II. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER:... 9

Transkript

1

2 I YILI SEKTÖR RAPORU ÖZETİ:... 3 a) Otomotiv Yakıtları Pazarındaki Gelişmeler:... 3 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri:... 3 c) Uluslararası Petrol Piyasaları ve Pompa Fiyatlarına Yansıması:... 3 d) Diğer Sektörel Gelişmeler: de standart benzin ve motorine ilave olarak yeni motorin türleri de piyasaya girdi:... 4 Türkiye'nin yeni rafineri şirketi Star Rafinerisinin temeli İzmir Aliağa'da atıldı: numara sorunu alınan mali tedbirlere rağmen azalmadı; artarak devam ediyor.. Vergi kaybı son üç yılda beş milyar TL'yi buldu EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi Akaryakıt istasyonlarında otomasyon uygulaması devreye girdi e) Diğer petrol ürünlerindeki pazar gelişmeleri:... 6 II. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER:... 9 a) Uluslararası Piyasalarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatlarındaki Gelişmeler:... 9 b) Dünya piyasalarındaki ham petrol ve ürün fiyat hareketlerinin Türkiye deki pompa fiyatlarına yansıması: c) Özel / farklılaştırılmış ürünler ve Avrupa Türkiye karşılaştırmaları; III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: c) Türkiye ve AB Ülkelerinde Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler: d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER: a) Dağıtım sektörü son dönemde ticari karlılıkların büyümediğini ve bu durumun yatırımları etkilediğini belirtiyor b) 10 Numara yağ sorunu yapılan ÖTV düzenlemesine rağmen büyüyen bir sorun olarak gündemde: c) EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi V. PETROL SEKTÖRÜ İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler b) Benzinler c) Otomotiv Yakıtları d) Siyah Ürünler (Fuel oil, kalorifer yakıtı) e) Akaryakıtlar f) Yağlama Yağları

3 a) Taşıt Yağları b) Motor Yağları c) Endüstriyel Yağlar d) Özel Ürünler (Antifriz ve Hidrolik Fren Sıvıları) VI. DİĞER SEKTÖREL GELİŞMELER- İLİŞKİLİ SEKTÖRLER a) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler: b) Motorlu Taşıt Sayıları: d) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler: Doğalgaz Ekonomik Göstergeler VII. PETDER ÇALIŞMALARI: PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri: Petder atık yağlarının yönetimi projesi ile sağlanan faydalar ATIK YAĞLAR FİDAN OLDU! VIII. KAYNAKÇA: IX. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ:

4 I YILI SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Otomotiv Yakıtları Pazarındaki Gelişmeler: EPDK ve PETDER verilerinden yapılan derlemelere göre 2011 yılında Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz toplamından oluşan otomotiv yakıtları toplam tüketimi 2010 yılına göre % 4,4 artarak 24,8 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre; Toplam motorin tüketimi (motorin ve kırsal motorin) % 5,7 artarak 17,4 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Toplam benzin tüketimi % 5,4 oranında azalarak yaklaşık 2,6 milyon m³ olmuştur. Otogaz LPG tüketiminin ise yaklaşık % 6,0 oranında artarak 4,7 milyon m 3 olduğu hesaplanmaktadır. Böylece litre bazında otogaz tüketimi benzinin iki katına yaklaşmıştır. b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri: Tüketim verileri üzerinden yapılan hesaplamalar, otomotiv yakıtları pazarındaki büyümenin ve petrol fiyatlarındaki artışın KDV etkisi, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 10,2 artarak 45,9 milyar TL ye ulaştığını göstermektedir. Petrol sektörünün 2011 yılında sağladığı ÖTV geliri ise 32.6 milyar TL olup, Maliye Bakanlığı verilerine göre 2011 yılı toplam ÖTV geliri olan 64.2 milyar TL'nin %51'i petrol sektöründen sağlanmış oldu de, bir önceki yıla göre; Akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) yaklaşık % 11,0 artarak 39,4 milyar TL ye, LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının ise % 5,8 oranında artarak 6,5 milyar TL'ye, Toplam petrol ve LPG sektöründeki işlem hacminin ise % 22,7 artarak 86,6 milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. c) Uluslararası Petrol Piyasaları ve Pompa Fiyatlarına Yansıması: PETDER'in yaptığı araştırma Türkiye'deki vergisiz pompa fiyatlarının EPDK tarafından referans piyasalar olarak kabul edilen Akdeniz ülkelerindeki benzin ve motorinin vergisiz fiyatlarından daha düşük olduğunu gösteriyor yılı ortalaması olarak Türkiye de ana ürünlerdeki ortalama 3

5 vergisiz pompa fiyatı litrede benzin, motorin gibi standart ürünlerin yanı sıra özel motorin türlerinde de yaklaşık 9-10 kr daha düşük gerçekleşmiş bulunuyor. Diğer bir deyiş ile Türk tüketicisi benzin, motorin ve özel motorin türlerinde uluslararası piyasalarda yaşanan petrol fiyatlarındaki artışlardan, Akdeniz piyasalarındaki diğer bölge ülkelerindeki tüketicilere göre daha az etkilenmiştir yılında, EPDK ca Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarında TL bazında benzin fiyatları % 50,3 artarken, bu durum pompa fiyatlarına vergisiz olarak bakıldığında % 35,2 oranında yansımıştır. Motorin fiyatları ise % 55,6 oranında artmış pompa fiyatlarına yansıması % 34,4 seviyesinde olmuştur. Türkiye'deki akaryakıt tüketicileri, dünya petrol piyasalarında yaşanan fiyat artışlarından Akdeniz piyasasındaki ülkelerin tüketicilerine göre pompadaki fiyatlar vergisiz olarak kıyaslandığında, % 8-13 düzeyinde daha az etkilenmişlerdir. Bu durum aynı zamanda dağıtım sektöründeki oyuncuların dünya fiyatlarındaki artışın bir kısmını kendi masraf ve kar paylarından karşıladıklarını da göstermektedir. d) Diğer Sektörel Gelişmeler: 2011 de standart benzin ve motorine ilave olarak yeni motorin türleri de piyasaya girdi: 2011 yılında petrol piyasasında benzin, motorin gibi standart ürünlerin yanı sıra özel motorin türleri de Türk tüketicilerine sunulmaya başlandı. 1 Ocak tarihi itibarı ile motorinde 10 ppm kükürt uygulamasının başlaması ile birlikte sektördeki bazı şirketler tüketicilerine, tüm araçlar için uygun olan standart motorinin yanında farklılaştırılmış özel motorin türlerini de sunmaya başladılar. Sektördeki rekabeti de geliştiren bu tür uygulamalar gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de tüketicilerin seçeneklerine bu yıl itibarı ile sunulmaya başlandı. Bu ürünlerin fiyatları, yine Akdeniz ülkelerindeki örnekleri ile karşılaştırıldığında, vergisiz olarak 9-10 kuruş ucuz görünüyor. Türkiye'nin yeni rafineri şirketi Star Rafinerisinin temeli İzmir Aliağa'da atıldı: Türkiye özel sektör tarihinin tek noktaya yapılmış en büyük yatırımı olarak belirtilen Star Petrol Rafinerisinin temeli, İzmir'in Aliağa ilçesinde PETKİM arazisi içine atıldı. On milyon ton/yıl kapasiteli Star Rafinerisi'nde yıllık olarak, 5 milyon 950 bin ton düşük kükürtlü motorin, 1 milyon 660 4

6 bin ton nafta, 500 bin ton jet yakıtı, 500 bin ton reformat, 630 bin ton petrokok, 240 bin ton otogaz, 415 bin ton karışık ksilen, 75 bin ton olefinik LPG ve 145 bin ton kükürt üretilecek. 10 numara sorunu alınan mali tedbirlere rağmen azalmadı; artarak devam ediyor.. Vergi kaybı son üç yılda beş milyar TL'yi buldu. Maliye Bakanlığı, toplum ve çevre sağlığı için çok önemli bir tehdit olan 10 numara yağ adı altında piyasada yaygın bir şekilde yapılan sahte, hileli akaryakıt faaliyetlerinin önüne geçmek ve son üç yılda 3,5 milyar TL yi aşan vergi kaybını ortadan kaldırmak için 14 Eylül de yayınlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile yağlama yağlarında ÖTV düzenlemesine gitti. Bu düzenlemeyi takiben 21 Eylül tarihinde yaptığı tecil / terkin mekanizmasına ilişkin değişiklik ile sorunun önemli bir bölümü olan tecil / terkin yönteminde kullanılan raporlama ve uygulamaya ilişkin ilave ve önemli düzenlemeler yaptı. Maliye Bakanlığının bu tedbirlerine ilave olarak EPDK da Madeni Yağ Tebliğini 23 Aralık 2011 tarihinde yayınladı. Ayrıca EPDK 10 numara yağ sorununa bir çözüm olacağı ifade edilen Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ i yayınladı. Bu iki önemli gelişmeye rağmen piyasadaki gözlemler, sorunun henüz önlenemediğini ve sınai mamul üretiminde kullanılacağı beyan edilerek ÖTV tutarı (yeni arttırılan) ödenmeksizin söz konusu yağların farklı isimler altında tekrar 10 numara olarak piyasaya girdiğini göstermekte yılında bu alanda ortaya çıkan bir diğer önemli gelişme ise 10 numara yağ üretimi ve kullanımı sonucunda meydana gelen kazalar. Giresun ve Ankara'da meydana gelen kazalar, İstanbul Esenler Otogarında kamuoyunun gözünün önünde meydana gelen büyük çaplı 10 numara ticareti önemli örneklerdir. Bu gelişmeler, yapılan düzenlemelerin tek başına arzu edilen etkiyi henüz yaratmadığını ve söz konusu faaliyetleri yapanlar üzerinde doğrudan bir denetim işleminin acil ve kaçınılmaz olduğunu gösteriyor. EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi. EPDK, Eylül ayında biyoyakıtlar ile ilgili nihai kararını bir tebliğ halinde yayınladı. Yayımlanan tebliğe göre 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren benzinlere en az % 2 yerli tarım ürünü biyoethanol, motorine ise 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren en az % 1 biyodizel katılması zorunlu olacak yılına kadar bu oran kademeli bir biçimde % 3'e kadar arttırılıyor. 5

7 Biyoethanol konusunda yerli tarım üretimi, kalite ve harmanlama açısından önemli bir sorun olmayacağı görülmekle birlikte biyodizelde hem yerli üretimin olmayışı, hem de bu konunun yasadışı uygulamalara kolaylıkla konu edilebilecek nitelikte olması sektör için önemli bir endişe konusu olarak görünüyor. Biodizelde Türkiye nin yağlı tohum açığı olması, yıllık 1-1,5 milyon ton bitkisel yağ ithal ediyor olması, zorunlu uygulamanın gıda fiyatları üzerinde olumsuz etki yaratması kaçınılmaz görünmektedir. Bununla birlikte biodizelin geçmişte olduğu gibi sahte ve kayıt dışı akaryakıt için bir tehdit olması şimdiden çözümlenmesi gereken önemli bir sorundur. Akaryakıt istasyonlarında otomasyon uygulaması devreye girdi. EPDK'nın almış olduğu Kurul Kararı ile akaryakıt istasyonlarında otomasyon uygulaması 1 Temmuz itibarı ile tüm Türkiye'de başlamış bulunmaktadır. Petrol Sanayi Derneği olarak başından beri desteklediğimiz ve etkin bir şekilde uygulanması için çalıştığımız bu uygulamanın, sektörde kayıt dışının azaltılması açısından yeni ve ilave bir adımı daha oluşturması hedeflenmektedir. Raporun hazırlandığı dönemde otomasyon uygulamasına ilişkin usül ve esasların yayınlanması beklenmekte olup buna yönelik çalışmalar devam etmektedir. e) Diğer petrol ürünlerindeki pazar gelişmeleri: EPDK tarafından yayınlanan en son sektör verileri ile bağımsız bir kuruluş olan PwC tarafından yapılan sektör veri analizi raporları kaynak kullanılarak yapılan hesaplamalar, Otogaz ın toplam % 71'ini oluşturduğu LPG tüketiminin, dökme ve tüplü LPG'deki daralmaya rağmen, otogaz pazarındaki büyümenin etkisi ile yaklaşık % 2,3 arttığını göstermektedir. Fuel oil ve kalyak türlerinden oluşan siyah ürün pazarındaki son yıllardaki sürekli daralma bu yıl da devam etmiştir. Siyah ürünlerin tüketimi, geçen yıla göre % 4,9 azalarak 793 bin ton olarak gerçekleşmiştir yılında Türkiye nin toplam yağlama yağları tüketiminin bir önceki yıla göre yaklaşık % 0,9 oranında azalarak 411 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. 6

8 a) Özet Tablo: -1 PETROL ÜRÜNLERİ TÜKETİMLERİ OCAK - ARALIK A) Petrol Ürünleri (m 3 ) Fark 95 Oktan (katkılı dahil)* ,2% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı* ,1% Toplam Benzinler (m 3 ) ,4% Kırsal Motorin* ,8% Motorin (Düşük Kükürtlü)* ,2% Toplam Motorinler (m 3 ) ,7% Otogaz* (m 3 ) ,0% Toplam Otomotiv Yakıtları *(m 3 ) ,4% B) LPG Ürünleri (ton) Fark Dökme* ,2% Tüplü* ,6% Otogaz* ,0% Toplam LPG (ton) ,3% C) Yağlama Yağları (ton) Fark Taşıt Yağları ,0% Endüstriyel Yağlar ,8% Deniz Yağları ve Gresler ,3% Toplam Yağlama Yağları (ton) ,9% * EPDK Petrol ve LPG Piyasası Sektör Raporları değerleri ve PETDER verileri kullanılarak hesaplanmıştır. Akaryakıt verileri 13 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre temin edilerek hesaplanan Ülke toplamıdır. 7

9 Özet Tablo: YILI OTOMOTİV YAKITLARI VERGİ/FİYAT BİLGİLERİ A)Türkiye Pompa Fiyatları (TL/lt)* Fark Vergili Benzin (95 Oktan) 3,68 4,19 13,9% Vergili Motorin (Standart 10ppm) 3,10 3,64 17,3% Vergili Otogaz (LPG) 2,02 2,32 14,6% Vergisiz Benzin (95 Oktan) 1,23 1,66 35,2% Vergisiz Motorin (Standart 10ppm) 1,32 1,78 34,4% Vergisiz Otogaz (LPG) 1,00 1,25 25,1% Uluslar arası Piyasalarda Petrol ve B) Ürünlerin Fiyatı ** Fark Brent (USD/Varil) 80,1 112,3 40,2% Brent (TL/Varil) 120,6 188,6 56,4% Benzin, CIF Med (TL/1000lt) 1.109, ,8 50,3% Motorin, CIF Med (TL/1000lt) 1.046, ,8 55,6% LPG, CIF Med (TL/1000lt) 1.106, ,0 31,9% C) Hesaplanan Toplam Dolaylı Vergiler (Milyar TL) *** Fark Akaryakıt ÖTV 9,2 11,4 23,8% Akaryakıt KDV 26,2 27,9 6,5% LPG ÖTV 4,6 4,7 2,4% LPG KDV 1,5 1,8 16,1% Toplam Dolaylı Vergiler 41,6 45,9 10,2% * EPDK web sayfasında yayınlanan 8 akaryakıt şirketinin (İstanbul Avrupa yakası) verilerinden hesaplanmıştır. ** Kaynak : Argus Monthly report *** Toplam tüketim verileri kullanılarak hesaplanmıştır. (Akaryakıt için beyaz ve siyah ürünler dahil, madeni yağ hariçtir.) 8

10 II. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER: a) Uluslararası Piyasalarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatlarındaki Gelişmeler: Dünya petrol fiyatlarındaki hareketlilik 2011 yılında artarak devam etmiş ve bu gelişmelerin sonucunda akaryakıt pompa fiyatları kamuoyu gündemindeki yerini ve önemini korumuştur. Brent ham petrolü uluslararası piyasalarda 2011 yılına varil başına 95 $ civarında bir fiyat ile başlamış, 2011 yılı Nisan ayında 126 $ a ulaşarak 2011 yılının en yüksek seviyesine ulaşmıştır. Aralık ayı sonu itibarı ile Brent tipi ham petrol 109 $ düzeyinde seyretmektedir. Ham petrol fiyatlarındaki bu hareketlilik Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarını etkilemiş ve 2011 yılı Nisan ayı içinde benzin $/ton, motorin ise $/ton olarak bu yılın en üst noktasına ulaşmıştır. Aşağıdaki grafik (Şekil 1) uluslararası piyasalardaki bu gelişmeleri, 2009 yılı başından 2011 yılı Aralık ayı sonuna kadar olan süreci kapsayacak şekilde ve haftalık bazda vermektedir yılı ortalaması ile 2011 yılı ortalaması karşılaştırıldığında, Brent petrolünün fiyatının 80,1 $/ton (120,6 TL/ton) dan 112,3 $/ton (188,6TL/ton) a çıktığı TL bazında %56,4 oranında arttığı görülmektedir. Bu değişimin sonucunda Akdeniz piyasalarında benzinin fiyatının TL bazında 2011 yılı ortalaması olarak % 50,3, motorinin % 55,6 ve LPG nin % 33,4 oranında bir artış gösterdiği hesaplanmaktadır. Bu önemli büyüklükteki artış vergisiz pompa fiyatlarına ise daha aşağı bir düzeyde yansımış bulunmaktadır. Örneğin benzin, Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasasında geçen yıl TL bazında % 50,3 oranında artarken, bu artış Türkiye deki (vergisiz) pompa fiyatına % 35,2 oranında yansımıştır. Aşağıdaki grafik, dünya piyasalarındaki artışın Türkiye petrol piyasasına (ve pompa fiyatlarına) sınırlı bir ölçüde yansıdığını açıkça ortaya koymaktadır. Dünya petrol piyasaları ve Akdeniz havzasındaki değişimlerin bir başka yansıması ise uluslararası piyasalardaki benzin ve motorin fiyatları arasındaki fiyat farkının iyice kapanmasıdır. 9

11 $/Ton, benzin, motorin, LPG 2010 : 80$/varil 2011: 112 $/varil Hafta No: 1= hafta; Hafta No:104 = 2011 yıl sonu Oto gaz LPG Benzin Motorin Brent $/Varil; Brent petrolü Şekil 1: 2010 ve 2011 yıllarında haftalık ortalama olarak Akdeniz piyasalarındaki Brent tipi ham petrol ($/varil), motorin ve benzin fiyatlarının ($/ton) gelişimi 60% 50% 56,4% 50,3% 55,6% 40% 35,2% 34,4% 33,4% 30% 25,1% 20% 10% 0% Brent (TL) Benzin CIF (TL) Türkiye Vergisiz Benzin (TL) Motorin CIF (TL) Türkiye Vergisiz Motorin (TL) LPG CIF (TL) Türkiye Vergisiz LPG (TL) Şekil 2: 2011 yılında döneminde Akdeniz piyasalarında ve Türkiye pompa fiyatlarında değişim oranları (%, bir önceki yılın aynı dönemine göre ) 10

12 b) Dünya piyasalarındaki ham petrol ve ürün fiyat hareketlerinin Türkiye deki pompa fiyatlarına yansıması: Dünya petrol piyasalarında, özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde ortaya çıkan siyasi gerilimler nedeni ile artan petrol fiyatları ülkemizde de 2011 yılının önemli bir tartışma konusu olmuştur. EPDK ca Akdeniz havzasındaki dört ülke, (Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) Kanun daki en yakın erişilebilir serbest piyasalar olarak yorumlanmaktadır. Bu nedenle Türkiye de tavan olarak ilan edilen pompa fiyatları ile referans ülkeler olarak kabul edilen bu dört Akdeniz ülkesindeki pompa fiyatları sık sık karşılaştırma konusu olmaktadır. Pompa fiyatlarında yapılacak bu tür karşılaştırmalarda muhakkak vergi etkisi dikkatle arındırılmalı, karşılaştırmalardaki kur farkları ile vergi dışı diğer fonlar ile ikmal noktalarına olan mesafeler dikkatli bir şekilde ayrıştırılarak karşılaştırmalar yapılmalıdır. PETDER olarak bir süredir, Türkiye - Avrupa pompa fiyatı karşılaştırmalarında sağlıklı bir karşılaştırma yöntemi geliştirilmesi için çalışmalar sürdürmekteyiz. Bu tür karşılaştırmalarda ülkelerdeki vergi farklılıkları, farklı şehirlerde uygulanabilen yerel vergi ve fonlar, ürün cinsi, kur etkileri, rafineri fiyatı olarak kabul edilen fiyatın içindeki nakliye unsurları ve fiyatın hangi dönemi kapsayıp nasıl hesaplandığı gibi önemli etkenler dikkatli bir şekilde ayıklanmalıdır. Bununla birlikte Türkiye için yasal zorunluluk olan ulusal marker, 20 günlük ulusal stok, yüksek ÖTV nin finansmanı ve kara taşımacılığından kaynaklanan zorunlu giderler de ayrıca dikkate alınmalıdır. Aksi takdirde yapılan karşılaştırmalarda doğal olarak hatalar yapılabilir ve farklı yorumlara neden olabilir. Nitekim geçtiğimiz yıllarda bu gibi karşılaştırma hatalarının kamuoyunda yanlış yorumlara neden olduğu da görülmüştür. Bu amaçla Petrol Piyasası Kanunu uyarınca referans piyasalar olarak yorumlanan Akdeniz piyasalarındaki dört önemli ülke İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki (Roma, Paris, Atina ve Madrid) akaryakıt tavan pompa fiyatları, (bu ülkelerin resmi web sayfaları kullanılarak geoportal.mityc.es/ hidrocarburos/eess/; EPDK web sayfasında yayınlanan İstanbul Avrupa yakası tavan pompa fiyatları ile vergi ve kur etkilerinden arındırılarak karşılaştırılmıştır. Aşağıdaki grafik benzin ve motorinde İstanbul tavan pompa fiyatları ile dört Akdeniz ülkesi İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki 2011 yılı ortalama tavan pompa fiyatlarını (vergisiz olarak) göstermektedir. Görüleceği üzere 2011 yılı ortalaması olarak benzin ve motorinin vergisiz 11

13 pompa fiyatlarının söz konusu dört ülkeye göre yaklaşık 10 kuruş (4 cent/lt) daha ucuz olduğunu göstermektedir. Türkiye vergisiz pompa fiyatları, Türkiye de dağıtım hizmetlerinin bu ülkeler ile farklı yapısal özelliklerinin sonucunda oluşan ilave maliyetlere rağmen, bu ülkeler ile uyumlu ve hatta daha düşük bir seviyede gelişmektedir. 0,85 95 Oktan-Vergisiz pompa fiyatları (tavan)( /lt) İspanya (Madrid) Fransa (Paris-Lyon) 0,80 0,75 0,70 0,72 0,76 0,76 0,74 0,75 0,71 0,70 0,78 0,77 0,74 0,75 0,70 0,70 0,79 0,75 0,72 0,74 0,69 Yunanistan (Atina) İtalya (Roma) AK-4 Ortalama 0,67 0,67 0,65 0,65 Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) 0, Yıl Ortalaması Çeyrek 2011 Aralık AB Raporu Şekil 3: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4, Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) ve Türkiye için vergisiz tavan benzin pompa fiyatları karşılaştırması Motorin-Vergisiz pompa fiyatları (tavan)( /lt) İspanya (Madrid) 0,95 0,90 0,87 0,88 0,89 Fransa (Paris-Lyon) 0,85 0,80 0,80 0,79 0,81 0,77 0,77 0,80 0,80 0,82 0,79 0,80 0,80 0,80 0,84 0,79 Yunanistan (Atina) 0,75 0,73 0,72 0,73 0,74 İtalya (Roma) 0,70 AK-4 Ortalama 0,65 0,60 Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) 0,55 0, Yıl Ortalaması Çeyrek 2011 Aralık AB Raporu Şekil 4: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4, Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) ve Türkiye için vergisiz tavan motorin pompa fiyatları karşılaştırması 12

14 c) Özel / farklılaştırılmış ürünler ve Avrupa Türkiye karşılaştırmaları; EPDK nın yayınladığı teknik düzenlemeler uyarınca, 2011 yılında yurt içinde piyasaya sunulan tüm motorin türlerinde kükürt seviyesinin 10 ppm ile sınırlandırılmış ve bu uygulama pompadan yapılan tüm satışlarda da 1 Nisan 2011 tarih itibarı ile geçerli olmuştur. Böylece istasyonlardan satılan tüm ürünler (standat ve özel) AB standartları tam olarak uyumlu hale gelmiş ve pompadan satılan standart motorin her tür araç için uygun bir standarda kavuşmuştur. Bu önemli gelişmeye ilave olarak 2011 yılı başından itibaren standart 10 ppm kükürt içeren motorin ile birlikte birçok şirket tüketicilerin tercihlerine farklılaştırılmış özel motorin türleri de piyasaya sunmaya başlamıştır. Avrupa ülkelerindeki ve gelişmiş diğer birçok ülkedeki uygulamalar ile paralel gelişen bu durum Türkiye'de tüketicilerin tercih ettiği ürünler arasına girmiştir. Bu nedenle EPDK, standart ürünlerde olduğu gibi bu tür ürünleri de uygulanan fiyatlar açısından yakından takip ettiği bir süreç yaşanmış, hatta yıl içinde bu ürünlerin fiyatlandırılmasına ilişkin müdahale niteliğinde bir yazı da EPDK ca şirketlere gönderilmiştir. Aşağıda, standart ürünlerde yapıldığı üzere bu gibi özel motorin türlerinin söz konusu ülkelerdeki pompa fiyatları ile Türkiye'deki pompa fiyatlarının karşılaştırıldığı bir grafik (Şekil 5) verilmiştir. Grafik, Akdeniz havzasındaki 3 ülkede özel motorin olarak piyasaya sunulan motorin ile standart 10 ppm motorin fiyatlarının karşılaştırmalarıdır. Bu karşılaştırma tablosuna Yunanistan bu tür özel motorin ürünlerinin olmaması nedeniyle dahil edilmemiştir. Özel motorin türleri içinde vergisiz fiyatların, Türkiye'de İtalya, Yunanistan, Fransa ve İspanya'dakinden yaklaşık 9 kuruş daha ucuz olarak tüketicilerin tercihine sunulduğu görülmektedir. 13

15 Vergisiz Ana-Özel motorin ürün fiyat farkı karşılaştırması (2011 yılı hafta, cent/lt) 10,0 9,0 8,0 7,0 7,3 8,2 8,7 6,7 6,8 6,9 Yıl içinde ulaşılan en yüksek seviyeler cent/lt 6,0 5,0 4,9 5,0 5,1 5,2 4,0 3,0 3,2 2,3 2,9 3,4 2,0 1,0 0,0 İtalya İspanya Fransa* Türkiye Vergisiz en az fark ( cent/lt) Vergisiz ortalama fark ( cent/lt) Vergisiz en fazla fark ( cent/lt) Şekil 5: Özel motorin türleri ile standart motorinin pompa fiaytları arasındaki farkın Akdeniz ülkesi (AK-4, Yunanistan, İtalya, Fransa ve İspanya) ve Türkiye için vergisiz tavan motorin pompa fiyatları karşılaştırması ( cent/ lt) 14

16 III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları Bilindiği üzere, akaryakıt sektöründe dolaylı vergilerin payı tüketiciye yansıyan pompa fiyatının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Aşağıdaki grafik 2011 yılı ortalaması olarak, otomotiv yakıtlarında TL bazında dolaylı vergilerin (ÖTV+KDV) toplam pompa payı içindeki payını ve tutarını göstermektedir yılında benzinde bir litrelik pompa fiyatının ortalama 2,53 TL sini (pompa fiyatının %60,4 ü) dolaylı vergiler oluşturmuştur. Bu tutar motorinde 1,86 TL/lt (pompa fiyatının %51,1 i) ve otogazda ise 1,07 TL/lt (pompa fiyatının %46,1'i) olarak hesaplanmaktadır. TL/Lt 4,50 4,00 3,50 3,00 4,19 0,38 1,28 3,64 0,39 2,32 Dağıtım Masraf Payı Ürün Bedeli 2,50 1,38 KDV* 2,00 0,64 0,37 ÖTV 1,50 %60,4 0,55 0,88 1,00 0,50 1,89 1,30 %51,1 0,35 0,72 %46,1 0,00 K. Benzin 95 Motorin (D. K.) Otogaz LPG Şekil 6: Pompa fiyatı içerisindeki dolaylı vergiler ve ürün bedeli+masraflar(ürün bedeli, navlun, masraflar ve dağıtım şirketi ile bayi marjı dâhil) dağılımı, * 2011 ortalaması (kaynak: PwC, EPDK raporları ve şirket internet sayfaları) Toplam dolaylı vergilerin pompa fiyatı içindeki payı yüzde olarak yıllar içinde değişmekle birlikte (petrol fiyatları, ÖTV tutarı, döviz kurları gibi nedenler ile) 2011 yılında dolaylı vergilerin payı geçen yıla göre azalmış bulunmaktadır. Otomotiv yakıtları içinde en yüksek vergi, hem miktar hem de % olarak benzinlerde, en düşük vergi ise otogaz (LPG) dadır yılı ortalaması ÖTV tutarları benzinlerde 1,8915 TL/lt, motorinde 1,3045 TL/lt, oto LPG de ise 0,7157 TL/lt olarak gerçekleşmiştir. 15

17 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% Motorin Benzin Oto LPG Şekil 7: Pompa fiyatı içinde dolaylı vergilerin (ÖTV + KDV) payı (%) 2,0 1,8 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 1,892 1,305 0, Motorin Benzin Oto LPG Şekil 8 : Son beş yıl içinde otomotiv yakıtlarındaki ÖTV tutarının değişimi (TL/lt ) b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: Akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı, toplam tüketimde (özellikle son yıllarda) önemli bir artış olmamasına rağmen, her yıl artış göstermiştir. Tüketim verileri üzerinden yapılan hesaplamalara göre petrol sektöründen sağlanan dolaylı vergiler 2011 yılında bir önceki yıla göre %10,2 artarak 45,9 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Aşağıdaki grafik 2005 yılından bugüne kadar petrol sektörünün (LPG dahil) sağladığı dolaylı vergi gelirlerini göstermektedir. 16

18 Yapılan hesaplamalar 2005 yılından bugüne kadar olan dönemde petrol sektöründen sağlanan dolaylı vergi gelirinin 234 milyar TL 'ye ulaştığını göstermektedir. Milyar TL Akaryakıt ve LPG'den Elde Edilen Dolaylı Vergiler (Milyar TL) ÖTV KDV Şekil 9: Akaryakıt ve LPG den sağlanan toplam dolaylı vergilerin yıllara göre değişimi Akaryakıt ürünlerinden sağlanan dolaylı vergilerin en büyük bölümü tüketimi en fazla olan motorinden sağlanmaktadır yılında motorinden sağlanan dolaylı vergi geliri artışı %14,8, benzinde -%2,4 ve LPG de %5,8 olarak gerçekleşmiş olup bu durum aşağıdaki grafikte özetlenmektedir. 50,0 Milyar TL 45,0 40,0 35,0 30,0 0,4 6,1 6,8 10,2% 6,5 6,6 0,5 25,0 20,0 15,0 10,0 28,2 32,2 5,0 0, Motorinler Benzinler LPG Siyah Ürünler Şekil 10 : 2010 ve 2011 yıllarında petrol ürünlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin dağılımı 17

19 c) Türkiye ve AB Ülkelerinde Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler: Türkiye deki pompa fiyatlarının en önemli bölümü oluşturan dolaylı vergilerin AB ülkeleri ile karşılaştırması ( /lt cinsinden) yapıldığında Türkiye nin benzinde en yüksek vergi uygulayan ülke konumunun 2011 yılında da devam ettiği, motorinde ise İngiltere, İtalya ve İsveç ten sonra dördüncü konuma geldiği görülmektedir. Benzindeki bu durum sadece AB ülkeleri ile sınırlı kalmamış, dünyanın en yüksek vergisinin ülkemizde olduğu basına yansıyan veya çeşitli uluslararası kuruluşların yayınladığı raporlarda da görülmektedir. Bu süreç içinde gözlenen bir diğer gelişme ise İtalya'da ve Yunanistan'daki vergi artışları (özellikle bu ülkelerdeki finansal kriz sebebiyle) sonrasında benzinde Türkiye'den sonra ikinci sıraya yerleşmiş olmalarıdır. Avrupa ülkeleri ile 2011 yılı ortalaması olarak akaryakıt ürünlerine uygulanan litre başına dolaylı vergiler karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmiştir. İngiltere İsveç Türkiye İrlanda İtalya Çek Cumhuriyeti Danimarka Almanya Belçika Fransa Macaristan Hollanda Slovenya Slovakya Avusturya Portekiz Romanya Polonya İspanya Letonya Litvanya Finlandiya Bulgaristan Estonya Yunanistan Güney Kıbrıs Malta Lüksembourg 0,80 0,77 0,71 0,70 0,68 0,67 0,66 0,66 0,65 0,64 0,59 0,57 0,56 0,56 0,54 0,54 0,54 0,54 0,54 0,52 0,51 0,51 0,51 0,51 0,50 0,48 0,47 0,94 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 Türkiye İngiltere İsveç Danimarka Belçika Almanya Hollanda Fransa İtalya Finlandiya Slovakya Çek Cumhuriyeti Avusturya Portekiz Yunanistan Macaristan İrlanda Litvanya İspanya Polonya Letonya Romanya Malta Bulgaristan Lüksembourg Güney Kıbrıs Estonya Slovenya 1,04 0,93 0,92 0,89 0,88 0,87 0,87 0,86 0,86 0,81 0,79 0,76 0,73 0,73 0,72 0,72 0,68 0,66 0,64 0,64 0,60 0,60 0,58 0,56 0,55 0,53 0,49 0,47 0,00 0,50 1,00 1,50 Şekil 11: 2011 yılı ortalaması olarak, Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye de motorin (sol taraftaki grafik) ve benzindeki (sağ taraftaki grafik) toplam dolaylı vergi miktarları, ( /Lt), 18

20 Yüksek dolaylı vergiler pompa fiyatını arttırdığı için tüketimin azalmasına neden olmakta, aynı zamanda dağıtım sektörünün finansman yükünü ve riskini arttırmaktadır. Her iki durum da sektör için olumsuz etkiler yaratmaktadır. Türkiye de dağıtım sektörü yüksek olan dolaylı vergileri (ÖTV ve KDV) peşin ödemekte, bunun geri ödemesini ise pompa satışları üzerinden (kredi kartı, taşıt tanıma, taksitlendirme, vadeli satışlar vb) daha uzun bir süreç içinde tahsil edebilmekte ve bu nedenle verginin finansman maliyetinin yanı sıra finansman riskini de üzerinde taşımaktadırlar. Yüksek vergi ve verginin finansmanı da dağıtım sektörü açısından önemli bir yük teşkil etmekte olup bu durumun da Türkiye Avrupa pompa fiyatlarına ilişkin karşılaştırmalarda, Türkiye deki dağıtım sektörünün Avrupa dan yapısal farklılıklarının getirdiği etkilerle birlikte dikkate alınması gerekmektedir. d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri Akaryakıt sektörünün oluşturduğu toplam parasal büyüklük 2011 yılında, yükselen petrol fiyatlarının, artan tüketimin doğal sonucu olarak artmış ve 86,6 milyar TL ye ulaşmıştır. Aşağıdaki iki grafik akaryakıt ve LPG için hesaplanan sektör büyüklüklerini ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Akaryakıt +LPG sektöründeki işlem büyüklüğü 2011 yılında yaklaşık % 22,7 artmış ve 86,6 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde LPG sektör büyüklüğü % 16,1 artarak 11,6 milyar TL olmuştur. Milyar TL 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1,3 11,6 10,0 73,4 59, ,6 Milyar TL 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 0,5 0,5 5,1 4,6 6,1 5, Beyaz Ürünler LPG Siyah Ürünler Şekil 12: Akaryakıt türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) Otogaz Tüplü Dökme Şekil 13: LPG türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 19

21 IV. SEKTÖRDEKİ ÖNEMLİ GELİŞMELER: a) Dağıtım sektörü son dönemde ticari karlılıkların büyümediğini ve bu durumun yatırımları etkilediğini belirtiyor. Dağıtım şirketleri ve bayilerin son dönemde basına yansıyan açıklamaları, halka açık şirketlerin bilançoları dağıtım sektörünün karlılıkları üzerinde yeni tartışmaları başlattı. Fiyat esaslı tartışmalar 2011 yılında EPDK nın Ekim ayı içinde akaryakıt dağıtım şirketlerine, ağırlıklı olarak motorin piyasasındaki farklılaştırılmış ürünlerin fiyatlandırması ile ilgili göndermiş olduğu yazı ile tekrar oluştu. Türkiye enerji piyasalarında liberalleşme sürecinin öncüsü konumundaki petrol piyasasına, müdahale niteliğinde olan bu yazılı girişimi takiben, dağıtım şirketleri özellikle katkılı ürünlerin pompa fiyatlarında değişikliğe gitmişler, bu ürünlerin tüketicilere ilave bir seçenek olarak sunulduğunu belirtmişler ve bununla beraber sektördeki karlılığın önemli bir sorun olduğuna da işaret etmişlerdir. Petrol piyasasında son birkaç yıllık dönemde, tavan fiyat uygulaması, intifa sözleşmelerinin mevcut sözleşmeleri de kapsayacak şekilde beş yıl ile sınırlanması, promosyonların sınırlandırılması, özel ya da farklılaştırılmış ürünler üzerinden piyasaya müdahale gibi yaklaşımların rekabeti olumsuz etkilediği ve piyasadaki yatırım ortamına zarar verdiği çeşitli rapor ve açıklamalara yansımış bulunmaktadır. Buna ilave olarak kangren halini alan ve bir türlü tam olarak çözümlenemeyen 10 numara vb gibi kayıt dışı ya da sahte akaryakıt faaliyetlerinin önünün alınamaması, kurallara saygılı davranan oyuncuların karşılaştıkları haksız rekabet karşısında sürekli pazar kaybetmelerine neden olmaktadır. Akaryakıt dağıtım sektörünün brüt masraf payı/marjı son beş yıldır TL bazında artmamış, önemli büyüklükte enflasyon kaybına uğramıştır. EPDK tarafından yayınlanan aylık sektör raporlarındaki rafineri fiyatları ve İstanbul Avrupa yakası pompa fiyatları dikkate alınarak yapılan genel bir değerlendirmede, ortalama olarak son beş yıldır, dağıtım sisteminin (bayi + dağıtıcı) toplam brüt masraf payının (marj) TL bazında artmadığı görülmektedir. Bu durum doğal olarak dağıtıcı ve bayilerde karlılığı olumsuz etkilemekte ve özellikle son dönemde kamuoyuna yansıyan haber ve yorumlardan da görüleceği üzere dağıtım 20

22 sektörünün yatırımları ve piyasaların öngörülebilirliği açısından olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır Benzin brüt marj (Kuruş/lt) Motorin brüt marj (Kuruş/lt) Şekil 14: Akaryakıt dağıtım sektörünün (Dağıtıcı + Bayi) tüm masraf ve kar paylarının yer aldığı toplam brüt marjların (İstanbul Avrupa yakası ortalama tavan pompa fiyatları- standart benzin ve motorin- baz alınarak, EPDK ca yayınlanan rafineri toptan fiyatları üzerinden hesaplanmıştır) son beş yıl içindeki gelişimi (TL/lt): kaynak: PwC Perakende Akaryakıt Dağıtım Sektörü ve Getiri Analizi Raporu Benzin brüt marj (Kuruş/lt) Motorin brüt marj (Kuruş/lt) Şekil 15: Enflasyon etkisinden arındırılmış olarak akaryakıt dağıtım sektörünün (Dağıtıcı + Bayi) tüm masraf ve kar paylarının yer aldığı toplam brüt marjların(istanbul Avrupa yakası ortalama tavan pompa fiyatları- standart benzin ve motorin- baz alınarak, EPDK ca yayınlanan rafineri toptan fiyatları üzerinden hesaplanmıştır) son beş yıl içindeki gelişimi (TL/lt): kaynak: PwC Perakende Akaryakıt Dağıtım Sektörü ve Getiri Analizi Raporu

23 Dağıtıcı ve bayilerin tüm masraf, yatırım payı ve karlarını karşıladıkları, masraf payı / marj olarak isimlendirilen bu bölüm dağıtım sektörünün bir anlamda ticari varlığının güvencesi niteliğindedir. Tavan pompa fiyatlarından vergi ve ilan edilen ürün fiyatlarının düşmesi ile hesaplanan ve şirket bazında bilgilerin yer almadığı teorik olarak hesaplanan bu marj 2007 yılından bugüne kadar, TL bazında sadece enflasyon karşısında % 25 civarında erimiştir Rekabet Kurumu Kararı sonucunda dağıtıcılarca bayilere mevcut sözleşmelerin tekrar yenilenmesi ve beş yıl ile sınırlandırılması karşılığında ödenen sözleşme yenileme ücretleri, mevzuattan kaynaklanan zorunlu yatırımlar ve maliyet artışları, artan finansman yükü gerekse enflasyon karşısında sürekli eriyen dağıtıcı marjları yatırım ortamını ve ticari sürdürülebilirliği olumsuz etkilediği ifade edilmektedir. b) 10 Numara yağ sorunu yapılan ÖTV düzenlemesine rağmen büyüyen bir sorun olarak gündemde: Maliye Bakanlığı, toplum ve çevre sağlığı için çok önemli bir tehdit olan 10 numara yağ adı altında piyasada yaygın bir şekilde yapılan sahte, hileli akaryakıt faaliyetlerinin önüne geçmek ve vergi kaybını ortadan kaldırmak için 14 Eylül de yayınlanan Bakanlar Kurulu kararı ile yağlama yağlarında ÖTV düzenlemesine gitti. Bu düzenlemeyi takiben 21 Eylül tarihinde yaptığı tecil terkin mekanizmasına ilişkin değişiklik ile de sorunun en büyük bölümü olan tecil/terkin yönteminde kullanılan YMM raporlarına ilişkin ilave ve önemli düzenlemeler yaptı. Buna göre yağlama müstahzarlarının kilogramda 30 kuruş olan ÖTV miktarı, 1,065 TL ye yükseltilerek diğer yağlama yağlarıyla eşitlendi. Ancak bu ürünlerdeki tecil oranının da yüzde 95 ten yüzde 98,75 e çıkarılmasıyla, bir anlamda yapılan ÖTV artışından imalat sanayinin etkilenmemesi hedeflendi. Bununla birlikte EPDK, yine kamuoyuna yansıyan raporlarında soruna bir çözüm olarak gündeme getirdiği Madeni Yağ Tebliği de yürürlüğe girdi. Ayrıca hem Maliye hem de EPDK nın bu önemli girişimlerine rağmen piyasadaki gözlemler, sorunun henüz önlenemediğini ve sınai mamul üretiminde kullanılacağı beyan edilerek arttırılan ÖTV tutarını ödemeksizin temin edilen yağların tekrar 10 numara olarak piyasaya girmeye devam ettiğini göstermektedir. Nitekim son günlerde basına yansıyan haberlerde büyük miktarlarda 10 numara yağ sevkiyatının devam ettiğini ve birçok aracın hileli/sahte akaryakıt olarak ifade edilen bu gibi ürünleri kullanmaya devam ettiği görülmektedir. 22

24 Bunun öncesinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca 12 Şubat 2011 tarihinde yayınlanan Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu na ilişkin Tebliğin önemli bir amacı olan 10 numara yağ adı altında yapılan sahte akaryakıt faaliyetlerinin önlenmesinin amaçlandığı açıklanmıştı. Gelinen aşamada alınmaya çalışılan tüm idari ve yasal tedbirlere rağmen 10 numara yağ sorunun devam ettiği görülmektedir. Aşağıdaki tablo ve grafik yurt içi piyasaya 12. ay sonu itibarı ile Talep Fazlası olarak ve ağırlıklı olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarını göstermektedir. Bu tablo ve grafiğe göre Aralık ayı sonu itibarı ile piyasaya giren İhtiyaç Fazlası olarak sürülen yağlama yağı miktarı ton olarak görülmektedir. Bu veri geçen yıla göre 10 numara yağ adı altında yapılan faaliyetlerin boyutunun da arttığını göstermektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte açıkça görülmektedir. Baz Yağ (TON/YIL) Gerçekleşen Baz Yağ İthalatı Gerçekleşen Madeni Yağ İthalatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İthalatı Rafineri Baz Yağ Satışı Piyasaya ARZ (A) Gerçekleşen Baz Yağ İhracatı Gerçekleşen Madeni Yağ İhracatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İhracatı Madeni Yağ Yurt İçi Satışı Toplam TALEP (B) FARK (A-B) Tablo 3: Yağlama yağları tüketim tablosu Piyasaya sunulan Talep Fazlası Madeni yağ (ton) Şekil 16: Yurt içi piyasaya talep fazlası olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarı 23

25 Bu tablolar, yurt içi piyasaya giren yağlama yağlarındaki ihtiyaç fazlası (yurt içi tüketim + ihracattan arta kalan miktar) yağlama yağlarındaki artışı açıkça ortaya koymaktadır. Yağlama yağları ile motorin ÖTV'si arasındaki farkın ve aynı zamanda sınaî üretimi teşvik amaçlı olarak geliştirilen Tecil/Terkin uygulamasının kötüye kullanılmasının sonucunda on numara yağ adı altında yapılan faaliyetlerin sürekli olarak arttığı görülmektedir. Bu büyüklükte bir sahte akaryakıt faaliyetinin 2008 yılında yapılan vergi düzenlemesini takip eden dönemde Türkiye ekonomisine neden olduğu vergi kaybı 5,0 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. c) EPDK nın, benzin ve motorinde her yıl kademeli artırılmak üzere yerli tarıma dayalı biyoyakıt katılmasını zorunlu kılan kararı yürürlüğe girdi EPDK Eylül ayında biyoyakıtlar ile ilgili nihai kararını bir tebliğ halinde yayınladı. Yayımlanan tebliğe göre benzinlere yerli tarım ürünü biyoethanol katılması 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren %2, motorine ise biyodizel katılması 1 Ocak 2014 tarih itibari ile %1 ile başlayacak şekilde zorunlu olacak. Harmanlanacak miktarlar en geç 2016 yılına kadar ve en fazla %3'e ulaşacak şekilde kademeli olarak arttırılıyor. Biyoethanol ile ilgili kararda öngörülen takvim ve hedefler sektörün genel yaklaşımları ile uyumlu, ancak harmanlama işleminin kimler tarafından ve ne şekilde yapılacağı henüz kesinlik kazanmış değil. EPDK yetkilileri ile yapılan görüşmeler, bu konunun önümüzdeki aylar içerisinde kesinlik kazanacağını gösteriyor. Söz konusu zorunlu harmanlama hedefleri ülkemizin yerli tarım üretim kapasitesi açısından değerlendirildiğinde (Bkz. Tablo 4); - Benzine harmanlanması zorunlu olan Biyoethanol üretimi için yeterli miktarda yerli tarım ürünü üretiminin olduğu ve tesislerin teknoloji, kapasite ve kalite olarak bu talebi karşılayacak seviyede olduğu bilinmektedir. Bu nedenle biyoethanol konusunda önemli bir sorun beklenmemekte ve önümüzdeki yıllarda biyoethanol ün harmanlanması için uygulamanın teknik olarak ne şekilde yapılacağını gösterir açıklayıcı düzenleme beklenmektedir. -Biyodizelde ise 2016 yılından itibaren yıllık m 3 'ü aşacak düzeyde, standartlara uygun ve yerli tarım üretimi biyodizel için gerekli miktarda yerli tarım ürünü bitkisel yağ üretiminin olmadığı ve buna ilave olarak Türkiye nin gıda ihtiyacı için önemli bir miktarda bitkisel yağ açığının 24

26 da olduğu ve bu açığın son yıllarda azalmadığı görülmektedir. Bu durum, zorunlu harmanlanacak biyodizel için yeterli üretimi sağlayacak koşulların henüz ülkemizde oluşmadığını ve önümüzdeki yıllara yönelik öncelikle yeterli yerli tarım üretiminin oluşması için etkin tarım politikalarına ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Bununla birlikte biyodizel konusunda geçmiş yıllarda yaşanan olumsuz deneyimlerin, biyodizel adı altında, bugün 10 numarada yaşandığı gibi, sahte ve kaçak akaryakıt faaliyetleri için kullanılan bir yöntem olduğu ve önümüzdeki yıllarda da tekrar sahte/kayıt dışı akaryakıtın adresi haline gelmesinin de şimdiden alınacak tedbirler ile önlenmesi gerekmektedir. Aşağıdaki tablo biyoyakıt olarak harmanlanması gerekecek yerli tarım ürünü biyoyakıt miktarlarını yıllara göre, bugünkü tüketim miktarları üzerinden vermektedir. Bu tablo gereği örneğin, 2016 yılında ~ m 3 yerli tarım ürünü biyodizelin motorin ile harmanlanmasını gerektirecektir. Bu miktar ise Türkiye'nin her yıl ithal ettiği 1,5 milyon ton düzeyindeki bitkisel yağ ithalinin yanı sıra mevcut bitkisel yağ üretimini bugünkü seviyenin yaklaşık iki katına çıkarmasını gerekmektedir Biyoethanol Harmanlama % 2% 3% 3% 3% 3% Biyoethanol Talebi m Biyodizel Harmanlama % 0% 1% 2% 3% 3% Biyodizel Talebi m Tablo 4: Tahmini olarak yıllara göre harmanlama miktarları 25

27 V. PETROL SEKTÖRÜ İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler EPDK tarafından yayınlanan Aralık ayı verilerine göre, 2011 yılı toplam motorin türleri (motorin ve kırsal motorin) tüketimi, 2010 yılına göre % 5,7 artarak yaklaşık 17,4 milyon m³ olmuştur. Milyon M 3 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 0,2 0,8 1,6 2,7 3,4 4,0 5,0 10,0 8,0 6,0 4,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,5 16,7 2,0 0,0 0,7 Motorin (1000ppm) Motorin (10ppm) Şekil 17: Toplam motorin tüketimi değişimi (Milyon m 3 ) Bu yıl Nisan ayında EPDK Tebliği gereği yüksek kükürtlü kırsal motorinin dolaşımdan tamamen kalkması sonucunda geçen yıl toplam motorin tüketiminin % 70'ini oluşturan yüksek kükürtlü motorin tüketiminin toplam motorin tüketimi içindeki payı, Ocak ve Nisan aylarında pompalarda satılan son stokların da tüketilmesi ile birlikte bu yıl ortalama olarak % 4,1'e düşmüştür. 1 Nisan 2011 tarihinden itibaren Türkiye'de pompalardan satılan tüm motorinler düşük kükürtlü (10 ppm) olarak tüketicilere sunulmaya başlanmış ve aynı şekilde benzin ve motorin AB standartları ile uyumlu hale gelmiştir. Böylece yakıt kalitesi ile ilgili AB mevzuat uyum çalışmaları sonucunda, benzin ve motorindeki kükürt oranlarının 10 ppm düzeyine düşürülmesi, benzin ve motorinden kaynaklanan kirletici emisyonlarda çok büyük bir azalma olmuştur. PETDER in Eylül 2010 tarihinde yayınladığı rapor emisyonlarda her yıl tonluk bir azalma beklendiğini göstermektedir. 26

28 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 30,2% 95,9% 69,8% 4,1% Motorin (1000ppm) Motorin (10ppm) Şekil 18: 2010 ve 2011 yılı ortalaması olarak kırsal motorin ve motorinin toplam motorin tüketimi içindeki b) Benzinler payları (%) 2011 yılında toplam benzin tüketimi 2010 yılına göre % 5,4 oranında azalarak yaklaşık 2,6 milyon m³ olmuştur. Bu azalmada, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketiminden artan miktarda pay almasının ve dizel otomobil (2011 yılı ilk onbir ayında Dizel motorlu araç sayısında adetlik (% 10,7) artış yaşanmıştır) kullanımındaki artışın önemli bir etkisi bulunmaktadır. Milyon M 3 6,0 5,0 4,0 1,7 1,3 0,6 3,0 2,0 1,6 1,2 1,9 1,6 1,0 0,6 0,4 0,2 0,1 0,4 0,3 0,3 0,1 0,1 0,3 0,3 0,2 0,0 0,2 1,0 2,0 2,3 2,2 2,3 2,4 2,6 2,9 2,7 2,6 2,6 2,5 2,4 0,0 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Normal Benzin Şekil 19: Toplam benzin tüketiminin yıllara göre değişimi 27

29 Toplam benzin tüketimi içinde 95 oktan benzin % 91,4 oran ile en fazla tüketilen yakıt cinsidir. Eski tip araçlarda kullanılan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminin de büyük oranda azaldığı hatta bitme noktasına geldiği görülmektedir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,8% 0,3% 8,5% 8,4% 90,7% 91,4% K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Şekil 20: 95, 97 ve Katkılı benzinin toplam benzin tüketimi içinde payları c) Otomotiv Yakıtları 2011 yılında toplam otomotiv yakıtları (benzinler, motorinler ve LPG otogaz) tüketimi önceki yıl aynı dönemine göre % 4,4 oranında artarak yaklaşık 24,8 milyon m 3 olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv yakıtlarının son on yıllık döneme ait gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Toplam otomotiv yakıtları tüketiminde 2003 yılında başlayan artış eğiliminin 2007 den sonra durduğu görülmektedir yılı sonrası dönemde Türkiye toplam araç sayısında bir artış olmasına rağmen otomotiv yakıt satışlarında bir artış olmaması, 2009 yılında yaşanan krizin etkisinin yanı sıra, 10 numara yağ ve benzeri hileli ürünlerin otomotiv yakıtı olarak yaygın bir şekilde kullanılması ile açıklanabilmektedir. 28

30 Milyon m3 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 2,3 2,2 2,0 2,0 5,3 4,8 4,1 3,8 0,0 0,0 0,0 0,0 2,9 3,1 3,7 3,5 0,2 0,8 2,8 3,4 1,6 3,6 3,8 3,3 3,0 2,7 3,4 4,1 4,4 2,9 2,8 4,0 5,0 4,7 2,6 16,7 5,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,5 0,0 0,7 Motorin (1000ppm) Toplam Benzinler Motorin (10ppm) LPG Otogaz Şekil 21: Otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi Otomotiv yakıtları içerisinde motorin (düşük kükürtlü) ve otogaz LPG nin aldığı pay artmaya, benzin türleri ve kırsal motorinin payı ise azalmaya devam etmektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte kendini göstermektedir. Şekil 22.a ve Şekil 22.b de verilen grafikler, otogaz (LPG) pazarının otomotiv yakıtları içindeki payının sürekli arttığını, tüketimi benzinin iki katı büyüklüğe ulaştığını ve otogazın toplam otomotiv yakıtları pazarının %19'unu oluşturduğunu göstermektedir. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 18,7% 19,0% 11,7% 10,6% 69,6% 70,4% Motorinler Benzinler OtoLPG Şekil 22.a: Otomotiv yakıtlarının tüketim payları (hacimsel %) 29

31 Benzin - LPG geçişine ilişkin önemli bir gösterge ise benzin otogaz LPG toplamının kendi aralarındaki dağılımında görülmektedir yılında LPG otogaz, LPG otogaz ve benzinin oluşturduğu pazarın % 61,6 sını temsil ederken 2011 yılında bu oran % 64,3 e çıkmıştır. 100,0% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 61,6% 64,3% 38,4% 35,7% Benzinler OtoLPG Şekil 22.b: 2010 ve 2011 benzin ve otogaz LPG tüketim payları (hacimsel%) d) Siyah Ürünler (Fuel oil, kalorifer yakıtı) Siyah ürün tüketimi 2011 yılında önceki yıla göre %4,9 oranında azalarak yaklaşık 793 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde kalorifer yakıtı tüketimi, %4,2 azalarak yaklaşık 195 bin ton, fuel oil no: 6 tüketimi ise %5,1 azalarak yaklaşık 598 bin ton olmuştur. Siyah ürünlerde doğalgazın yaygın olarak piyasaya girişi yüzünden uzun zamandır süregelen azalma 2011 yılında da devam etmiştir. Yıllara göre siyah ürün tüketimleri değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 30

32 Milyon Ton 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 1,3 3,8 1,4 2,7 1,0 1,0 0,7 3,9 3,8 3,7 0,6 3,4 0,5 2,4 0,5 2,1 0,4 2,3 0,3 1,6 0,2 0,2 0,0 0,6 0,6 Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 23: Siyah ürünler tüketiminin yıllara göre değişimi Fuel oil ve kalorifer yakıtı tüketimindeki azalma tamamen doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. e) Akaryakıtlar Toplam akaryakıt (benzinler, motorinler, gazyağı, kalorifer yakıtı ve fuel oil) tüketimi 2011 yılında % 3,9 oranında artarak yaklaşık 17,6 milyon ton olmuştur. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye nin toplam akaryakıt tüketimi 2007 ve 2008 yıllarında net olarak artmış, 2009 ve 2010 yıllarında ise azalmıştır. Bu gerileme siyah ürün tüketiminin doğalgaza geçiş nedeni ile önemli ölçüde azalması, 2009 yılında yaşanan küresel krizin olumsuz etkileri ve 10 numara yağ adı altında yapılan hileli akaryakıt faaliyetlerinin motorin tüketimi üzerindeki olumsuz etkilerinden kaynaklanmaktadır. 31

33 Milyon Ton 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 1,3 1,4 3,8 2,7 4,0 3,7 1,0 1,0 3,9 3,8 3,6 2,9 0,7 0,6 0,5 3,7 3,4 2,4 2,6 2,9 2,7 0,2 0,7 1,3 0,5 0,4 2,1 2,3 2,6 2,3 2,3 2,9 0,3 1,6 0,6 0,2 2,3 2,1 3,4 4,2 0,6 0,2 2,0 8,0 6,0 4,0 8,2 8,4 9,5 9,7 10,5 10,4 10,6 11,4 11,1 10,1 9,7 14,1 2,0 0,0 0,6 Kırsal Motorin Fuel Oil No:6 Motorin (Düşük Kükürtlü) Benzinler Kalorifer Yakıtı Şekil 24: Toplam akaryakıt tüketiminin değişimi Toplam akaryakıtlar içindeki yakıt türlerinin dağılımı ise aşağıda verilmiş olup, 2010 yılına göre önemli bir değişim görülmemiştir Motorinler 82% Siyah Ürünler 5% Motorinler 84% Siyah Ürünler 4% Benzinler 13% Benzinler 12% Şekil 25: Akaryakıt türlerinin toplam akaryakıt tüketimi içindeki payları (%) f) Yağlama Yağları Yağlama yağları (mineral ve sentetik) sektöründeki pazar gelişmeleri ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile PETDER koordinasyonunda sağlanan veriler ile izlenmektedir. Bu şirketlerin toplam madeni yağ pazarı içindeki payı EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiş ve bu şekilde oluşturulan sistematik ile yapılan hesaplamalara göre 2011 yılında toplam 32