2008 Yılı Sektör Raporu

Transkript

1 28 Yılı Sektör Raporu 28 Yılı Sektör Raporu, 1

2 I. 28 YILI SEKTÖR RAPORU ÖZETİ...2 a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler...2 b) Akaryakıt ve otomotiv yakıtları sektörünün sağladığı vergiler ve işlem hacmi...3 c) Ham Petrol ve Ürün Fiyatları...4 d) 28 Yılı Petrol Sektörü Hakkında genel değerlendirme<<<<<...4 e) Özet Tablo...7 II. 28 YILI AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ<<...8 a) Motorinler...8 b) Benzinler...9 c) Beyaz Ürünler d) Kalorifer Yakıtı (Kalyak)...14 e) Fuel Oil No: f) Siyah Ürünler...16 g) Akaryakıtlar...17 h) Otomotiv Yakıtları...19 i) Yağlama Yağları...21 III. IV. Dolaylı Vergiler ve Sektörel İşlem Hacmi YILININ ÖNEMLİ SEKTÖREL KONULARI...27 a) Ham petrol fiyatlarındaki gelişmeler ve Türkiye'deki akaryakıt ve LPG pompa fiyatlarına etkisi...27 b) Sektörel önemli konular, teknik ve operasyonel sorunlar ve neden olduğu gereksiz mali yükler...33 c) 28 yılında akaryakıt piyasasının büyüme hızı, diğer sektörler ile ilişkisi ve kayıt dışı faaliyetler...38 V. PETDER SOSYAL SORUMLULUK PROJELERİ...4 a. Trafikte Dikkat Hedef 1 Bin Hayat projesi...4 b. PETDER atık motor yağı toplama ve geri kazanım faaliyetleri...4 VI. VII. KAYNAKÇA...42 İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ Yılı Sektör Raporu, 2

3 I. 28 YILI SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler: 28 yılında toplam motorin tüketimi (motorin -düşük kükürtlü- ve kırsal motorin) 27 yılına göre %,9 artarak yaklaşık 15,47 milyon m³ e ulaşmıştır. Motorin türleri arasında azami kükürt miktarı 1 ppm ve 7 ppm e kadar olan kırsal motorinin tüketimi 28 yılında, 27 yılına göre % 4,1 azalarak yaklaşık 12,11 milyon m³ e gerilemiştir. Kükürt miktarı 5 ppm e kadar olan motorin (düşük kükürtlü) tüketimi ise 27 yılındaki artış eğilimini devam ettirmiş ve 28 yılında bir önceki yıla göre % 24,4 artarak 3,36 milyon m 3 e ulaşmıştır. 28 yılında toplam benzin tüketimi (95, 98 ve üzeri oktanlı kurşunsuz benzinler ve katkılı kurşunsuz benzin), 27 yılı ile karşılaştırıldığında % 9,7 oranında azalarak yaklaşık 2,96 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Sadece eski teknoloji ile üretilmiş araçlarda süper benzinin yerine kullanılmakta olan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminde önceki yıllarda başlayan azalma eğilimi 28 yılında % 48,4 ile devam etmiş ve ürünün tüketimi 18 bin m³ olarak gerçekleşmiştir. T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca yayınlanan Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) Piyasası 28 Yılı Ocak - Eylül Dönemi Piyasa Rakamları kullanılarak 28 yılının tamamı için yapılan tahmine göre; Otogaz LPG tüketimi 27 yılına göre yaklaşık % 4,5 oranında artarak 2,1 milyon ton, dökme, tüplü ve otogazdan oluşan toplam LPG tüketimi ise % 2,3 azalarak 3,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 3

4 28 yılında Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz ın toplamı olarak ifade edilen toplam otomotiv yakıtları tüketimi 27 yılına göre %,3 azalarak 17,47 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 28 yılında siyah ürün (fuel oil ve kalyak) tüketimi, (doğalgaz ikmal sorunları nedeni ile enerji santrallerinin fuel oil talebinin artması nedeni ile) 27 yılına göre % 6,2 artarak yaklaşık 2,72 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 28 yılında Benzinler, Motorinler, Gazyağı, Kalorifer Yakıtı ve Fuel Oil in toplamı olarak ifade edilen toplam akaryakıt tüketimi 27 yılına göre %,1 oranında artarak yaklaşık 18,1 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam yağlama yağları tüketimi 28 yılında % 3,1 azalarak 34 bin ton olarak gerçekleşmiştir. b) Akaryakıt ve otomotiv yakıtları sektörünün sağladığı vergiler ve işlem hacimleri: Akaryakıt ve LPG sektörü dolaylı vergiler açısından önemli büyüklükte vergilerin sağlandığı sektörlerin başında gelmektedir. 28 yılında akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) geçen yıla göre % 11 oranında artarak 28,5 milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının da yaklaşık 5,1 milyar TL olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. Böylece akaryakıt ve LPG sektörleri ile birlikte toplam dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 11,6 artarak 33,6 milyar TL olduğu hesaplanmaktadır. 28 yılında akaryakıt pazarındaki (siyah ve beyaz ürünler) tüketim miktarının sadece %,1 oranında artması, başka bir ifade ile aynı kalmasına rağmen, petrol fiyatlarındaki büyük artış nedeniyle artan KDV miktarları ve 27 yılı sonunda artırılan ÖTV tutarının birlikte yarattığı etki ile işlem hacminin % 2 oranında artarak 48 milyar TL'den yaklaşık 57 milyar TL ye ulaştığı 28 Yılı Sektör Raporu, 4

5 hesaplanmaktadır. LPG, Yağlama Yağları, Havacılık ve Denizcilik yakıtları ile birlikte petrol ürünleri sektöründeki toplam işlem hacmi 75 milyar TL olarak hesaplanmaktadır. c) Ham Petrol Fiyatları: 25 yılını başından beri sürekli artış gösteren petrol fiyatları 28 yılının Temmuz ayına kadar artarak devam etmiştir. 28 yılı Temmuz ayında varil başına 144,22 ABD Doları ile tarihi rekoruna ulaşan petrol fiyatları, Ağustos ayından itibaren gerilemeye başlamıştır. Eylül ayı ile birlikte dünya piyasalarındaki ekonomik krizin etkisi ile petrol fiyatları çok hızlı bir düşüş içine girmiş, raporun kamuoyuna sunulduğu tarihlerde 4 5 ABD Doları düzeyine gerilemiştir. Petrol fiyatlarının 28 yılı ortalaması varil başına 97,24 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. d) 28 Yılı Petrol Sektörü Hakkında Genel Değerlendirme: 28 yılı, petrol fiyatlarının dünya tarihinde görülmemiş düzeylere ulaştığı ve bunu takiben dünya ekonomik krizinin etkisi ile çok hızlı bir düşüşe girdiği zor bir yıl olarak dikkat çekmiştir. Yüksek petrol fiyatları, yüksek vergiler nedeniyle dağıtıcılarca taşınmakta olan uzun piyasa vadeleri ve zorunlu stokların ek maliyetleri petrol şirketlerinin finansal yüklerini artırmış, ülkemizdeki petrol piyasasını olumsuz şekilde etkilemiştir. 28 yılı sonuçları incelendiğinde, otomotiv yakıtları pazarında son dört yıldır kaydedilen ve ekonomik büyümenin üzerinde sürdürülen artışın yerini durgunluğa bıraktığı görülmektedir. Bunun yanı sıra sektörün ülke ekonomisine sağladığı dolaylı vergilerin % 11 düzeyinde, iç piyasada işlem gören yakıt ticaretinin büyüklüğünün ise (yüksek petrol fiyatları nedeni ile) % 2 civarında artış gösterdiği hesaplanmaktadır. 28 Yılı Sektör Raporu, 5

6 Bu gelişmelere ilave olarak, 28 yılının son çeyreğinde etkili olan petrol fiyatlarındaki ani düşüşlerin akaryakıt pompa fiyatlarına eş zamanlı yansımadığı eleştirileri önemli tartışma konusu olmuştur. Bu ortam karşısında sektör kuruluşları uluslararası piyasalarda ABD Doları cinsinden oluşan ham petrol fiyatları ile çok büyük bir bölümü sabit vergilerden oluşan benzin, motorin ve oto LPG pompa fiyatının oluşumu hakkında kamuoyuna açıklamalarda bulunmuşlardır. 28 yılında, Rekabet Kurumu tarafından yayınlanan Akaryakıt Sektör Raporu sektörde rekabet ihlali olarak yorumlanacak bir durumun olmadığı tespitini yapmış ve rekabet konusunda mevzuattan kaynaklanan yapısal engellere dikkat çekmiştir. Bu gelişmeleri takiben 28 yılı içinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından yayınlanan "Fiyatlandırma Yönetmeliği" petrol piyasasında son beş yıl içerisinde oluşturulan serbest piyasa yapısından uzaklaşıldığının önemli bir göstergesi olarak yorumlanmıştır. Diğer taraftan, son dönemde sektör tarafından sıklıkla gündeme getirilen aşırı düzenlenmiş piyasa yapısının oluşturduğu teknik engeller sektörde maliyetlerin ciddi şekilde artması sonucunu doğurmaktadır. Örneğin; ithalat sürecinde karşılaşılan teknik sorunların ve gecikmelerin, özellikle geçtiğimiz yıl yaşanan değişken petrol fiyatlarının etkisi nedeni ile sadece 28 yılında ülke ekonomisinde yarattığı kaybın birkaç yüz milyon ABD Doları düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Son yıllarda petrol piyasasındaki yapı ve aktörler incelendiğinde çok sayıda yeni dağıtım şirketinin piyasaya girdiği, 28 yılı sonu tüketimleri itibarı ile yeni kurulan şirketlerin pazar paylarındaki büyümenin Sektörel büyümenin üzerinde olduğu görülmektedir. 27 ve 28 yıllarında sektörde şirket satın alma, ortaklık yapılarında değişim şeklinde önemli gelişmeler ve ortaklıklar oluşmuştur. 28 Yılı Sektör Raporu, 6

7 Bu önemli gelişmeler 29 yılının ilk aylarında daralmaya devam eden iç pazar, özellikle dağıtım şirketlerinin üzerindeki büyük finansman yükü, dünyadaki ekonomik krizinin ülkemiz üzerindeki olumsuz etkilerin giderek daha da derinleştiği bir dönemde 29 yılının sektör açısından son derece önemli ve hayati bir yıl olacağını göstermektedir. Bu raporda kullanılan akaryakıt verileri pazar payı en yüksek olan ve toplam pazar payı % 95 in üzerinde olduğu hesaplanan 11 akaryakıt dağıtım firmasının gönüllü katılım esasına göre Price Waterhouse & Coopers isimli bağımsız araştırma kuruluşuna verdikleri beyanlardan yararlanarak derlenmiştir. Bu veriler, Türkiye toplam akaryakıt pazarının % 95 ini kesin, kalan % 5 lik bölümünü ise, önceki yıllardaki resmi tüketim değerleri üzerinden yapılan tahminler ölçüsünde temsil etmektedir. % 5 olduğu öngörülen bu dilimde 27 ve 28 yıllarında önemli artışlar olduğu tahmin edilmektedir. Bu raporda yapılan hesaplamalar bu dilimin payının % 5 olarak devam ettiği kabul edilerek gerçekleştirilmiştir. Derlenen verilerin toplam üzerinden düzeltilmesi işleminde ise, 25 yılı sonrası Türkiye toplam tüketimi için EPDK verileri, 25 yılı öncesi Türkiye toplam tüketimi için PİGM verilerinden yararlanılmıştır. LPG rakamları EPDK ve Türkiye LPG Derneği raporlarından temin edilmiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 7

8 d) Özet Tablo Yıllık Tüketimler Değişim Beyaz Ürün Toplamı m ,% Kurşunsuz 95 Oktanlı m ,3% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı m ,1% Katkılı Kurşunsuz m ,4% Benzinler Toplamı m ,7% Gazyağı m ,4% Kırsal Motorin m ,1% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) m ,4% Motorinler Toplamı m ,9% Beyaz Ürün Toplamı ton ,9% Kurşunsuz 95 ton ,3% Kurşunsuz 98 ton ,1% Katkılı Kurşunsuz ton ,4% Benzinler Toplamı ton ,7% Gazyağı ton ,4% Kırsal Motorin ton ,1% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) ton ,4% Motorinler Toplamı ton ,9% Kalyak ton ,6% 6 No.FO ton ,4% Siyah Ürün Toplamı ton ,2% Toplam Akaryakıt ton ,1% Tüplü ton ,7% Dökme ton ,7% Otogaz ton ,5% Toplam LPG ton ,3% Toplam Otomotiv Yakıtları* ton ,3% Değişim Brent tipi ham petrol ABD $ /varil 72,4 97,2 34,3% Akaryakıt Tüketimi İşlem Hacmi ** milyar YTL % Akaryakıt Toplam Dolaylı Vergi ** milyar YTL % LPG Tüketimi İşlem Hacmi*** milyar YTL % LPG Toplam Dolaylı Vergi milyar YTL % Motor Yağları ton ,1% Dişli ve Transmisyon Yağları ton ,9% Kimyasallar ton ,3% Endüstriyel Yağlar ton ,% Deniz Yağları ve Gresler ton ,5% Toplam Yağlama Yağları ton ,1% * Beyaz Ürünler ve Otogaz Toplamı ** Siyah + beyaz ürünleri ifade etmektedir, *** EPDK verilerinden son çeyreğin projeksiyonu ile elde edilen değerlerdir. Akaryakıt 11 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtım şirketinden PwC tarafından gönüllülük esasına göre derlenmiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 8

9 1 m3 II. 28 YILI TÜRKİYE AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler Toplam motorin tüketiminde 1998 de başlayan artış eğiliminin 28 yılında önemli ölçüde yavaşladığı görülmektedir. 28 yılında resmi ve kayıtlı motorin türleri toplam tüketimi, 27 yılına göre %,9 artarak yaklaşık 15,47 milyon m³ e ulaşmıştır. Bu artış oranı son dört yıldır motorinde görülen % 6 ile % 1 arasında gerçekleşen artış oranlarının çok gerisindedir. 28 yılında motorin (düşük kükürtlü) tüketimi % 24,4 artarak 3,36 milyon m 3 olmuştur. Böylece motorin'in (düşük kükürtlü) toplam motorin türleri tüketimindeki payı % 17,6 dan % 21,7 e ulaşmıştır. Motorin türleri arasında en büyük paya sahip olan, azami kükürt miktarı 1 ppm ve 7 ppm e kadar olan kırsal motorinin tüketimi 28 yılında, 27 yılına göre % 4,1 azalarak yaklaşık 12,11 milyon m³ e gerilemiştir. Yıllara Göre Toplam Motorin Tüketimi 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) 28 Yılı Sektör Raporu, 9

10 1 m3 Toplam Motorin Tüketimi 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2,,9 % 2,75 3,363 12,629 12, Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Motorin Tüketiminin Türlerine Göre Dağılımı; 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 17.6% 21.7% 82.4% 78.3% Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) 28 Yılı Sektör Raporu, 1

11 1 m3 b) Benzinler 28 yılında toplam benzin tüketimi (95, 97 ve üstü oktanlı kurşunsuz benzinler ile katkılı kurşunsuz benzin), 27 yılı ile karşılaştırıldığında % 9,7 oranında azalarak yaklaşık 2,96 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Yalnızca eski teknolojili araçlarda kullanılmakta olan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminde son yıllarda görülen azalma eğilimi 28 yılında devam ederken, tüketim % 48,4 oranında gerileyerek ve 18 bin m³ e inmiştir. Benzin tüketimindeki azalma, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketimi içerisinden artan miktarda pay alması ve dizel motorlu binek araç kullanımının yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. Yıllara Göre Toplam Benzin Tüketimi 6, 5, 4, 3, 2, 1, Kurşunsuz Benzin (RON 95) Süper Benzin/Katkılı Kurşunsuz Normal Benzin Kurşunsuz Benzin (RON 97) 28 Yılı Sektör Raporu, 11

12 1 m3 Toplam Benzin Tüketimi 3,5 3, 2, ,7 % , 1,5 1, 2,685 2, Katkılı Kurşunsuz Kurşunsuz Benzin (RON 97) Kurşunsuz Benzin (RON 95) Benzin Tüketiminin Türlerine Göre Dağılımı; 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 6.4% 3.6% 11.7% 1.5% 81.9% 85.9% Kurşunsuz Benzin (RON 95) Kurşunsuz Benzin (RON 97) Katkılı Kurşunsuz 28 Yılı Sektör Raporu, 12

13 1 m3 c) Beyaz Ürünler (Benzinler, Motorinler ve Gazyağı) 28 yılında toplam beyaz ürün tüketimi 27 yılına göre % 1, oranında azalarak yaklaşık 18,44 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir yılından 28 yılı sonuna kadar olan dönemi kapsayan toplam beyaz ürün tüketimindeki değişimler aşağıdaki grafikte verilmektedir. Bu grafikte görüldüğü üzere toplam beyaz ürün tüketimindeki motorinin payı artmakta, buna karşılık benzin tüketimi ise azalma eğilimini sürdürmektedir. Yıllara Göre Toplam Beyaz Ürünler Tüketimi 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) Kerosene Kurşunsuz Benzin (RON 95) Süper Benzin/Katkılı Kurşunsuz Normal Benzin 28 Yılı Sektör Raporu, 13

14 1 m3 Toplam Beyaz Ürün Tüketimi 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, - 1 % ,685 2,542 2,75 3,363 12,629 12, Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Kurşunsuz Benzin (RON 95) Kurşunsuz Benzin (RON 97) Katkılı Kurşunsuz Gazyağı Beyaz Ürün Tüketiminin Türlere Göre Dağılımı; 1% 9% 8% 7% 1.1% 14.4% 13.8%.6% 14.5% 18.2% 6% 5% 4% 3% 67.8% 65.6% 2% 1% % Kırsal Motorin Kurşunsuz Benzin (RON 95) Kurşunsuz Benzin (RON 97) Motorin (Düşük Kükürtlü) Katkılı Kurşunsuz Gazyağı 28 Yılı Sektör Raporu, 14

15 1 mton 1 ton d) Kalorifer Yakıtı (Kalyak) 28 yılında toplam kalorifer yakıtı tüketimi, 27 yılına göre % 17,6 oranında azalarak yaklaşık 375 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu tüketim son 1 yıllık tüketimlerin altındadır. Yıllara Göre Kalorifer Yakıtı Tüketimi 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1, Kalorifer Yakıtı Kalorifer Yakıtı Tüketimi 5-17,6 % Kalorifer Yakıtı 28 Yılı Sektör Raporu, 15

16 1 mton 1 ton e) Fuel Oil No: 6 Fuel Oil No: 6 tüketimi, 28 yılında, 27 yılına göre % 11,4 oranında artarak yaklaşık 2,35 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 27 yılının son aylarında doğalgaz ikmalinde yaşanan aksaklıklar nedeniyle fuel oil tüketiminde gözlenmeye başlanan artış 28 ilk yarısında da devam etmiştir. Yıllara Göre Fuel Oil No: 6 Tüketimi 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1, 5 Fuel Oil No:6 Fuel Oil No: 6 Tüketimi 2,5 11,4 % 2, 1,5 1, 2,16 2, Fuel Oil No:6 28 Yılı Sektör Raporu, 16

17 1 ton f) Siyah Ürünler Siyah ürün tüketimi 28 yılında, 27 yılı aynı dönemine göre % 6,2 oranında artarak yaklaşık 2,72 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Geçmiş dönemlerden farklı olarak siyah ürün tüketimindeki bu artışta enerji santrallerinde yaşanan doğalgaz temin sıkıntılarının etkili olduğu tahmin edilmektedir. Yıllara Göre Siyah Ürünler Tüketimi 7, 6, 5, 4, Fuel Oil No:6 86% Kalorife r Yakıtı 14% 3, 2, 1, Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Siyah Ürünler Tüketimi Türlere Göre Dağılımı 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 17.8% 13.8% 82.2% 86.2% Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı 28 Yılı Sektör Raporu, 17

18 1 ton g) Akaryakıtlar; 28 yılında toplam akaryakıt (Benzinler, Motorinler, Gazyağı, Kalorifer Yakıtı ve Fuel Oil) tüketimi 27 yılı ile karşılaştırıldığında %,1 oranında artarak yaklaşık 18,1 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Yıllara Göre Toplam Akaryakıt Tüketimi 2, 18, 16, 14, 12, 1, 8, 6, 4, 2, Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü ) Kerosene Kurşunsuz Benzin (RON 95) Süper Benzin/Katkılı Kurşunsuz Normal Benzin Kurşunsuz Benzin (RON 97) Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı 28 Yılı Sektör Raporu, 18

19 1 mton 2, Toplam Akaryakıt Tüketimi,1 % 18, 375 2, , 162 2, , 2,81 1,97 12, 2,285 2,842 1, 8, 6, 4, 1,671 1,23 2, Kalorifer Yakıtı Fuel Oil No:6 Gazyağı Katkılı Kurşunsuz Kurşunsuz Benzin (RON 97) Kurşunsuz Benzin (RON 95) Toplam Akaryakıt Tüketiminin Türlerin Dağılımı; 1% 9% 8% 7% 6% 2.5% 2.1% 11.7% 13.%.1%.1% 1.6%.5%.9% 1.3% 11.5% 1.9% 12.6% 15.7% 5% 4% 3% 2% 59.% 56.5% 1% % Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Kurşunsuz Benzin (RON 95) Kurşunsuz Benzin (RON 97) Katkılı Kurşunsuz Gazyağı 28 Yılı Sektör Raporu, 19

20 1 mton h) Otomotiv Yakıtları; 28 yılında toplam otomotiv yakıtları (Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz) tüketimi 27 yılı ile karşılaştırıldığında, %,3 oranında azalarak yaklaşık 17,47 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Yıllara Göre Otomotiv Yakıtları Tüketimi Benzin ve LPG Otogaz Tüketimleri 5, 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1, 5-3,4 % 2,7 2,96 2,54 2, Benzinler Otogaz LPG 28 Yılı Sektör Raporu, 2

21 1 mton Toplam Otomotiv Yakıtları Tüketiminin 2, 18, 16, 14, -,26 % 2,7 2,96 2,54 2,294 12, 1, 8, 6, 12,957 13,72 4, 2, Motorinler Benzinler Otogaz LPG Toplam Otomotiv Yakıtları Tüketimi Dağılımı; 1% 9% 8% 11,5% 12 % 14,5% 13,1% 7% 6% 5% 4% 3% 74% 74,8% 2% 1% % Motorinler Benzinler Otogaz LPG 28 Yılı Sektör Raporu, 21

22 j) Yağlama Yağları AKPET, ALPET, BP, CASTROL, EXXONMOBIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL firmalarının gönüllü katılımı ile sağlanan ve toplam pazarın % 8 lik bölümünü temsil ettiği tahmin edilen bilgilere göre 28 yılında toplam yağlama ürünleri tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 3,1 oranında azalarak toplam 34 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 28 yılı toplam yağlama ürünleri pazarının 27 yılı ile karşılaştırma grafiği aşağıda verilmektedir; Yağlama Yağları Tüketimi (Ton) 4, 35, % - 3,1 Deniz Yağları ve Gresler 3, 25, 24,883 27,346 22,928 31,53 Kimyasallar 2, 15, 1, 5, 17, ,45 18, ,97 Dişli ve Transmisyon Yağları Endüstriyel Yağlar MotorYağları Yağlama Yağları İçerisindeki Ürün Gruplarının Oranları 27 Deniz Yağları 7% Gresler 4% 28 Gresler 4% Deniz Yağları 9% Endüstriyel Yağlar 31% MotorYağlar ı 43% Endüstriyel Yağlar 32% MotorYağları 39% Kimyasallar 8% Dişli ve Transmisyo n Yağları 7% Kimyasallar 9% Dişli ve Transmisyon Yağları 7% 28 Yılı Sektör Raporu, 22

23 Motor Yağları 28 yılında motor yağları (monograde ve multigrade) tüketimi geçen yıla göre % 12,1 oranında azalarak 133 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde motor yağları toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 39 luk payı oluşturmuştur. Motor yağları tüketiminin dönem karşılaştırma grafikleri aşağıda verilmektedir; Motor Yağları Tüketimi (Ton) 16, 14, 12, 23,591 % -12,1 21, MotorYağla rı Monograde 16% 1, 8, 6, 127, ,58 4, 2, MotorYağları Multigrade MotorYağları Monograde MotorYağla rı Multigrade 84% Endüstriyel Yağlar 28 yılında toplam endüstriyel yağlar (hidrolik, proses, diğer) tüketimi % 1 oranında artarak yaklaşık 19 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 28 yılında endüstriyel yağlar, toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 32 lik pay teşkil etmiştir. Endüstriyel yağlar tüketiminin karşılaştırma grafikleri aşağıda verilmektedir; Endüstriyel Yağlar Tüketimi 12, % , 8, 6, 4, Diğer, 39,393 Diğer, 39,67 Proses Yağları, 26,625 Proses Yağları, 28,14 Diğer 36% Hidroli k 38% 2, Hidrolik, 41,818 Hidrolik, 41, Hidrolik Proses Yağları Diğer Proses Yağları 26% 28 Yılı Sektör Raporu, 23

24 III- DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL İŞLEM HACMİ Akaryakıt ve LPG sektörü dolaylı vergiler açısından önemli büyüklükte vergilerin sağlandığı sektörlerin başında gelmektedir. Aşağıdaki grafik akaryakıt türleri ve otogaz LPG'de litre başına 28 yılı ortalaması olarak tahakkuk eden ÖTV ve KDV miktarlarını göstermektedir. Bu grafikten de görüleceği üzere 28 yılında; bir litre benzinin 1,97 TL' si, bir litre motorinin 1,44 TL'si, bir litre otogaz LPG'nin,83 TL'si dolaylı vergilerden oluşmuştur. Otomotiv Yakıtlarında Litre Başına Dolaylı Vergi Miktarları (28 Yıl Ortalaması TL/Litre, ÖTV ve KDV) ÖTV KDV LPG Otogaz Kırsal Motorin Motorin K. Benzin (95) Yukarıda verilen birim vergiler ve toplam tüketimler üzerinden hesaplanan dolaylı vergi gelirleri toplamı ise sonraki grafiklerde gösterilmektedir. 28 Yılı Sektör Raporu, 24

25 28 yılında akaryakıtlardan sağlanan (benzinler, motorinler, fuel oiller) KDV ve ÖTV den oluşan dolaylı vergilerin 27 yılına göre % 11 oranında artarak 28,5 milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. Aynı dönemde toplam LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamı ise 5,1 milyar TL olarak hesaplanmıştır. Böylece 28 yılında akaryakıtlar ve LPG olarak toplam dolaylı vergi gelirlerinde 27 yılına göre % 11,6'lık bir artış sağlanmıştır. 28 yılında akaryakıt ve LPG'de geçtiğimiz yıllara göre en yüksek artışın sağlandığı dolaylı vergi gelirlerinin son beş yılda oluşturduğu toplam 13 milyar TL'nin üzerine çıktığı hesaplanmaktadır. Akaryakıt ve LPG'den Sağlanan Dolaylı Vergi Gelirlerinin Yıllara Göre Değişimi (Milyar TL) Toplam ÖTV Toplam KDV 28 Yılı Sektör Raporu, 25

26 Aşağıdaki grafiklerde ise 27 ve 28 yılları akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirleri ayrı ayrı gösterilmektedir. Akaryakıt Tüketiminden Yaklaşık Olarak Hesaplanan Tahmini ÖTV ve KDV Toplam Miktarları (milyar TL) 3, 25, 2, 15, 1, 5, 1,9 % KDV+ÖTV KDV+ÖTV Kalyak Fuel Oil No:6 Gazyağı 97 ve Üzeri Oktanlı Kurşunsuz Benzin Katkılı Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Benzin Motorin (Düşük Kükürtlü) Kırsal Motorin Otomotiv Yakıtları (Benzin, Motorin, LPG Otogaz) Tüketiminden Yaklaşık Olarak Hesaplanan Tahmini ÖTV ve KDV Toplam Miktarları (milyar TL) 35, 3, 25, 2, 15, 1, 5, KDV+ÖTV 11,5 % KDV+ÖTV Otogaz Benzinler Toplam Motorinler Toplam Yılı Sektör Raporu, 26

27 28 yılında toplam tüketim miktarı yaklaşık olarak aynı kalmasına rağmen; akaryakıt pazarının (siyah ve beyaz ürünler) oluşturduğu toplam işlem hacmi; petrol fiyatlarındaki büyük artış ve 27 yılı sonunda artırılan ÖTV oranlarının etkisi ile % 2 oranında artarak yaklaşık 57 milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. Akaryakıt pazarının oluşturduğu toplam büyüklük 27 yılında yaklaşık 48 milyar TL olarak gerçekleşmişti. Akaryakıt türleri işlem hacmi : 57 Milyar TL LPG türleri işlem hacmi : 12 milyar TL. Madeni yağlar, havacılık ve denizcilik yakıtları işlem hacmi : 6 milyar TL. PETDER üyelerinin faaliyette bulunduğu (Akaryakıt, LPG, madeni yağ, havacılık, denizcilik yakıtları) Sektörlerin Büyüklüğü : 75 Milyar TL Akaryakıt (Benzin, Motorin, Gazyağı, Kalorifer Yakıtı ve Fuel Oil No: 6) Tüketimi İşlem Hacmi Karşılaştırması* (milyar TL) 6, 5, 4, 3, 2, 1, 2 % Sektör Büyüklüğü Sektör Büyüklüğü Gazyağı Kalyak Fuel Oil No:6 97 ve Üzeri Oktanlı Kurşunsuz Benzin Katkılı Kurşunsuz Benzin 95 Oktan Kurşunsuz Benzin Motorin (Düşük Kükürtlü) Kırsal Motorin * Yapılan sektör büyüklüğü hesaplamalarına; ÖTV ve/veya KDV si sıfır olan satış türleri (havacılık, deniz yakıtları, transit akaryakıtlar ve serbest kullanıcı tüketimleri) ve madeni yağ tüketimleri dahil edilmemiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 27

28 LPG Tüketimleri İşlem Hacmi Karşılaştırması* (milyar TL,) 12, 1, 8, 6, 4, 2, % 18, ,3 5, ,359 6, Otogaz Tüplü Dökme *EPDK'nın 28 yılı üçüncü çeyrek raporu ve TLPG Derneği verilerinden yapılan tahmini hesaplama. IV- 28 YILININ ÖNEMLİ SEKTÖREL KONULARI: a) Ham petrol fiyatları ve Türkiye'deki akaryakıt ve LPG pompa fiyatlarına etkisi: 25 yılında 54 ABD Doları, 26 yılında 65,1 ABD Doları, 27 yılında 72,4 ABD Doları olarak gerçekleşen Brent tipi ham petrol ortalama varil fiyatı, 28 yılının Temmuz ayına kadar artmaya devam etmiştir. Ham petrol fiyatlarındaki artış 28 yılı Temmuz ayında varil başına 144,22 ABD Doları ile tarihi bir rekor kırmıştır. Ham petrol fiyatları, Ağustos ayından itibaren azalmaya başlamış ve 28 yılı ortalaması varil başına 97,24 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Temmuz ayından sonra düşme eğilimine giren petrol fiyatları özellikle Eylül ayında baş gösteren küresel ekonomik krizin etkisi ile çok ciddi ve hızlı bir düşüş içine girmiş ve raporun hazırlandığı dönemde 4 5 ABD Doları arasında seyretmiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 28

29 Petrol fiyatlarında şimdiye kadar hiçbir dönemde görülmemiş olan bu çok ciddi çıkış ve sonrasında sert iniş, dünya ekonomisi üzerinde önemli etkiler yaratmış ve aynı zamanda sürekli hareket gören akaryakıt fiyatları nedeni ile önemli bir tartışma konusu olmuştur. 28 son çeyreğinde hızla inişe geçen ham petrol fiyatlarının pompadaki akaryakıt fiyatlarına aynı zamanda ve aynı oranda yansımadığı konusunda çeşitli yorumlar yapılmıştır. Tüketicilerin ve çeşitli kurumların, Neden uluslararası piyasalarda ABD Doları cinsinden ifade edilen ham petrol fiyatlarındaki hareketler aynı oranda akaryakıt pompa fiyatlarına yansımıyor? sorusu hakkında bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanmış olan açıklamalar aşağıda sunulmaktadır. Her ne kadar ham petrol fiyatları ile akaryakıt pompa fiyatları arasında önemli bir ilişki bulunsa da dünya borsalarında oluşan ve ABD Doları cinsinden değer ifade eden ham petrol fiyatları ile tüketicilerin pompada karşılaştıkları fiyat arasında eş zamanlı ve eş oranlı bir ilişki kurulması teknik olarak mümkün değildir. Çünkü; i. Tüketiciye sunulan benzin, motorin ve oto LPG gibi nihai ürünlerin fiyatı içinde ham petrol fiyatından tamamen bağımsız ve sabit bir rakam olan ÖTV ve fiyatın yüzdesi üzerinden hesaplanan KDV gibi, toplam pompa fiyatının % 45 - % 65 arasında bir bölümünü oluşturan vergiler bulunmaktadır. ii. Kamuoyuna petrol fiyatı olarak yansıyan fiyat, ABD Doları cinsinden uluslararası piyasalarda oluşan işlenmemiş ham petrolün anlık varil fiyatıdır. Buna karşılık pompada tüketiciye sunulan benzin, motorin ve oto LPG, işlenmiş nihai ürün, fiyatları da nihai ürün fiyatıdır. Fiyatlar arasındaki ilişki hammadde ve nihai ürün fiyatı ilişkisi açısından ele alınmalıdır. iii. Pompada oluşan nihai ürün fiyatına ham petrol fiyatından farklı şekilde etki eden, ürün fiyatlarının arz - talep, mevsim etkilerinin yanı sıra, rafinasyon giderleri, nakliye, lojistik, depolama ve dağıtım giderleri gibi çeşitli diğer unsurlarda etki edebilmektedir. 28 Yılı Sektör Raporu, 29

30 iv. Dünya borsalarında oluşan ham petrol fiyatları ABD Doları, pompada oluşan fiyat ise TL cinsindendir. Dolayısı ile pompa fiyatında kur etkisi bulunmaktadır. i. Pompa fiyatlarındaki sabit ÖTV'nin ve KDV'nin etkisi: Türkiye de TL cinsinden oluşan akaryakıt pompa fiyatlarının ağırlıklı belirleyici bölümü, toplam vergiler (akaryakıt bazında sabit ÖTV ve % 18 KDV) ile rafineri çıkış fiyatlarıdır. Bu iki unsur birlikte bugün EPDK resmi internet sayfasında ilan edilen akaryakıt (tavan) pompa fiyatlarının, ürün cinslerine bağlı olarak ortalama % 85 ile % 87 arasında bir bölümünü oluşturmaktadır. Bunlar dünya ham petrol fiyatlarından ve kurlardan bağımsız değerlerdir. Pompa fiyatı arttıkça KDV miktarı artmakta, pompa fiyatı azaldıkça vergilerin toplam fiyat içindeki payı yüzdesel olarak artmaktadır. 28 yılı ortalamaları göz önüne alındığında benzinlerde vergilerin payı % 61,4, motorinlerde ise % 48,5 düzeyindedir. Bir sonraki grafikte 28 yılı ortalama değerleri ile benzinler, motorinler ve oto LPG deki sabit ÖTV ve pompa satış fiyatının % 18 i olarak hesaplanan KDV den oluşan dolaylı vergilerin tutarı ve tavan pompa fiyatı olarak ilan edilen rakamlar içindeki payı yüzde olarak verilmektedir. Bu tablodan görüleceği üzere söz konusu yakıtların pompadaki değeri sıfır yani bedava olsaydı; Benzinin litresi 1,97 TL, motorinin litresi 1,44 TL ve oto LPG nin litresi ise,83 TL olurdu. 28 Yılı Ortalama Akaryakıt Pompa Fiyatlarında Vergiler 28 KDV Miktarı TL/Lt ÖTV Miktarı TL/Lt Birim Fiyat Vergi Yüzdesi K. Benzin (95),49 1,48 61,42% Motorin,44 1, 49,55% Kırsal Motorin,43,93 48,47% Fuel Oil No:6,17,22 35,73% LPG Otogaz,27,56 46,35% 28 Yılı Sektör Raporu, 3

31 28 Yılı Ortalama Pompa Fiyatları İçerisindeki Verginin Oranı (İstanbul İli Şişli İlçesi Pazar Payı En Büyük 8 Dağıtım Şirketi Pompa Satış Fiyatları İle) K. Benzin (95) Motorin Kırsal Motorin Fuel Oil No:6 LPG Otogaz 61.42% 49.55% 48.47% 35.73% 46.35% ii. Dünya borsalarında oluşan fiyat ham petrol ( hammadde) fiyatıdır, buna karşılık pompa fiyatına tesir eden rafinasyon, depolama, dağıtım gibi giderlerin yanı sıra nihai ürün fiyatını mevsimsel etkiler, arz - talep dengesi gibi nedenler de hammaddeden bağımsız olarak etkilemektedir. Pompada tüketiciye sunulan benzin, motorin ve oto LPG, rafinasyonu yapılarak işlenmiş nihai ürünler, fiyatları da nihai ürün fiyatlarıdır. Nihai ürün fiyatlarını ham petrol fiyatının dışında da etkileyen faktörler söz konusudur. Rafineri çıkış fiyatları olarak bilinen nihai ürün fiyatları (benzin, motorin ve oto LPG) ülkemizde ürün cinsine göre toplam pompa fiyatının yaklaşık % 25 3 luk bir bölümünü oluşturur. Nihai ürün fiyat oluşumunun üzerindeki arz - talep etkisi oldukça belirleyicidir. Örneğin; son zamanlarda Dünya da motorin türlerine olan talep devamlı artmakta buna karşılık benzin talebi azalmaktadır. Teknik spesifikasyonlarda yapılan değişiklikler ile birlikte kükürt, kurşun vb. kirletici bileşenlerin neredeyse "sıfır" düzeyine indirilmesinin yarattığı üretim maliyetlerindeki artışlar ve dizel motorlu araçların daha da yaygınlaşmasının oluşturduğu talep artışları nedenleri ile motorin fiyatlarında, son dönemde diğer ürünlerin üzerinde artışlar gözlemlenmiştir. Ham petrol rafinerilerde işlendiğinde belirli miktarlarda farklı ürünler elde edilmektedir. Motorine talebin artmasının önemli bir sonucu olarak dünyada benzin fazlası oluşmakta ve arz - talep dengesini 28 Yılı Sektör Raporu, 31

32 etkileyen bu gibi unsurlar da nihai ürün fiyatlarına, ham petrolden farklı bir şekilde etki edebilmektedir. Ham petrol fiyatı ile ürün fiyatları, mevsimsel etkilerin yanı sıra belirli ürünlere olan arz ve talebe bağlı olarak çok farklı yönlerde seyredebilmektedir. Örneğin; belirli bir dönemde, bir ton kurşunsuz benzin fiyatı ile hammaddesi olan bir ton Brent ham petrolünün fiyatına eşit olabilirken, başka bir tarihte kurşunsuz benzin Brent ham petrolünden % 66 daha pahalı olabilmektedir. Aynı şekilde bir ton motorinin fiyatı bir ton Brent ham petrol fiyatının % 94 üne inebilirken başka bir tarihte % 145'i seviyesine çıkabilmektedir. Dolayısı ile nihai ürünün uluslararası borsalarda oluşan fiyatı (Platts vb.) ham petrol fiyatının genel seyrinden çok daha farklı gelişebilmektedir. iii. Döviz Kuru Etkisi: Dünya piyasalarında oluşan ham petrol fiyatları ABD doları, pompada oluşan fiyat ise TL cinsindendir. Dolayısı ile pompa fiyatında kur etkisi bulunmaktadır. Örneğin; 1 varil Brent tipi ham petrolün uluslararası piyasalardaki değerini 1 ABD Doları aldığımızda ve o dönem için güncel döviz kurunu 1.2 TL/ABD Doları kabul ettiğimizde 1 varil ham petrol için 12 TL ödenmesi gereği ortaya çıkar. Ham petrol fiyatlarının % 5 oranında azaldığını ve 5 ABD Doları'na düştüğünü, buna karşılık döviz kurunun da artarak 1,6 TL olduğunu kabul ettiğimizde, bir varil ham petrol için ödenen bedel 8 TL olur. Bu durumda, uluslararası piyasada % 5 oranında düşen ham petrol fiyatlarına rağmen, döviz kuru etkisi nedeni ile bir varil ham petrol için ödenen bedel 12 TL'den 8 TL'ye inmiş yani % 33 azalmış olur. Nitekim raporun hazırlandığı 29 yılı Ocak ve Şubat aylarında ham petrol fiyatlarında büyük değişiklik olmamasına rağmen, ABD Dolarının TL karşısında değer kazanması nedeniyle akaryakıt fiyatlarında artışlar görülmüştür. iv. Diğer Maliyet Unsurları: Pompada oluşan son fiyata ham petrol fiyatından farklı şekilde etki eden, ürün fiyatlarının arz - talep ve mevsimsel etkilerinin yanı sıra, rafinasyon giderleri, nakliye, 28 Yılı Sektör Raporu, 32

33 Pompa Satış Fiyatı TL / Litre Brent Tipi Ham Petrol, USD / Varil lojistik, depolama, dağıtım giderleri ve zorunlu petrol stoklarının maliyetleri gibi çeşitli unsurlar da toplam maliyete ham petrol fiyatlarından bağımsız bir şekilde etki edebilmektedir. Genel olarak ham petrol fiyatlarındaki artış ve inişler aynı anda olmasa da gecikmeli ve tedrici olarak benzin, motorin ve LPG rafineri satış fiyatlarına yansımakta, bu değişimler de dağıtım şirketlerince pompa fiyatlarına yansıtılmaktadır. Pompa fiyatlarının yarıdan fazlasını dolaylı vergilerin oluşturmasının yanı sıra, nihai ürün fiyatının hammadde fiyatı ile aynı olamayacağı için de bu ilişkinin birebir aynı ve eş zamanlı olarak gerçekleşmesi beklenemez. Bu konuda yanlış algılamalara neden olan bir diğer konu da ham petrol ve pompa satış fiyatlarının yüzdesel olarak kıyaslanmasıdır, hatalı yaklaşımın önlenmesi için kur etkisi ve vergi miktarı mutlaka dikkate alınmalıdır. Tüm bunlara rağmen ham petrol fiyatlarındaki hareketlerin genel olarak benzin ve motorin fiyatlarına yansıdığı da aşağıdaki yılları için hazırlanan sonraki grafikte görülmektedir Yılları Arasında Benzin ve Motorin Pompa Fiyatları ve Brent Tipi Ham Petrol Fiyatlarının Günlük Değişimi Oktan Kurşunsuz Benzin YTL/Litre Motorin YTL/Litre Günlük Ortalama Brent Ham Petrolü USD/Varil 28 Yılı Sektör Raporu, 33

34 Buna ilave olarak; son dört yıl içinde Ağustos ayına kadar sürekli bir artış eğilimi içinde seyreden petrol fiyatlarındaki artışın ürün fiyatlarına yansımasına ilişkin bir karşılaştırma da aşağıda verilmektedir. Ocak 25 Ocak 28 Brent Ham Petrolü fiyat değişimi : % 17. Benzin pompa fiyatı değişimi : % 33. Motorin pompa fiyatı değişimi : % 43.7 Oto LPG pompa fiyatı değişimi : % 49.6 Bu karşılaştırmada da uzun bir dönem içinde artış gösteren ham petrol fiyatlarındaki % 1'ün üzerindeki artışın nihai ürün pompa fiyatına etkisinin, (bu dönem içinde ürünlerin ÖTV miktarında yapılan artışa rağmen) % 5'nin altında olduğu da görülmektedir. b) Sektörel önemli konular, teknik ve operasyonel sorunlar ve neden olduğu gereksiz mali yükler: Otomotiv yakıtları pazarında son dört yıldır kaydedilen ve ekonomik büyüme miktarını da aşan sürekli büyüme, 28 yılında yerini durgunluğa terk etmiştir. 29 yılının ilk aylarındaki piyasa gelişmeleri incelendiğinde 29 yılında geçtiğimiz yılda olduğu gibi otomotiv yakıtları açısından daralma eğiliminin artarak devam edeceği görülmektedir. 28 yılına yüksek petrol fiyatları ve global ekonomik krizin yanı sıra çok önemli başka Sektörel gelişmeler de damgasını vurmuştur. Bu gelişmelerin başında Rekabet Kurumu tarafından yayınlanan "Akaryakıt Sektör Raporu" gelmektedir. Bu Rapor, kamuoyunda zaman zaman bir şekilde sektörde yeterli rekabetin olmadığı ve dünya petrol piyasalarındaki hareketlerin pompa fiyatlarına yeterince yansımadığı 28 Yılı Sektör Raporu, 34

35 yolundaki olumsuz haber ve algılamanın yarattığı ortamı rekabetçi analiz açısından ele almış olması açısından ayrı bir önem taşımaktadır. Bu raporda Rekabet Kurumu, sektörde rekabet ihlali olarak yorumlanacak bir durumun olmadığı tespitini yapmış ve yaptığı ön inceleme sonucunda ilave bir soruşturmaya gerek görmemiştir. Kurum, raporunda, sektörde rekabeti olumsuz etkileyen yapısal sorunlar oluğunu tespit etmiş ve bu sorunlar üzerinde önemli değerlendirmeler yapmıştır. Bu değerlendirmeler içinde yer alan, sektörde uygulanmakta olan uzun süreli intifalı ve tapu kira şerhli sözleşmelerin sürelerine ilişkin yorumun önümüzdeki dönemde sektör açısından en önemli konulardan biri olacağı kesindir. Diğer taraftan, gerek Rekabet Kurumu nun raporunda belirtilen rekabetçi piyasanın oluşmasının önünde bulunan yapısal engeller ve gerekse sektör tarafından son aylarda sıklıkla gündeme getirilen Aşırı Düzenlenmiş piyasa yapısının oluşturduğu teknik engeller, sektörde maliyetlerin ciddi şekilde artması sonucunu doğurmaktadır. PETDER tarafından hazırlanan 28 yılının genel bir değerlendirmesini içeren bu sektör raporunda, özellikle 28 yılında oluşan aşırı düzenlenmiş yapı ve teknik operasyonel zorluklar nedeni ile sektörde oluşan ilave mali yüklere, özellikle ithalatın önündeki teknik engellerin neden olduğu ağır ve gereksiz maliyetlere değinilmesinde yarar görülmektedir. i. İthalat işlemlerindeki sorunlar ve ülke ekonomisine getirdiği kayıplar: Türkiye nin toplam motorin talebinin, yurt içi rafinerinin toplam üretiminden fazla olması nedeni ile, yılda milyon ton motorin ithalatı yapılması zorunludur. Dolayısı ile ithalat, ülkenin toplam motorin talebinin etkin ve verimli bir şekilde karşılanabilmesi ve uluslararası piyasalarda oluşan spot fırsatlarının ülke ekonomisine hızlı ve fiyat avantajı yaratabilecek şekilde yansıtılabilmesi için önem taşımaktadır. Ancak ithalat, özellikle teknik mevzuat, ithalat işlemlerindeki zorluklar ve test süreçlerindeki olumsuzluklar nedeni ile bir çok dağıtıcı açısından tercih edilen bir yöntem olamamaktadır. Bu yönde Dış Ticaret Müsteşarlığı, Gümrükler, EPDK ve 28 Yılı Sektör Raporu, 35

36 TSE nezdinde PETDER olarak yapılan çeşitli müracaatlarda maalesef önemli bir mesafe alınamamıştır. Halen mevcut düzenleme ve uygulamalar nedeni ile Türkiye ye akaryakıt ithalatında toplam işlem süresi 15-2 günü bulmakta ve bir çok uygulamada bu süre aşılmaktadır. İthalat işlem sürelerinin azami bir - iki gün olduğu AB ülkeleri ve gelişmiş ülkeler ithalatı hızlı bir ikmal yöntemi olarak değerlendirme olanaklarına sahiptirler. Ancak ülkemizde ithalatın önündeki teknik engeller nedeni ile ithalat avantajları kullanılamamakta ve hatta tam tersine ülkemize çok ciddi büyüklükte önemli maliyetler olarak çıkmaktadır. Sadece 28 yılında ithalat sürelerinin uzunluğu ve teknik engeller nedeni ile Türkiye nin kaybının bir kaç yüz milyon ABD Doları düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Özellikle 28 yılının Temmuz - Ekim döneminde petrol fiyatlarındaki hareketlilik göz önüne alındığında; 15-2 günlük ithalat işlemleri sürecinde karşılaşılan fiyat hareketinin etkisi sadece bir kargo için dahi milyon dolarlar düzeyine ulaşan etkileri olabilmektedir. İthalatın önündeki teknik bir başka engel ise, 515 Sayılı Petrol Piyasası Kanunu uyarınca dağıtım şirketlerinin akaryakıtların harmanlanması, karıştırılması ve onarılması hakkının olmaması nedeni ile sektör karşısına çıkmaktadır. Özellikle spesifikasyon değişim dönemlerinde aynı türdeki iki akaryakıt türünün karıştırılması (blending) sureti ile arz yelpazesi genişletilebilmekte ve daha ekonomik çözümler üretilebilmektedir. Nitekim civar ülkelerde (ve AB'de) bu tür işlemler sektörün doğal bir parçası iken ülkemizde bu işlemin dağıtıcılarca yapılmasının mümkün olmaması önemli bir operasyonel engeldir. Sonuç olarak dağıtıcılar ithalattaki teknik engeller, dağıtıcılar arası ticaretin pahalandırılması, teknik mevzuat vb. gibi nedenler ile önemli maliyet unsurları ile karşı karşıya kalmakta ve bu da sektörde rekabetçi bir yapının gelişmesine yarar sağlamadığı gibi ülke ekonomisine fazladan maliyetler oluşmasına neden olmaktadır. Bu kapsamda üzerinde durulması gereken bir diğer konu EPDK Mevzuatı uyarınca dağıtıcılar arası ticaretin Kurum iznine tabi olması ve ayrıca bu işlem için Kurumca bir bedel alınmasının yarattığı rekabet engelidir. Bu uygulamada 28 Yılı Sektör Raporu, 36

37 EPDK ca talep edilen bedelin görece yüksek ve sabit bir miktar olması nedeniyle esas olarak küçük dağıtım şirketlerinin, rekabet anlamında, karşılaştıkları önemli bir güçlük ve ilave bir maliyet unsuru olmaktadır. ii. Fiyatlandırma Yönetmeliği ve Serbest Piyasa Modeli üzerindeki olumsuz algılar: 28 yılı içinde EPDK tarafından yayınlanan Fiyatlandırma Yönetmeliği, sektörde petrol piyasasında oluşturulan serbest piyasa yapısından uzaklaşıldığı ve rekabete müdahale edildiği izlenimlerine yol açmıştır. Petrol piyasası Türkiye nin enerji piyasalarında liberalleşmenin ve serbest piyasa uygulamalarına ilişkin öncü niteliği taşıyan çok önemli bir sektördür. Türkiye'de, enerji piyasaları açısından petrol piyasasındaki liberal yapının ve bu yapının sağladığı doğrudan ve dolaylı katkıların önemi büyüktür. Türkiye'deki enerji piyasaları, boru hatları, doğalgaz ve elektrik piyasaları alanlarında önümüzdeki 2-3 yıl içinde yapılması zorunlu çok büyük yatırımların gerçekleşebilmesi için yerli ve yabancı yatırımcıların teşvik edilmesi gerekmektedir. Bir anlamda Türkiye enerji piyasalarında önümüzdeki yıllarda ihtiyaç duyulacak büyük ölçekli enerji yatırımlarına uygun ortamın hazırlanması için bu piyasalarda serbest piyasa yapısının hızla oluşması önem taşımaktadır. Bu açıdan bakıldığında enerji sektöründe başarılı bir liberalleşme ve serbest piyasa modeli oluşturan petrol piyasasındaki modelin başarısı ve bu başarının sürekliliği ayrı bir önem taşımaktadır. Ancak, özellikle 28 yılındaki yüksek petrol fiyatları ve aniden gelişen dünya ekonomik krizinin oluşturduğu olumsuz ortam ve takiben EPDK tarafından yayınlanan Fiyatlandırma Yönetmeliği sektörde doğrudan serbest piyasa modelinden uzaklaşıldığı düşüncesini yaygınlaştırmıştır. Bununla birlikte devletin akaryakıt dağıtım piyasasında aktif bir oyuncu olarak faaliyete tekrar başlamış olması da bu algı üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. Bu gelişmelerin dünyada yaşanmakta olan ağır ekonomik krizle birlikte değerlendirildiğinde, ülkemizin enerji alanında yeni yatırımları özendirmesi açısından özel bir önem taşıdığı düşünülmektedir. 28 Yılı Sektör Raporu, 37

38 iii. Ulusal Marker uygulaması ve teknik sorunlar; 27 yılında başlayan Ulusal Marker uygulaması, sektörün büyük desteği ile başlangıç sürecinde yaşanan teknik zorluklara rağmen 28 yılında önemli bir aşamaya getirilmiştir. Ulusal Marker birçok anlamda kayıt dışı faaliyetlerin azalmasına olumlu bir katkı sağlamıştır. Diğer taraftan, Petrol Piyasası Kanunu nda "Kaçak Akaryakıt; Kurumca belirlenen seviyede ulusal marker içermeyen akaryakıt olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım uyarınca, tamamen yasalara uygun ve teknik özellikleri itibari ile düzenlemelere uygun olan bir akaryakıt dahi çeşitli teknik nedenler, ölçüm hataları veya cihazlar arası uyumsuzluk gibi nedenler ile kaçak akaryakıt tanımlaması altına girebilmektedir. Bu tanımlama nedeni ile çok sayıda akaryakıt bayi, dağıtım şirketi ve depolama işletmeleri tamamen teknik nedenlerden dolayı kaçakçılık soruşturması ile karşı karşıyadırlar. Esasen ulusal marker ın 515 sayılı Kanun'a konulma gerekçesinin "herhangi bir akaryakıtın yasal olup olmadığına dair ön incelemenin hızlı yapılabilmesini sağlamak" olduğu kanısındayız. Nitekim bu kapsamda T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 28 yılında istasyon ve terminalleri kapsayan yaklaşık 56 marker denetiminde ölçüm sonuçlarının % 99 olumlu olması, ilk aşamada olumsuz bulunan tespitlerin en azından yarısının ikinci aşama testlerde uygun olduğunun tespit edilmiş olması sektörün bu konudaki titizliğinin açık bir göstergesidir. Tüm bu örnekler, başka deliller ile (stok hareketleri, muhasebe kayıtları vb.) güçlendirilmeksizin sadece ulusal marker seviye ölçümünden yola çıkılarak bir akaryakıtın kaçak olup olmadığını kesin ve hatasız olarak belirlenemediğini göstermektedir. Marker ile ilgili sorunlu ölçümlerin bugüne kadar yaşanan bazı olumsuz deneyimlerden yola çıkılarak, yeterli dayanak olmaksızın kimsenin ticari itibarına daha fazla zarar vermemek amacıyla Kanun'daki kaçak petrol tanımının, yukarıda açıklanan teknik nedenlerden kaynaklanabilecek marker seviye farkının başka somut 28 Yılı Sektör Raporu, 38

39 deliller ile güçlendirilmesine olanak sağlayacak ek inceleme ve/veya analizlerin yapılması ve bunların da olumsuz çıkması halinde kaçakçılık suçlamasının yapılabileceğini içerecek şekilde yeniden düzenlenmesinin kaçınılmaz olduğu görülmektedir. c) 28 yılında akaryakıt piyasasının büyüme hızı, diğer sektörler ile ilişkisi ve kayıt dışı faaliyetler: Petrol Piyasası Kanunu nu takip eden dönemde istikrarlı bir şekilde ülkenin toplam ekonomik büyümesinin de üzerinde artış gösteren akaryakıt sektöründeki büyüme ilk kez bu dönemde ciddi oranda yavaşlamıştır. Otomotiv yakıtları olarak tanımladığımız kesitte (benzin, motorin ve oto LPG) bir önceki yıl aynı döneme göre %,3 azalma yaşanmış, diğer taraftan sınaî tüketim ve ülke ekonomisi ile doğrudan ilişkili olduğu bilinen motorin ise sadece %,9 oranında büyümüştür. Bu iki önemli gösterge bireysel tüketimin azalmakta olduğunu ve benzinden oto LPG ye kaymanın da devam ettiğini göstermektedir. Petrol sektöründeki bu önemli yavaşlama eğiliminin belirli bir bölümü yüksek petrol fiyatlarının neden olduğu pahalı akaryakıt ve geçmiş yıllara göre Türkiye ekonomisindeki yavaşlama ile açıklanmaktadır. Bunun yanı sıra akaryakıt piyasasındaki büyümenin yavaşlamasında son dönemde petrol fiyatları ve vergilerin de artması ile dönemsel dahi olsa artma eğiliminde olduğu gözlenen kayıt dışı akaryakıt faaliyetlerin de etkili olduğu düşünülmektedir. Motorin piyasasında 27 yılının ortalarından itibaren yaygın olarak görülmeye başlayan 1 numara yağ faaliyetleri, 28 yılı başında sektörün en önemli sorunu haline gelmiştir. 2 Temmuz 28 tarihinde T.C. Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan ÖTV düzenlemesi ile baz yağ ve madeni yağlara uygulanan ÖTV miktarları artırılarak akaryakıtlara uygulanan ÖTV ile farkları azaltılmıştır. Yapılan bu düzenleme ile beraber 1 numara yağ v.b. isimler altında yapılan olumsuz piyasa faaliyetlerinin önemli ölçüde azaldığı görülmektedir. Bu ve benzeri olaylar sektörde kayıt dışının petrol piyasasının lisanslı faaliyet alanları olan istasyonların dışındaki 28 Yılı Sektör Raporu, 39

40 garaj vb. gibi doğrudan denetim alanı dışında kalan yerlere yöneldiğini göstermektedir.. TÜİK resmi kayıtlarına göre, 28 Ocak-Kasım döneminde adet taşıtın trafiğe kaydı yapılmış, taşıtın ise trafikten kaydı silinmiştir. Böylece trafikteki toplam artan araç sayısı 27 yılına göre % 2 oranında azalarak olmuştur. Kasım ayı sonu itibariyle trafiğe kayıtlı toplam adet taşıtın % 49,4 ünü otomobil, % 15,8 ini motosiklet, % 15 ini kamyonet, % 9,9 unu traktör, % 5,4 ünü kamyon, % 2,8 ini minibüs, % 1,4 ünü otobüs, %,3 ünü ise özel amaçlı taşıtlar oluşturmaktadır. Aşağıdaki grafikte Türkiye araç parkındaki net değişimler yıllara göre verilmektedir 1,2, 1,, 8, 6, 4, 2, Otomobil Minibüs, Otobüs Kamyonet, Kamyon Motosiklet Diğer Bu grafikte Türkiye araç parkında özellikle son dört beş yılda görünen artış dikkat çekicidir. Bu artışın büyük ölçüde 28 yılında da devam ettiği, Kasım ve Aralık aylarındaki küresel krizin büyük etkisinin yıllık toplam rakamı üzerinde bir miktar yavaşlatıcı etkisi olduğu görülmektedir. Türkiye araç parkındaki bu değişim yıllarında otomotiv yakıtları tüketimine olumlu şekilde yansımıştır. Ancak yüksek petrol fiyatları ve ekonomik krizin etkileri ile aynı yansıma 28 yılındaki otomotiv yakıtları tüketiminde görülmemiştir. 28 Yılı Sektör Raporu, 4

41 V PETDER Sosyal Sorumluluk Projeleri: a ) Trafikte Dikkat Hedef 1 Bin Hayat projesine yönelik çalışmalar devam ediyor. 28 yılı Nisan ayında Sayın Cumhurbaşkanı nın himayelerinde başlatılan Trafikte dikkat, hedef 1 bin hayat kampanyası, PETDER tarafından üyelerinin sağlık, emniyet, çevre ve güvenlik konularındaki hassas sosyal sorumluluk yaklaşımları doğrultusunda desteklenmektedir. Bu tür kampanyaların başarıya ulaşması, trafikte yaşanan can ve mal kayıplarının azaltılması için Petrol Sanayi Derneği ve üyeleri farklı platformlarda gerçekleştirdikleri çalışmalarına aynı gayretle devam etmektedirler. b) PETDER atık motor yağı toplama ve geri kazanım faaliyetleri: Atık yağların toplanması ve bertarafı ile ilgili olarak 3 Temmuz 28'de eski yönetmelik yürürlükten kaldırılarak yeni Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği yürürlüğe girdi. Yapılan yeni düzenlemelere göre, atık motor yağları sadece Motor Yağı Üreticisi veya Yetkilendirilmiş Kuruluşlar tarafından toplanarak kategorilerine göre işlem görmek üzere Lisanslı İşletmelere teslim edilecek. Yönetmelik uyarınca, bunun dışındaki kişi ve kurumlarca atık motor yağlarının toplanması yasaklandı. PETDER, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın yeni Yönetmeliği uyarınca Yetkilendirilmiş Kuruluş oldu. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın, atık motor yağlarının toplanması ve bertaraf edilmesi konusunda tek kuruluş olarak yetkilendirdiği PETDER, 28 yılında toplam 28 Yılı Sektör Raporu, 41

42 AYLIK TOPLANAN ATIK YAĞ MİKTARI, KG SEFER SAYISI 78 ilde, adet işletmeden seferde ton atık motor yağı topladı. 28 yılında toplam 93. km yol kat edilerek "sıfır kaza" ile gerçekleştirilen bir operasyon ile toplanan Atık Motor Yağları, lisanslı araçlar ile taşınarak, 28 ayrı lisanslı bertaraf tesisinde alternatif yakıt olarak kullanıldı. Böylece atık motor yağı toplama çalışmaları kapsamında 4 yıl içerisinde toplanan atık yağ miktarı ise 5 bin tonun üzerine çıktı. Atık motor yağları içerdiği yüksek enerji değeri nedeniyle, (birçok AB ülkesinde yapıldığı üzere) Bakanlıkça lisanslandırılmış bertaraf tesislerinde belirlenen özel koşullarda enerjisinden yararlanılmak üzere kullanılıyor. Tamamen kamu yararına yapılan, elinde atık motor yağı bulunduran tüm işletmelere bedelsiz olarak hizmet sağlamayı amaçlayan bu proje için başlangıcından 28 yılı sonuna kadar PETDER toplam 9 milyon TL'nin üzerinde kaynak aktarımı sağlamıştır. PETDER Atık Motor Yağı Toplama Miktarları : TOPLANAN ATIK MOTOR YAĞI - AYLIK SEFER SAYISI - AYLIK 1,6, 16 1,4, 14 1,2, 12 1,, 1 8, 8 6, 6 4, 4 2, 2 TOPLANAN - AYLIK ZİYARET SAYISI AYLIK 28 Yılı Sektör Raporu, 42

43 Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetlerine Katılan Motor Yağı Üreticisi Şirketler : VI. KAYNAKÇA: Bu raporda kullanılan akaryakıt verileri pazar payı en yüksek olan ve toplam pazar payı % 95 in üzerinde olduğu hesaplanan 11 akaryakıt dağıtım firmasının gönüllü katılım esasına göre Price Waterhouse & Coopers isimli bağımsız araştırma kuruluşuna verdikleri beyanlarından yararlanarak derlenmiştir. Bu veriler, Türkiye toplam akaryakıt pazarının % 95 ini kesin, kalan % 5 lik bölümünü ise, önceki yıllardaki resmi tüketim değerleri üzerinden yapılan tahminler ölçüsünde temsil etmektedir. % 5 olduğu öngörülen bu dilimde 27 ve 28 yıllarında önemli artışlar olduğu tahmin edilmektedir. Bu raporda yapılan hesaplamalar bu dilimin payının % 5 olarak devam ettiği kabul edilerek gerçekleştirilmiştir. Derlenen verilerin toplam üzerinden düzeltilmesi işleminde ise, 25 yılı sonrası Türkiye toplam tüketimi için EPDK verileri, 25 yılı öncesi Türkiye toplam tüketimi için PİGM verilerinden yararlanılmıştır. LPG rakamları EPDK ve Türkiye LPG Derneği raporlarından temin edilmiştir. Enflasyon, GSMH, TÜFE, kur değerleri, taşıt sayısı ve toplam araç parkı verileri için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Merkez Bankası tarafından halka açık olarak yayınlanan değerler dikkate alınmıştır. Ham petrol fiyatları için kaynak olarak Platts değerleri kullanılmıştır. Pompa fiyatlarına ilişkin analizlerde EPDK resmi internet sayfasında günlük olarak yayınlanan veriler kullanılmıştır. 28 Yılı Sektör Raporu, 43

44 2-28 Yılları Akaryakıt ve LPG Tüketimleri 2-28 Yılları Akaryakıt ve LPG Tüketimleri Kurşunsuz 95 Oktanlı m Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı m Süper/Katkılı Kurşunsuz m Benzinler Toplamı m Gazyağı m Kırsal Motorin m Motorin (Düşük Kükürtlü) m Motorinler Toplamı m Beyaz Ürün Toplamı m Kurşunsuz 95 ton Kurşunsuz 98 ton Katkılı Kurşunsuz ton Benzinler Toplamı ton Gazyağı ton Motorin ton Düşük Kükürtlü Motorin ton Motorinler Toplamı ton Beyaz Ürün Toplamı ton Kalyak ton Fuel Oil No: 6 ton Siyah Ürün Toplamı ton Toplam Akaryakıt ton LPG Tüplü ton LPG Dökme ton LPG Otogaz ton LPG (tüplü, dökme, otogaz)* ton Toplam Otomotiv (Beyaz Ürün+Otogaz) ton * LPG toplam tüketim rakamları PİGM raporlarından alınmış olan resmi rakamlardır. Tüplü, dökme ve otogaz ayırımı EPDK'nin raporlarından alınmıştır. Toplamlarda farklılık olabilmektedir. 28 Yılı Sektör Raporu, 44

45 VII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ: Petrol Sanayi Derneği Kaptanpaşa Mahallesi, Piyalepaşa Bulvarı, Ortadoğu Plaza, Kat: 5, D: 1, Okmeydanı, Şişli-İstanbul, Telefon : , Faks : , Atık Yağ Bildirim Hattı: info@petder.org.tr petder@petder.org.tr Altınbaş Petrol ve Ticaret A.Ş. Belgin Madeni Yağlar San. ve Tic. A.Ş. BP Petrolleri A.Ş. BP Gaz A.Ş. Mobil Oil Türk A.Ş. Petrol Ofisi A.Ş. Shell & Turcas Petrol A.Ş. Shell Gaz Ticaret ve Sanayi A.Ş. DELTA Akaryakıt Tic.A.Ş. Total Oil Türkiye A.Ş. ERK Petrol Yatırımları A.Ş. Turcas Petrol A.Ş. PETDER YÖNETİM KURULU: Yönetim Kurulu Başkanı Melih TÜRKER Petrol Ofisi A.Ş. Yön. Kur. Başk. Yard. Varol DERELİ Delta Akaryakıt Tic. A.Ş. Yön. Kur. Muhasip Üye Samet ÜNER Mobil Oil Türk A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Canan EDİBOĞLU The Shell Company of Turkey Ltd. Yönetim Kurulu Üyesi Muammer EKİM Total Oil Türkiye A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Yılmaz TECMEN Turcas Petrol A.Ş. PETDER ORGANİZASYONU : Genel Sekreter Dr. Erol METİN Teknik ve Dış İlişkiler Koordinatörü Alper ZÜMRÜT Atık Yağ Projeler Koordinatörü Osman SEVAL Atık Yağ Operasyon Müdürü Aydın ÖZBEY Yönetim ve Muhasebe Asistanı Zeynep ERSEN 28 Yılı Sektör Raporu, 45