ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Bülent BULUT YÜKSEK LİSANS TEZİ KARAİSALI KİREÇTAŞI NIN (KALFALAR KÖYÜ-KADİRLİ) MERMER OLARAK KULLANILABİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI. JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI ADANA, 1998

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KARAİSALI KİREÇTAŞI NIN (KALFALAR KÖYÜ-KADİRLİ) MERMER OLARAK KULLANILABİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Bülent BULUT YÜKSEK LİSANS TEZİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI Bu tez 30/09/1998 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza. Prof. Dr. Cengiz YETİŞ DANIŞMAN İmza. Prof. Dr. Mesut ANIL ÜYE İmza. Prof. Dr. Niyazi AVŞAR ÜYE Bu tez Enstitümüz Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza-Mühür Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Başkanlığı Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: FBE.97.YL.151 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir. I

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ KARAİSALI KİREÇTAŞI NIN (KALFALAR KÖYÜ-KADİRLİ) MERMER OLARAK KULLANILABİLME OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Bülent BULUT ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANA BİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Cengiz YETİŞ Yıl : 2007, Sayfa : 60 Jüri : Prof. Dr. Cengiz YETİŞ Prof. Dr. Mesut ANIL Prof. Dr. Niyazi AVŞAR İnceleme alanı Kadirli nin (Osmaniye) 20 Km. kadar kuzeyinde bulunan Kalfalar köyü dolayıdır. Üst Triyas - Kretase yaşlı başlıca mikritik yapılışlı platform karbonatlarından oluşan Demirkazık formasyonu bölgede temeli oluşturur. Bu birim bölgede Akitaniyen - Burdigaliyen yaşlı, resifal karbonatlardan oluşan Karaisalı kireçtaşı tarafından açısal uyumsuzluk ile üzerlenir. Derin denizel şeyl ve marn yapılışlı Güvenç formasyonu (Langiyen - Serravaliyen) resifal karbonatların resif ilerisi fasiyesini teşkil etmek üzere basenin daha derin kesimlerinde çökelmiştir. Kalfalar Köyü - Kadirli alanında resifal nitelikli Karaisalı kireçtaşı tabanda Demirkazık formasyonu üzerinde 1-3 m kalın, kaba breşler ile başlayıp bölgede oldukça sınırlı alanda yüzlekler vermektedir. Karaisalı kireçtaşının oldukça kalın katmanlı olan taban kesimi uzun bentik foramlar kapsayıp bozca açık gri - çok açık kahverengimsi, sert, masif biyomikrit yapılışlıdır. Tabaka kalınlıkları birimin tabanından üste doğru kademeli bir şekilde azalmaktadır. Kalfalar köyü (Kadirli) dolayında Karaisalı kireçtaşının tabana yakın kalın katmanlı kesimlerinin sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, gözeneksiz, yüksek basınç mukavemetine sahip oluşu yanı sıra büyük boyutlu blok verebilme kapasitesine sahip olması ocağın mermer olarak işletilebileceğini işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Karaisalı kireçtaşı, mermer, karbonat petrografisi, blok boyutu eklemler II

4 ABSTRACT MSc THESIS INVESTIGATION OF THE USAGE POSSIBILITIES OF THE KARAISALI LIMESTONES AS MARBLE AROUND KALFALAR VILLAGE (KADIRLI) Bülent BULUT DEPARMENT OF GEOLOGICAL ENGINEERING INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisior : Prof. Dr. Cengiz YETİŞ Year : 2007, Page : 60 Jury : Prof. Dr. Cengiz YETİŞ Prof. Dr. Mesut ANIL Prof. Dr. Niyazi AVŞAR The investigated area is situated 20 kilometres northern part of the Kadirli (Osmaniye) area. Upper Triassic - Cretaceous aged mainly micritic platform carbonates of the Demirkazık formation are found at the base of the succession. This unit is unconformably overlain by a Aquitanian - Burdigalian aged reefal carbonates of the Karaisalı limestone. Fore reef facies of the reefal carbonates is represented by the Güvenç formation (Langhian - Serravallian) which has deposited in the deeper part of the basin comprising mainly of deep marine shales and marls. Autcrops of the reefal Karaisalı limestone is very restricted in the Kalfalar - Kadirli area and begins with 1-3 metres thick rough breccias on the Demirkazık formation. Very thick bedded basal section of the Karaisalı limestone comprise some long bentic forams and mainly consist of pale gray, massive, hard biomicrites. Thickness of the bedding gradually decrease to the top of the unit. Thick bedded, massive, unporous basal section of the Karaisalı limestone has to be used as a marble quarry around Kalfalar - Kadirli area. Key Words: Karaisalı Limestone, marble, carbonate petrography,block size, cracks III

5 TEŞEKKÜR Çukurova Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında yapmış olduğum yüksek lisans tez çalışmasının her aşamasında çok değerli öneri ve eleştirileri ile beni yönlendiren danışman hocam sayın Prof. Dr. Cengiz YETİŞ e teşekkürü bir borç bilirim. Tez konusunun seçilmesi ve bir takım laboratuvar çalışmalarının tamamlanmasında değerli katkılarını esirgemeyen Maden Mühendisliği Bölüm Başkanı sayın hocam Prof. Dr. Mesut ANIL a teşekkür ederim. Çalışmalarımın değişik aşamalarında öneri ve eleştirileri ile beni destekleyen, paleontolojik tanıtımları yapan sayın Prof. Dr. Niyazi AVŞAR a teşekkür ederim. Laboratuvar çalışmalarında desteğini gördüğüm Doç. Dr. Alaettin KILIÇ ve Yrd.Doç.Dr. Levent UÇAR a teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmayı FBE 97.YL. 151 nolu proje çerçevesinde destekleyen Çukurova Üniversitesi Araştırma fonuna teşekkürü bir borç bilirim. Yardım ve önerilerini çalışmalarım boyunca benden esirgemeyen Jeoloji Yük.Müh. Aynur ÖZEL ile saha ve büro çalışmaları sırasında yardımcı olan Yrd.Doç.Dr. Yusuf URAS a teşekkürlerimi sunarım. IV

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ...I ABSTRACT...II TEŞEKKÜR...III İÇİNDEKİLER...IV ÇİZELGELER DİZİNİ...V ŞEKİLLER DİZİNİ...VI FOTOĞRAF DİZİNİ...VII 1.GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Metod BULGULAR VE TARTIŞMA Stratigrafi Demirkazık formasyonu Karaisalı kireçtaşı Güvenç formasyonu Karaisalı kireçtaşının mermer olarak kullanılabilme olanakları SONUÇLAR VE ÖNERİLER...57 KAYNAKLAR...62 ÖZGEÇMİŞ...66 V

7 ÇİZELGE LİSTESİ SAYFA Çizelge 4.1. Kalfalar Mermer Ocağı Kireçtaşlarının Fiziksel Özellikleri...51 Çizelge 4.2. Kalfalar Mermerinin Mekanik Özellikleri...53 VI

8 ŞEKİL LİSTESİ SAYFA Şekil 1.1. Çalışma alanının yer bulduru haritası... 3 Şekil 3.1. Çalışma alanının genelleştirilmiş stratigrafik kesiti Şekil 4.1. Çalışma alanının jeoloji haritası Şekil 4.2. Kalfalar Ölçülmüş Stratigrafik Kesiti Şekil 4.3. Kalfalar köyü mermer ocağı dolayının basitleştirilmiş jeoloji enine kesiti Şekil 4.4. Kalfalar köyü mermer ocağı katman eklem ilişkisini gösterir taslak şekil VII

9 FOTOĞRAF LİSTESİ SAYFA Foto 1.1. Kalfalar köyü mermer ocağının genel görünümü; TrJKd: Demirkazık formasyonu, Tka: Karaisalı kireçtaşı, Tgü: Güvenç formasyonu...2 Foto 4.1. Kalfalar köyü mermer ocağında, Karaisalı kireçtaşı, Demirkazık formasyonu üzerinde breşimsi bir çakıltaşı düzeyi ile başlamaktadır...19 Foto 4.2. Algli mikrit. 40x, polarize ışık Foto 4.3. Biyomikritte erime ile genişletilmiş koğuklar orta-iri sparikalsit ile doldurulmuştur. 40x, polarize ışık...21 Foto 4.4. Seyrek intraklastlı mikritik kireçtaşı alg ve diğer foramlıdır. 40x, polarize ışık Foto 4.5. Kalfalar köyü mermer ocağının yakın plandan görünümü; ocak Karaisalı kireçtaşı tabanına yakın kesimlerinde açılmıştır. Tabanda çok kalın katmanlı olan birimde yukarıya doğru katman kalınlıkları azalmaktadır Foto 4.6. Seyrek kumlu intraklastlı biyomikritikte erime ile genişletilmiş koğuklar orta-kaba sparikalsit dolguludur. 40x, polarize ışık...33 Foto 4.7. Kumlu intramikrosparitte Operculina sp. aksiyal kesitinden bir bölüm. 40x, polarize ışık...33 Foto 4.8. Seyrek kumlu biyomikritikte Operculina sp. ekvatoriyal kesiti 40x, polarize ışık Foto 4.9. Seyrek kumlu intraklastlı biyomikritikte Lepidocylina sp. aksiyal kesitinden bir bölüm. 40x, polarize ışık...35 Foto Kumlu seyrek biyoklastlı intramikritte intraklastlar çoğunlukla mikrtik yapılışlıdır. 40x, polarize ışık...36 Foto Kumlu intraklastlı biyomikritikte Rotaliidae aksiyal kesiti 40x, polarize ışık Foto Kumlu intraklastlı biyomikritikte Spirodypeus sp. aksiyal kesiti. 40x, polarize ışık VIII

10 Foto Kumlu intraklastlı biyomikritikte Amphistegina sp. aksiyal kesiti. 40x, polarize ışık Foto Karaisalı kireçtaşı üzerinde Güvenç formasyonu başlıca bozca gri renkli, ince kırıntılılardan yapılmıştır...44 Foto Karaisalı kireçtaşı tabanında istif çok kalın katmanlı (max. 170 cm ) biyomikritik yapılışlı kireçtaşı ile başlar. Üste doğru katman kalınlığı 40-60cm ye düşmektedir. Hakim eklem yönü yaklaşık N-S / dik olup eklem açıklıkları yer yer oldukça fazladır (Bakınız Şekil 4.4.) Foto İnceleme alanında Karaisalı kireçtaşına ait istifin orta kesimleri orta kalın katmanlıdır...52 IX

11 1. GİRİŞ Bülent BULUT 1. GİRİŞ Çalışma alanı Adana ilinin yaklaşık 100 km. KD kesiminde yer almakta olup, ortalama 20 km 2 lik bir alanı kapsamaktadır. Çalışılan alan, Kadirli ilçesinin 20 km kadar kuzeyinde yer alıp Kalfalar köyü ile Büyük Çal tepe arasında yer almaktadır (Şekil 1.1). İncelenen bu bölge, özellikle Toros Dağ Kuşağının Doğu Toroslar bölümünde ve Toros yükseliminin Adana Baseni ile kesiştiği kesimde yer almaktadır. Çalışma sırasında 1/ ölçekli Adana N33 b1 paftası kullanılmıştır. Bu pafta içerisinde başlıca yerleşim yerlerini, Kalfalar oluşturmaktadır. Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, Kadirli Kuzeyi Kalfalar köyü dolayında yüzeyleyen Doğu Toros Kuşağı platform karbonatlarına ait Demirkazık formasyonu ile bunu uyumsuz olarak örten Adana Baseni Tersiyer istifine ait resifal Karaisalı kireçtaşı ile bunun resif ilerisi fasiyesini oluşturan Güvenç formasyonunun stratigrafik, sedimantolojik ve sedimanter petrografik incelemeleri yapılmıştır. Bu amaçla yaklaşık 20 km 2 lik alanda yüzeyleyen Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı birimler litostratigrafik ve kronostratigrafik esaslara uygun olarak ayırtlanarak 1/ ölçekli jeoloji haritası hazırlanmıştır. Bu çalışma ile özellikle Adana Baseni Tersiyer istifi transgresif dönemine ait resifal Karaisalı kireçtaşının, mermer olarak kullanılabilme olasılığı irdelenmiştir (foto 1.1). İnceleme alanındaki bu çalışma ile, Türkiye'nin tektono-stratigrafik ve sedimantolojik açıdan oldukça önemli bir bölgesi olan Kadirli kuzeyinin 1/ ölçekli ayrıntılı jeoloji haritası yanısıra, jeoloji enine kesitleri, genelleştirilmiş stratigrafi kesiti ve ölçülü stratigrafi kesitleri hazırlanmıştır. Özellikle Karaisalı kireçtaşının istifsel olarak tabanına yakın kesiminin mermer olarak kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi yanısıra ayrıntılı stratigrafik ve sedimantolojik kesit hazırlanmıştır. Olası ocak yerinde eklem sistemlerinin doğrultu ve eğimleri ile uzunluk ve açıklıkları ölçülerek tahmini blok boyutları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma alanındaki karbonatlı kayaçların sedimanter petrografik incelemeleri yapılarak, karbonatlı kayaçlar; Folk (1959) ve Dunham (1962) a göre isimlendirilmiştir. Karaisalı kireçtaşının mermer olarak kullanabilirliğine ilişkin bir seri mekanik ve fiziksel değerlendirmeler yapılmıştır. 1

12 1. GİRİŞ Bülent BULUT Foto 1.1. Kalfalar köyü mermer ocağının genel görünümü; TrJKd: Demirkazık formasyonu, Tka: Karaisalı kireçtaşı, Tgü: Güvenç formasyonu 2

13 1. GİRİŞ Bülent BULUT Şekil 1.1. Çalışma Alanının Yer Bulduru Haritası 3

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Çalışma alanı ve yakın çevresinde çeşitli araştırmacılar tarafından bir çok inceleme yapılmıştır. Bu çalışmaların bazıları şunlardır: Blumenthal (1939), Çalışma alanının içine bir miktar girmiş ve bölgede Eosen ile Miyosen yaşlı konglomeralardan bahsetmiştir. Triyas-Jura-Kretase yaşlı Andırın kireçtaşlarına Kretase yaşını vermiştir. Bulumenthal (1944), Permo-Karbonifer arazisi adlı çalışmasında inceleme alanının kuzey kesiminin 1/ ölçekli jeoloji haritasını yapmış ve çalışmasında Doğu Toroslardaki Permo-Karbonifer yaşlı birimlerin tanımlamalarını ve bölgede Üst Devoniyen, Jura ve Kretase yaşlı kayaların varlığını belirleyerek bölgede önemli çalışmalardan birini gerçekleştirmiştir. Blumenthal (1947), Belemedik Paleozoyik penceresi ve bunun Mesozoyik kalker çevresi, adlı çalışmasında Belemedik çevresindeki Paleozoyik temeli oluşturan kayaçların, üzerindeki örtünün derin olarak aşınması sonucunda bir tektonik pencere meydana getirdiğini saptamış, Paleozoyik te Devoniyen, Karbonifer ve Permiyen i ayırtlayarak, Devoniyen ve Karbonifer kayaçlarını zengin olan karakteristik fosilleri ile ayırtlamıştır. Ternek (1957), Adana baseninde yapmış olduğu jeolojik araştırmada Erken Miyosen formasyonlarını ve bunların diğer formasyonlarla olan ilişkileri ile petrol imkanlarını araştırmıştır. Abdüsselamoğlu (1959), Tufanbeyli dolayının 1/ ölçekli revizyon haritasını yapmış, önceden bilinenlere ek olarak Silüriyen, Eosen ve Miyosen yaşta kayaların varlığını saptamıştır. Bölgenin genelde sade bir tektonizma gösterdiği, Kambriyen den Lütesiyen sonuna kadar daha çok epirojenik hareketlerin etkisi altında kaldığını ifade etmişler fakat Lütesiyen den sonra bölgede büyük ölçekli kıvrım, itki faylarını meydana getiren kompresyonel tektonizmanın hakim olduğunu belirtmişlerdir. Schmıdt (1961), Adana bölgesinin genel stratigrafisini sistemli olarak çalışmış ve 47 kaya birimi ayırtlayarak adlandırmıştır. 4

15 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Özgül ve diğerleri (1973), tarafından kuzeyde Tufanbeyli yöresinde, ayrıntılı stratigrafik kesit ölçümü ve 1/ ölçekli jeoloji harita alımı çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar sonunda bölgede Kambriyen den Tersiyer e değin hemen tüm sistemleri temsil eden kaya-stratigrafi birimlerinin varlığını saptayarak haritalamış ve adlandırılmasını yapmıştır. Özer ve diğerleri (1974), Mut-Antalya-Adana Neojen havzalarında yaptıkları jeolojik araştırmalar ile bu üç havzayı yapısal ve bölgesel özellikleriyle araştırıp incelemişlerdir Sungurlu (1974), çalışma alanı kuzey doğusunda yaptığı incelemelerde Triyas tan sonra bölgede açılan jeosenklinalden bahsedip bölgede de izlenen bindirmelerin yaşını Orta Miyosen olarak kabul etmiştir. İlker (1975), özellikle Adana ve Mersin in kuzey çevresinde yaptığı çalışmalarda, Miyosen öncesi yaşlı birimlerle, Miyosen istiflerinin ayrıntılı biyostratigrafisinin tespitine yönelik kesitler ve haritalar yapmış, Miyosen örtü altındaki Mesozoyik karbonatlarındaki petrol potansiyelinin önemini vurgulamıştır. Tolun (1975), 1/ ölçekli Türkiye Jeoloji Haritasında Saimbeyli- Kozan arasındaki kesimlerle ilgili olarak yaptığı çalışmada, Permiyen sonrası büyük bir boşluk olduğunu belirtmektedir. Demirtaşlı (1976), Orta ve Batı Toroslarda ortaya çıkan ve petrol bulguları içeren Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı kireçtaşlarını incelenmiştir. Özgül (1976), Torosların Bazı Jeolojik Özellikleri adlı çalışmasında Kambriyen-Tersiyer aralığında birbirlerinden değişik havza koşulları yansıtan birliklerin yer aldığını belirtmiştir. Eroskay, ve diğerleri (1978), Çalışma alanı doğusunda yaptıkları çalışmada, en altta metakuvarsit ile kayrak ve fillattan oluşan ve Sır Temel Karmaşığı olarak adlandırdıkları birimin varlığını ortaya koymuşlardır. Birimin yaşını Paleozoyik olarak karşılaştırma yolu ile verirken konumunu paraotokton olarak yorumlamışlardır. Temel karmaşığı düşük derecede metamorfizmaya uğramıştır. Sır Temel Karmaşığı üzerinde Berke Karmaşığı ile ofiyolit topluluğunun (Jurasik- Kretase) bulunduğu ve arasındaki ilişkinin uyumlu, uyumun stratigrafik olmayıp tektonik kökenli olduğunu vurgulamışlardır. 5

16 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Gözübol ve Gürpınar, (1980), Çalışma alanının kuzeydoğusunda yaptıkları araştırmalarda, Eosen-Miyosen yaşlı otokton bir istif ve bu otokton la tektonik ilişkili olan allokton kaya topluluğundan bahsetmişlerdir. Eosen yaşlı kireçtaşlarını Midyat, Miyosen yaşlı çökelleri ise Kuzgun formasyonu olarak kabul etmişlerdir. Bilgin ve Ercan, (1980), Ceyhan-Osmaniye yöresinde yaptıkları çalışmalar sonucunda Orta Miyosen de Arap-Afrika levhaları ile Anadolu levhasının çarpıştığını, bunun sonucu oluşan sıkışma tektoniğin etkisiyle kırık hatlarının zayıf noktalarından manto malzemesi, toleyitik bazaltik lavların çıktığını ve bunun belirli bir dizilim gösterdiğini kaydetmişlerdir. Akdağ (1980), Bolkardağı güneyinde, Orta Toros birliğinde yaptığı çalışmada Geç Permiyen-Geç Kretase yaş aralığında çökelmiş istiflerin düzenlilik sunduğunu belirtmiştir. Geç Kretase yaşlı fliş üzerinde bulunan ofiyolitli kaya birimlerinin allokton olduğunu ayrıca Erken Eosen yaşlı karbonat ardalanmalı istiflerle, Miyosen yaşlı istiflerin daha yaşlı birimler üzerine diskordan olarak bulunduğunu saptamıştır. Tekeli ( ), "Toroslarda Aladağların Yapısal Evrimi" adlı çalışmasında üç farklı dönemin etkin olduğunu bildirmiştir. Bunların ilki Geç Triyas- Erken Kretase zaman aralığını kapsayan duraylı kıta kenarı dönemi, ikincisi Senoniyen'de kıta kenarının bozulması ile ilk ofiolitin yerleşmesi ve ofiolitli melanj oluşumu, üçüncüsü ise Mestriştiyen' de gerçekleşen kıta kenarının naplanması ve peridotit napının yerleşmesi olaylarıdır. Ayrıca ofiyolitli melanjı da üç bölüme ayırarak; en altta düzgün taban istifi, üzerinde olistostrom bölümü ve en üstte de kaotik bölüm olarak ayırtlamıştır. Üşenmez (1981), Belemedik dolaylarını incelemiştir. Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Belemedik-Köseli Erik, Geç Kretase-Oligosen yaşlı Akdağ formasyonlarının 1/ ölçekli Jeoloji haritasını sunmuştur. Şişman ve Şenocak (1981), Bolkardağı ve çevresinde yaptıkları çalışmada bölgedeki birimleri ayırarak, yapısal jeolojisi ve maden yataklarının oluşumları, jenezleri, türleri, mineralojisi ve rezerv-tenör ilişkileri konusunda ayrıntılı bilgi vermişlerdir. 6

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Üşenmez (1982), "Pozantı (Adana) Güneyindeki Gülekdağı Miyosen Karbonat istifinin Sedimantolojisi" adlı çalışmasında; Gülekdağı kireçtaşlarını incelemiştir. Pampal (1983), Kadirli-Kozan-Feke (Adana) bölgesinin stratigrafisi ve tektonik özelliklerini incelemiştir. Gül ve diğerleri. (1983), Bolkardağları ile Belemedik civarında yapılan çalışmada, Ecemiş fayı ile Karaman ili arasında kalan alanda Bolkardağının dört büyük tektonik dilimden oluştuğunu ortaya koymuştur. Ecemiş Fayı'nın Geç Eosen ortalarında aktif olmaya başlayan ve Kuvaterner dönemine kadar küçük de olsa aktivitesini sürdüren sol yönlü yanal atımlı bir fay olduğunu bildirmiştir. Yalçın ve Görür (1984), Adana havzasının sedimantolojik evrimi üzerinde yaptıkları çalışmada havzadaki Neojen istifinin Burdigaliyen-Güncel zaman aralığında değişik fasiyeslerde çökeldiğini, denizel çökelmenin Kuvaterner'de büyük ölçüde sona erdiğini bildirmişlerdir. Yetiş ve Demirkol (1984), Adana baseninin kuzey- kuzeybatısının stratigrafisine ilişkin gözlemlerinde; bazı yazarlarca Adana havzası çökel istiflerinin Burdigaliyen-Güncel aralığında durulduğunun bildirmesine rağmen yazarlar, istifin yaşının Oligosen belki de Geç Eosen e indirmek için elde verilerin olmadığını, fakat Adana havzası kuzeyinde denizel Lütesiyen mostralarının bulunduğunu ve bu birimlerin üzerinde karasal nitelikli Oligosen çökellerinin uyumsuzlukla geldiğini belirtmişlerdir. Lagap (1985), "Kıralan-Karakılıç-Karaisalı (Kuzeybatı Adana) alanının litostratigrafik-kronostratigrafik incelemesi" adlı çalışmayı Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlayarak; Paleozoyik'te Yerköprü ve Yellikaya formasyonlarını ilk kez adlandırmış, Mesozoyik'te Demirkazık kireçtaşı, Senozoyik'te Gildirli, Kaplankaya, Güvenç formasyonları ve Karaisalı kireçtaşı ile alüvyon, alüvyon taraçası ve traverteni ayırtlamıştır. Demirtaşlı ve diğerleri (1986), Bolkar Dağları'nın İç Toros Kuşağının önemli bir bölümünü oluşturduğunu belirterek, yaşı Permiyen'den Geç Kretase'ye kadar çıkan Bolkar Grubu ile temsil edildiğini bildirmişlerdir, Bolkar Grubu üzerine güneyden kuzeye doğru hareket eden bir bindirme saptamışlardır. 7

18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Ünlügenç (1986), "Kızıldağ Yayla (Adana) Dolayının Jeoloji İncelemesi" adlı çalışmasında (Yüksek Lisans Tezi) inceleme alanında farklı stratigrafik dizilim ve yapısal konum sunan allokton ve otokton birimleri ayırtlamıştır. Paraotokton konumlu birimleri; Permo-Karbonifer yaşlı Karahamzauşağı formasyonu, Mesozoyik yaşlı Demirkazık kireçtaşı ile Yavça formasyonunun oluşturduğunu belirtmiştir.. Yetiş ve Demirkol (1986), "Adana Baseni Batı Kesiminin Detay Jeoloji Etüdü" isimli çalışmalarında Adana baseninde temeli Paleozoyik yaşlı Yerköprü ve Karahamzauşağı formasyonlarının oluşturduğunu bildirmişlerdir. Triyas-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu ile havzanın düşey salınımlarla derinleştiği kesimlerde Geç Kretase yaşlı Yavça formasyonunun bulunduğunu; allokton konumlu Kızıldağ melanjı ve Faraşa ofiyolitinin bölgeye Kampaniyen sonrası, Mestriştiyen öncesinde yerleştiğini açıklamışlardır. Senozoyik'te ise Tersiyer birimlerinin Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı kayastratigrafi birimlerinin oluşturduğu düzensiz bir paleotopoğrafya üzerinde gelişmiş olduğunu belirtmişlerdir. Kelling ve diğerleri (1987), Misis yöresinde yaptıkları çalışmalarda Bulgurkaya Olistostromunu, Misis Karmaşığı olarak tanıtmışlardır. Bu bloklu birimin Miyosen döneminde kıta-kıta yaklaşımına bağlı olarak devamlı sıkışan ve dilimlenen yay-önü havzada oluştuğunu belirtmişlerdir. Blokların, çökelim esnasındaki naplardan, olistolit ve tektonik dilim şeklinde aktarıldığını açıklamışlardır. Yani Miyosen istifi dahil Misis yükselimdeki tüm birimleri yığışım karmaşığı kapsamında incelenmişlerdir. Ünlügenç ve Demirkol (1988), "Kızıldağ Yayla (KKB Adana) Dolayının Stratigrafisi" adlı çalışmalarında, temeli Permo-Karbonifer yaşlı Karahamzauşağı formasyonunun oluşturduğunu, üzerine diskordansla Jura-Geç Kretase yaşlı Demirkazık kireçtaşının geldiğini, bunun da üzerine uyumlu olarak Kampaniyen-Geç Mestriştiyen yaşlı Yavça formasyonunun geldiğini bildirmişlerdir. Yetiş (1988a), "Feke-Fekedağ (Adana) dolayının Paleozoyik-Mesozoyik Stratigrafisi" adını taşıyan çalışmasında Toros Kuşağının Doğu Toros kesiminde yer alan Kambriyen'den Jurasik'e uzanan birimlerin litostratigrafik ayırıma dayalı Paleozoyik-Mesozoyik stratigrafisini açıklamıştır. Mesozoyik'in Demirkazık formasyonu ile temsil edildiğini bildirmiştir. 8

19 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Yetiş (1988b), yaklaşık 3000 km²'lik bir alanda (Kozan N34 paftası ve dolayı) Adana baseni Tersiyer istifini (Oligosen-Pliyosen) 12 temel kayastratigrafi birimine ayırarak stratigrafik reorganizasyonunu gerçekleştirmiştir. Demirkol (1989), "Pozantı-Karsantı-Karaisalı (Doğu Toros) Arasında Yer Alan Karbonat Platformunun Stratigrafisi ve Jeolojik Gelişimi" adlı çalışmasında temeli Paleozoyik (Permo-Karbonifer) yaşlı Karahamzauşağı formasyonunun oluşturduğunu, bunun üzerine Mesozoyik'te Jura-Kretase yaşlı başlıca karbonat yapılışlı Demirkazık ile Kampaniyen- Maestrihtiyen yaşlı, pelajik foraminiferli Yavça formasyonlarının geldiğini belirtmiştir.. Gökçen ve diğerleri (1988), Misis çevresinde yaptıkları çalışmada Bulgurkaya Olistostromunu, Misis Karmaşığı olarak tanıtmışlardır. Miyosen istifini bu karmaşığın devamı olarak yorumlamışlardır. Ayhan (1988), M.T.A. tarafından 1/ ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi kapsamında yayımlanan Kozan J-21 paftası inceleme alanını da içine almaktadır. Kozlu (1990), Tufanbeyli-Sarız dolayını kapsayan çalışmasında, bu yörenin 1/ ölçekli jeoloji haritasını yapmış, inceleme alanında yer alan tektonostratigrafik birlikleri ayırtlamış ve yeni bulgulara göre bölgenin genel tektonik çatısı hakkında açıklamalar yapmıştır. Ünlügenç ve diğ. (1990), Neojen Adana Baseni ndeki Basen evriminin İncelenmesi adlı çalışmalarında, faylar ve diğer yapısal kanıtların Adana Baseni nin Erken Miyosen deki başlangıcı boyunca yersel gerilme rejimi ile oluşan Neojen yaşlı birimler içerisinde gözlendiğini ifade etmiştir. Avşar (1991) Osmaniye (Adana) yöresi Üst Kretase çökellerinde bulunan bentik foraminiferlerin sistematik incelemelerini yaparak bölge stratigrafisi hakkında genel bilgiler sunmuştur. Bölgede temeli, Mesozoyik yaşlı ofiolit serisinin oluşturduğunu saptamıştır. Toprak ve Göncüoğlu (1991), "Tuzgölü ve Ecemiş Fay Kuşakları Arasındaki Bölgenin Neotektonik Özellikleri" isimli çalışmalarında bölgede kaya birimlerinin iki grupta toplandığını; bunlardan güneyde Paleozoyik ve Mesozoyik yaşlı Niğde metamorfitleri ve bunun Tersiyer örtü birimlerinin bulunduğunu, kuzeyde ise 9

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Neojen-Kuvaterner yaşlı Orta Anadolu volkanitlerine ait kayaçların bulunduğunu bildirmişlerdir. Uçar (1991), "Bucak-Çokak (Tarsus kuzeyi) Alanının Stratigrafisi" adlı Yüksek Lisans Tez çalışmasında farklı stratigrafik dizilim ve Yapısal konum sunan; Paleozoyik ve Mesozoyik'te birer; ve Senozoyik'te ise beş formasyon ayırtlamıştır. Ünlügenç ve Demirkol (1991), "Karsantı, Akdam ve Eğner Dolaylarının Stratigrafik İncelenmesi" adlı çalışmalarında, inceleme alanının Paraotokton, Allokton ve Otokton birimler içerdiğini belirtmişlerdir. Özdoğan ve Şahbaz (1993), Kozan yöresinde yüzeyleyen Miyosen yaşlı kırıntılı istifin stratigrafisini ve dokusal sedimantolojik özelliklerini kapsayan çalışmalarında, istifi Erken Miyosen yaşlı, kırmızı renkli, flüviyal çakıltaşı (konglomera)-kumtaşı-silttaşı-çamurtaşından oluşan Gildirli, resifal fasiyesteki Karaisalı ve Erken-Orta Miyosen yaşlı denizel türbiditik kumtaşı-kiltaşı fasiyesindeki Cingöz formasyonlarının oluşturduğunu belirtmektedirler. Mesozoyik ve Paleozoyik yaşlı temel kayaçları üzerine açısal uyumsuzlukla gelen yaklaşık 2400 m kalınlığa ulaştığı belirtilen istifte Gildirli ve Karaisalı formasyonları 100'er metre kalınlıkta olup, istifin yer yer Kuvaterner yaşlı alüvyonlar tarafından açısal uyumsuzlukla örtüldüğünü bildirmişlerdir. Usta (1993), Kuşçular-Belemedik alanının stratigrafisini incelemiştir. Bölgenin 1/ ölçekli ayrıntılı jeoloji haritasını hazırlamış, yaşlıdan gence doğru Orta(?)-Geç Devoniyen yaşlı resifal kireçtaşı-kumtaşı, silttaşı ardalanmasından oluşan Yerköprü formasyonu; Permo-Karbonifer yaşlı dolomit ve dolomitik kireçtaşından oluşan Karahamzauşağı formasyonu; Geç Triyas-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu; Oligosen-Erken Miyosen yaşlı Gildirli formasyonu; Erken- Orta Miyosen yaşlı Kaplankaya formasyonu ve Erken-Orta Miyosen yaşlı Karaisalı formasyonunu ayırtlamıştır. Robertson ve Grasso (1995), "Akdeniz Bölgesinin Geç Tersiyer-Güncel Tektoniği ve Paleo-Ortamsal Gelişimi Bakımından İncelenmesi" adlı çalışmalarında, Mesozoyik-Erken Tersiyer süresince tektonik gelişimin Neotetisin oluşumu ile kontrol edildiğini bildirmişlerdir. 10

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bülent BULUT Williams ve diğerleri (1995), "Adana Baseninin Stratigrafik Gelişimindeki Tektonik Kontroller" adlı çalışmalarında Güneydoğu Türkiye deki Adana baseninin kuzeyinin bindirmeli olduğunu bildirmişlerdir. Yetiş ve diğerleri (1995), "Kuzeydoğu Akdeniz Bölgesindeki Senozoyik İstiflerinin Stratigrafik Konumunun İncelenmesi" adlı çalışmalarında, Orta Senozoyik yaşlı istiflerin litostratigrafik karakterlerini araştırmışlardır. Bu istiflerin Çamardı bölgesi (Güney-Orta Anadolu), Adana havzası, Misis dağları ve Kıbrıs ın kuzey-batı kesimleri ile ilgili olduğunu bildirmişlerdir. Kozlu (1997), Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan neojen basenlerinin tektono-stratigrafik birimleri ve bunların tektonik gelişimini incelemiştir. 11

22 3. MATERYAL VE METOD Bülent BULUT 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal İnceleme alanını Akdeniz Bölgesinin Doğu Toros bölümünde yer alan Kadirli ilçesi kuzeyindeki Kalfalar köyü ve dolayı oluşturur. Çalışma alanı kuzeyde Akçaluşağı, batıda Kozan, doğuda Andırın ve güneyde Kadirli ile sınırlanmaktadır. Bölgenin hemen hemen tamamı engebeli olmakla beraber bazı kesimleri sarp bir topografyaya sahiptir. Bu sarp kesimlerde son derece zor çalışma şartları mevcuttur. Bölgede özellikle Kadirli den kuzeye doğru engebe kademeli bir şekilde artmaktadır. Bölgedeki dağ ve tepelerin doruk ve doruk çizgileri ise belirgin bir sıralanım göstermemektedir. Çalışma alanı içerisindeki tepeleri Büyükçal tepe (863) ile Küçükçal tepe (665) oluşturmaktadır. Paleo derin deşilmeyle ilişkili olarak sırt ve tepelerin uzanımı yaklaşık kuzey-güney yönlüdür. Bölgedeki iklimin bitki örtüsünün gelişimine uygun olmasından dolayı inceleme alanında oldukça sık ormanlık alanlar bulunmakla beraber, orman alanlar özellikle kırıntılı sedimanter kayaçların üzerinde geniş yayılımlar sunmaktadır. Buna karşın kireçtaşları üzerindeki orman alanların gelişimi daha seyrektir. Sık ormanların bulunduğu yükseklikler genellikle 800 m nin üzerindeki yüksekliklerdedir. Bölgede çoğunlukla gelişen bitki örtüsü Karaçam, Ladin, nadiren Ardıç gibi ağaç türlerinden oluşmaktadır. Bununla beraber çalışma alanında gözlenen bodur ağaçlar genellikle topografik olarak alçak bölgelerde olağandır. Bölgede özellikle iki büyük dere ve çay bulunmaktadır. Bunlardan batıdaki Çiçekli deresi ile doğudaki Savrun çayı Kadirli güneyinde kavuşmaktadırlar. Bunlara paralel diğer kuru dereler yaklaşık kuzey-güney drenajlıdır. Bölgede akarsu olan kesimlerde sulu tarım yapılabilmektedir. Bunun sonucunda da bölgede fasulye, nohut, arpa, buğday gibi tahıl ve baklagil ürünlerin yanında özellikle arazinin eğimli olduğu kesimlerde bahçecilik yapılmaktadır. Bölgede yüksek kesimlerde otlak alanlar bulunduğu için hayvancılık gelişmiştir. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği daha fazla olmakla beraber bazı bölgelerde büyükbaş hayvanlar yetiştirilmektedir. Özellikle yaz aylarında göçebe 12

23 3. MATERYAL VE METOD Bülent BULUT halk bölgedeki yüksek alanlara çıkarak o kesimlerde hayvancılığı sürdürmektedir. Bunun dışında kümes hayvanı yetiştiriciliği yerel halkın ihtiyacını karşılayacak düzeydedir. Arıcılık ise son yıllarda gelişerek devam etmektedir. Çalışma alanı içerisinde Adana-Osmaniye den kuzeye Kadirli ilçesine asfalt yol bağlantısı mevcuttur. Kozan üzerinden de Kadirli ye bir asfalt yol bağlantısı bulunmaktadır. Kadirli den kuzeye Kalfalar ve diğer köylere ulaşan köy yolları ham yol niteliğindedir. Çalışılan bölgenin oldukça sarp olmasından dolayı her tarafa araba yolu bulunmamaktadır. Ancak bu engebeli, sarp ve ormanlık bölgelerde çok sayıda patikalar bulunmaktadır. Özellikle ormanların yoğun olduğu kesimlerde hem kesim amaçlı, hem de orman yangını tehlikesine karşı Orman İşletmesi ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüklerinin ortak olarak açmış olduğu bir çok ham yol bulunmaktadır. Maden ve taşocaklarına ilişkin yollar ise ham yol özelliğinde olup arazi araçlarının çıkmasına imkan tanımaktadır Metod 1997 yılında Yüksek Lisans tez çalışması olarak yapılan bu araştırma Kadirli kuzeyi Kalfalar köyü ile Büyükçal tepe alanını kapsamaktadır. Çalışma 1997 yılı bahar aylarından itibaren başlamış ve belli başlı dört aşamada tamamlanmıştır. Bu aşamalar şunlardır. a) Saha öncesi çalışmalar b) Saha çalışmaları c) Laboratuvar çalışmaları d) Büro çalışmaları a) Saha Öncesi Çalışmalar Bu aşamada ilk olarak çalışma alanı ile ilgili literatür taraması yapılmıştır. Literatür genellikle değişik üniversiteler ile T.P.A.O. ve M.T.A. kurumlarından temin edilmiştir. Bölgedeki araştırıcıların çalışmalarının amaç ve sonuçları son derece dikkatli bir şekilde değerlendirilmiştir. Çalışılacak bölgenin 1/ ölçekli olan topografik haritaları değerlendirilip, buna göre paftaları temin edilmiştir. 13

24 3. MATERYAL VE METOD Bülent BULUT b) Saha Çalışmaları 1997 yılında özellikle saha çalışmalarına imkan veren yaz aylarında araziye çıkılmıştır. Bu çalışmalar süresinde araştırmanın amacına uygun olarak - Jeolojik harita alımı - Stratigrafik ve sedimantolojik kesit ölçümü - Petrografik ve paleontolojik örnek derlemesi - Bölgedeki tektonik ve jeolojik yapıyı ortaya koyacak ölçekli ve ölçeksiz jeoloji enine kesitlerin hazırlanması yapılmıştır. Saha çalışmaları ile 1/ ölçekli Adana paftaları kullanılarak; jeolog pusulası, altimetre, şeritmetre, jakob çubuğu, fotoğraf makinesi, lup, seyreltik HCl asit vb. gereçler ile dokanakların izlenmesi, yol boylarının izlenmesi ve mostraların kapatılması yöntemleri ile çalışma alanının ayrıntılı jeoloji haritası hazırlanmıştır. Bunun dışında farklı yaştaki karbonatlı olan sedimanter birimlerin taban-tavan ilişkilerini de kapsayacak şekilde kalınlıklarını, yaş konaklarını, fasiyes özelliklerini, ortamsal özelliklerini ortaya koymak amacıyla Brunton pusulası-şeritmetre, jakob çubuğu ve ayrıntılı sedimantolojik kesit ölçümü gibi değişik yöntemler kullanılarak stratigrafik ve sedimantolojik kesitler hazırlanmıştır. Hem stratigrafik hem de sedimantolojik kesit ölçümleri sırasında özellikle seri numuneler, ayrıca çalışma alanının değişik kesimlerinden de amaca yönelik nokta numuneler derlenmiştir. c) Laboratuvar Çalışmaları Bölgedeki arazi çalışmaları sırasında derlenen seri ve nokta numunelerden özellikle dayanımlı olanların petrografik ve paleontolojik amaçlı olmak üzere ince kesitler hazırlanmıştır. Hazırlanan bu örneklerden petrografik amaçlı kireçtaşlarına ait örnekler Folk (1959) ve Dunham (1962) ye göre tanımlanarak isimlendirilmiştir. Ayrıca karbonatlı kayaçlardaki dolomit, kalsit, ferroan dolomit ve ferroan kalsit ayırdımı için Alizarin Red-S yöntemi ile boyama testi yapılmıştır (Dickson, 1965). d) Büro Çalışmaları Saha ve laboratuvar çalışmaları sonucunda derlenen veriler, Fen Bilimleri Enstitüsü' nün tez yazım kurallarına göre yazılmıştır. Çalışma alanına ait jeolojik, haritalar, enine kesitler, dikme kesitler ile diğer şekiller çizilerek çalışma tamamlanmıştır (Şekil 3.1). 14

25 3. MATERYAL VE METOD Bülent BULUT Şekil 3.1. Çalışma Alanının Genelleştirilmiş Stratigrafik Kesiti 15

26 4. BULGULAR VE TARTIŞMALAR İnceleme alanında temeli Üst Triyas - Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu oluşturur. Bunun üzerine Akitaniyen - Burdigaliyen yaşlı Adana Baseni Tersiyer istifinin transgresif dönemine ait resifal Karaisalı formasyonu açısal diskordanslıdır (Şekil 3.1, 4.1). Bu birimin taban ve tabanına yakın kesimlerdeki kalın katmanlı düzeyler mermer işletmeciliği için hedef düzeylerdir (Foto 1.1). Resifal karbonatlar üzerinde resif ilerisi şeylleri oluşturan Güvenç formasyonu geçişlidir (Şekil 3.1, 4.1) Stratigrafi Demirkazık formasyonu (TrJKd) Birim, ilk kez Yetiş (1978) tarafından Ecemiş Fay Kuşağı boyunca Çamardı (Niğde) alanında Demirkazık kireçtaşı olarak adlanmıştır. Bu çalışmada birim litolojik ve paleontolojik benzerlikleri ile kronostratigrafik korelasyon açısından kolaylık sağlamak üzere Demirkazık Formasyonu adı ile incelenmiştir (Şekil 3.1, 4.1). Üst Triyas-Jura-Kretase yaşlı ve genelde şelf tipi karbonatlardan oluşan bu birim Ceyhan ilçesinin güney ve batı tarafında (Misis Dağları), Aslantaş barajının kuzey batı yöresinde, Andırın ilçesi çevresinde ve Göksun ilçesi güney bölgesinde geniş yayılım göstermektedir (Şekil 4.1). Bölgede Ziyaretkaya, Kasırga güneyi, Güney dere ve Torunlu derede mostraları saptanabilmektedir. İnceleme alanında birim açık gri renkli, sarp topografyalı, çok eklemli ve faylanmalı olarak geniş alanlarda belirgin mostralar sunar. Demirkazık formasyonu başlıca mikritik kireçtaşı, ince kumtaşı-silttaşı arakatmanlı dolomitize kireçtaşı ve kumlu-siltli kireçtaşından oluşmaktadır. Birimin ayrışmış yüzeyi gri, açık gri, yer yer boz renkli görülmekte olup, taze kırık yüzeyi gri ve mavimsi gri-krem renklidir. Birim oldukça sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı ve son derece dayanıklı yer yer ince katmanlı ve çoğun masiftir. Mikritik kireçtaşı birimin genelinde geniş bir yayılım sunmakta olup, sıkı dokulu, koyu kahve-gri renkli, çört yumrulu, bol eklemli ve klivajlanmalıdır. Bu kireçtaşlarından derlenen 16

27 örneklerin çoğu biyomikrit olarak tanımlanabilir. Bazılarında seyrek intraklastlara rastlanırken sağlam kavkılı ve taşınmış fosillerle beraber ince kavkılı pelajik fosillere de rastlamak mümkündür. Kayaç içinde yer yer çörtler ve yoğun bir tektonizmanın izlerini görmek olağandır. Bunun sonucu oluşan kırıklar ise sparit ile doldurulmuştur. Kireçtaşları bol sparit damarları ile katedilmiş olarak gözlenir. Bütün bunlar, bu kireçtaşlarının dalga tabanı altında m civarı bir derinlikte çökeldiğini göstermektedir. Dolomitize kireçtaşı ise birimin alt-orta seviyelerinde daha fazla gözlenmekte olup, koyu gri-kahverengimsi renkli, yer yer belirgin kristalli, kötü kokulu, gözenekli, orta-kalın tabakalanmalıdır. Kumlu siltli kireçtaşından oluşan seviyeler birimin değişik kesimlerinde gözlenmekte olup, sarımsı gri renkli, orta dayanımlı, kuvars, feldispat ve magmatik kayaç parçası bileşenli, bol eklemli, gözenekli ve ince-orta kalın tabakalanmalıdır. Demirkazık formasyonunda koğuk, kalıp ve kırık tipi gözenekler ile karstik erimeler belirgin olarak gözlenmektedir. Birimdeki tüm gözeneklerin çoğu sparikalsit mineralleri ile, nadiren ise silisli ve demiroksitli mineraller tarafından doldurulmuştur. Karstik erimeye bağlı olarak özellikle mikritik yapılışlı kireçtaşlarının yüzeylerinde karenler de gözlenmektedir. Birimin etkisi altında kaldığı tektonik aktiviteler neticesinde oldukça kırıklı-çatlaklı (Foto 4.1) ve kıvrımlı bir yapı kazandığı da dikkati çekmektedir. Oldukça belirgin tabakalanmalı birim, değişik kalınlıkta tabakalar sunmakta olup, genellikle orta-kalın tabakalanma hakimdir. Birim, Misis karmaşığı içerisinde bazı yerlerde bol blok içeren, gri renkli kumtaşı, şeyl ve olistostromal çakıltaşlarının düzensiz ardalanmasından oluşmaktadır. Bu kireçtaşlarının yayılım alanlarına bağımlı olarak yüzeyleyen bu tektonize bloklu flişin birincil yeri, kireçtaşlarının Kanpaniyen yaşlı mikritleri üzerinde açılan havzaya ait çökellerdir. Bunlar, Üst Kretase tektonizmasıyla yoğun makaslamaya uğramış, dilimlenerek aşırı bloklaşmıştır. Bu nedenle birincil ilişkisi çoğu yerde bozulmuştur. Demirkazık formasyonunun litolojik, paleontolojik ve diğer özelliklerini belirlemek amacıyla bölgede ayrıntılı stratigrafik kesit ölçülmüştür. İnceleme alanı içerisinde seri numunelerden hazırlanan ince kesit tanıtımları aşağıda sunulmaktadır. 17

28 Şekil 4.1. Çalışma Alanının Jeoloji Haritası 18

29 Foto 4.1. Kalfalar köyü mermer ocağında, Karaisalı formasyonu, Demirkazık formasyonu üzerinde bireşimsi bir çakıltaşı düzeyi ile başlamaktadır. Foto 4.2. Algli mikrit. 40x, polarize ışık 19

30 1.a Algli mikrit Küçükçal tepe 650 m güneydoğusunda alınmıştır Taze kırık yüzeyi kirli beyaz-bej, sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, orta-kalın katmanlıdır. Kayaçta alg ve bilinmedik foraminifer %3-5 kadardır ve mikritik zeminde seyrek kümelenmelidir. Hakim iki yönde gelişmiş kırıklar ile erime ile genişletilmiş koğuk alanları ince-orta sparikalsit ile doldurulmuştur (Foto 4.2). 1.b İntraklastlı biyomikrit Küçükçal tepe 650 m güneydoğusunda alınmıştır Taze kırık yüzeyi kirli beyaz-bej, sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, orta-kalın katmanlıdır. Alg ve bilinmedik foraminiferden oluşan biyoklastlar (%10) ile mikritik yapılışlı intraklastlar (%7) mikritik zeminde seyrek dağılımlıdır. İnce kırıklar ince sparikalsit; erime ile genişletilmiş bazı yamalar orta sparikalsit dolgudur. 2-Biyomikrit Küçükçal tepe 450 m batısından alınmıştır. Ayrışmış yüzeyi bozca gri, taze kırık yüzeyi kirli beyaz, sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, orta kalın katmanlıdır. Alg ile bilinmedik foraminiferler %10 kadardır. Bazen kavkıların içi eş boyutlu, orta sparikalsit ile kaplanmıştır. Alg görüntüleri olağandır. Erime ile genişletilmiş bazı gözenek alanları orta-iri sparikalsit ile doldurulmuştur (Foto 4.3). 3-Seyrek intraklastlı mikrit Küçükçal tepe 125m güneydoğusundan alınmıştır. Ayrışmış yüzeyi bozca gri renkli, sert, sağlam, keskin köşeli, kırıklı, belirgin, hakim iki yönde eklemli, orta-kalın katmanlıdır. Mikritik yapılışlı intraklastlar ile çok seyrek alg görüntüleri olağandır. İntraklastlar içindeki birincil ince-orta kırıklar ince sparikalsit; ikincil orta kalın 20

31 Foto 4.3. Biyomikritte erime ile genişletilmiş koğuklar orta-iri sparikalsit ile doldurulmuştur. 40x, polarize ışık. Foto 4.4. Seyrek intraklastlı mikritik kireçtaşı alg ve diğer foramlıdır. 40x, polarize ışık 21

32 kırıklar ise belirgin ikizli orta sparikalsit ile doldurulmuştur. Erime ile genişletilmiş koğuklar iri sparikalsit döşelidir (Foto 4.4). 4-Algli mikrit Küçükçal tepe 275 m güneyinden alınmıştır. Ayrışmış yüzeyi bozca gri, sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, kalın katmanlıdır. Mikritik zeminde seyrek alg görüntüleri olağandır. Erime ile genişletilmiş koğuklar belirgin ikizli iri sparikalsit dolguludur. Seyrek orta kalın kırıklar orta iri sparikalsit dolguludur. 5-Kataklastik kireçtaşı Küçükçal tepe 500 m güneybatısından alınmıştır. Taze kırık yüzeyi gri, ayrışmış yüzeyi açık gri, set, sağlam, keskin köşeli kırıklı, orta-kalın katmanlıdır. Mikritik yapılışlı tanelerin aşırı paralanması ile kaya breşik görüntülüdür. Yer yer alg görüntüleri olağandır. Seyrek kırıklar ince-orta sparikalsit; erime genişletilmiş koğuklar orta sparikalsit dolguludur. Demirkazık formasyonunun inceleme alanı sınırları içerisinde taban dokanağı gözlenememiş olup, tavan dokanağı Karaisalı kireçtaşı ile açısal uyumsuzdur (Foto 1.1). İnceleme alanı dışında özellikle Aladağların kuzey ve kuzey doğu kesimlerinde Yetiş (1978), yapmış olduğu çalışmalar sırasında bu formasyona ait derlediği nokta numuneleri ince kesitlerinden Prof.Dr. T. Güvenç, Prof.Dr. M.K. Düzbastılar ve A. Kallioğlu nun tanıtımları ile aşağıdaki fosilleri bildirmiştir. Thaumatoporella parvovesiculifera (Raineri)., Teutloporella tabulata., Involutina gaschei (Koehn-Zaninetti et Brönnimann)., Involutina minuta (Koehn-Zaninetti)., Involutina communis (Kristan)., Involutina sinuosa sinuosa (Weynschenk)., Trochammina sp., 22

33 Pjenderina sp., Textularia sp., Dasycladaceae., Duostominidae Yukarıda tanımlanan fosillere dayanarak Yetiş (1978) birime Geç Triyas-Jura yaşını uygulamıştır. Yazar bu çalışması sırasında makro fosil olarak Megalodont ile türü ve cinsi belirlenemeyen bazı Ammonitleri bildirmiştir. Çalışma alanı dışında, Adana Baseni ile ilgili çalışmaları sırasında Yetiş ve Demirkol (1986) tarafından Demirkazık formasyonunun daha ziyade orta-tavan kesimlerinden derlenen nokta ve seri numunelerin ince kesitleri M.T.A. Jeoloji Dairesi mikropaleontologları tarafından incelenmiş ve şu fosiller belirlenmiştir. Globotruncana tricarinata (Quereau)., Globotruncana lapparenti (Brotzen)., Globotruncana elevata (Brotzen)., Salpingoporella., Pseudocyclammina sp., Nummuloculina sp., Cuniolina sp., Nezzazata sp., Rotalipora sp., Gumbulina sp., Globigerina sp., Sabandina sp., Orbitolina sp., Valvulinidae., Miliolidae., Litiolidae Uçar (1997) ın çalışması sırasında derlediği seri ve nokta numunelerden elde edilen ince kesitler Prof.Dr. Niyazi Avşar (Ç.Ü) tarafından incelenerek aşağıdaki fosiller belirlenmiştir. Orbitoides medius (d Archiac)., 23

34 Siderolites sp., Involutina sp., Textularia sp., Globigerina sp., Rotalipora sp. Birimden derlenen örneklerde Z. Dağer tarafından Çamardı dolayında şu fosiller saptanmıştır: İnvolitina eomesozoica (OBERHAUSER) İnvolutina gaschei-praeigschei (ZANNİNETTİ) Involutina sinuosa (WEYNCHENK) İnvolutina sp.(grup sinuosa) İnvolutina sp. Trochammina almtalensis KOEHN-ZANNİNETTİ Triasina sp. Glomospira sp. Sünger ve mercan parçaları. Yukarıdaki fosillere göre birime Erken-Geç Kretase yaşı uygulanmıştır. Buna göre önceki çalışmalarda belirlenen tüm fosiller dikkate alındığında Demirkazık formasyonunun Geç Triyas-Jura-Kretase evresinde çökeldiği söylenebilir. Geç Triyas-Kretase yaşlı, platform (şelf) karbonatlarından oluşan Demirkazık formasyonu; çalışma alanı yakın dolayında litolojik, paleontolojik, kronostratigrafik özelliklerine göre, Blumenthal (1947) in Belemedik civarında ayırtladığı kalker, radyolarit, dolomitik kireçtaşı ve dolomitlerden oluşan birim, Ternek (1957) in Adana baseninde ayırtladığı genellikle kireçtaşı, dolomit ve çörtlü kireçtaşlarından oluşan birim ve Schmidt (1961) in Batı Seyhan da kireçtaşı ve dolomit olarak belirlediği birim ile eşitlidir. Bölgesel ölçekte birim Schwan ve diğ.(1972) nin Amanoslarda tanımladığı Mesozoyik karbonatları ve Ayhan (1978) in Feke-Kozan dolaylarında yapmış olduğu çalışmada tespit ettiği kireçtaşı, çörtlü kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşından oluşan birim ile korele edilebilir. Daha sonra Tekeli ve diğ.(1981), tarafından ayırtlanan ve Belemedik dolomitleri olarak isimlendirilen birim ile deneştirilebilmesi olanaklıdır. Yetiş (1978) in Ecemiş Fay Kuşağı doğu 24

35 bloğunda (Aladağlar) yeralan kireçtaşı, dolomit, çörtlü kireçtaşı ve dolomitik kireçtaşı ardalanmasından oluşan Demirkazık kireçtaşı olarak adlandırdığı birim ile de deneştirilebilir. İnceleme alanında özellikle Ecemiş Fay Kuşağının doğu bloğunda Aladağ larda geniş alanlar kaplayan, Demirkazık formasyonu bilhassa taban kesimlerinde gözlenen ince-kalın tabakalı dolomitik kireçtaşı ile ara seviyelerde yeralan orta-kalın ve çok kalın (som) tabakalı, çört yumrulu, mikritik yapılışlı kireçtaşının ardalanmasından meydana gelmiştir. Bununla beraber birimin çoğunlukla mikritik nitelikli olması ile sığ-dingin, sakin korunmalı ve düşük enerjili bir deniz ortamında çökelmiş olduğu söylenebilir. Demirkazık kireçtaşının üst düzeylerini oluşturan pembe renkli, pelajik foraminiferalı, mikritik karakterli karbonatlar ise, sakin fakat oldukça derin deniz ortamını işaret etmektedir. Çalışma alanında ve çalışma alanı yakın dolaylarında, özellikle Ecemiş Fay Kuşağının doğu kesimlerindeki mikritik kireçtaşlarında tespit edilen Algae ve Miliolidae (Biloculina, Triloculina, Quinqueloculina) vb. gibi fosiller ortamın yaklaşık olarak m kadar derin olduğunu; Thaumutoporella ve Rudist gibi fosillerin birim içerisinde oldukça bol gözlenmesi ise birimin bu seviyelerinin yaklaşık 40m veya daha sığ derin deniz ortamında çökelmiş olabileceğini göstermektedir. (Yetiş, 1978) Demirkazık formasyonunun üst seviyelerindeki beyazımsı-sarımsı, pembe renkli, sert-sağlam, yer yer çörtlü ve piritli, pelajik foraminiferli, mikritik yapılışlı kireçtaşının varlığı bu birimin sıcak şelf ortamı ile kıta yamaçları gibi derin denize geçiş bölgelerinde çökelebileceğini işaret etmiştir. Yukarıda anlatıldığı üzere; Geç Triyas-Kretase yaşlı Demirkazık formasyonu, son derece geniş alanlar boyunca temelde sığ deniz platform (şelf) karbonatlarından başlamak üzere derin denize kadar uzanan bir ortam ürünü olarak bölgede çökelimini tamamlamıştır Karaisalı kireçtaşı (Tka) Adana Baseni, Tersiyer istife ait açık gri-krem renkli, genellikle mercanlı, algli sıkı dokulu, resif kenarlar dışında belirgin tabakalanmasız biyoklastik kireçtaşına, litostratigrafik birim ayırdımına dayalı olarak ilk kez Schmidt (1961), 25

36 Foto 4.5. Kalfalar köyü mermer ocağının yakın plandan görünümü; ocak Karaisalı kireçtaşı tabanına yakın kesimlerde açılmıştır. Tabada çok kalın katmanlı olan birimde yukarıya doğru katman kalınlıkları azalmaktadır. 26

37 Karaisalı kalkerleri ismini vermiştir. Ardından Schmidt''in bu adlamasına Ergene (1972), İlker (1975), Görür ( ), Yetiş ve Demirkol (1984) Karaisalı kireçtaşı, Yalçın ve Görür (1984), Karaisalı formasyonu adlamasını uygulamışlardır. Pampal (1983) Karaisalı formasyonunu Kadirli-Kozan-Feke alanında boz renkli, sert, orta-kalın katmanlı, bol kayaç kırıntılı ve iri Lepidocyclinalı kireçtaşlarından Almalı Beli kireçtaşı üyesi olarak tanımlamıştır. Çalışma alanının özelikle Güney kesimlerinde yani Adana Baseninin Kuzeyindeki başlangıç seviyelerinde gözlenmekte olan birime litostratigrafik ve kronostratigrafik uyumundan dolayı aynı adlama bu çalışmada da uygulanmıştır. Formasyon adı Adana ilinin Kuzey-Kuzeydoğu kesimlerinde birimin çok belirgin olarak yüzeylediği Karaisalı ilçesinden alınmıştır. Birim yüzeylediği hemen hemen her yerde benzer litolojik, sedimantolojik ve paleontolojik özellikleri ile sahada kolaylıkla ayırtedilebilmektedir. İnceleme alanında bu formasyon başlıca resifal kireçtaşından oluşmaktadır. Ayrışmış yüzeyi açık gri-gri renkli olup, taze kırık yüzeyi kirli beyaz, açık sarı-krem renklidir (Foto 4.5). Resifin alt seviyeleri seyrek siltli biyoklastik kireçtaşı ara katmanlı, orta-kalın tabakalı kireçtaşından, orta kesimleri ise genellikle tabakalanmasız masif yapılı bol mercan, alg ve resif yapıcı diğer organizmaların oluşturduğu bir çekirdekten oluşmuş olup bu seviyelerde biyohermal ve biyostromal yapılar da gözlenmektedir. Resif ilerisi kesimlerinde ise biyoklastik kireçtaşı ve killi kireçtaşı ardalanmasından oluşan birimde genellikle orta kalın, nadiren ise kalın ve çok kalın resifal kireçtaşı tabakaları gözlenmektedir. Karaisalı formasyonu genel olarak sert, sağlam, karbonat oranının yüksek olduğu seviyelerde keskin köşeli kırıklı, kil ve silt oranının yer yer artığı seviyelerde ise kırık yüzeyleri küt köşeli olarak gözlenmekte ve bol resif yapıcı organizma fosillerinden (mercan, alg, gastropod, ekinid, lamellibranş vb.) oluşmaktadır. Yer yer kristalize bir özellik sunan resifal kireçtaşlarında açma-sıkma yapıları, dalgalı (ondüleli) laminalanma ve tabakalanma ile kalıp, koğuk ve kırık tipi gözenekler ve irili ufaklı karstik erime boşlukları ile özellikle kayaçların üzerinde yağmur sularının karstik eritmeleri neticesinde oluşan karenler de görülmektedir. Karaisalı kireçtaşının çalışma alanı içerisinde yüzeylediği bölgelerde dayanımlı bir 27

38 özellik sunmasından dolayı topografik olarak yer yer son derece dik şevler oluşturmaktadır. Haritalama alanın özellikle güney kesimlerinde geniş mostralar veren bu birimden Kalfalar köyü dolayındaki çalışmalar esnasında ölçümü yapılan "Kalfalar köyü Ölçülü Stratigrafi Kesiti "nin toplam kalınlığı yaklaşık 20m olarak tespit edilmiştir (Şekil 4.2). Ölçümü yapılan bu kesitin taban seviyelerinde Kaplankaya formasyonu benzeri düzeyler ile yanal ve düşey geçişler sunmaktadır. Bu yüzden kumlu-siltli karbonat ve biyoklastik kristalize kireçtaşlarından oluşan ardalanmalı seviye kesitin tabanını oluşturmaktadır. Birim tabanda (0-4 m) ayrışmış yüzeyi gri, yer yer sarımsı gri, taze kırık yüzeyi ise açık gri-krem-kirli beyaz renkli, oldukça sert ve sağlam, genellikle keskin köşeli, yer yer küt köşeli kırıklı, bol eklemli, koğuk tipi gözenekleri ve makaslama tipli kırıkları sparikalsit dolgulu, tabaka sınırları yer yer dalgalı, ince tabakalı kumtaşı-silttaşı arakatmanlı, ekstraklastlı kesimleri daha az dayanımlı, bol alg ve ekinidli, orta kalın tabakalanmalı kireçtaşı seviyeleri ile başlamaktadır. Bu seviyelerde yukarıya doğru kumtaşı, kumlu ve siltli kireçtaşı arakatmanlı ve orta-kalın tabakalı bol organizmalı resifal kireçtaşlarına geçilmektedir. 4-8 m arasında sarımsı açık gri renkli, çok sert, sağlam, keskin köşeli kırıklı, seyrek eklemli, koğuk ve kırık tipi gözenekleri kalsit dolgulu, ince silttaşı arakatmanlı, bol mercan, alg ve lamellibranşlı, ondüleli tabaka sınırlı, yüzeyleri karstik erimeli, orta kalın tabakalanmalı, resifal nitelikli kireçtaşı bulunmaktadır. Bu kesimlerde özellikle seyrek kumlu ve siltli kireçtaşı ara katmanları ince-orta kalın tabakalar göstermekte olup, daha az dayanımlıdır. Yine bu seviyelerde tabakalanmayı dik ve verevine kesen çok sayıda küçük atımlı faylanmalar ile eklem sistemleri (kırık ve çatlaklar) gözlenmektedir. İstifin orta kesimlerine doğru 8-10 m arasında gri-kirli beyaz renkli, orta derecede dayanımlı, tabakalanmaya dik ve verevine gelişen eklemleri demiroksit dolgulu, geniş aralıklı eklemleri breşik ve yer yer topraklaşmalı, orta kalın tabakalanmalı, kumlu kireçtaşı-kireçtaşı ardalanması gözlenmektedir. Bu seviyeler sarımsı-yeşilimsi gri renkli, orta dayanımlı, taneleri orta derecede yuvarlak ve kuvars yapılışlı, ince tabakalı silttaşı-kumtaşı arakatmanları olarak yer almaktadır m arasında açık gri, yer yer sarımsı gri renkli, genellikle sert, sağlam ve dayanımlı, keskin köşeli kırıklı, seyrek kum boyu 28