBRELENEN ARAZİNİN TARIM ARAZİSİNE ORANI (%) 59 * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 108

132 Tablo- H.18: Gübre Tüketiminin İlçelere Göre Dağılımı İlçenin Adı Gübrelenen Arazi(Ha) Saf N (Ton) Saf P 2 O 5 (Ton) Saf K 2 O (Ton) Çiftlik Gübresi (Kuru-Ton) İl Toplamı , , ,639 85, ,000 Merkez 4.879, ,00 553,40 20, ,00 Bahşılı 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Balışeyh 4.167,81 987,33 458,52 21, ,00 Çelebi 1.102,47 262,54 159,93 0,00 680,00 Delice 4.234, ,61 889,77 0, ,00 Karakeçili 1.312,67 577,01 351,71 23,96 360,00 Keskin 8.269, , ,11 19, ,00 Sulakyurt 1.040,40 0,00 210,40 0,00 830,00 Yahşihan 1.101,58 175,77 115,81 0,00 810,00 * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü H.5.3. Toprak Kullanımı Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü verilerine göre İlimiz genelinde toplam tarım alanı ha dır. Bu alanın ha lık bölümünde sulu ekiliş, ha lık kısmında susuz ekiliş, ,2 ha,lık kısmı nadasa bırakılan alandır. 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı Raporundaki verilere göre, ilimizde % 52,4 lük bir oranda en fazla yayılımı tarım arazileri göstermektedir. VIII. Sınıf hariç diğer sınıflardaki, orta-hafif, düz ve dik meyillere sahip, çoğunlukla orta derin, derin, sığ profilli toprakların bulunduğu arazilerde kuru tarım yapılmaktadır. * Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 109

133 I. MADENCİLİK I.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler Kırıkkale İli, maden cevherleri çeşitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibari ile fakirdir. MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araştırmalardan aşağıdaki rezervlerin dışında bölgede asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiş, ancak bunlar düşük kalitede olduğundan işletmeye elverişli bulunmamış, planlama ve projelendirme çalışmalarında dikkate alınmamıştır. I.1.1. Sanayi Madenleri Şekil.I.1. Kırıkkale İli Maden Haritası 110

134 Ruhsat Sayısı(Adet) Şekil.I.2. Kırıkkale İli Maden-Mermer Arama Ruhsatları MERMER 1-B GRUBU II-A GRUP II-B GRUP IV. GRUP Arama Ön ARAMA Genel arama dönemi İşletme Tablo-I.1: Kırıkkale İli Maden-Mermer Ruhsatları RUHSAT CİNSİ ARAMA ÖN ARAMA GENEL İŞLETME TOPLAM ARAMA DÖNEMİ Adet Adet Adet Adet MERMER B GRUBU 8 8 II-A GRUP II-B GRUP IV. GRUP TOPLAM *Maden İşleri Genel Müdürlüğü Tablo-I.2: Kırıkkale İlindeki Maden Rezervleri Cinsi İlçe Bucak/köy Mevkii Bakırlı Prit Keskin Çantepe nin Güneyi - Demir Keskin Delikli taş-topraktaş Bey obası Demir Keskin - Göhrenk-Yenimerdan Demir Keskin - Kavurgalı Demir Balışeyh Boztepe Kulaksız Demir Delice - Büyükyağlı Demir Çelebi Çelebibağ - Kurşun Keskin Denek - Kurşun Keskin - Kışla Kurşun Keskin Çantepe nin Güneyi - Linyit Keskin Denek - Linyit Keskin - Kavurgalı Linyit Keskin Boztepe Kulaksız Linyit Balışeyh - Büyükyağlı Pirit Merkez - - Tuz Yahşihan Çerikli İstasyonu Çoğul Volfram Delice Çelebibağ - Uranyum Çelebi - Çamlıdere Molibden Merkez - - Bentonit Keskin - - Çinko Keskin - *Maden İşleri Genel Müdürlüğü 111

135 Tablo-I.3: Bentonit Yatağın Bulunduğu Yer Rezerv Kalite Tenör Keskin-Besler Köyü Ton Ağartma toprağı *Maden İşleri Genel Müdürlüğü I.1.2.Metalik Madenler Tablo-I.4: Bakır-Kurşun-Çinko Yatağın Bulunduğu Yer Rezerv Tenör Keskin Derek Zuhuru Yatak geçmiş yıllarda işletilmiştir. Ayrıca yatakta altın ve gümüş minerallerinin varlığı bilinmektedir. %55-60 Pb Çelebi ( Tekkavak, Madensırtı, Küçükbahçe, Kızılağıl Tepe, Çiftein, Keklikpınarı)grubu ton görünür+muhtemel. Maden sırtı yatağından bir miktar cevher alınmıştır. % Fe 2 O 3 Kırlangıç Kenanobası yatağı 30 ton % Cu Taşlı güney yatağı * Maden İşleri Genel Müdürlüğü I.1.3. Enerji Madenleri Tablo-I.5: Molibden Geçmiş yıllarda üretim yapılmıştır.. % 36 Mn Yatağın Bulunduğu Yer Rezerv Tenör Balışıh Köyü - Hüseyinbey, Karamustafa Sahası görünür, muhtemel % Mo *Maden İşleri Genel Müdürlüğü I.1.4. Maden Kanununa Tabi Olan Doğal Malzemeler Tablo-I.6: İl Özel İdaresince Ruhsat Verilen Kum Ocakları Adresleri ve Listesi Ocak Sahibinin Adı ve Alanı Ruhsatın İlçe Köy Mevkii Ocağın Cinsi Soyadı m 2 Başlama T. Süre AR_KAR Madencilik Nak. İnş. Tic.Ltd.Şti. Yahşihan Kılıçlar Yayladere Kum Ocağı ERDİNÇ İnsaat Taah.Mob. San. Ve Tic.Ltd. Şti Merkez Karacalı Erikli Kum Ocağı Doğan Kum Mıcır İml. San. ve Tic.Ltd.Şti. Balışeyh Sorsavuş Kum Ocağı Halil AVAN Karakeçili Akkoşan Akkoşan Kum Ocağı Hasan TAŞDEMİR Delice Bağcılar Kumhisse Kum Ocağı Hulusi ÇİĞDEM Yahşihan Hacıballı Kum Ocağı IŞIKLAR Beton Beton Elemeleri A.Ş. Balışeyh Akçakavak Akçakavak Kum Ocağı 33, BİLGE İnş. Nak. San. Tic. Ltd.Şti. Yahşihan Kılıçlar İstasyon Kum Ocağı

136 SUNTAŞ İnşaat San. ve Tic.Ltd.Şti. Delice Evliyalı Tavşanlı Kum Ocağı Talip ÇİĞDEM Yahşihan Hacıballı Kum Ocağı * İl Özel İdaresi Ruhsat ve Denetim Müdürlüğü I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri İlde yapılan maden ocağı işletmeciliği şehir merkezi dışında, 3. Sınıf tarım arazilerin olduğu yerlerde yapılmaktadır. I.3. Cevher Zenginleştirme İlde cevher zenginleştirme tesisi bulunmamaktadır. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Maden ocağı işletme aşamasında yalnızca ocakların üzerinde bulunan bitkisel toprak sıyrılmakta, istihracı yapılacak madenler için açık işletme metodu uygulanmaktadır. Lastik tekerlekli yükleyici ile kamyonlara yüklenerek nakledilmektedir. Tüm madencilik faaliyetleri sırasında, arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında tozlanma olmaktadır. Toz emisyonunun önlenmesi için çalışılan alandan itibaren yol güzergahı boyunca toz önleyici tedbirler alınmaktadır. İlde yapılan taş ocağı işletmeciliği ve mermer ocağı işletmeciliği faaliyetlerinde patlayıcı maddeler gerekli emniyet tedbirleri alınarak yapılmaktadır. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları Madencilik faaliyetleri sonunda eğimli olan topografya basamaklı bir yapıya dönüştürülerek rehabilite yapılmaktadır. İşletme faaliyetinin başlangıcın da yüzeyden alınan bitkisel toprak (Organik madde ve mineralce zengin toprak) faaliyetlerle birlikte oluşan basamaklara düzenli olarak serilerek faaliyet öncesi kullanıma uygun hale getirilmektedir. * Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı ( Maden İşleri Genel Müdürlüğü) *MTA Genel Müdürlüğü Maden Etüt ve Arama Dairesi ( *TC Başbakanlık DİE *İl Özel İdaresi 113

137 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları J.1.1. Taş Kömürü J.1.2 Linyit İl sınırları içerisinde taş kömürü rezervi bulunmamaktadır. İl sınırları içerisinde linyit rezervi bulunmamaktadır. J.1.3. Asfaltit İl sınırları içerisinde asfaltit rezervi bulunmamaktadır. J.1.4. Bitümlü Şist İl sınırları içerisinde bitümlü şist rezervi bulunmamaktadır. J.1.5. Ham petrol İl sınırları içerisinde ham petrol rezervi bulunmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz KIRGAZ (Kırıkkale-Kırşehir Doğal Gaz Dağıtım Paz. ve Tic. A.Ş.) dan alınan verilere göre Kırıkkale de 2011 yılı Doğalgaz tüketimini gösterir bilgiler Tablo-J.1 de verilmiştir. Tablo-J.1: Kırıkkale İli Doğalgaz Tüketimi. Miktar Birim Oran % Konut sm3 55,01 Resmi sm3 12,59 Sanayi Ticari Serbest Tüketici Toplam *KIRGAZ J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) sm3 sm3 sm3 sm3 Bu konu ile ilgili bir çalışma yoktur. J.1.8. Orman Konu F.1.1 bölümünde incelenmiştir. J.1.9. Hidrolik 0,96 3, İl sınırları dahilinde bulunan Kapulukaya Barajı elektrik enerjisi üretiminde ve içme ve kullanma suyu temininde kullanılmaktadır. Baraj ile ilgili ayrıntılı bilgi B ve D bölümünde verilmiştir. J Jeotermal Kırıkkale İli sınırları içinde jeotermal enerji kaynağı bulunmamaktadır. 114

138 J Güneş Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü verilerine göre, İlin güneşlenme süresi, ışınım şiddeti gibi bilgiler Bölüm B.1.1 de verilmiştir. İlde güneş enerjisinden yararlanma ile ilgili çalışma verisi elde edilememiştir. Ancak özellikle konutlarda sıcak su elde etme amacıyla güneş kolektörleri kullanılmaktadır. J Rüzgar Kırıkkale Meteoroloji Müdürlüğü gözlem istasyonunda (OMGİ) kayıt edilen ortalama rüzgar hızı en fazla 2.9 m/sn ile Ağustos ayında görülmektedir. Yıllık ortalama rüzgar hızı ise 2.0 m/sn dir. En hızlı esen rüzgar ise Güneybatı dan (SW) 17.9 m/s Nisan ayında görülmüştür. Kırıkkale nin hakim rüzgar yönü Doğu-Kuzeydoğudan (ENE) esmiştir. J Biyokütle Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. J.2. İkincil Enerji Kaynakları J.2.1. Termik Enerji Kırıkkale İlinde termik enerji olarak Barmek-Gama İş ortaklığı Mobil Termik Santralı faaliyetini bitirerek kapanmıştır. Bunun yanında proje aşamasında olan tesisler bulunmaktadır. J.2.2. Hidrolik Enerji Kırıkkale İlinde Kapulukaya Barajı Hidroelektrik Santrali mevcuttur. Kırıkkale DSİ Baş Mühendisliğinden alınan bilgilere göre, barajın santral bilgileri Tablo-J.2 de verilmiştir. Tablo-J.2: Kapulukaya Barajı Hidroelektrik Santralinin Gücü ve Yıllık Üretimi HİDROELEKTRİK SANTRALİ BİLGİLERİ Kurulu güç 54 MW Firm Enerji Sekonder Enerji Toplam Enerji *DSİ V. Bölge Müdürlüğü J.2.3.Nükleer Enerji 190 GWh/yıl 40 GWh/yıl 190 GWh/yıl Kırıkkale İlinde Nükleer Enerji Santrali mevcut değildir. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi İlde yenilenebilir enerji üretimi yapılmamakta ve konu ile ilgili bilgi elde edilememiştir. J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. J.4. Enerji Tasarrufu ile İlgili Yapılan Çalışmalar Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. *DSİ V. Böl. Md. *Kırgaz A.Ş. 115

139 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler Kırıkkale Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü bilgilerine göre, İç Anadolu Bölgesi'nin orta Kızılırmak yöresinde yer alan Kırıkkale, doğuda Çorum ve Yozgat, güneyde Kırşehir, batıda Ankara, kuzeyde ise Çankırı illeri ile çevrilidir. Kırıkkale devlet karayollarının kesiştiği, ülkemizin doğudan batıya, güneyden kuzeye giden vasıtalarının geçtiği önemli bir kavşaktadır. Kırıkkale'nin karayolundan sonra diğer önemli bir ulaşım bağlantısı da demiryoludur. İl Geneli biri merkez ilçe olmak üzere 9 ilçeden meydana gelmekte olup; Kırıkkale nin Yüzölçümü km 2 dir. İl Merkezi sanayi şehri olan Kırıkkale nin diğer ilçe ve kırsal kesimin ekonomik yapısı tarıma dayalıdır. Kırıkkale İmalat sanayinde makine sanayinde yoğunlaşma bulunmaktadır. Kamuya ait büyük işletmeler ve özelleşen TÜPRAŞ dışındaki Özel sektöre ait işletmeler ise daha çok Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerden oluşmaktadır. MKEK fabrikaları, TÜPRAŞ Rafinerisi ve Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi ilin ekonomik yapısında önemli yer tutar. İşçi ve memur ağırlıklı istihdam şekli ücretlere bağlı olarak ticari yaşamı da etkilemektedir. Kırıkkale nin 2000 yılı TUİK verilerine göre, GSYH sı incelendiğinde, GSYH içerisinde en yüksek pay % 55,9 oran ile sanayi sektörüne ait olduğu görülürken, bunu % 34,6 ile hizmet, % 9,5 ile tarım sektörünün izlediği görülmektedir. Kırıkkale de fert başına düşen GSYH 2001 yılı itibariyle 2725 $ dır. İlimizde Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı 347 gerçek kişi, tüzel kişi olmak üzere toplam üye, Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliğine bağlı ise 16 odaya kayıtlı üye bulunmaktadır. Ülkemizde İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması - Düzey 2 bölgeleri, sosyoekonomik gelişmişlik seviyeleri dikkate alınarak dört gruba ayrılmıştır. Bölgesel desteklerden yararlanacak yatırım konuları illerin potansiyeli ve rekabet gücü dikkate alınarak belirlenmiştir. 3. Bölgede yer alan Kırıkkale de; gıda ürünleri ve içecek imalatı, entegre hayvancılık yatırımları, seracılık tekstil ürünleri imalatı, giyim eşyası imalatı, metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı; çimento, madencilik ve taşocakçılığı yatırımları, beton veya suni taştan inşaat amaçlı prefabrik yapı elemanları, makine ve teçhizat imalatı, elektrikli makine ve cihazları imalatı, radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı, motorlu kara taşıtı ve yan sanayi, mobilya imalatı, soğuk hava deposu hizmetleri teşvik edilen alanlar arasında yer almaktadır. Teşvik belgesi kapsamında uygulanacak kurumlar vergisi veya gelir vergisi indirim oranı % 80 olup, 5 yıl süreyle SSK pirimi işveren hissesi desteği sağlanmaktadır. Kırıkkale de (TÜİK 2009) verilerine göre işgücüne katılım oranı % 40.0, işsizlik oran % 19.3, İstihdam oranı ise % 32.3 olduğu görülmektedir. Özellikle işsizlik Türkiye ortalamasının üzerindedir. DPT verilerine göre İllerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında Kırıkkale 33. sırada yer almaktadır. K.2. Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi İlimizde özel sektör kuruluşlarının faaliyette bulunduğu Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi 150 hektar alan üzerine tesis edilmiş ve altyapı çalışmaları 2001 yılında tamamlanarak hizmete açılmıştır. Bölgede sanayi parseli sayısı 70 dir. Bu parsellerden 69 unun tahsisleri yapılmış olup, 48 firma üretime geçmiş bulunmaktadır. Bunların 38 i faal olarak üretim yapmakta olup, 10 firma gayri faal durumdadır. 10 firmanın inşaatları devam etmekte, 11 firma hafriyat aşamasındadır. Üretime geçen tesislerde yaklaşık kişi istihdam edilmektedir. Kırıkkale OSB deki firmaların tamamen faaliyete geçmesi ile civarında kişiye istihdam sağlanacağı öngörülmekte olup; yönetim özel sektöre devredilmiştir. Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi MKEK dan sonra ilde en fazla istihdama katkı sağlayan ilin en önemli ekonomik kuruluşudur. 116

140 Şekil-K.1 Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi KIRIKKALE KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ İl merkezinde küçük ölçekli sanayi esnafının ihtiyaçları doğrultusunda düzenli ve modern bir mekân oluşturmak amacıyla, Yahşihan İlçesinde 24,5 hektar üzerine 376 işyeri kapasiteli ve 732 çalışanı ile il ekonomisine önemli bir yer tutmakta olan Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesi inşası yapılarak faaliyete geçirilmiştir. Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesindeki meslek dağılımları Tablo- K.1 de verilmiştir. Şekil-K.2 Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesi. 117

141 Tablo-K.1: Kırıkkale Küçük Sanayi Sitesindeki Meslek Dağılımları KIRIKKALE KSS MESLEK DAĞILIMI MESLEK GRUBU ADEDİ OTO TAMİRİ 33 OTO BOYA - KAPORTA 8 OTO ELEKTRİK 5 LOKANTA 14 HAZIR GIDA DEPO 21 PVC 12 MAKİNE İMALAT 13 MADENİ YAĞ SATIŞ 3 BAKKAL 2 DEPO 112 BOŞ 70 HURDACI 3 MOBİLYACI 80 TOPLAM Makina Ve Kimya Endüstrisi Kurumu 376 Ülkemiz savunma sanayisinin bel kemiğini oluşturan ve stratejik öneme haiz olan Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu na ait 7 tesis ilimizde faaliyet göstermekte olup, bu tesiste. MKEK nin personeli çalışmaktadır. Tablo-K.2: MKEK nin İlimizde Bulunan Birimleri ve Personel Dağılımı PERSONEL DURUMU BİRİM ADI Mühimmat Fabrikası Müd. Hafif Silah Fabrikası Müdürlüğü Pirinç Fabrikası Müdürlüğü Barut Fabrikası Müd. Ağır Silah ve Çelik Fabrikası Müd. Destek Tesisleri İşletme Müd. Hurda Müdürlüğü TOPLAM İDARİ İŞÇİ TOPLAM MKE Kurumunun ilimizde faaliyet gösteren tesislerinde bulunduğu sektörde rekabet gücünü koruma ve tesislerin yeni ihtiyaçlara uygun modernizasyonuna yönelik olarak; ilimiz için önemli yatırım proje çalışmaları devam etmektedir 118

142 Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi: Başta Ankara olmak üzere Orta Anadolu Bölgesinin birçok ilinin petrol ürünleri talebini karşılamak amacıyla kurulan Kırıkkale Rafinerisi 25 Ekim 1986 tarihinde işletmeye alınmıştır. Stratejik amaçlarla Kırıkkale yakınlarındaki Hacılar da inşaatına 1976 yılında başlanılan rafinerinin ham petrol işleme kapasitesi 5.0 milyon ton/yıldır. Rafinerinin ham petrol ikmali BOTAŞ ın Ceyhan Terminalinden 447 km. uzunluk ve 5.0 milyon ton/yıl kapasitesi olan Ceyhan-Kırıkkale boru hattı ile yapılmaktadır. Rafinerinin kuruluşunda ROMANYA-ABD teknolojisi kullanılmıştır. KOÇ Grubu nun 2008 yılında tamamlanan Dizel Kükürt Giderme Ünitesi ve Reforme ünitesi (DHP-CCR) modernizasyonunun yatırım değeri yaklaşık 376 milyon dolar civarındadır. 858 kişi istihdam edilen tesisin bölgeye önemli ekonomik katkı sağlamaktadır. Erbor Çelik Çekme Boru San. Ve Tic. A.Ş.: Erbor; ülke sanayinin önemli bir girdisi olan "dikişsiz çelik çekme boru" ihtiyacını karşılamak üzere Kırıkkale-Kayseri yolu üzeri 7.km de m2 si kapalı olmak üzere m2 alan üzerine kurulmuştur. Çeşitli standartlarda üretim yapan fabrikada, genellikle yüksek sıcaklık ve basınç şartlarının gerektirdiği yüksek mukavemet sağlayan borular üretilmekte olup, sanayinin çeşitli alanlarında kullanılabilmektedir. AKG Yalıtım A.Ş. Türkiye ve Dünya da, kaliteli inşaat malzemeleri üreten AKG Gazbeton; Kırıkkale deki üretim tesisleriyle sektöre, yüksek ısı yalıtım özelliği olan, hafifliği sayesinde deprem güvenliğini arttıran ve yanmayan gaz beton yapı malzeme ve elemanlarını sunmaktadır yılı başında Türkiye de CE sertifikasını almaya hak kazanan ilk duvar malzemesi üreticisi olan AKG Gazbeton, m 3 /yıl kapasiteli Kırıkkale fabrikalarıyla başta Yunanistan, Bulgaristan, Fransa, İspanya, ve Hollanda gibi AB ülkeleri olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerinde birçok ülkeye ihracat yapmaktadır. Tesis % 98 kapasiteyle çalışmakta olup, 105 kişi istihdam edilmektedir. Yanar Kazan Mak. Ltd. Şti. Firma 1948 yılında, kurulmuştur. Başarılı imalatlar ve diğer ısı cihazlarının da üretimine başlanmasıyla birlikte büyüyen firma, 2004 yılında Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesinde yeni fabrikasını kurmuştur. İnşaat sektöründe kullanılan, Doğalgaz Kazanları, Yüksek Verimli Kalorifer Kazanları, Boyler, Hidrofor, Tank ve Genel Isı Cihazları ISO:9001 ve TSE kalitesinde sunulmakta olup, 51 kişi çalışmaktadır. Kargın Alçı Mad.İnş.San. Ve Tic. A.Ş. İlimiz Yahşihan ilçesi Hacıballı Köyüne yaklaşık 1 Km mesafede yer alan Alçı ve Alçı Panel Fabrikasında en çok çimento sanayinde ve inşaat sektöründe kullanılmakta olan alçı taşının işlenmesi gerçekleştirilmektedir. Hedef ürünler arasında perlitli sıva alçısı, kartonpiyer alçısı, inşaat alçısı ve perdah sıva alçısı gibi ürünler yer almaktadır. Fabrikada şu anda 50 kişi istihdam edilmektedir. Moda Lıfe Liderler Paz. İth.İhr.İml.Tic.Ve San.Ltd.Şti. : Moda Life 1989'da faaliyete başladı yılında Ankara Siteler'de küçük bir üretim atölyesi ve küçük bir ekiple mobilya sektörüne girdi. Kendine özgü tarzı ve sistemiyle önemli bir mobilya markası olmuştur. Moda Life'ı diğer mobilya firmalarında ayıran en önemli özellik ürünün tasarım aşamasından müşteriye ulaştırılıp montajının yapılmasına kadar tüm süreçleri bizzat kendisinin yürütmesi, bayilik sistemiyle değil, şube sistemiyle çalışması. Bu sistemle ürünün üreticiden kullanıcıya ulaşmasındaki aşamaları, dolayısıyla maliyetleri en aza indirerek ürünlerin uygun fiyatlarla kullanıcılara ulaşmasını sağlıyor. Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesindeki üretim tesisiinde 898 kişi istihdam edilmekte olan Moda Life, vizyonu, misyonu ve hedefleri doğrultusunda emin adımlarla ilerlemektedir. 119

143 Efor Mak San. Dış. Tic. Ltd. Şti. Petek, yüksek basınçlı eşanjör, çelik konstrüksiyon ve silo imalatı yapan firma yıllık ton imalat kapasitesinde olup, Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesindeki fabrikada 78 kişi istihdam edilmektedir. Çiftgün İnş.San. ve Tic.A.Ş. Çiftgün İnşaat Yapı Teknolojileri ve İzolasyon Fabrikası, astar ve yardımcı malzemeler, genleştirilmiş polistren (Strafor), seramik yapıştırıcı, derz dolgu malzemesi, yapı kimyasalları vb. imalatı yapmaktadır. Fabrikada şu anda 40 kişi istihdam edilmektedir. K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğünden Alınan Bilgilere Göre, Merkez İlçe de Bulunan Sanayi Kuruluşları EK-11 de verilmiştir Yılı içerisinde Kırıkkale Organize Sanayi Bölgesi Yönetimi Özel sektöre devredilmiştir. Keskin Organize Sanayi Bölgesi Faaliyet Durumu Keskin Organize Sanayi Bölgesi 153 hektar alan üzerine kurulmuştur. I. ve II. Etap olmak üzere alt yapısı iki aşamada tamamlanacaktır. I.Etap 28 parsel ve II. Etap 59 parsel olmak üzere toplam 87 parselden oluşmaktadır. Keskin Organize Sanayi Bölgesi I.Etap Altyapı Yapım İşi Yol, Drenaj, İçme suyu, Atık su, Yağmursuyu ve Elektrik işleri tamamlanmıştır. Keskin Organize Sanayi Bölgesi üzerinde 2 adet üretimde olan firma bulunmakta ve 20 kişi istihdam edilmektedir. Bölgede 5 adet inşaat halinde olan firma, 8 adet proje aşamasında firma bulunmakta olup toplam 15 firmaya arsa tahsisi yapılmıştır. Keskin OSB nin 2011 yılı yatırım programında ödeneği bulunmamaktadır Şekil-K.3 Keskin OSB KESKİN KÜÇÜK SANAYİ SİTESİ 4,7 Hektar arazi üzerine kurulan 78 işyerilik Keskin Küçük Sanayi Sitesinin yapım işi ihalesi, 2006 yılı birim fiyatları ile ,05 TL keşif bedelle, 30 KASIM 2006 tarihinde yapılmıştır yılında yatırımın tamamlanmıştır. 9 Temmuz 2010 tarihinde Sanayi ve Ticaret Bakanı Sayın Nihat ERGÜN ün katılımları ile açılışı yapılmış ve üyelerin büyük bölümü işyerlerine taşınmıştır. 120

144 Şekil-K.4 Keskin Küçük Sanayi Sitesi Tablo-K.3: Delice İlçesindeki Sanayi Kuruluşları Tesisin Adı Adresi Faaliyeti As Oil İmalat Yağ İthalat İhracat Nakliye Sanayi Ve Ticaret Büyükyağlı Kasabası Yeni Mahalle Şehit Mehmet Işıklı Bulvar Cami Yanı No: 17 - Kırıkkale Aydın İnşaat Taahhüt Ticaret A.Ş. Yukarı Mahmutlar Köyü Ötegeçe Mevkii Kırıkkale Şubesi Delice/Kırıkkale Büyükyağlı Belediye Ekmek Fabrikası Yıldızlar Mahallesi Büyükyağlı Kasabası No: 1 - Kırıkkale Fatih Mah. Şahin Yeri Mevkii 2284 Parsel Keçeli Mühendislik Taahhüt Ticaret Hayvansal Protein Ve Yağ Entegri Tisisi Delice/Kırıkkale Öner Sakarya - Azim Zirai Aletler Çerikli Merkez Mahallesi Yozgat Caddesi No: 6 - İmalatı Kırıkkale *Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Madeni Yağ İnşaat Ekmek Et Ve Kemik Unu Römork Tablo-K.4: Keskin İlçesindeki Sanayi Kuruluşları Tesisin Adı Adresi Faaliyeti Başak Ekmek Fabrikası Altıntaş Mahallesi Ankara Caddesi No: 62 - Kırıkkale Ekmek İskar Un Ve Mamülleri İmalat Temizlik Giyim İnşaat Sanayi Ve Ticaret Ltd. Şti. Nihak Madencilik Petrol Ve İnşaat Sanayi Ve Ticaret Kırıkkale Şubesi Örnek Ekmek Fabrikası Öz Safir İmalat Petrol Otogaz İnş. Taah. Gıada Ve Tur. San. Tic. Ltd. Şti. Özgür Tarım Aletleri Ürün Hayvancılık Nakliyat İnşaat Ve Akaryakıt Ticaret Ve Sanayi Savaş Un Sanayi Ve Ticaret Ltd. Şti. Keskin Şubesi *Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Tablo-K.5: Yahşihan İlçesindeki Sanayi Kuruluşları Bozkurt Ma. Gündoğdu Cad. No: 12 - Kırıkkale Keskin Organize Sanayi Bölgesi 101 Ada 1 Parsel - Kırıkkale Altıntaş Mahallesi Ankara Caddesi No: 64 -Keskin/ Kırıkkale Yozgat Caddesi No:2 Keskin Kırıkkale Keskin Organize Sanayi Bölgesi 101 Ada 1 Parsel - Kırıkkale Un Kepek Mermer Levha Ekmek Ekmek Mermer Levha Gıda Yem Tesisin Adı Adresi Faaliyeti A.K.S. MOBİLYA ÜRETİM İTHALAT YAHŞİHAN MOBİLYA İHRACAT PAZARLAMA LTD.ŞTİ. ACAR KARDEŞLER TİCARET YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN ACE AJANS REKLAM PETROL NAKLİYAT PAZARLAMA TEMSİLCİLİK İTHALAT İHRACAT SAN. VE TİC. YAHŞİHAN PETROKİMYA 121

145 AKM AK MAKİNE İNŞAAT AKARYAKIT TURİZM TİCARET VE SANAYİ LİMİTED ŞİRKETİ YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. ALİ RIZA SEVEN- CAN PLASTİK YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN ALTAŞ GIDA BESİ VE YAHŞİHAN İNŞAAT MADENCİLİK SANAYİ TİCARET ANADOLU VANA SANAYİ VE YAHŞİHAN PETROKİMYA TİCARET AR-KAR MADENCİLİK NAKLİYAT YAHŞİHAN İNŞAAT İNŞAAT TİCARET LTD. ŞTİ. ANKARA YEM ET VE SÜT YAHŞİHAN GIDA, YEM ÜRÜNLERİ GIDA SANAYİ VE TİCARET BAB DIŞ TİCARET MADEAN İNŞAAT SANAYİ VE TİCANET A.Ş. YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN KIRIKKAL ŞUBESİ BAB GENCEL İLAÇ VE KİMYA YAHŞİHAN KİMYA SANAYİ LTD. ŞTİ. BAŞKAN GRUP GIDA PAZARLAMA YAHŞİHAN GIDA, YEM İNŞAAT SANAYİ CE TİCARET LTD. ŞTİ. BAY KUMPİRCİ VE PİZA YAHŞİHAN GIDA, YEM ÇELİKER GIDA İNŞ. PETROL KONF. TAAH. TEMİZLİK SARRAFİYE PAZ. VE TİC. ÇEVKO HURDA AKÜ ERİTMA SİSTEMLERİ TİCARET VE SANAYİ DSA KİMYA VE TARIM ÜRÜNLERİ SANAYİ TİCARET EFOR MAKİNA SANAYİ VE DIŞ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ EFOR BORU KIRIKKALE ŞUBESİ ELÇİNKALE İNŞAAT KONFEKSİYON GIDA SİGORTA BAYİLİĞİ ELEKTRİK MALZEMELERİ PAZARLAMA TAAHHÜT SANAYİ VE TİCARET ELMACIOĞLU EL ARABASI DEMİR İMALAT TAAHHÜT İNŞAAT SANAYİ VE TİCAR EMNİYET SN.ZİRAİ ALT.YD.PR.İM.İ.S.T.P.OT.AL.ST.İM.İ TH.İHR.TİC.SAN.LTD.ŞTİ. EMSA PLASTİK SANAYİ VE TİCARET- KIRIKKALE ŞUBESİ FATİH HAZIR BETON KUM VE YAPI SANAYİ DANIŞMANLIK PERROL TİCARET FÜZYON KİMYA TAAH. NAK. PET. GIDA İNŞ. İTH. İHR. İMALAT SAN. VE TİC. GEYİK İNŞAAT MALZEMELERİ, MAHRUKAT, NAKLİYE, BETON MAMÜLLERİ ELEMANLARI YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN GIDA, YEM METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. GIDA, YEM METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN YAHŞİHAN PETROKİMYA İNŞAAT 122

146 İMALAT VE MADENCİLİK TİCARET GÜLDÜREN DOĞRAMA YAHŞİHAN MOBİLYA GÜNDÜZ ORMAN ÜRÜNLERİ YAHŞİHAN MOBİLYA SANAYİ VE TİCARET GÜVEN ŞEKERLEME PİŞMANİYE YAHŞİHAN GIDA, YEM LOKUM İMALAT GIDA İNŞAAT TAAHHÜT SANAYİ VE TİCARET IŞIKLAR BETON BETON YAHŞİHAN İNŞAAT ELEMANLARI A.Ş. YAHŞİHAN ŞUBESİ İCAD MERMER- HAYDAR GÖK YAHŞİHAN İNŞAAT KALE YEM SANYİ VE Tİ.B A.Ş YAHŞİHAN KIRIKKALE ŞUBESİ KALDAŞ DAĞITIM İTH. İHR. YAHŞİHAN TİCARET LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ KAMBEROĞULLARI HAY. İNŞ. İÇ- YAHŞİHAN DIŞ TİC. VE İMLT SAN. VE LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ KARGIN ALÇI MADENCİLİK YAHŞİHAN İNŞAAT SANAYİ VE TİC.A.Ş. KAYATAŞ TİCARET - AHMET YAHŞİHAN KAYATAŞ K.L.K. MAKİNA İMALAT İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. YAHŞİHAN GIDA, YEM GIDA, YEM GIDA, YEM İNŞAAT METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. KILIÇ MOBİLYA DOĞRAMA YAHŞİHAN MOBİLYA KÖSELER NAKLİYE PETROL YAHŞİHAN GIDA, YEM HİZMETLERİ LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ KÖŞEM MOBİLYA YAHŞİHAN MOBİLYA KUBUŞ BOYLERSAN MAKİNA İNŞAAT KAZAN İMLT. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. KUTLUCA TADIM YEMEK VE TABLDOT-BEKİR KUTLUCA LİDERLER PAZARLAMA İTHALAT İHRACAT İMALAT TİCARET VE SANAYİ KIRIKKALE ŞUBESİ M C B SANAYİ ÜRÜNLERİ MAKİNA İNŞAAT TURİZM TİCARET A.Ş. MEGA MÜHENDİSLİK MAKİNA SANAYİ VE TİCARET METEC MAKİNA ELEKTRİK ELEKTRONİK VE KONTROL SİSTEMLERİ SANAYİ VE TİCARET ANONİM ŞİRKETİ METAL GRUP ISI SİSTEMLERİ İTH.İHR.SAN.TİC.A.Ş. MİSPA MOBİLYA İMALAT İNŞAAT TAAHHÜT PAZARLAMA TİCARET YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. GIDA, YEM MOBİLYA YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. MOBİLYA 123

147 VE SANAYİ MÜHİMMAT ISLAH GELİŞTİRME VE YENİLEŞTİRME MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ NE-SA 1 MAKİNA SAN.İNŞ. VE TİC. LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ NİZAM İNŞAAT TURİZM İTHALAT İHRACAT SANAYİ VE TİCARET ÖRS METAL VE GERİ DÖNÜŞÜM HİZMETLERİ SANYİ TİC.LTD. ŞTİ. YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. ÖZKANLAR TİCARET YAHŞİHAN GIDA, YEM ÖZ FİLİZ TURİZM VE LOKANTACILIK TİC. LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ ÖZMUMCUOĞLU NAKLİYAT HARFİYAT İNŞAAT PETROL İMALAT TURİZM TAAHHÜT GIDA SANAYİ TİC. LTD. ŞTİ. PENKAP PVC VE MAKİNA SANAYİ TİCARET RSM PLASTİK İMALAT İNŞAAT SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. RUTTAŞ MADENCİLİK TAŞIMACILIK İNŞAAT SANAYİ İÇ VE DIŞ TİCARET SAYGIN MAKİNA TAAHHÜT MADEN SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ SİLİSSAN MADENCİLİK TAŞIMACILIK İNŞAAT TİCARET LTD. ŞTİ. SÜNGÜSAN MAKİNA TAKIM SANAYİ VE TİCARET ŞDL ZİNCİR VE LASTİK KORUYUCU SİSTEMLERİ SANAYİ TİCARET TACER İNŞAAT TİCARET VE SANAYİ LTD. ŞTİ. KIRIKKALE ŞUBESİ TAŞOĞLU GIDA İNŞAAT TİCARET VE SANAYİ TEKSAN YAPI PETROL ÜRÜNLERİ OTOMOTİV İNŞAAT TURİZM NAKLİYAT SANAYİ VE TİC. LTD. ŞTİ. TEK BETON PREFABRİK YAPI ELEMANLARI SANAYİ VE TİCARET TOPAL AHMET MAKİNA VE TARIM ALETLERİ SANAYİ VE TİCARET AŞ. YAHŞİHAN YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN PLASTİK - POLİETİLEN YAHŞİHAN İNŞAAT YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN İNŞAAT MADEN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. İNŞAAT GIDA, YEM METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. İNŞAAT METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. 124

148 TUNÇLAR KURUYEMİŞ GIDA İNŞAAT SANAYİ VE TİCARET A.Ş KIRIKKALE ŞUBESİ ÜNİVERSAL HASSAS DÖKÜM MÜHENDİSLİK KALIP MAKİNA İMALAT İTHALAT İHRACAT TİCARET VE SANAYİ YANAR KAZAN MAKİNA İNŞAAT TAAHHÜT İMALAT SANAYİ VE TİCARET KIRIKKALE ŞUBESİ YAHŞİHAN YAHŞİHAN YAHŞİHAN GIDA, YEM METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. YENİ HİSAR KANEPE YAHŞİHAN MOBİLYA YİM - SA YAHŞİHAN MOBİLYA ZİRVE SAVUNMA SANAYİ MAKİNA KALIP TELSİZ YEADEK PARÇA İMALAT SANAYİ VE TİCARET LTD. ŞTİ. * Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü YAHŞİHAN METAL, MAK.TEÇHİZAT İML. Tablo.K.6: Karakeçili İlçesindeki Sanayi Kuruluşları Tesisin Adı Adresi İştigal Konusu TADIM GIDA MADDELERİ SANAYİ VE TİCARET A.Ş. KIRIKKALE Karakeçili Gıda Yem ŞUBESİ * Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu Tablo. K.7: Kırıkkale İli İş Kollarına Göre Dağılımı İmalat Konusu İşyeri Sayısı Savunma Sanayi 7 Petro Kimya 14 Gıda- Un-Yem 61 Plastik-Polietilen 20 İnşaat-Maden 28 Kimya 4 Tekstil 13 Metal Makine Teçhizat İmalatı 52 Mobilya 22 Enerji 1 Toplam 222 *Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 1-Metal Sanayi: Bu sanayi dalında özellikle, savunma sanayine imalat, tarım sektörüne yönelik imalat, tarım sektörüne yönelik araç-gereç imalatı ve çeşitli pik ve çelik dökümü gibi değişik imalat türleri yapılmaktadır. 2-Petrol ve Petrol-Kimya Sanayi: LPG, benzin, gazyağı, motorin, asfalt, nafta, kalyak ve kükürt üretimi; bununla birlikte çamaşır suyu ve plastik üretimi yapılmaktadır. 3-Toprak Mamulleri Sanayi: Tuğla, kiremit sanayi, inşaat sektöründe kullanılan tuğla ve kiremit üreten fabrikaları mevcut olup, ayrıca maden eritme ocaklarında ve sobalarda kullanılan ateş tuğla üretimi, karo ve mermer üretimi yapılmaktadır. 125

149 4-Ağaç Mamulleri Sanayi: Mobilya ve diğer ahşap malzeme üretiminde kullanılan tomrukların işlenmesi daha çok küçük işyerlerinde yapılmaktadır. 5-Giyim Sanayi: Konfeksiyon ve trikotaj üretimi küçük ölçekli işletmelerde veya atölye ve evlerde yapılmaktadır. 6-Gıda Sanayi:Bu sahada daha çok un, yem çeşitleri, sucuk imalatı, küçük çaplı et ve yumurta tavukçuluğu ve içecek olarak meşrubat üretimi yapılmaktadır. 7-Tarım Makinaları Sanayi: Tarım makinaları ve yedek parça üreten fabrika ve atölyeler mevcuttur. Enerji Kullanımı: Kırıkkale de tüketilen toplam kw/h enerjinin kw/h ı sanayide kullanılmaktadır. K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği esas olarak yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik tedbirler alınmadan havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir. Bazı bölgeler tek bir endüstri tesisin meydana getirdiği yoğun kirliliğe maruz kalmakta, bazı bölgelerde ise birçok endüstri tesisinin emisyonları bileşik bir kirlilik yaratmaktadır. Kırıkkale Hacılar Kasabası sınırları içerisinde, Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, LPG Depolama ve Dolum tesisleri ve Akaryakıt Depolama ve Dolum tesislerinden kaynaklanan emisyonlar mevcuttur. Bu tesislerin kurulma aşamasındaki yer seçiminde yapılan yanlışlıklar hava kirliliğini olumsuz yönde etkilemektedir. Ayrıca OSB içerisinde faaliyette bulunan Kurşun İzabe Tesisi Bakanlığımızdan Lisans almış olup, baca gazı arıtma sistemi bulunmaktadır. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği İlimizde, Hacılar Kasabasının kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. Bu bölgede yer alan Akaryakıt ve LPG Depolama ve Dolum tesislerinden kaynaklanan proses atık suları geri kazanım tesislerine verilmektedir. Evsel atıksular ise belirli aralıklarla belediye tarafından vidanjör ile alınmaktadır. Tüpraş Kırıkkale Rafinerisinde ise atıksu arıtma tesisi bulunmakta ve arıtılmış sular Kızılırmak a deşarj edilmektedir. Yahşihan OSB de oluşan atık sular OSB nin arıtma tesisinde arıtma işlemine tabi tutularak Kızılırmak a deşarj edilmektedir. K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Endüstri faaliyetlerinin sebep olduğu hava ve su kirliliğinin dolaylı olarak tarım arazilerinde meydana getirdiği kirlenme ve bozulmaların toprakların fizikokimyasal ve biyolojik niteliklerini etkilemesi sonucu tarım topraklarında verim düşüklükleri veya bazı toksik maddelerin tarım ürünlerinde birikmesi ile gıda zincirlerindeki kirlenme ve sağlık üzerine etkileri önemli toprak sorunlarındandır. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği ile ilgili bir çalışma elde edilememiştir. 126

150 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar İlimizde faaliyet gösteren, tehlikeli ve zararlı atıkları bulunabilecek sanayi tesislere tesis bilgi formları gönderilerek, tesiste oluşan atıkların özellikleri, miktarı, çeşidi ve bertaraf yöntemleri ile ilgili bilgiler istenmiştir. Hacılar Kasabasında kurulu bulunan Tüpraş Kırıkkale Rafinerisi, LPG ve Akaryakıt Depolama ve Dolum tesislerinde oluşan tehlikeli atıklar bertaraf veya geri kazanım tesislerine verilmektedir. K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü verilerine göre İlimizdeki Hassas Sanayi Tesislerinin (Endüstriyel Kaza Riski Olan Tesisleri) Listesi Tablo-K.8 de verilmiştir. Tablo- K.8: Kırıkkale İlinin Hassas Sanayi Tesislerinin Listesi SIRA TESİSİN ADI NO ACİL EYLEM PLANI VAR/YOK 1 HES Kapulukaya Hidro Elk. Snt. Var 2 Tüpraş Rafineri Müdürlüğü Var 3 MKE Ağır Silah ve Çelik. Fab.Müd. Var 4 MKE Mühimmat Fab. Müdürlüğü Var 5 MKE Barut Fab. Müdürlüğü Var 6 MKE Silah Fabrikası Müdürlüğü Var 7 MKE Pirinç Fabrikası Müdürlüğü Yok 8 MKE Hurda İşletme Müdürlüğü Var 9 MKE Nitroselüloz Fabrikası Müdürlüğü Var 10 Erdemir A.Ş. Çelbor Fabrika Müdürlüğü Yok 11 STS Tesisat Armatürleri San. Ve Tic. A.Ş. Yok 12 A.K.S. Mobilya Üretim İth. İhr.San. ve Tic. Ltd. Sti. Yok 13 Topal Ahmet Mak. Ve Tarım Aletleri San. Ve Tic. A.Ş. Yok 14 İPRAGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Var Müdürlüğü 15 AYGAZ A.Ş. Kırıkkale Dolum Tesisleri Müdürlüğü Var 16 GÜNEYGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 17 BİZİMGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 18 BÖLÜNMEZ A.Ş. Kırıkkale Akry. Dep. ve Dolum Tes. Müdürlüğü 19 TURKUAZ PETROL A.Ş. Akaryakıt Dep. Ve Dol. Tes. Müd. 20 AKÇAGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 21 HİLALGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 22 TOTALGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 23 ANADOLUGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 24 MİLANGAZ A.Ş. Kırıkkale LPG Dolum Tesisleri Müdürlüğü 25 PETLİNE A.Ş. Kırıkkale Akaryakıt Depolama ve Dolum Tes. Müd. 26 TU-TA PETROL A.Ş.Akaryakıt Depolama ve Dolum Tes. Müd. 27 ALPET A.Ş. Kırıkkale Akaryakıt Depolama ve Dolum Tes. Müd. 28 AYTEMİZ A.Ş. Kırıkkale Akaryakıt Depolama ve Dolum Tes. Müd. * İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Var Var Yok Var Yok Yok Var Yok Var Var Var Yok Var 127

151 L ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi Kırıkkale Belediye Başkanlığı, Otobüs Su Kanalizasyon İşletmesi Müdürlüğü verilerine göre, İlimiz şehir merkezi içme ve kullanma suyu ihtiyacı il merkezine 25 km uzaklıktaki Kapulukaya baraj gölünden pompa istasyonu aracılığıyla Kırıkkale içme suyu arıtma tesisine buradan da şehir şebekesine pompalanmaktadır. Kapulukaya baraj gölünden yıllık 45 hm 3 lük su içme suyu arıtma tesisine verilmektedir. Bununla beraber şehir merkezindeki kuyu suyu kaynakları ve yer altı suları hakkında ayrıntılı bilgi D.1.1. de verilmiştir. Tablo- L.1: Kapulukaya Baraj Gölünün Kapasitesi Barajın Yeri Kırıkkale Akarsuyu Kızılırmak Amacı Enerji, içme-kullanma ve sanayi suyu temini İnşaatın (Başlama-Bitiş) Yılı Gövde Dolgu Tipi Toprak Gövde Hacmi m 3 Yükseklik (Talvegden) m Normal Su Kotunda Göl Hacmi hm 3 Normal Su Kotunda Göl Alanı km 2 Yıllık İçme Suyu 142,50 hm 3 *DSİ V. Bölge Müdürlüğü L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi İlimizde atık su arıtma tesisi bulunmamaktadır. Kırıkkale Belediyesi nin atık su arıtma tesisi ile ilgili çalışmaları devam etmektedir. L.1.3. Yeşil Alanlar Kırıkkale Belediye Başkanlığı verilerine göre, İl merkezinde kişi başına düşen yeşil alan miktarı 3,978 m 2 /kişidir. İl merkezi toplam kentsel yeşil alan miktarı 76 ha dir. Kırıkkale orman yönünden pek zengin değildir. İlimizde koru Ha., baltalık Ha., olmak üzere, toplam Ha orman alanı mevcuttur, bu oran ilimizin yüzölçümüne oranlandığında %10 gibi bir rakam karşımıza çıkar. Bu rakamlara 1976 yılından 2009 yılı sonuna kadar yapılan ha lık ağaçlandırılmış sahada dahil edilirse bu oran %14 gibi bir rakama ulaşır. Keskin Belediye Başkanlığı Fen İşleri Müdürlüğü verilerine göre, İmar Planı Sınırı İçerisindeki Yeşil Alanların Dağılımı: Park : m 2 Oyun Alanı : m 2 Çocuk Bahçesi : m 2 Ağaçlandırılacak Alan : m 2 Spor Alanı : m 2 Mesire Alanı : m 2 Kişi Başına Düşen Yeşil Alan : m 2 Toplam Yeşil Alan : m 2 Toplam Kentsel Yeşil Alan : m 2 dir. 128

152 L.1.4. Elektrik İletim Hatları TEİAŞ Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Müdürlüğü sorumluluğunda olan Kırıkkale İl sınırları içinde 380kV ve 154 kv E.İ Hatlarının tamamı, havai hat olup İl sınırları içerisindeki Enerji İletim Hatlarının karakteristikleri aşağıdaki şekildeki gibidir. 154 kv EİH uzunluğu 182,38 km. 380 kv EİH uzunluğu 57,85 km. dir. L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları İlimizdeki yer altı çelik ve polietilenle iletilen doğalgaz hatlarının uzunluğuna ait bilgiler Tablo-L.2 de verilmiştir. Tablo-L.2: Yeraltı çelik ve polietilen hatların uzunlukları. Miktar Birim Açıklama Çelik Hatlar Metre 2,4,6,8,10,12,14,16 çaplı borular. Polietilen Ana Hat Metre 20 mm, 32 mm, 40 mm, 63 mm, 90 mm, 125 mm çaplı borular Servis Kutusu Adet Şehir giriş İstasyonu 2 Adet Bölge İstasyonu 13 Adet Müşteri İstasyonu 26 Adet Servis Regülatörü 8947 Adet *KIRGAZ L.2. Ulaşım L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel Ülkemizin Doğu, Güneydoğu ve Karadeniz Bölgelerindeki 43 vilayetine ulaşım imkanı sağlayan İlimiz, bu konumuyla önemli üretim ve dağıtım merkezlerinin odak noktasında yer almaktadır. Bu nedenle yol ağımızda yer alan yolların taşımacılık ve trafik yükü çok fazladır. Karayolları Genel Müdürlüğü, 4. Bölge Müdürlüğü 44. Şube Şefliği nden alınan bilgilere göre, 44. Şube Şefliği, yollarda meydana gelebilecek sıkıntılara zamanında müdahale edebilmek amacıyla 1981 yılında Kırıkkale de faaliyet göstermeye başlamıştır. Şeflik İl sınırları içerisinde Balışeyh, Keskin ve yazın kapalı, kışın açık tutulan İğdebeli Bakım evleri ile hizmet vermektedir. İl sınırları dışında ise Kurbağalı ve Kayapınar Bakım evleri bulunmaktadır. İlimize ait 2011 yılı Trafik ve Ulaşım bilgileri şu şekildedir. Devlet Yolları Toplamı:231 km., Yolcu Km.: , Ton Km.: , Taşıt Km.: L Ulaşım Planlaması İl Emniyet Müdürlüğünden alınan bilgilere göre İlimiz genelindeki motorlu kara taşıtlarının cinsi ve sayısı Tablo-L.4 te verilmiştir. Toplu taşıma araçları; otobüs ve dolmuşlar, özel araçlar ve motosikletler kullanılmaktadır. Bu faaliyetler sonunda motorlu araç trafiğinin yoğun olması nedeni ile egzoz gazlarında artışın olduğu ve gürültü seviyesinin yüksek seviyelere ulaştığı görülmektedir. L Toplu Taşıma Sistemleri İlimizde metro, banliyö, tramvay gibi sistemler bulunmamaktadır. Kent içi toplu taşımacılıkta belediye otobüsleri ve dolmuşlar kullanılmaktadır. Kırıkkale Belediyesi Otobüs Su Kanalizasyon İşletmesi Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde Belediye toplu taşıma hizmetini 129

153 Motosiklet Otomobil Minibüs Otobüs Kamyonet Kamyon Traktör Çekici Özel A.Taşıt Tanker Römork TOPLAM özelleştirerek 17 adet 26 kişilik 2005 model Otokar tipi araçlarla hizmet vermektedir. Belediye otobüslerinin toplu taşımacılıktaki payı % 20 dir. Bunların dışında genel olarak ilimizde özel kuruluşlar kendi çalışanları için servis sistemini geliştirerek, çalışanların toplu taşıma ücretlerini karşılayarak, aynı semtte ikamet eden çalışanlarının ulaşımlarını sağlamaktadır. L Kent İçi Yollar Kırıkkale Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü verilerine göre, İlimizdeki Kent İçi Yollara ait bilgiler Tablo-L.3 te verilmiştir. Tablo-L.3: Kırıkkale İli Kent İçi Yollar BULVAR CADDE SOKAK YOL UZUNLUĞU AÇIK YOL UZUNLUĞU ASFALT YOL UZUNLUĞU STABİLİZE (SATHİ KAPLAMA KUMLAMA) AÇIK OLMAYAN YOL *Kırıkkale Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü 21 Adet 183 Adet Adet 962 km 497 km 284 km 213 km 465 km L Araç Sayıları İlimizde motorlu araçlardan meydana gelen hava ve gürültü kirliliği fazla olmamakla beraber çevreyi olumsuz yönden etkilemektedir. İl Emniyet Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılında trafiğe kayıtlı araç sayısı Tablo-L.4 te verilmiştir. Tablo-L.4: 2011 Yılı İtibariyle Kırıkkale de Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı Kullanım Amacı ARAÇ CİNSLER Hususi Ticari Resmi TOPLAM *İl Emniyet Müdürlüğü İlimizdeki taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliğinin ve gürültü kirliliğinin tespitine yönelik bilimsel veri elde edilememiştir. L.2.2. Demiryolları L Kullanılan Raylı Sistemler Kent içi taşımacılığında raylı sistemler kullanılmamaktadır. L Taşımacılıkta Demiryolları Demir Yolu ile kent içi taşımacılığı yapılmamaktadır. 130

154 L.2.3.Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı İlimizde deniz, nehir, göl taşımacılığı yapılmamaktadır. L Limanlar İlimizde Liman bulunmamaktadır. L Taşımacılık İlimizin denize sınırı bulunmadığından taşımacılık yapılmamaktadır. L.2.4.Havayolları İlimizde havaalanı bulunmamaktadır. L.3. Haberleşme İlimizde telefon hatlarının yeraltından geçirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Yapılan çalışmalarla ilgili istatistiksel bilgiye ulaşılamamıştır. L.4. İlin İmar Durumu Kırıkkale İl genelinin (5.434 km 2 ) 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planı yapılmıştır. L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı İlimizde kesin ve geçici onay verilmiş baz istasyonu sayısı ve yerleri EK-12 de verilmiştir. Tablo-L.5: İl Mahalli Çevre Kurulu Tarafından Yer Uygunsuzluk Kararı Verilen Baz İstasyonları ve Adresleri SİTE KODU ADRESİ MÇK KARAR A 5082 (TELSİM ) YENİMAH. ATATEPECAMİİ-KIRIKKALE TARİHİ /02 KL 3213 MRZ. MAH. HACIBEY MEV.YÜKSEK İHTİSAS HAST.KARŞISI /8 (AYCELL) KL 3226 YAHŞİHAN ULUBATLI HASAN CAD.ADATEPE CAMİİ-KIRIKKALE /8 (AYCELL) *Kırıkkale Belediyesi (Otobüs Su Kanalizasyon İşletme Müdürlüğü) *İl Çevre ve Orman Müdürlüğü *Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü *Kırıkkale Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü *İl Emniyet Müdürlüğü *TEİAŞ Gen Müd. 8. İletim Tesis ve İşletme Grup Müd. *Karayolları Genel Müdürlüğü 44.Şube Şefliği 131

155 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar ve Şehircilik Müdürlüğü verilerine göre Kırıkkale ili, ilk imar planına esas jeolojik etüt raporlarımız mevcut değildir. Ancak imar planının açıklama raporunda Kırıkkale iline ait genel jeolojik bilgiler çok kısa şekilde yer almaktadır yılı içerisinde ihalesi gerçekleştirilen ve çalışmaları halen devam eden Kırıkkale İli Revizyon + İlave İmar Planına Esas Jeolojik Etüd çalışması devam etmektedir. M.1.1. Kentsel Alanlar M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü verilerine göre, İlimizde yapılan Jeoteknik çalışmalar sonucunda, depreme karşı etkileri açısından ilin üç bölgeye ayrıldığını söyleyebiliriz: 1-Çoruhözü ve Irmak Havzası 2-Heyelana maruz alanlar 3-Diğer (Emniyetli alanlar) Çoruhözü ve Irmak Havzası (Yenimahalle, Kızılırmak, Bahçelievler, Karşıyaka, Selimözer, Yuva) güncel alüvyonlardan oluşmuştur. Genel olarak çakıl, kum, kil ve siltli birimlerden oluşmaktadır. Gevşek bir yapıya sahiptir. Birim yeraltısuyu barındırdığından killi ve siltli zeminlerde şişme durumu söz konusudur. Bu durum yapılarda oturma ve kayma problemlerine neden olur. Kumlu zeminlerde ise, zemin en az 11 m. ye kadar su barındırıyor ise sıvılaşma riski söz konusu olabilir. İlimizin neojen yaşlı, çakıllı, kumlu, killi birimleri üst seviyelerinde gevşek, yer yer yatay tabakalı çakıl-kum-kil birimleri şeklinde gözlenir. Kil oranı fazla olduğundan su bulundurmazlar. Çakıl ve kum birimlerinin bant oluşturduğu alanlarda yeraltısuyu bulunmaktadır. Neojen yaşlı bu birimler ilimizde genellikle topoğrafyanın düz olduğu alanlarda gözlenir. Bu birimler içerisinde su içermeyen ve tane dağılımının eşit olduğu alanlar yapılaşma için gayet uygundur. Ancak yeraltısuyu bulunan yerlerde tedbir almak gerekmektedir. Oligosen yaşlı bazaltlı birimler ilimizin Çullu mevkiinde lokal olarak gözlenir, yapılaşma için iyi bir zemindir. Eosen yaşlı filiş birimleri konglomera, kum taşı, kil taşı ve kireç taşlarından meydana gelir. İyi tutturulmuş, sıkıştırılmış, başkalaşım geçirmiştir. Yaygın olarak Yahşihan, Yenişehir in kuzeyinde ve Üniversitenin yerleştiği alanın kuzeyinde net bir şekilde gözlenir. Yapılaşma için uygun bir zemindir. Granitler genel olarak Yahşihan ın doğusunda, Kırıkkalenin Kuzeyinde, Karacaali Köyü ile çevresinde ve Ahıllı nın doğusunda, Kırıkkale-Ahıllı arasında izlenir. Yapılaşma için oldukça uygundur. M Kentsel Büyüme Deseni Kentin çevresi çevre belediyelerle kaplı olduğu ve doğal olarak ırmak veya dağlar çevrelediği için kentin gelişimi batıya doğru olamamakta, doğuya yani Bahşılı İlçesine doğru olmaktadır. İl genelinde Hazine arazisi oranı % 12,24 dür. 132

156 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları Kırıkkale İli, bir Cumhuriyet şehridir. MKEK Fabrikalarının kurulması ve faaliyete başlaması ile şehrin temeli atılmıştır. İlin yerleşim yerleri düzenli değildir. Şehrimizde 1960 yılından sonra düzenli yapılaşma ve yerleşim başlatılmıştır den sonra yapı kooperatiflerinin oluşturduğu alanlarda modern binalar inşa edilmiştir. Kırıkkale evleri, emekli nüfusun yoğun olduğu illerin başında gelen Kırıkkale de, geçmişten günümüze geleneksel konut mimarisi tarzında, açık-yeşil alanlarda halka hizmet vermektedir. Samsun yolu projesi, Ankara-Samsun yolu caddesi üzerinde yeni imar uygulaması yapılmıştır. 85 ada, 561 parseli içeren çalışmada parselin %30 u inşaat alanı, %70 i yeşil alana ayrılmıştır. Otopark zorunluluğu getirilmiştir. Yürüyüş yolu ve bisiklet yoluna planlamada yer verilmiştir. Geçit projeleri, trafiğin ve trafik kazalarının yoğun olduğu yerlerde Bahçelievler, Başpınar ve Etiler kavşağı alt geçit projeleri hazırlanmıştır. Toplu konut alanı, Kimeski ve Osmangazi mahallelerinde ayrılan alanda planlama yapılmıştır. Ada içinde %20 inşaat alanı, en az 600 m² lik yeşil alan düzenlenecek, otopark ada içinde çözümlenecek. Kat adedi maksimum 5 olacak. Mahalle, geniş, güvenli caddeler, temiz hava, estetik değeri olan yapılarıyla insanlar için çekici yerleşim birimi oluşturuyor. Planlamada, yapılaşma güneş ya da gölge kazanımı yeterli olacak şekilde düzenlenmiştir. Mahalleyi olumsuz etkileyebilecek kirlilik ve gürültü kaynaklarına (fabrika vb.) planlamada yer verilmemiştir. Belediye sınırları içinde bulunan plansız yerleşim bölgeleri ve yetersiz altyapısı olan alanlar, Kırıkkale ilindeki plansız kentleşme alanları; Karşıyaka Mahallesi su deposu altı Küme Evleri, Radyolink doğusu, Eski Kırık Köyü alanı M Kentsel Alanlarda Yoğunluk Kırıkkale İlinin yüzölçümü 4534 km 2 ile Türkiye nin %0.59 unu oluşturmaktadır. Kırıkkale de km 2 ye düşen kişi sayısı 1990 yılında 80 kişi iken, 2000 yılında 85 kişiye yükselmiştir. Kırıkkale İlinin ortalama hane halkı büyüklüğü azalmaktadır.1990 yılında ilin ortalama hane halkı büyüklüğü 5.4 kişi iken 2000 yılında 4.9 kişiye düşmüştür. Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü verilerine göre, Kentsel alanlardaki nüfus yoğunluğunu gösterir bilgiler Tablo-M.1 de verilmiştir. Tablo-M.1: Kırıkkale İlinin Kentsel Alanlardaki Nüfus Yoğunluğu Mahalle Adı Nüfus(Kişi) Alan(Ha) Yoğunluk(Kişi/Ha) Kızılırmak ,70 3,09 Yeni Mah ,4 89,8 Çalılıöz ,10 97,4 Yaylacık ,20 299,3 Fabrikalar ,95 42,1 Güzeltepe ,30 333,2 Ovacık ,60 377,5 Yenidoğan ,20 198,8 Hüseyin Kahya ,30 499,3 Tepebaşı ,70 238,9 Gürler ,30 341,4 Kurtuluş ,20 106,8 Bahçelievler ,40 114,3 Bağlarbaşı ,50 99,5 Kaletepe ,65 139,7 133

157 Etiler ,70 79,05 Sanayi ,30 45,3 Karşıyaka ,30 55,6 Selimözer ,95 53,5 Yuva ,5 18,5 Gündoğdu ,7 26,2 Osmangazi ,20 1,6 Akşemsettin ,50 1,5 Kimeski ,7 6,3 Fatih ,90 0,4 Kırıkköyü Aşağımahmutlar Çullu Toplam: * Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü M Kentsel Yenileme Alanları Bu konu ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır. M Endüstri Alanları Yer Seçimi Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Sanayi ve Teknoloji başlığı altında incelenmiştir. M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Bu konu ile ilgili bilgi G.3 konu başlığında verilmiştir. Kırıkkale ilinde turistik amaçlı tesisler için potansiyel alan teşkil eden tek yer Kızılırmak Nehri kenarıdır. M.1.2. Kırsal Alanlar M Kırsal Yerleşme Deseni yılı sonu itibarıyla İlimizin toplam nüfusu kişidir. Bu nüfusun i il ve ilçe merkezlerinde, ü belde ve köylerde yaşamaktadır. Oransal olarak nüfusun % 85 i şehirlerde, % 15 i belde ve köylerdedir. M Arazi Mülkiyeti Kırıkkale ilinin geneline ait kadastral paftaların henüz sayısal ortama aktarılmamış ve bu bilgilerinde tapu bilgileri ile ilişkilendirilmemiş olması nedeniyle il geneline ait kesin mülkiyet deseninin mevcut kamu bilgileri çerçevesinde çıkarılması mümkün olamamaktadır. Kesin sayısal veri değerlerine sahip olan ve çalışmaları, İl Tapu ve Kadastro Müdürlüğü tarafından yürütülmüş olan mera alanları ile Orman Genel Müdürlüğü tarafından sınırları sayısal ortamda kesinleştirilen tescilli Orman sınırları veri tabanına aktarılmıştır. 134

158 Tablo-M.2: Kırıkkale İlinin Arazi Mülkiyeti Kullanım Tipi Alan (km2) Yüzde % Yerleşim Alanları 108,3 2,31 Orman Alanları 505,3 10,76 Hazine Alanları 845,4 18,01 Şahıs Arazileri 2925,5 62,31 Mera Alanları 11,9 0,25 Akarsular ve Göller 24,2 0,52 Tescil Harici Alanlar 274,2 5,84 TOPLAM 4694,8 100,00 *İl Tapu ve Kadastro Müdürlüğü yazısı Tablo-M.3: Kırıkkale Mevcut Kentsel Arazi Kullanım Dağılımı Kentsel Arazi Kullanım Biçimleri Alan(ha) KONUT ALANI TİCARET ALANI Merkezi İş Alanı İkinci Derecede Merkez Alanı EĞİTİM TESİS ALANLARI Yuva-Kreş-Ana Okulu 4,60 İlköğretim Tesis Alanı Orta öğretim Tesis Alanı SAĞLIK TESİS ALANLARI Hastane Tesis Alanı 4,20 Sağlık Ocağı-Dispanser Tesis Alanı 10,70 RESMİ KURUM TESİS ALANLARI DİNİ TESİS ALANLARI 8,80 SOSYAL-KÜLTÜREL TESİS ALANLARI 10,60 AÇIK-YEŞİL ALANLARI Çocuk Bahçesi+Park Alanları Spor Tesis Alanı Ağaçlandırma Alanları Mezarlık Alanları 8,30 Rekreasyon Alanları Koruma Bandı 1,70 Diğer Açık-Yeşil Alanlar Ulaşım Tesis Alanları Sanayi Tesis Alanları Konut Dışı Kentsel Çalışma Alanları Askeri Alanlar 1.40 Toplam Yerleşim Alanı * Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü M.2. Altyapı Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Altyapı, Ulaşım ve Haberleşme başlığı altında incelenmiştir. M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 135

159 Konut Çoğunluğu Konut Çoğunluğu Konut Dışı Ticari Sanayi Eğitim-Kültür Sağlık Resmi Dini Konutdışı Karışık Bilinmeyen Toplam M.3.1. Kamu Binaları İlimiz de Kamu binaları yerleşim olarak İl merkezinde yer almaktadır da İl oluşundan sonra kurulan yeni birimler merkezde yer almayıp, şehrin değişik yerlerinde faaliyet göstermektedirler. Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğünden alınan verilere göre, Kullanım amacına göre bina sayıları Tablo M 4. de verilmiştir. Tablo-M.4: Kullanım Amacına Göre Bina Sayıları *Kırıkkale Bel. Başk. - İmar ve Şehircilik Müdürlüğü M.3.2. Okullar İlimiz Okul öncesi-ilköğretim ve Ortaöğretim genel durumunu gösterir bilgiler Tablo.M.5 de verilmiştir. Tablo-M.5: Kırıkkale İlinde İlköğretim ve Ortaöğretim İstatistiki Bilgileri Okul Türü Sayısı Öğrenci Sayısı Derslik Sayısı Mülkiyeti Öğr.Yur.Kap. Okul Öncesi (Resmi) Kamu - Okul Öncesi (Özel) İlköğretim (Resmi) İlköğretim (Özel) Ortaöğretim (Resmi) Özel Kamu Özel Kamu 1789 Ortaöğretim (Özel) *İl Milli Eğitim Müdürlüğü Yazısı Özel 785 Kırıkkale Üniversitesi: İlimizde 3 Temmuz 1992 tarihinde Kırıkkale Üniversitesi, kurulmuştur. Kırıkkale Üniversitesi Rektörlüğünden alınan öğretim yılına ait bilgilere göre Üniversite bünyesinde bulunan birimler ve öğrenci sayıları Tablo-M.6 da verilmiştir. Tablo-M.6: Kırıkkale Üniversitesi Birimleri ve Öğrenci Sayıları ( ) ENSTİTÜ/FAKÜLTE VE YÜKSEKOKULLAR TOPLAM 1 Sosyal Bilimler Enstitüsü Fen Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü Fen-Edebiyat Fakültesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Mühendislik Fakültesi Eğitim Fakültesi Tıp Fakültesi Veteriner Fakültesi

160 10 Hukuk Fakültesi Beden Eğitimi ve Spor Y.O Kırıkkale Meslek Yüksek Okulu Keskin Meslek Yüksek Okulu Hacılar Hüseyin Aytemiz MYO Diş Hekimliği Fakültesi Delice Meslek Yüksekokulu Güzel Sanatlar Fakültesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Adalet Meslek Yüksekokulu 93 TOPLAM * Kırıkkale Üniversitesi-2011 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler R-Sağlık ve Çevre bölümünde incelenmiştir. M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü verilerine göre, İlimizdeki Sosyal Tesislere ait bilgiler Tablo-M.7 da verilmiştir. Tablo-M.7: Kırıkkale İli Spor Tesisleri SPOR TESİSLERİ STADYUM KAPALI SPOR SALONU SEMT SAHALARI Fikret Karabudak Stadyumu 17 Ağustos Spor Salonu (Merkezde) İdman Yurdu (Merkez) Başpınar Stadyumu Behiç Çelik Spor Salonu (Merkezde) Cumhuriyet Futbol Sahası (Yeni Mah.) *Kırıkkale Belediye Başkanlığı İlçe ve Kasabalarda Bulunan sahalar: Hacılar, Bahşili, Yahşihan, Karakeçili, Ahıllı, Hasandede, Büyükyağlı, Çerikli, Çelebi, Karaahmetli, Sulakyurt, Delice Spor sahaları. Tablo-M.8: Kırıkkale İli Sosyal Tesisleri MESİRE ALANLARI M.K.E.K Yüzme Havuzları Kırıkkale Tüpraş Rafinerisi Yüzme Havuzu Hacılar Belediyesi Parkı (Hacılar) Ahıllı Belediyesi Aile Parkı (Ahıllı) Celal Bayar Parkı (Bahşılı) Kılıçlar Mesire Alanları (Kılıçlar) Kısık Mevki, Hasandede Parkı (Hasandede) Karababa Mesire Yeri (Koçubaba) Deliklitaş Orman İçi (Balışeyh) Kızılırmak Yeşil Vadi Proje Alanı SOSYAL TESİSLER VE DOĞAL GÜZELLİKLER Kısık mevki Halil İbrahim Atdoğdu Parkı (Hasandede) Bahşılı Celal Bayar Parkı Hacılar Parkı M.K.E.K Yüzme Havuzları Rafineri Yüzme Havuzu Kültür Parkı Keskin-Koray Aydın Dinlenme Parkı TÜPRAŞ Şahin Tepesi TÜPRAŞ Kızılırmak Piknik Alanı Silahsan Silah Müzesi Belediye Silah Müzesi 137

161 M.3.5. Endüstriyel Yapılar Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler, K. Sanayi ve Teknoloji bölümünde incelenmiştir M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar İlimizde göçer ve hareketli barınaklı konut yoktur. M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler, G. Turizm bölümünde incelenmiştir M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar ve Şehircilik Müdürlüğü verilerine göre, Kentteki İş Merkezinin Büyüklüğü ( İmar Planında Ticari Alan olan yerler) m 2 dir.merkezi İş Alanı içerisinde Hizmetler Sektörünün bütün faaliyet dalları mevcuttur. M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma Kırsal alanda evler genellikle tek katlı ve bahçelidir. Bunun yanı sıra özellikle Irmak kenarlarına yazlık bahçeli binalar yapılmaktadır. M.3.10.Yerel Mimari Özellikler Kırıkkale Belediye Başkanlığı İmar Müdürlüğü verilerine göre, ilde yerel mimari özelliği görülmemekle birlikte, şehrin ilk modern yapıları MKEK lojmanlarıdır. M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller Bina yapımında; kum, çakıl, taş, mıcır, tuğla, kiremit, çimento, kireç vb. gibi materyaller kullanılmaktadır. İle özgü bir mimari ve yerel yapı malzemeleri bulunmamaktadır. M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Kırıkkale Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü verilerine göre 2011 yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Temel Göstergeleri Tablo-.M. 9, İşsizlerin Eğitim ve Cinsiyete Göre Dağılımını gösterir bilgiler Tablo- M.10 ve Kayıtlı İşsizlerin Mesleki Dağılımı Tablo- M.11 de gösterilmiştir. 138

162 Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Tablo-M.9: 2011 yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Temel Göstergeleri YILI Kadın Erkek Toplam AÇIK İŞ 3327 Kamu 526 Özel 2801 İŞE YERLEŞTİRME Kamu Özel Normal Kamu Özel Özürlü Eski Hükümlü KAYITLI İŞGÜCÜ KAYITLI İŞSİZ YURTDIŞI BAŞVURU YURTDIŞI GÖNDERME *Kırıkkale Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü Tablo-M.10: 2011 yılı Kırıkkale İli İşsizlerinin Eğitim ve Cinsiyete Göre Dağılımı Toplam Okur Yazar Olmayan Okur Yazar İlköğretim Ortaöğretim (Lise Dengi) Ön lisans Lisans Yüksek lisans Doktora *Kırıkkale Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü 139

163 Tablo-M.11: 2011 yılı Kırıkkale İli Kayıtlı İşsizlerin Mesleki Dağılımı Meslekler Kayıtlı İşsizler Kadın Erkek Toplam Bilinmeyen Büro ve Müşteri Hizmetlerinde Çalışan Elemanlar Büyükşehir Belediye Başkanı Diğer(Ön Lisans) Hizmet ve Satış Elemanları Kanun Yapıcı Üst Düzey Yönetici ve Müdürler Nitelik Gerektirmeyen İşlerde Çalışanlar Nitelikli Tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünlerinde Çalışanlar Profosyonel Meslek Mensupları Sanatkarlar ve İlgili İşlerde Çalışanlar Silahlı Kuvvetlerde Çalışanlar Tesis ve Makine Operatörleri Montajcılar Yardımcı Profosyonel Meslek Mensupları Toplam *Kırıkkale Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü yazısı. M.4.2. Göçler İlimizde 1929 yılında olan nüfus 1935 de a 1940 da e yükselmiştir. Bu süreç içerisinde açılan fabrika ve çalışan personel sayısında büyük artışlar olmuştur. Kırıkkale göç alan bir yerleşim birimi haline gelmiştir, 1941 de belediye 1944 de ilçe yapılmıştır de nüfusu ya yükselmiştir ve 1950 lerdeki nüfus artışı ve hızlı göç olayı ile sadece yakın çevredeki köylerden değil Anadolu nun pek çok ilinden göç almıştır. Göç alma olayı 1997 yılına kadar hızlı bir süreçte devam etmiş İlimizde bulunan kamu sektörüne ait fabrikaların özelleştirilmesi ile İlimiz son yıllarda göç alan bir konumdan diğer İllere göç verir bir duruma gelmiştir. M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) İlimize mevsimlik işçi olarak gelen insanların sayısı çok az olduğu için elimizde bu tür bir istatistik bilgi bulunmamaktadır. M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı Kırıkkale Belediyesi İmar Müdürlüğü verilerine göre, Belediye mücavir alan sınırı 4450 ha. olup, bu alan içinde Belediye arazisi yok denecek kadar azdır. Bu alanın yaklaşık %30 u Makine Kimya Kuruluşunun arazisidir. Kırıkkale İlinde askeri kuruluşlar, yüksek öğretim kurumu, kent dışında yerleşme eğilimi göstermişlerdir. Bunun dışında kentin çevresinde kamunun hüküm ve tasarrufunda olan alanlara yeşil kuşak oluşturulmaya başlanmasıyla, kentin çevresinde kalın bir kamu toprakları halkası oluşmuştur. 140

164 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü verilerine göre; İlimizdeki mevcut gecekonduları yasallaştırmak, planlı sürece yöneltmek için oluşturulan bir girişim yoktur. Ancak gecekondulaşmayı önlemek amacıyla Yenimahalle de (Devebağırtan Mevkii) 3 etap olarak planlanan ve ilk etap inşaatının bitirilmek üzere olduğu TOKİ Alanı mevcuttur. Plansız yapılaşmanın görüldüğü alanlarda 2012 yılı içerisinde ihalesi yapılan Revizyon+İlave İmar Planı ile, düşük yoğunluklu bahçeli konut alanları planlanarak bu bölgede yaşayanlar için yerleşim alanları oluşturulacaktır. Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü verilerine göre yıllara göre bina ve konut sayıları Tablo-M.12 de verilmiştir. Tablo-M.12: Kırıkkale İlinin Yıllara göre Bina ve Konut Sayıları. Yıllar Bina Sayısı Konut Sayısı *Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri İlimizde büyük oranlarda gecekondulaşma olmamakla beraber şehrin batısında bulunan mezarlık mevkisinde, çevresinde kısmen görülmektedir. M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri M.5.1. Görüntü Kirliliği İlin yerleşiminde, cadde ve sokaklar dar olup, kentin işlek caddeleri ve kent merkezinde kaldırım yok denecek kadar azdır. Ayrıca, kent merkezinde ilçe zamanından kalan tek veya iki katlı işyerleri ve çok katlı işyerleri bir arada bulunmaktadır. M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu Kent merkezi yerleşiminde yer alan binaların ses izolasyonlarının yaptırımına dönük yerel yönetim hüküm ve kararları bulunmakla beraber, trafik gürültüsüne maruz ana caddeler üzerinde bulunan bazı binalarda özel olarak çift cam ve duvar izolasyonu işlemleri münferit olarak yaptırılmaktadır. M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları İlimizde havaalanı bulunmamaktadır. M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Gürültü ve Titreşim başlığı altında incelenmiştir M.5.5. Kentsel Atıklar Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler Atıklar başlığı altında incelenmiştir. M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı Binalarda ısı yalıtımı ile daha az yakıt sarf edileceği için yapılarda ısıtma soğutma gideri çevremizde hava kirliliği ve iş yerlerimizde işletme gideri azalacak ve ürün maliyeti düşecektir. İlimizde strafor cam yünü ısı yalıtım malzemeleri olarak kullanılmaktadır. Ayrıca inşaat aşamasında sandviç duvarlar inşa edilerek ısı yalıtımı sağlanmaktadır. 141

165 M.6. Nüfus M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi Kırıkkale nin Yılları Şehir ve Köy Nüfusu Dağılımı Tablo-M.13 de verilmiştir. Tablo-M.13: Kırıkkale İlinin Merkez Nüfusunun Yıllara Göre Değişimi Yıl Şehir Nüfusu (Kişi) Toplam Nüfusa Oranı (%) Köy Nüfusu (Kişi) Toplam Nüfusa Oranı (%) Toplam Nüfus (Kişi) *Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı Tablo-M.14: Nüfusun Cinsiyet Gruplarına Göre Dağılımı Toplam Şehir Köy Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez Bahşılı Balışeyh Çelebi Delice Karakeçili Keskin Sulakyurt Yahşihan Toplam *Türkiye İstatistik Kurumu M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Tablo-M.15: Kırıkkale İlinin Merkez ve İlçelere Göre Nüfusun Yoğunluğu Yerleşim Adı Nüfus E.T.F Yüzölçümü (km 2 ) km 2 ye Düşen Nüfus (Nüfus/Yüzölçümü) Merkez ,56 Bahşılı ,41 Balışeyh ,24 Çelebi ,58 Delice ,03 Karakeçili ,75 Keskin ,10 Sulakyurt ,59 Yahşihan ,85 Toplam ,71 *TÜİK

166 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü verilerine göre, 25 Ocak 2010 tarihinde açıklanan 2009 yılı ADNKS sonuçlarına göre; İlimizin toplam nüfusu kişidir. Bu nüfusun ı il ve ilçe merkezlerinde, ü belde ve köylerde yaşamaktadır. Oransal olarak nüfusun % sı şehirlerde, % ü köylerdedir. Nüfus artış hızı %0 5 civarındadır. - İlin toplam nüfusu : kişi - İl ve ilçe merkezleri : kişi - İl merkezi nüfusu : kişi - İlçe merkezleri nüfusu : kişi - Kırsal nüfus : kişi - Belde nüfusları : kişi - Köy nüfusları : kişi - Erkek nüfus : kişi - Erkeklerin oranı : % 49,9 - Kadın nüfus : kişi - Kadınların oranı : % 50,1 - Nüfus yoğunluğu : 61 kişi/km 2 *Türkiye İş Kurumu, Kırıkkale Müdürlüğü *Kırıkkale İl Milli Eğitim Müdürlüğü *Kırıkkale Belediyesi İmar ve Şehircilik Müdürlüğü *Kırıkkale Üniversitesi Rektörlüğü 143

167 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar Çevre kirliliğine neden olan önemli bir unsur da katı atık sorunudur. Katı atıkların çeşit ve bileşimi ülkelerin ekonomik gelişme düzeylerin göre farklılıklar göstermektedir. Yapılmış olan bazı araştırmalara göre gelişmiş ülkelerin kentsel atıklarının içinde kağıt, metal, plastik ve diğer sentetik maddeler daha çok bulunmaktadır. Buna karşılık gelişmekte olan ülkelerde organik madde büyük bir oranı oluşturmaktadır. Kırıkkale Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğünden alınan bilgiye göre ilimizde katı atık ayrıştırma tesisi bulunmadığından dolayı ve tüm çöpler toplu olarak döküldüğünden net olarak (teneke, cam, şişe, kül, organik madde vb.) miktar ve oranları bilinmemektedir. N.2. Tehlikeli Atıklar İlimizde bulunan tüm işletmelerden oluşan tehlikeli atıkların 2008 yılından itibaren Tehlikeli Atık Beyan Sistemi ile (TABS) ile internetten şifre ile ilgili firmalarca giriş yapılmaktadır. Tehlikeli Atık Beyan Sistemine giriş yapan işletmeler Bakanlığımız ve İl Müdürlüğümüzce sitemizde takip edilmektedir. İlimizde, TÜPRAŞ A.Ş. Kırıkkale Rafineri Müdürlüğünden, Hacılar-Yazı Mevkiinde bulunan Petrol Depolama ve Dolum Tesislerinden, LPG Depolama ve Dolum Tesislerinden, Tüp Dolum Tesislerinden, Organize Sanayi Bölgesinde faaliyet gösteren tesislerin bazılarından çeşitli miktar ve kategorilerde tehlikeli atıklar oluşmaktadır. Oluşan bu tür atıklar bertaraf/geri kazanım tesislerine kontrollü gönderilmektedir. TÜPRAŞ A.Ş. Kırıkkale Rafineri Müdürlüğüne İl Mahalli Çevre Kurulunun /07 nolu kararınca firma ve 1 araç için Tehlikeli Atık Taşıma Lisansı belgesi verilmiştir. Kullanılmış katalist ve seramik küreler, yağlı eldiven-üstüpü, reçineler, petrol endüstrisi katalizörleri, yağ filtresi, kullanılmış bataryalar, nikel kadmiyum şarj bataryaları, kurşunlu şarj bataryaları, kullanılmış piller, sülfürlü atıklar, baca fırın külleri, korozyon atıkları, türü tehlikeli atıklar İZAYDAŞ a gönderilerek bertaraf edilmektedir. N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar Kırıkkale İlinde tıbbi atıklar kaynağında ayrı olarak toplanmakta ve Kırıkkale Belediyesinin Tıbbi Atık Toplama Aracı ile alınmaktadır. Tıbbi atıklar, laboratuar kültürleri ve malzemeleri, patolojik atıklar ve anatomical kalıntılar, kan ve vücut sıvıları, kesiciler ve kesici kapları, hayvan ölüleri ve deney laboratuarı malzemeleri şeklindedir. Kırıkkale Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü verilerine göre İlimizde 2009 yılında 51 adet Sağlık Kuruluşundan ve 3 adet Endüstriyel İşletmenin bünyelerindeki sağlık ünitelerinden olmak üzere toplam kg. tıbbi atık toplanmıştır. Diğer atıklar ise 2 metre derinlikteki çukurlara konulup, üzerleri kireçle kapatılmaktadır. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Süleyman Demirel Araştırma ve Uygulama Hastanesinden alınan verilere göre Tıbbi atıklar evsel atıklar ile karıştırılmadan ayrı bir kovada toplanmaktadır. Tıbbi atıkların toplanmasında yırtılmaya, delinmeye, patlamaya dayanıklı Tıbbi Atık yazılı plastik torbalar kullanılmaktadır. Torbalar en fazla ¾ oranında doldurulmakta ve ağzı sıkı sıkıya bağlanmaktadır. Bu torbalar hiçbir şekilde geri kullanılmamaktadır. Sıvı tıbbi atıklar uygun emici atıklar ile yoğunlaştırılarak ilgili torbalara konulmaktadır. Kesici ve delici özelliği olan atıklar ise plastik kovalarda toplanmaktadır. Bu kovalar ¾ oranında doldurulmakta ve kapakları sıkıca kapatılarak bağlanmaktadır. 144

168 Tıbbi atıklar bu iş için eğitilmiş personel tarafından tekerlekli, kapaklı, paslanmaz, metal, yüklenmesi ve temizlenmesi kolay dezenfekte edilebilen, üzerinde TIBBİ ATIK yazan araç ile toplanıp taşınmaktadırlar. Tıbbi atıklar görevli personel tarafından turunçlu renkli ve üzerinde Tıbbi Atık yazısı bulunan kıyafet ile toplanmaktadır. Toplanan atıklar atık deposuna sınıf sınıf ayrılarak konulmakta ve bu atıklar belediye tarafından günlük olarak alınmaktadır Yılı Tıbbi Atık Miktarı ,00 kg/yıl dır. Şekil-N.1 Kırıkkale Belediyesine ait Tıbbi Atık Taşıma aracı N.3.2. Atık Yağlar İlimizde bulunan tüm işletmelerden oluşan atık yağlar 2007 yılından itibaren Tehlikeli Atık Beyan Sistemi ile (TABS) ile internetten şifre ile ilgili firmalarca giriş yapılmaktadır. Tehlikeli Atık Beyan Sistemine giriş yapan işletmeler Bakanlığımız ve İl Müdürlüğümüzce sitemizde takip edilmektedir. N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar İlimizde oluşan bitkisel atık yağlar için ilköğretim okullarında bitkisel atık yağ eğitimleri verilmiştir. Ayrıca Kırıkkale Belediye Başkanlığı ve Albiyobir (Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği) firması ile anlaşılarak ilimizde oluşan bitkisel atık yağlar Albiyobir tarafından toplanmaktadır. İşletmelerle 57 adet sözleşme düzenlenmiş olup, 62 adet 50 lt lik mavi plastik bidon dağıtılmıştır. Kaletepe Mahallesinde 130 adet müstakil eve 3 er lt lik bidonlar ile 70 adet apartmana 50 lt lik mavi plastik bidon dağıtılmıştır. Bidonlar ALBİYOBİR (Alternatif Enerji ve Biyodizel Üreticileri Birliği) tarafından Kırıkkale Belediyesi kanalıyla dağıtılmıştır. İlimizde oluşan bitkisel atık yağ lisanslı firma tarafından toplanmaktadır. 145

169 N.3.4. Pil ve Aküler İlde oluşan kullanılmış piller, Kırıkkale Belediyesi sınırları içerisinde, evsel atıklardan ayrı olarak toplanmaktadır. Kırıkkale Belediye Başkanlığıca, okullara ve ilin çeşitli noktaların atık pil kutuları yerleştirilmiş olup, lisanlı firma tarafından periyodik olarak toplanmaktadır. Çeşitli tesislerden oluşan atık aküler ise OSB de bulunan Kurşun İzabe tesisi veya diğer bertaraf tesislerinde bertaraf edilmektedir. İlimizdeki Atık Pil ve Aküler için yaptığımız çalışmaları gösterir bilgiler Şekil-N.2 ve Tablo N.1 de verilmiştir. Şekil-N.2 Atık Pil ve Aküler için yapılan çalışmalar. Tablo-N.1: Atık Pil ve Aküler için yapılan çalışmalar. Konulan Yer Adet Özelliği Şehir caddelerine 17 Ayaklı Teneke İşyerlerine 80 Kağıt Kutu İlköğretim okullarına 45 Duvara monteli kutu Muhtarlıklara ve sağlık ocaklarına 37 Kağıt Kutu Kamu kurumlarına 30 Plastik Kutu Muhtelif yerlere 209 Kağıt Kutu *Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller Konu ile ilgili veri elde edilememiştir. N.3.6. Tarama Çamurları İlde tarama çamuru oluşturan tesis bulunmamaktadır. N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar İlde bulunan MKEK Hurda İşletmesi Müdürlüğü bilgilerine göre, MKE Kurumu tarafından ilde ve yurt içinde tüm Resmi Daireler ile İktisadi Devlet Teşekkülleri ve bunlara bağlı Müessese ve iştiraklerinin sahip olduğu her türlü hurdalar satın alınarak ayıklama, kesim ve söküm işleri 146

170 sonucu maden ve malzeme cinslerine göre ayrılarak öncelikle Kurumun Fabrikalarında Türk Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyacı olan silah ve mühimmatın üretiminde hammadde olarak kullanılır. Artan hammadde ise ülke ekonomisine katkıda bulunmak üzere piyasaya satılır. N.3.8 Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar İlde bulunan MKEK Hurda İşletmesi Kırıkkale Müdürlüğü bilgilerine göre, MKE Kurumu tarafından ilde ve yurt içinde tüm Resmi Daireler ile İktisadi Devlet Teşekkülleri ve bunlara bağlı Müessese ve iştiraklerinin sahip olduğu her türlü araç hurdaları da satın alınarak, kesim ve söküm işleri sonucu maden ve malzeme cinslerine göre ayrılarak öncelikle Kurumun Fabrikalarında Türk Silahlı Kuvvetlerinin ihtiyacı olan silah ve mühimmatın üretiminde hammadde olarak kullanılır. Artan hammadde ise ülke ekonomisine katkıda bulunmak üzere piyasaya satılır. N.4 Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları İlimizde bu konuyla ilgili bilimsel bir çalışma yapılmamıştır. İlimizde bulunan 200 m 2 den büyük kapalı alana sahip marketlerin isimleri EK-13 de verilmiştir. Marketlerde ambalaj atıklarının geri toplanması için atık kumbaraları bulunmamaktadır. N.4.2. Hayvan Kadavraları İlimizde Kırıkkale Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde oluşan hayvan kadavra çeşit ve miktarları Tablo-N.2 de verilmiştir. Tablo-N.2: Kırıkkale Üniversitesi Veterinerlik Fakültesinde 2011 Yılında Oluşan Hayvan Kadavraları Kadavra Türü Miktarı Tehlikelik Derecesi Nasıl Bertaraf Edildiği Geri Kazanımların Durumu Kuzu 17 Yok Standart uluslararası tıbbı atık Kuzu Abort 6 Yok amblemi içeren poşetler içerisinde; içme, kullanma ve sulama suyun temin Dana 1 Yok edilen yer altı ve yerüstü kaynaklarından uzak bölgede, açılan Buzağı Keçi 6 2 Yok Yok çukurun tabanı, yer atlı suyunun en yüksek seviyesinden en az 5 metre yükseklikle ve tabanı 10 cm sönmemiş kireç kaplı çukurlara gömülerek bertaraf edilmektedir. Açılan çukurda günlük depolama işlemi tamamlandıktan sonra üzerine 20 cm sönmemiş kireç ve 1 metre toprak ile kapatılmaktadır. Otopsi yapılanların geri kazanımı söz konusu değildir. Koyun 7 Yok Köpek 18 Yok Kedi 2 Yok Oğlak 9 Yok Oğlak Abort 2 Yok Biyopsi ( iç organlar tümör) 2 Yok *Kırıkkale Üniversitesi Genel Sekreterlik 147

171 N.4.3. Mezbaha Atıkları Kırıkkale Belediyesi Veteriner İşleri Müdürlüğü verilerine göre; Kanal Suyu : Günlük 5 ton civarında temizlik ve et yıkanması için şehir şebeke suyu kullanılmakta olup; fosseptik te toplanan su vidanjör yardımı ile uzaklaştırılmaktadır. Mide ve Bağırsak İçeriği: Günlük 3 ton civarında traktör römorkunda toplanan içerik, traktörle uzaklaştırılıp kepçe yardımı ile gömülmekte ve yanması sağlandıktan sonra Park ve Bahçeler Müdürlüğünce gübre olarak değerlendirilmektedir. Katı Atıklar: Ayaklar, kelle derileri, artık yağlar ve artık et parçaları; Kasaplar ve Celepler Odası tarafından ihale edilerek, taşeron firma tarafından günlük olarak kesim bitiminde kamyon ile Delice et ve kemik unu fabrikasına götürülmektedir. N.5. Atık Yönetimi İlde oluşan evsel katı atıklar ayrılmadan toplanmakta ve belediyeler tarafından alınarak vahşi depolama yapılan çöp alanlarında biriktirilmektedir. Buralarda oluşan atıklar Belediye tarafından ayrıştırılmak üzere ihale edilerek ayrıştırılması sağlanmaktadır. Sanayi tesislerinden oluşan tehlikeli atıklar ise kontrollü olarak bertaraf/geri kazanım tesislerine gönderilmektedir. İl genelinde oluşan tıbbi atıklar ise kaynağında ayrı olarak toplanıp, Kırıkkale Belediyesinin Tıbbi Atık Toplama Aracı ile ayrı olarak alınmakta ve eski çöplükte kireçlenerek bertaraf edilmektedir. N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu İlimiz merkezinde Katı atık (çöp) kış aylarında 24 saat olmak üzere günlük 295 ton yıllık ton çöp toplanmaktadır. Yaz aylarında ise 24 saat olmak üzere 260 ton yıllık ise ton çöp Kırıkkale Belediyesi Temizlik Müdürlüğü tarafından toplanmaktadır. İlimizde oluşan evsel katı atıkların durumunu gösterir bilgiler Tablo N-3 de verilmiştir. Tablo-N.3: İlimizde Oluşan Evsel Katı Atıkların Durumu Sıra No YERLEŞİM YERİ Temizlik İşçisi Sayısı Çöp Aracı Sayısı Günlük Çöp Miktarı (ton) Yıllık Çöp Miktarı (ton) Çöp Dökülen yerin Uzaklığı (km) 1 Kırıkkale Halen çöp dökülen yerin Adresi Selim Özer Mah. Ahılı Köyü Bölgesi Yerseçimi yapılan yerin Adresi Yahşihan bölgesinde 2 Hacılar , Hacılar Beldesi Cumaovası 3 Hasandede , Hasandede Bahçeli Mah. Batarya 4 Bahşılı Mevkii Bahçeli Mah. 5 Karaahmetli 4 1 1, Tülüce kolu taşlık arazi Aynı Ballıca ve Sülüklü Hazine arazisi 6 Ballışeyh 4 1 2, ,5 Bağl.Mevkii araş. 7 Koçubaba 8 Kulaksız 9 Çelebi Kumludere Mevkii 10 Delice Yaylayurt yolu Mevkii Kayadibi Mevkii 11 Büyükavşar Büyükavşar 12 Büyükyağlı 13 Çerikli Çongar Köyü yol Güz. Kumludere Mevkii Yaylayurt Köyü Mevkii B.Avşar 148

172 14 Karakeçili Tepe Mavkii Yeşiller Mah 15 Keskin Attepe Mevkii 16 Ceritmüminli 17 Konur 18 Köprüköy 19 Sulakyurt Güzelyurt Sulakyurt Fındıcak Çayı Mevkii 21 Hamzalı Tahtalık Tahtalık 22 Yahşihan ,5 1,547 4 Yahşihan Çorak Maevkii 23 Kılıçlar Kılıçlar Kasabası Sökmen M 24 Irmak 8 1 1, Irmak Kasabası Kanlıçay mevkii TOPLAM MİKTAR *Kırıkkale Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri Bld.Bşk.Sulakyurt Düzenli depolama, katı atıkların toplum ve çevre sağlığına zarar vermeyecek şekilde imha edilmesi için en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Ancak dünya çapında çok yaygın olarak kullanılan bu çöp imha yöntemi, yurdumuzda henüz herhangi bir şekilde uygulama bulmuş değildir. Kırıkkale İl Merkezinde katı atık toplama ve taşıma hizmetleri Kırıkkale Belediyesi, Hacılar ve Hasandede Belediyeleri tarafından yapılmaktadır. Kırıkkale de düzenli çöp deponi alanı olmayıp Ahılı Köyü sınırlarında bulunan alanda vahşi, düzensiz depolama yapılmaktadır. N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması tarih ve 1105 Karar No ile Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı verilen Kırıkkale Merkez ve 8 ilçe Belediyesinin (Bahşılı, Yahşihan, Keskin, Karakeçili, Çelebi, Balışeyh, Delice, Sulakyurt) katılımıyla, tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2007/11826 karar sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan, Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği tarafından yapılan Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi İlimiz Bahşılı İlçesi, Bedesten mevkiinde 28,5 hektarlık alanda kurulması planlanmış olup en yakın yerleşim yeri olan Bahşılıya 1034 metre mesafededir. Depolama sahasının kapasitesi 24x = ,00 ton dur. Kullanım ömrü ise 24 yıldır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik gereğince, II. Sınıf düzenli Depolama Tesisleri arasında yer almaktadır. Belediye atıkları (evsel atıklar) depolanmaktadır. Depolanacak atıklar, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğinde, kodunda ki tam atıklar ile ve kodunda bulunan atıklardır. Depo tabanı doğal kil yapılıdır. Oluşan sızıntı suyu Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğinin kodunda bulunan sızıntı suyu olup, II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisi Lisansına sahiptir. Depolama sahası altında 2406,25 m 3 kapasiteli sızıntı suyu havuzu bulunmaktadır. Çöp üzerine geri püskürtülerek buharlaştırılmaktadır tarihi itibarıyla katı atık depolamasına başlandığı için herhangi bir gaz ölçümü mevcut bulunmamaktadır. Ancak gaz sistemi kurulması ve elektrik üretilmesine ilişkin Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği tarafından ihale edilmiş olup, 1 MWe elektrik enerjisi üretimi planlanmaktadır. Depolama alanı 6 Lottan oluşmakta olup, halen 1 Adet lot yapılmış ve depolamaya devam edilmektedir. Çevresi çitlerle çevrilidir. Tesis içinde depolama alanı dere yatağı başı olması nedeniyle depolama alanı üzerinden yeraltı kaynak suyu alınmış ve alanda su deposu yapılarak kullanılmaktadır. 149

173 N.8.2. Atıkların Yakılması İlimizde, Yüksek İhtisas Hastanesinde tıbbi atık yakma ünitesi bulunmaktadır. N.8.3. Kompost Veri elde edilememiştir. N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi Valiliğimizce ve Bakanlığımızca ÇED Gerekli Değildir/ÇED Olumlu Kararı verilmiş bulunan Geri kazanım tesislerine ait bilgiler Tablo-N.4 de verilmiştir. Tablo-N.4: Geri kazanım tesislerine ait bilgiler. Faaliyet Sahibi Faaliyetin Adı Adresi Kapasitesi Atık Türleri ÇED Kararı Save Grup Enerji Geri Dönüşüm Sis.Mak.İnş.Nak.Pet.Müh.San. MKE Hurda Müdürlüğü Ömrünü Tamamlamış Atık Lastik ve İçerisinde Hidrokarbon İhtiva Eden Atıkların Geri Kazanım Tesisi Ömrünü Tamamlamış Araçların Ayrıştırma Tesisi,Tehlikeli Atık Ara Depolama Tesisi, Tehlikesiz Atık Geri Kazanım Tesisi Keskin Organize San. Bölgesi 107 Ada 4 nolu parsel Kırıkkale Proje kapsamında günde 20 ton/gün, ayda 400 ton/ay ve yıllık 4800 ton/yıl hammadde işlenmesi planlanmaktadır. Ömrünü tamamlamış lastikler ve içerisinde hidrokarbon (hammaddes i plastik olan pet şişe,plastik poşet vs.) ihtiva eden maddelerdir. ÇED Olumlu ÇED Gerekli Değildir Öz Ülger Geri Dönüşüm Hurda Nak.Taah.Tic. Ve San.Ltd.Şti. Tehlikeli Atık Geri Kazanım Tesisi Yahşihan ÇED Gerekli Değildir ÖRS METAL VE GERİ DÖNÜŞÜM HİZ.SAN.TİC.LTD.ŞTİ. HURDA TRAFO VE ATIK KABLO GERİ KAZANIMI İLE HURDA METAL İŞLEME TESİSİ Yahşihan- OSB ÇED Gerekli Değildir EFEM GRUP EN.ÜR.SAN.TİC.LTD.Ş Tİ.İLKİM GERİ KAZANIM SAN.TİC.LTD.ŞTİ.- DOĞACI MAD.YAĞ.PET.ÜR.SA N.TİC.LTD.ŞTİ. ÖTL VE ATIK MADENİ,SİNTİNE YAĞLARINDAN ELEKTRİK ÜRETİMİ VE MADENİ YAĞ GERİ KAZANIM TESİSİ Delice ÇED OLUMLU 150

174 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri Bugün pek çok yerleşim merkezinde olduğu gibi Kırıkkale de de atıklar uygun koşullar altında biriktirilmemekte ve toplanan atıklar çöplük alanına gelişigüzel dökülmekte, ayıklama işlemleri son derece sağlıksız koşullarda devam etmektedir. Bugünkü depolama sahası sağlık ve çevre açılarından çok olumsuz koşullara sahiptir. Çöpün yıllar boyunca gelişli güzel atıldığı alandaki çöp yığınlarından oluşan tehlikeli sızıntı suları yeraltı sularına karışmaktadır. Organik ve inorganik kökenli pek çok kirleticilerce zengin olan sızıntı sularını içen besi hayvanlarının ve bunların süt ve etini kullanan insanların sağlığı olumsuz etkilenmektedir. İmha sahasındaki ayıklama faaliyetleri insan sağlığını tehdit eder bir şekilde sürdürülmektedir. Ayıklama işleminin yapılabilmesi için boşaltılan çöplerin üzeri günlük olarak toprakla örtülmemektedir. *Kırıkkale Belediye Başkanlığı *Kırıkkale Üniversitesi Genel Sekreterlik *Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü *İl Sağlık Müdürlüğü 151

175 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1.Gürültü Ses: Titreşim yapan bir kaynak aracılığı ile hava basıncındaki değişmelerin oluşturduğu ve insanda işitme duyusunu uyaran fiziksel bir uyarıdır. Basınç değişimlerinin kulaktaki iletişim mekanizması ile beyne aktarılması sonucunda ses algılanır. Akustik (Ses Bilim ve Tekniği): Ses dalgalarının doğuşu, iletimi, işitme ve algılama, insanlar üzerindeki etkileri, ultrasonik dalgalar, müzik ve müzik araçları gibi konuları inceleyen bir bilim dalıdır. Gürültü: Gelişigüzel yapılı ve birbiri ile uyumlu bir tona özellik göstermeyen karmaşık ses düzenleridir. Önceleri yalnızca istenmeyen ses olarak tanımlanmakta idi. Oysa ki gürültünün insan konforunun yanı sıra sağlık üzerinde önemli olumsuz etkileri bulunmaktadır. Son yıldan beri; Gürültü ve Gürültü Kontrolü, Akustik Bilimi içinde önemli bir dal olmuştur. O.1.1. Gürültü Kaynakları O Trafik Gürültüsü Kırıkkale İli Ülkemizin Doğu, Güneydoğu ve Karedeniz Bölgesindeki 43 vilayetin karayolu ulaşım odağında bulunmaktadır. Ayrıca ülkenin demir yolu bağlantısında da önemli bir güzergah üzerinde yer almakta olup, Zonguldak, Karabük vb. illerle olan maden ve sanayi hammaddesi taşımacılığının yapıldığı demir yolu kavşak noktaları da ilimizde bulunmaktadır. Karayolları Genel Müdürlüğü, 4. Bölge Müdürlüğü 44. Şube Şefliği nden alınan bilgilere göre, İlimizde bulunan karayollarının 235 km si Devlet Yolu, 150 km ise İl yolu, 1606 km si ise köy yoludur. Kırıkkale de trafiğe kayıtlı taşıtların sayısı ve türleri L de verilmiştir İlimiz sınırları içerisinde trafikten kaynaklanan gürültü kirliliği ile İlden geçen demiryolu ve trenlerin yarattığı gürültü kirliliği ile ilgili herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Kırıkkale Belediyesi tarafından şehir içindeki demiryolu kenarlarına ve karayolu kenarlarına ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. O Endüstri Gürültüsü İlimizde Endüstriyel gürültü ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. İlde bulunan endüstri kuruluşları genellikle tesislerinin etrafında ağaçlandırma yapmışlardır. O İnşaat Gürültüsü Çeşitli ağır makine ve araçlar yardımıyla gerçekleştirilen; bina, yol, kanal, tünel, köprü vb. gibi mühendislik yapılarının yapım işleri, değişik süreler içinde (genellikle yaz aylarında) kentler içinde büyük rahatsızlık veren yaygın bir gürültü kaynağı olmaktadır. İlimizde inşaat faaliyetleri ile ilgili gürültü kirliliği çalışması yapılmamıştır. O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler Yerleşim bölgelerindeki gürültü sınır değerleri ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü İlimizde havaalanı yoktur. 152

176 O.1.2. Gürültü İle Mücadele Sanayiden kaynaklanan gürültü konusunda müdürlüğümüzce yapılan denetimlerde uyarılar yapılmakta ve kullanılan araç-gerecin bakımının yapılması ve gürültünün azaltılması sağlanmaktadır. O.1.3.Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri İlin imar planında yollar çok dar bırakıldığı için şehir içi trafiğinden kaynaklanan ve şehir içinden geçen demiryolundan kaynaklanan gürültü konutlarda, okullarda, dershanelerde gürültü kirliliği oluşmasına neden olmaktadır. Gürültü kaynakları ile hassas bölgeler arasında tampon bölgeler bulunmamaktadır. O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri İlin imar planında yollar çok dar bırakıldığı için şehir içi trafiğinden kaynaklanan ve şehir içinden geçen demiryolundan kaynaklanan gürültü işyerlerinde de gürültü kirliliği oluşmasına neden olmaktadır. Gürültü kaynakları ile hassas bölgeler arasında tampon bölgeler bulunmamaktadır. O.1.4.Gürültünün İnsanlar Üzerine Etkileri O Fiziksel Etkisi İnsanların fiziksel ve ruhsal sağlığı için uykunun bozulmaması çok önemlidir ve kronik uyku rahatsızlıkları çeşitli hastalıkların kaynağı olabilmektedir. Gürültü nedeniyle uykunun kalite ve kantite yönünden bozulması durumu uzun yıllardan beri araştırılmaktadır. Uyku sonrası gürültü etkileri ise, uyanma sırasındaki ruhsal durum değişimi, dinlenememiş olma duygusu, yorgunluk baş ağrıları ve genel olarak insan performansının düşmesi şeklinde görülebilir. O Fizyolojik Etkisi İnsan vücudu, ani ve yüksek seslere karşı refleks göstermektedir. İl Sağlık Müdürlüğü ve Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı verilerine göre, sürekli fizyolojik parametreleri (frekans kardiyak) ve elektroansefalo gramları kaydedilen kişilerde yapılan bilimsel değerlendirmeler, gürültü kaynaklı fizyolojik etkilenmeleri açıkça göstermiştir. Gürültü ile kardiovasküler hastalıklar arasında ilişkiler konusunda sürdürülen çalışmalar ve deneyler, gürültünün; Yüksek kan basıncına (hipertansiyon), Hızlı kalp atışına, Kolestrol artışına, Adrenalin yükselmesine, Solunumun hızlanmasına, Adale gerilmesine, İrkilmelere neden olabildiğini kanıtlamıştır. Bu etkiler uyku sırasında daha belirgindir. O Psikolojik Etkisi Bilimsel araştırmalarda gürültüye maruz kalmış kişilerin hemen hemen tümünde psikolojik rahatsızlıklar bulunmuştur. Gürültülü yerlerde yaşamanın en belirgin karşılığı annoyance olarak tanımlanan rahatsızlık, sıkıntı ve gerilim duygusudur. Gürültü yeteri kadar yüksekse ve kaynağı 153

177 belirsiz ise veya neden olduğu gerilim yeteri kadar fazla ise aşağıdaki davranış bozuklukları görülmektedir: Rahatsızlık, aşırı tepkilere ve davranışlara dönüşebilir: Kızgınlık ve öfkenin içe yöneltilmesi: Kendini suçlama ve aşırı sessizlik ve içe kapanma. Kızgınlık ve öfkenin dışa vurumu: Tartışmacı ve karamsar olma durumu. Hoşgörünün azalması. O Performans Üzerine Etkileri İnsanların evlerinde, işyerlerinde ve çeşitli aktiviteleri sırasında maruz kaldıkları gürültünün performanslarını (verimini) ne yönde etkilediği araştırılmıştır. En önemli performans etkileri şunlardır: a)karşılıklı konuşmanın etkilenmesi Dinleme ve anlama güçlüğü ortaya çıkar. Konuşma kesintiye uğrar. Yüksek sesli konuşmak gerekir. İnsan iletişimi bozulur. Telefon konuşmaları etkilenir. Radyo, TV ve müzik dinleme etkilenir. b) Okuma ve öğrenmenin olumsuz etkilenmesi: Dikkat gerektirici, hafıza ve sözcüklerle ilgili çalışma ve öğrenimler gürültü ile olumsuz etkilenirler. Arka plandaki bir sözlü müzik, kelime hafızasını bozucu etki yapar. Okul çağında çocuğun öğrenme sağlığı ve düşünsel aktiviteleri ile çakışmayacak bir çevre gerekir. Okullarda 2 tür etkilenme gözlenmektedir. Konsantrasyonun etkilenmesi. Öğretmenlerin etkilenmesi. c) İş performansının etkilenmesi: Çalışma hayatında yüksek düzeyli ve ani veya kesikli gürültüler iş verimini çeşitli biçimlerde etkileyebilir: İşin zamanında yapılması İşin doğru olarak yapılması İş kazaları O.2. Titreşim Fabrikalar ve hafriyat çalışmaları Müdürlüğümüzce takip edilerek; Halk sağlığının korunması için gerekli önlemlerin alınması sağlanmakta ve bu konuya ilişkin çalışmalar sürdürülmektedir. *Kırıkkale Bölge Trafik Müdürlüğü *İl Sağlık Müdürlüğü *Kırıkkale Üniversitesi, Tıp Fak. 154

178 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü verilerine göre, Sulakyurt ilçesine bağlı Güzelyurt Kasabasında tarihinde sel/su baskını sonucu kasabanın içme suyu isale hattında hasar meydana gelmiştir. Yahşihan ilçesine bağlı Irmak Kasabasında tarihinde sel/su baskını sonucu kasabanın kanalizasyon borusunda hasar meydana gelmiştir. Delice ilçesine bağlı İmirli köyünde ve tarihlerinde meydana gelen heyelan olayının genel hayata etkisiz olduğuna dair Valilik Makamından Olur alınmıştır. Delice ilçesine bağlı Tatlıcakköyünde tarihinde, 1992 yılında meydana gelen Çökme Depremi ile ilgili olarak Köy Muhtarının dilekçesine istinaden köyde tekrar inceleme yapılmış ve hazırlanan rapor sonucunda köydeki konutların durumunda herhangi bir değişme olmadığı tespit edilmiştir yılı içerisinde İlimiz genelinde herhangi bir çığ olayına rastlanılmamaıştır. Tablo-P.1:İlimizde Meydana Gelen Doğal Afetler (Konutları Yapılarak Programdan Çıkan Afet Olayları) İLÇESİ BELDESİ/KÖYÜ AFETİN TÜRÜ AFETİN TARİHİ AFETZEDE SAYISI HAKSAHİBİ SAYISI YAPILAN KONUT SAYISI İNŞAAT BİTİŞ TARİHİ YAHŞİHAN HİSARKÖY HEYELAN BAHŞILI B.SARIKAYA SU BASKINI BAHŞILI B.SARIKAYA SU BASKINI DELİCE MERKEZ HEYELAN DELİCE TATLICAK DEPREM DELİCE YAYLAYURT HEYELAN öncesi DELİCE YAYLAYURT HEYELAN SULAKYURT YEŞİLLİ SU BASKINI SULAKYURT SARIKIZLI HEYELAN KESKİN KONUR KAYA DÜŞMESİ KAYA DÜŞMESİ KESKİN KONUR MERKEZ (Gündoğdu SU Mah.) - BASKINI SU KESKİN BARAKOBASI BASKINI Konutlar 2009 yılı sonunda hak sahiplerine teslim DELİCE KUZEYYURT HEYELAN edildi. KIRIKKALE MERKEZ KAYA ETİLER D./SU MAH. BASKINI 1987/ KARAKEÇİLİ MERKEZ DEPREM BAHŞILI KARAAHMETLİ DEPREM *İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü 155

179 P.1.1. Depremler Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanarak Bakanlar Kurulunun 18/04/1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe girmiştir. Kırıkkale İli yakınlarında meydana gelen deprem kayıtlarının ( 1938 Keskin Depremi) ivme değerleri göz önüne alınarak sözkonusu haritada Kırıkkale İli Merkezi ve inceleme alanı 1. Derece deprem bölgesi olarak belirtilmiştir. Türkiye ve yakın civarında deprem üreten ana tektonik bölgeler ; Kuzey Anadolu Fay Zonu, Doğu Anadolu Fay Zonu, Ege Graben Sistemi, Helenik Kıbrıs Yayı, Doğu Anadolu Sıkışma Bölgesi, Orta Anadolu Ova Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi olarak ayrılmaktadır. Orta Anadolu Ova Bölgesi, kuzeyde Kuzey Anadolu fayı, doğuda Doğu Anadolu Fayı, güneyde Helenik Kıbrıs yayı ve batıda Ege graben sistemi arasında kalmış geniş bir bölgeyi kapsar. Bu bölge içerisinde KD GB ve KB GD doğrultulu bağımsız doğrultu atımlı faylar ile Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu faylarından ayrılan faylar bulunur. Arap Plakasının iteklemesi sonucu oluşan Doğu Anadolu Sıkışma Bölgesi ve Graben oluşumları nedeniyle oluşan Batı Anadolu Açılma Bölgesi arasında kalan İç Anadolu Bölgesi Kuzeyde Kuzey Anadolu Dağları, Güneyde Toros Dağları ile sınırlanmıştır. Bölgenin en belirgin morfolojik yapısını simgeleyen Konya ve Tuzgölü havzalarının Batı Anadolu Graben Sistemine aşamalı olarak geçiş gösterdiği belirtilmiştir. (Şengör, 1980) İç Anadolu Ova Bölgesinde Bulunan fay sistemlerinin bazıları Tablo-P.2. de verilmiştir. Tablo-P.2: İç Anadolu Ova Bölgesinde Bulunan Fay Sistemleri. Bağımsız Faylar Tuzgölü Fayı Ecemiş Fayı İnegöl Eskişehir Fayı KAF ve DAF dan Ayrılmış Faylar Kırıkkale Erbaa Fayı Almus Fayı Fabrikalar Malatya Fayı Kırşehir Keskin Fayı Akşehir Fayı Sürgü Fayı *İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü 156

180 Şekil- P.1 Kırıkkale İli Deprem Haritası Tuzgölü fayı, Köşker ile Bor arasında yaklaşık 200 km. uzunlukta KB GD doğrultulu sağ yönlü doğrultu atımlı bir faydır (Gülkan vd. 1993). Fay, Şereflikoçhisar yakınlarında ters bileşene sahipken yer yer başka yerlerde normal fay bileşenleri göstermektedir tarihinde Tuzgölü yakınlarında olan deprem ters faylanma özelliği göstermiştir. Kırşehir Keskin Fayı, Kırşehir ile Keskin arasında KB GD ile KD GB doğrultulu kısa uzunluklarda birçok faylardan oluşan bir kuşaktır. Niksar çek ayırt havzası yakınlarında Kuzey Anadolu fayından ayrılarak güneybatıya doğru Amaysa, Çorum illerini izleyerek Kırıkkale ve oradan da Çubuk a kadar uzanan uzun bir fay Kırıkkale Erbaa fayı ya da Ezinepazarı fayı olarak bilinmektedir. Keskin Kırşehir fayı üzerinde 1938 tarihinde 6.6 büyüklüğünde (magnitüt) meydana gelen depremde 149 vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 2157 konut yıkılmış, 1705 konut ağır derecede hasar görmüş, 1100 konut de hafif derecede hasar görmüştür Depremini oluşturan faylanma sağ yönlü doğrultu atımlıdır. 157

181 Depremden sonra oluşa faylanma Akpınar dan Taşkovan a kadar yaklaşık 14 km. uzunluğundadır. Fay genel olarak KB GD doğrultuludur. Kırıkkale fayı (Kırıkkale Erbaa Fayı) üzerinde; tarihinde saat 21:20 de 3.7 büyüklüğünde, tarihinde saat 22:11 de 3.7 büyüklüğünde, tarihinde saat 22:43 te 4.1 büyüklüğünde tarihinde saat 23:00 da 4.1 büyüklüğünde depremler meydana gelmiştir. Bu fay üzerinde herhangi bir yıkıcı deprem bilinmemektedir. Ancak, Kırıkkale fayı uzunluğu ve son zamanlarda göstermiş olduğu aktivite nedeniyle deprem riski açısından önemli aktif bir fay olarak değerlendirilmektedir. Orta Anadolu Ova Bölgesinde bulunan Kırıkkale İli ve yakın çevresinde meydana gelen önemli depremlerin bazıları aşağıda belirtilmektedir. 19/04/1938 tarihinde Keskin ilçesinde 6.8 büyüklüğünde, 16/12/1968 tarihinde Kırşehir ilinde 4.8 büyüklüğünde, 13/04/1940 tarihinde Yozgat ilinde 5.6 büyüklüğünde, 09/03/1902 tarihinde Çankırı ilinde 5.6 büyüklüğünde, 06/06/2000 tarihinde Çankırı (Orta İlçesi) ilinde 5.9 büyüklüğünde, 14/08/1996 tarihinde Çorum Amasya ilinde 5.4 şiddetinde, depremler meydana gelmiş olup, çok sayıda insanımız hayatını kaybetmiştir tarihinde Keskin Kırşehir fayı üzerinde meydana gelen depreme ait ayrıntılı bilgiler aşağıda belirtilmektedir. Yer : Kırşehir keskin fayı üzeri Tarih : 19/04/1938 Enlem : Boylam : Derinlik : 10 km. Magnitüd(Ms): 6,8 Şiddet (Io) : IX Ağır hasarlı konut: 860 Ölü sayısı : 149 Episantr koordinatlarına göre deprem odağı yaklaşık olarak Kaman ın 9 km kuzeydoğusunda, Akpınarı ın 15 km. güney-batısında İlimiz merkezine göre ise 54 km. güney doğumuzda meydana gelmiştir. Türkiye nin Deprem Bölgeleri Haritası Şekil-P.2 de verilmiştir. 158

182 Şekil-P.2: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası AFET DURUMU Proje sahası ve çevresi Bakanlar Kurulu nun tarih ve sayılı kararı ile yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre Kırıkkale ili, Yahşihan ilçesi 2. derece tehlikeli Deprem kuşağı içerisinde yer almaktadır. İnşaat alanın Zemin grubu = C Zemin Sınıfı Z3 Spektrum Karakteristik Periyotları TA : 0,15 sn TB : 0,60 sn olmaktadır. Proje sahasında heyelan ve kaya düşmesi gibi afet sorunları söz konusu değildir. İnşaat sahasının olası yer altı ve yerüstü sularından korunabilmesi için uygun bir drenaj sistemiyle kontrol altına alınması gerekmektedir. İnceleme alanının içinde yer aldığı bölge 2. Derece Deprem Bölgesi olarak değerlendirilmesi bakımından hesaplamalarda Etkin Yer İvmesi Katsayısı Ao = 0.30 ; Bina önem katsayısının I = 1.4 olarak alınması gerekmektedir. Düşey Yatak katsayısı Ks ise N30х180 =36 х 180 = 6480 t/m3 olarak hesaplanmıştır. Düşey Yatak katsayısı formülü ( ŞEKERCİOĞLU..E..Yapıların Projelendirilmesinde Mühendislik Jeolojisi : JMO Yayınları..2002) 159